2/2021 Chemia Przemysłowa by BMP Sp. z o.o.

2/21 (778)

kierunekchemia.pl

Kwartalnik

cena: 25,00 zł (w tym 8% vat) 58.14.12.0 ISSN 1734-8013

T E M A T N U M E R U I R e m o n t y i u t r z y m a n i e r u c h u

UR a Nowe wyzwania dla chemii I transformacja cyfrowa I wartość danych I nowe technologie i green deal Kluczową rolę odgrywają ludzie...

> 34

Wpływ pandemii na zarządzanie firmą w przyszłości

> 46

Zawrócić CO2

> 63

NIEZAWODNI W BEZPIECZEŃSTWIE 5 paneli tematycznych: Bezpieczeństwo na miarę Przemysłu 4.0 Bezpieczne technologie Niezawodni w bezpieczeństwie W streﬁe zagrożenia Dobre praktyki w zakresie bezpieczeństwa DEBATA: Nowe wyzwania a bezpieczeństwo procesowe Honorowy Gospodarz

Organizator

Partner branżowy

Patronat medialny

kierunekenergetyka

kierunekchemia.pl

spis treści

8 I Poczuć wartość danych rozmowa z Andrzejem Soldatym, założycielem Inicjatywy dla Polskiego Przemysłu 4.0, współtwórcą Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości 12 I Zatrzymano tylko część instalacji. Pierwszy taki remont rafinerii LOTOSU Anna Michałowska 18 I Transformacja cyfrowa przedsiębiorstw w obliczu pandemii Covid-19 Kamila Charciarek 26 I Zamknięcie innowacyjnego laboratoryjnego reaktora chemicznego Janusz Rogula, Łukasz Zańko, Jan Wójcik, Joanna Bąk, Hubert Kłopocki, Krzysztof Trocha, Marcin Zdankowski 34 I Kluczową rolę odgrywają ludzie rozmowa z Piotrem Szczuckim, kierownikiem Działu Utrzymania Ruchu i Remontów w Jednostce Produkcyjnej Nawozy w Grupie Azoty ZAK S.A. 38 I Środek smarny a wydajność energetyczna zakładu Jonathan Venditti 40 I Integracja przepływu informacji w procesie kontroli jakości Paweł Gawkowski 44 I Rozwiązania dla turbosprężarek amoniakalnych. Shell Turbo N Cezary Wyszecki

Remonty i UR

Fot. zasoby rozmówcy

Remonty i UR

Poczuć wartość danych rozmowa z Andrzejem Soldatym, założycielem Inicjatywy dla Polskiego Przemysłu 4.0, współtwórcą Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości Remonty i UR

Bezpieczeństwo 46 I Wpływ pandemii na zarządzanie firmą w przyszłości Piotr Potejko

Fot. Grupa LOTOS

Ochrona środowiska 55 I Co przyniesie nowa polityka ekologiczna Unii Europejskiej? Europejski Zielony Ład w sektorze chemicznym Miłosz Tomasik 63 I Zawrócić CO2 Mirosław Kuk

68 I Grupa Azoty w Europejskim Sojuszu na rzecz Czystego Wodoru Grupa Azoty 70 I Produkcja biodiesla ze zużytego oleju spożywczego oraz odzysk energii z powstającego odpadu olejowego Magdalena Lach

Innowacje, nauka, n o w o c z e s n e t e c h n olog i e 75 I Biznes i nauka muszą grać do jednej bramki. Na przykładzie opracowania technologii recyklingu tworzyw foliowych Dawid Zieliński 80 I Spektroskopia Ramana: Analizy in-line w procesie produkcyjnym Roman Komor 82 I Czujniki, które się uczą = przemyślana konserwacja Mettler Toledo 84 I Nauka nie tylko w teorii Agata Kot-Wasik, Jacek Gębicki, Aleksandra Małachowska

Felieton 90 I Długa gazowa zima Andrzej Szczęśniak

Zatrzymano tylko część instalacji. Pierwszy taki remont rafinerii LOTOSU Anna Michałowska Ochrona środowiska

Co przyniesie nowa polityka ekologiczna Unii Europejskiej? Europejski Zielony Ład w sektorze chemicznym Miłosz Tomasik

Fot. 123rf

Pa l i wa

CHEMIA PRZEMYSŁOWA 2/2021 3

od redakcji

Jo a n n a Ja ś kow s k a redaktor wydania t e l . 3 2 4 1 5 9 7 7 4 w e w. 1 9 t el . kom . 7 2 8 4 4 9 5 0 2 e - m a i l : j o a n n a . j a s k o w s k a @ e - b m p. pl

„Ucyfrowiony” świat N

iezgaszone światło w pokoju córki zauważyliśmy, gdy wyjeżdżaliśmy już spod domu. Nie ma potrzeby, by wracać. Zgaszę je ze swojego smartfonu. Podobnie włączę grzanie wody czy otworzę bramę albo zamknę rolety. A lodówka podpowie mi, jakie produkty powinnam kupić... Wszechobecna nowoczesna technologia. Wdziera się do naszego życia zarówno prywatnego, jak i zawodowego. Ma ułatwić nam działanie, usprawnić, wpłynąć na zwiększenie efektywności i poprawę organizacji naszej pracy. utomatyzacja, robotyzacja, cyfryzacja i w końcu datyfikacja to elementy składające się na Przemysł 4.0, na nową generację przemysłu, o której szerzej opowiada Andrzej Soldaty, założyciel Inicjatywy dla Polskiego Przemysłu 4.0, współtwórca Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości, w wywiadzie na s. 8. Zapytaliśmy go m.in. o to, na jakim poziomie jest dziś polski przemysł: 4.0, 3.0, a może 3.5? iezależnie od odpowiedzi, nie mamy wątpliwości, że trwająca wciąż pandemia zmotywowała nas do jeszcze szerszego wykorzystania technologii cyfrowych. Zwraca na to uwagę m.in. Kamila Charciarek z Politechniki Częstochowskiej (artykuł na s. 18). Potwierdza to także Piotr Szczucki z Grupy Azoty ZAK, z którym wywiad publikujemy na s. 34. bok wyzwań związanych z Przemysłem 4.0 nie sposób nie zauważyć tych dotyczących celów klimatycznych, z Europejskim Zielonym Ładem na czele. Czy i jak nowe technologie mogą dopomóc we wdrożeniu polityki green dealu? „W założeniach polityki przemysłowej opublikowanej przez Komisję Europej-

4 CHEMIA PRZEMYSŁOWA 2/2021

ską w zeszłym roku cały czas się mówi o dwóch elementach: nowy przemysł to digital transiton i green transition. Są one ze sobą powiązane. W takim ujęciu cyfryzacja […], jak i datyfikacja […] – pozwalają w sposób konkretny zarządzać m.in. efektywnym wykorzystaniem energii, zasobów, środków produkcji. To oczywiście możliwość śledzenia produktu w całym cyklu jego życia, od powstania po recykling czy ponowne jego wykorzystanie…” – wyjaśnia wspomniany Andrzej Soldaty. A co konkretnie Europejski Zielony Ład oznacza dla polskiej chemii – wskazuje Miłosz Tomasik z DWF Poland Jamka sp.k. (s. 55). owe wyzwania wiążą się z potrzebą stworzenia nowych rozwiązań. Jak wypracować je w stosunkowo krótkim czasie? Gdzie szukać wsparcia? Okazuje się, że pomocny może być partner w postaci jednostki naukowej – więcej na ten temat w artykułach przedstawicieli Poznańskiego Parku Naukowo-Technologicznego – s. 75; i Politechniki Gdańskiej – s. 84. nowych wyzwaniach związanych z digital transiton i green transition rozmawiać będziemy też podczas naszych tegorocznych konferencji w kontekście utrzymania ruchu i bezpieczeństwa: XIV Konferencji Remonty i Utrzymanie Ruchu w Przemyśle Chemicznym (14-16 lipca, Zakopane) oraz XX Konferencji Bezpieczeństwo Instalacji Przemysłowych (2829 września, Łódź). Już dzisiaj serdecznie Państwa zapraszam do udziału w tych wydarzeniach.

Wydawca: BMP spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa KRS: 0000406244, REGON: 242 812 437 NIP: 639-20-03-478 ul. Morcinka 35 47-400 Racibórz tel./fax 32 415 97 74 tel.: 32 415 29 21, 32 415 97 93 e-mail: biuro@e-bmp.pl www.kierunekchemia.pl

BMP to firma od 26 lat integrująca środowiska branżowe, proponująca nowe formy budowania porozumienia, integrator i moderator kontaktów biznesowych, wymiany wiedzy i doświadczeń. To organizator branżowych spotkań i wydarzeń – znanych i cenionych ogólnopolskich konferencji branżowych, wydawca profesjonalnych magazynów i portali. Rada Programowa: Adam S. Markowski – Katedra Inżynierii Systemów Ochrony Środowiska, Wydział Inżynierii i Ochrony Środowiska Politechniki Łódzkiej Tomasz Zieliński – Polska Izba Przemysłu Chemicznego Czesław Bugaj Andrzej Biskupski – Politechnika Wrocławska Krzysztof Romaniuk – Polska Organizacja Przemysłu i Handlu Naftowego Andrzej Szczęśniak – niezależny ekspert rynku paliw Artur Kopeć – Grupa Azoty S.A. Andrzej Sikora – Instytut Studiów Energetycznych Sp. z o.o., Akademia Górniczo-Hutnicza im. St. Staszica w Krakowie Agnieszka Gajek – Centralny Instytut Ochrony Pracy – Państwowy Instytut Badawczy Arkadiusz Kamiński – PKN Orlen S.A. Prezes zarządu BMP Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp. k. Adam Grzeszczuk Redaktor naczelny Przemysław Płonka Redaktor wydania Joanna Jaśkowska Redakcja techniczna Marek Fichna Prenumerata, kolportaż Aneta Jaroszewicz Sprzedaż: Mateusz Grzeszczuk, Ewa Dombek, Jolanta Mikołajec-Piela, Magda Widrińska, Marta Mika Cena 1 egzemplarza – 25,00 zł (w tym 8% VAT) Wpłaty kierować należy na konto: Bank Spółdzielczy w Raciborzu Nr konta: 40 8475 0006 2001 0014 6825 0001 PKWiU: 58.14.12.0, ISSN: 1734-8013 Prenumerata krajowa: Zamówienia na prenumeratę instytucjonalną przyjmuje firma Kolporter Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością S.K.A.. Informacje pod numerem infolinii 0801 40 40 44 lub na stronie internetowej http://dp.kolporter.com.pl/ Magazyn kierowany jest do prezesów, dyr. ds. technicznych i głównych specjalistów (mechaników, automatyków, technologów) reprezentujących branżę chemiczną, organizatorów targów, sympozjów, imprez branżowych, urzędów, ministerstw, instytutów, wyższych uczelni oraz biur projektowych. Redakcja nie odpowiada za treść reklam. Niniejsze wydanie jest wersją pierwotną czasopisma Wykorzystywanie materiałów i publikowanie reklam opracowanych przez wydawcę wyłącznie za zgodą redakcji. Redakcja zastrzega sobie prawo do opracowywania nadesłanych tekstów oraz dokonywania ich skrótów, możliwości zmiany tytułów, wyróżnień i podkreśleń w tekstach. Artykułów niezamówionych redakcja nie zwraca. Źródło grafiki na okładce: 123rf

w obiektywie

Remont inny niż poprzednie Postój remontowy rafinerii LOTOSU w Gdańsku odbywał się w tym roku w formule tzw. postoju częściowego. W przedsięwzięcie zaangażowanych było 85 wykonawców i ponad 2 tysiące pracowników. Więcej czytaj w artykule na s. 12 Fot. Grupa LOTOS

CHEMIA PRZEMYSŁOWA 2/2021 5

z p o r t a lu k i e ru n e k c h e m i a . pl

Grupa Azoty ZAK S.A. zakończyła wdrażanie innowacyjnej technologii dozowania tlenu do instalacji kwasu azotowego TK IV i TK V. Projekt zrealizowano przy współpracy z Siecią Badawczą Łukasiewicz – Instytutem Nowych Syntez Chemicznych. A jego efektem jest intensyfikacja produkcji kwasu azotowego w skali ok. 120 t/dobę w przeliczeniu na 100% kwas azotowy. Oznacza to blisko 8-procentowy wzrost poziomu produkcji.

R O Z MAIT O ŚCI

Fot. 123rf

Dozowanie tlenu w GA ZAK po nowemu

metrów

to maksymalna, robocza wysokość podnośnika strażackiego, który rozpoczął służbę w Grupie LOTOS. To najwyższy tego typu sprzęt w Polsce

Pierwsze stacje tankowania wodoru

Technologia zastosowana w kędzierzyńskich zakładach bazuje na zastąpieniu tlenem części powietrza stosowanego do wybielania kwasu azotowego. Dzięki temu zwiększono główny strumień powietrza kierowanego do procesu utleniania amoniaku, jednocześnie poprawiając proces absorpcji i w efekcie doprowadzając do wzrostu poziomu produkcji kwasu azotowego. Zachowano przy tym stałe parametry pracy instalacji oraz wysoką jakość produktu. Przewagą metody jest wykorzystanie sprężonego gazowego tlenu z instalacji na terenie zakładu, dzięki czemu uniknięto prowadzenia mało bezpiecznego procesu odparowania tlenu ciekłego. Wartość inwestycji szacowana jest na ok. 4,3 mln zł. Realizację projektu rozpoczęto w 2017 r. od analizy inżynieryjnej. Następny krok stanowiły udane próby technologiczne na instalacji TK IV w 2018 r., po których przystąpiono do realizacji inwestycji. Ruch testowy dla zadania przeprowadzono w I kwartale 2021 r. Źródło i fot.: GA

6 CHEMIA PRZEMYSŁOWA 2/2021

– W UR będą tworzyć się dwie warstwy. Pierwsza to backoffice – tu będzie gromadzona wiedza związana z utrzymaniem ruchu. Druga to bezpośredni kontakt z maszyną. Osoby wyposażone w szereg technologii wspomagających będą nadzorcami rozwiązań wykonujących określone czynności – Andrzej Soldaty, założyciel Inicjatywy dla Polskiego Przemysłu 4.0, współtwórca Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości (wywiad czytaj na s. 8)

PKN ORLEN rozpoczął proces wyboru wykonawcy stacji tankowania paliwa wodorowego. Pierwsze stacje obsługujące autobusy i auta osobowe powstaną w Poznaniu i Katowicach. Jeszcze w tym roku koncern rozpocznie budowę hubu wodorowego we Włocławku. Rozpoczęcie budowy stacji wodorowych w Polsce to efekt konsekwentnie realizowanego programu rozwoju paliw alternatywnych Grupy ORLEN. Zakłada on budowę hubów wodorowych w Trzebini, Włocławku i Płocku o łącznych mocach produkcyjnych sięgających docelowo ponad 1000 kg na godzinę wysokiej czystości wodoru. Ich modułowa konstrukcja pozwoli na elastyczne dostosowywanie się do potrzeb rynku. Przy realizacji inwestycji w infrastrukturę wodorową PKN ORLEN wykorzystuje wiedzę i doświadczenie związane z bezpieczeństwem procesowym, jaką posiada z uwagi na stosowanie wodoru w procesach rafineryjnych i petrochemicznych od kilkudziesięciu lat. Rozwój sieci stacji tankowania PKN ORLEN odbywa się z wykorzystaniem doświadczeń zebranych na rynku niemieckim. Od 2017 roku działają tam dwa punkty ładowania wodoru zlokalizowane na stacjach Grupy ORLEN. Ponadto koncern prowadzi zaawansowane prace nad powstaniem 3 stacji wodorowych na terenie Czech. Jeszcze w 2021 roku uruchomione zostaną stacje w Pradze i Litvinowie, a w roku 2022 kolejne – w Brnie, Pilźnie i Pradze na autostradzie D10. Źródło: PKN ORLEN

z p o r t a lu k i e ru n e k c h e m i a . pl

ZIELONA CHEMIA dla zrównoważonego rozwoju...

Ekologiczny asfalt do budowy dróg

Fot. 123rf

...to tytuł webinarium, które firma BMP zorganizowała w marcu. Spotkanie było spojrzeniem na zagadnienie „zielonej chemii” okiem prawnika, z punktu widzenia praktyków i z perspektywy wizjonera.

ORLEN Asfalt w 2020 roku zainicjował program badawczy pn. „Asfalty przyjazne środowisku”. Prowadzone przez spółkę prace związane są ze stworzeniem specjalnego rodzaju produktów, które będą charakteryzować się zmniejszonym śladem węglowym.

Fot. 123rf

CIEKAWOSTKA

Dlaczego Infrastruktura Krytyczna nie jest wystarczająco dobrze chroniona? Cyberzagrożenia to poważny problem, wciąż bagatelizowany, i jedno z najważniejszych wyzwań, z którym musimy się zmierzyć jak najszybciej – stwierdzili uczestnicy WEBINARIUM: Infrastruktura krytyczna wobec nowych wyzwań, które 6 maja zorganizowała firma BMP.

Tematyka zielonej transformacji poruszana będzie również podczas tegorocznych konferencji organizowanych przez firmę BMP, wydawcę m.in. czasopisma „Chemia Przemysłowa” i portalu kierunekCHEMIA.pl. Nie zabraknie jej na XIV Konferencji Remonty i Utrzymanie Ruchu w Przemyśle Chemicznym – 14-16 lipca w Zakopanem oraz na XX Konferencji Bezpieczeństwo Instalacji Przemysłowych – 28-29 września w Łodzi. Zapraszamy do udziału. Więcej informacji o wydarzeniach na kierunekCHEMIA.pl.

A jak uczestnicy spotkania ocenili przyczyny niewystarczającej ochrony Infrastruktury krytycznej przed nowymi zagrożeniami? W przeprowadzonej ankiecie zwyciężyła odpowiedź: mała wiedza na ten temat oraz brak świadomości zarządzających. Jednak różnice w liczbie oddanych głosów na pozostałe odpowiedzi były niewielkie. Na drugiej pozycji uplasowała się ta dotycząca braku specjalistów mogących dbać o cyberbezpieczeństwo, a na trzeciej mówiąca o braku środków na prowadzenie niezbędnych zabezpieczeń.

Infrastruktura krytyczna nie jest wystarczająco chroniona przed nowymi zagrożeniami, co wynika z:

Nowa linia nawozowa na półmetku ANWIL, należący do Grupy ORLEN, zrealizował już w połowie budowę nowej linii nawozowej. To najważniejsza inwestycja spółki, która umożliwi jej zwiększenie zdolności produkcyjnych o blisko 50 procent.

Źródło: Anwil

małej wiedzy na ten temat oraz braku świadomości zarządzających braku środków na wprowadzenie niezbędnych zabezpieczeń

Fot. 123rf

W ramach budowy trzeciej linii nawozowej powstaje nowoczesny kompleks, który będzie składał się z instalacji kwasu azotowego i neutralizacji oraz instalacji granulacji. Projekt zakłada także stworzenie nowoczesnej infrastruktury pomocniczej, zarówno podziemnej, jak i naziemnej, która będzie służyła do obsługi nowych instalacji. Inwestycja wymaga również nakładów w obszarze logistyki – wyprodukowane nawozy muszą być odpowiednio składowane i wyekspediowane, dlatego budowany jest magazyn produktu gotowego oraz elementy służące do ich pakowania, czyli węzeł big-bagowni i paletyzacji.

35% 45%

36%

braku specjalistów mogących dbać np. o cyberbezpieczeństwo osób wstrzymało się od głosu

39%

Synthos: 4-milionowa tona kauczuku W marcu Synthos osiągnął kolejny kamień milowy w produkcji kauczuków syntetycznych. W zakładzie produkcyjnym w Kralupach, Republika Czeska, wyprodukowano 4-milionową tonę kauczuku butadienowo-styrenowego ESBR. Źródło: Synthos

CHEMIA PRZEMYSŁOWA 2/2021 7

TEMAT N U ME R U | REM O NTY I U R

Poczuć wartość danych – Jak doprowadzić do tego, by poczuć wartość danych i zrozumieć, że pomagają one tworzyć nową wartość produktu? Musimy uświadomić sobie, że jeśli produkt staje się inteligentny, umożliwia śledzenie jego wykorzystania, buduje dla mnie – jako producenta – wiedzę, którą mogę przekształcić w biznes – mówi Andrzej Soldaty, założyciel Inicjatywy dla Polskiego Przemysłu 4.0, współtwórca Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości, który większość swojej kariery zawodowej związał z obszarem automatyzacji przemysłu.

trzeba wyjść od interpretacji pojęcia „Przemysł 4.0”. Termin ten został użyty po raz pierwszy 10 lat temu jako nazwa inicjatywy podejmowanej przez rząd niemiecki na rzecz transformacji krajowego przemysłu zgodnie z przełomowymi trendami nasilającymi się w branży wytwórczej na świecie. Chodziło o zachowanie konkurencyjności niemieckiego przemysłu, a szerzej gospodarki, w obliczu zmian w produkcji przemysłowej wprowadzanych w Stanach Zjednoczonych i krajach azjatyckich. Nazwa Przemysł 4.0 stała się synonimem nowej generacji przemysłu, wykorzystującej innowacyjne rozwiązania techniczne i organizacyjne, a do upowszechAndrzej Soldaty założyciel Inicjatywy dla Polskiego Przemysłu 4.0, współtwórca Fundacji Platforma Przemysłu Przyszłości

8 CHEMIA PRZEMYSŁOWA 2/2021

nienia tej idei przyczyniły się targi hanowerskie, które pod hasłem „rozwiązania Przemysłu 4.0” zapraszają do prezentacji dostawców nowoczesnych rozwiązań. Pod określeniem Przemysł 4.0. kryje się jednak znacznie więcej niż tylko rozwiązania techniczne. To zmiana paradygmatów wytwarzania dotycząca zarówno systemów wytwórczych, jak i modeli biznesowych oraz architektury produktów. Zmiana całego sposobu tworzenia wartości jest tym, co określamy właśnie jako Przemysł 4.0.

A konkretniej? Niewątpliwie mówiąc o Przemyśle 4.0, podświadomie kojarzymy go z transformacją cyfrową. Jednak nie są to pojęcia tożsame. Przemysł 4.0 to nowy sposób funkcjonowania przedsiębiorstw, organizacji, nawet całej gospodarki, który z jednej strony bazuje na

Fot. zasoby rozmówcy

Joanna Jaśkowska: Czy polski przemysł – w tym chemia – jest już Przemysłem 4.0? Czy może wciąż 3.0? A może 3,5? Andrzej Soldaty: Żeby odpowiedzieć na to pytanie

TEMAT N U ME R U | REM O NTY I U R

cyfryzacji, ale z drugiej – na datyfikacji. Cyfryzacja to wykorzystanie technologii cyfrowej, natomiast datyfikacja – zastosowanie danych w sposób efektywny. Połączenie tych dwóch elementów tworzy coś, co zmienia sposób funkcjonowania, paradygmaty wytwarzania i buduje Przemysł 4.0. Technologie są jednym z komponentów tworzących ów Przemysł 4.0. Sama technologia, wprowadzenie zaawansowanej automatyzacji, robotyzacji, cyfryzacji to jeszcze bowiem nie Przemysł 4.0. Jest nim kompleksowe przedsięwzięcie pokazujące efekty, o których mówili twórcy tego pojęcia. To sieć wartości, gdzie przedsiębiorstwa – jako tzw. smart factories – połączone są ze sobą. Działają jako autonomiczne podmioty, które wymieniają informacje, dostosowują się do aktualnych potrzeb rynku, podejmują autonomiczne decyzje.

Nie jest to trochę futurystyczna, ale tylko wizja? Z jednej strony – na pewno tak. Ale z drugiej widzimy, że konkretnie się urzeczywistnia. Widoczne jest to np. w raportach Światowego Forum Ekonomicznego, gdzie co roku prezentowani są liderzy Przemysłu 4.0. To obecnie ponad 50 firm na świecie, które są „latarniami morskimi” pokazującymi, jak tę koncepcję można wdrażać i jakie korzyści z tego płyną. To jednak jest dopiero kilkadziesiąt przedsiębiorstw w skali świata. Pełne wdrożenie Przemysłu 4.0 to coś, co określić możemy jako perspektywa, wizja, do której dążymy. A stan przygotowania do tego wdrożenia to już druga sprawa. M.in. sprawy technologii mają tu kluczowe znaczenie, ale też kultura organizacyjna, regulacje prawne, przygotowanie ludzi do tych zmian.

Wracając do mojego pytania: jak można w tej chwili zdefiniować polski przemysł? Jaki jest stopień jego zaawansowania w kierunku tworzenia tej „nowej generacji”? Kierując się założeniem, że czynnikiem umożliwiającym realizacje koncepcji Przemysłu 4.0 są rozwiązania techniczne, przyjrzyjmy się danym opublikowanym przez GUS dotyczącymi wykorzystania technologii ICT, czyli informatyczno-telekomunikacyjnej, w przemyśle przetwórczym. W tym obszarze, jak wynika z danych za rok 2020, funkcjonuje ponad 30 tys. przedsiębiorstw, różnej wielkości. Praktycznie prawie 100% jest podłączonych do Internetu szerokopasmowego. Jeśli chodzi o jego szybkość, ponad 40% firm dysponuje prędkością 100 Mb/s. Ponad 90% przedsiębiorstw wyposaża pracowników w mobilne urządzenia umożliwiające łączność z Internetem – średnio ¼ pracowników te urządzenia posiada. Element łączności jest konieczny do wejścia w koncepcję przemysłu 4.0. Ale teraz przyjrzyjmy się temu, jak Internet jest wykorzystywany, odwołując się do wspomnianego raportu GUS. Ponad 80% przedsiębiorców posiada własną stronę internetową, ale w zasadzie głównie wykorzystywana jest ona do prezentowania produktów czy usług. Natomiast inne działania interaktywne, jak np. prowadzenie czatu z klientem, to już

A n d r z e j Sol d a t y o I n i c j a t y w i e d l a Pol s k i e go P r z e m y s łu 4 . 0 Inicjatywa dla Polskiego Przemysłu 4.0 powstała w 2016 roku. Co to za ruch? Na czym polegają jego działania? Inicjatywa powstała jako potrzeba wewnętrzna, która narodziła się w wyniku mojego uczestnictwa w przedsięwzięciach i projektach, które można określić działaniami na rzecz Przemysłu 4.0 w Europie. Przez 35 lat miałem przyjemność działać w obszarze automatyzacji przemysłu, rozpoczynając swoją karierę w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Automatyzacji Przemysłu Chemicznego. Prowadziłem zespoły ds. robotyzacji i wykonywałem pierwsze aplikacje robotów w polskim przemyśle chemicznym. Potem związałem się z koncernem międzynarodowym, który jest jednym z liderów automatyzacji nie tylko w Europie, ale i na świecie. Podczas 25-letniej działalności miałem tam okazję z jednej strony uczestniczyć aktywnie we wdrażaniu rozwiązań, które można nazwać początkami Przemysłu 4.0, ale z drugiej strony tworzyć sieć partnerów, którzy z tą tematyką mieli do czynienia. W momencie gdy działania w powyższym zakresie stawały się w Europie coraz bardziej powszechne, stwierdziliśmy, że należy o tym mówić, pokazywać, że jest konieczność pójścia tą drogą. Początkowo pod hasłem „Inicjatywa dla Polskiego Przemysłu 4.0” występowaliśmy na konferencjach, spotkaniach branżowych, gdzie przedstawialiśmy omawianą ideę. To szybko zostało dostrzeżone przez ówczesne Ministerstwo Rozwoju, które tworzyło zapisy na rzecz strategii zrównoważonego rozwoju, gdzie została określona konieczność reindustrializacji w kierunku Przemysłu 4.0. W ministerstwie powstał Zespół ds. Transformacji Przemysłowej, którego uczestnikami stali się członkowie Inicjatywy. Jednym z obszarów, jakimi się zajmował, było wypracowanie koncepcji czegoś, co nazwano Platforma Przemysłu Przyszłości – orkiestratora stymulującego wprowadzanie działań w kierunku Przemysłu 4.0 zarówno odgórnie, jak i w wyniku inicjatyw oddolnych. Miałem przyjemność ten projekt prowadzić. Platforma została powołana ustawą jako Fundacja, przejąłem jej prowadzenie w fazie tworzenia i przez pierwsze dwa lata pełniłem rolę prezesa, tworząc zespół i koncepcję. Następnie przekazałem prowadzenie osobom, które obecnie zajmują się rozwojem organizacyjnym, a sam uczestniczę w inicjatywach merytorycznych w kierunku rozwoju Przemysłu 4.0. margines – 6%. Wykorzystanie Internetu ma przede wszystkim charakter pasywny, a uczestniczenie w łańcuchach wartości w czasie rzeczywistym wymiany informacji to podstawa Przemysłu 4.0. Jeśli chodzi o Internet Rzeczy, czyli podłączenie urządzeń do Internetu w celu zbierania, przesyłania i przetwarzania danych – 15% przedsiębiorstw krajowych deklaruje korzystanie z tego rozwiązania. W tym aspekcie pozytywnie prezentuje się przemysł chemiczny – 21% przedsiębiorstw – z mocnym udziałem czynników monitorujących stan urządzeń. Kolejny element to wykorzystanie chmur – z usług w chmurze korzysta ponad 20% firm, ale głównie do obsługi e-mailowej. Natomiast samo przetwarzanie informacji związanych z produkcją jest na bardzo niskim poziomie – 2% w kraju, w przemyśle chemicznym – ponad 3,5%. To śladowe ilości. Patrząc przez pryzmat tych liczb, nie odwołując się do subiektywnych ocen przedsiębiorców, czy są na etaCHEMIA PRZEMYSŁOWA 2/2021 9

TEMAT N U ME R U | REM O NTY I U R

pie 3.0 czy 4.0, czy jeszcze innym, trudno powiedzieć, żebyśmy byli na poziomie 4.0.

Czyli Przemysł 4.0 to na razie cel, wizja dla polskiej gospodarki. A w jakich obszarach – w zakresie budowy nowoczesnego przemysłu – mamy najwięcej „do nadrobienia”? Czy pandemia wpłynęła tu na przyspieszenie zmian? Pandemia jest bardzo silnym akceleratorem zmian, szczególnie w obszarze wykorzystania technologii cyfrowych w budowaniu interakcji pomiędzy uczestnikami łańcucha wartości. W budowaniu wartości w procesach produkcyjnych dotychczas te interakcje miały charakter fizyczny: człowiek – człowiek. Obecnie, poprzez dystansowanie społeczne, wprowadza się elementy, które wirtualizują ten kontakt – choćby praca zdalna. Koronawirus bardzo przyspieszył rozwój obszaru związanego z komunikacją, przekazywaniem informacji na odległość. Natomiast największym obecnie wyzwaniem jest to, w jaki sposób dane, które dzięki tej łączności przekazujemy, mogą być wykorzystywane, przetwarzane. Często zostają one wewnątrz maszyny albo używane są tylko do pewnego poziomu, np. wizualizacji stanu. Nie wchodzą w dalszy proces budowania wartości. Jak doprowadzić do tego, by poczuć wartość danych i zrozumieć, że pomagają one tworzyć nową wartość produktu? Musimy uświadomić sobie, że jeśli produkt staje się inteligentny, umożliwia śledzenie jego wykorzystania, buduje dla mnie – jako producenta – wiedzę, którą mogę przekształcić w biznes.

Spójrzmy na konkretną dziedzinę. Jak systemy informatyczne, sztuczna inteligencja są lub mogą być wykorzystywane w zakresie remontów i utrzymania ruchu? Cały czas krążymy wokół danych, ich przetwarzania w informacje, a następnie przetwarzania informacji w wiedzę, a tej – w biznes. W UR to nabiera szczególnego znaczenia w związku ze zmianami demograficznymi. Następuje proces starzenia społeczeństw, zdecydowane zmniejszenie podaży pracowników w wieku produkcyjnym w odniesieniu do całości populacji. Mamy do czynienia ze zmianami pokoleniowymi. Nowe generacje: X, Y, Z mają zupełnie inne nawyki, podejście – dla nich smartfon jest nieodłącznym elementem poznawania i rozumienia świata. W UR jedną z kluczowych kompetencji jest rozpoznawanie przyczyn dysfunkcji maszyny, urządzenia, prowadzenie nie tylko zadań prewencyjnych ale i predykcji – w miarę możliwości – np. w oparciu o charakterystyczne symptomy. To jest wiedza, która została zgromadzona przez specjalistów, którzy mają z tymi urządzeniami kontakt na co dzień, znają je. A co się dzieje, gdy ten pracownik „złota rączka” odchodzi, bo osiągnął wiek ponademerytalny ? Okazuje się, że brak wiedzy, doświadczenia, kompetencji jest wyzwaniem dla właściciela. I nikt nie jest w stanie zapewnić poprawnej produkcji. 10 CHEMIA PRZEMYSŁOWA 2/2021

Dzięki cyfryzacji i przetwarzaniu danych możemy zgromadzić wiedzę poprzez skanowanie zachowań pracowników, zbieranie wszystkich raportów. Uzyskujemy w ten sposób bazę, która może być transferowana do następców dzięki AR. Obserwując „cyfrowego bliźniaka” maszyny, mogę odwołać się zarówno do wiedzy zgromadzonej w bazie w moim zakładzie, jak i do tej, którą gromadzi producent maszyny. Świat UR będzie mocno „ucyfrowiony” poprzez korzystanie z „cyfrowych bliźniaków” – w nich zaszyta będzie informacja pozwalająca dokonywać remontów, ale też prowadzić predykcję – wyprzedzająco analizować, co może się dziać. Co więcej: podejmować działania zapobiegające awarii. W obszarze UR kontakt na linii: człowiek – maszyna będzie wspierany zasobem zewnętrznym, który zbiera wszystkie informacje z maszyny, jak i doświadczenia związane z jej eksploatacją.

Jak w związku z tym będą w przyszłości wyglądały służby UR? Czy muszą pojawić się nowe zawody? Nowe specjalności? Kluczowa będzie umiejętność korzystania z technologii wspierających proces bezpośredniego interweniowania w obszarze maszyny czy utrzymania ruchu. Ale to jest domena nowych pokoleń, które urządzenia cyfrowe wykorzystują w sposób naturalny. Dla nich ta umiejętność jest wpisana niejako w geny – teraz trzeba tylko te umiejętności zasilić odpowiednią wiedzą, zbieraniem danych, informacji. W UR będą tworzyć się dwie warstwy. Pierwsza to backoffice – tu będzie gromadzona wiedza związana z utrzymaniem ruchu. Druga to bezpośredni kontakt z maszyną. Osoby wyposażone w szereg technologii wspomagających będą nadzorcami rozwiązań wykonujących określone czynności.

Obok wyzwań związanych z Przemysłem 4.0 nie sposób nie zauważyć tych dotyczących celów klimatycznych, z Europejskim Zielonym Ładem. Czy i jak nowe technologie mogą dopomóc we wdrożeniu polityki green dealu? W założeniach polityki przemysłowej opublikowanej przez Komisję Europejską w zeszłym roku cały czas się mówi o dwóch elementach: nowy przemysł to digital transiton i green transition. Są one ze sobą powiązane. W takim ujęciu cyfryzacja rozumiana jako wykorzystanie technologii cyfrowych, jak i datyfikacja – czyli zarządzanie za pomocą tych technologii danymi i budowanie z nich informacji i wiedzy – pozwala w sposób konkretny zarządzać m.in. efektywnym wykorzystaniem energii, zasobów, środków produkcji. To oczywiście możliwość śledzenia produktu w całym cyklu jego życia, od powstania po recykling czy ponowne jego wykorzystanie. A więc niewątpliwie cyfryzacja staje się naturalnym czynnikiem pozwalającym w sposób konkretny realizować koncepcję Zielonego Ładu. --------------------------------------------------------Rozmawiała Joanna Jaśkowska, redaktor czasopisma „Chemia Przemysłowa” i portalu kierunekCHEMIA.pl