Me kaben by Maria Eliza Leite

Mẽ kute

amĩkaben ˜ Mẽ kute amĩ kabẽn ’ã pi’ôk no ’ôk mari kadjy

’ã pi’ôk

no’ôk mari

kadjy 1

Mẽbêngôkre kabẽn 2013

Mẽ kute pi’ôk nhĩpêj djwỳj Autores

Kremôrô Mẽtyktire

Tepjamy Mẽtyktire

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

Nhàkpy Mẽtyktire

Pàtkôre Mẽtyktire

Ngreiku’êti Mẽtyktire

Tekrerãti Mẽtyktire

Waiwai Mẽtyktire

Kubẽkanhõk Mẽtyktire

Txuakre Mẽtyktire

Beruwa Mẽtyktire Bepjakàti Mẽtyktire Katàptire Mẽtyktire

Ujarẽj djwỳj

Kôkômoti Mẽtyktire

Especialistas Mẽbêngôkre

Kôkômejti Mẽtyktire

Bàka’ê Mẽtyktire

Papre Mẽtyktire

Karôpi Mẽtyktire

Tàkàkdjô Mẽtyktire

Txôkre Mẽtyktire

Mẽngrire Mẽtyktire Tàkàkkudjôti Kayapó

Mẽbêngôkre kabẽn no’ôk djwỳj

Beptyk Mẽtyktire

Assessora linguística

Bepkuroroti Mẽtyktire

Lucy Seki

Kwỳrere Mẽtyktire

Nepti Mẽtyktire Katẽmare Mẽtyktire

Mẽ kôt kangõj djwỳj:

Brire Mẽkragnotire

Assessoras

Kubẽkàkre Txucarramãe

Januária Mello

Kadjyre Mẽkragnotire

Leonor Valentino de Oliveira

Tàkàkmakôrô Kayapó

Isabel Gobbi

Tyrybê Mẽtyktire Bepdjàti Mẽtyktire

Mỳjja kam mari djwỳj

Bàkakô Pàtkjêti

Coordenadores

Atxôbiri Tapayuna Mẽtyktire

Maria Eliza Leite

Pitujarô Mẽtyktire

Kremôrô Mẽtyktire

Iretxôrã Mẽtyktire Kwênê’i Mẽtyktire

O mej djwỳj

Bekwỳjjarô Mẽtyktire

Arte e editoração

Krãjbãm Mẽtyktire

Ingrid Lemos 2

Mẽ kute amĩ kabẽn ’ã pi’ôk no ’ôk mari kadjy

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

Pi’ôk jã ’ã ujãrej ˜ ne˜ jã Mẽ baje arek amĩ kabẽn mari kadjy ’ã pi’ôk nẽ jã. Mẽ abatàj mẽ, mẽprĩre kajmã ’ã nẽ pi’ôk jã. Gu mẽ ba bê pi’ôk no’ôk jarẽj dwỳj, mẽ baje mẽmã arẽj nẽ akre nhỹm mẽ kute mari nẽ o mũj kadjy pi’ôk nẽ jã. Jã kam nẽ apỹj mẽ ba kabẽn djàri no’ôk nẽ kam apỹj mỳjja nhĩdji djàri. Jã kam nẽ ga mẽ akwỳ arỳm apỹj mẽ ba kabẽn djàri no’ôk ma, kam nẽ pi’ôk jã ajbiri mẽ jã kadjy mẽ bê pi’ôk no’ôk jakre djwỳj ipêj, ga mẽ ajbiri ajabatàj jã aje mari kadjy. Mẽ baje amĩ kabẽn oba biknoro kêt kadjy ’ã pi’ôk nẽ jã.

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

˜ djàri’ã pi’ôk Me ˜ kaben Alfabeto da língua mẽbêngôkre

A À Ã B D DJ E Ê Ẽ G I Ĩ J K M N NH NG O Ô Õ P R T TX UŨYỲỸW/ a à ã b dj e ê ẽ g i ĩ j k m n nh ng o ô õ p r t tx u ũ y ỳ ỹ w ’

˜ nã rej ˜ kadjy Aben Consoantes

B D DJ G J K M N NH NG P R T TX W / b d dj g j k m n nh ng p r t tx w ’

Kam anhôrô djà Vogais

AÀEÊI ÔOUYỲ aàeêiôouyỳ ÃẼĨÕŨỸ ãẽĩõũỹ

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

˜ me ˜ kaben ˜ mã apôj djà Apyj Índice

A – Angrô _______________ 10

NG – Ngô _______________ 42

À – Àk __________________ 12

NH – Nhêp ______________ 44

Ã - /ã nhỹ _______________ 14

Ô – /ôkre _______________ 46

B – Bày _________________ 16

Õ – Õkreny ______________ 50

D – Dyjdyj _______________ 18

O – Omrõ _______________ 52

DJ – Djudjê ______________ 20

P – Poti _________________ 54

E – /ekruk _______________ 22

R – Ràp _________________ 56

Ê – Êtuwa _______________ 24

T – Tep _________________ 58

Ẽ – Ẽ ___________________ 26

TX – Txiprôtire ___________ 60

G – Goti _________________ 28

U – Udjy ________________ 62

I – Ita ___________________ 30

Ũ – Ũmti ________________ 64

Ĩ – Ĩmtĩ __________________ 32

Y – /y __________________ 66

J – Jàt __________________ 34

Ỳ – Ỳrỳ prõn _____________ 68

K – Kawa ________________ 36

Ỹ – Ỹ ___________________ 70

M – Mrôti ________________ 38

W – Warikoko ____________ 72

N – Nê __________________ 40

– Mẽ kabẽn obêdjà ______ 74

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

Angrô

Angrô Angrô nẽ gu mẽ ba kunĩ arỳm omũ, angrô nẽ kubê mry, mry jã nẽ bà kam bit ba, nhỹm mẽmy kwỳ bà kam mrãn arỳm pry pumũn omrãn ’ỳrỳ prõnẽ kam kupa. Be nẽ krĩ mã oban obôj nhỹm mẽ prõ kra mã kubô nhỹm mẽ arỳm kuku. Be tãm nẽ jã.

Angrô Dja ga angrô kute pidjô kuru djàri karõ nhĩpêj nẽ idji jã ’ỳrỳ ’ã kyj: akrôdjô - kutẽ ka àk - kudjàrà krãkamrêk - tyryti nhõpo kamôk - pĩkà djô - kruwa no djô - rojti

Àk Pàtkôre Mẽtyktire

Àk Àk nẽ kubê àk kunĩ, nẽ kam bà kam ba, nẽ pidjô kun mỳjja ’õ djwỳ kuru oba. Àk nẽ kute nore okaôrô kêt. Nhỹm mẽbêngôkre kute àk kuru.

Àk Apỹj mẽ kute àk kuru djàri karõ nhĩpêj: àkajkriti krwỳtkamrêk

krãjakati - tykti

mutẽkre kajngàràti

atoroti mutẽkti

˜ Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

/ã nhỹ

/ã nhỹ Nà ’ã nhỹ nẽ kubê mỳjja ’ã anhỹrỹ, birãm dja ga pĩ ’ã nhỹ nàrà, kawa ’ã nhỹ be, nẽ kam mỳjja ’ỳrỳ mẽ ba kam djwỳ kute abẽn mã krĩ djà karõ ja djwỳrỳ ’ã nẽ mẽ abẽn mã ’ã dja bari nhỹ anẽ.

/ã nhỹ Dja gari mỳjja ’ã mẽ krĩdjàri karõ nhĩpêj: pĩ - kawa - pĩpoj - kẽn

Bày Bày nẽ kubê djwỳ, me kadjy puru ja kam arỳm kam kre arỳm ’ytỳj, nhỹm mẽ

nhỹm kam djuwa. Nẽ oba. Nhỹm arỳm umjã.

Bày Tekrerãti Mẽtyktire

Bày Abẽn wỳrỳ bày nhĩdji ’ã kyj:

’ykamrêktire

’ykare

’ynotykti

’ynojbêti

’ngrwakàti

Tekrerãti Mẽtyktire

Pàtkôre Mẽtyktire

Dyjdyj

Dyjdyj Kwêj bê nẽ dyjdyj, pykatingrà ’ã bit nẽ kwêj jã mrãj. Mẽ kute kwêj jã kuru kêt kumrẽj.

Dyjdyj Apỹj mỳjja nhĩdji jã nhĩpêj: pykatingrà

kêt

dyjdyj

kuru

Tekrerãti Mẽtyktire

Djudjê

Djudjê Kop nẽ mẽ kokija nẽ o djudjê nhĩpêj. Nẽ kam o mry mẽ, àk pari o ba. Nãm mẽ kurên arỳm, kadjy djudjêdjê kadjôn aringro mã kurẽn nhỹm ngra. Nhỹm mẽ o watĩn arỳm o anhô. Pĩ bê djudjê kamrêk o djwỳ nẽ mẽ djudjê kamrêk nhĩpêj.

Djudjê Djudjê nhĩdji ’ã kàtàm kam ipêj: k___p dj___dj___

kamrê___

Tekrerãti Mẽtyktire

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

/ekruk /ekruk, gêdja ga mỳjja ’õ ’ãdjan arỳm ekruk anẽ. Kam nẽ mẽ kute abẽn mã ajrã ekruk anẽ anhỹrỹ jã.

Mỳjja nhĩdji jã janhôrô o mej:

kukryt

kyrtku kerku kowrikao dj dj u ê trmôi ô r ng a t k dj w a i a

Jã nhĩby krãdjê janhô. Nhỹj mẽ kabẽn jã nẽ iby krãdjê kêt: pi’ok - kati - ngo - angro - ita ngoj - warikoko - mỳjja - goti arỳm - bay - akamat - kawa - etuwa

Êtuwa

Tekrerãti Mẽtyktire

Êtuwa Êtuwa nẽ rôrô krãkraj kam bit ba. Nẽ kam uwabôre àkrê kêt, kàjbê kryre nẽ kam kuroro.

Êtuwa Êtuwa karõ nhĩpêj.

Ẽ

Ẽ nẽ kubê mẽ kabẽn, gêdja mẽ ’õ amĩ bê mỳjja ’õ o wakno ga arỳm kũm: Ẽ anhõ anẽ. Nẽ amũ abê krã ga kũm: Ẽ amrẽ iwỳrỳ akẽj anẽ. Nẽ abẽn mã kũm: Ẽ tãm nẽ nõrõ wã anẽ.

Jâ kôt mẽ kute abẽn mã ẽ anhỹrỹ karõ nhĩpẽj.

Ẽ Arỳm iby krãdjê pro kam arêj bit:

nhỹm

ỹ

ngĩjãdjy

ỹrỹ

ĩmtĩ

mẽ

kabẽn

utĩ

nẽ

’ãnhỹ

rã

õkre

omrõ

mrãm

kubẽ

bikaprãrã

Goti

Goti Pĩ nẽ kubê goti. Prêktire nhỹm mẽ kam mẽreremej bê kôkô o ’ỳrỳ ban kũm kukàn õrõ kadjôn kurẽ. Nhỹm kakrãtyk nhỹm mẽ o

kam ’ỳrỳ krĩn kam ngy kam pàt japkĩ.

Goti Goti karõ nhĩpêj.

Ita

Pàtkôre Mẽtyktire

Ita Kapôt kam bit nẽ pĩ bê ita, o nẽ mẽ a mĩ kane, mẽ tỳj kadjy, mẽ uwabô kêt djà. Bà kati kam nẽ pĩ bê ita kêt, kapôt kam bit.

Ita Jã kam ipêj: Nhỹj bit nẽ ita?

Mỳ kam nẽ mẽ o amĩ kane?

Djori bà kati kam ita?

Ĩmtĩ Ĩmtĩ nẽ kubê mẽ ĩmtĩ, gêdja mẽ ’õ àkuru mej nẽ têbê ĩmtĩ.

Ĩmtĩ

Pàtkôre Mẽtyktire

Ĩmtĩ Nẽ mẽ ĩmtĩ karõ nhĩpêj.

Mẽ ĩmtĩ ’ã adjujarẽj nhĩpêj, mỳ kam nẽ mẽ ĩmtĩ?

Pàtkôre Mẽtyktire

Jàt

Jàt nẽ mẽ kadjy puru jadjuwa nẽ kam kre oba, nhỹm ikwãn krã, nhỹm arỳm mẽnire kukuwa nẽ kadjy kin ’ã ngrô ’ãàmĩ nhỹm txêrê nẽ arỳm rerek nhỹm mẽ arỳm kunõn arỳm ngô mã oban kam ikõ. 34

Jàt Jã nhĩpêj: Djãm jàt tàm nẽ mẽ kuku?

Nhỹj nẽ mẽ jàt kre?

Nhỹj mẽ jã nẽ mẽ kute jàt bôrô djãm mẽmy nàrà mẽnire?

Jàt karõ nhĩpêj.

Kawa

Pàtkôre Mẽtyktire

Kawa Prĩnkàktire mẽ, prĩn bàri o nẽ mẽ ari kawa nhĩpêj o ba. Kawa kam nẽ mẽnire bero mẽ, bày ka’uk o ba, mry mẽ, tep mẽ, àk kadjy nẽ mẽnire kawa kam djwỳ ka’uk oba.

Kawa Mỳjja nhĩdji mã akaton aparimã jã kam kũm ojpôk: prĩnkàktire - prĩne - bàri - ka’uk - kawa - bày - àk - mẽnire

Ỳ

Ẽ

NG NG

Ẽ

Mrôti

Pàtkôre Mẽtyktire

Mrôti Mrôti nẽ bà kam, nhỹm mẽ kurên o reremej kadjy o amĩ jôk oba. Mẽ abatàj mẽ, mẽprĩre mẽ, mẽ kunĩ nẽ mẽ kute mrôti o amĩ jôk.

Mrôti Jã kam ipêj: Mỳj kadjy nẽ mẽ kũm mrôti kĩj?

Djãm mẽrere mej kadjy bit nẽ mẽ kute amĩ jôk?

Djãm mẽ kunĩ nẽ mẽ kute amĩ jôk?

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

Nê

Nê Nà mry jã bê nẽ nê, ngô kam bit ban àkuru ba, nhỹm akamàt nhỹm arỳm kre kam wangija nẽ ikwã, akàj kam nẽ mry jã amĩm kre nhĩpêj nẽ kam kadjy ngô kam ba, nãm nê ngô kôt ban tep mej bit kuru o ba: nãm tepkàtire pan kukun, nãm ngrõti pan kukun, tep kwỳ nẽ mry jã kute pari nẽ kuru. Nhỹm mẽbêngôkre djwỳ amrẽbê kupan kuku, nẽ amĩm wadjwỳ janhôrô oba, apỹj nẽ mẽbêngôkre õ kikre kam õ nêkrêj djàri ’ã ujarẽj. Nãm mẽ amrẽbê apỹj õ nêkrêj djàri kam ũrũkwã kam nẽ mẽ kwỳ õ nêkrêj kôt kute abẽn mã àkrê ja. Be, nhỹm bep, ajbiri nẽ mẽ’õ nê djwa o õkredjê ba ije omũj kêt, arỳm mẽ ny kam kute nê kuru kêt kumrẽj, mỳ kam mẽ kũm uma kam be nê ’ã ujarẽj nẽ jã.

Nê Mỳj mry nẽ kute tep bit kuru?

Dja ga tep nhĩdji jã abẽn wỳrỳ ’ã kyj:

tepkàtire

djurorotire

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

ngrõti

tewakaàkre

Kremôrô Mẽtyktire

Ngô

Ngô Ngô nẽ mẽ kute o kõm nẽ o wỳrỳ, nẽ kam djwỳ kute mỳjja mrôn kuru, nẽ kam apỹj idji: ngô màt, pakreti, imôti, ngô mã kwa nẽ imôre.

Ngô Jã kam idji jã janhô: 1. 2. 3. 4. 5.

ngô mã kwa ngô ngô màt imôti imôre

* 43

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

Nhêp

Nhêp Arỳm nẽ gumẽ ba kunĩ nhêp pumũ. Ate nẽ kubẽ nhõ nhêp mẽ kute na bê o amĩ jã pro ja. Nhỹm bep nhêp tãm nẽ mẽ kukam mrãj jã. Be nãm ã nhêp anẽ. Nhêp tãm nẽ pĩkre kam ũrũkwã jã.

Nhêp Dja ga nhêp nhõn djà karõ nhĩpêj, nẽ kom nhêp karô djwỳ nhĩpêj

Kremôrô Mẽtyktire

/ôkre /ôkre /ôkre nẽ kubê jàt, nãm mẽ puru jadjuwan arỳm kam kre, nhỹm ikwãn krã nhỹm mẽ kukuwa nẽ arỳm kadjy ki ngrô ãmĩ. Nhỹm krĩn, rerek nhỹm mẽ kunõn arỳm ngô kam kuku.

/ ôkre 1. Jã kam jàt bê ’ôkre ’ã ajarẽ:

2. Jã kam jàt nhĩdji kunĩ jarẽ. Mẽtyktire nhõ jàt djwỳj nẽ jã: jàtkamrêkre jàtakare pĩkà o ũrũkware jàtykre aparimãkrãre jàt ’ôkti jàtkàkamrêkti / jàtka’ãrorok jàtngrôti jàtkukature jàtnhĩmrotkrãre

’ôkre jàt kàkangà jàt djaôkryre imrotôre jàt krerã jàt kàtykti jàtkàproro jàtkàkatêtêkre jàtàrerekti

Ikjê kurũm mẽ kute amĩ wỳrỳ jàt o bôj nẽ jã:

gorotire

jàt’ingràti

/ôkre 48

/ ôkre 2. Aje jàt pumũj djàri karõ nhĩpêj ne kam ’ã idji janhô.

Tekrerãti Mẽtyktire

Õkreny

Õkreny Pidjô bê nẽ õkreny, tekà kryre nẽ kam abjê nẽ kam kudjỳ mej kumrẽj. Nhỹm kam mry kunĩ kute kuru: kukryt, ngra, ngĩjãdjy, kukêj. Mẽ õkre djwỳ nẽ kubê mẽ õkreny.

Õkreny 1. Mỳj mry nẽ pidjô jã ku, idji nhĩpêj ne kam ã idji ja nhô.

2. Mẽ õkreny karõ djwỳ nhĩpêj.

Omrõ

Pàtkôre Mẽtyktire

Omrõ Omrõ nẽ kubê mẽ kute mỳjja mrõ, nãm mẽ: mry, tep, àk jã mrõ. Nẽ ate: kwỳrỳ, môp, jàt jã mrõ oba. Mry mẽ, djwỳ o bikàrà nẽ mrõ kam nẽ kubê omrõ.

Omrõ Jã kam nhĩpêj: Mỳj bê nẽ omrõ?

Djori omrõ djàj?

Djori omrõ o mẽ ajne?

Pàtkôre Mẽtyktire

Poti

Poti Bà kam nẽ poti nhỹm mẽ krãkàn kam màt jamy ja djuwa. Mẽtoro bê Kwỳrỳkangô kadjy djwỳ nẽ mẽ krãkà. Kakôrô kadjy.

Poti Jã ’ã adjujarẽj o ngriren ipêj.

Pàtkôre Mẽtyktire

Ràp

Ràp Pĩ nẽ ĩn apôj nhỹm kam mẽ kũm idji jarẽ kubê nẽ ràp. Nẽ kadjy mẽ mã ijôkàt kam mẽ mã ràp nẽ.

Ràp 1. /ãkàtam jã kam anhô. P__

pĩ

R__P

ràp

A__ ÔJ

apôj

IJ__K__T

ijôkàt

2. Mẽ ’õ mã ràp karõ nhĩpêj.

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

Tep

Tep Nà tep nẽ mẽ kunĩ kute kuru kubẽ djwỳ kute tep kuru, tep nẽ ngô kam bit ba nhỹm mẽ kam o wabi. Mry mẽ pidjô ’ã o wa bit kuku, kuwy ’ã nẽ mẽ tep bôt djwỳ kam kuku. Nãm tep pidjô bê ngrenot kun, pidjô’ykrori kun, akrôdjô kun, õ mry nhĩrêj djwỳ kun. Be tep kute mỳjja kuru nẽ jã. 58

Tep Dja ga tep karõ kumrẽj nhĩpêj nẽ kam pidjô karõ djwỳ nhĩpêj: akrôdjô - ngrenot - pidjô ’y krori

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

Txiprôtire

Txiprôtire Nà txiprôtire nẽ kubê kwêj, ngô kôt kwêj, atxwe txiprôtire krãmtĩ, apỹj nẽ txiprôtire djàri idji. Kam nẽ mẽ kũm txiprôtire jarẽ. Kwêj jã nẽ ngô kôt bit ba nẽ amĩm pĩ kre kam aê nhĩpêj nẽ kam õn ba. Nhỹm kwỳ amĩm akàj kam kre nhĩpêj nẽ, nhỹm kwỳ tu ngô kam pĩ pa ngrà ’ã krĩ, nhỹm akati nhỹm ajte ton mrã. Be nãm ã txiprôtire anẽ. Txiprôtire kàpo tỳjte mẽ wewere bit kuru oba.

Txiprôtire Dja ga txiprôtire karõ nhĩpêj nẽ ngô djwỳ karõ nhĩpêj nẽ kadjy kàpo tỳjte mẽ wewere karõ nhĩpêj nẽ kam kyj jã kam idji janhô.

Tekrerãti Mẽtyktire

Udjy

Udjy Mej bê nẽ udjy, nhỹm kam mẽ õkija nẽ tyry kam kangrĩn oban obôj nẽ arỳm kuku. Kàjbê nhy rũj nẽ nhy kuroro nẽ kam uwa bôre tu pĩ ’õ kam dja mej bê udjy dja, pĩ ngo mẽ pĩ ngrà mẽ kam.

Udjy Mej nhĩdji mã akaton ngrãngrã: udjy

tyry

kuku

ngo

kuroro

ngrà

˜ Umti

Pàtkôre Mẽtyktire

˜ Umti Kaprãn my mã nẽ mẽ ũmti anẽ, tãm nẽ abjêti ja kubê nẽ ũmti.

˜ Umti 1. Kaprãn djũmti ’ã ujarẽj nhĩpêj.

2. Nẽ kam karõ djwỳ nhĩpêj.

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

/y Be’y nẽ kubê pidjô’y. Nãm mẽ puru jadjuwa nẽ kam kadjy mỳjja ’y jabeje nãm mẽ: katẽre’y jabeje, nẽ katẽtàpkuru’y jabeje, nẽ kadjy bày’y jabeje, mỳ kam? Biri mẽ kute puru kam kre kadjy.

/y Dja ga mẽ abê pi’ôk no’ôk djwỳj arỳm mỳjja ’y djàri karõ nhĩpêj.

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

’yry ` ` prõn

` ` ’yry

prõn

Nà mẽ prõn nẽ kubê mỳjja ’ỳrỳ mẽ prõn, angrô ’ỳrỳ prõn, nẽ mẽ kute mẽrere kam djwỳ prõn, nẽ mẽ kute abẽn kỳj mỳjja, ja mỳj ’ỳrỳ prõn. Be tãm nẽ jã.

’yry ` ` prõn Dja ga mẽ abê pi’ôk no’ôk djwỳj mỳjja nhĩdji jã karõ nhĩpêj.

Tekrerãti Mẽtyktire

Ỹ

Ỹ nẽ kubê mry kunĩ nhỹ: angrô, angrôre, kukryt, ngĩjãdjy, mry ’õdjwỳ.

Ỹ 1. Mỳj mry nẽ ỹ, dja ga idji nhĩpêj.

2. Mỳj mry nẽ ỹ raj, karõ nhĩpêj.

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

Warikoko Pĩ bê angàre mẽ õkônore o nẽ mẽ warikoko ’y. Nãm mẽ krãkàt o ban o bôj nẽ arỳm kakruwa nẽ kam kàtxiràj o apôk nẽ arỳm akôrô oba, mẽbêngête bit nẽ mẽ kute warikoko kakrwỳj. Nhỹm kam mẽbêngête mẽ mẽbêngêjte bit kute akôrô.

Dja ga kà kam pĩ nhĩdji jã pumũn kam pĩ o mẽ kute warikoko ’yry jãbit jãj idji nhĩpêj.

ita

re tu pĩ kêj

gotitekà wange mrôt akê i t judjê e r d o n õkô angàre môj ngô pĩ ka Nhàkpôkti Mẽkragnõtire

Pàtkôre Mẽtyktire

Mẽ kabẽn obêdjà nẽ jã

Kam dja ga mẽ abê pi’ôk no’ôk djwỳj mẽ kabẽn obê kam arỳm obêdjà jã janhô: a mẽ, à mẽ, ã mẽ, e mẽ, ê mẽ, ẽ mẽ, i mẽ, ĩ mẽ, o mẽ, ô mẽ, õ mẽ, u mẽ, ũ mẽ, y mẽ, ỹ mẽ, ỳ mẽ. Be mẽ kabẽn tỳj kadjy kubê owaptà mẽ kabẽn tỳj obê kadjy nẽ jã (/) mỳjja nhĩdji obê kadjy nẽ jã mẽ kabẽn obê kadjy nẽ obê djà jã: (’a), (’à), (’ã), (’e), (’ê), (’ẽ), (’i), (’ĩ), (’o), (’ô), (’õ), (’u), (’ũ), (’y), (’ỹ), (’ỳ). Tãm nẽ arỳm kam arija puroja, jã dja ga mẽ o mũn arỳm kôt akabẽn o bên ipêj.

Mẽ kabẽn obêdjà nẽ jã

1.Jã dja gari o mũn kôt akabẽn o bên ipêj: Gêdja mẽ’õ akurwa ga ’a anẽ. Mẽ ’ã akamàt. Mry djà bi ’ã nẽ mẽ kute abẽn mã, àbi anhỹrỹ jã. Mẽ my nẽ mẽ mry ’i kam ku ’y. Gêdja mỳjja ’õ akanhuwa ga ’ĩ ãnẽ. Mẽ ’õ dja mỳjja o wajkẽ nhỹm arỳm o wỳj nêje kũm kabẽn nẽ: Ẽ anẽ. Mẽ ’õ amra. Mẽ ’õ nẽ ’ê kam nhỹ. Mẽ ’õ nire nẽ kra ’ôk nẽ. Arỳm nẽ a’u. Bày nẽ arỳm ’y tỳj nẽ.

Mẽ kabẽn obêdjà nẽ jã 2. Jã jarẽ: à ’àk

ẽ, ’ẽ

ka’uk

’ã tỹm

’ire

’ũ

’ekruk

o ’ore

’ỹ gà

’ênhĩ

pi’ôk

’yjre

3. Dja ga mẽ kabẽn jã ’õ kabin ipêj.

Nhàkpôkti Mẽkragnõtire