Ραμνούς: Αποκαλύπτοντας τον Αρχαιολογικό Χώρο / Rhamnous: Revealing the Archeological Site

Ρ

Α

Μ

α π ο κ α λυ π τ ο ν τα ς

Ν τον

Ο

Υ

αρχαιολογικο

Σ χωρο

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΚΑΔ. ΕΤΟΣ 2017-18

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Ρ

Α

Μ

Ν

Ο

Υ

Σ

ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ

ΓΚΑΤΣΗ ΜΑΡΙΕΤΤΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΠΑΝΟΜΑΡΙΔΗΣ

Πάτρα, Νοέμβριος 2018

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Περίληψη ............................................................................................... 7

Εισαγωγή ............................................................................................... 9

Αττική .................................................................................................... 11

Κοιλάδα Λιμικού .................................................................................... 15

Αρχαίος Ραμνούς .................................................................................. 19

Πρόταση ............................................................................................... 25

Π1_

Είσοδος .................................................................................. 31

Π2_

Νέμεσις .................................................................................. 39

Π3_

Κατάβαση .............................................................................. 47

Π4_

Φρούριο ................................................................................. 55

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον καθηγητή μου Αθανάσιο Σπανομαρίδη για την καθοδήγησή του στην παρούσα διπλωματική εργασία, την οικογενειά μου, τη Ζωή, την Πηγή και τον Αντώνη για την υποστήριξη.

6

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο Ραμνούς εντοπίζεται στο βάθος της κοιλάδας Λιμικού, βορειοανατολικά

της Αττικής, 15 χιλιόμετρα βορειότερα του Μαραθώνα και βρέχεται από τον Ευβοϊκό Κόλπο. Στην αρχαιότητα ήταν περίφημη περιοχή για το ισχυρό φρούριο, καθώς και για τον μεγαλοπρεπή ναό της Νεμέσεως, που αποτελεί το σημαντικότερο ιερό της θεότητος στον ελλαδικό χώρο. Σήμερα είναι ένας από τους πολλούς ξεχασμένους αρχαιολογικούς χώρους, παρά την μεγάλη του πολιτιστική και φυσική αξία.

Η πρόταση στοχεύει στην αποκάλυψη του τόπου και έτσι στην ανάδειξη

και ενεργοποίηση του αρχαιολογικού χώρου. Μέσα από μια σειρά παρεμβάσεων ακολουθώντας τη νέα πορεία που χαράζεται για τον περιηγητή αναδεικνύεται η ιστορία και η σημασία του τόπου -αρχιτεκτονική, ιστορική, καλλιτεχνική.

Τα επίπεδα οργάνωσης του έργου συνολικά αφορούν το υπάρχον

ανάγλυφο, το οδικό δίκτυο, την ενίσχυση των καλλιεργειών με έμφαση στις γεωμετρίες τους, τα αρχαία ίχνη με την παλαιά πορεία, τους σχηματισμούς στη γη -δηλαδή τα χαραγμένα πλαίσια ως επισήμανση των σημαντικών περιοχών-, τη νέα πορεία, τις σπηλιές, το κτήριο-πύλη της εισόδου του αρχαιολογικού και τον κυματοθραύστη.

7

8

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τον Ραμνούντα τον ‘ανακάλυψα’ μετά από μια εκτενή αναζήτηση

ξεχασμένων αλλά σημαντικών περιοχών στα πλαίσια επιλογής θέματος διπλωματικής εργασίας. Επιζητούσα μια τοποθεσία στα περίχωρα της Αττικής, σε απόσταση σχεδόν μιας ώρας από την Αθήνα, σε άμεση σχέση με το φυσικό και το πολιτισμικό τοπίο, καθώς και πρόσβαση από στεριά και θάλασσα. Επιθυμούσα την ενεργοποίηση αυτού του ξεχασμένου τόπου και την ανάδειξή του σε σημείο αναφοράς για το δοθέν τοπίο αλλά και για τον εκπαιδευτικό χαρακτήρα που θα ενίσχυα. Από τις πιθανές επιλογές, ο Ραμνούς ξεχώρισε ως ιδανική περίπτωση ικανοποιώντας όλα τα αιτήματά μου.

9

38°12’56.3”N 24°01’40.3”E

10

Α

Τ

Τ

Ι

Κ

Η

11

πολιτισμός και αττικό τοπίο

12

ιστορική και πολιτιστική διαδρομή

μνημεία πολιτιστικού ενδιαφέροντος

αεροδρόμιο

ιστορικές πολιτιστικές συνδέσεις Σαρωνικού Κόλπου

μητροπολιτικός πόλος πολιτισμού, αναψυχής, αθλητισμού

λιμένας

χώρος ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος

αναπτυξιακοί πόλοι με έμφαση στον πολιτισμό

σύνολα με αξίολογα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά

σημαντικός πολιτιστικός χώρος/ περιοχή συγκέντρωσης πολιτιστικών δραστηριοτήτων

επεξεργασμένη εικόνα από: Τεύχος Παρουσίασης του Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας/Αττικής 2021, Ιούνιος 2011

προσέγγιση Αθήνα Αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος Ραφήνα Λιμένας Αγ. Μαρίνα

75’ 60’ 40’ 14’

13

14

Κ

Ο

Ι

Λ

Α

Δ

Α

Λ

Ι

Μ

Ι

Κ

Ο

Υ

15

16

Νότιος Ευβοϊκός Κόλπος

Αρχαιολογικός Χώρος

Κοιλάδα Λιμικού

17

Ραμνούς, Ιούνιος 2018

18

Α

Ρ

Χ

Α

Ι

Ο

Σ

Ρ

Α

Μ

Ν

Ο

Υ

Σ

19

20

Δυτικό λιμάνι

Φρούριο

Ανατολικό λιμάνι

Ιερό Αμφιάραου

Βόρειος ταφικός περίβολος

Ιερό Νεμέσεως

λείψανα κατοικιών

Νότιος ταφικός περίβολος

21 21

Εποχές

Ιστορικά Στοιχεία Ραμνούντος 800 π.Χ.

Αρχαϊκή

ίδρυση ιερού της Νεμέσεως 500π.Χ.

Κλασική 323 π.Χ.

Ελληνιστική

ακμή αρχή παρακμής

146 π.Χ.

Ρωμαϊκή

σταδιακή εγκατάλειψη

330 μ.Χ.

καταστροφή αγάλματος

Βυζαντινή κάλυψη από άγρια φυτεία

1453 μ.Χ.

Οθωμανική 1821 μ.Χ.

πρώτη ανασκαφή

Νεότερη Σήμερα

22 22

πρώτη έρευνα

χρηστικά σκεύη

λατρευτικά αντικείμενα

λατρευτικά αγάλματα, αναθήματα και επιτυμβιες στήλες

ταφικοί περίβολοι

23 23

24

Π

Ρ

Ο

Τ

Α

Σ

Η

25

26

όρια

σπηλιές

πορεία

σχηματισμοί

αρχαία ίχνη

καλλιέργειες

οδικό δίκτυο

γη

27 27

Η πρόταση διακρίνεται σε τέσσερις περιοχές από τοπογραφική και μνημειακή άποψη.

+175

±0

Π1_ Είσοδος καλλιέργειες

28

Π2_ Νέμεσις θέα

Π3_ Κατάβαση ταφικός περίβολο

η ος

0

100

Π4_ Φρούριο πανόπτικον Αμφιάραος

29

30

Π1_ Είσοδος

31

Στην άκρη της κοιλάδας, οι καλλιέργειες οργανώνουν το χαλί στο οποίο εδράζεται ο διπλός κτιριακός όγκος. Πρόκειται για την πύλη της εισόδου στον αρχαιολογικό χώρο.

32

33

34

Π1_ Είσοδος

0

50

35

Βόρεια Όψη

Τομή Τ4

Τομή Τ1

Τομή Τ2

Τομή Τ3

Τ11

Τ10

Τ8

Τ7

Τ6

Τ5

Τ1

Τ1

Τ2 Τ3

Τ2 Τ3 Τ11

Τ10

Τ4

0

36

Τ9

Τ9

Τ8

Τ7

Τ6

Τ5 Τ4

20

50

Τομή Τ5

Τομή Τ6

Τομή Τ8

Τομή Τ9

Τομή Τ10

Τομή Τ11

Ο επάνω όγκος στεγάζει τις αρχαιολογικές εκθέσεις. Ο δεύτερος όγκος συγκεντρώνει υποστηρικτικά προγράμματα και συνεδριακό κέντρο στο ισόγειο, ερευνητικό κέντρο στον όροφο και αποθήκη αρχαιοτήτων στο υπόγειο.

Τομή Τ7

Στη τομή των όγκων εντοπίζεται το κυρίαρχο έκθεμα. Ο διασωθέν θριγκός του ναού της Νεμέσεως ένθετος σε αντίγραφο του ναού και στερεωμένος σε δοκάρια προσφέρει τη βίωση του ναού από διαφορετικές θέσεις. Αποτελεί το βασικό κόμβο της κυκλοφορίας, διανέμοντας τις ροές προς την ράμπα και την έκθεση, την υπαίθρια πορεία ή τα προγράμματα του ισογείου.

37

38

Π2_ Νέμεσις

39

Ο τόπος λατρείας της θεάς εντοπίζεται στο υψηλότερο σημείο της πορείας και προσφέρει απεριόριστη θέα ως την Εύβοια και εποτεία του προορισμού, του φρουρίου.

40

41

+98

±0

+93

Τομή Τ1

+145

+118

+93

Το χαραγμένο στη γη πλαίσιο περιγράφει το ιερό και αφυπνίει τον επισκέπτη για περιοχή αυξημένης σημασίας.

42

±0

+91

Τομή Τ2

Τ2

Τ1

Τ1

Σ1

Π2_ Νέμεσις

Τ2 0

50

43

Σπηλιά 1_ εξωτερική άποψη

περιήγηση στα αρχαία ίχνη

44

_εσωτερική άποψη, άγαλμα Νεμέσεως

+123

+94

+94

±0

±0 Τομή Τ2

Τομή Τ1

Τ2

Τ1

Τ1

0

10

Σπηλιά 1

Τ2

Στην αφιερωμένη στη Νέμεση Σπηλιά 1 εκθέτεται το αντίγραφο του ευμεγέθους αγάλματος της θεάς, του σημαντικότερου έργου τέχνης του Ραμνούντος.

45

46

Π3_ Κατάβαση

47

Η νέα πορεία ορίζεται στη δυτική παρειά της αρχαίας περνώντας από ταφικούς περίβολους και καταλήγοντας στον Αμφιάραο.

48

49

50

Αμφ (+48)

Σ4 (+48)

Σ3 (+64)

Σ2 (+75)

Π3_ Κατάβαση

0

50

51

+86

±0

Τομή Τ1

Τ2

Τ1

Τομή Τ2

Τ1

0 Τ2

10

Σπηλιά 2

Οι σπηλιές αποτελούν το υπαίθριο διασκορπισμένο «μουσείο» πληροφορώντας in situ για τα ευρήματα.

52

+56 +44

±0

Τομή Τ1

Τ2

Τ1

Τομή Τ2

Τ1 0

10

Αμφιάραος

Τ2

Η πορεία σπάει σε μορφή Π, κόβει και διαπερνά τη γη. Ο επισκέπτης προετοιμάζεται για το ακόλουθο ιερό του ήρωα ιατρού με τις χθόνιες ιδιότητές.

53

54

Π4_ Φρούριο

55

Ο επισκέπτης του σήμερα περιηγείται στις κατοικίες, το θέατρο, το γυμνάσιο, τα λουτρά, τα στρατόπεδα, την ακρόπολη και το λιμάνι του Ραμνούντος εξερευνώντας τα αρχαία ίχνη.

56

57

Οι δύο πορείες -αρχαία και νέα- ενώνονται στην είσοδο και σύντομα διακλαδίζονται για περαιτέρω περιπλάνηση στα αρχαία ερείπια.

58

Τ2

Τ1

Π4_ Φρούριο

Τ2

Τ1 0

50

59

Η πορεία μπορεί να εξελιχθεί και αντίστροφα για όσους έρχονται εκ θαλάσσης.

60

+46

±0

Τομή Τ1

+102

+46 +39

±0

Τομή Τ2

±0

Τα εκθέματα του Ραμνούντος είναι ο καλοδιατηρημένος αρχαίος δήμος, η λατρευτική αρχιτεκτονική και τέχνη, και το αναλλοίωτο φυσικό αττικό τοπίο. Ο περιηγητής με την επίσκεψη στο μουσείο, τις σπηλιές και την υπαίθρια πορεία έχει γίνει γνώστης όλων των παραπάνω.

61

62