Η ηπειροσ των πολεμων 15ος 20ος αιώνας

[Geben Sie den Titel des Dokuments ein] [Geben Sie den Untertitel des Dokuments ein]

[Wählen Sie das Datum aus] [Geben Sie den Firmennamen ein] zaro

ΠΛΟΗΓΗΣΗ

Ετος

Γεγονός

Σελίδα

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

4

1451

Η πολιορκία και κατάληψη του κάστρου της Ρηνιάσας

6

1452 - 1454

Κατάληψη και ανακατάληψη της Πάργας

7

1481

Η επανάσταση του Κροκόδειλου Κλαδά

8

1491

Οι βίαιοι εξισλαµισµοί του Βαγιαζήτ Β΄

9

1492

Ο δεύτερος επικοισµός των Εβραίων στην Ήπειρο

10

1538

Η ναυµαχία του Αµβρακικού ή Πρέβεζας

11

1538

Ο Μπαρµπαρόσα καταστρέφει το φρούριο της Πάργας

12

1571

Η πολιορκία του Μαργαριτίου

13

1583

Η επανάσταση του Πούλιου ∆ράκου και Μαλάµου

15

1605

Η δήωση της Πρέβεζας απο τους ιππότες του Αγίου

16

Στεφάνου της Πίζας 1611

Η επανάσταση του ∆ιονυσίου επισκόπου Τρίκκης

18

1635 - 1650

Ο εξισλαµισµός των σπαχήδων και οι Αλβανοί

20

1684

Η κατάληψη της Πρέβεζας απο τον Μοροζίνι

22

1684

Η κατάληψη της Άρτας απο τον Στάθη Ρωµανό Μανέτα

23

1690

Οι Σουλιώτες και οι εξωµότες απο τα ∆ερβίζαινα

24

1696

Το κούρσεµα της Άρτας απο τον Λυµπεράκη Γερακάρη

25

1717

Η δεύτερη κατάληψη της Πρέβεζας απο τους Βενετούς

26

1721 – 1775

Σούλι. Οι 7 πόλεµοι του Σουλίου πρίν τον Αλή πασά

27

1788

Ο Αλή Βελής ο Τεπελενλης πασάς στα Γιάννινα

29

1789

Ο πρώτος πόλεµος του Αλή µε τους Σουλιώτες

30

1792

Ο δεύτερος πόλεµος του Αλή µε τους Σουλιώτες

31

1798

Η µάχη της Νικόπολης

33

1798

Ο χαλασµός και η Σφαγή των Πρεβεζάνων στη Σαλαώρα

37

1802

Ο ξεσηκωµός των Αλβανών Μπέηδων

38

1802

Η ανατίναξη της ∆έσπως Μπότση στο κάστρο της Ρηνιάσας

39

1803

Ο τελευταίος πόλεµος του Αλή πασά µε το Σούλι

40

1803

Η ανατίναξη στο Κούγκι

41

1803

Αποκλεισµένοι στο Ζάλογγο

42

1804

Η µάχη στη µονή του Σέλτσου

43

1820

O Aλή πασάς κηρύσσετε φιρµανλής

44

1820

Oι προετοιµασίες του Αλή και η πολιορκία των

45

Σελίδα| 1

Ιωαννίνων 1820

Η πολιορκία των Ιωαννίνων

46

1821

Οι µάχες στην Μπογόρτσα, Λέλοβο και Καντζά

47

1821

Η µάχη στα ∆ερβίζαινα

48

1821

Η µάχη στο Κοµπότι

49

1821

Η µάχη της Πλάκας και η καταστροφή του Συρράκου και

50,51

Καλαρυτών 1821

Η άδοξη πολιορκία της Πάργας

52

1821

Η µάχη του Σταυρού στα Τζουµέρκα

53

1821

Η µάχη στο Μαράτι (Ιµαρέτ Φαϊκ πασά)

54

1821

Η κατάληψη της Άρτας

55

1821

Η δήωση της Άρτας απο τους επαναστάτες

56

1822

Το τέλος του Αλή πασά

57

1822

Ο αποκεφαλισµός του Αλή πασά

58

1822

Τα γεγονότα στον Μούρτο (Σύβοτα) πριν την Σπλάντζα

59

1822

Η µάχη της Σπλάντζας

60

1822

Η µάχη του Πέτα

61

1822

Ο δεύτερος ξεριζωµός του Σουλίου

62

1854

Οι µάχες στο Ραδοβίζι

63

1854

Η µάχη στο Μαράτι (Ιµαρέτ) – Γραµµενίτσα

64

1854

Η πολιορκία της Άρτας

65

1854

Η τελευταία µάχη στην Σκουληκαριά

66

1866

Η επανάσταση στο Ραδοβίζι

67

1874

Η καταστροφή του Λιµπόχοβου Λάµαρης

68

1878

Η επανάσταση στν Ήπειρο – Τα γεγονότα πρίν

69

1878

Η επανάσταση στν Ήπειρο – Τζουµέρκα /Πλάκα

70

1878

Η επανάσταση στν Ήπειρο – Ραδοβίζι

71

1878

H έκθεση αιχµαλώτων στα Ιωάννινα

72

1878

Το τέλος της επανάστασης και καταστροφή του Ραδοβιζίου

73

1881

Η ενσωµάτωση της Άρτας στο ελληνικό Βασίλειο

74

1882

Η αγροτική επανάσταση στην Άρτα και στον καζά του

75

Λούρου 1897

O πόλεµος του 1897 στην Ήπειρο

76

1897

Ο κανονιοβολισµός της Άρτας

79

1897

Η κατάληψη της Σαλαώρας

80

1897

Το πυροβολικό

81

1897

Η µάχη στα Πέντε Πηγάδια

82

Σελίδα| 2

1897

Η µάχη της Κιάφας στους Κουµζάδες

83

1897

Η µάχη στον πύργο του Ιµάµ Τσαούς (κάστρο Ρωγών)

84

1897

Η καταστροφή της Καµαρίνας

85

1897

Η µάχη του Αη Ταξιάρχη της Καµαρίνας

86

1897

Η πανολεθρία των ατάκτων στις εκβολές του Λούρου

87

1897

Γρίµποβο, η τελευταία µάχη

88

1912

Έναρξη του πρώτου βαλκανικού πολέµου

89

1912

Η µάχη του Γκριµπόβου

1912

Η απελευθέρωση της Φιλιππιάδας

93

1912

Η Φιλιππιάδα ελεύθερη

94

1912

Η µάχη της Νικόπολης και απελευθέρωση της Πρέβεζας

96

1912

Η Πρέβεζα ελεύθερη

98

1912

Οι Οθωµανοί της Πρέβεζας

99

1912

Η Πρέβεζα των προσφύγων

100

1912

Οι µικτές περιπολίες

101

1912

Η µάχη στα Πέντε Πηγάδια

102

1912

Ο ποταµός Λούρος αρτηρία εφοδιασµού

103

1912

Εµπρός για το Χάνι του Εµίν Αγά

104

1912

Το στρατηγείο στο Χάνι του Εµίν Αγά

105

1912

Η µάχη και κατάληψη του Μετσόβου

106

1912

Η µάχη του ∆ρίσκου

108

1913

Το αεροδρόµιο της Νικόπλης

111

1913

Η µάχη του Μπιζανίου

112

1913

Η παράδοση των Οθωµανών

114

1913

Η είσοδος του Ελληνικού Στρατού στα Ιωάννινα

116

1913

Το τέλος του Οθωµανικού στρατού

119

1913

Οι δοξολογίες

122

1913

Πόποβο και Σκάλα Παραµυθιάς

124

1913

Η ανακατάληψη της Σκάλας απο Οθωµανούς και

125

90,91

Τσάµηδες 1913

Η Απελευθέρωση της Παραµυθιάς

126

1913

Η Απελευθέρωση της Πάργας και του Μαργαριτίου

127

1913

Η Απελευθέρωση των Φιλιατών

128

Eπίλογος

131

Σελίδα| 3

Πρόλογος

Η Ήπειρος των πολέµων είναι το τρίτο λεύκωµα από την σειρά η Ήπειρος του χτες και αναφέρεται στους πολέµους/µάχες που σηµάδεψαν τον τόπο της Ηπείρου από το 1451 ως το 1913.

Mέσα από χαρακτικά, πίνακες, φωτογραφίες και αναφορές

προσπαθώ να κρατήσω στη µνήµη αν όχι όλα αλλά του λάχιστον τα πιο σηµαντικά πολεµικά γεγονότα του τόπου µας !

Και πάλι περιορίζοµαι στους 4 νοµούς

αφήνοντας έξω το κοµµάτι που αποκαλούµε Βόρεια Ήπειρο γιατί όπως έχω πει πολλές φορές όχι από πολιτικούς λόγους αλλά γιατί ο ίδιος δεν έχω ασχοληθεί µε αυτό το κοµµάτι της Ηπείρου και µου λείπουν οι γνώσεις των περιοχών αυτών ενώ οι ιστορικές µου γνώσεις είναι και αυτές περιορισµένες σε αντίθεση µε την υπόλοιπη Ήπειρο από την οποία κατάγοµαι ,την έχω περπατήσει, την έχω ζήσει και έχω µάθει την ιστορία της απο µικρός και την νεώτερη µάλιστα από αυτόπτες µάρτυρες. Στην Ήπειρο µετά την άλωση της Κων/πολεως από τους Φράγκους της 4ης Σταυροφορίας και τον διαµελισµό της Ανατολικής Ρωµαϊκής Αυτοκρατορίας ιδρύθηκε το ∆εσποτάτο της Ηπείρου το οποίο κράτησε ένα ελληνικό χαρακτήρα για πάνω απο 100 χρόνια. Απο τα µέσα του 14ου ως τα µέσα του 15ου αιώνα Η Ήπειρος θα είναι το πεδίο µαχών Αλβανών ηγεµονίσκων, Σέρβων και Ιταλών. Οµως η νέα δύναµη που εµφανίζεται στον ορίζοντα είναι αυτή των Οθωµανών. Με την συνθήκη του Βοΐνικου του Ζαγορίου, όπου µέρος της οµοσπονδίας των Ζαγοριανών, που υποφέρει απο τους Αλβανούς τοπάρχες, ζητά την προστασία των Οθωµανών και γίνονται υποτελείς του Σουλτάνου. Οι Οθωµανοί καταλαβαίνουν ότι για να κρατήσουν το Ζαγόρι αλλά και να πατήσουν πόδι γερά στην Ήπειρο θα πρέπει να πάρουν τα Ιωάννινα. Οι οικογενειακές έριδες των Τόκκων και η αιχµαλωσία του Κάρολου Β΄ Τόκκου δίνουν στους Οθωµανούς τα Ιωάννινα. Ετσι ο Σινάν πασάς φτάνει το 1430 στα Ιωάννινα και µε τον περίφηµο ορισµό του γίνεται κύριος της περιοχής Ιωαννίνων. Μετά τον θάνατο του Κάρολου Τόκκου του Β΄ οι πρόκριτοι της Άρτας στέλνουν απεσταλµένο στην Θεσσαλονίκη στο σουλτάνο Μουράτ τον Πρόκριτο ∆ηµητρη Χαϊκάλη και διαπραγµατεύεται την προσχώρηση της Άρτας και της περιοχής στην Οθωµανική Αυτοκρατορία . Την Άρτα ακολουθούν τα φρούριαδορυφόροι Ρωγοί, Βοµπλιανά και ο Βάλτος. Παρόλα αυτά στην Ήπειρο οι Τόκκοι και οι Βενετοί εξακολουθούσαν να έχουν κτήσεις. Η Ρηνιάσα (Θωµόκαστρο) ήταν ακόµη της Οικόγεινας των Τόκκων. Η Πάργα, Η Λα Μπάστια (Σαγιάδα), Ο Βουθρωτός ήταν στα χέρια των Βενετών. Αφού οι Οθωµανοί στρίµωχναν όλο και Σελίδα| 4

περισσότερο τους Φράγκους ο πόλεµος ήταν θέµα χρόνου. Και αφού λοιπόν οι Οθωµανοί στέριωσαν καλά στην Ήπειρο ο πόλεµος ξεκίνησε µε την πολιορκία και κατάληψη της Ρηνιάσας. Για 4 αιώνες η Ήπειρος θα είναι θέατρο πολέµων και µαχών µεταξύ Βεετών, Πειρατών, Γάλλων, Τούρκων και Ελλήνων. Στις 21 Φεβρουαρίου του 1913 ο ελληνικός στρατός θα µπει νικηφόρος και απελευθερωτής στα Ιωάννινα. Και όπως πολύ σωστά έχει γράψει Ο Λέων Μελάς στις Σελίδες Ηπείρου, Τα Ιωάννινα παραδόθηκαν στους Οθωµανούς το 1430 µε όρους. Το 1913 παραδόθηκαν οι Οθωµανοί στους Έλληνες χωρίς όρους.

Φώτης Βράκας

Η Ηπειρος και η Αιτωλοακαρνανία το 1449

Σελίδα| 5

Η πολιορκία και κατάληψη του κάστρου της Ρηνιάσας

Στα 1451 ο στρατηγός του σουλτάνου Μεχµέτ Β΄ του πορθητή

βοµβαρδίζει και

καταλαµβάνει το κάστρο της Ρηνιάσας. Είναι η πρωτη πολεµική σύγκρουση Οθωµανών και Τόκκων. Πάνω, Το κάστρο της Ρηνιάσας και κάτω αναπαράσταση κατάληψης κάστρου απο τους Οθωµανούς. Σελίδα| 6

1451

Κατάληψη και ανακατάληψη της Πάργας

1452 -1454

Στα 1452 έκανε την εµφανισή του στην Πάργα ο στρατηγός του Μεχµέτ Χατζή Μπέης , πολιορκεί και καταλαµβάνει την Πάργα ένα χρόνο µετά την Ρηνιάσα(Θωµόκαστρο). Είναι φυσικό, ότι οι Βενετοί θα κάναν τα πάντα να ξαναπάρουν την Πάργα πίσω. Ετσι στα 1454 µε την βοήθεια των κατοίκων εκδιώκουν του Οθωµανούς από την πόλη !

Πάνω, πίνακας µε την Πάργα

Σελίδα| 7

Η επανάσταση του Κροκόδειλου Κλαδά

Στα 1481 αποβιβάζεται στην Ήπειρο ο Έλληνας στρατιωτικός Κροκόδειλος Κλαδάς και απελευθερώνει τις περιοχές της σηµερινής Βορείου Ηπείρου και υποχρεώνει τους Τούρκος να πληρώνου φόρ υποτέλειας 1500 δουκάτα στον βασιλιά της Νεάπολης Φερδινάρδο. Πάνω φανταστική απεικόνιδη του Κλαδά, κάτω το οικόσηµο και η σηµαία του

Σελίδα| 8

1481

Οι βίαιοι εξισλαµισµοί του Βαγιαζήτ Β΄

Στα 1491 ο σουλτάνος Βαγιαζήτ ο Β΄ ανακαταλαµβάνει τις περιοχές όπου είχε επικρατήσει ο Κλαδάς και προχωρά στον βίαιο εξισλαµισµό των κατοίκων της περιοχής. Πάνω πορτραίτο του Βαγιαζήτ Β΄ και κάτω απεικόνιση βασανιστηρίων σε χριστιανούς

Σελίδα| 9

1491

Ο δεύτερος επικοισµός των Εβραίων στην Ήπειρο

Το 1492 ο Σουλτάνος Βαγιαζήτη Β΄ φέρνει στην Ήπειρο κυνηγηµένους Εβραίους από την Ισπανία. Η διαταγή είναι σαφέστατη. Όποιος δεν τους δεχτεί θα τιµωρηθεί !

Πάνω, πίνακας µε εξόριστους εβραίους !

Σελίδα| 10

1492

Η ναυµαχία του Αµβρακικού ή Πρέβεζας

Στις 28 Σεπτεµβρίου το 1538 συγκρούστηκα κοντά στην Πρέβεζα ο στόλος της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας

και της

Αγίας Συµµαχίας της χριστιανικής δύσης. Αρχηγοί ήταν ο

Ελληνοεβραίος εξωµότης Χαραϊντιν Μπαρµπαρόσα και ο Αντρέα Ντόρια αρχιναύαρχος του χρηστιανικού στόλου, ο οποίος υπέστη ολέθρια ήττα. Κατόπιν τούτου ο Μπαρµπαρόσα βοµβάρδισε τα κάστρα των Βενετών στην Ήπειρο. Πάνω πίνακας απο την Ναυµαχία, κάτω σκίτσο της εποχής µε την ναυµαχία Σελίδα| 11

1538

Ο Μπαρµπαρόσα καταστρέφει το φρούριο της Πάργας

∆εξιά, ο νικητής της ναυµαχίας του Αµβρακικού συνεχίζει να κυνηγά τον ενωµένο δυτικό στόλο και στήν ρότα του σταµαστά στην Πάργα και καταστρέφει Κάστρο και πόλη ! Πάνω χάρτης αγνώστου µε το φρούριο και η πόλης της Πάργας τον

16ο

Μπαρµπαρόσα

Σελίδα| 12

αιώνα.

∆εξιά

πορτραίτο

του

1538

Η πολιορκία του Μαργαριτίου

To 1571 οι Βενετοί πολιόρκησαν και κατέλαβαν το Μαργαρίτι. Εδω η πολιορκεία του Μαργαριτίου σε σχέδιο του Κορονέλι

Σελίδα| 13

1571

Η πολιορκία του Μαργαριτίου

Πίνακας µε θέµα την πολιορκία του Μαργαριτίου το 1571 απο το αρχείο του Θωµά Γκίνη

Σχέδιο του Κορονέλι µε θέµα την πολιορκία του Μαργαριτίου

Σελίδα| 14

1571

Η επανάσταση του Πούλιου ∆ράκου και Μαλάµου

1583

Το 1581 οι Ενετοί υποκίνησαν τους Έλληνες να επαναστατήσουν. Στην Ήπειρο και Ακαρνανία οι υπόδουλοι Έλληνες προετοιµάστηκαν, και σίγουροι ότι έρχεται βοήθεια, ξεκίνησαν πόλεµο. Το 1583 ο Πούλιος ∆ράκος και ο Μαλάµος στην Άρτα κατέλαβαν την πόλη και από εκεί πήγαν στα Γιάννενα. Καθ' οδόν έσφαξαν και κατέστρεψαν τα πάντα. Οι Τούρκοι αντέδρασαν. Ο πασάς των Τρικάλων χτύπησε τους αντάρτες στην Ήπειρο προστατεύοντας τα Γιάννενα. Η επανάσταση απέτυχε. Έτσι

στον κάµπο της Άρτας έχουµε τις πρώτες µαζικές µετακινήσεις προς τα

ορεινά από φόβο µην τυχόν οι Τούρκοι περάσουν σε αντίποινα. Πηγή, Βικιπαίδεια ! Στην απεικόνιση Ελληνες Stradioti του 16ου αιώνα

Σελίδα| 15

Η δήωση της Πρέβεζας απο τους ιππότες του Αγίου Στεφάνου της Πίζας

1605

Το 1605 οι Ιππότες του Αγίου Στεφάνου της Πίζας πολιόρκησαν, κατέλαβαν και λεηλάτησαν την Πρέβεζα. Πάνω στιγµιότυπο

απο το χειρόγραφό της Biblioteca

Riccardiana και κάτω πίνακας του Jacopo Ligozzi στην εκκλησία του Αγ. Στεφάνου στην Πίζα της Τοσκάνης. Πηγές ∆ηµοσθένης ∆όνος

Σελίδα| 16

Η δήωση της Πρέβεζας απο τους ιππότες του Αγίου Στεφάνου της Πίζας

1605

Η κατάληψη της Πρέβεζας το 1605 σε πίνακα του Bernardino Poccetti στο Palazo Pitti της Φλωρεντίας

H Πρέβεζα φλέγεται, στιγµιότυπο απο το χειρόγραφό της Biblioteca Riccardiana. Συλλογή Νίκου Καράµπελα

Σελίδα| 17

1611

Η επανάσταση του ∆ιονυσίου επισκόπου Τρίκκης Η επανάσταση του Μητροπολίτη Τρίκης ∆ιονυσίου του σκυλόσοφου

Οι Ενετοί παρόλο πού ήσαν και εξακολουθούν να είναι φιλοχρήµατοι και τοκογλύφοι διεθνούς φήµης µισούσαν τους τούρκους περισσότερο από τους έλληνες και ήλθαν σε 7 πολεµικές συρράξεις µε αυτούς. Είχαν συνεπώς κάθε λόγο να πωλούν όπλα στους Έλληνες, ∆αλµατούς Σκλαβούνους, Αλβανούς, Βλάχους και Σέρβους, ώστε αυτοί µε τα υποκινούµενα απελευθερωτικά τους κινήµατα να προξενούν σοβαρές δολιοφθορές στους οθωµανούς. Ονοµαστό ήταν το οπλουργείο της ενετικής οικογενείας Carlo et Figli απ' όπου οι τουρκοκρατούµενοι Έλληνες προµηθεύονταν όπλα πάσης φύσεως (από την επωνυµία της εταιρείας αυτής προέρχεται

και

η

ονοµασία

του

τουφεκιού

«καριοφίλι»

σε

χρήση

των

προεπαναστατικών οπλαρχηγών της τουρκοκρατούµενης Ελλάδας του 18ου αιώνα). Έπειτα από συνεννοήσεις µε τοπικούς παράγοντες ο ∆ιονύσιος επιστρέφει στην Ήπειρο και οργανώνει το στρατηγείο του στο µοναστήρι του Αγίου ∆ηµητρίου στο Κεράσοβο. Εκεί πετυχαίνει εξέγερση των χωρικών Παραµυθιάς, Σουλίου και Μαλακασίου και οργανώνει επιδροµές κατά των τουρκικών φρουραρχείων των χωριών Ζαραβούτσι (σηµ. Άγιος Νικόλαος) και Τουρκογρανίτσα τα οποία εκµηδενίζει.

Άρα

ο

Τούρκος

δεν

ήταν

αήττητος!

Οι επαναστάτες µε αρχηγό τον ∆ιονύσιο και άλλα ηγετικά στελέχη όπως ο Ζώτος Τσίριπος και ο Γεώργιος Ντελής, κατευθύνονται (νύχτα 10ης - 11η Σεπτεµβρίου 1611) µε ένα εξεγερµένο σώµα 800-1000 χωρικών οπλισµένων µε πρωτόγονα όπλα όπως ρόπαλα, δρεπάνια, σφενδόνες, µαχαίρια και γιαταγάνια (ο βενετικός παλαιός οπλισµός δεν επαρκούσε για όλους, καθώς µόνον 40 άντρες έφεραν αρκεβούζια παλαιού τύπου) προς τα Γιάννενα. Εισέρχονται στη συνοικία της Καλούτσιανης και επιτίθενται στο τουρκικό διοικητήριο, κατατροπώνουν την τουρκική φρουρά και ο Οσµάν Πασάς µόλις κατορθώνει να διαφύγει λαβωµένος. Οι Τούρκοι µε τον Οσµάν καταφεύγουν και κλείνονται στο Κάστρο των Ιωαννίνων, το οποίο πολιορκείται από το ∆ιονύσιο. Το κίνηµα δεν ήταν καλά οργανωµένο και οι Τούρκοι αντεπιτίθενται µε ιππικό κατά των επαναστατών, οι οποίοι αφήνουν νεκρούς στο πεδίο της µάχης περίπου 200 Θεσπρωτούς. Οι υπόλοιποι καταφεύγουν στα βουνά για προστασία, εξ ού και η ανάβαση των Ελλήνων στο οροπέδιο του Σουλίου, µε την µετέπειτα ηρωϊκή δράση. Ο ∆ιονύσιος κρύβεται σε µια σπηλιά, όπου οι Τούρκοι τον βρίσκουν µετά από προδοσία . Λέγεται ότι το κυνηγητό του ∆ιονυσίου το ανέλαβαν οι Εβραίοι και αυτοί τον βρήκαν και το παρέδωσαν στους Οθωµανούς. Ο ∆ιονύσιος εκτελέστηκε και γδάρθηκε. Το τοµάρι του το γέµισαν µε άχυρα και το έστελαν στην Κων/πολη.

Σελίδα| 18

Η επανάσταση του ∆ιονυσίου επισκόπου Τρίκκης

1611

Χαρακτικό (ξυλογραφία) του επαναστάτη µητροπολίτη ∆ιονυσίου τονµ οποίο αργότερα οι Οθωµανοί ειρωνικά αποκάλεσαν σκυλόσοφο

Από τα κέρινα οµοιόµατα του Βρέλη αναπαράσταση της σύλληψης του ∆ιονυσίου στην σπηλιά κάτω από το κάστρο των Ιωαννίνων

Σελίδα| 19

Ο εξισλαµισµός των σπαχήδων και οι Αλβανοί

1635 - 1650

∆ύο γεγονότα θα αλλάξουν τον δηµογραφικό χάρτη της Ηπείρου. Ο εξισλαµισµός των σπαχήδων και οι εγκατάσταση αλβανόφων µουσουλµάνων στην περιοχή της Θεσπρωτίας που στην ιστορία θα περάσουν σαν Τουρκαλβανοί Τσάµηδες ή σκέτο Τσάµηδες. Οι σπαχήδες χριστιανοί που υπηρετούσαν στον οθωµανικό στρατό µετά απο διάταγµα του Σουλτάνου Μουράτ του ∆΄ αν ήθελαν οι σπαχήδες να κρατήσουν τα τιµάρια τους . Το µεγαλύτερο ποσοστό αλλαξοπίστησε. Και όπως γράφει και ο Λέων Μελάς, σε µια βραδυά τα Γιάννινα γέµησαν Τούρκους. Αρκετοί ήταν και αυτοί που προτίµησαν να µην αλλαξοπιστήσουν και εγκατέλειψαν την Ήπειρο και βρέθηκαν στις Υπηρεσίες των βασιλιάδων των ιταλικών Χωρών. Η πιο γνωστή οικογένεια είναι η Οικογένεια Πάνου µε λαµπρή σταδιοδροµία σε στρατό, πολιτική και εµπόριο απο την Θεσπρωτία. εξισλαµισµένοι

Ενώ στα χωριά της Άρτας πολλοί

κράτησαν το επώνυµο Σπαχής. Το παράδοξο είναι ότι τελικά αυτό το

επώνυµο επιβίωσε µόνο σε µέλη οικογενειών που παρέµειναν χριστιανοί. Μετα την επανάσταση του ∆ιονυσίου πολλοί θεσπρωτοί κατέφυγαν στα βουνά µιας και ο κύριος όγκος των επαναστατών ήταν Θεσπρωτοί. Η Οθωµανική πύλη εγκατέστησε στην περιοχή αλβανόφωνους µουσουλµάνους για να έχει το κεφάλι της ήσυχο. Και δεν είχε άδικο. Οι νέοι άποκοι θα αποδειχθούν ως οι σκληρότεροι διώκτες του χριστιανού και ελληνικού στοιχείου της περιοχής και πιονάκι στα χέρια της Πύλης µέχρι το 1913. Η ιστορία τους ταυτίζεται µόνο µε εγκλήµατα και κλεψιές. Ηταν και οι µόνοι µουσουλµάνοι, που όταν ο Αλή πασάς Τεπελενλής βρίσκονταν στο απώγειο της δόξας του τόλµησαν να σηκώσουν κεφάλι. Βέβαια είχαν τους δικούς τους λόγους. Ξένοι ήρθαν και ξένοι έφυγαν απο αυτόν τον τόπο.

Σελίδα| 20

Ο εξισλαµισµός των σπαχήδων και οι Αλβανοί

1635 - 1650

Γερµανικό χαρακτικό µε Σπαχήδες. Τίτλος: Σπαχήδες, µισθοφόροι του Σουλτάνου

Το Μαργαρίτι θα αναδειχθεί σύντοµα σε πρωτεύουσα των αλβανόφωνων της Θεσπρωτίας και από δω θα βγαίνουν οι µεγάλοι διώκτες των Ελλήνων και χριστιανών. Το Μαργαρίτι σε σχέδιο του Edward Lear Σελίδα| 21

Η κατάληψη της Πρέβεζας απο τον Μοροζίνι

To 1684

1684

ο Francesco Morosini , γνωστός µας από τον βοµβαρδισµό του

Παρθενώνα, πολιόρκησε και κατέλαβε την Πρέβεζα . Στην απεικόνιση πάνω βλέπουµε το κάστρο της Μπούκας και την πόλη της Πρέβεζας να βοµβαρδίζετε από τους Βενετούς. Όταν 15 χρόνια αργότερα (1699) οι Βενετοί παρέδωσαν και πάλι την Πρέβεζα στους Οθωµανούς έθεσαν όρο να γκρεµιστεί το κάστρο της Μπούκας το λεγόµενο και παλιοσάραγο, το οποίο είχε χτιστεί από τον σουλτάνο Μεχµέτ Β΄ τον πορθητή. Σχέδιο από από το χειρόγραφο της Βιβλιοθήκης Querini Stampalia στη Βενετία απο το αρχείο Ν. Καράµπελα η Πρέβεζα και τα χαρακτικά της

Σελίδα| 22

Η κατάληψη της Άρτας απο τον Στάθη Ρωµανό Μανέτα

Κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων της κατάληψης της Πρέβεζας

1684

ο πειρατής

Στάθης Ρωµανός ή Μανέτας , ο οποίος είχε ενταχθεί στις δυνάµεις του Μοροζίνι βάδισε ανατολικά και κατέλαβε την Άρτα. Οπως προκύπτει και απο την αλληλογραφία των βενετών, η Άρτα ήταν εύκολη λεία καθώς διέθετε µόνο µια µικρή φρουρά Γενιτσάρων.

Οι Βενετοί παρέµειναν µόνο µια µέρα στην πόλη.

Μπορεί η Άρτα να είχε από εµπορικής πλευράς για τους Βενετούς ενδιαφέρον αλλά µε την κατάληψη της Πρέβεζας οι Βενετοί έλεγχαν το στόµιο του Αµβρακικού και έτσι και το εµπόριο. Πάνω η Άρτα σε σχέδιο του Edward Lear

Σελίδα| 23

Οι Σουλιώτες και οι εξωµότες απο τα ∆ερβίζαινα

1690

Οι κάτοικοι στα ∆ερβίζαινα είχαν εξισλαµιστεί, προφανώς την περίοδο του εξισλαµισµού των σπαχήδων, αλλά δεν είναι σίγουρο όπως και ο λόγος του εξισλαµισµού είναι άγνωστος. Αυτοί ήρθαν για κάποιους λόγους σε προστριβή µε του γείτονες Σουλιώτες.

¨ετσι οι

Σουλιώτες εξεστράτευσαν εναντίον τους και τους εκδίωξαν από τις αρχικές τους κοιτίδες. Οι κάτοικοι των ∆ερβίζαινων σώθηκαν χάρη στην επέµβαση του Βοεβόδα της Άρτας, ο οποίος τους µετέκοισε στην Άρτα και στα Ρόκκα. Ετσι δια νυκτός η Άρτα βρέθηκε να έχει διπλάσιο ως και τριπλάσιο πληθυσµό µουσουλµάνων και γιαυτό 200 χρόνια αργότερα πολλοί αρτινοί Οθωµανοί ισχυρίζονατν ότι ήταν Έλληνες.

Πάνω πολεµιστές Σουλιώτες σε χαλκογραφία του 19ου αιώνα του άγγλου θεολόγου και περιηγητή Thomas S. Hughes

Σελίδα| 24

Το κούρσεµα της Άρτας

1696

Στα 1696 ο µανιάτης πειρατής Λυβέριος η Λυµπεράκης Γερακάρης καταλαµβάνει και λεηλατεί την Άρτα και όλα τα Καµποχώρια. Ο Μητροπολίτης Άρτας Μελέτιος αργότερα γνωστός ως Μελέτιος ο Γεωγράφος κατηγορήθηκε από τους αρτινούς, ότι ήξερε για το σχέδιο του Γερακάρη. Οι Κατηγορίες όµως δεν µπόρεσαν να αποδείξουν κάτι τέτοιο. Στη ∆ιδακτορική ∆ιατριβή του Γεωργίου Σιορόκα „Το Γαλλικό προξενείο της Άρτας“ , ο Σιορόκας αντλεί από τις γαλλικές πηγές, ότι ο Γερακάρης λεηλάτησε από την γύρω περιοχή της Άρτας περίπου 50000 ρεάλια. Ποσό τεράστιο για την εποχή κείνη, που από την άλλη πλευρά δείχνει και τον πλούτο της περιοχής. Όπως προκύπτει απο επιστολές του αρµοστή της Λευκάδας οι Βενετοί γνώριζαν τον σκοπό του Γερακάρη και προφανώς περίµεναν κάποια κέρδη. Ενδιαφέρον προκαλεί η επιστολή των Αρτηνών πρός τον ∆όγην της Βενετίας, όπου τονίζουν πως ο Γερακάρης λεηλάτησε µόνο χριστιανούς και ούτε τους Τούρκους αλλά ούτε και τους Εβραίους πείραξε !

Πάνω , πιθανή απεικόνιση του Γερακάρη και κάτω σκηνές απο κούρσεµα και στη µέση η εκκλησία της Παρηγορήτριας στην Άρτα

Σελίδα| 25

Η δεύτερη κατάληψη της Πρέβεζας απο τους Βενετούς

1717

Η πολιορκία του κάστρου του Αγίου Ανδρέα

Στον τελευταίο Τουρκοβενετικό πόλεµο οι Βενετοί θα πολιορίσουν και θα καταλάβουν την Πρέβεζα. Επικεφαλής των Ενετικών δυνάµεων θα είναι ο

γερµανός στρατηγός Graf

Schulenburg. Η κυριαρχία των Βενετών θα κρατήσει µέχρι το 79 που θα την πάρουν οι Γάλλοι. Οι Οθωµανοί της περιοχής αναγκάστηκαν να φύγουν στις όµορες οθωµανικές ζώνες. Πάνω βενετικός χάρτης µε τα γεγονότα της εποχής.

Σελίδα| 26

Σούλι. Οι 7 πόλεµοι του Σουλίου πρίν τον Αλή πασά

1721 - 1775

Επτά πόλεμους έκανε το Σούλι πρί τον Αλή απασά απο το 1721 ως το 175 και καμιά φορά δεν νικήθηκε.

1. Στα 1721 ο Ζατζή Αχµέτ (ή Χατζή Αχµέτ), Πασάς των Ιωαννίνων µε ισχυρή δύναµη (8.000 ανδρών) πολιορκεί το Σούλι αναγκάστηκε όµως να υποχωρήσει από αιφνιδιαστική νυκτερινή αντεπίθεση των Σουλιωτών . Ο Οθωµανικός στρατός άφησε πολλούς νεκρούς και λάφυρα για τους Σουλιώτες.

2. ∆δέκα χρόνια αργότερα οι Σουλιώτες (1731) υποκινούµενοι απο τους όµορους Ενετούς της Πάργας και των Επτανήσων , οι οποίοι τους προµήθευαν όπλα µέσω της εταιρείας Carlo e Figli (εξ ου και το καριοφίλι) ξεσηκώθηκαν και πάλι. Αυτούς ακολούθησαν και κάτοικοι απο το Μαργαρίτι. Ο Χατζή Αχµέτ κίνησε µε ενίσχυση των Μπέηδων της περιοχής κατα του Σουλίου αλλά και πάλι απέτυχε !

3. Μεταξύ 1754 και 1759 κίνησαν πολλοί πασάδες εναντίον του Σουλίου αλλά όλοι απέτυχαν.

4. Το 1759 ο Ντόστ µπέηδες µε τους Τσάµηδες της Παραµυθιάς κινήθηκε εναντίον τοων Σουλιωτών αλλά είχε και αυτός την τύχη των προηγούµενων

Σουλιώτης σε μάχη

Σελίδα| 27

Σούλι. Οι 7 πόλεµοι του Σουλίου πρίν τον Αλή πασά

1721 - 1775

5. Στα 1762 ο βοεβόδας της Άρτας Μαξούντ Αγάς επιχειρεί να καταλάβει το Σούλι, όµως στην περιοχή της Λακοπούλας στα Λέλοβα έπαθε µεγάλη ζηµιά 6. Στα 1772 έφτασαν στο Σούλι πράκτωρες των αδερφών Ορλώφ και µαζί τους έφεραν και πολεµοφόδια και πρότρυναν τους Σουλιώτες να ξεσηκωθούν. Οι Σουλιώτες ακολούθησαν

τις εκκλήσεις των Ρώσων και ξεσηκώθηκαν και

πάλι. Τα πρώτα θύµατα τους ήταν οι γείτονες τσάµηδες. Εναντίον αυτών εκσεστράτευσε τώρα

ο Σουλεϊµάν Τσάπαρης απο την οικογένεια των

Τσαπαρίων Τσάµηδων του Μαργαριτίου. Οµως η εκστρατεία του απέτυχε και πάλι. Ο ίδιος ο Τσάπαρης πιάστηκε αιχµάλωτος όπως και πολλοί άλλοι αξιωµατούχοι. Η διοίκηση Ιωαννίνων και η Πύλη πλήρωσαν λύτρα στους Σουλιώτες και ο Τσάπαρης µε µερικούς άλλους αφέθησαν ελεύθεροι. Τους υπόλοιπους τους αντάλλαξαν µε την υπόσχεση απο την πύλη ότι το Σούλι θα παραµείνει αυτόνοµο.

7. Την τελευταία επιχείρηση πρίν τον Αλή θα την

κάνει ο αλβανός Κούρτ

Πασάς αλλά γρήγορα αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το σχέδιο του.

Στο Σούλι πολεμούσαν άντρες και γυναίκες

Σελίδα| 28

Ο Αλή Βελής ο Τεπελενλης πασάς στα Γιάννινα

1788

Το έτος 1788 θα είναι για την Ήπειρο έτος ορόσηµο . Ο Αλή Βελή Χατζηµουχτάρ που από λήσταρχος είχε καταφέρει να γίνει πασάς στα Τρίκαλα εκµεταλλευόµενος την απουσία του πασά των Ιωαννίνων Αλη Ζώτ και ενηµερωµένος για τις έρριδες στον οίκο των Ασλάνηδων βαζίζει εναντίον των Ιωαννίνων και στρατοπεδεύει στο Μπιζτούνι (Ελεούσα) . Αν και αρχικά η φρουρά του κάστρου αντιστάθηκε µε δόλο ξεγελά άπαντες, παντρεύεται την τελευταία από το γένος των Ασλάνηδων την Ζουλέϊκα και γίνεται πασάς στα Γιάννινα. Πόλεµοι, βια, τροµοκρατία αλλά και οικονοµική και πνευµατική ευηµερία θα είναι τα χαρακτηριστικά της εποχής του. Στα 35 χρόνια εξουσίας θα φτιάξει ένα κράτος που θα απλώνεται από τη νότιο Αλβανία µέχρι την Πελοπόννησο, την Στερεά, Θεσσαλία και Μακεδονία. Στην ιστορία θα περάσει σαν ο Αλή πασάς ο Τεπελενλής, ο Λέων των Ιωαννίνων ! Πάνω, πορτραίτο του Αλή πασά σε κάπως πιο νέα ηληκία, Horace Vernet 1823

Σελίδα| 29

Ο πρώτος πόλεµος του Αλή µε τους Σουλιώτες

1789

Την Άνοιξη του 1789, ο Αλή Πασάς εκστρατεύει κατά των Σουλιωτών µε 10.000 Τουρκαλβανούς. Η εκστρατεία αυτή κράτησε τέσσερις µήνες, οι δε Σουλιώτες επέδειξαν µοναδική δύναµη αντίστασης και εξαιρετική πολεµική ικανότητα µε συνέπεια αφενός µεν η εκστρατεία αυτή να λήξει άδοξα αφετέρου µε νεότερα στοιχεία (έγγραφα της περιόδου εκείνης) που ήλθαν στο φως φαίνεται ότι ο Αλή Πασάς τον Ιούλιο, µετά την υποχώρησή του, συνοµολόγησε συνθήκη µε τους Σουλιώτες όπου και ανέλαβε να καταβάλει µισθούς στους οπλαρχηγούς προκειµένου αυτοί ν΄ αναλάβουν την ασφάλεια της περιοχής, παίρνοντας όµως εχέγγυα πέντε παιδιά, (οµήρους), από τις οικογένειες των οπλαρχηγών !

Ο σουλιώτης πολεµιστής Νικολός Περβόλης στην Κέρκυρα. Πίνακας του Luis Dupre

Σελίδα| 30

Ο δεύτερος πόλεµος του Αλή µε τους Σουλιώτες

1792

Λάµπρος Τζαβέλας Το 1792 ο Αλη πασάς επιχείρησε δεύτερη εκστρατεία εναντίον του Σουλίου. Και αυτή τη φορά στάθηκε άτυχος. Οι Σουλιώτες, αν και οι αρχηγοί των φαµιλιών είχαν τα παιδιά τους όµηρους στο Γιάννινα, πολέµησαν γυναίκες και άνδρες µε τέτοια ανδρεία που ο Μουχτάρ αναγκάστηκε να λύσει την πολιορκία. ∆ύο µορφές κυριάρχησαν σε αυτή τη µάχη, ο Λάµπρος Τζαβέλας και ο Γιώτγο Μπότσαρης. Ο Αλής αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει µε τους Σουλιώτες και να στείλει και τους όµηρους πίσω. Λέγεται ότι οι νεκροί στρατιώτες του Αλή ξεπέρασαν τους 2000, πάρα πολλοί αιχµάλωτοι και τραυµατίες ενω οι Σουλιώτες είχαν απώλεια 74 νεκρών. Ήταν φυσικό λοιπόν ότι ο Αλή πασάς δεν θα δεχόταν τέτοια ήττα και ότι µε την πρώτη ευκαιρία θα χτυπούσε και πάλι το Σούλι.

Σελίδα| 31

Ο δεύτερος πόλεµος του Αλή µε τους Σουλιώτες

1798

Ο θάνατος του Λάµπρου Τζαβέλλα

Ροµαντικός και κατα φαντασία πίνακας του ιταλού Ντονάτο Φραντσέσκο ντε Βίβο µε τον θάνατο του Λάµπρου Τζαβέλλα σε µάχη. Στην πραγαµτικότητα ο Λάµπρος Τζαβέλλας πληγώθηκε το 1792 στην µάχη στην Κιάφα αλλά υπέκυψε στο τραύµα του το 1795 !

Σελίδα| 32

Η µάχη της Νικόπολης

1798

Το 1797 µε την κατάλυση της Γαληνοτάτης ∆ηµοκρατίας του Αγίου Μάρκου της Βενετίας από τον Ναπολέωντα οι κτήσεις που είχε η Γαληνοτάτη στην Ήπειρο και στα Επτάνησα πέρασαν στην κατοχή των Γάλλων. Ο Αλή πασάς ανέπτυξε αρχικά φιλικές σχέσεις µε τους Γάλλους αλλά τα µάτια του ήταν ριγµένα σε όλες αυτές τις κτήσεις. Στα 1798 µετά την εισβολή του Ναπολέωντα στην Αίγυπτο και την ήττα των Γάλλων στην ναυµαχία του Αβουκίρ ο Αλής απέτησε την άµεση παράδοση – παραχώρηση της Πάργας, Βουθρωτού, Πρέβεζας , Λευκάδας και Κέρκυρας. Πράγµα που οι Γάλλοι αρνήθηκαν. Στην Πρέβεζα βρίσκονταν ένα µικρό Σώµα µε Γάλλους Γρεναδιέρους τους οποίους ενίσχυσαν ένα µικρό τάγµα Σουλιωτών και αρκετοί Πρεβεζάνοι εθελοντές. Αρχηγός των Γάλλων ο Λα Σαλσέτ κατάλαβε, ότι πρέπει να φράξει τον δρόµο του Μουχτάρ πασά που ηγούνταν της εκστρατείας στην Νικόπολη.

Γάλλοι Γρεναδιέροι βαδίζουν πρός την Νικόπολη. Χρωµολιθογραφία του Μύρµπαχ

Σελίδα| 33

Η µάχη της Νικόπολης

1798

Ο Λα Σαλσέτ ταµπουρώθηκε στην αρχαία Νικόπολη

Χρωµολιθογραφίες του Μύρµπαχ µε πυροβολικό Γρεναδιέρων στην Νικόπολη Σελίδα| 34

Η µάχη της Νικόπολης

1798

Οι Γρεναδιέροι µε του συµµάχους απέκρουσαν αρχικά τις ορδές του Μουχτάρ

Επίθεση Γεναδιέρων σε χρωµολιθογραφία του Μύρµπαχ

Οι Γρεναδιλεροι αµύνονται στο αρχαίο θέατρο της Νικόπολης σε χρωµολιθογραφία του Μύρµπαχ Σελίδα| 35

1798

Η µάχη της Νικόπολης

Στη µάχη της Νικόπολης Ο Λα Σαλσέτ σκοτώθηκε καθώς και το µεγαλύτερο µέρος των Γάλλων και Ελλήνων. Ο Γιώργο Μπότσαρης πρόλαβε και έφυγε πρός το Σούλι. Οι Αλβανοί του Αλή αφού µπήκαν στην πόλη έσφαξαν και λεηλάτησαν. Απο την µητρόπολη πήραν το άγιο διδκοπότηρο και το δώρισαν στον Αλή. Και όντως αυτό ήταν το ποτήρι απο το οποίο ο Αλής έπινε το ρακί του.

Τους νεκρούς τους

αποκεφάλισαν και παρέταξαν τους Γάλλους αιχµαλώτους έτσι που να βλέπουν πώς αλατίζουν τα κεφάλια, τα οποία θα έστελναν

στον

αιχαµλώτους

σουλτάνο.

του

έσυραν

Τους απο

την

Πρέβεζα µε τα πόδια στον Λούρο και απο κεί στην Άρτα όπου τους όρµησαν οι τουρκάλες

µε

τα

νύχια

και

τους

ξέσκιζαν το πρόσωπο. Απο την Άρτα τους έσειραν στα Γιάννινα και απο κεί στην Πόλη. Μόνο ενέα γλίτωσαν. Για τους Πρεβεζάνους που είχαν φύγει στο Άκτιο ο Αλής σκέφτηκε κάτι άλλο !

Μάχη Γάλλου και Αλβανών στα τείχη της Νικόπολης. Χρωµολιθγραφία του Μύρµπαχ

Σελίδα| 36

Ο χαλασµός και η Σφαγή των Πρεβεζάνων στη Σαλαώρα

1798

Ότι οι Πρεβεζάνοι βοήθησαν τους Γάλλους και πολλοί απ αυτούς κατέφυγαν στο Άκτιο δεν του κάθισε και καλά του Αλή. Εκδικητικός καθώς ήταν έπρεπε να πάρει εκδίκηση. Μήνυσε στους Πρεβεζάνους µέσω του µητροπολίτη Άρτας Ιγνάντιου, ότι έγινε έγινε και µπορούν να γυρίσουν στα σπίτια τους αλλά πρώτα θα τους φιλοξενούσε στην Σαλαώρα µέχρι να ηρεµήσει το ασκέρι του. Οι άµοιροι Πρεβεζάνοι πάνω στην απελπισία τους εµπιστεύθηκαν το ράσο, όπως έγραψε ο Καραϊσκάκης και επιβιβάστηκαν στην κορβέτα. Μόλις το πλοίο ξεκίνησε αµέσως οι Αλβανοί τους πέταξαν στα αµπάρια και τους κλείδωσαν εκεί. Ο Αλής είχε φτάσει δια ξηράς στην Σαλαώρα και τους περίµενε εκεί. Κάθισε στο ντιβάνι έξω από το τελωνείο (Κουµέρκι) να έχει θέα και ο δήµιος Οσµάν καλοντυµένος είχε στήσει απέναντι του τα όργανα του. Το κούτσουρο και την πλατιά σπάθα ! Έφτασε και η κορβέτα. Έναν έναν του έσερναν από τα µαλλιά του άνδρες και του πήγαιναν στον Οσµάν. Η σφαγή που ακολούθησε ήταν φρικτή. Λέγεται ότι µέχρι το απόγευµα ο δήµιος ξεψύχησε !

Απεικόνιση δεξιά, σφαγή άμαχου πληθυσμού απο Αλβανούς μουσουλμάνους.

Σελίδα| 37

Ο ξεσηκωµός των Αλβανών Μπέηδων

1802

Το 1802 πολλοί Αλβανοί µπέηδες της Θεσπρωτίας και της νότιας Αλβανίας θεωρώντας, ότι ο Αλή πασάς είναι αδύναµος αφού δεν µπορεί να υποτάξει το Σούλι και είχαν και ανοιχτούς λογαριασµούς µαζί του καθότι δικαίως τους είχε µειώσει την εξουσία και τους είχε αρπάξει και κτήµατα βρήκαν λοιπόν την ευκαιρία να ξεσηκωθούν εναντίον του. Ο Αλή πασάς εν τω µεταξύ είχε κλείσει συµφωνία µε τους Σουλιώτες αφού είχε κρατήσει 24 οµήρους. Τους Μπέηδες ενίσχυσε προφανώς και ένα σώµα Σουλιωτών µε αρχηγό τον Φώτο Τζαβέλλα. Ο Αλής του κατατρόπωσε όλους και οι µπέηδες προσκύνησαν.

Οι Οθωµανοί «Τουρκαλβανοί» σε πόλεµο

Σελίδα| 38

Η ανατίναξη της ∆έσπως Μπότση στο κάστρο της Ρηνιάσας

1802

Πιο νότια απο το Σούλι βρίσκεται το κάστρο της Ρηνιάσας το παλιό Θωµόκαστρο το οποίο ονοµάστηκε και πύργος του ∆ηµουλά κοντά στο χωριό Ριζά. Ενα χρόνο πρίν πριν από την παράδοση του Σουλίου είχαν εγκατασταθεί 20 Σουλιώτικες οικογένειες µε την άδεια του Αλή Πασά. Η πολιτική του πασά ήταν να εξαγοράζει τις φάρες και να εγκαταλείπουν το Σούλι. Εδω είχε εγκατασταθεί προφανώς η φάρα του Μπότση. Οι λεγόµενοι Τουρκαλβανοί του Αλή, βρίσκουν τις γυναίκες απροστάτευτες από τους άνδρες. Η ∆έσπω Μπότση, όµως, µάζεψε γύρω της όλες τις γυναίκες της φάρας βάζει φωτιά στο µπαρούτι και τους τινάζει όλους στον αέρα ! Η ∆έσπω Σέχου Μπότση έχει ταυτιστεί πολλές φορές λανθασµένα µε την ∆έσπω Μπότσαρη ! Πάνω, χαρακτικό µε την ανατίναξη της ∆έσπως του ιταλού Gajassi 1833

Σελίδα| 39

Ο τελευταίος πόλεµος του Αλή πασά µε το Σούλι

1803

Το 1803 αρχίζουν οι επιθέσεις του Αλή Πασά και του γιού του Βελή. Οι Σουλιώτες, µε αρχηγό τον Φώτο Τζαβέλα, αντιστάθηκαν στις µάχες του Σιστρουνίου, της Λίππας και της Λιβίκιστας. Εκείνος όµως, συνεχίζει και το ∆εκέµβριο του 1803, το Σούλι δεν άντεξε άλλο. Οι εσωτερικές διαµάχες για την αρχηγία µεταξύ των Φ. Τζαβέλα και Κ. Μπότσαρη, η έλλειψη από τροφές, νερό και πολεµοφόδια, αναγκάζει τους Σουλιώτες στις 12 ∆εκεµβρίου του 1803, να υπογράφουν συνθήκη και να εγκαταλείπουν την πατρίδα τους.

Σελίδα| 40

Η ανατίναξη στο Κούγκι

1803

Στην συνθηκολόγηση που έκαναν οι Σουλιώτες µε τον πασά ήταν και η παράδοση των πυροµαχικών. Ο καλόγηρος Σαµουήλ, δεν δέχθηκε την συνθηκολόγηση. Μάταια προσπάθησε ο Φώτος Τζαβέλλας να πείσε του εναποµείναντες να παραδώσουν τα πυροµαχικά. Ο Σαµουήλ, ο οποίος δεν ήταν καν Σουλιώτης, έµεινε στο Kούγκι µαζί µε άλλους πέντε Σουλιώτες και επέλεξαν να ταφούν µέσα στα συντρίµµια από την έκρηξη της πυριτιδαποθήκης.

Πάνω, Ο Σαµουήλ και οι σύντροφοι του στο Κούγκι από αναπαράσταση στα κέρινα οµοιώµατα του Βρέλλη

Σελίδα| 41

Αποκλεισµένοι στο Ζάλογγο

1803

Μετα την συνθηκολόγηση οι φάρες χωρίστηκαν. Οι Τζαβελλαίοι µε τους δικούς τους τράβηξαν και Πάργα και Εφτάνησα, Ο Κίτσο Μπότσαρης µε τους δικούς του προς τα Τζουµέρκα και η τρίτη φάλαγγα, του Κουτσονίκα µε 800 άτοµα, βάδιζε προς το Λούρο ποταµό. Όταν έφτασαν στο Ζάλογγο για ασφάλεια αποσύρθηκαν στο Mοναστήρι πάνω στο βουνό. Σώµα 3.000 Aλβανών, µε επικεφαλή τον Mπεκήρ Tζογαδώρο τους καταδίωξε. Επιχειρούν έξοδο αλλά δεν τα κατάφεραν. Οι λίγοι που γλίτωσαν κατευθύνθηκαν προς το Bουλγαρέλι. Πενήντα έξι γυναίκες, όµως, δεν συµµετείχαν στην έξοδο. Παρέµειναν στο Mοναστήρι. Όταν τις πλησίασαν οι Αλβανοί του Αλή, έπεσαν στο γκρεµό. Πάνω, πίνακας µε τον λεγόµενο Χορό του Ζαλόγγου. ∆εν µπορούµε να γνωρίζουµε πόσο προϊόν της ροµαντικής Φαντασίας είναι ο χορός αλλά είναι σίγουρο, ότι η αγωγή της γυναίκας και της ελεύθερης Σουλιώτισσας ήταν τέτοια, µπροστά στην ατίµωση και σκλαβιά καλύτερος ο θάνατος.

Σελίδα| 42

1804

Η µάχη στη µονή του Σέλτσου

Με Καπαταναίους τον Κίτσο και Νότη Μπότσαρη, 1148 Σουλιώτες, τα Χριστούγεννα του 1803, έφτασαν στη µονή του Σέλτσου, η οποία εκ του φυσικού της αποτελεί ένα είδος οχυρού. Οι Αλβανοί του Αλή του είχαν πάρει από πίσω. Στις 12 Γενάρη του 1804, άρχισε η πολιορκία τους από τους στρατιώτες του Αλή-Πασά. Αρχικά οι Σουλιώτες προκάλεσαν σοβαρές απώλειες στο εχθρικό στράτευµα και κατάφεραν να αποκρούσουν

τους

λεγόµενους

Τουρκαλβανούς.

Όλο

το

χειµώνα

έµειναν

αποκλεισµένοι στο Σέλτσο και τους τροφοδοτούσαν µε ψωµί και πολεµοφόδια οι κάτοικοι των γύρω περιοχών του Λιάσκοβου και της Βρεστένιτσας. Στις του 20 Απρίλη ο Αλή-Πασάς , πάντα µε σύµµαχο την προδοσία, ετοιµάζει σφοδρή επίθεση εναντίων των εξαντληµένων και ταλαιπωρηµένων από την 4µηνη πολιορκία σουλιωτών. Η µάχη ήταν άνιση. Ο στρατός του Αλή , αφού εξουδετέρωσαν την αντίσταση στα φυλάκια, µπήκε στο µοναστήρι. Άλλους έσφαξαν και άλλους αιχµαλώτισαν, ενώ 250 γυναικόπαιδα, για να µην πέσουν στα χεριά των εχθρών, γκρεµίσθηκαν , όπως και στο Ζάλογγο σε βάραθρο 300 µέτρων, αφήνοντας τα κορµιά τους στον Αχελώο.. Οι ιστορικοί κάνουν λόγο, ότι στη µονή του Σέλτσου ξεκληρίστηκαν τρεις γενιές απο τη φάρα των Μποτσαραίων. Λέγεται, ότι µόνο γύρω στους 60 Σουλιώτες κατάφεραν να σωθούν. Πάνω, φωτογραφία της µονής Σέλτσου απο το διαδίκτυο Σελίδα| 43

O Aλή πασάς κηρύσσετε φιρµανλής

1820

ο Σουλτάνος Μαχµούτ Β΄ που έβλεπε τον Αλή σαν εµπόδιο στο µεταρρυθµιστικό του πρόγραµµα αλλά κίνδυνος για τη συνοχή της Αυτοκρατορίας του, θέλησε και διέταξε την αποµάκρυνσή του Αλή από τα Ιωάννινα µε σκοπό να τον περιορίσει στο Τεπελένι. Ο Αλής προσπάθησε µε την µεσολάβηση της Ρωσίας και της Αγγλίας προσπάθησε να αλλάξει τις διαθέσεις του Μαχµούτ Β΄ ενώ λέγεται ότι µίλησε για την ύπαρξη της Φιλικής Εταιρείας αλλά ο σουλτάνος πίστεψε, ότι πρόκειται για ένα νέο τέχνασµα του Αλή. Τελικά το 1820 αφού η Πύλη τον κήρυξε ένοχο εσχάτης προδοσίας τον κάλεσε να παρουσιαστεί µέσα σε 40 µέρες στην Κωνσταντινούπολη και να δώσεο λόγο για τα πεπραγµένα του. Ήταν η αρχή της αποστασίας και σε λίγο γύρισε θα αντιµετώπιζε τον στρατό του Σουλτάνου ! Πάνω, προσωπογραφία του Αλή στα 1820

Σελίδα| 44

Oι προετοιµασίες του Αλή και η πολιορκία των Ιωαννίνων

1820

Η είδηση της επικύρηξης του Αλή τον βρήκε στο κάστρο της Αγιάς/Ανθούσας κοντά στην Πάργα. Αφού έδωσε στους γιούς του και λοιπούς τις αντίστοιχες διαταγές ξεκίνησε για τα Γιάννινα. 80000 ασκέρι µε επικεφαλής τον Ισµαήλ Πασόµπεη θα φτάσουν στην Ήπειρο. Το πρόβληµα του Αλή ήταν η διαρροή των οπλαρχηγών και όπως φάνηκε ο στρατός του δεν ήταν έτοιµος να αντιµετωπίσει τον πολυάριθµο οθωµανικό στρατό. Παρόλο αυτά ο Αλής κατάφερε να σπείρει και διχόνοια ανάµεσα στους πολιορκητές και προσπαθούσε συνεχώς να εξαγοράσει κάποιους, όπως µας πληροφορεί ο ξένος τύπος της εποχής. Οι ειδήσεις αυτές ανάγκασαν τον Σουλτάνο να αντικαταστήσει τον Ισµαήλ Πασόµπεη και να δώσει την αρχηγία στον Μορά Βαλεσί Χουρσίτ Αχµέτ πασά, ο οποίος σύντοµα έφτασε στην Ήπειρο. Πάνω, χαλκογραφία του François Hippolyte Lalaisse µε θέµα την επιστροφή του Αλή και του ιππικού στα Γιαννινα. Η χαλκογραφία είναι του 1834

Σελίδα| 45

Η πολιορκία των Ιωαννίνων

1820

Ο Αλής δεν δίστασε να κλείσει συµµαχία µε τους άσπονδους εχθρούς του τους Σουλιώτες, οι οποίοι σκοπό είχαν να πάρουν πίσω το Σούλι και είχαν συµµαχήσει και µε τους Σουλτανικούς. Την 25η Αυγούστου, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας Ο Αλής δεν δίστασε να κάψει µέρος της πόλης για να έχει καλύτερο οπτικό πεδίο το πυροβολικό του. Ο Χουρσίτ, ο οποίος δεν συµπαθούσε ιδιαίτερα τους Σουλιώτες έλυσε κάθε συµφωνία µαζί τους και προσπάθησε µε επιτυχία να αποκρούει πιθανά χτυπήµατα. Παραπέρα επανέφερε την τάξη στους πολιορκητές και έσφιξε τον κλοιό γύρω από τον Αλή.

Πάνω, Χάρτης / σχέδιο της πολιορκίας των Ιωαννίνων του Carl Peter von Heidenstam στα 1821.

Από πληροφορία του Γρηγόρη Μανόπουλου, ο χάρτης

βρίσκεται σήµερα στην Στοκχόλµη της Σουηδίας. Σελίδα| 46

Οι µάχες στην Μπογόρτσα, Λέλοβο και Καντζά

1821

Αφού οι Σουλιώτες πήραν το µέρος του Αλή πασά και ενοχλούσαν τον Χουρσίτ, ο σερασκέρης έπρεπε να τελειώνει µε αυτούς. Ετσι µε το έµπα της άνοιξης του 1821 και τον ξεσηλωµό στο Μοριά οι σουλτανικοί άρχισαν µια σειρά απο συγκρούσεις µε τους Σουλιώτες. Η πρώτη ήταν στο φρούριο της Μπογάρτσας, που ελέγχει το δρόµο Γιάννινα – Σούλι. Με αρχηγούς Μάρκο Μπότσαρη και Κόγκα ∆ράκο πολέµησαν και οι δύο πλευρές σκληρά αλλά µε µεγάλες απώλειες και οι δύο. Απο κει οι Σουλιώτες τράβηξαν πρός το νότο και στο Λέλοβο (Θεσπρωτικό) χτύπησαν και διέλυσαν τον Οθωµανικό στρατό. Οι Οθωµανοί αποτραβήχτηκαν πρός τον Κάντζα (Καντζά – Στεφάνι Πρέβεζας) και κεί τους ξαναχτύπησαν πάλι οι Σουλιώτες. Σκότωσαν πολλούς και πολλοί πιάστηκαν αιχµάλωτοι. Μεταξύ αυτών και ο αρχηγός αυτών ο Ταχήρ µπέης ή Ταχήρ Παπούλιας. Τον Ταχήρ τον έσυραν στο Σούλι και τον έβαλαν να εργάζεται για να µπορεί να επιβιώσει. Αναλυτική περιγραφή για την τύχη του Ταχήρ µας δίνει ο Αραβαντινός. Ακολούθησαν µάχες στους Βρανάδες και στο Τόσκεσι (Αχλαδέα), όπου και πάλι οι δυνάµεις του Χουρσίτ σηµείωσαν σηµαντικές απώλειες ! Πάνω , πίνακας µε Σουλιώτες εν ώρα µάχης

Σελίδα| 47

Η µάχη στα ∆ερβίζαινα

1821

Μια απο τις πιο σηµαντικές µάχες οι οποίες διαδραµατίστηκαν το καλοκαίρι του 1821 είναι η µάχη στα ∆ ε ρ β ί ζ ι α ν α. 300 Σουλιώτες µε αρχηγούς τον Μάρκο Μπότσαρη και τον Λάµπρο Ζάρµπα γνωρίζοντας καλά τα µέρη χτύπησαν το στρατιωτικό σώµα του Κ α π λ ά ν µ π έ η που είχε εισβάλει στην περιοχή. Ο Καπλάν µπέης υπέστη µεγάλη ήττα. Το µισό στρατευµά του σκοτώθηκε και πολλοί πιάστηκαν αιχµάλωτοι. Μεταξύ αυτών και ο ίδιος.

Πάνω χαρακτικό του Γερµανού Karl Wilhelm Freiherr von Heideck µε τίτλο « σκηνή απο τον απελευθερωτικό αγώνα των Ελλήνων» .

Σελίδα| 48

Η µάχη στο Κοµπότι

1821

Στις 8 Ιουνίου εκδηλώθηκε κοντά στο Κοµπότι νέα ελληνική επίθεση στην ίδια περιοχή. Μετά από πεισµατική εξάωρη µάχη, οι Τούρκοι του Ισµαήλ πασά Πλιάσα άρχισαν να υποχωρούν, έχοντας υποστεί σηµαντικές απώλειες.... Ο Καραϊσκάκης τότε άρχισε να ειρωνεύεται, µε τη συνηθισµένη του «αβρότητα», τους εχθρούς. ∆εν αρκέστηκε όµως σε αυτό και ανέβηκε σε έναν βράχο και τους φανέρωσε επιδεικτικά τα οπίσθιά του. Αµέσως έγινε ελκυστικός στόχος για έναν Τούρκο σκοπευτή. Μια σφαίρα τρύπησε τον µηρό του Έλληνα οπλαρχηγού και τον τραυµάτισε στα γεννητικά όργανα, διδάσκοντάς τον πως και τα πιο τολµηρά αστεία έχουν τα όριά τους.

Πάνω, πίνακας του Παναγιώτη Ζωγράφου µε αναπαράσταση της µάχης στο Κοµπότι

Σελίδα| 49

Η µάχη της Πλάκας

1821

Οι επαναστάτες που είχαν συγκεντρωθεί στο Πέτα χωρίστηκαν σε δύο σώµατα, και το µεν πρώτο τέθηκε υπό τους Μάρκο Μπότσαρη, Καρατάσσο Γάτζο, Ανδρέα Ιάσκο, Αλέξη Βλαχόπουλο µια δύναµη των 1000 ανδρών και κάτι παραπάνω. Και δω διαφέρουν οι αριθµοί. Το σώµα αυτό ξεκίνησε στις για την Πλάκα προκειµένου να ενισχύσει τους Σουλιώτες που βρίσκονταν εκεί. . Πριν αναχωρήσουν όµως πήραν µαντάτο απο το Σούλι ότι αν πλησιάσουν τα στρατεύµατα προς το µέρος εκείνο, αµέσως θα έχουν ενίσχυση απο τους Σουλιώτες. Οι Οθωµανοί µαθαίνοντας ο Χουρσίτ την άφιξη του Μπότσαρη διέταξε να έλθουν αµέσως όλες τις φρουρές των Ιωαννίνων, Άρτας και Πρέβεζας και να τεθούν υπό τις διαταγές του Ρεσίτ Μεχµέτ Πασά Κιουταχή, ο οποίος διατάχτηκε να παραλάβει και τους υπόλοιπους Πασάδες Χασάν Πασά, Ισµαήλ Πασά Ηλιάσαν και Αχµέτ Πασά Βρυώνη και να βγει να αποκρούσει τον Μάρκο Μπότσαρη και τους άλλους αρχηγούς. Οι Τούρκοι είχαν δύναµη 8.000 ανδρών. Η µάχη άρχισε στις 29 Ιουνίου. Απο την εποµένη όλο και περισσότεροι Τούρκοι έφταναν στην Πλάκα µε αποτέλεσµα να αναγκάσουν του Ελληνες σε φυγή. Ο Μάρκος όµως µε τους άνδρες του συνέχιζε να καταδιώκει τους εχθρούς, µέχρι που βρέθηκε περικυκλωµένος από παντού. Οι Τούρκοι άρχισαν να φωνάζουνε «αιχµάλωτο τον έχουµε τον εχθρό της Πίστης». Ο Μάρκος αν και κατάλαβε την θέση που βρίσκονταν την θέση δεν λύγισε . Σχεδίασε αµέσως το σπάσιµο των γραµµών και ρίχτηκε πάνω στους εχθρούς και µε µεγάλο κίνδυνο µόλις και σώθηκε. Στην µάχη αυτή έπεσαν περίπου εκατό Έλληνες, εκτός των άλλων και ο αδελφός του Γάτζου. Οταν οι Σουλιώτες έφτασαν εκεί η µάχη είχε τελειώσει και οι Ελληνες επαναστάτες είχαν πάρει το δρόµο για το Πέτα. Πάνω, η µάχη της Πλάκας σε χαρακτικό του Christopher Wodswoorth Σελίδα| 50

1821

Η καταστροφή του Συρράκου και Καλαρυτών

Κατά το διάστηµα της πολιορκίας του Αλή από τους Σουλτανικούς πολλοί εύποροι Γιαννιώτες (Χριστιανοί, Οθωµανοί και Εβραίοι) βρήκαν άσυλο στο Συρράκο και στους Καλαρρύττες όπου επίσης Εγκαταστάθηκε µια µονάδα 500 σουλτανικών µε επικεφαλής τον Ιµπραήµ Πρεµετή, ο οποίος είχε σαν αποστολή να κρατήσει τον δρόµο προς την Θεσσαλία ελεύθερο. Ο Ιµπραήµ µε την µεγάλη την δύναµη έµεινε στο Συρράκο και περιοχή και 60 στρατιώτες µε επικεφαλής τον Χουσεϊν αγά έστησαν µπαϊράκι στους Καλαρρύτες. Παραπέρα δε οι σουλτανικοί κατ εντολή του Σερασκέρη Χουρσίτ Αχµέτ πασά ζήτησαν από κάθε χωριό 8 οµήρους. Ο Μάρκο Μπότσαρης που ήθελε να αποκόψει την προέλαση των Σουλτανικών προς τον νότο ήρθε σε επαφή µε τους προκρίτους και τους ζήτησε να ξεσηκωθούν. Αν και στην αρχή δεν ήθελαν για διάφορους λόγους το Συρράκο µε αρχηγό

τον

Καλαρρύτες

Κωλέττη µε

ξεσηκώθηκαν.

τον

και

οι

Τορτούρη

Το

Συρράκο

καταλήφθηκε

από

σουλτανικούς

γρήγορα

τους .

Στους

Καλαρρύτες, όπου οι σουλτανικοί αφού πήραν τους προκρίτους για οµήρους ταµπουρώθηκαν σε σπίτια. Σε αυτούς έφτασε για ενίσχυση ο Χαµζά

µπέη.

Οι

επαναστάτες

νικήθηκαν τα χωριά καταστράφηκαν και οι κάτοικοι των χωριών έφυγαν προς την Πελοπόννησο ή τα Επτάνησα.

Στην συνέχεια ο Οθωµανικός στρατός µε

επικεφαλής τον Ισµαήλ πλιάσα κατευθήνθηκε προς τον ότο καταστρέφοντας τα χωριά Πράµαντα, Μελισσουργούς και Ματσούκι

Πάνω, πίνακας Ελλήνων σε µάχη, όπου ο γιός προστατεύει τον γέρο πατέρα.

Σελίδα| 51

Η άδοξη πολιορκία της Πάργας

1821

Αφού προηγήθηκαν οι Συγκρούσεις στου Μαµάκου και στου Ζάβρουχο, όπου λίγοι Σουλιώτες απέκρουσαν τις δυνάµεις του Κεσέρ Αχµέτ και των Τσάµηδων στα τέλη του Ιούλη το 1821 ενα µικρό σώµα Σουλιωτών και γύρω στους 200 Παργινούς συναντήθηκαν στην Ρηνιάσα (Θωµόκαστρο – Ριζά ή Πύργος του ∆ηµουλιά) και έβαλαν στόχο την Πάργα. Αν και αρχηγός της εκστρατείας ήταν ο Περραιβός φαίνεται ότι δεν κινήθηκαν καλά και κάπως ανοργάνωτα. Αντι να ζώσουν αυτοί τον εχθρό βρέθηκαν περικυκλωµένοι και θα χάνονταν όλοι αν δεν εµφανίζονταν ένα σώµα Σουλιωτών µε αρχηγούς, ∆αγκλή, Ζέρβα και Φωτοµάρα. Η πολιορκία της Πάργας έληξε άδοξα.

Πάνω, χαρακτικό του Edward Lear στα 1849 µε την Πάργα

Σελίδα| 52

1821

Η µάχη του Σταυρού στα Τζουµέρκα Ήδη στα µέσα του

Μάη

του

1821 µαζεύτηκαν στο

Μοναστήρι

του Αη-Γιώργη στο

χωριό

Βουργαρέλι Άρτας

οι

οπλαρχηγοί

Γ.

Καραϊσκάκης, Γιαννάκης

και

Μήτρος Κουτελίδας, Γώγος Μπακόλας, Αντρέας Ίσκος, Γιαννάκης Ράγκος, Μάρκος Μπότσαρης, Κουτσονίκας και πολλοί άλλοι αγωνιστές και κήρυξαν

την επανάσταση στα

Τζουµέρκα και στο Ραδοβύζι. Στίς πρώτες µέρες του Αυγούστου άρχισε να φθάνει στην περιοχή στα Θεοδώριανα ο Ισµαήλ Πλιάσας που είχε καταστρέψει τα χωριά της Μαλακάσας. Οι Ελληνες όρισαν το έµπειρο και ντόπιο οπλαρχηγό Γώγο Μπακόλα αρχηγό για να εµποδίσει το στρατό του Πλιάσα.

Ο Γώγο Μπακόλας µε 500

επαναστάτες και τους λοιπούς οπλαρχηγούς περίµενε τον Πλιάσα στη θέση Σταυρό κοντα στα Θεοδώριανα όπου και χτύπησε τους σουλτανικούς. Το ακέρι του Ισµαήλ Πλιάσα έπαθε µεγάλη ζηµιά και αναγξκαστηκε να υποχωρήσει στα Γιάννενα. Άλλοι λένε ότι η οθωµανική δύναµη είχε 6000 στρατιώτες και άλλοι πάλι τους αναφέρουν σε 2000 στρατιώτες. Στη µάχη έλαβαν µέρος απο πλευράς οπλαρχηγών οι, Κουτελιδαίοι, Ράγκος, Καραϊσκάκης, Τσαρακλής, γερο Μπαλωµένος κ.α. Μάλιστα ο Μακρυγιάννης. Η µάχη αυτή και το σταµάτηµα της προέλασης των Οθωµανών ήταν ζωτικής σηµασίας για την επανάσταση στην Πελοπόννησο !

Στην Φωτογραφία πάνω, η µάχη στο Σταυρό του Παναγιώτη Ζωγράφου

Σελίδα| 53

Η µάχη στο Μαράτι (Ιµαρέτ Φαϊκ πασά)

1821

Αρχές του Σεπτέµβρη του 1821 στο Πέτα Άρτας Αλβανοί του Αλή και Ελληνες επαναστάτες υπόγραψαν συµφωνία να επιτεθούν από κοινού εναντίον των Σουλτανικών. Κατόπιν επιθυµίας του Αλή σε αντίθεση µε τους Σουλιώτες που υποστήριζαν την άποψη να χτυπήσουν στην Θεσπρωτία αποφασίστηκε η κατάληψη της Άρτας. Ετσι το Νοέµβριο του 1821 στο Ιµαρέτι οχυρώθηκε ο Μάρκος, ο Καραίσκάκης , Νότης Μπότσαρης, οι Τζαβελαίοι, ο ∆ράκος, οι Ζερβαίοι, ο Βέικος, ο Φωτοµάρας, οι αλβανοί Άγο Βάσιαρης, Σουλειµάν Μέτος, Τσένκο Βελής ο γιος του Μούρτο Τζάλη κι άλλοι. Προς τη Γραµµενίτσα ήταν ο Τσαρακλής, οι Κουτελιδαίοι κι άλλοι. Ο Μάρκος κλείστηκε στο τζαµί απ΄όπου απέκρουσε τρείς επιθέσεις των τούρκων. Κατά τον Κουτσονίκα οι τούρκοι που επετέθησαν στο Μαράτι ήταν 4.000, κι είχαν επί κεφαλής τον Μεχµέτ ∆εσίτ Πασά Κιουταχή, τον Ισµαήλ Πλιάσα, τον Χασάν Κασάµπαση κι άλλους.Σ΄αυτή την κρίσιµη για τους σουλιώτες στιγµή φάνηκε πάνω στα υψώµατα του Μαρατιού ο Νότης Μπότσαρης µε 300 άντρες. Τότε βγήκε κι ο Μάρκος από το τζαµί, κι όλοι µαζί πήραν κυνηγητό τους τούρκους. Οι τούρκοι άφησαν στο πεδίο της µάχης 150 νεκρούς, Πάνω, η µάχη της άρτας και γύρω απο αυτήν σε σχέδιο του Παναγιώτη Ζωγράφου Σελίδα| 54

Η κατάληψη της Άρτας

1821

Στις 17 του Νοέµβρη του 1821 αφού οι επαναστάτες τσάκισαν µετα από σκληρή µάχη τους Τούρκους στο Ιµαρέτ προχώρησαν προς την Άρτα. Παρότι που κοντά στη γέφυρα ήταν στηµένα κανόνια η φρουρά τα παράτησε και έτρεξε να σωθεί στην πόλη. Οι Σουίωτες πέρασαν το Άραχθο και χτυπήθηκαν µε ιππικό του Ισµαήλ Πλιάσα και το διέλυσαν. Ταυτόχρονα άλλοι Σουλιώτες πήραν τα κανόνια που είχαν αφήσει οι Τούρκοι πέρασαν τη γέφυρα και άρχισαν να βάζουν εναντίον αυτών Προσπάθεια του Πασόµπεη να κρατηθεί στην Παργηορήρια απέτυχε. Τους Έλληνες ενίσχυσαν και 2000 Αλβανοί υπό την αρχηγία των Ταχίρ Αµπάζ, Ελµάζ Μπέη και Αγο Βάσιαρη. Απο την πλευρά της Φανερωµένης έδωσε µάχες ο Μπακόλας. Ο Μάρκο Μπόταρης και ο Καραϊσκάκης έσπασαν τις οθωµανικές γραµµές και έφτασαν στο κέντρο της πόλης. Οι Τούρκοι σιγά σιγά κλείστηκαν στο κάστρο. 16 µέρες κράτησε η µάχη της Άρτας και τελικά χάθηκε εξ αιτίας της απληστίας των επαναστατών.

Πάνω, στιµιότυπο απο τη µάχη της άρτας σε σχέδιο του Παναγιώτη Ζωγράφου Σελίδα| 55

Η δήωση της Άρτας απο τους επαναστάτες

1821

Η δήωση της Άρτας απο τους επαναστάτες είναι ένα φαινόµενο που έχει περάσει στα ψιλά γράµµατα της Ιστορίας. Σε αντίθεση µε την Τριπολιτσά, όπου οι επαναστάτες είχαν καταλάβει την πόλη και άρχισαν το πλιάτσικο στην Άρτα οι σουλτανικοί Οθωµανοί βρίσκονταν ακόµη κλεισµένοι στο κάστρο και οι Ελληνες άρχισαν το πλιάτσικο. Απο το καιρό του Λυµπεράκη Γερακάρη είχαν να πάθουν τέτοια καταστροφή οι Αρτινοί. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης που πολέµησε στην Άρτα µας άφησε την εξής περιγραφή της λεηλασίας. «Ὅταν µπήκαµεν εἰς τὴν Ἄρτα ἤµαστε

τέσσερες

χιλιάδες.

Ὕστερα, διὰ νὰ γυµνώσωµεν τοὺς δυστυχεῖς Ἀρτηνούς, γενήκαµεν περίτου ἀπὸ δέκα. Γύµνωσαν τὸ κονσουλάτο

κ᾿

ἐκκλησίαν

τῆς

Ἁγιασωτῆρος, ὁποῦ ῾ταν γιοµάτα βίον

τῶν

Ἀρτηνῶν

καὶ

Γιαννιώτων κι᾿ ἀλλουνῶν ἀπὸ ἄλλα µέρη. Ὅταν µπήκαµεν µὲ πόλεµον

῾στὴν

σκοτωθήκαµεν

Ἄρτα, τίποτας,

δὲν µικρὰ

πράγµατα, διὰ τὸ βίον τοῦ κονσουλάτου σκοτωθήκαµεν πλῆθος, ὅτι τὸ εἶχαν ὁλόγυρα πιασµένο οἱ Τοῦρκοι κι᾿ ὅλο σὲ κρέας βαρούγαν. Ἐκεῖ χάθηκαν πολλοὶ καὶ εἰς τὰ κρασιά. Καὶ γυµνώσαµεν ὅλους τους καϊµένους καὶ τοὺς ἀφήσαµεν δυστυχεῖς. Μὰ τὴν πατρίδα, δὲν πῆρα ἐγὼ ἀπὸ αὐτὰ µίαν τρίχα. Οἱ συντρόφοι µου ἄνοιξαν µίαν κρυψιώνα καὶ µὄδωσαν εἰς τὸ µερίδιόν µου, ὡς κεφαλή, δυὸ µερδικά. Τὰ ξετιµήσαµεν τὰ δυὸ µερδικὰ πεντακόσια γρόσια, κι᾿ αὐτὰ ὅποτε ἀρρώσταινα τ᾿ ἄφινα εἰς τὴν διαθήκη µου νὰ τὰ δώσουνε ῾σ ἐκκλησιές. Καὶ χάθηκαν αὐτεῖνοι ὅλοι ὁποῦ τά ῾χαν, οἱ καϊµένοι, ἀπὸ τὴν ταλαιπωρίαν.....Καὶ πολεµούσαµεν εἰς τὴν Ἄρτα νύχτα καὶ ἡµέρα. Τὴν βαστήσαµεν δεκάξι ἡµέρες. Καὶ εἴχαµεν µείνη πολλὰ ὀλίγοι, ὡς τρεῖς χιλιάδες, ὅτι πῆρε ὁ καθεὶς τὸ βίον τῶν Ἀρτηνῶν καὶ πῆγε εἰς τὸν τόπο του νὰ τὸ σώση.»

Σελίδα| 56

Το τέλος του Αλή πασά

1822

Το Γεννάρη του 1822 ο Αλή αφού είχε αποµείνει µόνο µε µια µικρή φρουρά και αφού είχε απειλήσει πολλές φορές πώς θα τινάξει το κάστρο και τους θησαυρούς στον αέρα κατάφερε να ζητήσει απο τον Χουρσίτ αµνηστία, ο οποίος και του την υποσχέθηκε. Ο όρος όµως ήταν να παραδόσει το κάστρο και να εγκατασταθεί στο νησάκι των Ιωαννίνων, όπως και έγινε. Εκει θα του έδιναν το χαρτί της Αµνηστίας. Ετσι και έγινε. Στις 24 Γεννάρη εµφανίστηκε ο Κιοσέ Μεχµέτ σαν απεσταλµένος του Χουρσίτ µε την πρόφαση ότι θα του παραχωρούσε το χαρτί της Αµνηστίας. Αφού αλληλοβρίστηκαν άρχισαν οι πυροβολισµοί. Ο Αλή αποτραβήχτηκε στα κελιά του Αγίου Παντελεήµονα αλλά στρατιώτες εισχώρησαν απο κάτω και τον πυροβόλησαν.

Σελίδα| 57

Ο αποκεφαλισµός του Αλή πασά

1822

Μόλις έπεσε ο Αλής, σουλτανικοί στρατιώτες έτρεξαν στο κελί και έσυραν το πτώµα του στα σκαλιά όπου και τον αποκεφάλισαν. Το κεφάλι το έβαλαν σε ένα δίσκο και το παρουσίασαν στον Χουρσίτ πασά. Κατόπιν ταριχεύτηκε και στάλθηκε στον Πόλη στο Σουλτάνο. Το δε σώµα του Αλή ενταφιάστηκε στο Φετιχιέ Τζαµί στον οικογενειακό τάφο. Το κεφάλι του θάφτηκε στην πύλη της Σηλιβρίας.

Πάνω , πίνακας που φιλοδώρησαν βορειοηπειρώτες στο µουσείο του Αλή πασά στα Γιάννινα µε την παρουσίαση της κεφαλής του Αλή στον σουλτάνο Μαχµούτ

Σελίδα| 58

Τα γεγονότα στον Μούρτο (Σύβοτα) πριν την Σπλάντζα

1822

Πρός τα τέλη Ιουνίου του 1822 οι Σουλιώτες είχαν αποκλειστεί στη Κιάφα και ο Μαυροκρδάτος για να τους ενισχύσει έστειλε απο την Πελοπόννησο 500 άνδρες. Υην µεταφορά την ανέλαβε ο Καπετάνιος Βώκος ενώ αρχηγός ήταν ο Κυριακούλης Μαυροµιχάλης. Οι καπεταναίοι σκέφτηκαν να χτυπήσουν πρώτα από βορά. Αποβιβάστηκαν στον Μούρτο (Σύβοτα) έκαψαν τα σπίτια και αιχµαλώτισαν 150 κατοίκους από την περιοχή , τους οποίους έστειλαν στην Πελοπόννησο. Οι Άγγλοι αντιλαµβανόµενοι τα γεγονότα στον Μούρτο ζήτησαν από τους Έλληνες να εγκαταλείψουν την περιοχή. Ο Μαυροµιχάλης φοβήθηκε µην τυχόν τον χτυπήσουν οι Άγγλοι εγκατέλειψε την περιοχή και τράβηξε νότια, όπου αποβιβάστηκε στην Σπλάντζα (Αµµουδιά) !

Πάνω, πίνακας που απεικονίζει σκηνή απο την µάχη της Σπλάντζας

Σελίδα| 59

1822

Η µάχη της Σπλάντζας

Φεύγοντας από τον Μούρτο τα πλοία των Ελλήνων έφτασαν στην Σπλάντζα (Αµµουδιά)

όπου

και

αποβιβάστηκαν.

Τις

κινήσεις

των

Ελλήνων

τις

παρακολουθούσε ο Μουσταφά µπέης (πρώην κεχαγιάµπεης του Μοριά και πρώην αιχµάλωτος των Ελλήνων µετά την άλωση της Τριπολιτσάς) µε ένα σώµα Τσάµηδων γύρω στους 3000 στρατιώτες. Οι σουλτανικοί επιτέθηκαν στους Έλληνες, στις 4 Ιουλίου, οι οποίοι όµως αντιστάθηκαν. Προς ενίσχυση των Ελλήνων είχαν φτάσει και οι Σουλιώτες. Οι σουλτανικοί είχαν µεγάλες απώλειες και σκοτώθηκε και ο ίδιος ο Μουσταφά Μπέης ! Σκοτώθηκε όµως και ο Μαυροµιχάλης. Τν εποµένη οι Έλληνες επιβιβάστηκαν στα πλοία και έφυγαν και οι Σουλιώτες επέστρεψαν στο Σούλι.

Πάνω, πίνακας µε τη µάχη της Σπλάντζας

Σελίδα| 60

Η µάχη του Πέτα

1822

Ο Μαυροκορδάτος που ήταν πρόεδρος του εκτελεστικού και βρίσκονταν σε ανταγωνισµό µε τον Υψηλάντη οργάνωσε εκστρατευτικό σώµα προκειµένου να βοηθήσει τους Σουλιώτες που δεχόταν συνεχώς επιθέσεις από τα στρατεύµατα του Χουρσίτ Αχµέτ πασά. Αφού οι σουλτανικοί είχαν καθαρίσει µε τον Αλή είχαν τώρα σκοπό να καθαρίσουν µια για πάντα µε τους επαναστάτες. Αυτό τον σκοπό είχαν δύο πασάδες του Χουρσίτ. Ο Οµέρ Βρυώνης και ο Μεχµέτ Ρεσίτ πασάς ή Κιουταχής. Αφού οι Έλληνες δεν µπόρεσαν λόγω απληστίας να κρατήσουν την Άρτα εγκαταστάθηκε εδώ ο Μεχµέτ Ρεσίτ µε πολυάριθµο Οθωµανικό στρατό. Οι επαναστάτες µε τον Μαυροκορδάτο ένα σώµα Φιλελλήνων µε αρχηγό τον Γερµανό στρατηγό Κάρλ Νόρµαν καθώς και ένα σώµα Επτανησίων. Στις 4 του Ιούλη άρχισε η µάχη. Η µάχη έγερνε αρχικά προς το µέρος των επαναστατών αλλά ξαφνικά οι σουλτανικοί βρέθηκαν στην στρατηγική θέση που κατείχε ο Μπακόλας και πετσόκοψαν τους επαναστάτες. Απο τους Φιλλέληνες επέζησαν 20 ενω σκοτώθηκε ο αρχηγός των Ιταλών Πιέτρο Ταρέλλα και πληγώθηκε βαριά ο Νόρµαν. Οι Πολωνοί υπο την αρχηγία του Μαρζέφσκι είχαν κλειστεί στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και πολεµούσαν εκεί, όπου βρήκαν τραγικό θάνατο. Γιατί ο Μπακόλας άφησε το ταµπούρι του είναι ακόµη άγνωστο. Πάντως του απέδωσαν το στίγµα της προδοσίας αν και οι σύγχρονοι ιστορικοί πιστεύουν, ότι που στιγµατίστηκε ο Μπακόλας έφυγε απο τον Μαυροκορδάτο η ρετσινιά της αποτυχίας της µάχης. Πάνω, πίνακας µάχης Ελληνα και Οθωµανού σώµα µε σώµα Σελίδα| 61

Ο δεύτερος ξεριζωµός του Σουλίου

1822

Από τον Ιούνιο του 1822 διεξάγονταν στο Σούλι σφοδρές µάχες για την Κιάφα. Αφού µόνο απώλειες υπήρχαν και απο τις δύο πλευρές οι Σουλιώτες έκριναν σωστό να παραδώσουν το Σούλι αλλά να επιβιβαστούν σε πλοία και να περάσουν στα Επτάνησα. Οι Σουλτανικοί θέλοντας να τελειώνουν και µε αυτή την εστία πολέµου δέχθηκαν του όρους, άφησαν τους αιχµαλώτους ελεύθερους, και παρέδωσαν το εγγονό του Αλή πασά Χασαν µπασί στους Σουλτανικούς. Οι δε Σουλτανικοί έδωσαν στους Σουλιώτες και 150000 γρόσια που τους είχε τάξει ο Αλή πασάς και εγκατέλειψαν οριστικά το Σούλι. Παραπέρα δε οι Οθωµανοί ανέλαβαν να αγοράσουν απο τους Σουλιώτες ότι δεν µπορούσαν οι ίδιοι να µεταφέρουν. Στις 28 Ιουλίου µε την εγγύηση του άγγλου πρόξενου στην Πρέβεζα πήραν οµήρους µέχρι να αποµακρυνθούν τα οθωµανικά στρατεύµατα και ένοπλοι, γυναίκες και άντρες, επιβιβάστηκαν στις Κορβέτες και έφυγαν

για

Κεφαλλονιά

στις

2

Σεπτεµβρίου του 1822. Πάνω, πίνακας του Christpher Cartwright µε Σουλιώτες πρόσφυγες στην Κέρκυρα. ∆εξιά κάτω η επιστροφή του Χουρσέφ πασσα απο την Κιάφα στα Ιωάννινα Σελίδα| 62

1854

Οι µάχες στο Ραδοβίζι

Στις 16 Ιανουαρίου οι Τούρκοι επιτίθενται στους επαναστάτες στην Μπότση αλλά αναγκάστηκαν µε µεγάλες απώλειες να οπισθοχωρήσουν στο Αστροχώρι. Στις 17 Ιανουαρίου οι τούρκοι ηττούνται από τον ∆. Σκαλτογιάννη και τους µοναχούς της Μονής Ροβέλιστας στην τοποθεσία «Βρύση βακούφικη» ολίγο πιο πέρα από την Ιερά µονή και τον Γ. Τσιγαρίδα στην Σέση – Άνω Καλεντίνη) όπου ο ίδιος σκοτώνεται. Στις 18 Ιανουαρίου οι Σκουληκαρίτες αποµακρύνουν τους Τούρκους από το Κοµπότι, οι τούρκοι νικήθηκαν και στις 20 Ιανουαρίου στις δύο µάχες Ρεγκίτσιανα του Κλειδιού και το ∆ηµαριό. Στις αρχές Φεβρουαρίου του 1854 ο Σπύρος Γ. Καραϊσκάκης (ο γιος του Σκουληκαρίτη Γεωργίου Καραϊσκάκη) που υπηρετούσε ως αξιωµατικός στην ελεύθερη Ελλάδα, πέρασε τα σύνορα και ενώθηκε µε τον ∆ηµήτριο θεοδώρου Γρίβα. Στις 7 Φεβρουαρίου στο Κοµπότι µετά από συµβούλιο ανέλαβε

αρχηγός

του

αγώνα

ο

παλαίµαχος

Θεόδωρος

Γρίβας.

Μετά από σκληρή µάχη οι Τούρκοι υποχώρησαν στην Άρτα αφήνοντας και το Πέτα στους επαναστάτες. Το Ραδοβύζι ήταν προσωρινά ελεύθερο έως στις 12 Μαΐου του 1854, όταν 6000 τούρκοι νίκησαν τους επαναστάτες στο Πέτα κα το Κλειδί. Τόση ήταν η µανία τους που πυρπόλησαν όλα σχεδόν τα Χωριά ακόµα και τα µοναστήρια. Πάνω, πίνακες αριστερά Θεόδωρος Γρίβας και δεξιά ο Νικόλαος Μπότσαρης

Σελίδα| 63

Η µάχη στο Μαράτι (Ιµαρέτ) - Γραµµενίτσα

1854

Στις 26 του Γεννάρη το 1854 ο Θεόδωρος Γρίβας µε ένα σώµα επαναστατών πέρασε το Άραχθο και έπιασε θέση στο Μαράτι (Ιµαρέ Φαϊκ πασά) . Εδώ κατέλαβε τη Γραµµενίσα όπου άφησε µια φρουρά µε 100 άνδρες. Οι Οθωµανοί θεώρησαν εύκολη την κατάληψη της Γραµµενίτσας και επιτέθηκαν στους επαναστάτες. Άρχισε µια σφοδρή µάχη που κράτησε µέχρι το βράδυ. Στο σηµείο αυτό έφτασαν ενισχύσεις απο το Γρίβα και ανάγκασαν του Οθωµανούς έχοντας απώλειες νεκρών να υποχωρήσουν στην Άρτα. Την ίδια βραδιά οι επαναστάτες έφτασαν και αυτοί στην Άρτα και έβλαψαν τους Οθωµανούς.

Πάνω, πίνακας του Βαγγέλη Μπόµπορη µε το Τζαµί του Φαϊκ πασά στο Μαράτι (Ιµαρέτ) Άρτας.

Σελίδα| 64

Η πολιορκία της Άρτας

1854

Στις 31 του Γεννάρη το 1854 ο Σπύρος Καραϊσκάκης που είχε στρατοπεδεύσει στο Πέτα µε δύναµη 2000 ανδρών και αφού περίµενε και µια µικρή ενίσχυση απο τα Τζουµέρκα ξεκίνησε την πολιορκία της Άρτας. Η Οθωµανική φρουρά της Άρτας αποτελούνταν απο 1500 άνδρες και ένα τάγµα που έφτασε εδώ απο τα Ιωάννινα 300 µε 400 άνδρες. Το µεσηµέρι της 31ης του Γεννάρη οι επαναστάτες έσφυξαν γερά της τουρκικές µονάδες και αφού σπάσαν την φρουρά στο Χάνι κοντά στην Παρηγορήτρια προχώρησαν προς την ψαραγορά. Οι επαναστάτες άρχισαν όλο και περισσότερο υπερτερούσαν ενώ οι Οθωµανοί κλείστηκαν στο Κάστρο. Πολλά τα κοινά σηµεία της κατάληψης της Άρτας του 1854 µε αυτή του 1821. Ο απρόσµενος όµως βαρύς χειµώνας εκείνης της βραδιάς αχρήστευσε τον οπλισµό των επαναστατών και αποδειχτηκε σύµµαχος του Οθωµανικού στρατού. Οι Επαναστάτες τραβήχτηκαν στο Πέτα όπου συνέχισαν τον αγώνα µέχρι το Μάη του 1854

Πάνω, σχέδιο της πολιορκίας της Άρτας του Καραϊσκάκη και στην Φωτογραφία δεξιά ο στρατηγός Σπύρος Καραϊσκάκης γιός του Γεωργίου

Σελίδα| 65

Η τελευταία µάχη στην Σκουληκαριά

1854

Εν τω µεταξύ Τον Μάρτη του 1854 η Τουρκία κατηγόρησε την Ελλάδα σαν υποκινητή της επανάστασης και διέκοψε τις διπλωµατικές σχέσεις. Κάτω από την αφόρητη πίεση των ξένων δυνάµεων, ο τότε βασιλιάς της Ελλάδας Όθωνας, αναγκάστηκε από τους σύµµαχους Άγγλους να αποκηρύξει την επανάσταση στην Ήπειρο και να καλέσει πίσω τους αξιωµατικούς και να θέσει εκτός νόµου τους συλλόγους στρατολογίας εθελοντών και τις επιτροπές εράνων. Ετσι στέρηση απο την επανάσταση στην Ήπειρο αναγκαία υλικά εφόδια . Στις 12 Μάη έγινε η τελευταία ηρωική µάχη στη Σκουληκαριά. Οι απελπισµένοι επαναστάτες εγκατελειµένοι, κουρασµένοι από τις πολλές µάχες και µε έλλειψη πυροµαχικών ηττήθηκαν και υποχώρησαν . Οι Οθωµανοί τώρα άρχισαν να προχωρούν ανενόχλητοι, λεηλάτησαν και την έκαψαν την Σκουληκαριά, όπως και την Καταβόθρα (Αστροχώρι), την Σουµερού (Μεσόπυργο) και όλα τα χωριά του άνω Ραδοβυζίου, «την δε Μπότση µετέβαλλον εις στάχτην», όπως περιγράφει ο Αρτινός ιστορικός συγγραφέας ∆.Φ.Καρατζένης.

Πάνω, Φωτογραφία ο Κουτελίδας

Σελίδα| 66

1866

Η επανάσταση στο Ραδοβίζι

Στις

14

∆εκεµβρί ου

του

1866,

33

πρόκριτοι συγκεντρ ώθηκαν στην Ιερά Μονή Μεγαλόχ αρης

µε

πάνω από 500 παλικάρια και συνέταξαν νέα προκήρυξη προς τα ελευθέρα Έθνη. Οι τούρκοι µε αρχηγό τον Χατζή Εµίν Μπέη επετέθησαν στους επαναστάτες κοντά στην γέφυρα του Κοράκου, βρέθηκαν όµως µεταξύ δύο πυρών και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν στην Γρέβια. Ένα άλλο τµήµα του τουρκικού στρατού επιτέθηκε στους επαναστάτες στις Πηγές, αναγκάστηκε και από να υποχωρήσει στην Μεγαλόχαρη έτσι οι Τούρκοι επέστρεψαν στην Θεσσαλία ταπεινωµένοι. Μετά την αποτυχία τους οι Τούρκοι διαµαρτυρήθηκαν στις µεγάλες δυνάµεις ότι η Ελληνική κυβέρνηση τροφοδοτεί τους επαναστάτες και εκείνες προς εξακρίβωση έστειλαν τον Γάλλο πρόξενο Κάρολο Σαµουαζώ στο Ραδοβύζι. Οι Ραδοβυζινοί δεν κάµφθηκαν από τις απειλές του Γάλλου, του έδωσαν να καταλάβει ότι ήταν αποφασισµένοι, να ελευθερωθούν ή να πεθάνουν. Μη την φυγή του Γάλλου προξένου οι Τούρκοι συνέλαβαν δεκάδες συγγενείς των επαναστατών. Η αποτυχηµένη επανάσταση του 1866 δεν έκαµψε τους κατοίκους το Ραδοβυζίου. Οι οπλαρχηγοί, Σκαλτσογιάννης, Σκαλτσοδήµος, Ζέρβας, Ζήκος, Ζωΐδης, Χοστέβα, Ρηγαναίοι κλπ, συνέχισαν τον αγώνα το 1877- 1878 και νίκησαν τους Τούρκους στις δυο µάχες έξω από το ∆ηµαριό και το Κλειδί.

Η µονή κοίµησης Θεοτόκου στην Μεγαλόχαρη όπου συντάχθηκε η προκήρυξη των επαναστατών προς τα ελεύθερα έθνη

Σελίδα| 67

Η καταστροφή του Λιµπόχοβου Λάµαρης

1874

Στους Τσάµηδες είχε διακριθεί η οικογένεια των Ντίνο απο τη Λιόψη (σηµ. Ασπροκκλήσι Θεσπρωτίας) η οποία οικογένεια µε φόνους και αρπαγές κατάφερε να γίνει και στην περιοχή της Λάµαρης πρώτη οικογένεια. Νότια του χωριού Καµαρίνα στο κάµπο προς τον Λούρο είχε δηµιουργηθεί το χωριό Λιµπόχοβο.

Το 1873 ο

Βεησέλ Ντίνο µε ένα τσούρµο Τσάµηδες επιτέθηκε στο Λιµπόχοβο, το κατέστρεωε και το µετέβαλε σε δικό του τσιφλίκι. Η ενέργεια του Βεησέλ Ντίνο δεν φάνηκε να ενόχλησε καθόλου τος Οθωµανικές αρχές στα Ιωάννινα και µη την σιωπή τους την έγκριναν.

Πάνω, φωτογραφία µε τα ερείπια της εκκλησίας «Παναγίας της Οδηγήτριας» στο Λιµπόχοβο σε φωοτογραφία του Ettin Labranche το 1912

Σελίδα| 68

1878

Η επανάσταση στν Ήπειρο – Τα γεγονότα πρίν Η Επανάσταση του 1878 στην Ήπειρο – Τα γεγονότα πρίν την επανάσταση !

To

1877

αποφάσισε

η

Οθωµανική

Πύλη

να

εγκαταστήσει

στην

Ήπειρο

Μουσουλµάνους Κιρκέσιους. Η είδηση αυτή δεν έφερε µόνο αναστάτωση σε όλη την Ήπειρο αλλά έστρωσε το έδαφος για νέα επανάσταση. Εν τω µεταξύ από το 1877 η Ρωσία βρίσκονταν σε πόλεµο µε την Οθωµανική Αυτοκρατορία. Ο λόγος ήταν ότι η Πύλη εξασκούσε πιέσεις στους ορθόδοξους πληθυσµούς των οποίων εγγυήτρια δύναµη ήταν η Ρωσία. Το Ελληνικό βασίλειο δέχτηκε και πάλι πίεση από την Αγγλία να µην αναµιχθεί. Στην Ήπειρο συστάθηκαν διάφορες εθνικές εταιρείες προκειµένου να αντιµετωπίσουν το ζήτηµα. Έγιναν δύο βασικές συναντήσεις µε εκπροσώπους Αλβανών για να κινηθούν από κοινού εναντίον της Πύλης. Η πρώτη συνάντηση έγινε µε τον Γκιουλέκα στην Κέρκυρα αλλά απέβη άκαρπη. Μια πιο καλή συµφωνία κλείστηκε όµως µε τον Αλβανό διοικητή της Άρτας Εµίν Αγά. Μετά την υπογραφή συνθήκης µεταξύ Ρωσίας και Οθωµανικής Αυτοκρατορίας στην Αδριανούπολη η Πύλη για να διασπάσει τυχόν συµµαχία Αλβανών και Ελλήνων έδωσε κάποιες υποσχέσεις στους Αλβανούς µε αποτέλεσµα οι Αλβανοί να γίνουν οι χειρότεροι διώκτες του ελληνικού στοιχείου. Στα Ιωάννινα, την Πάτρα και την Κέρκυρα σχηµατίστηκαν εθνικές επιτροπές για να αντιµετωπίσουν το ζήτηµα ενώ η Αµφιλοχία και η Βόνιτσα θα αναδειχθούν σε κέντρα πολεµικού ανεφοδιασµού.

Πάνω, φωτογραφία απο την συνθήκη της Ανδρανούπολης το 1878 Σελίδα| 69

Η επανάσταση στν Ήπειρο – Τζουµέρκα /Πλάκα

1878

Στα µέσα του Γεννάρη 1878 ντόπιοι Τζουµερκιώτες βγαίνουν στα βουνά και περιµένουν ενισχύσεις. Το επόµενο 10ήµερο φάνηκε ο οπλαρχηγός Κωττίκας µε σώµα Ηπειρψτών που ζούσαν στο Ξηρόµερο και Βάλτο. Απο την αρχή όµως φάνηκε πώς ο ντόπιος πληθυσµός κουρασµένος απο τους πολέµους δεν είχε και µεγάλη διάθεση και έτσι δεν ακολούθησαν πολλοί. Στις 2 Φεβρουαρίου Ο Κωττίκας χτύπησε το Οθωµανικό φυλάκιο της γέφυρας Πλάκας , το οποίο ήταν στρατηγικό σηµείο και το κρατούσαν Αλβανοί πιστοί στην Πύλη. Μετά όµως απο σκληρή µάχη κατάφερε και να τους νικήσει και να τους διώξει. Μιας όµως και δεν έρχονατν ακόµη ενισχύσεις και απο έλλειψη πυροµαχικών αναγκάστηκαν οι επαναστάτες να αφήσουν την γέφυρα. Οταν ενα µικρό σώµα µε επικεφαλής τον Μίσιο έφτασε στην Πλάκα ο Κωττίκας είχε φύγει. Οι επαναστάτες αφού έκριναν ότι το κίνηµα δεν έχει προοπτική εγκατέλειψαν τα Τζουµέρκα για να µην βρεί αφορµή ο Οθωµανικός στρατός και λεηλατήσει τα Τζουµερκοχώρια. Πάνω, φωτογραφία γέφυρα Πλάκας µε το φυλάκιο και αργότερα τελωνείο Σελίδα| 70

Η επανάσταση στν Ήπειρο – Ραδοβίζι

1878

Στο Ραδοβίζι τα πράγµατα ήταν διαφορετικά. Εδώ έφτασε οπλισµός απο την γειτονική Ακαρνανία και εδω βρίσκονταν απο την αρχή ο Κοντονίκας, Ο Κοσυβάκης και ο Εµίν Αγάς µε του άνδρες του. Παράλληλα έφτασε απο την Ακαρνανία σώµα ενίσχυσης µε γύρω στους 200 άνδρες µε επικεφαλής τους ∆ήµ. Ζέρβα, Σπύρο Ζέρβα, Σκαλτσογιαννη, Σκαλτσοδήµο, Χαντζάρα και Φουρνέλη καθώς και ο αξιωµατικός Μπαϊαρκτάρης µε σώµα ευζώνων. Στις 4 Φεβρουαρίου ο Μπαϊρακτάρης µε το µικρό σώµα του νίκησε τους Οθωµανούς και Αλβανούς κοντά στο ∆ηµαρειό. Στις 6 Φεβρουαρίου δόθηκε και δεύτερη µάχη στο Κλείτσοβο (σηµ. Κλειδί) µε επικεφαλής τον Κοσσυβάκη, όπου οι επαναστάτες πέτυχαν και νέα νίκη.

Πάνω Φωτογραφία ο Μπαϊρακτάρης

Σελίδα| 71

H έκθεση αιχµαλώτων στα Ιωάννινα

1878

Στην Βόρεια Ήπειρο ξεσηκώθηκε η περιοχή στους Αγίους Σαράντα και Χειµάρα. Εδώ εισέβαλε ο Ιµπραήµ πασάς µε δύναµη 6000 ανδρών και στου Λυκούρσι νίκησε τους επαναστάτες. Κατέστρεψαν 20 χωριά και έσφαξαν εκατοντάδες αµάχους (παλιά µου τέχνη κόσκινο) και ακολούθησε ο εξευτελισµός των αιχµαλώτων. Γύρω τους 120 αιχµαλώτους του έσυραν για να τους παρουσιάσουν στα Ιωάννινα. Εδώ τους έβαλαν σε παρέλαση όπου τους περίµενε ο µουσουλµανικός και ο εβραϊκός όχλος. Έπεσαν κατά πάνω τους να τους ξεσκίσουν και τους χτυπούσαν και τους έβριζαν ενώ ο στρατός, η αστυνοµία καθώς και οι αρχές δεν έδειχναν να ενοχλούνται. Αυτό διάρκεσε κάµποσες ώρες και µετά εντελώς ταλαιπωρηµένους τους πέταξαν στις φυλακές.

Πάνω , φωτογραφία Οθωµανικού στρατού / ιππικού στα Ιωάννινα το 1890 στην παλιά στρατώνα

Σελίδα| 72

Το τέλος της επανάστασης και καταστροφή του Ραδοβιζίου

1878

Ήδη α̟ό τα µέσα Φεβρουαρίου οι ε̟αναστάτες είχαν κηρύξει ντε φάκτο την αυτονοµία του Ραδοβιζίου – Τζουµέρκα µε ̟ροσωρινή διοίκηση και στις 28 Φεβρουαρίου οι ε̟αναστάτες σύνταξαν ̟ροκήρυξη για ένωση µε την Ελλάδα. Η Οθωµανική διοίκηση Η̟είρου αντέδρασε γρήγορα. Έστειλε στην Πρέβεζα 2000 στρατιώτες . Αυτοί ̟έρασαν στο Ραδοβίζι νίκησαν τους ε̟αναστάτες και κατέστρεψαν τα χωριά του Ραδοβιζίου. Πάνω α̟ο 1000 κάτοικοι της ̟εριοχής αναγκάστηκαν να φύγουν ̟ρόσφυγες στην Ακαρνανία ό̟ου οι ντό̟ιοι τους αντιµετώ̟ισαν µε ̟ολύ κακία. Η ε̟ανάσταση έσβησε στην Ή̟ειρο τουλάχιστον ̟ροσωρινά αν και ανταρτοοµάδες θα συνεχίσουν να υ̟άρχουν. Οι ̟ιο γνωστοί, οι Καµαρινιώτες στην ̟εριοχή του Ζαλόγγου.

Πάνω, Φωτογραφία, Οθωµανοί στρατιώτες του πεζικού στα τέλη του 19ου αιώνα

Σελίδα| 73

Η ενσωµάτωση της Άρτας στο Ελληνικό Βασίλειο

1881

Με την συνθήκη του Βερολίνου η Άρτα, µέρος απο τα Τζουµέρκα, Το Ραδοβίζι και η Φλωριάδα ενσωµατώνονται στο Ελληνικό Βασίλειο. Σύνορο ο ποταµός Άραχθος.

Πάνω, Γκραβούρα της εποχής µε σύνορο την γέφυρα Άρτας. Βλέπουµε απο την µία πλευρά τον ελληνικό στρατό και απο την άλλη το Οθωµανικό φυλάκιο (σήµερα λαογραφικό µουσείο)

Σελίδα| 74

Η αγροτική επανάσταση στην Άρτα και στον καζά του Λούρου

1882

Ήδη απο το 1873 είχε κάνει την εµφανισή του στην περιοχή ο Καραπάνος και αγόρασε απο τους διαδόχους του Μουστφά Μπέη το δικαίωµα να εισπράτει τον φόρο. Σύντοµα µε διάφορα τεχνάσµατα έκανε όλατ τα χωριά δικά του. Πολλοί που αρνούνταν να πληρώσουν το φόρο κατέληγαν σιδηροδέσµιοι ή προσπαθούσαν να φύγουν στην Ελεύθερη Ελλάδα. Το 1881 η Άρτα το Ραδοβίζι, τα Τζουµέρκα και µέρος της Ποταµιάς προσχωρήθηκε µε την συνθήκη του Βερολίνου στο Ελληνικό Βασίλειο. Το ίδιο καλοκαίρι οι Στρατιώτες επιτέθηκαν µε λόγχες στους κατοίκους και του άρπαξαν την σοδειά. Οι αγρότες της περιοχής συνέχιζαν να αντιµετωπίζουν την καταπίεση του Καραπάνου και των µπράβων του. Το 1882 οι αγρότες ξεσηκώθηκαν. Όχι µόνο στο Ελληνικό αλλά και πέρα από τον Άραχθο όπου ο Καραπάνος είχε Τσιφλίκια. Η αστυνοµία, οι δικαστές και ο στρατός, όλοι όργανα του Καραπάνου ξαναγέµισαν τις φυλακές µε αγρότες και αγρότισσες, Το ίδιο συνέβηκε και στον νεοσύστατο καζά του Λούρου. Πολλοί αγρότες βρέθηκαν σιδηροδέσµιοι στην Πρέβεζα. Οι αγρότες του Ιµάµ Τσαούς (Αγιος Σπυρίδωνας Άρτας) απείλησαν τον διοικητή της χωροφυλακής της Χαµιτιέ (Φιλιππιάδα) ότι θα φτάσουν ως την Κων/πολη αν χρειαστεί και για άγνωστους λόγους δεν πείραξε κανέναν. Στην Άρτα δε, τόσο µεγάλη ήταν η δύναµη του Καραπάνου που οι δικαστές και η χωροφυλακή φυλάκισαν ακόµη και τον βουλευτή Παχύ που ήταν υπέρ των αγροτών. Το Πέτα ήταν το χωριό που πρόβαλε εξ αρχής αντίσταση στον Καραπάνο. Πάνω, χαρακτικό απο Τσιφλίκι της Οθωµανικής περιόδου

Σελίδα| 75

1897

O πόλεµος του 1897 στην Ήπειρο

Ο Ελληνοτουρκικός Πόλεµος του 1897 (γνωστός επίσης ως Πόλεµος των τριάντα ηµερών, Μαύρο '97 ή Ατυχής πόλεµος) ήταν ο πόλεµος που κήρυξε η Οθωµανική Αυτοκρατορία κατά του Βασιλείου της Ελλάδας το 1897, ως απόρροια της

τότε

έκβασης

του

Κρητικού

προβλήµατος,

αρνούµενη η πρώτη το αίτηµα της διενέργειας δηµοψηφίσµατος στην Κρήτη προκειµένου ο ίδιος ο κρητικός λαός να δώσει λύση στο πρόβληµα.

Στην

Ήπειρο

στρατιώτες

υπήρχαν

15.000

συµπεριλαµβανοµένων

Έλληνες ενός

συντάγµατος ιππικού και πέντε πυροβολαρχίες υπό

την

διοίκηση

του

Συνταγµατάρχη

Θρασύβουλου Μάνου έναντι 28.000 Οθωµανών µε 48 πυροβόλα υπό τις διαταγές του Αχµέτ Χιφσί Πασά.

Φωτογραφίες: Πάνω αριστερά ο συνταγµατάρχης Μάνος και κάτω δεξιά ο αρχηγός των Οθωµανικών δυνάµεων Αχµέτ Χιβσί πασά. Φωτογραφίες απο Γερµανικό περιοδικό της εποχής. Πηγή κειµένου Βικιπαίδεια Σελίδα| 76

O πόλεµος του 1897 στην Ήπειρο

Ενα τµήµα του Ελληνικού στρατού µαζεύτηκε στην Άρτα. Εδώ στρατιώτες στην Γέφυρα.

Ο αµυντικός στρατώνας της Άρτας το 1897

Φωτογραφίες της εποχής απο το διαδίκτυο

Σελίδα| 77

1897

O πόλεµος του 1897 στην Ήπειρο

1897

Τα άλλα τµήµατα του ελληνικού στρατού βρίσκονταν στο Πέτα και στο Κοµπότι. Πάνω Εύζωνοι στο Πέτα έχουν στήσει χορό και κάτω το 9ο τάγµα πεζικού στο Κοµπότι.

Σελίδα| 78

Ο κανονιοβολισµός της Άρτας

1897

Στις 18 Απρίλη οι Τούρκοι και άνοιξαν πυρ κατά τις Άρτας µε κανονιοβολισµούς όπου βορειοδυτικά της πόλης είχαν εγκαταστήσει πυροβόλα των 16,9 εκ. Απ΄ εδώ βοµβάρδιζαν συνεχόµενες ώρες και κρατούσε ο βοµβαρδισµός σχεδόν όλη τη µέρα. Ο Στόχος των Τούρκων είχε εν µέρει τέτοια επιτυχία, που γρήγορα εξαπλώθηκε η φήµη , ότι Γερµανοί αξιωµατικοί είναι οι επικεφαλής. Με τον ισχυρό βοµβαρδισµό της Άρτας συνδεόταν ο στόχος να προετοιµαστεί αστραπιαία επίθεση στη Γέφυρα και περνώντας τον Άραχθο να επιτευχθεί η κατάληψη της πόλης. Στις 20 Απριλίου ώρα 4 το πρωί αρκετές µοίρες τουρκικού πυροβολικού άρχισαν να βοµβαρδίζουν τα ελληνικά οχυρά ενώ ταυτόχρονα κατά µήκος του ποταµού άρχισε σφοδρό πυρ εναντίων των (ελληνικών) χαρακωµάτων για να αποσπάσουν την προσοχή των Ελλήνων και έτσι οι Τούρκοι να καταφέρουν να βρουν πέρασµα για απέναντι. Αλλά επειδή οι αµυνόµενοι ήταν εξίσου ισχυροί η προσπάθεια των Τούρκων δεν καρποφόρησε. Επίσης η προέλαση µια ισχυρής τουρκικής φάλαγγας προς τη γέφυρα χτυπήθηκε, οπισθοχώρησε, παρ΄ όλη την γενναιότητα των επιτιθεµένων, οι οποίοι έχασαν πολλούς αξιωµατικούς, και δεν είχε επιτυχία. Οι Ελληνες προκειµένου να προσβάλουν τους Οθωµανούς γκρέµισαν και την κόγχη του Μιναρέ του Φεϊζουλάχ Τζαµί.

Πάνω, πανοραµική άποψη της Άρτας απο το αρχείο του ιδρύµατος Ακτια Νικόπολης Πρέβεζα

Σελίδα| 79

Η κατάληψη της Σαλαώρας

1897

Στην Βόνιτσα είχαν µαζευτεί ένα σωρό εθελοντές, οι οποίοι επιβιβάστηκαν σε καϊκια και ήταν έτοιµοι για τον πόλεµο Απο το φωτογραφικό αρχείο αµερικανού πολεµικού ανταποκριτή που έζησε τις στιγµές εκείνες

Ο ελληνικός στρατός µαζί µε άτακτους εθελοντές αποβιβάστηκε στην Σαλαώρα την οποία και κατέλαβε. To Οθωµανικό ∆ιοικητήριο της Σαλαώρας και το τελωνείο στην Γέφυρα Άρτας ήταν τα µόνα κρατικά κτήρια που κατά τη διάρκεια αυτού του πολέµου υψώθηκε ελληνική σηµαία. Σελίδα| 80

Το πυροβολικό

Ελληνική πυροβολαρχία στην Ηπειρο το 1897 απο το αρχείο του Κώστα Ανδριλιδάκη

Μονάδα πυροβολικού κατά την διάρκεια των επιχειρήσεων στην Ήπειρο το 1897

Σελίδα| 81

1897

Η µάχη στα Πέντε Πηγάδια

1897

Ο τριήµερος κανονιοβολισµός της Άρτας δεν έφερε τα αποτελέσµατα που επιθυµούσαν οι Οθωµανοί. Ο Σ/χης Μάνος έδωσε διαταγή να περάσουν τον Άραχθο και ο Ελληνικός Στρατός κατέλαβε την Γέφυρα και το οθωµανικό τελωνείο προχώρησε δε κυνηγώντας τον Οθωµανικό στρατό µέχρι την Φιλιππιάδα (Χαµιτιέ) και Στροιβίνα. Απο κει προωθήθηκε προς το Καρβασαρά (Γοργόµυλο) και κατέλαβε το φρούριο και στενό στα Πέντε Πηγάδια. Αν και οι Οθωµανοί προσπάθησαν να το κρατήσουν η µάχη δόθηκε µε τόσο πείσµα έτσι που οι Οθωµανοί αναγκάστηκαν να τραβηχτούν πίσω στα Γιάννινα. Οι αναµενόµενες όµως ενισχύσεις στις οποίες έλπιζε ο Μάνος δε έφτασαν και έτσι αναγκάστηκε να τραβηχτεί πίσω πρός την Άρτα µε δυστυχώς δυσάρεστα αποτελέσµατα. Η µάχη αυτή θα µπορούσε να ονοµαστεί και η κερδισµένη µάχη που χάθηκε.

Σελίδα| 82

1897

Η µάχη της Κιάφας στους Κουµζάδες

Την Παρασκευή 2 Μαϊου, ο σ/χης Μπαϊρακτάρης ενισχυόµενος απο ενα τάγµα της ταξιαρχίας Γκολφινόπουλου, άρχισε πάλι την επίθεση.Τρεις φάλαγγες, η µια απο στο στενό της Κιάφας, οι άλλες δύο πιο πέρα ανατολικά, βάδιζαν εναντίον του Χανόπουλου. Η επίθεση άρχισε σφοδρή και φαίνονταν, στο πρώτο στάδιο, ότι θα είχε επιτυχία. Η κατάσταση δυσκολευότανε, γιατί ο λόφος που κρατούσαν οι τούρκοι είχε πυκνή οµίχλη, ενώ ταυτόχρονα στο σηµείο στο οποίο κινούνταν οι ελληνες, κάθε κίνηση

µπορορούσε

να

παρατηρηθεί

απο

τουςτούρκους

και

να

χτυπηθεί.

Οταν η επιθεση του Μπαϊρακτάρη άρχισε να αναπτύσσεται, 2 τουρκικές µοίρες πυροβολικού, µεταξύ αυτών µια µοιρα µε πυροβόλο των 10εκ., αρχισαν να χτυπάνε τους

έλληνες

διασταυρούµενα

µε πυρά.Τρία

άλλα ορεινά πυροβόλα ενίσχυαν την τουρκική παραταξη, η οποία άρχισε σφοδρό πυρ εναντίον των ελληνικών πυροβόλων, που όλο και πιό πολύ αδυνατούσανε. Ακόµη και το ατρόµητο κλειστό προβάδισµα

του

ελληνικοιύ

πεζικού, κάτω απ΄αυτές τις συνθήκες δεν συνοδευότανε απο επιτυχία. Πίσω απο φυσικές προκαλύψεις και γερά χαρακώµατα, το αλβανικό σύνταγµα και οι οβίδες θεριζαν το ελληνικό πεζικό, του οποίου η ανδρεία τιµητικά αναγνωρίζεται απο τον άγγλο ανταποκριτή. Παράλληλα ο Οθωµανικός στρατός εισέβαλε στους Κουµζάδες (σηµ. Αµµότοπος Άρτας) και κατέστραψε το χωριό αφού εφόνευσε και πολλούς άµαχους κατοίκουςΣτις 4 το απόγευµα άρχισε µια τελευταία προσπάθεια επίθεσης απο τις τρείς φάλαγγεςτης ταξιαρχίας του Μπαϊρακτάρη. Πυρά απο τις δύο πλευρές, τα οποία σε κάναν αναίσθητο και αντιλαλούσανε στους γειτονικούς λόφους , σχηµάτιζαν ηδη το τέλος της πράξης του πολέµου, µιάς και η βροχή που άρχιζε να πέφτει έκανε τον δρόµο στον στην ορεινή έκταση αδιάβατο, έτσι ώστε το πύρ σιγά – σιγά άρχισε να εξασθενεί, µέχρι που έπαυσε. Ωρα 5:00 οι τριήµερες µάχες είχαν φτάσει στο τέλος. Φωτογραφία, Αµµότοπος Άρτας Σελίδα| 83

Η µάχη στον πύργο του Ιµάµ Τσαούς (κάστρο Ρωγών)

1897

Οι Καµαρινιώτες που πάντα ήταν παρών σε κάθε επανάσταση αυτή τη φορά δηµιούργησαν ένα αντάρτικο σώµα 150 ανδρών (σύν 20 περίπου εθελοντών κυρίως Λευκαδιτών) και ξεκίνησαν τον αγώνα για την ελευθερία. Αρχηγός ήταν ο Καπετάν Τζώρτζης Ζαχαράκης. Αρχικά σκότωσαν στην Καστροσυκιά 8 Τουρκαλβανούς και κατόπιν κατέλαβαν τον πύργο του Ιµάµ Τσαούση όπου και οχυρώθηκαν για να βοηθήσουν την προέλαση του Ελληνικού στρατού στην Πρέβεζα. Οι Τούρκοι απέστειλαν εναντίον τους δύο λόχους και τριάντα έφιππους χωροφύλακες οι οποίοι πρώτα αφόπλισαν το χωριό Ιµάµ Τσαούς (σηµ. Αγιος Σπυρίδωνας Άρτας) και µετά επιτέθηκαν εναντίον των πολιορκηµένων στο κάστρο των Ρωγών (εδω Πύργος Ιµάµ Τσαούς). Αποτέλεσµα ήταν οι Καµαρινιώτες και οι Λευκαδίτες να τους αποδεκατίστηκαν. Κατόπιν αυτών των γεγονότων οι

Οθωµανοί

έστειλαν

εδω

ισχυρή

δύναµη

αποτελούµενη από ένα τάγµα τακτικού Τουρκικού στρατού και 300 εθελοντές Τουρκαλβανούς η οποία ανάγκασε τους αντάρτες να αποσυρθούν στον Καντζά (Στεφάνη) όπου εδόθει σκληρή µάχη µε τραγικό αποτέλεσµα την κατάληψη και πυρπόληση του χωριού !

Φωτογραφία, ο Καπετάν Τζώρτζης Ζαχαράκης

Σελίδα| 84

Η καταστροφή της Καµαρίνας

1897

Μετά τα γεγονότα στο κάστρο των Ρωγών και στον Καντζά οι Καµαρινιώτες επέστρεψαν στην Καµαρίνα όπου πήραν την απόφαση να συνεχίσουν τον αγώνα αφού αρνήθηκαν την µεσολάβηση του µητροπολίτη Νικοπόλεως Γαβριήλ για να παραδώσουν τα όπλα. Οι Οθωµανοί έστειλαν δύναµη µε επικεφαλής τον Αλβανό από τα Τίρανα , Γκανίµπεη (ο οποίος σκοτώθηκε ένα περίπου χρόνο αργότερα σε καφενείο της Κωνσταντινούπολης) δύο ταγµάτων µε700 περίπου εθελοντές Τσάµηδες και επιτέθηκαν στο χωριό και το κατέλαβαν έχοντας µεγάλες απώλειες. Ανήµερα του Αγίου Γεωργίου στίς 23 Απριλίου πυρπόλησαν την Καµαρίνα, αφήνοντας απο τις 120 οικίες 4 τις οποίες χρησιµοποίησαν για την διαµονή τους οι αξιωµατικοί. Ακόµη και την εκκλησία του

Αγίου

Βασιλείου

κατέκαψαν

βεβηλώνοντας και καταστρέφοντας τις άγιες εικόνες. Οι Τούρκοι και οι σύµµαχοι τους

Τσάµηδες

επιδόθηκαν

σε

φρικαλεότητες, όπως την δολοφονία των διετών τέκνων του Νάσου Μπαλάφα και Νάκου Γκοράτσα , τη σφαγή του Γεωργίου Κ. Πήλιου µπροστά στά µάτια της οχτάχρονης κόρης του,ο οποίος ασθενών είχε παραµείνει στην οικία του, τον απαγχονισµό του Ζώη Τζώρτζη (αδερφού του οπλαρχηγού) , του Κώστα Βάση και του Κώστα Κοσλή αφού προηγουµένως τους έβγαλαν τα µάτια. Επίσης επιδόθηκαν στο γνώριµο τους πλιάτσικο αρπάζοντας ζώα, ρουχισµό και ότι άλλο εύρισκαν την οποία λεία οι Τσάµηδες µετέφεραν στα χωριά τους.

Φωτογραφία µε το σεράγι της Καµαρίνας µετά την πυρπόληση του 1897

Σελίδα| 85

1897

Η µάχη του Αη Ταξιάρχη της Καµαρίνας

Οι Καµαρινιώτες, µαζί µε τα γυναικόπαιδα, κατέφυγαν στον ιερό βράχο του Ζαλόγγου όπου εκεί, στον Αη Ταξιάρχη, εδόθη ή ύστατη µάχη η οποία διήρκησε ολόκληρη ηµέρα. Αφού διεσπάσθη η πρώτη γραµµή αµύνης, µέρος των ανταρτών µαζί µε τα γυναικόπαιδα κατέφυγε µαχόµενο στο Σέσοβο (Πολύβρυσο) ενώ παρέµεινε µία δύναµη οπισθοφυλακής 40 αντρών µε αρχηγό τον ιερέα Μιχαήλ Παπαµιχαήλ, οι οποίοι πλήν

5

που

εσώθησαν

τραυµατισµένοι ηρωικώς.

και

4

αιχµαλωτίστηκαν

Κατά

την

που έπεσαν

φυγάδευση

των

γυναικοπαίδων εγκλωβίστηκαν στον γκρεµό από την πλευρά του Σεσόβου και η Ανθούλα συζ. Βασιλείου Ανωγιάτη ως νέα Σουλιώτισσα έπεσε στο κενό, προτιµώντας τον θάνατο από την ατίµωση. Η ενέργεια αυτή έσωσε τους υπολοίπους αφού οι Τούρκοι σαστισµένοι σταµάτησαν

τους

πυροβολισµούς

και

παρότρυναν τις γυναίκες να φύγουν και να µην

πράξουν

το

ίδιο.

∆ιεσώθησαν

448

Καµαρινιώτες και µαζί µε άλλους πρόσφυγες, από τα κατεστραµµένα χωριά, περισυνελέχθησαν από το πολεµικό σκάφος της ∆υτικής Μοίρας του Ελληνικού Ναυτικού Άκτιον και οδηγήθηκαν στην Λευκάδα. Στη συνέχεια µεταφέρθηκαν πλησίον της Βόνιτσας, στην θέση Μερτάρι, όπου ίδρυσαν τον οικισµό της Νέας Καµαρίνας που υφίσταται ως σήµερα.

Πηγή κειµένου: Καµαρίνα Πρέβεζας, ΒικιπαΦωτογραφία, Αλβανοί χωροφύλακες της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας στη Λάµαρη παρουσιάζοντας ως τρόπαια κεφάλια από Έληνες επαναστάτες στον πόλεµο του 1897. Πηγή φωτογραφίας ,«επώνυµοι Οθωµανοί που έδρασαν στην Καµαρίνα»

Σελίδα| 86

Η πανολεθρία των ατάκτων στις εκβολές του Λούρου

1897

Ο συνταγµατάρχης Μπότσαρης είχε συγκεντρώσει γύρω στους 3000 εθελοντές άτακτους στην Ήπειρο. Πολλοί απ αυτούς είχαν έρθει από την Αθήνα µεταξύ αυτών και κάποια νεαρή κοπέλα που φηµίζονταν για την σκοποβολή της και την είχαν σαν προστάτιδα. Οι άτακτοι προκειµένου να ενισχύσουν την προέλαση του ελληνικού στρατού από την Άρτα θεώρησαν σωστό να αποκόψουν την Πρέβεζα από τα Γιάννινα και έτσι έπιασαν τον κάτω Λούρο όπου και βγήκαν νικητές σε πολλές αψιµαχίες µε τους Οθωµανούς. Τι µέρες της οπισθοχώρησης µεγάλο µέρος των ατάκτων βρίσκονταν συγκεντρωµένο κοντά στις εκβολές του Λούρου. Εδώ ήρθε σήµα να επιβιβαστούν κρυφά στις βάρκες και να περάσουν στην Ακαρνανία. Απο παρεξήγηση νόµισαν ότι τους αντιλήφθηκε ο Οθωµανικός στρατός της Πρέβεζας, ο οποίος όντως µε ένα µικρό τάγµα έκανε περιπολία στην περιοχή, και επικράτησε πανικός. Τώρα που επικράτησε πανικός αντιλήφθηκε ο οθωµανικός στρατός τους άτακτους και άρχισε να ρίχνει εναντίον τους. Οι νεκροί ήταν πολλοί ενώ άλλοι πνίγονταν στην θάλασσα. Κάποιοι κατάφεραν να περάσουν στην Ακαρνανία , κάποιοι κρύφτηκαν στις καλαµιές και πέρασαν αργότερα στην Ακαρνανία και µερικοί πιάστηκαν αιχµάλωτοι.

Φωτογραφία πάνω, επιθεώρηση άδειων κουτιών µε πυροµαχικά στο Κοµπότι Άρτας. Φωτογραφία απο το γαλλικό περιοδικό Illustration

Σελίδα| 87

Γρίµποβο, η τελευταία µάχη

1897

Η µάχη του Γρίµποβου ήταν η τελευταία µάχη που πραγµατοποιήθηκε στο µέτωπο της Ηπείρου. Στην µάχη αυτή η 1η ταξιαρχία υπέστη µεγάλες απώλειες σε αξιωµατικούς και άνδρες και δεν εγκατέλειψε τις θέσεις της (αργότερα από τους ηττοπαθείς των ανακτόρων, ειπώθηκε ότι ''ήτο ΣΥΝΕΤΟΝ να υποχωρησει στις αρχικές θέσεις'').Ήταν µάλλον αµφίρροπη όµως,αφού οι Τούρκοι δεν κατάφεραν τους αντικειµενικούς τους σκοπούς. Σε αυτή την µάχη έπεσε ο ταγµατάρχης Παπαγιαννόπουλος, ο οποίος είχε ηρωικά πολεµήσει στην Μπρένιτσα.

Ο

ταγµατάρχης Παναγιώτης ∆αγκλής τοποθετήθηκε σαν επιτελικός στο Αρχηγείο και άρχισε την ανασυγκρότηση του στρατεύµατος, που µετά τις αιµατηρές εχθροπραξίες ήταν οικτρή και µε στασιαστικές διαθέσεις. Η ανακωχή βρήκε τα Ελληνικά στρατεύµατα του στρατού Ηπείρου να βρίσκονται πέρα από τον ποταµό όριο ΕΝΤΟΣ ΤΩΝ ΟΘΩΜΑΝΙΚΩΝ Ε∆ΑΦΩΝ. Την ηµέρα που οι Τούρκοι αξιωµατικοί µε λευκή σηµαία πλησίαζαν τις προφυλακές για να αναγγείλουν τις σχετικές µε την ανακωχή διαταγές,

έφτανε στο µέτωπο Ηπείρου για να αντικαταστήσει τον αρχηγό των

Ελληνικών δυνάµεων, ο συνταγµατάρχης Νικόλαος Σµολένης µε το επιτελείο του.

Σελίδα| 88

Έναρξη του πρώτου βαλκανικού πολέµου

1912

Έναρξη του πρώτου Βαλκανικού πολέµου. 6 Οκτωβρίου 1912 Ελληνες στρατιώτες, πεζικάριοι,

περνούν τον ποταµό Άραχθο . Πρέπει να σηµειώσουµε, ότι οι πρώτοι που

πέρασαν το γιοφύρι της Άρτας και τον Άραχθο ήταν τα τάγµατα Ευζώνων. Φωτογραφία απο το ιστορικό αρχείο της ΕΡΤ.

Στρατιώτης σε περιπολία στον Κάµπο της Άρτας

Φωτογραφία πάνω, αρχείο ΕΡΤ, κάτω:προσωπικό αρχείο(αντίγραφο) Σελίδα| 89

Η µάχη και και καταστροφή του Κουµζάδων(Αµµότοπος)

1912

Η πρώτη σύγκρουση Το πρωί της 9ης Οκτωβρίου τα τµήµατα του Καπετανάκη που είχαν παραταχθεί στους Κουµζάδες επιτέθηκαν εναντίων των Τούρκων που βρίσκονταν οχυρωµένοι στο Καστρί (αρχαίο Ορράον) και στις νοτιοδυτικές πλευρές του Καραβοσαρά σηµ. Γοργοµύλου. Η επίθεση δεν έφερε κανένα αποτέλεσµα γιατί οι Τούρκοι αµύνθηκαν γερά. Εδώ ήταν να επαναληφθούν οι ίδιες σκηνές όπως και το 1897. Την εποµένη κιόλας το πρωί , την 10η Οκτωβρίου οι Τούρκοι προέβηκαν σε αντεπίθεση τρέποντας τον ελληνικό στρατό σε φυγή. Το απόγευµα οι Τούρκοι εισέβαλαν στους Κουµζάδες και όσοι από τους κατοίκους δεν πρόφθασαν να φύγουν βασανίστηκαν φρικτά ενώ αρκετοί δολοφονήθηκαν. Ακολούθησε η λεηλασία του χωριού και µετά το έκαψαν. Συνεχίζοντας τις επιθέσεις των έφτασαν ως την Μπρένστα , σηµ. Κορφοβούνι. Πηγή κειµένου: Η απελευθέρωση των χωριών του βόρειου Αµβρακικού και Ξηροβουνίου, φωτογραφίατο αρχαίο Ορράον όπου είχε αµυντική θέση ο Οθωµανικός στρατός, διαδίκτυο aetostz.blogspot.com

Σελίδα| 90

Η µάχη του Γκριµπόβου

1912

Οι Τούρκοι, για να παραπλανήσουν τους Έλληνες, µετακινούσαν φανερά και µε τρόπο επιδεικτικό στρατό προς τη γέφυρα Καλογήρου, προσποιούµενοι ότι δήθεν από εκεί θα πραγµατοποιούσαν την αντεπίθεση, γεγονός όπερ ανάγκασε το Ελληνικό Στρατηγείο να ενισχύσει περισσότερο τον πεδινό τοµέα της Άρτας. Στην πραγµατικότητα, προσεκτικά, αθόρυβα και καµουφλαρισµένα συγκέντρωναν στρατό στα υψώµατα της Στρεβίνας (Καµπής), µε σκοπό να επιτεθούν από εκείνη την κατεύθυνση. Έτσι τις εσπερινές ώρες της 10ης Οκτωβρίου 1912, οι δυνάµεις που συγκεντρώθηκαν στο χωριό Στρεβίνα (Καµπή), επωφελούµενες από το πυκνό σκοτάδι, τους θυελλώδεις ανέµους και τις καταρρακτώδεις βροχές, κατευθύνθηκαν προς τα υψώµατα του Γριµπόβου. Εµπροσθοφυλακή είχαν 10-15 Τούρκους που γνώριζαν καλά Ελληνικά. Πλησίασαν τις διπλές σκοπιές των Ελλήνων στρατιωτών και µε άνανδρο, ύπουλο και δόλιο τρόπο, τους εξαπάτησαν, τους παραπλάνησαν, τους αιφνιδίασαν και τούς κατέσφαξαν µε γιαταγάνια και τσεκούρια. Ακολούθησαν πυκνές µάζες φανατισµένων στιφών µε άγριους αλαλαγµούς, σαλπίσµατα και τυµπανοκρουσίες, µε αποτέλεσµα να εκτοπίζουν τα Ελληνικά τµήµατα που κατείχαν τα βόρια υψώµατα του Γριµπόβου.

Εικόνα πάνω, Λιθογραφία µε την µάχη του Γριµπόβου στις 10/11 Οκτωβρίου του 1912

Σελίδα| 91

Η µάχη του Γκριµπόβου

1912

Μετά στράφηκαν προς τα νότια υψώµατα του αυχένα Γριµπόβου µε την αυτήν αγριότητα, ορµή και επιθετικότητα. Αλλά εκεί ο στρατός µας, µε ηγέτη το διοικητή του 15ου Συντάγµατος αντισυνταγµατάρχη Γεώργιο Πολυµενάκο, αντιστάθηκε γενναία και ηρωικά και σταµάτησε την προέλαση του αφιονισµένου ασκεριού. Ολόκληρη τη νύχτα το Γρίµποβο άστραφτε και βρόνταγε από καταιγιστικούς πολυβολισµούς, τους ακατάπαυστους τουφεκισµούς και τις θανατερές εκρήξεις των χειροβοµβίδων. Ο στενός αυτός χώρος αποτελούσε πεδίο φοβερών συγκρούσεων και άγριων τιτανοµαχιών, µε τους Τούρκους να προσπαθούν µε λυσσαλέες επιθέσεις να διασπάσουν τη γραµµή των Ελλήνων και τους Έλληνες να αµύνονται µε αυταπάρνηση, αυτοθυσία και ηρωισµό, µέχρι θανάτου. Το πρωί της 11ης Οκτωβρίου 1912, κατέφθασε για βοήθεια το 3ο Τάγµα Ευζώνων υπό τον διοικητή του, αντισυνταγµατάρχη Αλ. Κοντούλη. Τώρα το 15ο Τάγµα Ευζώνων ενισχυµένο, αλλά και υπό το φως της ηµέρας που βοηθούσε στον εντοπισµό των θέσεων του εχθρού, πραγµατοποίησε κεραυνοβόλα και ορµητική έφοδο από τα νότια και τα βορειοδυτικά και κατόρθωσε µέχρι τις 10 το πρωί, να τρέψει σε άτακτη και πανικόβλητη φυγή τους Τούρκους προς τα υψώµατα της Στρεβίνας (Καµπή) • •

Πηγή κειµένου : Οι φοβερές σηµαίες, «Η Ιστορία της Φιλιππιάδας», έκδοση συλλόγου Φιλιππιαδωτών, έτος 1988. Γενικόν Επιτελείον Στρατού: «Ο ελληνικός στρατός κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913». Τόμοι Α’-Γ’ , Εικόνα: με το σχεδιάγραμμα των επιχειρήσεων

Σελίδα| 92

Η απελευθέρωση της Φιλιππιάδας

1912

Την 12η Οκτωβρίου το πρωί ο αν/χης Πολυµενάκος του προκαλεί περιέργεια η ησυχία που επικρατεί και στέλνει ανιχνευτές, οι οποίοι φτάνουν χωρίς κανένα εµπόδιο σε όλα τα σηµεία όπου πρώτα ήταν παραταγµένος ο Οθωµανικός στρατός. Ο Πολυµενάκος ενηµέρωσε το στρατηγείο στην Άρτα αλλά παράλληλα στο στρατηγείο είχε φτάσει είδηση, ότι ο Οθωµανικός στρατός εγκατέλειψε την Φιλιππιάδα και γενικά την κοιλάδα του Λούρου. Ο Σαπουντζάκης όπως δήλωσε αργότερα δεν µπορούσε να το πιστέψει. Έδωσε αµέσως εντολή περιπολίας και ανίχνευσης για να είναι σίγουροι. Την διαταγή αυτή την έλαβε προς εκτέλεσιν ο Υπίλαρχος Γιαννόπουλος, ο οποίος ήταν σταθµευµένος στους Χαλικάδες (Φιλοθέη Άρτας)! Το απόγευµα της ίδιας µέρας ο Γιαννόπουλος αφού εγκατέστησε φρουρά στη γέφυρα, κάλπασε µε την υπόλοιπη δύναµη προς την Φιλιππιάδα. Περνώντας από Ελευθεροχώρι και Νέα Φιλιππιάδα (Νέος Λούρος – Οθωµανικός οικισµός), έφτασε στην Παλαιά Φιλιππιάδα όπου και εδω διαπίστωσε, πως δεν υπάρχει Οθωµανικός στρατός. Η ίλη του Γιαννόπουλου πάντα συνοδευόµενη και απο άτακτους γίνεται πρώτα στο Λευτεροχώρι και µετά στην παλιά Φιλιππιάδα δεκτή µε ενθουσιασµούς. Εντύπωση του προκαλεί το γεγονός, ότι οι Οθωµανοί εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και τα καταστήµατα τους. Απο δώ στέλνει στο στρατηγείο τα παρακάτω µήνυµα! «Φιλιππιάς 12 Οκτωβρίου 1912, ώρα 02.25' µ.µ. Στραγηγείον. Φιλιππιάς τελείως ελευθέρα. Ευρίσκοµαι εν αυτή αναµένων διαταγάς σας».

Σελίδα| 93

Η Φιλιππιάδα ελεύθερη

Ελληνες στρατιώτες στην Φιλιππιάδα

Στρατιώτες τραυµατίες στο νοσοκοµείο της Φιλιππιάδας

Σελίδα| 94

1912

Η Φιλιππιάδα ελεύθερη

σηµαία της Οθωµανικής χωροφυλακής Φιλιππιάδας, όπως έπεσε στα χέρια του ελληνικού στρατού

Αιχµάλωτοι Οθωµανοί στρατιώτες στην Φιλιππιάδα

Σελίδα| 95

1912

Η µάχη της Νικόπολης και απελευθέρωση της Πρέβεζας

Σχέδιο απο την µάχη της Νικόπολης Σελίδα| 96

1912

Η µάχη της Νικόπολης και η απελευθέρωση της Πρέβεζας

1912

Η µάχη της Νικόπολης Ο Ελληνικός στρατός της Ηπείρου στις 19 Οκτωβρίου 1912 µέσα σε ραγδαία βροχή από το χωριό Λούρος κινήθηκε προς την πόλη της Πρέβεζας και έφτασαν έξω από αυτή γύρω στις 3:00 µ.µ. Τη νύχτα έµεινε στην τοποθεσία Άγιοι Απόστολοι. Ο ελληνικός στρατός συνάντησε τον οθωµανικό στρατό να έχει ταµπουρωθεί στα ερείπια της αρχαίας Νικόπολης ενώ απο την Θάλασσα τον ενίσχυαν δύο φρεγάτες η Αττάλεια και η Τοκάτ οι οποίες αιφνιδίασαν τον ελληνικό στρατό. Μετα απο µάχες το πυροβολικό βύθισε την Αττάλεια ενώ η Τοκάτ άρπαξε φωτιά και βυθίστηκε. Η µάχη στη στεριά γενικεύθηκε. Οι Τούρκοι καλά οχυρωµένοι µέσα στα ερείπια χτυπούσαν τα τµήµατα των Ελλήνων µε πολυβόλα Μαξίν. Το άτακτο σ΄βµα µε τους εθελοντές Κρήτες ενοχλούσε τους Οθωµανούς κατα µέτωπο ενώ απο δεξιά χτυπούσαν οι άτακτοι Ηπειρώτες. Κατόπιν σκληρής µάχης οι Οθωµανοί αναγκάστηκαν να τραβηχθούν πρός την Πρέβεζα ενάω σκληρές καταδιώξεις έλαβαν χώρα στον ελαιώνα. Μετα απο σκληρές αψιµαχίες παραδόθηκε και η Πρέβεζα.

Καρτ ποστάλ της εποχής απο την µάχη της Νικόπολης

Σελίδα| 97

Η Πρέβεζα ελεύθερη

Η Πρέβεζα ελεύθερη

Το 3ο Τάγµα ευζώνων στην Πρέβεζα στο κάστρο του Αγίου Ανδρέα / Ιτς Καλέ

Φωτογραφίες του Etienne Labranche απο το αρχείο του ιδρύµατος Ακτια Νιόπολης

Σελίδα| 98

1912

Οι Οθωµανοί της Πρέβεζας

1912

Ο Οθωµανός στρατιωτικός διοικητής Πρέβεζας µε την οικογενειά του

Οι πρώτοι Οθωµανοί που εγκατέλειψαν την Ήπειρο πριν την συνθήκη της Λωζάνης ήταν Οθωµανοί µουσουλµάνοι πολίτες της Πρέβεζας αµέσως µετά την απελευθέρωση. Εδω επιβιβασµένοι στα πλοία. Πηγή Φωτογραφιών, πάνω διαδίκτυο και κάτω Etienne Labranche

Σελίδα| 99

Η Πρέβεζα των προσφύγων

1912

Ενα απο τα προβλήµατα που έπρεπε να αντιµετωπίσει η Πρέβεζα µετα την απελευθέρψωση ήταν το προσφυγικό. Λόγω των παρεκείµενων επιχειρήσεων είχαν συγεντρωθεί απ όλη την περιοχή στην πόλη γυναικόπαιδα και γενικά άµαχος πληθυσµός. Στην πόλη οργανώθηκαν συσίτια τόσο για τους χριστιανούς όσο και για τους µουσουλµάνους.

Φωτογραφία του Etienne Labranche µε γυναικόπαιδα πρόσφυγες

Σελίδα| 100

Οι µικτές περιπολίες

1912

Παράλληλες ενέργειες Ελλήνων στο Ζάλογγο και στα Τσαµοχώρια Στην Ήπειρο είχε δηµιουργηθεί το «Μεικτό στράτευµα Ηπείρου», αποτελούµενο από ένα λόχο Ευζώνων και Εθελοντές Ηπειρώτες µε σκοπό να προχωρήσει προς κατάληψη του Ζαλόγγου και του Σουλίου και να οπλίσει τους Έλληνες που έµεναν στα Τσαµοχώρια. Οι αξιωµατικοί του Σώµατος αυτού ήταν οι ∆. Λεόντιος και Σ. Γρανίτσας και αρχηγός τους ο ∆ηµήτριος Μπότσαρης. Οι άνδρες του σώµατος στις 19 Οκτωβρίου 1912 πέρασαν τον ποταµό Λούρο και έφτασαν στο Ζάλογγο όπου τέλεσαν ∆οξολογία στον τόπο της θυσίας του 1821. Τριακόσιοι άνδρες από το σώµα αυτό µε διαταγή του Μπότσαρη στάλθηκαν στη Νικόπολη όπου πολέµησαν γενναία για την κατάληψη της Πρέβεζας. Αµέσως µετά την κατάληψη της Πρεβέζης οι 300 άνδρες κατευθύνθηκαν από τα ∆ουβιανά προς τα Τσαµοχώρια και πραγµατοποίησαν εκεί εκκαθαριστικές επιχειρήσεις, αποµακρύνοντας τους Τουρκαλβανούς Τσάµηδες.

Φωτογραφία πάνω: Etienne Labranche, κείµενο, balkanwars Σελίδα| 101

Η µάχη στα Πέντε Πηγάδια

1912

Μάχη των Πέντε Πηγαδιών Ο Εσάτ πασάς επιχείρησε να επιτεθεί σε Ελληνικά Ευζωνικά σώµατα που ήταν εγκατεστηµένα στο χωριό Ανώγι. Οι Τούρκοι διέθεταν δύναµη στην περιοχή Πέντε Πηγάδια. Μαζί τους βρισκόταν ο ίδιος ο διοικητής των Ιωαννίνων που είχε το πρόσταγµα των επιχειρήσεων. Έγιναν σφοδρές συγκρούσεις µεταξύ Ελλήνων και Τούρκων που διήρκεσαν µια εβδοµάδα (από τις 24 ως τις 30 Οκτωβρίου 1912). Τελικά, στις 9 Νοεµβρίου οι Έλληνες κατέλαβαν τα Πέντε Πηγάδια µε απώλειες 26 νεκρούς και 222 τραυµατίες.

Πηγή Φωτογραφίας (κάρτ ποστάλ) και κειµένου, balkanwars

Σελίδα| 102

Ο ποταµός Λούρος αρτηρία εφοδιασµού

1912

Ο ποταµός Λούρος είχε γίνει εκείνες τις µέρες η βασική αρτηρία ανεφοδιασµού του ελληνικού στρατού στην Φιλιππιάδα. Απο την Πρέβεζα µέχρι την Πέτρα και Ιµάµ Τσαούς έφταναν τα καϊκια φορτωµένα. Πάνω ενεφοδιασµός στην γέφυρα Πέτρας και κάτω στο ύψος του Ιµάµ Τσαούς προς γέφυρα Καλογήρου.

Σελίδα| 103

Εµπρός για το Χάνι του Εµίν Αγά

Ο Ελληνικός στρατός στην Στρεβίνα αναχωρεί για το Χάνι του Εµίν Αγά

Καταυλισµός του ελληνικού στρατού στο Χάνι του Εµίν Αγά Σελίδα| 104

1912

Το στρατηγείο στο Χάνι του Εµίν Αγά

1912

Η βάση του ελληνικού γενικού στρατηγείου κατά την πολύμηνη πολιορκία των Ιωαννίνων.

Από αριστερά: πρίγκιπας Αλέξανδρος, υποστράτηγος ∆αγκλής, άγνωστος, αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος, υποστράτηγος Αλ. Σούτζος, πρίγκηπας Χριστόφορος, αντισυνταγµατάρχης Β. ∆ούσµανης, πρίγκηπας Ανδρέας, λοχαγός Ι. Μεταξάς και πρίγκηπας Γεώργιος.

Πηγές Φωτογραφίας, Filliati blogspot

Σελίδα| 105

1912

Η µάχη και κατάληψη του Μετσόβου

Η πιο σηµαντική διάβαση µεταξύ Ηπείρου και Θεσσαλίας ήταν ο λεγόµενος αυχένας του Ζυγού. Για να κρατηθεί αυτή η διάβαση έπρεπε να πέσει το Μέτσοβο το οποίο το κατείχαν οι Οθωµανοί. Στις τελευταίες µέρες του Οκτώβρη του 1912 άτακτα σώµατα από την περιοχή επί τω πλείστων Μετσοβίτες, σώµα µε εθελοντές Κρήτες και ένα τάγµα τακτικού στρατού πλησίασαν το Μέτσοβο αφοί πέρασαν την Κατάρα χωρίς να τους αντιληφθούν οι Οθωµανοί. Οι Οθωµανικοί δύναµη αποτελούµενη από περίπου 200 στρατιώτες είχε κλειστεί στο φρούριο του Μετσόβου όπου µε 2 κανόνια µπορούσαν να χτυπούν τους Έλληνες. Απο τις 6 το πρωί ως τις 4 το απόγευµα οι αψιµαχίες

συνεχίζονταν

χωρίς

παύση.

Τέλος

στις

4

µ.µ.

Οι

Οθωµανοί

αντιλαµβανόµενοι , ότι δεν πρόκειται να λάβουν βοήθεια ύψωσαν στο Φρούριο του Μετσόβου την λευκή σηµαία.

Εικόνα πάνω, χάρτης µε το σχέδιο επιχειρήσεων στο Μέτσοβο

Σελίδα| 106

Η µάχη και κατάληψη του Μετσόβου

1912

Η κατάληψη του Μετσοβου και στη συνέχεια η µάχη του ∆ρίσκου θα είναι καθοριστικές για την κατάληψη των Ιωαννίνων που θα συµβεί λίγους µήνες αργότερααργότερα.

Χαρακτικό της εποχής µε τη µάχη για την απελευθέρωση του Μετσόβου

Από εφηµερίδα της εποχής

Σελίδα| 107

Η µάχη του ∆ρίσκου

1912

Στις 24 Νοεµβρίου 1912 ο Κ. Σαπουντζάκης έδωσε διατάζει την κατάληψη των Ιωαννίνων. Το σώµα των Γαριβαλδινών ερυθροχιτώνων υπό την αρχηγία Αλεξ. Ρώµα έλαβε διαταγή να καταλάβει την περιοχή του ∆ρίσκου και τα παράλια της λίµνης των Ιωαννίνων. Έτσι, οι Γαριβαλδινοί (ερυθροχίτωνες) µε αρχηγό τους τον ταγµατάρχη Μπαρδόπουλο κατέλαβαν το πέρασµα των Λυγκιάδων στις 26 Νοεµβρίου 1912, επικρατώντας στην περιοχή του Οθωµανικού στρατοπέδου του ∆ρίσκου. Ο Ρώµας αφού ενώθηκε µε µονάδες του Ελληνικού πεζικού ανάγκασε τον οθωµανικό στρατό να εγκαταλείψει την πεδιάδα. Ο Οθωµανικός στρατός, τράπηκε σε φυγή, αφήνοντας πίσω τους πολεµικό υλικό . Αρκετοί συνελήφθηκαν αιχµάλωτοι. Την επόµενη µέρα στις 27 Νοεµβρίου 1912 από την πλευρά της λίµνης και της κορυφογραµµής Προφήτη Ηλία, Μονής Τζούρας εκανε την εµφανισή του ο Οθωµανικός στρατός µε περίπου 8000 στρατιώτες.

Σελίδα| 108

Η µάχη του ∆ρίσκου

1912

Καλά οπλισµένοι µε µυδράλεια είχαν εγκαταστήσει το πυροβολικό στο νησί της λίµνης. Αν και οι Γαριβαλδινοί απέκρουσαν την πρώτη επίθεση είχαν νεκρούς και τραυµατίες. Στις 28 Νοεµβρίου 1912 οι οθωµανοί τοποθέτησαν τηλεβόλα κοντά στη λίµνη, στο Χάνι της Λεύκας κι επαναλαµβάνουν περισσότερο ενισχυµένοι την επίθεση. Αν και οι Γαριβαλδινοί δεν ήταν καλά οπλισµένοι, είχαν ακόµη όπλα Γκρά, κρατούσαν γερά. Αυτούς του ενίσχυσαν ακόµη 45 άτακτοι Έλληνες. Στην επόµενη επίθεση των οθωµανών έχασαν αρκετοί την ζωή τους µεταξύ αυτών και ο ποιητής Λορέντζο Μαβίλης και άλλοι απο τους επιτελείς τραυµατίστηκαν βαριά. Την διοίκηση ανέλαβε ο Πεπίνο Γαριβάλδι. Μεγάλες οι απώλεις των Γαριβαλδινών µα µεγαλύτερες των Οθωµανών. Ο Οθωµανικός στρατός γύρω απο τα Ιωάννινα µετα την απώλεια των 1400 ανδρών και την κατάληψη του Μετσόβου είχε πλέων αποδυναµωθεί.

Πάνω, Λιθογραφία της εποχής µε την µάχη του ∆ρίσκου

Σελίδα| 109

Η µάχη του ∆ρίσκου – Οι Ερυθροχίτωνες

1912

Στο πλευρό των Ελλήνων πολέµησε και ένα τάγµα ερυθροχίτωνες Γαριβαλδινοί Ιταλοί Αριστερά ιταλός Ευροχίτωνας Γαριβαλδθνός και δεξιά Ο Ριτσιώτη Γαριβάλδη γιός του Ιταλού Τζιουσέπε Γαριβάλδη πολέµησε και το 1897 και στοην απελευθέρωση της Ηπείρου στον πρώτο Βαλκανικό πόλεµο µε τους Ερυθροχίτωνες στο πλευρό των Ελλήνων

Ο θάνατος του ποιητή Λορέντζου Μαβίλη στο ∆ρίσκο 28 Νεεµβρίου 1912

Σελίδα| 110

Το αεροδρόµιο της Νικόπλης

1913

Στην Νικόπολη είχε στηθεί το πρώτο πολεµικό εαροδρόµιο στην Ήπειρο απ όπου αεροπλάνα πετούσαν και βοµβάρδιζαν στο Μπιζάνι

Σελίδα| 111

Η µάχη του Μπιζανίου

1913

Η Μάχη του Μπιζανίου (4-6 Μαρτίου, παλ. ηµ. 19-21 Φεβρουαρίου 1913), υπήρξε η σηµαντικότερη σύγκρουση κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεµο µεταξύ του ελληνικού και του Οθωµανικού στρατού στο µέτωπο της Ηπείρου. ο σχέδιο του τουρκικού επιτελείου προέβλεπε σταθερή άµυνα στην οχυρωµένη τοποθεσία των Ιωαννίνων και κυρίως στα υψώµατα Μπιζάνι και Καστρίτσα. Ο Τούρκος Αρχιστράτηγος Εσσάτ Πασάς είχε στην διάθεσή του 4 µεραρχίες. Ο ελληνικός στρατός Ηπείρου µε επικεφαλής τον διάδοχο Κωνσταντίνο, αποτελούνταν από 4 µεραρχίες, 1 ταξιαρχία και ένα σύνταγµα πεζικού. Το σχέδιο της επίθεσης ήταν σχετικά ριψοκίνδυνο: προέβλεπε την ευρεία υπερκέραση (κύκλωση) από δυτικά της οχυρωµένης τοποθεσίας και την άµεση κατάληψη των Ιωαννίνων. Ταυτόχρονα, θα γίνονταν επιθέσεις στον κεντρικό και τον ανατολικό τοµέα του µετώπου, µε σκοπό την παραπλάνηση του εχθρού και την καθήλωση των τουρκικών δυνάµεων .

Εικόνα, λιθογραφία απο την µάχη στο λόφο της Αετοράχης

Σελίδα| 112

Η µάχη του Μπιζανίου

1913

Στις 4 Μαρτίου τέθηκε σε εφαρµογή το σχέδιο παραπλάνησης, µε βολές πυροβολικού και επιθέσεις µονάδων πεζικού, από το Α’ τµήµα της ελληνικής Στρατιάς, στον τοµέα Μπιζάνι-Κουτσελιό-Καστρίτσα. Το Β’ τµήµα της Στρατιάς συγκεντρώθηκε µε µυστικότητα απέναντι από τον τοµέα Μανωλιάσσα-Άγιος Νικόλαος-Τσούκα. Με το πρώτο φως της επόµενης µέρας, το Β’ τµήµα Στρατιάς εξαπέλυσε αιφνιδιαστική επίθεση µε ιδιαίτερη σφοδρότητα. Με µια τολµηρή και βαθιά εισχώρηση στον δυτικό τοµέα των επιχειρήσεων το 1ο Σύνταγµα Ευζώνων, µαζί µε το 9ο Τάγµα υπό τον Ταγµατάρχη Ιωάννη Βελισσαρίου, κατάφερε να φτάσει στις παρυφές των Ιωαννίνων, στον Άγιο Ιωάννη.

Σκηνή απο την µάχη της Μανωλιάσας

Σελίδα| 113

Η παράδοση των Οθωµανών

1913

Η είδηση ότι ο ελληνικός στρατός έφτασε έξω από τα Ιωάννινα, ταυτόχρονα καθιστούσε αδύνατη την υποχώρηση των Τούρκων και δηµιούργησε πανικό στην διοίκηση του τουρκικού στρατού που ήταν εγκατεστηµένη στην πόλη. Οι εύζωνες είχαν φροντίσει να καταστρέψουν τα τηλεφωνικά δίκτυα, διακόπτοντας έτσι την επικοινωνία της τουρκικής διοίκησης µε τον στρατό της. Με αυτές τις συνθήκες, στις 23.00 της ίδιας µέρας ο Εσσάτ Πασάς έστειλε πρόταση παράδοσης του τουρκικού στρατού, καθώς δεν γνώριζε ότι στο Μπιζάνι και τον υπόλοιπο ανατολικό τοµέα οι τουρκικές δυνάµεις διατηρούσαν ακέραιες τις θέσεις τους.

Χαρακτικό µε το πρωτόκολλο της παράδοσης των Ιωαννίνων

Πηγή κειµένου Η µάχη του Μπιζανίου και η παράδοση των Οθωµανών απο την Βικιπάιδεια. Φωτογραφίες – εικόνς, διαδίκυο

Σελίδα| 114

Η παράδοση των Οθωµανών

Η παράδοση του Οθωµανικού στρατού µέσα απο το ιταλικό περιοδικό La Domenica del Corriere Σελίδα| 115

1913

Η είσοδος του Ελληνικού Στρατού στα Ιωάννινα

Κανέτα. «Έτοιμοι για την πανηγυρική είσοδο στα Γιάννενα».

Κεντρική πλατεία. Η είσοδος του ελληνικού στρατού µε επικεφαλής τον αρχιστράτηγο Κωνσταντίνο. Προηγείται στρατιωτική πάντα.

Σελίδα| 116

1913

Η είσοδος του Ελληνικού Στρατού στα Ιωάννινα

Πλατεία οµονοίας πίσω από το στρατηγείο. Πανηγυρική είσοδος στρατιωτικών οχηµάτων.

Ο ελληνικός στρατός µπορστά απο το τζαµί της Καλούτσανης

Σελίδα| 117

1913

Η είσοδος του Ελληνικού Στρατού στα Ιωάννινα

Η είσοδος του βασιλέως Κων/νου Α΄ στα Ιωάννινα

Τµήµατα του ελληνικού στρατού µπαίνουν στα Ιωάννινα

Σελίδα| 118

1913

Το τέλος του Οθωµανικού στρατού

1913

Κεντρική πλατεία. Οθωμανοί στρατιώτες αιχμάλωτοι.

Αριστερά , Οθωμανοί στρατιώτες αιχμάλωτοι σε σημείο συγκεντρώσεως τους, μετά την συνθηκολόγηση που υπεγράφη με τον Οθωμανό διοικητή του φρουριακού συγκροτήματος των Ιωαννίνων. Δεξιά, Οθωμανοί στρατιώτες αιχμάλωτοι έγκλειστεοι σε κάποιο τέμενος της πόλης

Σελίδα| 119

Το τέλος του Οθωµανικού στρατού

Μεταφορά νεκρών Οθωµανών πίσω απο το στρατηγείο

Οθωµανοί στρατιώτες νεκροί και αιχµάλωτοι στο κάστρο Ιωαννίνων

Σελίδα| 120

1913

Το τέλος του Οθωµανικού στρατού

Νεκρός Οθωµανός στρατιώτης δίπλα απο την λίµνη

Ταφή οθωµανών στρατιωτών έξω απο τα Ιωάννινα

Σελίδα| 121

1913

Οι δοξολογίες

1913

Ο αρχιστράτηγος Κωνσταντίνος µετά του επιτελείου του στο προαύλιο του µητροπολιτικού ναού των Ιωαννίνων. Προηγούνται οι µητροπολίτες Βελλάς & Κονίτσης Σπυρίδων Βλάχος (αριστερά) και ∆ρυϊνουπόλεως & Πωγωνιανής Βασίλειος Παπαχρήστου ή Χριστίδης( δεξιά)

Έξοδος του αρχιστράτηγου Κωνσταντίνου από το µητροπολιτικό ναό Ιωαννίνων µετά την δοξολογία. Σελίδα| 122

Οι δοξολογίες

1913

Στο τέµενος Ναµάζ Γκιάχ έγινε η µουσουλµανική δοξολογία υπέρ του διαδόχου Κωνσταντίνου

Σελίδα| 123

Πόποβο και Σκάλα Παραµυθιάς

1913

Στην δυτική Ήπειρο ο ελληνικός στρατός πέρα από τον Οθωμανικό στρατό είχε να αντιμετωπίσει και τους Μουσουλμάνους Τσάμηδες. Ο Σαπουντζάκης διέταξε τον Μπότσαρη με το μικτό σώμα και του άτακτους να προχωρήσουν και να καταλάβουν την περιοχή της Παραμυθιάς. Την ίδια στιγμή ο Αγάς της Παραμυθιάς Φουάτ Πρόνιο απείλησε τους κατοίκους της περιοχής πώς αν ταχθούν στο πλευρό του Μπότσαρη θα τους χτυπήσει. Στο Πόποβο (Αγια Κυριακή) έφτασε ο ταγματάρχης Τεριακίδης με 80 ευζώνους. Εδώ συναντήθηκε με τους καπεταναίους της περιοχής και τον πιο ονομαστό τον καπετάν Κρομμύδα. Απο το Πόποβο θα χτυπούσαν την Σκάλα προκειμένου να κόψουν τον δρόμο Παραμυθιά – Ιωάννινα. Ετσι λοιπόν ο τακτικός στρατός με τους άτακτους ξεκινώντας απο το Πόποβο χτύπησαν την Σκάλα και μετα πο πολύωρη μάχη την κατέλαβαν. Είχαν όμως μεγάλες απώλειες γιατί εδω έπεσαν κάποιοι απο τους καπεταναίους. Ο δρόμος για την Παραμυθιά ήταν τώρα ανοικτός

Φωτογραφία, ο καπετάν Κροµµύδας

Σελίδα| 124

Η ανακατάληψη της Σκάλας απο Οθωµανούς και Τσάµηδες

1913

Αντίθετα απ ότι περίµεναν οι Ελληνες οι Οθωµανοί µε τους Τσάµηδες προέβηκαν σε αντεπίθεση και κατόπιν σφοδρών µαχών ανακατέλαβαν την Σκάλα που κρατούσε ο καπετάν Κροµµύδας µε χωρικούς απο τα γύρω χωριά και 10 Ποποβίτες. Παραπέρα δε οι Τουρκοτσάµηδες προχώρησαν και ανακατέλαβαν την Γλυκή και τοβν Αχέροντα που κρατούσε ο καπετάν Ζαχαράκης. Εν τω µεταξύ ο κάµπος της Παραµυθιάς και Μαργαριτίου είχε γεµίσει λιποτάκτες Τσάµηδες απο τα Ιωάννινα που είχαν επιστρέψει να προστατέψουν τα σπίτια τους αλλά αποτελούσαν κίνδυνο καθότι ήταν εφεδρίες για τους Οθωµανούς. Αν και ο συνταγµατάρχης Ηπίτης του επιτέθηκε δυνατά πρόβαλαν γερή αντίσταση. Μια επιτυχία του ελληνικού στρατού µε επικεφαλής τον Μαλάµο και τον καπετάν Κροµµύδα στο βορά να ανατινάξουν τους αλευρόµυλους της Βελτίστας ανέκοψε τον εφοδιασµό του Οθωµανικού στρατού στα Ιωάννινα και στην Τσαµουριά. Την νύχτα της 21ης Φεβρουαρίου, µόλις έφτασε η είδηση της παράδοσης των Ιωαννίνων ο Οθωµανικός στρατός εγκατέλειψε τη Σκάλα και τραβήχτηκε πίσω προς την Αλβανία ενώ οι Τσάµηδες σκόρπισαν.

Σελίδα| 125

Η Απελευθέρωση της Παραµυθιάς

1913

Στις 22.02.1913 Μια αντιπροσωπεία απο την Παραµυθιά µε επικεφαλής τον Μητροπολίτη Παραµυθιάς, ∆ηµοτικές αρχές και Μουσουλµάνους ιερείς έφτασαν στο Φανάρι να δηλώσουν υποταγή στον Ηπίτη. Ο Ηπίτης διέταξε τα τάγµατα και τους άτακτους να πιάσουν την Σκάλα και να το περιµένουν εκεί. Στις 23 του Φλεβάρη από την νότια είσοδο της πόλης µπαίνει νικητής ο ταξίαρχος Ηπίτης ενώ από την πλευρά της Σκάλας µπαίνουν όλοι όσοι είχαν πολεµήσει εκεί. Οι καµπάνες χτυπούν συνεχώς. Κατόπιν του πανηγυρικού Λόγου αλλά και συγκινητικού απο τον Μητροπολίτη ο Ηπίτης τηλεγράφησε στο στρατηγείο του Λούρου-Φιλιππιάδας, ότι πρόκειται να βαδίσει προς το Μαργαρίτι.

Φωτογραφία µε µέρική απόψη της Παραµυθιάς αρχείο: paramythia online

Σελίδα| 126

1913

Η Απελευθέρωση της Πάργας και του Μαργαριτίου

Στις 23 Φλεβάρη του 1913 λόχος των τµηµάτων του Ηπίτη παρουσιάζεται στην Πάργα. Ο Οθωµανός διοιηκητής της Πάργας Τζελιάµ Μουλιαζίµ βλέποντας ,αφού ήταν ήδη ενηµερωµένος για την πτώση των Ιωαννίνων , ότι δεν υπάρχει ελπίδα αντίστασης παραδίνει τα κλειδια του κάστρου στο ανθυπολοχαγό Άγγελο Φέτση. Αλλο µέρος του στρατού προχωρά πρός το άντρο των Τσάµηδων το Μαργαρίτι. Παρότι που ο Ηπίτης είχε υπολογίσει µε αντίσταση οι Τσάµηδες

δέχθηκαν τον

ελληνικό στρατό σαν απελευθερωτή. Μάλιστα τόνισαν ότι στο εξής µαζί µε τους χριστιανούς αδερφούς θα πολεµάνε τους εχθρούς της Πατρίδας. Πράγµα που 3ο χρόνια αργότερα δεν έκαναν αλλά έπραξαν το αντίθετο µε τα γµνωστά γιαυτούς επακόλουθα. Στην Φωτογραφία Τσάµηδες Μουφτίδες και δηµογέροντες µε τον αρχηγό της ελληνικής στρατιωτικής αποστολής

Σελίδα| 127

Η Απελευθέρωση των Φιλιατών

1913

Καθόλη την διάρκεια των επιχειρήσεων απο την έναρξη του πολέµου στην περιοχή των Φιλιατών δρούσε ο ιερός Λόχος που δεν ήταν τίποτα άλλο απο ντόπιους αντάρτες που δυσκόλευαν τις κινήσεις των Οθωµανών στην περιοχή. Στις 26 του Φλεβάρη εισέρχεται νικητής ο ελληνικός στρατός στην πόλη.

Στην Φωτογραφία άντρε του Ιερού Λόχου Φιλιατών

Σελίδα| 128

Η Απελευθέρωση των Φιλιατών

Στρατιώτες και ιερολοχίτες στους Φιλιάτες

Πλήθος κόσµου µπροστά στο Τζαµί

Σελίδα| 129

1913

Η Απελευθέρωση των Φιλιατών

Απο την τελετή / δοξολογία που έγινε για την απελευθέρωση των Φιλιατών που έγινε όχι στις 26 Φλεβάρη αλλά στις 21 του Μάη στην ονοµαστική εορτή του βασιλιά του Κων/νου. Μαζί µε τους χριστιανούς και οι µουσουλµάνοι.

Σελίδα| 130

1913

Επίλογος Το 1913 δεν ήταν το τέλος των πολέµων στην Ηπειρο. Μια σειρά από γεγονότα ακολούθησαν ακόµη. Η απελευθέρωση της Κόνιτσας και της βορείου Ηπείρου η οποία δυστυχώς ξαναπέρασε µε το θέληµα των φίλων και συµµάχων µας στο νέο Αλβανικό κράτος. Οι πόλεµοι στην Ήπειρο δεν σταµάτησαν εδώ. Ακολούθησε ο εθνικός διχασµός µε βασιλικούς και βενιζελικούς να µάχονται και να σκοτώνονται υπέρ της µοναρχίας ή της ∆ηµοκρατίας. Η ιταλική επίθεση του 1940 θα αποκρουστεί και οι Ηπειρώτες θα ξαναγράψουν γυναίκες, άντρες και παιδιά τη δική τους ιστορία. Η κατοχή θα ξαναπροβάλει και πάλι το πνεύµα ελευθερίας του Ηπειρώτη. Γρήγορα οι Ηπειρώτες οργανώθηκαν στο αντάρτικο αψηφώντας τους κινδύνους και θα πολεµήσουν εναντίον των κατακτητών. Η ναζιστική Γερµανία και η φασιστική Ιταλία θα µας αφήσουν κληρονοµιά ένα σωρό από κατεστραµµένα χωριά και θύµατα που δεν δικαιώθηκαν ποτέ.

Σελίδα| 131