ĆWICZENIA Z TEKSTEM ŹRODŁOWYM
I. Przeczytaj tekst źródłowy. Wybierz właściwe odpowiedzi. Otóż konsulowie, póki z legionami nie wyruszą w pole i póki bawią w Rzymie, decydują o wszystkich prawach publicznych. Bo wszyscy inni urzędnicy, z wyjątkiem trybunów ludowych, są im podwładni i słuchają ich [...]. Prócz tego oni przedkładają do obrad pilne sprawy, w ich też ręku spoczywa całe wykonanie uchwał. Także o wszystkie publiczne sprawy, które muszą być załatwione przez lud, im wypada się troszczyć i zwoływać zgromadzenie ludowe, im stawiać wnioski, im wykonywać uchwały większości. Dalej co tyczy się zbrojeń wojennych i w ogóle kierowania wyprawą, to mają oni niemal absolutną władzę. [...] Mogą też z pieniędzy publicznych wydawać tyle, ile zechcą. [...] Jeśli chodzi o senat, to ma on przede wszystkim władzę nad skarbem publicznym, mianowicie zarządza wszystkimi dochodami i tak samo wydatkami. Nie mogą bowiem kwestorzy na poszczególne potrzeby żadnego czynić wydatku bez uchwał senatu, z wyjątkiem wydatku zarządzonego przez konsulów. [...] Tak samo wszelkie popełnione w Italii przestępstwa, które wymagają śledztwa ze strony państwa, jak zdrada, sprzysiężenie, trucicielstwo, skrytobójstwo są przedmiotem troski senatu. [...] Jeżeli do kogoś poza Italią należy posłać poselstwo bądź w celu złagodzenia sporów [...], bądź dla przyjęcia ludu w poddaństwo, bądź wreszcie dla wypowiedzenia, tenże senat ma o to staranie. Również jak należy się w każdym wypadku wobec przybyłych do Rzymu poselstw zachować i jaką im dać odpowiedź, wszystkim tym kieruje senat.
Polibiusz „Historia” A. W starożytnym Rzymie władzy konsulów nie podlegali jedynie 0–1 p. a. kwestorzy. b. pretorzy. c. liktorzy. d. trybuni ludowi. B. Rzymscy senatorowie 0–1 p. a. dowodzili armią.; b. podejmowali uchwały; c. zarządzali skarbem publicznym; d. wybierali trybunów ludowych. C. Decyzję o wysłaniu poselstwa poza Italię podejmowali a. senatorowie. b. kwestorzy. c. trybuni ludowi.
0–1 p. d. pretorzy.
D. Przestępstwami wymagającymi śledztwa ze strony państwa były w starożytnym Rzymie a. zdrada, trucicielstwo, sprzysiężenie i kradzież. c. zdrada, trucicielstwo, sprzysiężenie i skrytobójstwo.
0–1 p.
b. zdrada oraz sprzysiężenie. d. zdrada oraz skrytobójstwo.
II. Przeczytaj uważnie poniższy fragment wypowiedzi współczesnego historyka polskiego Aleksandra Krawczuka, a następnie odpowiedz na pytania zamieszczone pod tekstem. „Upadek cesarstwa rzymskiego na Zachodzie spowodowany był wieloma czynnikami. Jest naiwnością częste w nauce po dzień dzisiejszy doszukiwanie się jedynego „sprawczego” powodu tej katastrofy. W moim przekonaniu najważniejsze były dwa czynniki: zewnętrzny - najazdy barbarzyńców i wewnętrzny – chrześcijaństwo(...) chrześcijaństwo było ponad wszelką wątpliwość ciałem obcym, wrogim lub – w najlepszym przypadku – obojętnym wobec wielu wartości kultury antycznej. Jego zwycięstwo z natury rzeczy musiało się przyczynić do zawalenia się całości budowli.” a. Jakie przyczyny zewnętrzne i wewnętrzne upadku cesarstwa rzymskiego wymienia Aleksander Krawczuk w swojej wypowiedzi? (0-2) b. Jaki pogląd dotyczący przyczyn upadku państwa rzymskiego autor uważa za błędny? (nie cytuj) (0-1) V. Do rozwiązania zadań od 1. do 5. wykorzystaj zamieszczony tekst źródłowy. Trzej królowie, zjechawszy się w sierpniu w mieście galijskim Verdun, rozdzielili państwo pomiędzy siebie. Ludwik [zwany Niemiec] otrzymał część wschodnią, Karol zaś [zwany Łysym] dzierżył część zachodnią. Najstarszemu z nich, Lotariuszowi, los przydzielił część środkową, leżącą między dwoma poprzednimi. Po zawarciu miedzy sobą pokoju i umocnieniu go przysięgą bracia powrócili do domów, aby zarządzać i strzec części swego królestwa. „Rocznik fuldajski o podziale monarchii Karola Wielkiego”
1. Zjazd w Verdun odbył się w A. 840 r. B. 841 r. C.842 r. D. 843 r. 2. Terytorium, które uległo podziałowi, to A. Państwo Kościelne. B. królestwo Anglii. C. państwo Franków. 3. Decyzje podjęte podczas zjazdu w Verdun przyczyniły się do powstania
0–1 p. 0–1 p. D. królestwo Danii. 0–1 p.
A. Francji, Włoch, Anglii. B. Francji, Niemiec, Włoch.C. Francji, Danii, Włoch. D. Niemiec, Hiszpanii, Włoch.
4. W wyniku podziału Ludwik otrzymał część wschodnią, na której w późniejszym czasie utworzono 0–1 p. A. Niemcy. B. Węgry. C. Czechy. D. Włochy.
5. Postanowienia traktatu z Verdun przyznawały Karolowi prawo do części zachodniej państwa Franków, na 0–1 p. której w późniejszym czasie powstała A. Belgia. B. Francja. C. Anglia. D. Hiszpania. III. W imię świętej niepodzielnej Trójcy, Ja Konrad, z bożego miłosierdzia książę Mazowsza i Kujaw (…)podaję do wiadomości, że z uwagi na nagrodę niebieską i zbawienie duszy mojej oraz dla obrony wiernych, za zgoda Agrafii, żony mojej i synów mych (…) nadałem Marii św. i braciom Zakonu Niemieckiego całe terytorium chełmińskie niepodzielnie ze wszystkimi przynależnościami (…) na wieczyste posiadanie z całym pożytkiem i wszelką wolnością (…) a. O jakim wydarzeniu mówi powyższy dokument? …………………………………………… 0-1 b. Kto go wystawił? ………………………………………………………………………………..0 -1 c. Jaką popularną nazwę nadano w Polsce wspomnianemu w dokumencie zakonowi? IV. Ten król ponad wszystkich książąt polskich dzielnie rządził rzeczą pospolitą, albowiem jak drugi Salomon wyniósł dzieła swoje, budując miasta, domy i grody. [...] Wszystkie te miasta i zamki opatrzył bardzo silnymi murami, budowlami i wieżami wyniosłymi, głębokimi fosami i innymi fortyfikacjami na ozdobę królestwa, a ku bezpieczeństwu i schronieniu narodu polskiego. Za panowania bowiem tego króla powstało w lasach, gajach, na karczowiskach drugie tyle miast i wsi, ile przedtem było w Królestwie Polskim. Z kroniki Janka z Czarnkowa, [w:] Teksty źródłowe do nauczania historii w szkole, z. 10, Warszawa 1959, s. 42.
1.Władcą opisanym we fragmencie kroniki Janka z Czarnkowa jest (0–1 p.) A. Kazimierz Odnowiciel. B. Władysław Łokietek. C. Kazimierz Sprawiedliwy. D. Kazimierz Wielki. 2. Największe osiągnięcia władcy, wymienione przez autora tekstu źródłowego, to (0–1 p.) A. zwycięskie wojny B. powiększenie terytorium państwa. C. zjednoczenie kraju D. powiększenie liczby miast i wsi.
V. My, Ludwik, z bożej łaski węgierski, polski […] król, chcemy, aby doszło do wiadomości wszystkich tak obecnych, jak i przyszłych, że: Chcemy się zadowolić tym tylko, aby corocznie na [dzień] św. Marcina wyznawcę [11 listopada] nam i następcom naszym na znak najwyższego panowania i uznania korony Królestwa Polskiego płacono po dwa grosze zwykłej monety […] z każdego osiadłego i dzierżonego [dzierżawionego] łanu […]. Przywilej koszycki, Wiek V–XV w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S.B. Lenard, Warszawa 1999, s. 183–186. 1. Ludwik Węgierski wydał dokument przywileju koszyckiego, ponieważ chciał(0–1 p.) A. zagwarantować swoim synom prawo do polskiego tronu. B. uzyskać zgodę na zwiększenie wpływów do skarbu państwa. C. zapewnić prawo do tronu polskiego swoim córkom. D. uzyskać zgodę na swoją koronację. 2. Nadany w 1374 r. przywilej dotyczył (0–1 p.) A. wszystkich poddanych. B. duchowieństwa i mieszczaństwa; C. wyłącznie duchowieństwa. D. szlachty. 3. Przywilej koszycki (0–1 p.) A. nakazywał części szlachty składanie hołdu królowi. B. zwalniał szlachtę danin z wyjątkiem 2 groszy z łana. C. zobowiązywał przedstawicieli stanu szlacheckiego do składania hołdu władcy w dniu św. Marcina. D. zwalniał szlachtę z płacenia wszystkich podatków. 4. Dokument przywileju koszyckiego został wystawiony (0–1 p.) A. w pierwszej połowie XIV w; B. w pierwszej połowie XV w. C. w drugiej połowie XIV w. D. w drugiej połowie XIII w. VI. Ponieważ prawa ogólne i ustawy dotyczą nie pojedynczego człowieka, ale ogółu narodu, przeto na tym walnym sejmie radomskim wraz ze wszystkimi królestwa naszego prałatami, radami i posłami ziemskimi za słuszne i sprawiedliwe uznaliśmy […], iż odtąd na potomne czasy nic nowego [nihil novi] stanowionym być nie ma przez nas i naszych następców bez wspólnego zezwolenia senatorów i posłów ziemskich, co by było z ujmą i ku uciążeniu Rzeczypospolitej […] oraz zmierzało ku zmianie prawa ogólnego i wolności publicznej. M. Ferenc, Epoka nowożytna, [w:] Teksty źródłowe. Tematy lekcji i zagadnienia do historii w szkole średniej, Kraków 2001, s. 55.
1. Na sejmie w Radomiu uchwalono A. zbiór praw senatorów i posłów ziemskich. C. ustawę ograniczającą wolność szlachty.
(0–1 p.) B. konstytucję Nihil novi. D. akt tolerancji religijnej.
2. Podaj rok powstania cytowanego pisma. Określ, który z władców Rzeczypospolitej zatwierdził ustalenia zamieszczone w dokumencie. (0–2 p.) X. Na podstawie zamieszczonego tekstu wykonaj polecenia. (0–2 p.) W Rzeszy Niemieckiej pokój augsburski nie załagodził wszystkich napięć między katolikami oraz protestantami. Różnice religijne odgrywały również dużą rolę w politycznej rywalizacji pomiędzy książętami Rzeszy a katolickim cesarzem z dynastii habsburskiej, który dążył do wzmocnienia swojej władzy. W początkach XVII w. na terenie Rzeszy powstały dwa bloki polityczno religijne: Unia Protestancka, z księciem Palatynatu Reńskiego Fryderykiem V na czele, oraz Liga Katolicka pod przewodnictwem księcia Bawarii Maksymiliana I. A. Podaj nazwę sojuszu polityczno-religijnego utworzonego w Rzeszy przez zwolenników wyznań reformowanych.. B. Napisz, kto stanął na czele protestantów. XII. Przeczytaj uważnie fragment tekstu piosenki Jacka Kaczmarskiego pt. „Dobre rady pana ojca” nawiązującej do obyczajowości sarmackiej. Na podstawie tego tekstu a. wypisz cechy i postawy charakterystyczne dla sarmatyzmu, przekazywane przez osobę mówiącą w utworze. (0-2) Słuchaj młody ojca grzecznie a żyć będziesz pożytecznie. Stamtąd czekaj szczęśliwości, gdzie twych ojców leżą kości. Nie wyjeżdżaj w obce kraje, bo tam szpetne obyczaje. Nalej ojcu, gardło spłucz, ucz się na Polaka, ucz! (...) Cudzoziemskich ksiąg nie czytaj, czego nie wiesz- księdza pytaj. Ucz się siodła, szabli, dzbana, a poznają w tobie pana. Z targowiska nie bierz złotato żydowska jest robota. (...) Taką stoi Polska racją na pohybel innym nacjom! (...)
dzielność, gościnność, przywiązanie do polskich praw i przywilejów, przywiązanie do tradycji, religijność, obniżenie zainteresowania czytelnictwem, nietolerancja religijna, dobroduszność, pijaństwo, zaściankowość, ksenofobia ( niechęć do obcych) b. Wymień co najmniej dwóch bohaterów literackich – typowych Sarmatów. (0-1)
Ćwiczenia do źródeł statystycznych I. Na podstawie zamieszczonych diagramów wykonaj zadania. Terytorium i liczba ludności Prus w XVIII w.
1. Największy wzrost terytorium Prus miał miejsce w latach A. 1688–1713. B. 1713–1740. C. 1740–1786. D. 1786–1805.
(0–1 p.)
2. Wydarzenie, które w największym stopniu przyczyniło się do powiększenia terytorium Prus, to (0–1) A. wojna północna. B. wojna siedmioletnia. C. rozbiory Polski. D. wojna z Francją. 3. Wstaw literę „P” obok zdań prawdziwych, a literę „F” – przy wypowiedzeniach fałszywych. (0–3) Rozwój terytorialny Prus miał tendencję wzrostową przez wszystkie podane lata. Liczba ludności w Prusach utrzymywała się na stałym i niezmiennym poziomie. W 1805 r. obszar Prus wynosił około 300 000 km2, a liczba ludności dochodziła do 10 mln. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– II. Na podstawie zamieszczonego wykresu wykonaj zadania. Społeczeństwo Francji w 1788 r.
1. Stan trzeci (0–1 p.) A. obejmował całe społeczeństwo francuskie. B. stanowił mniejszość społeczeństwa francuskiego. C. stanowił większość społeczeństwa francuskiego. D. był równie liczny, jak duchowieństwo i szlachta.
2. Uzasadnij słuszność myśli zawartej w broszurze wydanej przez Emmanuela Sieyes’a w 1789 r.: Czym jest stan trzeci? – Wszystkim. Czym był on dotąd? – Niczym. Czego żąda? – Być czymś. (0–1 p.) ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ ........................................................................................................ –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– III. Na podstawie zamieszczonej tabeli wykonaj zadania. Sieć kolejowa w państwach europejskich w XIX w. Długość linii kolejowych w kilometrach Państwo Austria
1840 r. 144
1850 r. 1579
1880 r. 18 507
Belgia
334
903
4 112
Francja
497
2915
23 089
Hiszpania
–
28
7490
Niemcy
459
5856
33 838
Rosja
27
501
22 865
Szwajcaria Wielka Brytania
– 2390
25 9797
2575 25 060
Włochy
20
620
9290
1. Na podstawie danych z powyższej tabeli uzasadnij, że w latach dwudziestych XIX wieku w Wielkiej Brytanii narodziła się kolej. (0–1 p.) ............................................................................................................................................................................ .......................................................................................................................................... 2. Wstaw literę „P” obok zdań prawdziwych, a literę „F” – przy wypowiedzeniach fałszywych. (0–3 p.) Na podstawie długości linii kolejowych w 1880 r. wynika, że Belgia należała do grupy państw o niewielkim potencjale gospodarczym. Najszybsze tempo rozwoju kolejnictwa w latach 1850–1880 miało miejsce w Hiszpanii, a najmniejsze w Wielkiej Brytanii. W 1880 r. Niemcy posiadały o około 50% więcej linii kolejowych niż Rosja. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– IV. Na podstawie zamieszczonego wykresu wykonaj zadania. Zmiany liczby ludności Stanów Zjednoczonych w XIX w.
1. Na początku XX w. liczba ludności Stanów Zjednoczonych wynosiła (0–1 p.) A. 25 mln. B. 50 mln. C. prawie 80 mln. D. ponad 90 mln. 2. Wstaw literę „P” obok zdań prawdziwych, a literę „F” – przy wypowiedzeniach fałszywych. (0–3 p.) W ciągu całego XIX w. liczba ludności USA zwiększyła się o ponad 70 min. W latach 1800–1900 nastąpił dziesięciokrotny wzrost liczby mieszkańców USA. W latach 1900–1910 liczba mieszkańców Stanów Zjednoczonych zwiększyła się o 100%. ______________________________________________________________________________________ V. Na podstawie zamieszczonych danych wykonaj zadania. Straty wojenne w latach 1914–1918 Sojusz
Kraj
Polegli
ententa
Rosja
2 500 000
Francja
1 400 000
Wielka Brytania
1 000 000
Włochy
380 000
Stany Zjednoczone
48 000
Rumunia
300 000
Serbia Niemcy
45 000 2 000 000
Austro-Węgry
1 200 000
Bułgaria
90 000
państwa centralne
1. Wypisz trzy państwa ententy i jedno państwo centralne o największej liczbie poległych. (0–1 p.) ententa – ............................................................................................................................................ państwa centralne – ........................................................................................................................... 2. Na podstawie wiedzy pozazródłowej uzasadnij dwie przyczyny tak wysokich strat ponoszonych przez walczące strony. (0–2 p.) ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ ........................................................................................................