nieuwsbrief 16

jaargang 4, nummer 16

November 2000

Begrazen of beheren?

Dick Klees is inmiddels bij de meeste leden van Mark en Leij wel bekend.

Hij geldt als specialist op het gebied van zoogdieren, heeft internationaal faam verworven als natuurfotograaf en verbaast de leden van de zoogdierenwerkgroep steeds door zijn enorme veldkennis. Niet alleen heeft Dick al enkele diareeksen laten zien op de Mark en Leij avonden, hij heeft zich ook bereid verklaard een column te schrijven voor de Mark en Leij Nieuwsbrief. Deze keer liet hij zich inspireren door het Groene Café.

Toen we daar het overleg met Staatsbosbeheer voorbereidden, ging de discussie over de begrazing op de Strijbeekse Heide. De conclusie was dat bij de huidige begrazingsdruk heideplantjes en gentianen weinig kans krijgen. In dit artikel gaat Dick dieper in op de begrazingsproblematiek.

Meer vee in de natuurgebieden?

Voor de argeloze wandelaar wordt het tijdens de weekendwandeling in bos en heide niet duidelijker op. "Natuurbeheer en agrarische belangen botsen," leest hij in de kranten. Maar hij ziet het tegendeel.

Boeren sturen hun vee in reservaten. En niet een enkeling, maar de laatste j a re n st e ed s meer. Het begon met schapen op de heide, net als vroeger.

Maar sinds boeren, gedwongen door de melkquotering, meer en meer overschakelen op allerhande exotische vleeskoeien, laten ze die niet meer alleen in hun eigen weilanden lopen, maar hup ook de natuur in!

Mag dat allemaal zomaar? Het antwoord is bevestigend. Want niet alleen de boer heeft goed om zich heen gekeken hoe hij zijn toekomst veilig kan stellen door bijv. overschakeling van melk- naar vleeskoeien. De economie dwingt ook natuurbeheerders tot creativiteit. Met slinkende budgetten en uitdijende taken wordt duidelijk dat er iets gebeuren moet. Personeel is duur. En beheerstaken in het veld lenen zich nu eenmaal niet voor "automatisering", zoals de remedie tegen alle kwalen bij beleidsmakers heet. De klassieke oplossing is dan: "Overschakelen op goedkope arbeidskrachten". Dat hebben de natuurbeheerders in elk geval begrepen!

Alvorens lukraak een blik goedkope krachten open te trekken, is uitvoerig nagedacht over de te verrichten taken en inzet van geschikte werknemers.

meidoorn

Natuuragenda december 2, za 9h werkdag natuur 2, za 13:45 Jeugdgroep quizmiddag 3, zo 9:30 wandeling Chaam 7, do 20h Groen Café 10, zo 9:30 wandeling Baarle 15, vr 20h dialezing over diersporen

januari 4, do 20h 5, vr 20h

Groen Café Nieuwjaarsavond met quiz 6, za 13:45 Jeugdgroep knutselmiddag 7, zo 9:30 wandeling Chaam 13, za 9h werkdag natuur 14, zo 9:30 wandeling Baarle

februari 1, do 20h 4, zo 9:30 9, vr 20h

Groen Café wandeling Chaam dialezing over kleine zoogdieren 11, zo 9:30 wandeling Baarle ??, za 9h werkdag natuur, samen met de Jeugdgroep

2

Mark & Leij Nieuwsbrief

Logisch dat natuurbeheerders eens zijn gaan kijken hoe de natuur die taken zelf uitvoert. De grote (her) ontdekking bij deze studies is dat "maaien" in de natuur "grazen" heet. Overtollige of ongewenste plantengroei laat je opeten. Dat spaart maai- en afvoerkosten. En dan te bedenken dat deze "moderne" beheerstechnieken al dateren van vóór onze jaartelling.

Zelfs het loon van deze arbeiders is sindsdien niet gestegen, want alle grazers doen het nog steeds op vergoeding in natura. Het zijn de dieren van de boer, die met het jargon van de bioloog op pad gestuurd worden.

Selectief gebruik van grazers We spreken in dat verband van de ecologische functie van een dier.

Daarmee aangevend dat verschillende dieren door bouw, gewoonten en spijsvertering geschikt zijn voor verschillend voedsel. Paarden eten met hun lippen, en hebben tanden in boven- en onderkaak, maar herkauwen niet. Herkauwers zoals koeien grazen met hun tong. Ze hebben enkel tanden in de onderkaak, maar hebben wel een pens extra, waarin al het voedsel voor verteerd wordt, alvorens het, na nogmaals te kauwen, in de maag verdwijnt. Het zal niet teveel fantasie vragen, je voor te stellen dat die verschillen ook in de voedselkeuze tot uitdrukking komen. Van die voedselselectie maken we gebruik.

Heide dichtgegroeid met opslag, is

voor schapen ongeschikt.

We zetten dan bijvoorbeeld eerst koeien in omdat die niet alleen grotere hoeveelheden maar wegens hun bouw, ook het liefst sappig groen eten. Ze ontbladeren bijvoorbeeld de bomen! Bomen zonder bladeren sterven op den duur en maken zo plaats voor heide. Ook de betreding met hun hoeven vervult een rol.

Door selectief gebruik van diverse grazers te maken en de effecten nauwlettend te volgen, kunnen veel gebieden zodanig beheerd worden dat de natuurlijke waarden en de diversiteit toenemen.

De boer als beheerder?

Dus alle hekken los, het vee de natuur in en de boer als beheerder?

Nee, dat ook weer niet direct, vanwege het selectieve gebruik dat we van grazers willen maken. Niet dat ik iets tegen boeren heb, maar zij oefenen een bedrijf uit en de uitkomsten van een bedrijf worden vooral economisch gewogen. Zeldzame broedvogels in de wei, bijzondere planten op de akker en talloze vissen in de sloot, zijn voor de bezitter van al dit moois, (nog) niet in klinkende munt om te zetten. Helaas, een waarheid als een koe!

Welnee, laat de schoenmaker bij zijn leest blijven. Er valt toch wel samen te werken. Met inbreng van ieder zijn eigen vakkennis kan dit wederzijds vruchten afwerpen. Het "beheer" kan uitbesteed worden aan een boer die daarvoor de geschikte koeien toch al heeft.

meu

maaien of begrazen, that’s the

meu

meu meu

meu

Niet elke melkkoe is immers geschikt om het bos ingestuurd te worden. Koeien die minder doorgefokt zijn op productieverhoging van vlees of melk, beschikken vaak nog over eigenschappen om ook andere gewassen dan gras te verteren en kunnen beter opgewassen zijn tegen het verblijf buiten het jaar rond, zonder winterse bijvoedering.

Voorbeelden van zulke rassen zijn; "Heckrunderen", "Galloways" en "Schotse hooglanders". Deze keus is dan om praktische redenen genomen. Als in de directe omgeving een boer te vinden is die zijn vee kan inscharen is dat prachtig.

Prima als met de betreffende boer ook een economisch aantrekkelijke regeling getroffen kan worden.

Voor het toezicht op deze "te werk gestelden", is geen betere man te vinden. Bijkomende voordelen zijn: meer wederzijds begrip tussen boer en natuurbeheerder, goed verkoopbaar slachtvee vanwege de betere smaak en kwaliteit door de gevarieerde en verantwoorde biologische voeding, en tenslotte betaalbaar natuurbeheer.

De natuurbeheerder dient zich wel af te vragen of de kwaliteit van elke willekeurige grazer even goed is.

Wanneer de beheerder zijn oordeel laat leiden door economische motieven, verbonden aan inscharingscontracten, gewekte verwachtingen en zo meer, moet hij misschien toch overwegen maar boer te worden.

Dick J. C. Klees

meu meu

maaien

Mark & Leij Nieuwsbrief

3

REK-plan Baarle afgewezen Natuur- en milieuverenigingen bundelen krachten.

Als basis voor een StructuurvisiePlus hebben Baarle-Nassau en Baarle-Hertog een Ruimtelijk Economisch Kaderplan gemaakt.

Hiertoe werd een klankbordgroep in het leven geroepen waarin ook Mark en Leij participeerde.

Het is de bedoeling dat dit Kaderplan de basis vormt voor de op te stellen StructuurvisiePlus.

Verkeerde benadering Natuur, milieu en landschap kwamen in dit plan onvoldoende uit de verf en onze opmerkingen hierover werden nauwelijks meegenomen in de Ruimtelijke Structuurschets.

De naam Economisch Kaderplan doet haar naam overigens eer aan.

Er leek meer aandacht te bestaan voor de toerist dan voor de eigen inwoners. De ABC-milieugroep had ongeveer dezelfde ervaringen als wij. We vroegen de Brabantse Milieufederatie om eens kritisch naar het plan te kijken.

Aangezien Mark en Leij altijd probeert via overleg de problemen op te lossen, namen we contact op met zowel de burgemeester als een verantwoordelijke ambtenaar. We hebben hen voorgehouden dat dit Ruimtelijk Economisch Kaderplan niet voldeed aan de criteria voor een StructuurvisiePlus. We gaven duidelijk aan dat een eventuele StructuurvisiePlus met dit REK als basis zou kunnen leiden tot een gezamenlijke reactie van de milieuen natuurbeweging. We hoopten op een uitnodiging tot overleg om het Plan bij te kunnen sturen. De gemeente reageerde niet.

Inmiddels was ook het oordeel van de BMF-specialisten bekend. Deze was vernietigend. In navolging van

Mark en Leij namen zij contact op met de gemeente: geen respons.

Staatsbosbeheer had inmiddels ook kennis genomen van het Kaderplan en sloot zich bij onze kritiek aan.

Voor hen stond de toekomst van het Dal van 't Merkske op het spel.

Je hoopt immers van een gemeente dat ze positief stimulerend en coöperatief staat tegen vastgestelde beleidsplannen om in het dal van 't Merkske een uniek natuurgebied te ontwikkelen. Integendeel, dit plan werpt nieuwe belemmeringen op.

In een aantal opzichten wordt 't Merkske zelfs min of meer vogelvrij verklaard en opgeofferd aan onverantwoorde vormen van recreatie.

Bezwaar Op vrijdag 6 oktober is er namens alle genoemde partijen een brief naar B en W van Baarle-Nassau gestuurd met als belangrijkste strekking dat dit REK niet voldoet aan de criteria voor een StructuurvisiePlus. De Belgische natuurverenging "De Wielewaal" zal de brief schriftelijk ondersteunen. Voorts zullen alle partijen voorlopig geen zitting nemen in lokale en bovenlokale klankbordgroepen.

Een afschrift van de brief werd o.a. gestuurd naar Gedeputeerde Staten.

Kritiek Belangrijkste kritiekpunten zijn: ♦ Bodem, water, natuur, landschap, cultuurhistorie, geologie en geomorfolgie zijn onvoldoende uitgewerkt en niet richting gevend voor de ruimtelijke ontwikkelingsmogelijkheden. Het is zelfs omgekeerd: de wensen vanuit de economische sectoren zijn sturend voor de inhoud van het REK. ♦ De natuur- en landschappelijke kwaliteiten zijn onvoldoende uitgewerkt.

♦ Het ordenend principe van water

is onvoldoende meegenomen. ♦ Het beleid voor de Ecologische

en de Groene Hoofdstruktuur is onvoldoende meegenomen in het REK. Dit geldt ook voor bestaande bos- en natuurgebieden. ♦ Uit het plan blijkt dat voor beide Baarles natuur alleen een functie heeft ten behoeve van de recreatie.

De brief besluit met: “Dit maakt dat het REK in onze ogen geen plan is dat kan dienen als een goede ruimtelijke onderbouwing voor art.19 WRO-procedures, afwijkings- en wijzigingsbevoegdheden, voor structuurschetsen en visies, bestemmingsplannen, voor de reconstructie en als bouwsteen voor het nieuwe Streekplan.

Een echte StructuurvisiePlus met daarin een goede lagenbenadering, het benoemen van de kwaliteiten en de samenhang tussen deelterreinen en een gewogen confrontatie met het programma zou dit wel zijn.

Het REK biedt vanwege deze omissies geen basis om de regels van het vigerende Bestemmingsplan Buitengebied aan de kant te schuiven.”

Mark en Leij hoopt dat BaarleNassau en -Hertog op hun schreden terugkeren. In plaats van blind te varen op een adviesbureau, dient een plan ontwikkeld te worden waarin alle waarden, overeenkomstig vastgesteld beleid, functioneel ontwikkeld worden.

Bestuur Mark en Leij

4

Mark & Leij Nieuwsbrief

Samenwerking natuurverenigingen Zondag 22 oktober hebben vertegenwoordigers van de besturen van Mark en Leij, Westbrabantse Vogelwerkgroep, Vogelwerkgroep Zundert, Milieuvereniging BaarleNassau (ABC) en Milieuwerkgroep Nieuw-Ginneken afgesproken eens per jaar in een informele setting bijeen te komen.

Het doel hiervan is in de eerste plaats intensivering van de contacten en daarnaast te kijken wat we in de toekomst voor elkaar kunnen betekenen.

De wens tot wat meer onderlinge samenwerking leeft bij de Westbrabantse Vogelwerkgroep al langer.

Als je met een relatief kleine kern actieve leden zit loop je vaak tegen 'problemen' aan waarvan je denkt: 'hoe zouden ze dat bij …… doen?' of 'wie zou daar nou meer verstand van hebben?'.

Nu zijn er in de regio al meer 'samenwerkingsverbanden', maar deze zijn vooral heel specifiek gericht op (SOVON)onderzoek en inventarisatie (SWEV, Kerkuilengroep e.d.) en bieden geen platform voor zaken als lezingenagenda, inspraak bij bestemmingsplannen of gezamenlijk PR beleid (pers, subsidiezaken, etc.).

Samenwerken dus…..

Werkdagen in 2000-2001 Frank Degenaar heeft Albert Boer opgevolgd als coördinator van de werkdagen. Onlangs heeft Frank met Kees Akkermans van Natuurmonumenten afspraken gemaakt voor 2 werkdagen in het Chaamsche Bekengebied.

In het Broek gaan we langs het Broekpaadje wilgen knotten. Ook moet een van de houtwallen teruggesnoeid worden. Verder valt er bij de Rettestraat nog wat werk te verrichten. De data zijn 2 december en 13 januari. We verzamelen om 09.00 uur op het Marktplein en verwachten uiterlijk 13.00 uur weer thuis te zijn. Bij echt hondenweer kunnen we ter plekke besluiten de werkdag een week op te schuiven.

Onze werkers worden verzocht een handzaag en/of bijltje mee te brengen. Denk aan laarzen en werkhandschoenen!

Verder zullen we nog 2 werkdagen plannen met respectievelijk de ge-

meente Alphen-Chaam en Staatsbosbeheer. Zo gauw de data hiervoor bekend zijn, geven wij deze aan onze werkers door. We hopen weer op u te kunnen rekenen.

Ook de ad hoc ploeg zal soms opgetrommeld worden. Zo hadden we al onverwacht een werkdag in Plan Overbeek. Vóór het volgende broedseizoen zullen we nog de rasters rondom de poelen bij de Kerkdreef weghalen. De koeien die hier lopen zullen de poelranden vertrappen wat weer gunstig is voor de huiszwaluwen. Het aantal koeien is hier zo klein dat we geen nadelige invloeden hoeven te verwachten voor de amfibieënpopulatie.

Natuurmonumenten heeft hiervoor inmiddels toestemming gegeven.

Niet met als doel elkaar meer werk en vergaderingen te bezorgen, ook niet om op te gaan in één grote groene megagroep, maar om daar waar nodig en gewenst maximaal te profiteren van elkaars talenten, specialiteiten en vakmanschap, en zodoende eenieders draagvlak te vergroten.

En met een positieve instelling en een gezonde dosis enthousiasme moet dat zeker lukken !

Huub Don, voorzitter Westbrabantse Vogelwerkgroep

Het Groene Café De eerste "groen-café" avonden" kenden een goede opkomst.

Op donderdag 5 oktober werden in twee groepen de overleggesprekken met Waterschap Mark en Weerijs en Staatsbosbeheer voorbereid. Er waren ruim 20 leden.

Op donderdag 2 november werd een start gemaakt met het project nestgelegenheid. Bijna 30 leden lieten zich door een aantal specialisten voorlichten. In de komende weken werken we de organisatie en de opzet verder uit, zodat we onze leden in de volgende Nieuwsbrief uitgebreid over dit project kunnen informeren.

De volgende "groen-café" avond is op donderdag 7 december, 20 uur, waarbij ondermeer de streekhistorie ter sprake komt, evenals fotoboeken en de knipselkrant. Een breed scala onderwerpen om over te praten dus.

Mark & Leij Nieuwsbrief

5

Overleg met gemeente Alphen-Chaam Op 11 oktober had Mark en Leij overleg met de gemeente.

Van de gemeente Alphen-Chaam waren aanwezig Ton Huijben, Theo Schneijdenberg en Frans van Zijderveld. Van Mark en Leij: Fred Froger, Jeroen Stoutjesdijk, Johan Schaerlaeckens, Frans Vermeer en Sonja Vrijenhoek.

Hieronder volgt een verslag van de belangrijkste zaken die besproken werden.

Zijderveld contact op met Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten en Mark en Leij om een klein proefproject te starten. Frans van Zijderveld zal dit voorstel voorleggen aan B&W.

Problematiek boomteelt Mark en Leij meldt dat de boomteelt nog steeds toeneemt in de EHS en de GHS van de Chaamse beekdalen. Vaak op plaatsen waar een aanlegvergunning vereist is. Mark en Leij heeft dit inmiddels ook doorgegeven aan de natuur- en milieuvertegenwoordigers in de Reconstructiecommissie. Wethouder Huijben meldt dat handhaving een moeilijke en langdurige zaak is met vaak een onbevredigende afloop.

Het leed is immers al geschied.

Misschien werkt het afsluiten van een convenant. De gemeente vindt het belangrijk dat naar buiten een duidelijk signaal afgegeven wordt dat er wel degelijk gehandhaafd wordt. Het beleid is om jaarlijks een specifiek project op te pakken, bijvoorbeeld campings, bouwkundige zaken e.d. Hier gaat ook een preventieve werking van uit.

Structuurvisie Plus De gemeente meldt dat er al veel reacties zijn. Het plan is aangehouden in de Provinciale Planologische Commissie. Er vindt nog overleg plaats tussen de provincie en de gemeente Alphen-Chaam. Steeds duidelijker wordt dat de provincie neigt naar concrete structuurplannen met toetsingsmogelijkheden.

Zandpaden- en bermbeheer Er is een plan in ontwikkeling. De gemeente doet haar best om én het beheer van de weg goed te doen én rekening te houden met natuurwaarden. Inventarisaties zullen plaatsvinden om een goed beleid vast te kunnen stellen. Dit geldt ook voor het maaien van bermen.

Met betrekking tot motorcrossers op zandpaden neemt Frans van

Reconstructie Mark en Leij vindt het belangrijk dat de gemeentevertegenwoordiger aanwezig is bij de vergaderingen van de Regionale Uitwerkingscommissie. De reconstructie zal immers van grote invloed zijn op de revitalisering van het platteland. De gemeente onderkent dit belang en wil zelfs een nieuwe medewerk(st)er aannemen die zich volledig met de reconstructie zal bezighouden. Wethouder Huijben stelt dat in het reconstructiegebeuren de vrijblijvendheid van een Streekcommissie niet meer aan de orde is.

Pad rondom reservaatsgebied Bleeke Heide Samen met aanliggende grondgebruikers, gemeente en Staatsbosbeheer wil Mark en Leij het openbare pad achter de Bleeke Heide gedurende drie maanden (van 1 december - 1 maart) minder druk maken om de rust in het gebied te kunnen waarborgen. Verbodsborden zijn nog niet aan de orde. In voorlichtende zin kunnen, met name vogelliefhebbers geïnformeerd worden over het 'afsluiten' van het pad om de foeragerende wintergasten met rust te laten. Frans van Zijderveld zal hiertoe contact opnemen met Staatsbosbeheer. Burgemeester en Wethouders kunnen vervolgens een voorstel tegemoet zien waarna de belanghebbenden worden geïnformeerd.

Natuur- en landschapsbeleidsplan Frans van Zijderveld vertelt iets over de stand van zaken. In samenwerking met Brabants Landschap komt een bijna kant-en-klaar verhaal op tafel, waarin met name subsidieregelingen en beleid vastgesteld zijn. Op basis van de gebiedskenmerken en -waarden zal een toegespitst plan voor de gemeente worden ontwikkeld. Belangrijke gesprekspartners hierbij zijn Mark en Leij, ZLTO, Waterschap Mark en Weerijs en de Recreatie. Dit plan komt in het voorjaar in de gemeenteraad.

Het volgende overleg vindt plaats op dinsdag 13 maart 2001 in Bellevue te Chaam, waar Mark en Leij als gastheer zal optreden. Aanvang 20.30 uur.

Frans van Zijderveld Johan Schaerlaeckens

6

Mark & Leij Nieuwsbrief

Verzoek overleg met Waterschap Zoals iedereen weet is de natuurvereniging Mark en Leij vooral actief in het werkgebied van Waterschap Mark en Weerijs.

De afgelopen jaren waren een aantal van onze leden, al dan niet namens instanties, nauw betrokken bij projecten waarbij Mark en Weerijs een van de dragers was.

riseerd die ze willen bespreken en waarover inmiddels een brief van ons bestuur weg is.

We noemen natuurontwikkelingsprojecten als 't Broek, de Bleeke Heide, Plan Eindegoor etc. Deze samenwerking was altijd constructief en leidde tot resultaten die in 'natuurontwikkelingsland' veel respect hebben afgedwongen. Niet in de laatste plaats door de professionaliteit van de medewerkers van Mark en Weerijs. In voorbereiding is Plan Overbeek, een initiatief van Mark en Leij, waarvoor het waterschap Mark en Weerijs zelfs een extern iemand voor het waterverhaal ingehuurd heeft.

♦ zijn er mogelijkheden tot over-

Vragen Tijdens terrein- en werkbezoeken van onze leden rezen echter ook vragen. Soms was voor ons het door Mark en Weerijs uitgevoerde beheer niet te rijmen met de doelstellingen voor een aantal natuurbeken. Als we hun medewerkers daar op wezen, werd daar vaak positief op gereageerd. Op concrete voorstellen tot verbetering werden toezeggingen gedaan die in de praktijk helaas anders uitpakten.

Dit, gevoegd bij het feit dat de werkgroepen van Mark en Leij zich in 2001als project ten doel hebben gesteld de natuurbeken te gaan inventariseren, hebben we Mark en Weerijs gevraagd of het niet zinvol is 1 of 2 keer per jaar structureel overleg met elkaar te hebben.

Tijdens het Groene Café heeft Mark en Leij een aantal zaken geïnventa-

♦ kan waterschap Mark en Weerijs

♦

♦

leg voor verbetering van het beheer van de natuurbeken en haar oevers vooral voor vissen, beekjuffers, libellen en vlinders? ♦ bestaan er overeenkomsten met loonwerkers, bestekken of beheersplannen waar Mark en Leij een kopie van kan ontvangen? ♦ kan waterschap Mark en Weerijs inventarisatiegegevens in verband met flora/fauna beschikbaar stellen?

Vissen.

Ongewervelden.

Flora. ♦ Mark en Leij wil zoveel mogelijk kansrijke beken inventariseren bij bruggen en schoren (ca.

50 m stroomop- en stroomafwaarts). Hebben we hiervoor vergunning nodig?

♦ ♦ ♦ ♦ ♦

een overzicht maken van alle beken met hun bruggen en schoren in ons werkgebied? kan waterschap Mark en Weerijs een overzicht maken van alle beken die in de zomer watervoerend zijn in ons werkgebied? participatie van waterschap Mark en Weerijs in het nestgelegenheidsproject van Mark en Leij. aanleggen modderplaatsen ten behoeve van huiszwaluw. creëren steile oeverkanten ten behoeve van ijsvogel. plan Overbeek; stand van zaken. inrichting Kerkdreef voor natuureducatie. evaluatie Bleeke Heide; vooral wat betreft doelstellingen waterschap Mark en Weerijs; retentie en tegengaan piekafvoeren.

Wij zullen onze leden informeren hoe het waterschap Mark en Weerijs op onze voorstellen heeft gereageerd.

Mark en Leij

Mark & Leij Nieuwsbrief

7

Overleg met Staatsbosbeheer Op 18 oktober had Mark en Leij overleg met Staatsbosbeheer. Hieronder een verslag van de belangrijkste zaken.

Beheer Strijbeekse Heide Voor het Goudbergven is een bestek in voorbereiding. Uit het ven Patersmoer zal slib worden verwijderd. De randen van dit ven en van het Goudbergven worden ruig ontbost. Op de hei gaat de opslag er af en bij een strenge winter zullen ook de bomen en struiken op het eiland teruggezet worden. Op sommige plaatsen wordt geplagd. Een optie is ook het plaatsen van draaihekken in verband met de overlast van crossers en mountainbikers.

Op het heidegebied tegen het Zwart Goor zal de opslag van wilgen tegengegaan moeten worden. Staatsbosbeheer overweegt nog welke maatregelen het beste zijn. Misschien wordt de Mark en Leij werkploeg ingeschakeld.

Mark en Leij geeft aan dat begrazing op de Strijbeekse Heide een goede beheermethode is. Met de 20 koeien die er nu lopen, is er echter duidelijk sprake van overbegrazing.

Heide- en gentiaanplantjes krijgen geen kans te bloeien, laat staan zaad te vormen. Mark en Leij reikt een aantal alternatieven aan. SBB geeft toe dat er sprake is van overbegrazing. Zij zullen intern beraden hoe dit op te lossen.

Natuurlijk komt de verdrogingproblematiek op de Strijbeekse Heide ook aan de orde. TNO heeft in opdracht van SBB en Mark en Weerijs een ecohydrologisch onderzoek uitgevoerd. In het rapport worden concrete maatregelen voorgesteld ten behoeve van het herstel van het watersysteem voor de natuur. Een aantal sloten zal gedempt moeten worden, de historische vennen worden

hersteld en hier en daar wat bos gekapt. Het rapport geeft overigens aan dat de agrarische invloed op de verdroging minder is dan gedacht.

Perry de Louw, medewerker TNO en M&L lid, heeft het rapport ook aan Mark en Leij opgestuurd. Ligt ter inzage bij Johan Schaerlaeckens.

Evaluatie beheer Bleeke Heide Hein van Nunen geeft aan dat het eerste beweidingsjaar goed bevallen is. Zowel SBB als de betrokken agrariërs willen samen verder gaan.

Discussiepunt is tijdstip waarop de koeien ingeschaard moeten worden.

Volgend jaar zullen er al voor het broedseizoen op bepaalde aangewezen percelen 'droge' koeien ingeschaard worden. Dit bevordert het mozaïekpatroon, wat weer goed is voor de weidevogels. Voor de overige percelen blijft de maai- en inscharingsdatum half juli. SBB wijst de hooipercelen aan.

De draden van de binnenrasters gaan vóór 1 december weg zodat de rietganzen veilig kunnen landen in de avondschemering. Mark en Leij is er voorstander van dat de scheidingspalen tussen de percelen wat verder van elkaar komen zodat vee van verschillende agrariërs niet met elkaar in aanraking komt en er lage ruigtes ontstaan voor broedvogels als patrijs, kwartel, veldleeuwerik, roodborsttapuit, gele kwikstaart en graspieper. Hein van Nunen zorgt ervoor dat dit in het contract met de agrariërs meegenomen wordt. Ook het randenbeheer buiten de rasters is door SBB ter hand genomen. Er werden greppels gegraven en de randen zijn ook al gemaaid.

SBB heeft met de Wildbeheereenheid overleg gehad over de jacht.

De WBE heeft mondeling toegezegd dat er geen jacht meer zal plaatsvinden in het reservaat.

Staatsbosbeheer, de gemeente Alphen-Chaam en Mark en Leij bekijken samen op welke manier het pad rondom het reservaatsgebied tussen 1 december en 1 maart minder druk wordt. Vorige winter bleek dat de ganzen vaak verstoord werden door wandelaars, fietsers en te enthousiaste vogelliefhebbers.

Voorbeelden die gegeven werden waren: "rustgebied ganzen van 1 december - 1 maart" of "betreding = verstoring". Mark en Leij vindt het belangrijk dat de betrokken agrariers tijdig geïnformeerd worden. Uiteraard blijven zij de normale agrarische bedrijfsvoering uitvoeren.

Wat Mark en Leij betreft kunnen ook de rasters pal tegen de vennen weg. Na half juli heeft vertrapping door vee vooral gunstige effecten.

Beheer Merkske en Ossegoor SBB geeft aan dat het wacht op de milieuvergunning om in het Merkske 2 boomkikkerpoelen te graven.

Voor de vergraving van het Ossegoor in de boswachterij Chaam geldt hetzelfde.

Mark en Leij stelt voor om de 'harde' grenzen rondom bijv. het Ossegoor en op andere plaatsen wat te verzachten. Aangezien je op het agrarische gebied geen mogelijkheden hebt, zou het goed zijn dat bosranden hier en daar wat terugwijken om plaats maken voor struweel, ruigtes, kruidenakkertjes etc. Behalve dat het landschap visueel aantrekkelijker wordt kan hiermee misschien de definitieve teloorgang van de geelgors voorkomen worden.

SBB en Mark en Leij hebben afgesproken op 21 december tijdens een terreinbezoek te bekijken wat de mogelijkheden zijn.

Sonja Vrijenhoek Johan Schaerlaeckens

8

Mark & Leij Nieuwsbrief

Mountainbike-tochten Recent heeft Staatsbosbeheer toestemming verleend om grootschalige mountainbike-fietstochten te houden in enkele kwetsbare natuurgebieden.

Alphense stuifwallen Het betreft twee evenementen. De eerste mega-fietstocht, waaraan zo'n 700 mountainbikers deelnamen, voerde op 12 november over de historische stuifwallen in Alphen. Normaal is dit gebied geheel afgesloten voor betreding. Dit ter bescherming van zowel de historische als de natuurwaarden. De toegang wordt verder bemoeilijkt door boomstammen die dwars over de paden liggen. Correcte maatregelen, die de rust in het gebied verzekeren. Voor deze gelegenheid werden de boomstammen opzij gelegd.

Strijbeekse Heide De tweede megatocht werd op 19 november gehouden in het gebied

van de Strijbeekse Heide, het Ulvenhoutse Bos en de Goudberg.

Ook hieraan namen enkele honderden bikers deel.

Paradoxaal is dat Staatsbosbeheer recent aan de gemeente AlphenChaam verzocht heeft om in de Stijbeekse Heide een aantal paden af te sluiten, vanwege de dreigende overlast van bikers en crossers.

Toen we informatie over de route opvroegen bij de boswachter van het gebied bleek deze niet op de hoogte van de toertocht te zijn.

Mark en Leij is bepaald niet gelukkig met deze ontwikkelingen. We vinden het belangrijk dat een natuurbeherende instantie eerst goed overweegt of en hoe je dergelijke tochten houdt. Er zijn bovendien voldoende alternatieven voorhanden, zoals 't Zand, waar zulke evenementen uitstekend gehouden kunnen worden.

Alphense stuifwallen: de boomstammen zijn teruggelegd en het bordje “niet betreden� is weer geldig.

Mark en Leij heeft Staatsbosbeheer op de hoogte gesteld van onze kritiek. We hebben geadviseerd eerst overleg te houden met betreffende gemeentes en fietsclubs met als doel de schade aan natuur- en cultuurhistorische waarden tot een minimum te beperken.

Wij zullen in het komende overleg met Staatsbosbeheer op deze zaken terugkomen.

Mark en Leij

Alphense stuifwallen: de boomstammen zijn van de paden verwijderd

Mark & Leij Nieuwsbrief

9

Plan Overbeek Plan Overbeek van start Op zaterdag 28 oktober, een druilerige ochtend, is een Mark en Leij werkploeg van 10 personen begonnen met het verwijderen van een aantal rasters en weipalen in Plan Overbeek.

Hoewel het een heel karwei leek, was het werk in anderhalf uur gepiept en konden we aan de koffie.

Zo gauw het weer het toelaat, freest een kraan van Natuurmonumenten een strook van enkele meters breed langs de bestaande beplanting waarna Mark en Leij dit met bosplantsoen van de gemeente AlphenChaam zal opplanten.

Eind december komt Waterschap

Mark en Weerijs met het waterverhaal. Dit zal de basis worden voor de verdere inrichtingsplannen van 'Plan Overbeek'.

Dit waterverhaal wordt door Mark en Weerijs ingebracht in de werkgroep. In deze werkgroep zitten vertegenwoordigers van ZLTO Baronie Zuid-Oost, de Landinrichtingscommissie "Baarle-Nassau", Mark en Weerijs, Natuurmonumenten, gemeente Alphen-Chaam en Mark en Leij.

Elk jaar zal deze werkgroep bekijken welke fase van Plan Overbeek uitgevoerd kan worden. We willen deze winter al beginnen omdat de beschreven werkzaamheden niet strijdig zijn met het waterverhaal.

Overigens is het ook de bedoeling dat de gemeente Alphen-Chaam op enig moment de particuliere grondeigenaars in het gebied benadert en voorlichting geeft, waarna ze in de gelegenheid zijn op vrijwillige basis aan Plan Overbeek deel te nemen.

We denken bijvoorbeeld aan het graven van een poel of het aanbrengen van beplanting langs perceelsranden. Hiervoor zijn voldoende subsidiemogelijkheden.

We zullen u op de hoogte houden van de ontwikkelingen.

Mark en Leij

Ganzenjacht verboden Ganzen mogen niet langer verjaagd worden met gebruik van het geweer. Dit heeft staatssecretaris Faber van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij vandaag aan de Tweede Kamer laten weten. Vorig jaar is een proef gestart met het verlenen van vergunningen voor het verjagen van ganzen door afschot; dit om schade aan gewassen te voorkomen.

De proef is onvoldoende succesvol, zo blijkt uit de rapportage van de commissie die de proef heeft begeleid. Daarom besluit Faber de proef niet langer voort te zetten.

Op basis van het rapport van de commissie kan geconcludeerd worden dat de schade aan landbouwgewassen niet adequaat door afschot kan worden teruggedrongen. Er is eerder sprake van een verschuiving van het probleem, omdat is vastge-

steld dat nu schade is opgetreden in gebieden waar voorheen nauwelijks schade werd gemeld. Bovendien heeft de vergunning geleid tot afschot van een substantieel aantal ganzen.

Grondgebruikers mogen ganzen nog steeds verjagen om schade aan hun gewassen te voorkomen, maar ze mogen ze niet doden of vangen.

Boeren kunnen bij schade aan gewassen door ganzen zoals voorheen een beroep doen op het Jachtfonds voor een tegemoetkoming.

Het beleid ten aanzien van ganzengedooggebieden wordt wel voortgezet. Hiervoor kan subsidie worden aangevraagd op grond van de subsidieregeling Agrarisch natuurbeheer, die hiertoe wordt aangepast voor een oppervlakte van maximaal 20.000 ha. Deze regeling zal in 2002 operationeel zijn.

Het komend seizoen maakt het Jachtfonds alvast afspraken met de betrokken agrarische natuurverenigingen.

Vier jaar geleden is een proef gestart met als doel te onderzoeken hoe het voor de rust van de ganzen uitpakt indien vooraf met boeren een overeenkomst wordt gesloten voor het gedogen van ganzen op hun gronden.

10

Mark & Leij Nieuwsbrief

Natuurontwikkeling Broekloop De Broekloop stroomt vanaf landgoed Valkenberg noordelijk onder de Rijksweg A58 door. Het beekje is een van oorsprong gegraven waterloop die via de laagste delen van Geersbroek loopt.

Het maakt deel uit van het stroomgebied van de Bavelsche Leij. Het is daarmee ook een van de onderdelen in het Natuurontwikkelingsplan.

Dit plan is verdeeld in tien projecten waaronder de Broekloop. De uitvoering van het totale plan loopt nu twee jaar.

De gronden langs de Broekloop zijn voor een groot deel aangewezen als natuurontwikkelingsgebied. Ze maken deel uit van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS). Inmiddels heeft de overheid tussen de Valkenbergseweg en de A58 al meer dan twintig hectare aangekocht en aan Staatsbosbeheer overgedragen. karakteristiek De Broekloop kan getypeerd worden als de bovenloop van een laaglandbeek. De beek is voor de waterafvoer afhankelijk van - via neerslag - ondiep grondwater en kwelwater. Het stroomgebied van de Broekloop heeft nog steeds een aantal karakteristieke kenmerken zoals natte beemden/graslanden en vochtige en drogere bossen. In en langs de sloten komen kwelindicatoren voor. Bij de uitmonding van de Leeuwerikloop en de Broekloop heeft het waterschap Mark en Weerijs in samenwerking met de Dienst Landelijk Gebied, Staatsbosbeheer en de landinrichtingscommissie Ulvenhout-Galder een zuiveringsmoeras aangelegd. Uit metingen naar de voedselrijkdom van het water blijkt dat zuivering van dit voornamelijk landbouwwater nauwelijks effect heeft. De aanleg van

een moeras heeft echter wel een ander positief effect. Het heeft een natuurfunctie en draagt bij aan opslag van - overtollig - water.

Vegetatieonderzoek Bavelsche Leij - Broekloop In 1997 is een vegetatieonderzoek uitgevoerd langs de gehele Bavelsche Leij (inclusief de Broekloop).

Tijdens de vegetatiekartering zijn langs de Bavelsche Leij in 1997 een aantal - potentieel- waardevolle vegetatietypen gevonden. Een voorbeeld hiervan is een waardevol bosvegetatietype met daarin een soort als Witte rapunzel. Deze is landelijk zeer zeldzaam. Potentieel waardevol is ook een watervegetatietype zoals de Grote waterranonkel. Bij het opstellen van de inrichtingsplannen voor de Bavelsche Leij/ Broekloop spelen onder andere deze vegetatiegegevens een bepaalde rol.

Zuiveringsmoeras Broekloop Afstromend water uit de Leeuwerikloop wordt via het zuiveringsmoeras en een kavelsloot naar de

Broekloop afgevoerd. Het moeras bestaat uit drie delen waar houtsingels tussen liggen. De zuivering in het zuiveringsmoeras wordt gestimuleerd door de verblijfsduur van water in het moeras te vertragen.

Het water stroomt via slootjes steeds naar een volgend deel van het moeras en uiteindelijk via de afwaterende kavelsloot naar de Broekloop. Grenzend aan de houtsingels liggen de onderhoudspaden.

Vanaf die paden schoont het waterschap het moeras. Bij het onderhoud wordt een smal gedeelte van het moerasdeel geschoond om de doorstroming van het water te sturen. Eens in de vijf tot tien jaar wordt het moeras in delen geschoond.

Inrichtingsmaatregelen In het tracĂŠ van de Broekloop treffen we acht verschillende inrichtingsmaatregelen aan. Zo ontstaat er een gevarieerde loop waar ontwikkeling van natuurwaarden kan plaatsvinden, passend bij het karakter van de waterloop. Door het treffen van bepaalde maatregelen zor-

Mark & Leij Nieuwsbrief gen we ervoor dat het afstromend water langer in het gebied kan blijven. Er zijn steile en geleidelijke overgangen gerealiseerd waardoor er verschillen in stromingen op kunnen treden met verschillende watermilieus en vluchtplaatsen voor beekfauna.

Aan beide zijden van de Broekloop, in de percelen die in het plangebied en buiten het moeras liggen, is het raster op drie meter van de insteek geplaatst. Hierdoor is er ruimte voor spontane ontwikkeling van oevervegetatie, ruigte en beplanting.

De trajecten zijn afgestemd op aanwezige plantensoorten, bekend vanuit het vegetatieonderzoek.

Op enige afstand van elkaar zijn drempels in de Broekloop aangelegd om het water vast te houden en het gebied te vernatten. De Broekloop - een rechte waterloop - blijft gehandhaafd en wordt niet vergraven. In het traject, aan de oostzijde van de Broekloop is een flauwe oever aangelegd. De westzijde blijft zoals hij nu is. Als aanloopbeheer zal het waterschap Mark en Weerijs de oevers twee keer per jaar maaien en het maaisel van de beek afvoeren om de grond te verschralen. In een later stadium wordt dit in overleg

met Staatsbosbeheer teruggebracht naar een keer per jaar. Plaatselijk ligt de Broekloop tussen opgeworpen kades (maaisel). Door de kades aan beide zijden weg te halen en eveneens een 4 meter breed banket aan te leggen, wordt vernatting van het aanliggende graslanden mogelijk. Bij het aanleggen van het zuiveringsmoeras is het profiel van de Broekloop gehandhaafd. Ter plaatse is geen raster aangebracht omdat aan de oostzijde van de waterloop een schouwpad ligt en er ruimte is gereserveerd voor ontwikkeling van riet, ruigte en beplanting aan de zijde van de Broekloop en het moeras.

De Broekloop is een bovenloop van de Bavelsche Leij en daarom is het mogelijk extensief onderhoud te plegen. Door de begroeiing in het water (grotendeels) te laten staan wordt vernatting bevorderd. Het waterschap pleegt extensief onderhoud maar grijpt wel in wanneer er problemen optreden bij de waterafvoer.

Laagte Broekloop Door een drempels in de Broekloop vindt vanuit de Broekloop doorstroming van water plaats naar een oor-

11 spronkelijke herstelde laagte. De laagte heeft een diepte van ongeveer 0.30 meter en loopt grotendeels evenwijdig aan de Broekloop.

Het historisch onderzoek wijst erop dat er nog veenresten ter plaatse aanwezig zijn dat nog een waardevol bodemarchief kan zijn.

Poelen Aan de rand van het bos is een poel aangelegd voor overwintering en voortplanting van salamanders, kikkers en amfibieĂŤn. Daarnaast zijn er drie poelen gerealiseerd als stapstenen. De poelen liggen op lage plekken in het gebied. Voor het bepalen van het formaat, diepte en inrichting van de poelen is de Vinpootsalamander aangehouden als gidssoort.

Beperkt recreatief medegebruik In het voorjaar 2001 zal het natuurontwikkelingsgebied Broekloop volgroeid zijn met verschillende soorten beplantingen en ruigte. In het gebied zal Staatsbosbeheer 'laarzenpaden' aanleggen. Ze gaan dwars door de ruigte en bosjes en kunnen dus modderig zijn maar geven u een goede indruk van het gebied. U kunt straks de paden herkennen aan de lage paaltjes met een schuine bovenkant waar een laarsje is afgedrukt. Wij wensen u straks in ieder geval veel wandelplezier.

Meer weten?

Wilt u meer informatie over de natuurontwikkeling Broekloop, dan kunt u contact opnemen met de heer R. Lambregts van het waterschap Mark en Weerijs (076) 5601515.

Voor meer informatie over al onze projecten verwijzen we u naar onze website www.markenweerijs.nl.

Waterschap Mark en Weerijs Mw. J. Boomaars Postbus 123 4850 AC Ulvenhout

12

Mark & Leij Nieuwsbrief

Waarnemingen in de streek Bleeke Heide De Bleeke Heide blijft massa's vogels aantrekken. Tot diep in oktober pleisteren er rond de 200 watersnippen. De plassen zijn een favoriete plaats voor doortrekkende zwaluwen. Op 17 september vliegen er tussen 19.00 en 20.00 uur minstens 1000 boeren- en huiszwaluwen boven de plassen.

Tot half oktober trekken er veel soorten steltlopers door zoals kemphanen, krombek- en bonte strandlopers (op 3 september zelfs 50), groenpoot- en zwarte ruiters, bosruiters en witgatjes, wulpen (tot 70 exx.). Op 15 september wordt er zelfs een kanoetstrandloper geclaimd.

bonte strandloper

Aan de randen verbleven tapuiten, gele kwikken, roodborsttapuiten en groepjes patrijzen. Soms worden tot 200 canadaganzen en zo'n 40 nijlganzen gezien. Het aantal eenden is enorm. Natuurlijk vooral wilde eenden, maar in de tweede helft van september zijn er al 40 smienten aanwezig. Op 30 september jaagt er een zwarte stern boven de Bleeke Heide. Er zijn die dag ook 15 grauwe ganzen. Op 10 oktober ziet Alex Riemis zo'n 30 slobeenden.

Op 12 oktober zitten er meer dan 100 wintertalingen en tussen de 500 en 1000 kieviten.

Half oktober zitten er 8 soorten eenden, waaronder enkele pijlstaarten in eclipskleed. Op 11 oktober ziet Hans Oomen nog late huiszwaluwen doortrekken.

Een geoorde fuut (inmiddels in winterkleed) is dan nog altijd aanwezig. aalscholver

Vreemd genoeg doen ook groepjes aalscholvers de plassen aan. Zou er dan toch vis in zitten? Uit recente waarnemingen blijkt dat de Bleeke Heide op een trekroute van doortrekkende vogels ligt.

Ondanks het slechte weer zagen Vital van Gorp en Johan Schaerlaeckens op 8 oktober tijdens enkele uurtjes posten trek van honderden kleine vogels w.o. zwaluwen, vinken, graspiepers, veldleeuweriken, koperwieken, zanglijsters, vinken en rietgorzen. Dit tafereel herhaalde zich op donderdag 12 oktober.

Op 15 oktober een wel heel merkwaardige waarneming: Om 17.00 uur zit er een groep van 45 kolganzen en daar een 100 meter vandaan 2 toendrarietganzen. Voor de kolganzen is het al vroeg maar rietganzen worden vóór eind november eigenlijk nooit gezien. De kolganzen blijven nog 3 dagen pleisteren.

Op 2 november vliegen weer vijf rietganzen op van de Bleeke heide.

Op 7 november foerageren vier rietganzen in het reservaatsgebied. Op zondag 5 november is nog late doortrek van drie roodborsttapuiten.

Deze hordes vogels trekken natuurlijk ook predatoren aan. Al enkele malen werd een rondstruinende vos gezien. Haviken verlaten het bos om hier een gemakkelijke slag te slaan, maar ook verschillende soorten doortrekkende roofvogels voorzien zich hier regelmatig van een maaltje, wat schitterende taferelen oplevert. Slechtvalk en boomvalk vormen natuurlijk 'top of the bill'.

Boomvalken waren een vrij gewone verschijning boven de Bleeke Heide. Bij het Nonnenven (pal ten zuiden van de Bleeke Heide) werden zowel door de planten- als de vlinderwerkgroep zelfs drie exx. samen gezien.

boomvalk

Enkele malen werd er doortrek van slechtvalken gezien. Benieuwd of er weer een slechtvalk overwintert.

Jeroen Stoutjesdijk over de waarneming van een slechtvalk: "Bleeke Heide, 13 augustus, 21.00 uur. Ik wil net naar huis gaan, het wordt donker. Plots vliegen enkele honderden eenden in paniek op. Ik zoek, vermoed de oorzaak, maar zie niets. De eenden -in de rui en moeizaam vliegend- vallen snel weer in……en gaan in een tweede golf van paniek weer de lucht in.

Mark & Leij Nieuwsbrief Nu zie ik de slechtvalk wel, door de wolk eenden heen flitsend, op zoek naar een zwak exemplaar. Even later gaat hij op een paaltje zitten en laat zich in het schemerlicht nog even mooi door de telescoop bekijken. Donkergrijs en vrij klein, vermoedelijk een volwassen mannetje.

Mijn dag is weer goed; die van de valk nog niet, want hij heeft niks gevangen."

Wil Luijf over de waarneming van een boomvalk: "Gisterenavond (31 augustus) zat ik te genieten van zo'n 100 watersnippen, kemphanen, bonte strandlopers, regenwulpen en een doortrekkende groep van zo'n 200 huis- en boerenzwaluwen. Plotseling kwam er een boomvalk recht op me af vliegen in achtervolging van een graspieper. Tot vijf keer probeerde de boomvalk de graspieper te slaan. Eenmaal vloog de valk onder het piepertje en probeerde van onder de poten recht vooruit slaand, de pieper te pakken. In de kijker werd de valk zo groot dat ik de kijker 'afzette' omdat de boomvalk bijna tegen mijn hoofd vloog!

Met veel abrupte bewegingen lukte het de pieper uiteindelijk de maĂŻs achter me te bereiken. Het beest liet zich vallen en de boomvalk vloog door. Hij heeft nog een tijdje in de top van de smalste eikenboom aan de oostkant van het reservaat gezeten, af en toe uitvallend naar doortrekkende vogeltjes. Ik heb de indruk dat deze boom zijn vaste uitkijkpost is! Een geweldige vliegshow en waarschijnlijk een eenmalige waarneming."

IJsvogels De ijsvogel lijkt zijn verloren terrein steeds meer te herwinnen. Laurens Degenaar en Emmy Cleven zagen ijsvogels langs de Chaamse beken tegen de bebouwde kom aan de noord- en aan de zuidzijde van Chaam. Jan van den Boer zag een ijsvogel op een paal zitten nabij de Laag Heiveldse Beek. Louis Vriens en andere waarnemers zagen ijsvo-

13 ben enkele van de vorig jaar losgelaten jongen hun eerste moeilijke jaar overleefd. Jan ziet in de schemering langs een van de houtwallen ook vaak een jagende kerkuil.

De ooievaarspaal in 't Broek heeft een bewoner. Een torenvalk gebruikt hem heel vaak als uitkijk- en rustpunt. Of dit dezelfde torenvalk is die de nacht in de nis van de molen doorbrengt, weten we niet. ijsvogel

gels in het Bovenmarkdal. Zelfs midden in Breda worden ijsvogels gezien. Helaas hebben zich ook drie exx. dood gevlogen tegen ruiten van huizen die grenzen aan de Aa of Weerijs. Ook veel waarnemingen van ijsvogels langs de Bovenmark.

RenĂŠ Degenaar heeft 2 dagen op rij twee ijsvogels waargenomen nabij de Mark ter hoogte van de Bieberg (Breda).

Roofvogels en uilen Pieter van Eil ontdekte drie steenuiljes op een houtstapel langs de Meerleseweg nabij Grazen in Chaam. Deze steenuilen waren wekenlang, vaak in het volle licht, goed te observeren. Sylvia van Nes ontdekte een steenuiltje met een jong in een schuur aan de Goordijksestraat tussen Ulicoten en Chaam.

Rob Beenen zag ten zuiden van Baarle-Nassau een jagende kerkuil.

Merkske Op de 10 september zag Huub Don een jonge grauwe klauwier, twee paapjes, een roodborsttapuit en een groene specht op de Castelreesche Heide.

Het Broek Aalscholvers bevinden zich doorgaans op brede wateren. Opmerkelijk genoeg zag Jack Rombouts tijdens een werkbezoek een ex. op de oever van de Laag Heiveltsche beek, op ongeveer 100 meter van het bos. De beek is hier nauwelijks een meter breed. De vogel moet er al een tijdje gezeten hebben want er was een duidelijke mesthoop aanwezig. Hij vloog niet weg maar vluchtte richting het bos de beek verder af. Op 15 oktober zag Sylvia van Nes een groep van 35 aalscholvers boven 't Broek vliegen.

Op 15 september zag Huub Don een juveniele havik en in een van de knotwilgen ontwaarde hij een steenuil. Jan van den Boer hoort in en rond het Broek nog altijd drie steenuilen roepen. Misschien heb-

ransuil

Kees van den Brandt werd begin augustus in zijn achtertuin gevolgd door een ransuil. De afstand bleef ongeveer 50 meter waarbij de uil van weipaal naar weipaal vloog.

Wim en Frank Cornelissen hebben hun totaaloverzicht kunnen maken: Ze telden 9 geslaagde broedgevallen van de kerkuil. Er vlogen 23 jongen uit. Het overgrote deel uit door hen weggehangen kasten: 5 in

14

Mark & Leij Nieuwsbrief

Chaam, 2 in Ulicoten, 1 in BaarleNassau en 1 in Gilze. Chapeau voor de inzet waardoor de kerkuilenstand in ons werkgebied heel wat florissanter is geworden.

kerkuil

Op 3 september zag René Degenaar 2 jagende boomvalken boven de bebouwde kom van Chaam.

In de tweede helft van oktober werden op veel plaatsen roepende bosuilen gehoord. Oktober lijkt de lentemaand voor bosuilen te zijn.

Hans Oomen meldt dat op 25 oktober de eerste 6 ransuilen weer bezit hebben genomen van hun slaapplaats op 't Zand.

beekse heide en de landgoederen nog een (kleine?) populatie bevindt.

Corrie van Haperen zag een levendbarende hagedis op het zandpad in de buurt van het Rondven op de Strijbeekse heide, waarschijnlijk een jong exemplaar: bruinig van kleur en inclusief staart zo'n 10 cm. lang.

Zoogdieren Tijdens de "nacht van de vleermuis" op 26 augustus zagen en hoorden (met een batdetector) de Mark en Leij specialisten 1 jagende rosse vleermuis, 1 laatvlieger, 2 boven het water jagende watervleermuizen, 1 jagende dwergvleermuis en 2 gewone grootoorvleermuizen die in een schuurtje rondvlogen.

Helaas waren er weer veel meldingen van doodgereden egels en enkele bunzings. egeltjes

Vlinders en libellen Na de waarnemingen in de vorige nieuwsbrief zijn er nog enkele meldingen binnengekomen van de oranje luzernevlinder, zodat gerust gesproken kan worden van een invasiejaar.

Tijdens een excursie van de zoogdierenwerkgroep werd op 21 juli in 't Merkske het nestje gevonden van een dwergmuis. Tijdens dezelfde excursie werd ook een bosmuis gezien.

hazelworm

Reptielen Bart Welten dacht afgelopen zomer voor zijn huis op het asfalt een adder te zien. Omdat de 'slang' op het gladde asfalt niet kon wegkomen, heeft Bart hem met een stokje de in berm geholpen. Uit de beschrijving die Bart gaf, betrof het waarschijnlijk een hazelworm.

Gezien een eerdere waarneming op de Strijbeekse Heide, kan het niet anders dan dat er zich op de Strij-

We werden gebeld dat in Chaam in de buurt van El Dorado bij het afdoen van de maïs een vos met maar liefst 11 jongen ontdekt zou zijn.

Later werd dit bericht door anderen bevestigd, alhoewel er onzekerheid bestond over het aantal jongen. Helaas is het zo dat in dit soort gevallen jagers eerder ingelicht worden dan Mark en Leij zodat we ook weinig geven voor de levenskansen van de jongen.

Op 14 oktober een mailtje van Corrie van Haperen: "Whaaaaaaaw….. na 42 jaren in dit leven" begint ze opgetogen. Corrie heeft langs het fietspad tussen de Slingerdreef en de Gilzeweg een vos gezien. Eigenlijk vreemd dat één dier de ene waarnemer in extase brengt en de ander naar een geweer doet grijpen.

nestje van de dwergmuis

Tijdens de wandeling op 23 september langs de Strijbeekse beek (ten oosten van de Baarlese weg) zag de zoogdierenwerkgroep twee exemplaren van de bandheidelibel.

De Bandheidelibel is een soort uit Oost-Europa en wordt pas sinds 1982 in Nederland waargenomen.

Sindsdien wordt deze libel wel vaker gezien in Noord-Limburg en Zuidoost-Brabant. In België, bij Lommel, is een grote populatie aanwezig.

Op 6 november trof John van Raak nog een atalanta aan in zijn tuin, wijk Roode Beek Chaam.

Mark & Leij Nieuwsbrief

Paddestoelen Langs de weg Chaam-Gilze werden op 9 oktober in de vroege avondschemering 2 verdachte signaturen waargenomen. Ze scharrelden rond langs slootkanten onder het mom dat ze tamme kastanjes aan het zoeken waren. Ze vielen echter door de mand omdat ze onder eikenbomen zochten. Nader onderzoek wees uit dat zij op zoek waren naar zeldzame cantharellen. cantharel

Niet om eventuele waarnemingen trots aan Mark en Leij door te geven maar voor eigen consumptie.

Boze tongen fluisteren dat ze lid zijn van Mark en Leij. Met ongepaste trots onthulde een van hen zelfs de juiste bereidingswijze. Wij verzoeken om nadere inlichtingen over deze onverlaten. Zij schijnen beiden slank van postuur te zijn en als hobby hardlopen te hebben.

Op zich niet vreemd als je zulke streken uithaalt. Ons bestuur heeft de zaak in beraad.

15 Duik Ondanks het grijze weer kon Frans Vermeer toch 11 wandelaars rondleiden door het toekomstig reservaat het Eindegoorven. AndrĂŠ van de Boogaart, die we een dag eerder nog als een volleerd mountainbiker op 't Zand in actie zagen, verdween tot voorbij zijn middel in een sloot die vol mannagras stond. Hij kon er gelukkig zelf ook om lachen. O ja, er werden ook nog 20 watersnippen gezien.

Kraanvogels Op maandagavond 6 november belden meerdere waarnemers op om doortrek van kraanvogels boven Chaam door te geven. De vogels vlogen erg laag. Normaal trekken kraanvogels alleen bij aanhoudende oostelijke windrichtingen over onze contreien door.

Er kwamen nogal wat waarnemingen over vliegezwammen binnen. John van Raak ontdekte op 3 november maar liefst 80 exx. in bermen onder eikenbomen langs de Kleistraat nabij Thijskensbos.

Met dank aan alle waarnemers die de moeite namen hun waarnemingen door te geven.

Iedereen kan zijn waarnemingen, liefst met meldingskaartjes, doorgeven aan: Johan Schaerlaeckens Blokkenweide 18, 4861BN Chaam tel/fax: 0161-492046 email: schaerl@westbrabant.net

Kruipende kevers??

Meldingskaartje schrijven!!

16

Mark & Leij Nieuwsbrief

Terugblik Jaarvergadering Op vrijdag 20 oktober hield onze vereniging haar jaarvergadering.

Zo'n honderd leden waren present.

Iets na achten opende voorzitter Johan Schaerlaeckens het officiële gedeelte van deze avond.

Jaarvergadering Na de opening volgde de huldiging van de "Mark en Leijer van het jaar", Jeroen Stoutjesdijk. Zijn bijdragen aan het behoud van natuur en landschap in de streek zijn in de afgelopen jaren van grote betekenis geweest. Uit handen van de voorzitter onving hij een prachtig en uniek kunstwerk, vervaardigd door mevrouw Hendriks-Goos, en uiteraard een bloemetje.

De notulen van de vorige jaarvergadering en het jaarverslag 1999-2000 werden door de leden goedgekeurd.

Waarnemend penningmeester Elly Cornelissen gaf een korte toelichting op het financieel jaaroverzicht en beantwoordde enkele kritische vragen van de leden. Hierna bracht dhr. Anema namens de kascommissie verslag uit, waarna de financiën eveneens werden goedgekeurd.

Het voorstel om het maximum aantal bestuursleden te wijzigen van negen naar tien personen werd door

de leden van de vergadertafel geveegd. Terecht merkten zij op dat aan een wijziging van de statuten een tweederde meerderheid van alle leden haar goedkeuring moet geven. Het ontredderde bestuur nam daarop het voorstel aan om het adviseurschap van de waarnemend penningmeester voorlopig te handhaven, zodat een statutenwijziging niet langer nodig was.

De bestuursverkiezingen verliepen vlot. De herkiesbare bestuursleden werden door de ledenvergadering unaniem herkozen.

Ook nieuw bestuurslid Ine Geerts werd gekozen. Zij gaat het secretariaat overnemen van John van Raak. Uit handen van de voorzitter ontving John een bloemetje voor zijn inzet als secretaris.

Tijdens de pauze was vanzelfsprekend onze natuurwinkel present.

Optreden Charles Na de pauze was het de beurt aan Charles Brosens, die een one-man conference opvoerde als “Janus van de Raamsberg”. Daarbij werden ook de plaatselijke notabelen niet gespaard. Charles bedankt, we hebben flink gelachen!

Na dit optreden werd er een loterij gehouden met als prijzen ondermeer sweaters uit de natuurwinkel en enkele sjieke flessen wijn. De opbrengst kwam ten goede aan het vogelopvangcentrum in Zundert.

Tenslotte werd er tot in de vroege uurtjes nagepraat over deze gezellige avond en het wel en wee van de vereniging.

Mark en Leij

Jeroen met het zojuist ontvangen kunstwerk.

Penningmeester Elly reikt de opbrengst van de loterij uit aan Charles.

Mark & Leij Nieuwsbrief

17

Wandeling Oude Buissche Heide De datum voor de excursie naar de Oude Buissche Heide was perfect gepland (of was het geluk?): een meer dan stralende nazomerdag.

Met zo'n 25 deelnemers vertrokken we vanuit Chaam en Baarle Nassau naar Klein Zundert.

Op het landgoed De Oude Buissche Heide werden we opgewacht door Hans Hofland en Fons Wagemakers, beiden bewoners. Hans is voor Natuurmonumenten beheerder van het landgoed, Fons is vrijwillige gids.

Een prachtige wandeling leidde ons door allerlei types bos via weidevogelgebieden van Natuurmonumenten naar de heide die ons het laatste van haar purperen bloei toonde.

Hier nog veel libellen en doortrekkende atalanta's. Ondertussen leerden we de Douglasspar kennen aan de onmiskenbare WC-eendgeur van zijn naalden. Overal vroege paddestoelen zoals de panteramaniet en het koraalzwammetje.

Terecht vertelde opzichter Hans Hofland dat in dit prachtige gebied van Natuurmonumenten natuur,

landbouw en cultuur(historie) naadloos in elkaar overvloeien. Het op handen staande reconstructiegebeuren (revitalisering van het NoordBrabantse platteland) heeft hier weinig werk te verzetten.

In het oude houten theehuisje vertelde Fons Wagemakers over de beroemde vroegere bewoonster van het landgoed, de dichteres Henriette Roland Holst. Zij placht, wanneer zij tijdens haar wandelingen zin kreeg in een kopje thee, op een toetertje te blazen waarop haar Duitse dienstbode over de bospaden aange-

sneld kwam met een wagentje met alle toebehoren voor een genoeglijke pauze. Verschillende mannelijke Mark en Leijers kregen bij het horen van deze geschiedenis allerlei lumineuze ideeĂŤn, maar beseften tevens dat uitvoering hiervan thuis, als gevolg van de voortgeschreden emancipatie van de vrouw, kansloos moest worden geacht...

Op verschillende plaatsen op het landgoed heeft Natuurmonumenten bordjes met prachtige toepasselijke gedichten van de dichteres aangebracht.

Bijzonder onder de indruk waren we van het prachtige huisje, dat na het overlijden van Henriette bewoond werd door achtereenvolgens Willem Drees sr. en Willem Drees jr.

Traditiegetrouw eindigde de excursie op een terras, ditmaal van Het Pannehuske, waar de schaduw werd opgezocht om van een versnapering te genieten. Hier werden onze gidsen bedankt en kon worden nagenoten van een mooie ochtend.

Frank Degenaar

18

Mark & Leij Nieuwsbrief

Jeugdkamp 2000 Op 19 en 20 augustus namen ruim veertig kinderen deel aan het jaarlijkse Jeugdkamp.

Onderstaand de ervaringen van de deelnemertjes.

Jeugdkamp, door Jannieke van Zijderveld We hebben beestjes gezocht; vlinders, torretjes, pissebedden, wormen en duizenpoten. Ook een mooie bruine vlinder gezien. Ook vogels in de lucht boven het bos.

Deze vogels waren bang voor onweer en vlogen weg. Het ging heel hard regenen. Alle kleren waren nat en werden opgehangen in de tent.

Gelukkig was het kampvuur aan en hebben we brood gebakken aan een stok. De aardbeien waren erg lekker. Er waren heel veel aardbeien.

Ik heb ook een hertje getekend, maar niet gezien. Jammer, want hertjes zijn leuk.

Het kamp was heel leuk.

Jannieke van Zijderveld

ket hebben we opgesnoept in het kamp. Daarna gingen we met alle "kwakkebollen" naar een aardbeienkwekerij en kregen daar een rondleiding en aardbeien. En toen ging het regenen en zijn we gauw naar het kamp terug gefietst.

Na het eten hebben we bij het kampvuur gezeten met alle leiders en "kikkers". Toen moest ik naar bed. Ik sliep met Mike en Lisa en een paar anderen kinderen in de legertent. Er liep een lieverheersbeesje over mijn slaapzak. Met onze zaklampen gingen we naar elkaar schijnen. Ik moest plassen en riep

heel hard toen kwam Joco mijn ophalen en tilde mij naar binnen om naar de WC te gaan, omdat het zo hard regende. Onze tent was lek en de andere ook dus toen wou ik naar huis, in plaats van thuis te slapen ging ik bij Mike en Lisa slapen. De mama van Mike en Lisa bracht ons de volgende ochtend weer naar het kamp terug.

Toen gingen we bij het kampvuur onze boterhammen opeten. Toen ging ik met Lisa en Nikki in het bos spelen. Wij gingen een hut bouwen.

Toen gingen we daarin vader en moedertje spelen.

Wij gingen op zaterdag 19 augustus op kamp!

Vanaf "Ons Hol" gingen de "kwakkebollen" een rondje fietsen en daarna na het kamp. Ons lunchpak-

De jongens hebben onze hut afgebroken. We hebben potjes gevuld met zand en er mieren en wormen ingedaan en op een donker plekje weggezet, zodat zij er gangen in kunnen maken.En toen gingen we op de fiets naar huis. Onderweg zijn er twee kinderen gevallen.

Toen was ik heel blij dat ik papa en Milou zag. We kregen nog snoepjes van Joco. Bedankt voor het gezellige kamp.

Groetjes Anouk

Mark & Leij Nieuwsbrief Op kamp 2000 We moesten eerst naar ons Hol en vandaaruit zijn we op de fiets richting een akker gegaan. Toen mochten we daar beesjes vangen en hadden we een speurtocht. Daarna fietsten we naar het kamp. We hebben daar fijn gespeeld. ‘s-Avonds mochten we in de kring zitten rond het kampvuur. We hebben heeeel veel chips gegeten. En een bekertje limonade gedronken.

Toen moest ik naar bed.

Ik heb in een grote tent geslapen met Marieke en Sten en Sonja en Manon en een mevrouw op een stoel, maar ik weet niet meer hoe die heet. Het regende pijpenstelen en ‘s nachts donderde het een beetje. Dat was lekker spannend.

De volgende dag gingen we naar de aardbeienkwekerij en naar asperges kijken. Daar heb ik een plastic buisje gevonden waar ik hard op kan fluiten.

Toen gingen weer terug naar het kamp, daar stond een badje voor de afwas. Toen hadden Mike en ik elkaar met de buisjes natgemaakt, we mochten nog even spelen met Fred.

Die rolde ons op in een zeil. Daarna was er nog een kwis. Toen gingen we inpakken en op de fiets weer naar huis. Het was KEIGAAF! Dank je wel allemaal voor het fijne kamp, volgende ga ik zeker weer mee!

Groetjes van Wilco

Het kamp van Jannes Ik zit bij de kwakbollen. Ik vond het leuk op kamp. Alleen het lekte in de tent en we hadden een groot kampvuur gemaakt en het leukste op het zeepsop glijen en ik heb een beerenvlinder gezien.

Jannes

Wij zijn op kamp geweest!

Eerst hebben we een fiesttocht gedaan met opdrachten, b.v. afgeknaagde eikeltjes zoeken en we kregen van een man uitleg over bijen.

Toen gingen we naar het bos daar hebben we gegeten,. Daar hebben we een boswandeling gelopen.

Toen zijn we naar de tenten gefietst en de bedden gedekt. Daarna gin-

19 gen we spelen. Toen hebben we frietjes gegeten.

Daarna gingen we torrenvalletjes maken. Toen we terug kwamen was er een kampvuur. En toen de kwakkebollen sliepen gingen de kikkers vleermuizen zoeken. Helaas hebben we er geen gevonden want het regende als het goot.

Toen gingen we slapen. De tenten waren lek maar als je gaat kamperen moet je daar tegen kunnen. ‘sMorgens zijn we naar de torrenvallen gegaan. We hadden heel veel water en water en nog eens water.

Toen zijn we met water en zeep over een zeil wisten glijden toen zijn we naar huis gegaan.

Het was heel leuk!

Rudy Hasselt Kwakbollen op kamp Met het kamp gingen we naar de aardbeienkweker, die had allemaal aardbeien in zijn kassen staan. En weet je hij heeft per jaar heel veel

aardbeien gekweekt. Zoveel dat ik niet meer weet hoeveel het er waren!

20

Mark & Leij Nieuwsbrief

In de nacht regende het en de tent lekte ook! En ik had maar twee druppels gevoeld!

Toen ik wakker werd lag ik tussen twee bedden in. Eentje van mij en eentje van Berry. Berry was naar een andere tent gegaan. Er waren nog maar een paar in de tent. Sommige waren zelfs naar huis gegaan.

We hebben ook waterspelletjes gedaan.

Er was een doek van plastic daar hadden ze zeepsop op gedaan, en wij moesten daar overheen glijden!

En uiteindelijk werd het een leuke dag, nouja, twee leuke dagen!

Erik van Ginneken van de kwakbollen

Kamp Mark en Lei We zijn met de Mark en Lei jeugdgroep op kamp geweest. We hadden eerst een fietstocht met opdrachten gemaakt naar de bestemming. Dat was bij Gerda in de tuin.

Daar hebben we een plaats gezocht in kleine tentjes of in een van de twee lekke legertenten. Daarna zijn we spelletjes gaan doen en gaan wandelen. We gingen broodjes roosteren en spelen met vuur en spelen in het bos.

Toen zijn we gaan eten. We hebben knakworst met friet en salade op.

Na het eten zijn we gaan spelen.

Toen moesten de kwakbollen naar

bed en de kikkers mochten mee op vleermuizen en reflectortocht. Toen we bij het meer kwamen om vleermuizen te zien ging het heel erg hard regenen. Daarom zijn we maar gauw naar het kamp gegaan. Daar zijn we snel naar bed gegaan.

De volgende ochtend was alles nat.

Toen gingen we ontbijten en hebben we twee zeilen achter elkaar gelegd met zeepsop en water erop.

En zijn we gaan glijden.

Daarna zijn we naar het marktplein gefietst waar onze ouders stonden.

Ik wil alle leiding graag bedanken voor het leuke kamp.

Brent

Mark & Leij Nieuwsbrief

21

archeologisch rapport De Dienst Landelijk Gebied Brabant heeft het adviesbureau RAAP opdracht gegeven om een archeologische inventarisatie uit te voeren van het ruilverkavelingsgebied Baarle-Nassau.

we heben gedaan beesjes gezogt en daar naa zijn wij naar de honsdonk ge fietst en toen wij daar waaren toen heben wij gedaan bakjes in ge graaven en daarna heben ze het kampvuur aangestooken en daarna boesten de kwakbollen naar bed en daarnaa moesten de kikers naar bed en smorgis was het kampvuur noog aan en toen mogt je het kampvuur proberen aan te houden en daar naa mogten wij brootjesbooven het vuur houden en daarnaa mogten wij oover het zijl glijden en daarnaa kreegen wij een booterham gekregen en daarnaa ginen wij naar het bos en daarnaa gingen wij de potjes zoeken en daar naa ginen wij weer eeten en teon ginen wij weg en teon ginen wij weer oover het zijl glijen en teon ginen wij weg en teon waaren de vaders en de moeders blij om de kinderen te zien en de kinderen ook heel blij waaren de kindere hoorden de lijdin wel dat de kinderen heel blij om de vader en meoder weer te zien en iedereen wel een hant heeft gegeven en gezegt ik vont het heel leuk en de lijdin zij vaak tot volgent jaar.

Sten Keijzers (7 )

Dit resulteerde in een gedetailleerd rapport, waarin alle bekende en een groot aantal nieuw ontdekte archeologische vondsten worden beschreven. Van de in totaal 124 vindplaatsen zijn er maar liefst 87 nieuw ontdekt tijdens deze inventarisatie!

Bij het rapport behoren een viertal gedetailleerde kleurenkaarten waarop alle vondsten en gebieden met belangrijke archeologische waarden zijn aangegeven. Dit rapport vormt een uiterst waardevolle bijdrage aan de kennis van de geschiedenis in de streek.

Bronstijd urnen

De volgende “Groene Café” avond, die gehouden wordt op 7 december, staat mede in het teken van historie.

Uiteraard komt dan ook het bovengenoemde rapport ter sprake.

Stenen mes uit Chaam

22

Mark & Leij Nieuwsbrief

Steenuilen Project Mark en Leij is onlangs benaderd door de Steenuilenwerkgroep van het SWEV (Stichting Samenwerkingsverband Westbrabantse Vogelwerkgroepen) met de vraag of onze Vereniging medewerking wil verlenen aan het onderzoek naar het voorkomen van steenuilen in de omgeving van Breda.

Waarom dit onderzoek?

De aantallen steenuilen zijn in de afgelopen 40 jaar met ongeveer de helft afgenomen in grote delen van Nederland. Om vast te stellen of dit ook voor onze regio geldt, is dit onderzoek opgezet.

De afname van de steenuil heeft als voornaamste oorzaak het verlies aan kleinschalig agrarisch landschap en daarmee gepaard gaand verlies aan voedselgebied en ook broedplaatsen.

Uiteindelijk is het de bedoeling dat binnen een termijn van enkele jaren bekend is hoe het met het steenuiltje in onze streek is gesteld.

Rode lijst soort Aangezien de teruggang van de steenuil een landelijke trend vertoont, waardoor de vogel is terechtgekomen op de Rode Lijst van bedreigde en kwetsbare diersoorten in Nederland is het onderzoek opgezet

door Vogelbescherming Nederland in samenwerking met de stichting Steenuilen Overleg Nederland (STONE). Vrijwilligers van Vogelwerkgroepen over het hele land werken hier aan mee. Het project wordt door het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij ondersteund.

Het project Het steenuilenproject omvat twee onderdelen: ♌ Inventarisatie van de huidige populatie, in de periode 2001 t/m 2003. ♌ Steenuilenkasten ophangen en controleren.

Inventariseren De inventarisaties zullen worden gedaan in zogenaamde kerngebieden. Dit zijn de gebieden waarvan uit het verleden bekend is dat daar steenuilen voorkomen. Een kerngebied bestaat uit ongeveer 15 KMhokken en moet gedurende het broedseizoen (eind januari tot half april) meerdere malen bezocht worden. Onderzoek hoeft niet, zoals algemeen wordt gedacht, in het holst van de nacht te gebeuren. Wanneer de balts (ongeveer begin februari) begint, kun je al vroeg op pad gaan om de roepende mannetjes waar te nemen. Dit betekent dat je na het avondeten al het veld in kunt om ongeveer 3 uurtjes later je eigen nest op te zoeken. Bij aanvang van de zomertijd (eind maart / begin

april) is de belangrijkste inventarisatietijd alweer verstreken, wat overigens niet wil zeggen dat het inventariseren er dan al volledig op zit.

Doelstelling De doelstelling van het project is dat er op een gegeven moment een zelfstandige populatie ontstaat van 12.000 broedparen in Nederland.

Dan pas kan er gesproken worden van een zelfstandige populatie en is kunstmatige hulp niet meer nodig.

Voor het echter zover is, moeten er tijdelijke maatregelen worden genomen o.a. in de vorm van het plaatsen van nestkasten. Deze nestkasten moeten elk jaar gecontroleerd worden.

Interesse?

Binnen onze vereniging hebben zich al een aantal vrijwilligers voor het steenuilenproject aangemeld, zowel voor de inventarisatie als voor het ophangen (en zelfs voor het maken) van nestkasten. Maar we kunnen nog meer hulp gebruiken. Als u interesse hebt om onze ploeg te komen versterken, neem dan snel contact op met Sylvia van Nes (492297) of Johan Schaerlaekens (492046).

De Steenuilen Werkgroep West Brabant organiseert op 30 november a.s. in het MEC Breda een uitgebreide informatieavond waarvoor alle vrijwilligers van harte uitgenodigd zijn.

Mark & Leij Nieuwsbrief

23

Nieuws van het Jeugdfront De kwakbollen en kikkers (of zeg ik liever kinkpuiten, dit is een opmerking die alleen de bezoekers van de jaarvergadering begrijpen) hebben niet stilgezeten.

Net uitgerust van ons zeer geslaagde kamp gingen die kwakbollen 23 september op zoek naar sporen van allerlei dieren in de bossen van Chaam. Ze vonden poepjes, veren en heel veel pootjes, waarbij ze allemaal moesten bedenken van welk dier ze afkomstig waren.

Op 28 oktober hebben de kwakbollen zich bezig gehouden met het thema herfst en Halloween. In buurthuis "Ons hol" hebben ze hun ideeĂŤn over het thema herfst heel creatief op papier gezet. Daarna hebben ze pompoenen veranderd in allerlei enge gezichten rondom het Amerikaanse feest Halloween.

De kikkers gingen onder leiding van Hans Schep van het Brabants Landschap aan de wandel in "de Pannenhoef". In dat gebied, wat zeker een bezoek waard is, is veel gedaan aan zogenaamde nieuwe natuur en herstel van het oorspronkelijke landschap. Tijdens een inleidende diaserie werd dat duidelijk uitgelegd en tijdens de wandeling konden we het allemaal met eigen ogen zien.

Op de 11de van de 11de gingen we met 13 kikkers en 10 volwassenen aan het werk in de natuur. Frans van Zijdeveld ontving ons vlak bij 't Zand rond 9.30u. Na een duidelijke uitleg over de bedoeling tijdens deze werkochtend gingen we op weg, bewapend met schoppen, snoeischaren en zagen.

We hebben heel veel kleine boompjes, den, eik en berk en een aantal grotere bomen (8 berken en 2 grove dennen) verwijderd uit een heideperceel. Met behulp van de ketting-

zaag en Fred hebben we twee volle karren stookhout gevuld en de rest van de takken met vereende krachten aan de bosrand gelegd, zodat daar weer allerlei dieren in kunnen overwinteren. Gesterkt door de warme chocolademelk waren de kikkers niet te stoppen. We moeten zeker nog een keertje terug om het werk af te maken.

Namens de Jeugdgroep, Karin van Dueren den Hollander

De kikkers gingen op zoek naar de weg, in Chaam zelf. En dat was niet zo gemakkelijk als het misschien lijkt, want met een zogenaamde blinde kaart en een kompas, ziet Chaam er weer heel anders uit. Zo anders zelfs dat ĂŠĂŠn groepje ( en we noemen geen namen) bijna een kilometer om is gelopen. Maar de straatcatering halverwege de tocht hebben ze toch allemaal weten te vinden.

En wat weten onze kikkers al veel vogelnamen! Het was een mooie, lange wandeling, met veel modder. Ik wens daarom alle rijders en begeleiders veel succes met het wassen van de auto en nogmaals bedankt.

24

Mark & Leij Nieuwsbrief

Vogelrevalidatiecentrum Zundert Zoals u al diverse keren in de nieuwsbrief hebt kunnen lezen, is Sylvia van Nes steunpunt van het Vogelrevalidatiecentrum Zundert in Chaam. Als u dus een gewonde of zieke vogel vindt, kunt u haar bellen. Zij zorgt dan dat de betreffende vogel zo snel mogelijk naar Zundert gebracht en daar geholpen en verzorgd wordt.

In dit artikel vertelt zij wat over haar ervaringen.

Het afgelopen seizoen ben ik diverse keren heen en weer gereden naar Zundert. In maart heb ik in Breda een dode, geringde buizerd opgehaald, die iemand in zijn eigen tuin had gevonden. De vogel verkeerde al in verre staat van ontbinding en ik heb hem dan ook in een goed dichtgebonden plastic zak meegenomen naar Zundert waar ik tegelijkertijd een duif met een gebroken vleugel afleverde. De doodsoorzaak van deze buizerd was niet meer te achterhalen. Wel heb ik een ringformulier ingevuld en opgestuurd naar het Vogeltrekstation in Arnhem.

Twee maanden later ontving ik een brief waarin stond dat het om een jonge buizerd ging die als jong op 2 juni 1999 geringd was in Rijkevorsel (België). Helaas is deze buizerd dus niet erg oud geworden.

In juni heb ik een verzwakte blauwe reiger weggebracht. Deze zat al een

Sylvia met haar kinderen in ‘t Broek, om een steenuiltje de vrijheid te geven. dag bij iemand in de tuin. Toen de reiger erbij ging liggen, werd Mark en Leij ingeschakeld. De reiger bleek aan één oog blind te zijn.

Toen ik twee dagen later belde om te vragen hoe het met de reiger ging, bleek hij het niet gehaald te hebben.

Enkele dagen daarna had ik een jonge grote bonte specht in de auto die bij iemand tegen de ruit was gevlogen. In Zundert ging men ervan uit dat de vogel een hersenbeschadiging had opgelopen. Helaas heeft hij de klap uiteindelijk niet overleefd.

Gelukkig is er ook goed nieuws te

melden, bijvoorbeeld over de jonge zwarte kraai die Joep Hermans bracht. Deze was waarschijnlijk door de ouders verstoten of verlaten. Joep had de vogel al een aantal dagen goed verwend en bij mij heeft de kraai ook nog een paar dagen gezeten. Ik had bij het Vogelrevalidatiecentrum geïnformeerd wat jonge kraaien zoal lusten. Dat was zo'n beetje alles wat ik maar kwijt wilde. Zijn dagelijks menu bestond uit aardappelen, hondenbrokken, ei, appel, gehakt en allerlei restjes.

Omdat ik bang was dat de kraai teveel aan mensen gewend zou raken, heb ik hem naar Zundert gebracht.

Als u goed opgelet heeft, heeft u hem bij ons bezoek aan het Centrum tijdens de fietstocht kunnen zien; het was die ene met die grote bek!

Ook ben ik gevraagd te helpen een gevallen jonge kerkuil terug in de kast te zetten. De jonge vogel is vermoedelijk te vroeg op avontuur gegaan of door pa of ma uit de kast gegooid. Het jong kon ik zonder problemen pakken, maar hem in de

Mark & Leij Nieuwsbrief kast terugzetten was iets moeilijker en bovendien bestond de kans dat ik de moeder zou verjagen. In de kast bleek nog een jong te zitten; duidelijk een stuk kleiner want hij/zij was nog een en al dons. Van moeder uil was geen spoor te bekennen. De gevallen uil hebben we terug in de kast gezet.

Informatie van het Centrum: Roofvogels en uilen Er is nog volop werk in het Vogelrevalidatiecentrum Zundert.

De afgelopen maanden hebben dit aangetoond. Er kwamen weer veel roofvogels en uilen terecht in het centrum. Hieronder een overzicht hoe het met de verschillende vogels verging. soort aantal hersteld Havik 3 1 Sperwer 17 9 Buizerd 27 15 Torenvalk 18 13 Boomvalk 1 1 Kerkuil 10 9 Steenuil 15 13 Bosuil 10 5 Ransuil 9 5

Later vertelde Wim Cornelissen mij dat een ander jong al eerder uit deze kast was gevallen of gegooid. Daarom hebben we de dagen erna nog een aantal keer gecontroleerd of hij er niet weer naast lag. Dit bleek gelukkig niet het geval.

Tijdens mijn vakantie ben ik nog gebeld over een gewonde vleermuis. Gelukkig was vleermuisspecialist Dick Klees bereikbaar. Dick determineerde de vleermuis als een laatvlieger. Hij heeft hem opgehaald, gerepareerd (de vleermuis had met zijn nagels de vlieghuid beschadigd) en hem kort daarna weer losgelaten.

Tenslotte heb ik nog een aantal postduiven opgevangen, die in mijn tuin en ook gewoon op straat gestrand waren. Deze worden in Zundert niet opgevangen; hiervoor is een apart meldpunt.

Ik weet dat verschillende leden van Mark en Leij ook zelf gewonde, zieke of verstoten vogels naar Zundert hebben gebracht. Namens die vogels; hartelijk bedankt.

Sylvia van Nes tel.: 0161- 492297

25

Nieuwjaarsbijeenkomst Het bestuur nodigt alle leden uit voor een gezellige nieuwjaarsbijeenkomst op vrijdag 5 januari, aanvang 20.00 uur in Bellevue, Chaam.

dood 2 7 12 5 1 2 3 4

Waar het optelsommetje niet klopt, zitten de vogels nog in het centrum.

Zoals u ziet zijn er veel vogels die het overleven.

Helaas sterven er ook vogels. Dat kan niet anders als je ziet hoe uitgeleefd, gewond en verzwakt sommige vogels bij het centrum terechtkomen. De deskundige en vriendelijke behandeling van de vrijwilligers in het centrum helpt er dan ook niet meer aan.

Zoals u in bovenstaand overzicht ziet, gaan de meeste vogels terug de natuur in.

Hiermee voldoet het Vogelrevalidatiecentrum aan haar doelstelling: "De liefde voor de natuur en de zorg voor het welzijn van de vogels".

Charles Brosens

programma Deze avond is wederom opgezet als gezellige nieuwjaarsbijeenkomst die de hele avond duurt. Ook in letterlijke zin zullen we een toost uitbrengen op het nieuwe jaar. En ook onze natuurwinkel is deze avond weer present.

Ter inzage liggen ook onze knipselkrant en ons fotoboek, die door Wim en Elly Cornelissen worden bijgehouden. In de knipselkrant staan vele persberichten over natuur en landschap in onze regio sinds de oprichting van de vereniging. In het fotoboek vele foto's over onze aktiviteiten. U kunt deze avond ook foto's bijbestellen.

Het hoofdbestanddeel van deze avond is een flitsende quiz.

We komen bijeen tussen 19.30 en 20.00 uur in Bellevue. Behalve de bruisende nieuwjaarsdrank zijn de consumpties voor eigen rekening.

Tot 5 januari!

Mark en Leij

26

Mark & Leij Nieuwsbrief

Zondereigen in het verleden De mens van tegenwoordig kent Zondereigen als een klein dorpje tegen de Nederlandse grens, met één café, dat als een verplicht 'kapelleke' wordt gebruikt bij de zondagse fietstochten.

Na een gesprek met Jos Dufraing, geboren in 1917, verandert je beeld op dit dorpje drastisch.

Je ziet Zondereigen terug liggen op de rand van de slenk van het Moer en tussen uitgestrekte heidevelden.

Je ziet de koeien terug in de potstallen staan. En het Merkske met zijn zijrivieren is net zo min uit het leven van de Zondereigenaar weg te denken, als het paling peuren of het snoeken vangen in de wielen.

Vanaf Zondereigen liep je tot in Hoogstraten door een open heidevlakte. Tussen de heide kwam nauwelijks 'bunt' of pijpestrootje voor.

De heide bleef gezond door het regelmatige 'vlaggen' voor het gebruik in de potstal.

Ter hoogte van de Krommen Hoek en 't Berzegat kwamen grote groepen jeneverbes voor. Eierrovers

kenden deze struiken maar al te goed, want in de dichte dikke struiken kwamen steeds goudvinken tot broeden. In de droge heide kwam je de 'heislenters' en 'spilwormen' tegen.

In de heide lagen enkele grote vennen. Langs deze vennen kwam wel 'bunt' voor. Op het Strikkeven broedden 'krefkes': witte vogels met zwarte vleugelpunten en een gevorkte zwaluwstaart. Ze hadden kleine, grauwe eieren. korhoen

Het korhoen was een eerder algemeen voorkomende vogel op de heide. Ze werden in de winter vaak in de bomen gezien, waar ze zich te goed deden aan de botten.

Er was ter hoogte van de Broskens een plaats waar tientallen mannetjes samen riepen.

Het Merkske en zijn zijrivieren waren zeer visrijk. Jaarlijks ging de geïnterviewde de 'wielen' af en ving per wiel een tien à twaalf snoeken van 35 cm. De snoeken leefden voornamelijk van 'zandschuiverkes' of 'zandjannekes'. Als je de snoeken opensneed kwam je er vaak nog een tegen.

Op het Merkske kwam tevens 'lomp' voor . Ze hadden een staart als een paling en een dikke, lodderige kop en werden ongeveer 45 cm lang. Jos herinnert zich een winter dat er in het Zondereigens Moer een tiental lompen dood lagen in de winter. En bij deze vissoort, die ondertussen volledig is uitgestorven in Vlaanderen blijft het niet. Onder de brug van de Oude Baan werden 'dikkoppen' (rivierdonderpadden) gevangen om mee op snoek te vissen. En als laatste soort moet nog de grote modderkruiper vermeld worden. Deze vis werd soms in bokalen gestoken en wanneer de vis naar boven kwam, kon men onweer verwachten.

Lomp en dikkoppen zijn sinds 1965 verdwenen uit het Merkske. Toen begon het 'fabrikske' van WeeldeStatie te lozen, waardoor het riviertje soms rood of blauw gekleurd was tot in de Krommen Hoek toe!

Vanaf dit moment kwam er ook een einde aan het paling peuren of wielen afvissen.

Bij een visrijke, kronkelende beek hoorde natuurlijk ook de otter thuis.

Er werden er verschillende geschoten of gezien. In de vroege lente vond men op de oever van het Merkske en zijn bijriviertjes vaak 'moa n sl i jk '. Dit st e rre sc hot

Mark & Leij Nieuwsbrief

27

otter

(uitgebraakte kikkerdril) werd door de vader van Jos toegeschreven aan de otter.

De vegetatie van het Merkske bestond voor een groot deel uit 'kladdevègers' of gele plomp. De zwanebloem werd nooit waargenomen in Zondereigen. (Jos kent deze bloem van't vissen op paling in Holland). Boven het water kwamen vanzelfsprekend talrijke peerdestekers voor.

palingsteker

Het Moer was ooit 'woeste' grond die door de gevangenen van Merksplas werd omgezet in landbouwgrond. Op oude kaarten wordt dit gebied weergegeven als beemd of hooiland. Verschillende percelen waren echter praktisch ondoorgankelijk door de 'rijt' die erop stond.

Rijt of galigaan vormde een metershoog struweel dat flinke snijwonden kon geven. In de 'rijt' kwamen kiekendieven tot broeden die voornamelijk 'puiten' vingen. Er waren er twee verschillende: er waren er bruine en grijze. In het Moer waren ook enkele vijvers aangelegd, waar de boomkikker riep.

Ten noorden van het Moer ligt er nog een ander vochtig gebied, dat ook 'de Rijt' wordt genoemd.

De hooilanden werden rond halfjuni en begin september gemaaid.

Er kwam veel grote pimpernel op voor, maar ook massaal knolsteenbreek en rode klaver. Gust Dufraing beweert dat hij op de grote pimper-

nel blauwe vlindertjes zag, maar hier kunnen we niet uit opmaken of dit bijvoorbeeld geen icarusblauwtjes waren.

De houtkanten langs de akkers of tussen de weiden bestonden voornamelijk uit knoteiken (van 1 m 80 knothoogte) die om de 6 à 7 jaar geknot werden. Onder andere aan het Kapelletje van Gel heeft nog zeer lang een oude knotrij gestaan van oude eiken van meer dan 200 jaar !

Meidoorn kwam slechts sporadisch voor in de houtkanten. En de vader van Jos vertelde steeds dat men in de oude meidoorns altijd een nest van de 'bonte' klauwier vond.

Jos zelf heeft deze vogel niet meer gekend dus hij moet rond de eeuwwisseling reeds uitgestorven zijn.

Op de graanakkertjes moest men in de zomer bijzonder op zijn hoede zijn voor de adders! Ze lagen soms tegen de korenschoven te zonnen of lagen opgerold onder de schoven.

De akkertjes waren meestal behoorlijk warm en hadden steeds houtkanten op de perceelranden. Niet enkel van de akkers zijn adderwaarnemingen.

Op de Tommelse Heide werden in de oorlogsjaren door Jef Mertens uit Zondereigen meerdere adders gezien tussen de heidestruiken.

De laatste 35 à 40 jaar zag hij er echter geen meer. adder

In het dorp zag men, naast kerk- en steenuil, immers ook de kuifleeuwerik, die van het dak vloog om wat te pikken aan de paardenstronten op de baan. In de boomgaarden zat de appelvink en op de zolders zat de steenmarter.

Vanaf het dorp hoorde men ook de boomkikkers in het Moer, of de korhoenders op de bolderplaats.

Aan het Strikkenven pleisterden in het najaar regelmatig kraanvogels.

Tom Verschraegen Abelenstraat 11/2, Hasselt

28

Mark & Leij Nieuwsbrief

Werkgroep zoogdieren in de Voerstreek De zoogdierenwerkgroep reisde begin september met acht leden af naar de Belgische Voerstreek voor een intensief natuurweekend.

Vrijdag 1 september.

Al bij het binnenrijden van St. Martens Voeren, Fouron St. Martin op z'n Frans, blijkt dat er meer aan de hand is dan de serene rust die over het dorp hangt doet vermoeden. Waalse en Vlaamse leuzen wisselen elkaar af en als een van ons de Nederlandstalige eigenaar van het logeeradres begroet met “bonjour monsieur” blijkt dat Nederlanders niet echt begrijpen wat er in de Voerstreek (Fouron) speelt.

Het aantal bedden in ons logement is het tienvoudige van wat we nodig hebben en ook de keuken is berekend op het koken voor een heel bejaardentehuis.

Het heuvelige landschap met graften en een glinsterend stroompje lijkt bij uitstek geschikt voor de zoogdieren die we hopen te zien en met in de verte het monotone geluid van een diesellocomotief over het beroemde spoorviaduct van St. Martens Voeren lijkt niets de rust

die de omgeving uitstraalt te kunnen verstoren.

Bij een eerste inspectie in de weilanden achter ons basiskamp stuiten we al na 100 meter op verse graafsporen bij een dassenburcht. We volgen een wissel die ons leidt door de weilanden, over een holle weg door een eikenbeukenbos en komen tenslotte uit bij een maïsveld waar we zien dat dassen een kolfje maïs niet versmaden. 's Avonds na een wat drabbige maar goed verteerbare portie macaroni strooien we studentenhaver gemengd met pindakaas als lokaas voor de das en zetten her en der muizenvallen. Als het begint te schemeren posteren we ons onderwinds tegenover de burcht en hopen dat das zich wil laten zien. Tijdens het wachten worden we besnuffeld door natte koeienneuzen en horen we de bosuil en steenuil de nacht aankondigen. Als het echt donker wordt breken we op en controleren de muizenvallen. De kraaloogjes van bosmuis, spitsmuis, rosse woelmuis en als klapstuk de grote bosmuis staren ons aan voor we ze voorzichtig loslaten en de vallen ge-

reed maken voor de nacht. Het witte laken en de speciale lamp die we hebben opgehangen trekken minder nachtvlinders dan we hoopten. In het licht van krachtige zaklampen vangen we op grote afstand de oplichtende ogen van iets wat nog het meest lijkt op een das, en dichterbij zien we duidelijk een vos rondscharrelen in het gras. We praten onder het genot van wat glazen wijn lang na en degene die 's middags zijn portier op slot gooide met de sleutels nog in de auto wordt zeker niet gespaard. Rond half drie zoeken we onze slaapplaatsen op. Het regent en een trein dendert over het dal.

Zaterdag 2 september 's Morgens bewonderen we nogmaals enkele gevangen bosmuizen en rosse woelmuizen en genieten van het in centimeters dikke plakken gesneden brood van de lokale speciale bakker.

Nadat de plaatselijke garagist, gewapend met een grote koevoet, de auto binnen een minuut open heeft, vertrekken we richting Slenaken (Nederland) op zoek naar de zeldzame hazelmuis.

Op de helling naast het begin van het voetpad langs de Gulp liggen tientallen belemnietresten (fossiel van een pijlinktvis, zo’n 70 miljoen jaar oud) voor het oprapen.

Een jonge levendbarende hagedis laat zich bewonderen en het zeldzame IJzerhard staat nog volop in bloei.

Mark & Leij Nieuwsbrief

29 vol. Rond drie uur zoeken de diehards hun bed op. Het regent en de treinen rijden nog steeds.

Zondag 3 september Aan het geklaag onder het ontbijt over doorgezakte matrassen en dat het vroeger allemaal makkelijker ging is te merken dat niet iedereen meer twintig is. Toch haasten we ons wederom naar Lixhe om de muizen te bevrijden. De zes gevangen exemplaren zijn allemaal bosmuizen, zodat we voor de eikelmuis een keer terug moeten.

Als iemand het verlaten nest van een Hazelmuis vindt weten we waar we eigenlijk naar op zoek zijn. Een nestje als dat van een winterkoninkje, op ooghoogte verscholen in overhangende takken van braam of meidoorn. We doen een tweede poging in het Bovenste Bos tussen Epen en Slenaken. Na een half uurtje zoeken klinkt onderdrukt gejuich, een vers uitziend nest zit goed verscholen in een wirwar van takken. Na wat zachte tikken op de struik laat het oranjekleurig muisje met pluimstaart zich minutenlang bewonderen.

Een stevig onweer barst los en we wachten tot degenen zonder regenjas echt doornat zijn voordat we naar onze thuisbasis teruggaan om wat te eten. 's Middags vinden we in no time een tweede Dassenburcht op een paar honderd meter van het logeeradres. We strooien wat hagelslag op

een wissel, hopend dat 's avonds de dassen zich laten verlokken daar het open veld te betreden. Een half uur rijden van St.Martens Voeren ligt in de buurt van Lixhe langs het Albertkanaal een kalkformatie en omdat daar de kans op eikelmuizen het grootst is wordt besloten daar enkele vallen te plaatsen. De weelderige begroeiing hier doet vermoeden dat er in het voorjaar ook orchideeĂŤn te zien moeten zijn. Omdat het al begint te schemeren moeten we snel terug om te posten bij de dassenburcht. Op strategische posities langs de bosrand wachten we op de dingen die komen gaan. Een bosuil vliegt geruisloos een paar meter boven ons pijlsnel het bos in. Een steenmarter verwijdert zich met vreemde hoge sprongen, terwijl gedempt geroezemoes opstijgt uit de dorpen beneden. Als het echt donker is zien enkelen toch nog een das de burcht uit het bos in glippen.

Voor we weer aan de wijn kunnen moeten we de vallen in Lixhe nog controleren. Rond 1 uur 's nachts laten we daar de drie gevangen bosmuizen weer los en staan lang stil bij de tientallen glimwormen die in het gras en de struiken hun vreemde licht uitstralen. De vallen worden nogmaals voorzien van wat hooi en ander voedsel voor een laatste poging de eikelmuis te vangen. Rond twee uur kunnen we eindelijk aan de wijn maar alleen de gevorderden houden het langer dan een half uur

De omgeving is prachtig en zeker in het voorjaar ook een bezoek waard van de plantenwerkgroep. De tientallen in de kalk uitgehakte grotten worden zonder resultaat geĂŻnspecteerd op vleermuizen. Met een stop langs de groeve Eben Emael in Marnebel, waar we nog een haaientand opvissen, rijden we via Maastricht terug naar St.Martens Voeren.

Onderweg trekt een visarend, de maasvallei volgend, traag naar het zuiden. Op de thuisbasis zien we nog steeds de treinen rijden maar we horen ze niet meer. Ze worden overstemd door het geluid van tientallen off the road motoren die in de hele omgeving alle onverharde paden onveilig maken. Jammer!.

We maken de boel schoon, rekenen af en vertrekken, moe maar voldaan,richting Brabant.

Dank aan Dick en Rita, zonder wie we veel gemist zouden hebben.

Joost van den Ouweland Rob Beenen

30

Mark & Leij Nieuwsbrief

2000: goed huiszwaluwenjaar Van 31 juli tot en met 5 augustus hebben Henk (37) en Elly (40) Meeuwsen, broer en zus, voor het twaalfde jaar de huiszwaluwen in onze streek geteld. Opgegroeid op een boerderij in Alphen met de naam 'Het Zwaluwnest', wisten ze als kind niet beter dan dat er huiszwaluwen in de zomer om hen heen vlogen.

Ze maken veel leuke dingen mee en het weer is (op een jaar na) altijd goed. Zo hebben ze een aardig beeld gekregen hoe het met de huiszwaluw zit. Op twee dagen zijn de kinderen van Elly, Nick, Robin (allebei 7 jaar) en Timo (6 jaar) mee geweest. Het zijn al echt goede hulpjes. Ze fietsen regelmatig vooruit en kijken onder de daken. Ze

Toen in 1989 de huiszwaluwtellingen begonnen, is Henk meteen mee gaan doen. Vanaf 1990 gaat Elly mee. Ze genieten elk jaar erg van de zwaluwtellingen. Ze fietsen een kilometer of 300 en zien het als vakantie. weten al heel goed waar ze op moeten letten. Dit maakt het tellen extra gezellig. Ze weten er ook al veel van en worden echte natuurliefhebbers.

Elly woont in Alphen en werkt bij de gemeente Baarle-Nassau als systeembeheerder. Henk woont in Wageningen en werkt bij Alterra. Hij werkt mee aan onderzoek naar de ruimtelijke rangschikking van de natuur in Nederland.

De huiszwaluw in 2000 De huiszwaluw heeft het in 2000 erg goed gedaan. Vorig jaar hadden we 302 nesten. Dit jaar zijn we op een totaal van 374 gekomen. Een winst van 24%, waar we erg blij mee zijn. Eigenlijk moeten we zeggen dat de huiszwaluw het goed gedaan heeft in de periode tussen mei 1999 en mei 2000. Ze moeten in 1999 een goed broedsucces (aantal jongen per ouderpaar) hebben gehad. Daarnaast moeten ze goede omstandigheden hebben aangetroffen in de overwinteringsgebieden en op de trek van en naar het midden en zuiden van Afrika. Kortom er zijn er veel terug gekomen.

Of het broedsucces dit jaar weer goed is, valt nog te bezien. Het eerste broedsel is groot gebracht in een erg natte en sombere maand juli.

Bij het tweede broedsel hadden ze wat beter weer.

Herstel De afgelopen jaren waren we al langzaam uit een dal aan het klimmen, maar nu maken we een flinke sprong. We zijn weer terug op het niveau van 1992, maar nog bijna 100 nesten verwijderd van het aantal van 1990. Laten we het maar helemaal niet hebben over het aantal huiszwaluwen dat in de jaren zeventig in onze omgeving gebroed moet hebben. Hoe dan ook, voorlopig lijkt de neergang gestopt. Kijken we naar het landelijke beeld, dan is er in de periode 1995-1999 sprake van een daling van rond de 80% ten opzichte van het aantal in 1990. Regionaal zijn er echter grote verschillen.

Record Oh ja, we hebben dit jaar een record geboekt. Tot dit jaar hadden we nooit meer dan 22 nesten onder ĂŠĂŠn dak geteld. Dit jaar haalden we dat aantal ook (Bredaseweg 27 in Baarle-Nassau), maar gingen er zelfs nog overheen. Onder het dak van Ulicotenseweg 50 in Chaam troffen we, samen met de trotse bewoners van het pand, 29 nesten aan.

Leuk Niet alleen de aantallen zijn interessant, maar ook bijzondere verschijnselen. Zo wisten de bewoners van Spaanse Hoek 5 in Riel ons te vertellen dat er bij hen een vrijwel witte huiszwaluw was uitgevlogen.

Ongeveer een week na uitvliegen is hij verdwenen. Hopelijk zien we hem volgend jaar terug met een nest

Mark & Leij Nieuwsbrief onder ĂŠĂŠn van de huizen in de buurt. We zullen er eens extra op letten.

De bewoners van de Korte Hoogstraat 13 wisten ons te vertellen dat er bij hen wel een zwaluw begonnen was met het bouwen van een nest, maar na een tijdje weer verdween. Ze waren er al zo blij mee. Al drie jaren broedden er tot hun spijt geen huiszwaluwen meer bij hen.

Terwijl we door de Oordeelsestraat in Baarle-Nassau reden, hadden we het erover dat het niet zo ver was tot de dichtstbijzijnde kolonie. Opletten dus, want in de buurt van bestaande kolonies kunnen zomaar nieuwe vestigingen plaatsvinden.

Min of meer toevallig (we waren immers nog midden in de bebouwde kom) keek ik precies op dat moment omhoog naar de nok van Oordeelsestraat 12 en ja hoor, daar zat er een. De bewoners vonden het nog mooi ook. Ja, de enthousiaste reacties van de bewoners van de huizen met huiszwaluwnesten, maken het tellen extra plezierig.

De afgelopen 11 jaar Verderop ziet u een lijst met de aantallen per dorp voor de afgelopen 11 jaar. In de laatste kolom staat de winst of verlies in procenten van dit jaar ten opzichte van 1999. In de laatste rij staat de index van het totaal ten opzichte van 1990 (1990 = 100). Een aantal zaken valt op. Het opvallendst is de achteruitgang ten opzichte van 1999 in Alphen, terwijl alle andere dorpen erop vooruit gaan. Als (ex-)Alphenaren Alphen Baarle-Nassau Chaam Gilze Hulten Molenschot Riel Ulicoten Totaal Index

31

doet ons dat natuurlijk verdriet. We begrijpen er ook geen hout van.

Alphen stond in 1990 nog ruim aan kop en is in de loop van de jaren ingehaald door alle dorpen, behalve Hulten en Molenschot.

Chaam is dit jaar het huiszwaluwrijkste dorp geworden. Het heeft de koppositie van Baarle-Nassau overgenomen. De winst van 31 nesten (56%) is spectaculair te noemen.

Wonderlijk is de terugkeer van de Huiszwaluw in Molenschot. Na een afwezigheid van drie jaar, zijn er weer 4 nesten geteld. Bijzonder daarbij is dat drie van de vier nesten op voor ons bekende adressen (Broekstraat 6 en 7) zijn aangetroffen. Waarom juist daar en niet op andere geschikte adressen?

Wat tot slot nog opvalt in de tabel is dat Ulicoten, Riel, Gilze en Chaam in de afgelopen jaren nog nooit zoveel zwaluwen hadden. BaarleNassau komt enigszins in de buurt.

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 124 80 75 59 70 53 52 48 39 37 101 80 97 92 74 65 54 60 68 71 74 56 73 58 42 30 36 38 48 57 13 11 22 11 16 7 5 13 14 22 31 22 11 5 6 7 16 6 14 16 16 14 10 4 11 8 7 0 0 0 42 37 48 57 50 42 34 36 47 46 62 53 48 41 42 32 27 30 48 53 463 353 384 327 311 244 231 231 278 302 100 76 83 71 67 53 50 50 60 65

2000 28 83 90 29 18 4 59 66 377 81

% -24 17 58 32 13 28 25 25

Kijken we naar het totaal aantal zwaluwen dan zouden we zelfs kunnen zeggen dat het verlies ten opzichte van 1990 volledig voor rekening komt van Alphen. Shit! Hoe kan dat? Wie het weet mag het zeggen.

Signalement Nog even voor de duidelijkheid; het gaat hier om nesten van huiszwaluwen. Zij hebben een bolvormig nest van klei of zand onder de dakrand aan de buitenkant van het huis. Dit in tegenstelling tot boerenzwaluwen die binnen nestelen en een halfopen komvormig nest hebben. Van gierzwaluwen is het nest helemaal niet te zien, want dat zit onder de pannen.

Henk Meeuwsen