Kitap
RÜYA ŞEHİRLER:
MODERN KENTLERE YÖNELİK FİKİRLER, TASARIMLAR VE MÜDAHALELER Tarihçi ve peyzaj tasarımcısı Wade Graham, Rüya Şehirler’de iki yüzyıldır kentsel planlama ve tasarımı etkileyen yedi fikrin modern şehirleri nasıl biçimlendirdiğine odaklanıyor. D O Ç . DR . M U R AT Ş E N T Ü R K
W
ade Graham, her bölümde tasarım fikirlerini mimarların ve düşünürlerin hayatı ekseninde ele alır: Romantik Şehir (Bertram Goodhue, kaleler), Düzenli Şehir (Daniel Burnham, anıtlar), Akılcı Şehir (Le Corbusier, Robert Moses, beton bloklar), Karşı Şehir (Frank Lloyd Wright, kır evleri), Kendi Kendini Örgütleyen Şehir (Jane Jacobs, Andes Duany, mercanlar), Alışveriş Şehirleri (Victor Gruen, Jon Jerde, alışveriş merkezleri), ve tekno-ekolojik şehirler (Kenzo Tange, Norman Foster, habitatlar). Graham, fikirler ile yapılı çevre arasındaki ilişkiyi ve mimarlığın sosyal, çevresel ve politik bağlamla nasıl etkileşime girdiğini gösterir.
5 DAKİK A
malıdır hatta bazen iyileştirmek yerine şehirdeki topluluk hissini yok etmek gibi durumu daha da kötüleştiren sonuçları olmuştur. Graham, ütopya önermek ya da şehirlerin başarısızlıklarını anlatmak yerine çoğu denenmemiş hayalleri ve niyetleri göstermek amacındadır. Bunun için her bölümde ayrı bir tasarım fikrine ve vizyonere odaklanır. Graham’a göre romantik banliyöler, geçmişe ait tasarımlarla modern kentin temsillerinden (iş, yoğunluk vb.) ve çürümüşlüğünden uzak hem erdem hem de güven sağlıyordu. Yeni zenginler paralarını aklayabilecekleri ve sonradan görme-
Modern şehirler için tasarımlar, bir niyet, iddia, tepki ya da karşı tepki olarak geliştirilmiş olabilir. Ama nihayetinde nasıl yaşamamız gerektiğine dair fikirleri ve mekânsal formları içerir. Graham, mimari yapıları, onları inşa edenlerin arzularının bir ifadesi, amaçlarının bir yansıması, davranışları biçimlendirmelerinin bir yolu olarak niteler. Ona göre tasarımlar, kamusal ve özel mekânın gündelik hayattaki sınırlarını yeniden tanımlar, geleneksel şehirlerden farklı olarak topoğrafya, jeoloji, iklim koşulları ile ilgilenmez, yerel çeşitliliği dikkate almaz ve şehirler giderek birbirine benzer görünür. Ele alınan "vizyoner düşünürlerin" tamamı, kendi mimari anlayışlarıyla "ilerleme kaydetmeyi” amaçlar ve kendi işlerini “modern şehir hastalıklarını tedavi etmek üzere bir tür hekimlik olarak betimler.” Ne tür bir niyet ve biçim taşırsa taşısın amaç aynıdır: Yapılı çevreyi yeniden biçimlendirerek maneviyatı ve ruhu dönüştürmek. Fakat tasarımların bu amacı ne kadar gerçekleştirdiği tartış-
liklerini saklayabilecekleri kalelere sığınabiliyordu. Modern kentten kaçılan “modern kentler olarak Romantik Banliyöler” farklı olma hissini yaşatma ve eski mimari üslubu yeniden yaratma arzusudur. Endüstriyel modernlik gibi yeryüzünde yayılan Romantik banliyöler, kırsaldadır, karma öğeler barındırmaz, konutlar birbirine uzaktır, araba bağımlıdır, kıvrımlı sokaklara ve doğal peyzaja sahiptir. Gökdelen ve güzel şehir adı verilen imparatorluk şehir planlaması 20. yüzyıldaki iki evrensel kent biçimidir. Düzenli şehir her siyasi çizgiden (faşist, komünist, demokrat vb.) modern kent kurucularına model olmuştur: Binalarda simetrik modernist uygulamalar ve düz, ağaç sıralı yollarla kaplı sokaklar ve anıtlarla süslenmiş meydanlar. Beton blokları modernliğin ilerleyişiyle birlikte kaçınılmaz gibi görünebilir ama aslında mekanik bir kökenin göstergesidir. Artan nüfusa konut ihtiyacının ve arabalarla uyumlu kent yaratmanın akılcı seçimi olarak gözükmüştür. Beton blokların artması ortak arzuya ve modern inşaat tekniklerinin benimseyerek modern dünyaya katılmaya dayanır. Cazibesinin temeli ütopik bir arzuya dayanmaktadır: “...dünyayı kendi kentsel hatalarından kurtarma tasarısıdır.” Kentin dışında tarımsal olarak kendine yeterliliği öneren kır evlerinin yer aldığı karşı şehir, yatakhane ya da emekli evleri olarak görülmüştür. Bu alanların işlevsel merkezleri yoktur, araba bağımlıdır ve yayılmacıdır. Kendi kendini örgütleyen şehirde kamusal mekânlar ve komşuluk birimleri planlanır, alışveriş ve diğer hizmetler için merkez yürüme me-
001 // Kent // 90
