Λειτουργία Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών στην Ελλάδα : 14 χρόνια μετά by Matina Prigkou

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑΣ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑΣ & ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Π.Μ.Σ. «ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ-ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ»

«Λειτουργία Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών στην Ελλάδα : 14 χρόνια μετά» Σταματία Πρίγκου

Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός & Πολιτική Διδάσκοντες: Μπεριάτος Η., Παπαγεωργίου Μ., Κοκκώσης Χ. Θερινό εξάμηνο ακαδημαϊκού έτους 2016-2017

εισαγωγή _________________________________________________________________________ Προστατευόμενες Περιοχές και Φιλοσοφία Διαχείρισης και Προστασίας

_________________________________________________________________________ Γενικά για το θεσμό των Φορέων Διαχείρισης (Φ.Δ.)

_________________________________________________________________________ Σύγκριση της λειτουργίας των Φορέων Διαχείρισης των ΠΠ το 2008 και το 2017 _______________________________________________________________________ Απολογισμός για τη λειτουργία των Φορέων Διαχείρισης των ΠΠ στην Ελλάδα

_________________________________________________________________________ Προτάσεις - Συμπεράσματα

_________________________________________________________________________ πηγές τεκμηρίωσης _________________________________________________________________________

1. εισαγωγή Στο πεδίο διαχείρισης της φύσης οι Προστατευόμενες Περιοχές (ΠΠ) διαδραματίζουν από κάθε άποψη πρωτεύοντα ρόλο. Ο ρόλος όμως αυτός μεταβάλλεται στην πορεία του χρόνου. Έτσι οι εξελίξεις σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο του τελευταίου τετάρτου του 20ου αιώνα δημιούργησαν νέες ανάγκες, αντιλήψεις, δομές και υπηρεσίες στο πεδίο της φροντίδας του φυσικού – και όχι μόνο- περιβάλλοντος, το περιεχόμενο του οποίου έλαβε ευρύτερες διαστάσεις, κυρίως σε θέματα προστασίας, διατήρησης, διαφύλαξης αλλά και αποκατάστασης και ανάδειξης (Μπεριάτος, 2009). Στην Ελλάδα, ο θεσμός των προστατευόμενων περιοχών δεν έχει- σχετικά με άλλες χώρες – μεγάλη παράδοση. Το συνολικό σύστημα προστασίας της φύσης, μέσα στο οποίο εντάσσεται και ο θεσμός αυτός, αντιμετωπίζει διάφορα μικρά και μεγάλα προβλήματα που το καθιστούν ελάχιστα αποτελεσματικό. (Μπεριάτος, 2003). Παρ’όλα αυτά οι ΠΠ αποτελούν σήμερα – εκ των πραγμάτων – την αιχμή του δόρατος της επίσημης πολιτικής για τον εθνικό σχεδιασμό του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς η δράση τους υπαγορεύεται από διεθνείς και κοινοτικές υποχρεώσεις, γεγονός που καθιστά περισσότερο επιτακτική τη φροντίδα και προστασία τους και συνεπώς οποιαδήποτε συζήτηση και προβληματισμό για το σκοπό αυτό. Η παρούσα εργασία στοχεύει στη παρουσίαση της λειτουργίας των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών στην Ελλάδα από τη θέσπιση και θεσμοθέτησή τους έως και σήμερα, επιχειρώντας μία συγκριτική ανάλυση της τωρινής υφιστάμενης κατάστασης, με τον απολογισμό του 2008, που αφορούσε τη λειτουργία τους πέντε έτη μετά την ίδρυσή τους. Στα πλαίσια της ανάλυσης αυτής εξετάζονται οι εξελίξεις των τελευταίων ετών ως προς το γενικότερο θεσμικό πλαίσιο προστασίας και ιδιαίτερα ως προς τις διαδικασίες τεχνικού, επιστημονικού και διοικητικού χαρακτήρα που απαιτούνται για τη συγκρότηση και λειτουργία των φορέων διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών. Τέλος, με βάση τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία που εξετάζονται, τίθενται θέματα που αφορούν την αποτελεσματικότητα των Φ.Δ., τη γενικότερη πορεία τους και την εναρμόνισή τους με τις κοινοτικές και εθνικές οδηγίες καθώς και θέματα δικτύωσης των ΦΔ μεταξύ τους και με τα αρμόδια υπουργεία.

2. Προστατευόμενες Περιοχές, φιλοσοφία διαχείρισης και προστασίας και υπάρχουσα κατάσταση στην Ελλάδα Η προστασία και η συνετή (αειφορική) διαχείριση των ΠΠ αποτελεί μέρος της συνολικής στρατηγικής για την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η ανάγκη χάραξης μιας εθνικής στρατηγικής απορρέει μεταξύ άλλων και από τη σχετικά μεγάλη έκταση και ποικιλία της φυσικής κληρονομιάς της χώρας, τη δυνατότητα αξιοποίησής της για στήριξη της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης, την ανάγκη προστασίας της υγείας των πολιτών που βλάπτεται από την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και φυσικά τις διεθνείς και κοινοτικές υποχρεώσεις της Ελλάδας. Ειδικότερα, η στρατηγική αυτή περιλαμβάνει τη διασφάλιση της βιολογικής ποικιλότητας μέσω της διατήρησης των ειδών χλωρίδας και πανίδας καθώς και την προστασία και αειφορική διαχείριση των φυσικών πόρων και του τοπίου σε συνδυασμό με τις πολιτιστικές αξίες και με τις συμβατές ανθρώπινες δραστηριότητες. (Μπεριάτος, 2003) Aν και η θεσμοθέτηση (υπαγωγή σε καθεστώς προστασίας) περιοχών με υψηλή οικολογική και περιβαλλοντική αξία είναι αναγκαία, από μόνη της δεν αποτελεί ικανή συνθήκη για την προστασία της φυσικής κληρονομιάς. Και αυτό, καθώς τον σημαντικότερο ίσως ρόλο στην κατεύθυνση αυτή καλείται να διαδραματίσει ο τρόπος διαχείρισης των περιοχών αυτών. Ωστόσο, η φιλοσοφία διαχείρισης των ΠΠ δεν ήταν πάντοτε η ίδια, με την σημερινή επικρατούσα αντίληψη και στρατηγική να έχει ένα λιγότερο αμυντικό χαρακτήρα, σε σχέση με εκείνη του παρελθόντος. Η εξέλιξη της φιλοσοφίας της προστασίας της φύσης και των ΠΠ πέρασε από διαφορετικές φάσεις/αντιλήψεις κατά τη διάρκεια του ενάμιση αιώνα που γεννήθηκε και άνθισε η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση στη βιομηχανική εποχή. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα αναφερόμενα στην έκθεση της Γενικής Γραμματείας Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος (ΓΓΔΦΠ) για τις Προστατευόμενες Περιοχές (Συντονιστής Δρ Κ. Κασιούμης 1998) οι κυρίαρχες αντιλήψεις για την προστασία της φύσης στις ΠΠ που αποτέλεσαν την έκφραση των εκάστοτε κοινωνικών συνθηκών στην πορεία του χρόνου είναι οι ακόλουθες:  



Η αντίληψη της απόλυτης προστασίας με αποκλειστικό ιδεολογικό στόχο τη διάσωση της φύσης με κάθε τίμημα και κόστος (όχι μόνο οικονομικό) Η αντίληψη της προστασίας στη βάση μιας υποδειγματικής αειφορικής χρήσης των φυσικών πόρων με κύριο και πρωταρχικό στόχο την διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος αλλά με κατανόηση των άλλων ανθρώπινων αναγκών. Η αντίληψη της ενσωμάτωσης της προστασίας στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης αειφορικής διαχείρισης και σχεδιασμού του χώρου και του περιβάλλοντος (χωρικής ανάπτυξης) όπου οι ΠΠ αποτελούν οργανικά στοιχεία της οικονομικής, κοινωνικής και πολιτισμικής ανάπτυξης και εξέλιξης των ανθρώπινων κοινωνιών. (Μπεριάτος, 2003) Οι προστατευόμενες ή προστατευτέες περιοχές όλων των κατηγοριών στην Ελλάδα, (με την ευρύτερη έννοια του όρου), αποτελούν το 1/5 περίπου της χερσαίας επιφάνειας της χώρας, ποσοστό αρκετά μεγάλο σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, το οποίο δικαιολογείται εν μέρει από τη μεγάλη πυκνότητα στο

χώρο των ευαίσθητων οικοσυστημάτων και των οικολογικών αξιών (είδη χλωρίδας και πανίδας, οικοτόπων, τοπίων κλπ). (Μπεριάτος, 2003) Οι περιοχές αυτές αφορούν χερσαίες και θαλάσσιες εκτάσεις, πλούσιες σε βιοποικιλότητα και μεγάλη οικολογική αξία. Οι περισσότερες από τις περιοχές αυτές καταλαμβάνουν μεγάλες εκτάσεις, ενώ υπάρχει και ένας μικρός αριθμός περιοχών οι οποίες είναι σημειακές, όπως για παράδειγμα τα διατηρητέα μνημεία της φύσης. Η έκταση των περιοχών αυτών ποικίλει ανά κατηγορία, ενώ είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ειδικά οι Εθνικοί Δρυμοί (Εθνικά Πάρκα) αποτελούν «σύνθετες» Προστατευόμενες Περιοχές (Μπεριάτος, 2003), αφού με βάση τη νομοθεσία μπορούν να περιλαμβάνουν και άλλες ζώνες προστασίας του Ν.1650/86 και Ν.3937/2011 (π.χ. περιοχές απόλυτης προστασίας της φύσης, περιοχές προστασίας της φύσης κλπ). Επίσης σύμφωνα και πάλι με την εθνική νομοθεσία τα Εθνικά Πάρκα μπορούν επίσης να περιλαμβάνουν ακόμη και ΕΖΔ, ΖΕΠ κλπ. (Μπεριάτος, Παπαγεωργίου, 2013). Στην Ελλάδα, έχει θεσμοθετηθεί σημαντικό πλήθος εργαλείων για την ορθολογική προστασία και διαχείριση του περιβάλλοντος, ενώ σημαντική είναι και η συμμετοχή της χώρας σε ένα δίκτυο Διεθνών Οργανισμών. Η χώρα μας έχει υπογράψει ένα μεγάλο αριθμό διεθνών συμβάσεων, ενώ έχει προσαρμόσει τη νομοθεσία για την προστασία της φυσικής κληρονομιάς σύμφωνα με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες. Τα πλάισια και οι συμβάσεις για την προστασία της φύσης εκτείνονται σε τρία επίπεδα (διεθνές, ευρωπαϊκό, εθνικό) (Μπεριάτος, Παπαγεωργίου, 2013) Διεθνείς Συνθήκες και Συμβάσεις ΕυρωΔίπλωμα του Συμβουλίου της Ευρώπης (1965) Πρόγραμμα «Άνθρωπος και Βιόσφαιρα» (UNESCO) (1971) Σύμβαση Ραμσάρ για την προστασία των υγροτόπων (Iran, 1971) Στην Ελλάδα, με σκοπό την ορθολογική και αποτελεσματική διαχείριση των Προστατευόμενων Περιοχών, θεσπίστηκε με τον Ν. 2742/99 (αρ. 15) ο θεσμός των Φορέων Διαχείρισης (ΦΔ). Σύμφωνα με το εν λόγω νομοθέτημα, οι Φορείς Διαχείρισης μπορούν να ιδρύονται για τη διοίκηση και διαχείριση περιοχών, στοιχείων και συνόλων της φύσης και του τοπίου που αναφέρονται στο άρθρο 18 του Ν. 1650/1986. Ανάμεσα στις αρμοδιότητες – στόχους των ΦΔ, συγκαταλέγονται οι εξής:     

η μέριμνα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τη λειτουργική ικανότητα και τη δομή των οικοσυστημάτων κάθε ΠΠ η φύλαξη του χώρου των ΠΠ η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού η περιβαλλοντική εκπαίδευση ο σχεδιασμός επιχειρησιακών προγραμμάτων, η εκπόνηση μελετών και η κατασκευή έργων στις ΠΠ

3. Γενικά για το θεσμό των Φορέων Διαχείρισης (ΦΔ) Οι Φορείς Διαχείρισης , είναι ΝΠΙΔ και δημοσίου ενδιαφέροντος, είναι αρμόδιοι για την κατάρτιση και εφαρμογή των κανονισμών διοίκησης και λειτουργίας των προστατευομένων αντικειμένων, καθώς και των σχεδίων διαχείρισής τους. Παράλληλα, οφείλουν να παρακολουθούν και να αξιολογούν την εφαρμογή των κανονιστικών όρων και περιορισμών καθώς και των κανονισμών διοίκησης και λειτουργίας και των σχεδίων διαχείρισης. Επιπρόσθετα, είναι επιφορτισμένοι με το ιδιαίτερα σημαντικό έργο της κατάρτισης μελετών και ερευνών, καθώς και της εκτέλεσης τεχνικών ή άλλων έργων που περιλαμβάνονται στο οικείο σχέδιο διαχείρισης και στα αντίστοιχα προγράμματα δράσης, η ανάληψη εκπόνησης ή εκτέλεσης εθνικών ή ευρωπαϊκών προγραμμάτων και δράσεων σχετικών με την περιοχή ευθύνης τους και η ενημέρωση, εκπαίδευση και κατάρτιση του πληθυσμού σε θέματα αναγόμενα στις αρμοδιότητες και σκοπούς των ΦΔ., καθώς και στην προστασία των περιοχών ευθύνης τους. Οι Φορείς Διαχείρισης χρηματοδοτούνται και διαχειρίζονται πόρους που προέρχονται από Υπουργεία, Οργανισμούς και Επιχειρήσεις του ευρύτερου δημόσιου τομέα, το ΕΤΕΡΠΣ και άλλα νομικά πρόσωπα, από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους που διατίθενται για την εκπόνηση προγραμμάτων, μελετών και ερευνών και από προσόδους από την εκμετάλλευση περιουσιακών στοιχείων, επιχορηγήσεις, δωρεές, κληρονομιές, κληροδοσίες. Επιπλέον μπορού να αξιοποιούν έσοδα από την πώληση υλικών, εκδόσεων, δεδομένων και κάθε άλλου πνευματικού προϊόντος που παράγουν ή εκμεταλλεύονται οι ίδιοι και από επιχορηγήσεις από άλλες πηγές και κάθε άλλο έσοδο από οποιαδήποτε αιτία. (Μπεριάτος, Παπαγεωργίου, 2013) Παρά τη θέσπιση του θεσμού με το νόμο 2742/99 (άρθρο 15), ουσιαστικά οι 25 από τους 29 υπάρχοντες σήμερα ΦΔ, ιδρύθηκαν μαζικά το 2003 με το νόμο 3044/2002, που όροιζε τα σχετικά με τη σύσταση, λειτουργία τους και τις αρμοδιότητές τους. Οι βασικές διαφορές των προβλέψεων από τα προηγουμένως ισχύοντα αφορούσαν τα εξής: 1. Η διοίκηση ασκείται από μη υπηρεσιακά όργανα, συγκεκριμένα από 7 μελή (συνήθως) Διοικητικά Συμβούλια εποπτευόμενα από τον εκάστοτε Υπουργό Περιβάλλοντος. Πρακτικά, πρόκειται για ένα «σχήμα αντιπροσώπων» της κεντρικής διοίκησης, της τοπικής αυτοδιοίκησης,των τοπικών παραγωγικών φορέων και των δραστηριοποιούμενων στην περιοχή ΜΚΟ- το οποίο συμπληρώνουν ειδικοί για θέματα της προστατευόμενης περιοχής επιστήμονες. 2. Οι ΦΔ έχουν την αρμοδιότητα να ασκούν διοίκηση και διαχείριση, αλλά δε διαθέτουν εκτελεστική εξουσία. Αυτή αφήνεται σε άλλες αρμόδιες υπηρεσίες και στους δικούς τους μηχανισμούς ελέγχου. Οι αρμοδιότητες των ΦΔ άπτονται περισσότερο ενημερωτικού, γνωμοδοτικού, πιστοποιητικού χαρακτήρα, ενώ προωθούν και συντονίζουν δράσεις και παρεμβάσεις προς τις εκάστοτε αρμόδιες αρχές και κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. 3. Δεν υπάρχει πρόβλεψη επιβάρυνσης του κρατικού προϋπολογισμού για οικονομική υποστήριξη των φορέων διαχείρισης ώστε να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες διοίκησης και διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών της χώρας. Η επιλογή αυτή ενδεχομένως συνδέεται και με τις αρμοδιότητες που ανατέθηκαν στους ΦΔ και εντέλει το ρόλο που τους δόθηκε, όπως περιγράφεται παραπάνω.

Συγχρόνως, παρακάτω παρουσιάζεται έρευνα του 2008 σε αντιπαραβολή με νέα έρευνα του 2017, οι οποίες στοχεύουν και οι δύο στην αξιολόγηση της λειτουργίας των ΦΔ. Από την πρώτη έρευνα, διαπιστώθηκε ότι κατά την πρώτη πενταετία της δράσης τους παρουσιάστηκαν διάφορα ζητήματα που αφορούσαν την αποτελεσματικότητά τους, ενώ από τη δεύτερη συμπεραίνουμε πως τα ζητήματα αυτά, όχι μόνο δεν έχουν επιλυθεί, αλλά παραμένουν, τοποθετώντας την πορεία των ΦΔ σε μια κρίσιμη καμπή. Ειδικότερα, ανάμεσα στα ζωτικότερης σημασίας προβλήματα που αντιμετωπίζουν έως σήμερα οι ΦΔ, είναι τα ακόλουθα: έλλειψη μονίμου επιστημονικού προσωπικού, έλλειψη συνεργασίας και συνεργειών μεταξύ των φορέων, ελλιπής κοινοτική και εθνική χρηματοδότηση, απουσία ουσιαστικών δράσεων διαχείρισης καθώς και ζητήματα διακυβέρνησης. Το 2009, για λόγους οικονομίας, ετέθη το θέμα συγχώνευσης των ΦΔ με στόχο τη μείωση του αριθμού τους σε 13 (όσες και οι περιφέρειες της χώρας). Ωστόσο, αν και η μείωση του αριθμού των ΦΔ θα διευκόλυνε την οργάνωση, λειτουργία αλλά και υλοποίηση των σχεδίων τους, η αντιστοίχησή τους με διοικητικά όρια είναι αμφίβολο εαν στην πράξη θα ήταν αποτελεσματική. Και αυτό καθώς οι ΠΠ από τη φύση τους δεν ακολουθούν διοικητικά όρια. Αντίθετα συχνά τα ξεπερνούν (βλ. Εθνικός Δρυμός Ολύμπου, που ανήκει συγχρόνως σε δύο Περιφερειακές Αυτοδιοικήσεις – Θεσσαλίας & Κεντρικής Μακεδονίας). Επίσης, εντός μιας περιφέρειας, συνήθως υπάρχουν πολλές και διαφορετικής υφής ΠΠ, γεγονός το οποίο σημαίνει ότι η λειτουργία ενός και μόνον ΦΔ (ανά περιφέρεια), θα καταστεί αρκετά πολύπλοκή και προβληματική εαν δεν ενισχυθεί με το κατάλληλο και εξειδικευμένο για κάθε περίπτωση ΠΠ επιστημονικό προσωπικό. Επίσης τίθενται ζητήματα συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας που μειώνεται όσο μεγαλύτερες γίνονται οι συγχωνεύσεις. Επομένως, ειδικά το θέμα λειτουργίας των ΦΔ, απαιτεί μεγάλη προσοχή, καθώς άπτεται ενός ιδιαίτερα σημαντικού ζητήματος, αυτό της ορθολογικής διαχείρισης των ΠΠ, που αποτελεί κύριο ζητούμενο, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς. (Μπεριάτος, Παπαγεωργίου, 2013)

4.Σύγκριση της λειτουργίας των Φορέων Διαχείρισης των ΠΠ το 2008 και το 2017 Ο θεσμός των Φορέων Διαχείρισης (ΦΔ) των προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα, είναι σχετικά πρόσφατος. Έχει ήδη περάσει μια δεκαπενταετία σχεδόν, από την θεσμοθέτηση 28 Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών στη χώρα μας (σήμερα 29), διάστημα ικανό για να επιχειρήσουμε έναν ολοκληρωμένο απολογισμό της λειτουργίας και της δράσης τους, αλλά και τη διεξαγωγή συμπερασμάτων και προτάσεων σχετικά με τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας τους. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζονται αφενός τα στοιχεία που ήταν το προϊόν έρευνας του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού και Γεωγραφικών Ερευνών (ΕΓΕΠΣ) του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του 2008 και στις αρχές του 2009, αφετέρου τα στοιχεία που είναι προϊόν έρευνας της γράφουσας και συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια των μηνών Απριλίου και Μαίου του 2017. Τα ερωτήματα, και στις δύο έρευνες, αφορούσαν τα εξής πεδία / θεματικές ενότητες: α/ γενικά στοιχεία φορέα και ΠΠ: ονομασία, διεύθυνση και άλλα στοιχεία επικοινωνίας, γεωγραφική θέση και επιφάνεια της ΠΠ. β/ ο ΦΔ ως διοικητικός μηχανισμός: αριθμός και σύνθεση του Διοικητικού Συμβουλίου, αριθμός εργαζομένων (σχέση εργασίας και μορφωτικό επίπεδο), εξοπλισμός γραφείων έδρας, πρόσβαση στο διαδίκτυο κ.α. γ/ οικονομικοί πόροι: πηγές χρηματοδότησης από Ευρωπαϊκή Ένωση, Εθνικές Επιχορηγήσεις και επάρκειά τους. δ/ μελέτες και έργα που ανατέθηκαν και υλοποιήθηκαν με ευθύνη του ΦΔ και εκτίμηση της υπάρχουσας εμπειρίας. Σκοπιμότητα και δυνατότητα συνεργασίας με αρχές σε εθνικό και διεθνές επίπεδο καθώς και με φορείς άλλων ΠΠ. Στους πίνακες που ακολουθούν επιλέχθηκαν να παρουσιαστούν και να σχολιαστούν τα σημαντικότερα στοιχεία που αφορούν τη λειτουργία των ΦΔ, όπως η σύνθεση των ΔΣ, η σχέση εργασίας του προσωπικού καθώς και οι πηγές χρηματοδότησης των Φορέων Διαχείρισης. Σε επόμενο κεφάλαιο, αναλύονται με κριτική ματιά γενικότερα ζητήματα λειτουργίας των ΦΔ, όπως αυτά προέκυψαν από μια συνολική αποτίμηση της έρευνας, ενώ στο τέλος καταλήγουμε σε συμπεράσματα και προτάσεις.

Α. σύνθεση των Διοικητικών Συμβουλίων των ΦΔ Πίνακας 1: σύνθεση ΔΣ των ΦΔ το 2009

Φορείς Διαχείρισης Περιοχών

Κεντρική διοίκηση

αυτοδιοίκηση

ΜΚΟ

1. Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου

2. Εθνικό Πάρκο Σχοινιά - Μαραθώνα

3. Περιοχή Οικοανάπτυξης Λίμνης Παμβώτιδας Ιωαννίνων 4. Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου -Β. Σποράδων 5. Εθνικό Πάρκο Λιμνών Κορώνειας -Βόλβης

6. Εθνικό Πάρκο Β. Πίνδου (Βίκου - Αώου Πίνδου) 7. Περιοχή Οικοανάπτυξης Κάρλας Μαυροβουνίου - Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου 8. Περιοχή Οικοανάπτυξης Όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μούστου 9. Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς

10. Εθνικό Πάρκο Λιμ/σας Μεσολογγίου

11. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού - Λουδία Αλιάκμονα 12. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπου Κερκίνης

13. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Έβρου

14. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Κοτυχίου Στροφυλιάς 15. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Νέστου - Βιστωνίδας Ισμαρίδας 16. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού

17. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Δρυμού Πρεσπών

18. Περιοχή Οικοανάπτυξης Ολύμπου Καρπάθου - Σαρίας 19. Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού

20. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Αίνου

21. Πάρκο Προστασίας της Φύσης Στενών και εκβολών Αχέροντα και Καλαμά 22. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Οίτης

23. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Παρνασσού

24. Περιοχή Οικοανάπτυξης Οροσειράς Ροδόπης 25. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Ολύμπου

26. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Σαμαριάς

27. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Πάρνηθας

Σύνολο

163

102

Ποσοστιαία κατανομή

53%

28%

19%

Πηγή: Μπεριάτος, 2009

Πίνακας 2: σύνθεση ΔΣ των ΦΔ το 2017 Αριθμός μελών - εκπροσώπων από: Φορείς Διαχείρισης Περιοχών 1. Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου 2. Εθνικό Πάρκο Σχοινιά - Μαραθώνα 3. Περιοχή Οικοανάπτυξης Λίμνης Παμβώτιδας Ιωαννίνων 4. Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου -Β. Σποράδων 5. Εθνικό Πάρκο Λιμνών Κορώνειας -Βόλβης 6. Εθνικό Πάρκο Β. Πίνδου (Βίκου - Αώου - Πίνδου) 7. Περιοχή Οικοανάπτυξης Κάρλας Μαυροβουνίου - Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου 8. Περιοχή Οικοανάπτυξης Όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μούστου 9. Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς 10. Εθνικό Πάρκο Λιμ/σας Μεσολογγίου 11. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκμονα 12. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπου Κερκίνης 13. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Έβρου 14. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Κοτυχίου - Στροφυλιάς 15. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Νέστου - Βιστωνίδας - Ισμαρίδας 16. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού 17. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Δρυμού Πρεσπών 18. Περιοχή Οικοανάπτυξης Ολύμπου Καρπάθου - Σαρίας 19. Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού 20. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Αίνου 21. Πάρκο Προστασίας της Φύσης Στενών και εκβολών Αχέροντα και Καλαμά 22. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Οίτης 23. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Παρνασσού 24. Περιοχή Οικοανάπτυξης Οροσειράς Ροδόπης 25. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Ολύμπου 26. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Σαμαριάς 27. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Πάρνηθας 28. Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων - Περιστερίου - Χαράδρας Αράχθου Σύνολο Ποσοστιαία κατανομή

κεντρική διοίκηση

αυτοδιοίκηση 21 7 3 5 12 6 3 5 3 6 4 5 8 5 5 6 4 6 4 9 5 5 3 4 6 6 5 2 163 49,50%

ΜΚΟ 3 2 3 2 4 3 4 2 3 3 2 2 4 4 4 2 2 2 5 2 3 3 5 4 10 4 3 12 102 31%

Πηγή: ίδια επεξεργασία

Σχετικά με τη δομή και τη σύνθεση των Διοικητικών Συμβουλίων των ΦΔ, παρατηρούμε στον πίνακα 1, όπου παρουσιάζεται η συγκεντρωτική σύνθεση των ΔΣ των 28 ΦΔ της χώρας μας, προκύπτει ότι υπάρχει μια σαφέστατα διακρινόμενη ανισομερής κατανομή στις τρεις βασικές κατηγορίες φορέων που εκφράζουν το κράτος, την αυτοδιοίκηση και την κοινωνία των πολιτών (τριμερής σχέση) πράγμα που βρίσκεται σε αναντιστοιχία με το πνεύμα του νόμου 2742/99. (Μπεριάτος, Παπαγεωργίου, 2013). Συγχρόνως, στον πίνακα 2, παρατηρούμε πως η σύνθεση αυτή έχει διαφοροποιηθεί ελάχιστα, με τις διαφορές ανά φορείς να κρατούν ίδιο το ποσοστό που κατέχει η Κεντρική Διοίκηση στα ΔΣ των ΦΔ. Συγκεκριμένα, η κρατική – κεντρική διοίκηση, έχει αριθμό εκπροσώπων που σχεδόν αγγίζει την απόλυτη πλειοψηφία (49,50%) του συνόλου, ενώ η τοπική αυτοδιοίκηση α’ και β’ βαθμού συγκεντρώνει κοντά στο ένα τρίτο (31%) και οι ΜΚΟ εξακολουθούν να υπολείπονται του ενός πέμπτου (19,50%). Επομένως παρατηρούμε πως παρά τις αλλαγές στην τοπική αυτοδιοίκηση, στις αυξημένες αρμοδιότητες που πλέον έχουν οι πρωτοβάθμιοι και δευτεροβάθμιοι ΟΤΑ, εξακολουθεί να υπάρχει ακόμη η επιφυλακτικότητα της κεντρικής διοίκησης να εμπιστευθεί την τοπική αυτοδιοίκηση αλλά και τις ΜΚΟ σε θέματα διαχείρισης περιβάλλοντος.

2 2 2 2 2 2 2 4 2 2 3 3 8 2 2 3 2 2 1 1 1 1 3 2 4 1 1 2 64 19,50%

Πίνακας 3 : σχέση εργασίας προσωπικού ανά ΦΔ το 2009 Φορείς Διαχείρισης Περιοχών 1. Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου

μόνιμοι

συμβασιούχοι 4

άλλοι 40

2. Εθνικό Πάρκο Σχοινιά - Μαραθώνα

10. Εθνικό Πάρκο Λιμ/σας Μεσολογγίου

11. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού - Λουδία Αλιάκμονα 12. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπου Κερκίνης

13. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Έβρου

17. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Δρυμού Πρεσπών

18. Περιοχή Οικοανάπτυξης Ολύμπου Καρπάθου - Σαρίας 19. Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού

20. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Αίνου

21. Πάρκο Προστασίας της Φύσης Στενών και εκβολών Αχέροντα και Καλαμά 22. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Οίτης

23. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Παρνασσού

24. Περιοχή Οικοανάπτυξης Οροσειράς Ροδόπης 25. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Ολύμπου

26. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Σαμαριάς

27. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Πάρνηθας

Σύνολο

175

73%

25%

Ποσοστιαία κατανομή Πηγή: Μπεριάτος, 2009

3 4

3 3

Πίνακας 4 : σχέση εργασίας προσωπικού ανά ΦΔ το 2017 Φορείς Διαχείρισης Περιοχών 1. Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου 2. Εθνικό Πάρκο Σχοινιά - Μαραθώνα 3. Περιοχή Οικοανάπτυξης Λίμνης Παμβώτιδας Ιωαννίνων 4. Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου -Β. Σποράδων 5. Εθνικό Πάρκο Λιμνών Κορώνειας -Βόλβης 6. Εθνικό Πάρκο Β. Πίνδου (Βίκου - Αώου - Πίνδου) 7. Περιοχή Οικοανάπτυξης Κάρλας Μαυροβουνίου - Κεφαλόβρυσου Βελεστίνου 8. Περιοχή Οικοανάπτυξης Όρους Πάρνωνα και υγροτόπου Μούστου 9. Εθνικό Πάρκο Δάσους Δαδιάς 10. Εθνικό Πάρκο Λιμ/σας Μεσολογγίου 11. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού - Λουδία - Αλιάκμονα 12. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπου Κερκίνης 13. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Έβρου 14. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Κοτυχίου - Στροφυλιάς 15. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Νέστου - Βιστωνίδας - Ισμαρίδας 16. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Αμβρακικού 17. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Δρυμού Πρεσπών 18. Περιοχή Οικοανάπτυξης Ολύμπου Καρπάθου - Σαρίας 19. Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού 20. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Αίνου 21. Πάρκο Προστασίας της Φύσης Στενών και εκβολών Αχέροντα και Καλαμά 22. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Οίτης 23. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Παρνασσού 24. Περιοχή Οικοανάπτυξης Οροσειράς Ροδόπης 25. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Ολύμπου 26. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Σαμαριάς 27. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Πάρνηθας 28. Εθνικό Πάρκο Τζουμέρκων - Περιστερίου - Χαράδρας Αράχθου σύνολο ποσοστιαία κατανομή

μόνιμοι 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 0 0 0 9 0 0 0 0 0 0 0 11 3,20%

συμβασιούχοι άλλοι 31 12 10 6 15 18 12 11 13 3 18 11 10 10 3 16 8 5 11 0 15 9 10 11 17 12 13 310 90,30%

2 0 0 2 0 0 0 0 0 4 4 0 3 0 0 0 3 1 0 0 0 0 0 0 0 3

0 22 6,50%

Πηγή: ίδια επεξεργασία

Το επόμενο ζήτημα το οποίο διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην εύρυθμη και ομαλή λειτουργία των ΦΔ των Προστατευόμενων Περιοχών στη χώρα μας, είναι η επάρκεια και η καταλληλότητα του προσωπικού, τόσο από ποσοτική όσο και από ποιοτική άποψη. Τα στοιχεία της έρευνας του 2009 (πίνακας 3), δείχνουν ότι όλα σχεδόν τα στελέχη εργάζονται με σύμβαση έργου ή εργασίας ορισμένου χρόνου (73%) ‘η αποτελούν εξωτερικούς συνεργάτες (25%), ενώ το 2009 οι μόνιμοι υπάλληλοι αποτελούν μόλις το 2%. Παράλληλα, στην έρευνα του 2017 (πίνακας 4), παρατηρούμε πως τα ποσοστά αυτά δεν παρουσιάζουν μεγάλη διαφοροποίηση, με το ποσοστό των μονίμων στελεχών των ΦΔ να είναι συντριπτικά μικρό (3,2%) ενώ το ποσοστό των συμβασιούχων παραμένει ιδιαίτερα υψηλό (90,3%), γεγονός που εντείνει την ήδη υπάρχουσα ανασφάλεια στους εργαζόμενους οι οποίοι συχνά αντικαθίστανται προτού εξοικειωθούν με το αντικείμενό τους. Η μη ύπαρξη μονίμων εργαζόμενων στους ΦΔ, θα μπορούσαμε να ισχυρισθούμε πως είναι απόρροια της οικονομικής κρίσης, στο βωμό της οποίας, θυσιάζονται και οι ΦΔ αλλά και ΄ο,τι πιθανά να σχετίζεται με τη διαχείριση και προστασία του περιβάλλοντος εν γένει.

Πίνακας 5 : πηγές χρηματοδότησης ανά ΦΔ το 2009

Φορείς Διαχείρισης Περιοχών

Ευρωπαϊκή Ένωση

Εθνικοί Πόροι

ΜΚΟ

Άλλη πηγή

1. Εθνικό θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου

2. Εθνικό Πάρκο Σχοινιά - Μαραθώνα

10. Εθνικό Πάρκο Λιμ/σας Μεσολογγίου

11. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Αξιού - Λουδία Αλιάκμονα 12. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπου Κερκίνης

13. Εθνικό Πάρκο Δέλτα Έβρου

17. Εθνικό Πάρκο Υγροτόπων Δρυμού Πρεσπών

18. Περιοχή Οικοανάπτυξης Ολύμπου Καρπάθου - Σαρίας 19. Εθνικό Πάρκο Χελμού - Βουραϊκού

20. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Αίνου

21. Πάρκο Προστασίας της Φύσης Στενών και εκβολών Αχέροντα και Καλαμά 22. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Οίτης

23. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Παρνασσού

24. Περιοχή Οικοανάπτυξης Οροσειράς Ροδόπης 25. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Ολύμπου

26. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Σαμαριάς

27. Εθνικό Πάρκο Δρυμού Πάρνηθας

Σύνολο

Πηγή: Μπεριάτος, 2009

Αναφορικά με τις πηγές χρηματοδότησης (πίνακας 5), παρατηρούμε ότι το έτος 2009, εντοπίζονται αφενός στα κονδύλια από προγράμματα της ΕΕ, αφετέρου σε εθνικούς πόρους. Ωστόσο, σήμερα, η χρηματοδότηση τόσο από εθνικούς πόρους, όσο και από την ΕΕ, έχει μειωθεί, με τους ΦΔ να αναζητούν άλλες πηγές χρηματοδότησης, όπως το Πράσινο Ταμείο, χορηγίες / δωρεές, ή ανταποδοτικά τέλη κ.α. Το σημαντικότερο ωστόσο, δεν είναι η πηγή της χρηματοδότησης, αλλά το ύψος της, το οποίο κρίνεται από τους ΦΔ ως ανεπαρκές ως προς τις ανάγκες σε μελέτες και έργα απαραίτητα για τη διαχείριση των ΠΠ. Σχετικά με τα είδη των μελετών που ανατέθηκαν και εκπονήθηκαν, προκύπτει, τόσο από την έρευνα του 2009, όσο και από εκείνη του 2017, ότι αφορά μεταξύ άλλων σχέδια διαχείρισης, προγράμματα παρακολούθησης, ειδικά σχέδια τουριστικής ανάπτυξης, δράσεις διασυνοριακής συνεργασίας, οικονομοτεχνικές μελέτες, μελέτες για δασικά είδη και οικοσυστήματα κ.α. 5. Απολογισμός για τη λειτουργία των Φορέων Διαχείρισης των ΠΠ στην Ελλάδα Στο κεφάλαιο αυτό, παρουσιάζονται ανά θεματική ενότητα τα περισσότερο σοβαρά προβλήματα που έχουν προκύψει από την εφαρμογή του θεσμού των Φορέων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών. Σε αυτή την αποτίμηση συνέβαλαν οι ίδιοι οι ΦΔ με το σχολιασμό τους σε διαφορετικές ενότητες του ερωτηματολογίου, όπως παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο, αλλά η συνολική αξιολόγηση προέκυψε βάσει απόψεων και άλλων άμεσα ή έμμεσα εμπλεκόμενων, όπως και προσωπικές εμπειρίες ή εκτιμήσεις της γράφουσας. Συγχρόνως, εκτός από την προσέγγιση της αντιμετώπισης των ζητημάτων αυτών, σε επόμενο κεφάλαιο, προτείνονται συναφή κριτήρια βάσει των οποίων θα μπορούσαν να αξιολογηθούν οι επιδόσεις και η αποτελεσματικότητα καθενός ΦΔ ξεχωριστά. Α. Θεσμική Κατοχύρωση Σήμερα (2017), σχεδόν 15 χρόνια μετά την έναρξη της εφαρμογής του θεσμού των ΦΔ, υπάρχουν αρκετές περιοχές χωρίς κανένα θεσμικό πλαίσιο, άλλες με παλαιότερο και αναποτελεσματικό, ενώ προβληματική κρίνεται και η κατάσταση για την πλειονότητα των περιοχών που χαρακτηρίστηκαν με Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ). Οι θεσμικές ρυθμίσεις σχετικά με τους ΦΔ των ΠΠ είναι δύο κατηγοριών: εκείνες που αφορούν την προστατευόμενη περιοχή ως γεωγραφική και χωρική οντότητα και εκείνες που αφορούν τον ίδιο το Φορέα Διαχείρισης ως οργανωτικό και διοικητικό μηχανισμό (Μπεριάτος, 2003).

Β. Χρηματοδότηση Η απουσία σταθερής χρηματοδότησης αποτελεί ένα από τα μείζονα προβλήματα των ΦΔ, καθώς δεν επιτρέπει τον αποτελεσματικό προγραμματισμό τους σε ο,τι αφορά τη λειτουργία τους εν γένει. Οι λειτουργικές ανάγκες δεν δύνανται να καλύπτονται μονίμως από ευρωπαϊκό ή άλλο πρόγραμμα – χρηματοδοτικό μέσο,

ενώ οι βασικές δράσεις προστασίας δε μπορούν να αναβάλλονται ή να ρυθμίζονται χρονικά από την εύρεση του κατάλληλου / πρόθυμου εκάστοτε χρηματοδότη. Βασική υποχρέωση της πολιτείας συνιστά η διασφάλιση της βασικής χρηματοδότησης για την προστασία της βιοποικιλότητας, όπως και των αντίστοιχων θεσμών που συνδέονται με αυτή. Συγχρόνως, οι ΦΔ θα πρέπει να διευκολυνθούν από την Πολιτεία στην αναζήτηση μη κρατικών πόρων, ενώ θα πρέπει να βοηθηθούν κεντρικά, σε επιστημονικό και διαχειριστικό επίπεδο, ώστε να υπάρξει από πλευράς τους κοινή προσέγγιση στην αποτίμηση του κόστους των απολύτως αναγκαίων για τον κάθε ΦΔ ξεχωριστά, δράσεων προστασίας. Η απόφαση του ΥΠΕΚΑ, για πρόσθετη ενίσχυση των ΦΔ με πόρους από το Πράσινο Ταμείο προκειμένου να αντιμετωπιστεί το θέμα μη επιλέξιμων δαπανών είναι μια σημαντική, θετική εξέλιξη. Γ. Διακυβέρνηση Το σύστημα διακυβέρνησης των ΦΔ που βασίστηκε στην επιλογή αντιπροσώπευσης των «συμφεροντούχων» (stakeholders) στην εκάστοτε περιοχή, προερχόμενων συγκεκριμένα από την κεντρική διοίκηση (επιμέρους υπουργεία), τις τοπικές αρχές, τους εκεί παραγωγικούς φορείς και δραστηριοποιούμενες ΜΚΟ, μαζί με ειδικούς επιστήμονες στα Διοικητικά τους Συμβούλια, ήταν πρωτοπόρο για τα δεδομένα της Ελλάδας. Θα μπορούσε να αποδώσει, στο βαθμό που θα λειτουργόυσε πραγματικά αντιπροσωπευτικά, με τους εκπροσώπους να μεταφέρουν όχι την προσωπική τους άποψη, αλλά μια σύνθεση απόψεων του φορέα που εκπροσωπούν, που θα προέκυπτε από εσωτερικές διαβουλεύσεις. Με μια τέτοια προσέγγιση στη διακυβέρνηση των ΦΔ, εξασφαλίζεται δυνητικά η άμεση μεταφορά πληροφορίας, απόψεων, προτεραιοτήτων και απαράβατων όρων από πλευράς εκπροσωπούμενων φορέων, έτσι ώστε τα όποια θέματα να συζητούνται και να επιλύονται σε μεγάλο βαθμό εσωτερικά, πριν βγουν στην ευρύτερη κοινωνία. Ωστόσο, πολλές εγγενείς και εξωγενείς αδυναμίες, δεν επέτρεψαν στο σύστημα να λειτουργήσει κατ’ αυτό τον τρόπο. Η συστηματική απουσία μελών του ΔΣ, η «μετατόπιση» του ρόλου του ίδιου του ΔΣ (αποκλειστική λειτουργία του ΦΔ με τα μέλη των ΔΣ, έως ότου στελεχωθούν με το κατάλληλο προσωπικό), οι μεγάλες ευθύνες και αρμοδιότητες των προέδρων (που προέκυπταν είτε από την απουσία διοικητικής «ωριμότητας» είτε από την έλλειψη γνώσης του αντικειμένου), αποτέλεσαν ανασταλτικοί παράγοντες στην αποτελεσματική διακυβέρνηση των ΦΔ διαχρονικά. Δ. Διαχείριση Η διαχείριση της εκάστοτε προστατευόμενης περιοχής στο σύνολό της, όπως επίσης και των επιμέρους προστατευόμενων στοιχείων της, αποτελεί ουσιαστικά και το αντικείμενο καθώς και το λόγο υπάρξης των ΦΔ. Οι δράσεις που αφορούν τη διαχείριση των περιοχών, προϋποθέτουν την ανάλυση της υπάρχουσας αρχικής κατάστασης (δράσεις παρακολούθησης), την ιεράρχηση προτεραιοτήτων και τη λήψη κατάλληλων μέτρων, ώστε μετά την εφαρμογή των δράσεων διαχείρισης (σχέδια διαχείρισης), να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητά τους και αναλόγως να συνεχιστούν, διακοπούν ή τροποποιηθούν.

Τα σχέδια διαχείρισης, απολύτως αναγκαία για κάθε ΠΠ, περιγράφουν τα προβλήματα και τις ευκαιρίες για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας στις διαφορετικές εκφάνσεις της, του χώρου ως σύνολο και των επιμέρους στοιχείων που συνθέτουν το προστατευόμενο τοπίο, ενώ συγχρόνως δίνουν τη δυνατότητα επίτευξης ορισμένων στόχων σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και μέσα από συγκεκριμένες δράσεις και χρηματοδοτικά πλαίσια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η απουσία σχεδίων διαχείρισης, υπονοεί αδυναμία άσκησης διαχείρισης που οδηγεί σε προστασία και βιώσιμη ανάπτυξη, ενώ οι λόγοι απουσίας τους σχετίζονται περισσότερο με αδυναμίες της κεντρικής διοίκησης, παρά με αυτές των ίδιων των ΦΔ. Τέλος, τεχνικοί λόγοι που συμβάλλουν στην καθυστέρηση εκπόνησης των σχεδίων διαχείρισης, αφορούν στον τρόπο εκπόνησής τους, εξωτερικά με ανάθεση μελέτης και όχι από το ίδιο στελεχιακό δυναμικό των ΦΔ, καθώς απαιτείται διαχειριστική επάρκεια που που δεν έχουν οι ίδιοι. Οι δράσεις παρακολούθησης, συνήθως έχουν σαφείς χρονικούς περιορισμούς, ενώ δεν επαρκεί η εκπόνησή τους για μια μόνο χρονιά, αλλά οφείλουν να γίνονται συστηματικά ακολουθώντας μια αξιόπιστη επιστημονική μέθοδο. Παράλληλα, κρίνεται απαραίτητος ο σχεδιασμός και η εφαρμογή ενός ενιαίου συστήματος επιστημονικής παρακολούθησης με κοινά πρωτόκολλα εργασίας για όλους καθώς και για προγραμματισμό της τακτικής επανάληψης εργασιών. Τέλος, σκόπιμη είναι και η εξειδικευμένη επιμόρφωση στελεχών των ΦΔ ώστε να είναι οι ίδιοι καταρτισμένοι για την υλοποίηση προγραμμάτων παρακολούθησης, όπου αυτό είναι εφικτό, ενώ οι ΦΔ θα πρέπει να ενημερώνονται και να ενημερώνουν για όλα τα προγράμματα επιστημονικής παρακολούθησης που λαμβάνουν χώρα από διάφορους φορείς. Ε. Στελέχωση Οι ΦΔ σήμερα υφίστανται, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε, κυρίως σε διοικητικό επίπεδο (Πρόεδρος, ΔΣ) και όχι τόσο σε επίπεδο υπηρεσιών όπως ορίζει ο 2742/99. Αυτό, όπως είναι φυσικό, έχει σοβαρές συνέπειες στην εύρυθμη και ομαλή λειτουργία τους, καθώς και στη δυνατότητά τους να διεξάγουν έργα με αυτεπιστασία (λ.χ. δράσεις παρακολούθησης, σχέδια διαχείρισης κ.α.), αντί να τα αναθέτουν σε εξωτερικούς εργολήπτες. Συγχρόνως, για τη διεξαγωγή όλων των παραπάνω, κρίνεται αναγκαία η παρουσία ατόμων τόσο αυξημένων όσο και εξειδικευμένων προσόντων σε συγκεκριμένα γνωστικά πεδία, που θα δύνανται να υποστηρίξουν το όλο εγχείρημα. Παρόλαυτά, οι ΦΔ, χωρίς σταθερή χρηματοδότηση, βρίσκονται υποχρεωμένοι να προσλαμβάνουν συχνά έκτακτο προσωπικό, η επιλογή του οποίου γίνεται συχνά βάσει κοινωνικών κριτηρίων και όχι κριτηρίων συνάφειας με το αντικείμενο, εξειδικευμένης γνώσης κ.α.

6. Προτάσεις – συμπεράσματα Συνολικά, θα μπορούσαμε να πούμε πως η λειτουργία των φορέων διαχείρισης χαρακτηρίζεται από αναποτελεσματικότητα, καθώς είναι απαραίτητη η επιστημονική στήριξη, η καθοδήγηση, ο συντονισμός των Φορέων μεταξύ τους καθώς και από το αρμόδιο Υπουργείο. Με την κοινοτική χρηματοδότηση να μην καλύπτει τις λειτουργικές δαπάνες, και τις εθνικές επιχορηγήσεις να μην είναι πλέον τόσο ισχυρές όσο τα πρώτα χρόνια λειτουργίας των ΦΔ, η λειτουργία τους πιθανά να πάψει να υπάρχει σε μερικά χρόνια. Ο καθοριστικός ρόλος που διαδραματίζουν οι ΦΔ στη διαχείριση και προστασία της ελληνικής φύσης μπορούν να ενισχυθεί με πολλαπλές και στοχευμένες δράσεις ανάκαμψής τους. Σχετικά με τη θεσμική τους κατοχύρωση, θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στη θεσμική θωράκιση των ΦΔ, πράγμα που θα συμβεί με την επίσπευση διαδικασιών για την έκδοση ΠΔ χαρακτηρισμού προστατευόμενων περιοχών. Συγχρόνως, κρίνεται απαραίτητη η δραστηριοποίηση των ΦΔ σε στοχευμένες δράσεις περιβαλλοντικής ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, όπως και προώθησης διαδικασιών συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας σε θέματα που αφορούν τη διαχείριση της προστατευόμενης περιοχής. Όσον αφορά στη χρηματοδότησή τους, η Πολιτεία οφείλει να αναλάβει την οικονομική στήριξη τουλάχιστον των λειτουργικών τους αναγκών και ενός πυρήνα βασικών δράσεων προστασίας και να την εξασφαλίσει σε συνεχή βάση ή έστω σε μια σταθερή περιοδικότητα. Συγχρόνως η κρατική επιχορήγηση των ΦΔ θα πρέπει να είναι ανάλογη των ειδικών αναγκών καθενός, χωρίς τις μέχρι τώρα οριζόντιες ρυθμίσεις ισόποσης ενίσχυσης, ενώ η Πολιτεία θα πρέπει να ενθαρρύνει και να διευκολύνει την ανάληψη δραστηριοτήτων αναζήτησης πρόσθετων πόρων Αναφορικά με τη διακυβέρνηση των ΦΔ, οι εκπρόσωποι των υπουργείων, θα πρέπει να έχουν γνώση του αντικειμένου και να προέρχονται κατεξοχήν από τις τοπικές αποκεντρωμένες υπηρεσίες των υπουργείων, όπου αυτό είναι εφικτό. Οι εκπροσωπούμενοι φορείς στα ΔΣ των ΦΔ οφείλουν να αναζητούν, να ενισχύουν, να προτείνουν και να διασφαλίζουν αμφίδρομη ενημέρωση από και προς τον εκπρόσωπό τους. Για να αντιμετωπισθεί σωστά εν γένει το ζήτημα της διακυβέρνησής τους, καλό θα ήταν οι πρόεδροι και τα άλλα μέλη των ΔΣ να παρακολουθούν ειδικά σεμινάρια πριν αναλάβουν το έργο τους, με τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΝ σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς της Διοίκησης (πχ Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης) να αναλαμβάνουν κεντρικά την οργάνωση των ειδικών αυτών σεμιναρίων. Τέλος, όσον αφορά στη στελέχωση των ΦΔ, δεδομένης της σημερινής δυσμενούς συγκυρίας, θα μπορούσε να διερευνηθεί η δυνατότητα σύστασης οργανικών θέσεων, για την αντιμετώπιση βασικών λειτουργικών και διοικητικών αναγκών καθώς και ένταξης της αμοιβής τους στα βασικά έξοδα λειτουργίας των ΦΔ. Παράλληλα, να υπάρξει πρωτοβουλία από πλευράς Υπουργείου για ενημέρωση του ΑΣΕΠ σχετικά με τα ειδικά χαρακτηριστικά που πρέπει να έχει το προσωπικό των ΦΔ, ενώ συγχρόνως οι αρμόδιες υπηρεσίες του σε συνεργασία με τους ΦΔ να προτείνουν τρόπους προσδιορισμού βασικών αναγκών σε ανθρώπινο δυναμικό ανα ΦΔ.

Όλα τα παραπάνω, συνιστούν στοιχεία μιας γενικότερης, συνολικής αναθεώρησης της περιβαλλοντικής πολιτικής της χώρας, ώστε να τεθούν νέες προτεραιότητες και να αυξηθεί η χρηματοδότηση υπέρ των ΠΠ και γενικά της διαχείρισης και προστασίας της φύσης σε μια εποχή μείζονος περιβαλλοντικής κρίσης σε τοπικό, εθνικό και πλανητικό επίπεδο.

7. Πηγές τεκμηρίωσης Μπεριάτος, Η. (2015), «Η διαχείριση της φύσης: για ένα ελληνικό σύστημα προστατευόμενων περιοχών» στο «Το οικιστικό aids και η κουλτούρα του σχεδιασμού», Andy’s Publishers, Αθήνα, σελ. 200-202 Μπεριάτος, Η. (2015), «Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών: Αφήστε όλα τα λουλούδια ν’ανθίσουν» στο «Το οικιστικό aids και η κουλτούρα του σχεδιασμού», Andy’s Publishers, Αθήνα, σελ. 248-251 Μπεριάτος, Η., Παπαγεωργίου, Μ. (2013), «Χωροταξικός και Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός: Ανάπτυξη και Προστασία», πανεπιστημιακές σημειώσεις μαθήματος «στούντιο χωροταξίας 1α: σχεδιασμός υπαίθρου και περιβάλλοντος», Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας, Βόλος, σελ. 99-107 Μπεριάτος, Η. (2012), «Χωροταξικός σχεδιασμός και προστασία της φύσης: Θεσμικό πλαίσιο και προστατευόμενες περιοχές» στο Α. Κούγκολος, Ο. Χριστοπούλου, Χ. Λασπίδου (επιμ.) Βιβλίο πρακτικών 1ου περιβαλλοντικού συνεδρίου Θεσσαλίας, Εκδόσεις Γράφημα: Θεσσαλονίκη Μπεριάτος, Η. (2009), «Φορείς Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών: Διδάγματα από τον απολογισμό της πενταετίας 2003-08», στο Κοτζαμάνης Β., Κούγκολος Α., Μπεριάτος Η., Οικονόμου Δ. και Πετράκος Γ. (επιμ.), Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Πολεοδομίας, Χωροταξίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Τόμος ΙΙ, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας: Βόλος, σελ: 987-994 Μπεριάτος, Η. (2003), «Σχεδιασμός και Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών: Η ελληνική εμπειρία», στο Αειχώρος: Κείμενα Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Ανάπτυξης, 2, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας: Βόλος, σελ: 58-59 Παπαγεωργίου Μ., Γιαννούλα Μ. και Τελιανίδου Σ. (2010), «Ο ρόλος του χωροταξικού σχεδιασμού στη διαχείριση και προστασία της φυσικής κληρονομιάς» στο Μπεριάτος Η. και Παπαγεωργίου Μ. (επιμ.), Χωροταξία – Πολεοδομία – Περιβάλλον στον 21ο αιώνα: Ελλάδα – Μεσόγειος, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Θεσσαλίας: Βόλος, σελ. 797 - 812 Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής (ΥΠΕΚΑ), Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη – ΕΠΠΕΡΑΑ 2007-2013