ปี 2564
คลอง บาง
ประ ทุน
สมุด คูม ่ อ ื บันทึกเรือ ่ งราวคลองบางประทุน ผ่านรูปถ่ายจากประสบการณ์
คํานํา
คลองบางประทุน ในอดีตเป็นย่านชุมชนดั้งเดิมของธนบุรี ตัง ้ อยูบ ่ ริเวณแขวนบางขุนเทียน เขตจอมทอง จังหวัดกรุงเทพมหานคร เป็นพื้นที่เชื่อมต่อระหว่างคลองคลองภาษีเจริญและคลองสนามไชย ระยะทางราวๆ 4 กิโลเมตร เนือ ่ งจากลักษณะภูมป ิ ระเทศเป็นทีร ่ าบลุม ่ ตัง ้ อยูบ ่ นพืน ้ ทีซ ่ ง ึ่ ในทางภูมศ ิ าสตร์เรียกว่าบริเวณดินดอนสามเหลีย ่ ม ปากแม่นํ้า ได้ประโยชน์จากอิทธิพลของนํ้าทะเลทั้งขึ้นและลงเพราะ เมือ ่ นํา้ ทะเลขึน ้ กระแสนํา้ ทีพ ่ ด ั มาจากทางเหนือจะพัดพาเอาดินตะกอน ที่ มี แ ร่ ธ าตุ เ ข้ า มาและเมื่ อ นํ้ า ลงเพราะเป็ น พื้ น ที่ ลุ ่ ม จึ ง เป็ น แหล่ ง รั บ ทรัพยากรกับความกร่อยของนํา้ ทําให้พน ื้ ทีอ ่ ด ุ มสมบูรณ์เหมาะแก่การ เพาะปลูกคนในอดีตจึงประกอบอาชีพเกษตรกรรมทําสวนเป็นหลัก โดยใช้ชีวิตสอดคล้องกับธรรมชาติ และอาศัยธรรมชาติมีวิถีชีวิตที่ เกีย ่ วข้องกับสายนํา้ เป็นทีอ ่ ยูอ ่ าศัย แหล่งอาหารการเดินทางเส้นทาง ขนส่งสินค้า และทําเกษตรกรรมสายนํา้ จึงมีความสําคัญในการเชือ ่ มโยง คนในพื้นที่เข้าด้วยกัน ปัจจุบน ั การขยายตัวของสังคมเมืองได้สง ่ ผลกระทบต่อวิถช ี ว ี ต ิ วัฒนธรรมต่าง ๆ พืน ้ ทีค ่ ลองทีเ่ คยเป็นเส้นทางสัญจร เป็นพืน ้ ทีส ่ าํ หรับ อุปโภคบริโภคกลายเป็นเส้นทางระบายนํ้าและทิ้งขยะ อีกทั้งหลาย ๆ บ้านในคลองบางประทุนเปลีย ่ นวิถช ี ว ี ต ิ ส่งลูกไปเรียนยังภายนอกบ้าง และ นิ ย มออกไปทํ า งานนอกพื้ น ที่ ทํ า ให้ ค นเริ่ ม ห่ า งเหิ น จากพื้ น ที่ ภูมิปัญญาไม่ได้รับการสืบทอด แต่หลายบ้านก็ยังรักษาวิถีชาวสวน ให้คงอยู่ในอดีตคลองสายนี้มีภูมิปัญญาดั่งเดิมมากมาย เช่น ชุมชน หมอแผนโบราณ สวนลิ้นจี่ แหล่งผลิตส้มบางมด มะพร้าวนํ้าหอม การทํางอบ ขนมตระกูลทอง บ้านกลองยาว แต่ในปัจจุบน ั ภูมป ิ ญ ั ญา ต่าง ๆ ได้หายไปกับคนในอดีต นอกจากนั้นพื้นที่ตรงนี้ยังเป็นพื้นที่ สีเขียวที่มีความสําคัญต่อระบบนิเวศ
สารบัญ 01 02 03 04 05 06
วัฒนธรรมคลองบางประทุน วิถช ี วี ต ิ ภูมิปญ � ญา ศาสนา ความเชือ ่ ประเพณี
การละเล�น มรดกทางวัฒนธรรม บางประทุนในป�จจุบน ั
สุนทรภูพ ่ รรณนาถึงคลองบางประทุนใน “นิราศเพชรบุร”ี ช่วงหนึ่งว่า บางประทุนเหมือนประทุนได้อุ่นจิต พอป้องปิดเป็นหลังคานิจจาเอ๋ย หนาวนํ้าค้างพร่างพรมลมรําเพย พิงเขนยนอนอุ่นประทุนบัง
ปี 2564
วัฒนธรรม ท้องถิน ่ บางประทุน สมุด คูม ่ อ ื บันทึกเรือ ่ งราวคลองบางประทุน ผ่านรูปถ่ายจากประสบการณ์
ปี 2564
ความ เป็นอยู่ สมุด คูม ่ อ ื บันทึกเรือ ่ งราวคลองบางประทุน ผ่านรูปถ่ายจากประสบการณ์
เกษตรกรรม ทําสวน
บางประทุน ต้นทุนคือธรรมชาติ
พืน ้ ทีค ่ ลองบางประทุนตัง ้ อยูใ่ นบริเวณทีม ่ ก ี ารพัดพาตะกอนจากสายนํา้ มา ตกตะกอนอยู่บริเวณนี้และการหนุนของนํ้าทะเลบริเวณปากอ่าวที่ทําให้ บริเวณนี้มีทั้งนํ้ากร่อยและนํ้าจืดพื้นที่จึงเหมาะแก่การทําเกษตรกรรม
เริมต้ ่ น จากสายนํา้ สายนํ้าเปรียบเสมือนชีวิต และจิตใจของชุมชน คลองบางประทุนสมัยก่อน นอกจากใช้สัญจรไปมาของชาวบ้าน ก็จะมีพวกเรือไปรษณีย์มาส่งจดหมาย มีเรือขายกับข้าว เรือรับจ้าง เรื อ ขายไม้ พ วกไม้ ไ ผ่ อุ ป กรณ์ ก ารเกษตรแบบนี้ ก็ จ ะมี เ หมื อ นกั น หรือนานๆ ทีจะมีเรือเกลือจากมหาชัยเข้ามา
ปี 2564
วิถีชีวิต ภูมิปัญญา สมุด คูม ่ อ ื บันทึกเรือ ่ งราวคลองบางประทุน ผ่านรูปถ่ายจากประสบการณ์
ภูมปิ ญ ั ญา หัตถกรรม
จากพืน ้ ฐานการดํารงชีวิต นอกจากนี้ยังมีงานหัตถกรรมอย่างการจักสานทางมะพร้าวที่เป็น การนําทรัพยากรที่มีในพื้นที่อย่างทางมะพร้าวมาสร้างสรรค์เป็น ของใช้ของตกแต่งที่งดงามและมีคุณค่าทางจิตใจ
ขนมใส่ ไ ส้ ภูมป ิ ัญญาคาวหวาน สายนํ้าร้อยเรียงความสัมพันธ์ของผู้คนอดีตมีระบบญาติที่ความสัมพันธ์อย่างแน่นแฟ้น ดังจะเห็นได้จากการขอแรงเพื่อลงแขกในพื้นที่งานบุญที่วัดบางประทุนในแต่ละบ้านคน ในครอบครัวมาช่วยกันแบ่งหน้าที่ในการทําจนเกินเป็นภูมิปัญญาประกอบอาหารและ ขนมทีม ่ เี อกลักษณ์เฉพาะถิน ่ ของบางประทุน โดยการใช้วต ั ถุดบ ิ ทีส ่ ดใหม่ทม ่ี าจากทรัพยากร ในพื้นที่ประกอบกับรสมือช่างคาวหวานที่ถ่ายทอดกันมารุ่นสู่รุ่น
หมีกรอบ ่
หมี่กรอบ เป็นอาหารทานเล่นที่อยู่คู่กับคนไทยมาทุกยุคทุกสมัย ถ้าย่านฝั่นธนบุรี ที่รู้จักกันดี และโด่งดังมากคือหมี่กรอบ ร.5 ส่วนสังคมชาวสวนย่านบางประทุน บางขุนเทียน มีช่างของคาวที่ทําหมี่กรอบอร่อย ซุกซ่อนอยู่มากมาย และมีวิชาทําอาหารดีๆ ที่ถ่ายทอดต่อๆ กันมาจากรุ่นสู่รุ่น หมี่กรอบ อาจเป็นของทานเล่น ที่ดูเหมือนทําง่าย แต่เทคนิคสําคัญ เป็นของ คนที่ทําอย่างชํานาญ ของแบบนี้สอนกันไม่ได้ การควบคุมไฟ จังหวะเร็วช้า หนักเบา ไม่มีสูตร ตายตัว นอกจากการฝึกฝนบ่อยๆ ลุ ง หลํ า เล่ า ว่ า สู ต รหมี่ ก รอบไก้ ม าจากตาหลิ ว เวลาเมา ก็ แ อบขอทํ า ครู พั ก ลั ก จํ า จนชํานาญหมันเอาให้ชิมบ่อยๆ จนรสชาติคุ้นลิ้น เป็นว่าใช้ได้ นํ้าหมี่กรอบต้องมีสามรส เปรี้ยว เค็ ม หวาน ไฟต้ อ งเปิ ด ให้ ร ้ อ น ระหว่ า งทอดต้ อ งเบาไฟให้ ค วามร้ อ นสมํ่ า เสมอ ลงเร็ ว ขึ้ น เร็ ว หมี่จะสวยไม่ไหม้ เมื่อถึงขั้นตอนการคลุกนํ้าและหมี่ ต้องดูไฟให้ดี คลุกไม่ดีก็ไม่ทั่ว บางส่วนรส เข้มบางส่วนรสอ่อน คลุกช้าไปไฟแรงไปก็ไหม้ ถ้ามีรสชาติขม หรือคลุกไม่ทั่วก็หมดท่า วัตถุดิบ สําคัญอีกอย่างคือ ส้มซ่า โรยใส่ระหว่างคลุกนํ้ากับหมี่ บางทีก็เห็นลุงโรยหน้าจาน ส้มซ่าเป็น วัตถุดิบหลักในการทําหมี่กรอบกับปะแนม หมี่กรอบสูตรบางประทุน จึงมีรสชาติท่ีเป็นเอกลักษณ์ ไม่เหมือนใคร เป็นรสชาติทค ี่ วรรักษาและถ่ายทอดภูมป ิ ญ ั ญาไว้ ให้เป็นของขึน ้ ชือ ่ ของชาวบางประทุน
ลุงหลํา หนึง ่ ในช่างของคาวหวาน คลองบางประทุน
ขนมตระกูลทอง
ต้องคลองบางประทุน ภูมป ิ ัญญาคาวหวาน สายนํ้าร้อยเรียงความสัมพันธ์ของผู้คนอดีตมีระบบญาติที่ความสัมพันธ์อย่างแน่นแฟ้น ดังจะเห็นได้จากการขอแรงเพื่อลงแขกในพื้นที่งานบุญที่วัดบางประทุนในแต่ละบ้านคน ในครอบครัวมาช่วยกันแบ่งหน้าที่ในการทําจนเกินเป็นภูมิปัญญาประกอบอาหารและ ขนมทีม ่ เี อกลักษณ์เฉพาะถิน ่ ของบางประทุน โดยการใช้วต ั ถุดบ ิ ทีส ่ ดใหม่ทม ่ี าจากทรัพยากร ในพื้นที่ประกอบกับรสมือช่างคาวหวานที่ถ่ายทอดกันมารุ่นสู่รุ่น
กาละแม
สายนํ้าร้อยเรียงความสัมพันธ์ของผู้คนอดีตมีระบบญาติที่ความสัมพันธ์อย่างแน่นแฟ้น ดังจะเห็นได้จากการขอแรงเพื่อลงแขกในพื้นที่งานบุญที่วัดบางประทุนในแต่ละบ้านคน ในครอบครัวมาช่วยกันแบ่งหน้าที่ในการทําจนเกินเป็นภูมิปัญญาประกอบอาหารและ ขนมทีม ่ เี อกลักษณ์เฉพาะถิน ่ ของบางประทุน โดยการใช้วต ั ถุดบ ิ ทีส ่ ดใหม่ทม ่ี าจากทรัพยากร ในพื้นที่ประกอบกับรสมือช่างคาวหวานที่ถ่ายทอดกันมารุ่นสู่รุ่น
อาหารคาว
ยําหัวปรี
ปี 2564
มรดกทาง วัฒนธรรม สมุด คูม ่ อ ื บันทึกเรือ ่ งราวคลองบางประทุน ผ่านรูปถ่ายจากประสบการณ์
วัดบางประทุน ศูนย์รวมจิตใจ
นอกจากคลอง ก็ยังมี ‘วัด’ที่ถือเป็นสถานที่สําคัญสําหรับชาวบางประทุน เพราะนอกจากจะเป็ น ที่ พึ่ ง ทางใจให้ ช าวบ้ า นมากราบไหว้ สั ก การบู ช า เวลามีงานบุญหรือประเพณีต่างๆ โรงครัวและศาลาท่านํ้าวัดยังคลาคลํ่า ไปด้วยชาวคลองบางประทุนที่มาช่วยงาน
ปี 2564
บางประทุน ในปัจจุบน ั สมุด คูม ่ อ ื บันทึกเรือ ่ งราวคลองบางประทุน ผ่านรูปถ่ายจากประสบการณ์
การขยายตัว ของเมือง
นอกจากคลอง ก็ยังมี ‘วัด’ที่ถือเป็นสถานที่สําคัญสําหรับชาวบางประทุน เพราะนอกจากจะเป็ น ที่ พึ่ ง ทางใจให้ ช าวบ้ า นมากราบไหว้ สั ก การบู ช า เวลามีงานบุญหรือประเพณีต่างๆ โรงครัวและศาลาท่านํ้าวัดยังคลาคลํ่า ไปด้วยชาวคลองบางประทุนที่มาช่วยงาน
การปรับตัว ชาวบ�าน นอกจากคลอง ก็ยังมี ‘วัด’ที่ถือเป็นสถานที่สําคัญสําหรับชาวบางประทุน เพราะนอกจากจะเป็ น ที่ พึ่ ง ทางใจให้ ช าวบ้ า นมากราบไหว้ สั ก การบู ช า เวลามีงานบุญหรือประเพณีต่างๆ โรงครัวและศาลาท่านํ้าวัดยังคลาคลํ่า ไปด้วยชาวคลองบางประทุนที่มาช่วยงาน
ตลาดวัดไทร สายนํ้าร้อยเรียงความสัมพันธ์ของผู้คนอดีตมีระบบญาติที่ความสัมพันธ์อย่างแน่นแฟ้น ดังจะเห็นได้จากการขอแรงเพื่อลงแขกในพื้นที่งานบุญที่วัดบางประทุนในแต่ละบ้านคน ในครอบครัวมาช่วยกันแบ่งหน้าที่ในการทําจนเกินเป็นภูมิปัญญาประกอบอาหารและ ขนมทีม ่ เี อกลักษณ์เฉพาะถิน ่ ของบางประทุน โดยการใช้วต ั ถุดบ ิ ทีส ่ ดใหม่ทม ่ี าจากทรัพยากร ในพื้นที่ประกอบกับรสมือช่างคาวหวานที่ถ่ายทอดกันมารุ่นสู่รุ่น