Позиція польської харчової промисловості у харчовому ланцюжку Д-р інж. Роберт Мрочек Україна, 22-28 вересня 2013
Cel pracy i materiał badawczy Celem niniejszego opracowania było pokazanie pozycji i roli przemysłu spożywczego – jednego z głównych ogniw łańcucha żywnościowego na tle dwóch innych ważnych jego członów, tj. producentów rolnych (dostawców surowców do przetwórstwa) oraz sfery handlu. Porównaniu poddano m.in.: liczbę podmiotów oraz ich wielkość, wartość produkcji (sprzedanej, towarowej), zatrudnienie oraz wydajność pracy, udział w tworzeniu produktu krajowego brutto. Praca ma charakter analizy porównawczej, w której wykorzystano wtórne materiały źródłowe. Do określenia zmian w czasie posłużono się odpowiednimi wskaźnikami. W opracowaniu wykorzystano przede wszystkim publikowane oraz niepublikowane dane GUS oraz publikacje nawiązujące tematyką do szeroko rozumianej gospodarki żywnościowej. 2
Przemysł spożywczy jest integralną częścią gospodarki żywnościowej. Podstawową rolą przemysłu spożywczego jest wytwarzanie żywności i napojów z surowców rolnych, które poddane mniejszemu lub większemu przetworzeniu, w kolejnych etapach dystrybucji łańcucha żywnościowego (handlu, gastronomii) oferowane są konsumentowi. W ten sposób przetwórstwo wraz z rolnictwem oraz handlem zabezpiecza jedną z podstawowych potrzeb bytowych człowieka, jaką jest zaspakajanie głodu. 3
Ogniwa łańcucha żywnościowego Producenci rolni, Przetwórcy, Handel detaliczny, oraz Producenci pasz, Producenci dodatków do żywności (przypraw, itp.), Firmy świadczące usługi żywieniowe i prowadzące catering, Producenci leków weterynaryjnych, Producenci pestycydów i nawozów, Dystrybutorzy żywności (centra, hurtownie), Operatorzy transportu i magazynowania, Producenci maszyn i urządzeń, Producenci środków czyszczących i dezynfekujących, Producenci opakowań, Dostawcy usług (bankowych, ubezpieczeniowych, naprawczych itp.) 4
Tabela 1. Podstawowe parametry ekonomiczne polskiego rolnictwa, przemysłu spożywczego oraz handlu detalicznego artykułami żywnościowymia Wyszczególnienie Liczba podmiotów (w 2011 roku) w tys. w tym: towarowych, przemysłowych oraz wielkopowierzchniowychc Liczba pracujących (w 2011 roku) w tys. osób w tym w firmach towarowych, przemysłowych lub obiektach wielkopowierzchniowych Wartość produkcji (sprzedaży) w cenach bieżących (w 2011 roku) w mld zł globalna, towarowa, detaliczna, Wartość dodana brutto (w 2011 roku) w mld zł Eksport (w 2011 roku) w mld zł Import (w 2011 roku) w mld zł Wartość spożycia żywności, napojów i wyrobów tytoniowych (w 2011 roku) w mld zł
1652
Przemysł spożywczy 15,2
Handel detaliczny 255,2b
210-250
6,2
6,0d
2325
439
480d
390
397
40d
100,7 71,3 . 35,9 13,5 17,5
197,6 182,6 . 43,7 48,9 34,1
. .
Rolnictwo
220,0d,e 42,0d . .
226,1
a – prowadzonego głównie przez sklepy oraz obiekty wielkopowierzchniowe (super i hipermarkety, domy towarowe, domy handlowe), b – z tej grupy sklepów ok. 122 tys. sprzedawało artykuły żywnościowe, w 133 tys. podmiotów była to sprzedaż mieszana, a żywność była jednym z oferowanych produktów, c – obiekty wielkopowierzchniowe – to sklepy, których powierzchnia sprzedażowa ma 401 i więcej m2, d – szacunek własny, e – wartość sprzedaży detalicznej art. żywnościowych wraz z napojami oraz alkoholem i wyrobami tytoniowymi realizowana przez sklepy detaliczne łącznie ze sprzedażą detaliczną dokonywaną w hurtowniach i u producentów, 5
Zróżnicowane parametry ekonomiczne polskiego rolnictwa, przemysłu spożywczego i handlu detalicznego artykułami żywnościowymi są wynikiem następujących zjawisk: wartość produkcji globalnej przemysłu spożywczego jest dwukrotnie większa niż rolnictwa, a wartość produkcji sprzedanej tego przemysłu jest ponad 2,5 razy większa od produkcji towarowej rolnictwa, ale o ok. 1/5 niższa od sprzedaży detalicznej żywności, wartość dodana brutto przemysłu spożywczego jest o ok. 1/5 większa niż wytworzona przez producentów rolnych i zbliżona do WDB w handlu detalicznym, liczba pracujących w przemyśle spożywczym jest ponad 5krotnie niższa niż w rolnictwie i o 1/10 niższa niż osób pracujących w handlu detalicznym. 6
Tabela 2. Zmiany cen na rynku rolno-spożywczym w latach 2001-2010 (w % rocznie) Ceny Wyszczególnienie Średnie tempo wzrostu cen na rynku rolno-spożywczym
rolnicze (skupu)
przetwórcy (zbytu)
konsumenta (detaliczne)
2,00
1,54
3,35
2,29
1,79
2,18
zbożowym,
4,38
1,80
4,11
mleczarskim
3,68
1,85
2,43
4,80
2,34
3,35
10,41
4,77
5,18
zbożowym,
18,12
6,06
4,11
mleczarskim
8,64
4,21
3,01
w tym: mięsnym,
Średnie zmiany cen (+/-) na rynku rolno-spożywczym w tym: mięsnym,
Źródło. Urban R. Ocena spójności procesów rozwojowych rolnictwa i przemysłu spożywczego. IERiGŻPIB Zagadnienia Ekonomiki Rolnej nr 1. Warszawa 2012. Tab. 4 i tab. 5. str. 13-14.
7
Rola i znaczenie przemysłu spożywczego w łańcuchu żywnościowym
Aspekt ekonomiczny:
Jak wiele innych działów gospodarki narodowej wnosi wkład w tworzenie produktu krajowego brutto. Wartość dodana brutto przemysłu spożywczego wraz z produkcją wyrobów tytoniowych w 2011 roku wyniosła 43,7 mld zł, co stanowiło ok 2,8% PKB Polski, Przyczynia się do ograniczania deficytu wymiany handlowej Polski, gdyż eksport produktów przemysłu spożywczego przewyższa jej import,
Aspekt społeczno-ekonomiczny:
Zapewnia miejsca pracy, Jako główny odbiorca produktów rolnych wpływa na poprawę ich jakości, przez wyższe wymagania stawiane ich producentom, np. na rynku mleka, mięsa, Firmy przemysłu spożywczego wychodzą naprzeciw gustom i oczekiwaniom konsumentów, co do jakości i asortymentu produkowanej żywności, Zakłady przetwórcze rozwijając eksport swoich produktów, promują żywność za granicą oraz zagospodarowują jej nadwyżki, Przemysł spożywczy łagodzi gwałtowne wzrosty cen skupu produktów rolnych, gdyż zmiany cen po jego stronie są zazwyczaj dużo niższe, także od tych, jakie występują w handlu detalicznym.
Aspekt zdrowotny
Zapewnia bezpieczną żywność konsumentowi, jako wytwórca żywności i podmiot odpowiedzialny za wprowadzany na rynek produkt, chociaż zdarzają się przypadki fałszowania żywności przez nieuczciwych producentów (wytyczne te zawarte są w podstawowym rozporządzeniu higienicznym (WE) nr 852/2004).
8
Konkluzje 1. Przemysł spożywczy należy do jednego z głównych ogniw łańcucha żywnościowego. Jego pozycja jest znacząca, gdyż: •na rynku działa ok. 15,2 tys. firm, z których 6,2 tys. są to firmy przemysłowe zatrudniające ponad 9 osób załogi, •w całym przemyśle spożywczym pracuje ok. 440 tys. osób, •udział przemysłu spożywczego (łącznie z produkcją wyrobów tytoniowych) w produkcie krajowym brutto Polski stanowi ok. 2,8%, •przemysł spożywczy jest głównym odbiorcą towarowej produkcji rolniczej, •polski przemysł spożywczy stał się liczącym producentem żywności na rynku europejskim, a polskie zakłady przetwórstwa spożywczego uważane są za jedne z najnowocześniejszych w UE, •wraz z rolnictwem oraz handlem zabezpiecza jedną z podstawowych potrzeb bytowych człowieka, jaką jest zaspokojenie głodu. 9
cd. konkluzji 2. Przemysł spożywczy dobrze wykorzystał szansę, jaka się przed nim otworzyła po wejściu Polski do Unii Europejskiej. W pierwszej dekadzie XXI wieku wartość produkcji przemysłu spożywczego wzrosła z 92,9 mld w 2000 r. do 182,9 mld zł w 2011 r., co istotne 45% przyrostu tej produkcji zagospodarował eksport, który wzrósł w tym czasie z 9,8 do 49,2 mld zł. Zakłady przetwórcze rozwijając eksport swoich produktów, promują polską żywność za granicą oraz zagospodarowują jej nadwyżki. Nasycenie rynku unijnego artykułami spożywczymi, powoduje, że firmy przetwórcze z Polski musza poszukiwać nowych, perspektywicznych rynków zbytu dla swoich produktów. 3. Firmy przemysłu spożywczego pełnią często funkcją integratora podmiotów biorących udział w procesie produkcji od przysłowiowego pola do stołu. Jednak rolę tę coraz częściej mogą przejmować handel i duże sieci handlowe, gdyż to one zaczynają odgrywać rolę dominującą w łańcuchu żywnościowym. Stroną dominującą w relacjach handlowych między firmami przetwórczymi a dużymi sieciami handlowymi, są najczęściej sieci. 10
cd. konkluzji 4. Przemysł spożywczy kreuje zmiany w polskim rolnictwie, odnośnie jakości i ilości produkowanego surowca. Duże zakłady przemysłowe zainteresowane są zakupami dużych partii produktów rolnych o wysokiej i wyrównanej jakości. Nie można jednak zapominać o mniejszych przedsiębiorstwach, które produkują na rynki lokalne i oferują produkty regionalne, np. sery czy wędliny, a w surowiec zaopatrują się najczęściej wśród okolicznych rolników. 5. W minionej dekadzie zmienność cen zbyty produktów przez przetwórcę (przemysł spożywczy) była niższa od zmienności cen płaconych rolnikom. Tym samym przemysł spożywczy był ogniwem stabilizującym sektor żywnościowy.
11
Спасибі за увагу
12