POZNAŃ NA KARTACH literatury kryminalnej

Kryminał potrzebuje odpowiedniego klimatu, by wciągnąć czytelnika w intrygę zapisaną na kartach powieści. Dlatego jednym z ważniejszych bohaterów książek tego gatunku pozostaje miejsce akcji. Miasto stanowiące tło dla powieści kryminalnych jest tak samo istotne, co główne postaci czy wątki fabularne.

utorzy kryminałów wykorzystują więc potencjał miast jako miejsca akcji, ukazując ich ciemne zakamarki, przekazywane z pokolenia na pokolenie historie, by przedstawić swoim czytelnikom świat, w którym nawet najbardziej krwawa i tajemnicza sprawa kryminalna ma prawo istnienia. W jaki sposób wykorzystywana jest stolica

Wielkopolski jako lokalizacja dla kryminału? Na to pytanie odpowiedziała poznańska badaczka, Marta Nowak na łamach swojego artykułu naukowego.*

Przyglądając się współczesnej literaturze kryminalnej, można zauważyć różnorodne innowacje, mające na celu odświeżenie gatunku. Jedną z nich jest traktowanie miejsca akcji jako bohatera powieści, ze swoją tożsamością oraz oryginalnym charakterem. Poznań na kartach literatury kryminalnej zapisuje się w bardzo charakterystyczny sposób. Tradycyjnie jest przedstawiany jako miasto rozwinięte, spokojne, w którego ciemnych zakamarkach zbrodnie są popełniane przez osoby żyjące na skraju społeczeństwa. Jest to silny obraz, w którym miasto zajmuje znaczącą pozycję w świadomości mieszkańców. To właśnie z perspektywy mieszkańca najczęściej pokazywany jest Poznań, rzadziej występuje w kryminale z punktu widzenia turysty lub obcej osoby z zewnątrz.

Wizerunek stolicy Wielkopolski pozostaje pozytywny, chociaż w odniesieniu do poszczególnych dzielnic istnieją pewne negatywne skojarzenia ze zbrodnią (np. na Wildzie, czy Dębcu), które również znajdują swoje odzwierciedlenie w powieściach. Neutralną przestrzenią są ulice, które zazwyczaj bohaterowie tylko mijają i nie są one znaczącą częścią śledztw.

Ciekawą informacją pozostają jednak kryminalne frazeologizmy związane z Poznaniem występujące w Słowniku gwary miejskiej Poznania, „juchta z Chwaliszewa, eka z Małeka, wildeckie, jeżyckie i śródeckie wybijokno”.

Można więc potwierdzić, że literacki obraz kryminalnego Poznania opiera się przede wszystkim na społecznie utrwalonych stereotypach pozwalających podzielić miasto na tereny bezpieczne oraz niebezpieczne. Ofiary literackich morderstw znajdowane są głównie w dwóch dzielnicach: na Chwaliszewie bądź na Wildzie. Przestrzeń przedstawiana zgodnie z poznańskimi przekonaniami silnie wpływa na bohaterów oraz w pewnym sensie determinuje ich losy, ponieważ osoby wywodzące się z gorszych, biednych dzielnic zazwyczaj są wykluczone.

Przestrzeń miejska Poznania staje się symbolem, gdzie przenikają się różnorodne zjawiska, np. ubóstwo i bogactwo, przestępczość, przemoc, wymiar sprawiedliwości, życie rodzinne, alkohol i narkotyki. Miasto tworzy kontekst dla dzieł literackich i buduje razem z nimi napięcie, atmosferę tajemnicy. Stanowi symulację, gdzie utrwalony w świadomości rdzennych poznaniaków podział dzielnic staje się nośnikiem pamięci kulturowej. Kryminalny

Poznań jest tylko na pierwszy rzut oka miastem czystym, bezpiecznym i uporządkowanym, gdyż za tą fasadą kryje się ukryte, tajemne życie, które w swoich powieściach przedstawiają autorzy kryminałów.

Jakie kryminały rozgrywają się na terenie Poznania?

• „Polichromia” Joanny Jodełki, gdzie Chwaliszewo spełnia funkcję przestrzeni niebezpiecznej,

• „Ściema” Piotra Bojarskiego, gdzie dziennikarz próbuje odpowiedzieć na pytanie, kto zabił studenta na przystanku tramwajowym,

• „Gra Pozorów” Joanny Opiat-Bojarskiej, połączenie sprawy porwania z próbą rozwiązania zagadki morderstwa,

• „Wściekły Pies” Roberta Ziółkowskiego, gdzie nadkomisarz z wielkopolskiego Zespołu Poszukiwań Celowych zostaje oskarżony o dokonanie zbrodni na ulicach Poznania,

• Seria „Milicjanci/policjanci z Poznania” Ryszarda Ćwirleja, gdzie czekają czytelnika intrygi z czasów PRL.

*źródło M. Nowak (2022) „Poznań w kryminale: przestrzeń zindywidualizowana czy anonimowa?” SŁOWO. Studia językoznawcze 13/2022; Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego