Eskolako aldizkaria 16. ZK
NAFARROAKO INGURUMEN HEZKUNTZA EKIPAMENDUEI BURUZKO ARGIBIDEAK
2011KO IRAILA
Interes bereziko puntuak: Ingurumen heziketako zein ekipamendu daude Nafarroan natura ingurunean? Zer egin dezaket haietan? Zeintzuk dira haietara joateko baldintzak? Ezer ordaindu behar da?
Edukia:
URBASA ETA ANDIA PARKE NATURALEKO INFORMAZIO ZENTROAK INSTALAZIOAK HOBETU DITU Urbasa eta Andiako Parke Naturaleko Informazio Zentroa Urbasako mendatearen goiko aldean dago (NA 718 Lizarra-Olazti errepidea), eta, izenak berak adierazten duen bezala, Parke
Sistema elektrikoa aldatu egin da; zehazki, eguzki plakak jarri dira instalazioetarako elektrizitatea lortzeko. Hobekuntza horiek Nafarroako Gobernuaren Landa Garapeneko eta Ingurumeneko Departamenduaren eta “la Caixa�ren Gizarte Ekintzaren
bitartez sinatutako lankidetza hitzarmenari esker egin dira. Berritze proiektuaren kudeaketaz Nafarroako Ingurumen Kudeaketa, Haztegiak eta Birpopulatzeak sozietate publikoa arduratu da. Urbasa eta Andiako parke naturalaz gehiago jakiteko, jo webgune honetara: .http://www.urbasaparkea.es
Naturalaren barruko ekipamenduen bidez, bisitariei informazioa eskaintzen zaie udaberrian eta udan. Horrez gain, Parkeak bisitarientzat erabilgarri jartzen dituen lau bideen abiapun-
OTSAGABIko Interpretazio Zentroa ERRONKARIko Interpretazio Zentroa BERTIZKO JAURERRIA NATUR PARKEko Interpretazio Zentroa IRUNBERRIko Interpretazio Zentroa URBASA ETA ANDIAKO NATUR PARKEko Informazio Zentroa
PITILLAS ETA VIANAko Hegazti Behatokiak
2 2 3
tua da, baita Urbasa eta Andiako Parke Naturala bisitatzera doazen eskola ikasleen topagunea ere. Hori guztia delaeta, funtsezko azpiegitura da Parkera joaten diren bisitariei harrera egiteko. Komunak
3 4
dauzka, baita bisitariei Urbasa eta Andiaren balio naturalak eta kulturalak erakusteko interpretaziorako instalazio txiki bat ere, eta bertan banatzen dira ibilbi-
5
deen inguruko informazio liburuxkak, gida-mapa eta bisitariei eskaintzen zaizkien
Nola parte hartu jardueretan? Albisteak eta berrikuntzak
6
gainerako argitalpenak. Instalazioaren egitekoaren garrantzia-
7
gatik egin ziren, hain zuzen, hobekuntzak . Hain zuzen ere,
Baliabideak
Helbidetegia
11 12
kanpoaldean egokitu da eremu estali bat, bisita egitera doazen ikasle taldeei harrera hobea egiteko helbu-
Urbasa eta Andiako parke naturala. Ikasleak parkea bisitatzen ari dira
Erronkariko NIZa. Hegaztien modulua
ERRONKARIKO NIZAREN LEHEN URTEA, ZENTROA BERRITU ZENETIK
dira Eskola Ikasleen Bisitak
Erronkariko NIZaren instalazi-
oso ontzat jo dituzte egin diren
oak 2009an berritu ziren
hobekuntzak, bai taldeei arreta
taldeei arreta hobeto eskain-
eskaintzeko espazioak hobe-
tzeko, edukiak eguneratzeko,
tzeari dagokionez, bai edukiak
eta instalazioak eguneratu eta
eta baliabideak eguneratzeari
Nafarroako Inguru Naturaletara programaren barruan. Ikasleek eta irakasleek
mantentzeko lanak errazago egiteko. Martxan jarri zenetik igaro den urtean hobekuntza horiek egiaztatu ahal izan ditugu, eta, aldi berean, bisitariekin berretsi ditugu (10.000 lagun baino gehiago azken urtean). 10.000 lagun
ERRONKARIKO NIZ-AREN WEBGUNE BERRIA
Laster egongo da prest Erronkariko NIZaren webgunea, zentro horren eta ingurunearen gaineko informazioa emateko:
horien %50 inguru eskola ikasleak dira eta ikerketa zentrora beren irakasleekin etorri
http://www.erronkariniz.es
ESKOLAKO ALDIZKARIA
OTSAGA B I ko N a t u ra re n I n t e rp re t az io Ze n t ro a
Otsagabiko Naturaren Interpretazio Zentroaren gai nagusia basoa da, horren erabilerak eta ustiapenak
Baliabide interaktiboen bitartez Zaraitzuko Ibarraren informazio orokorra ematen da jakitera, baina bereziki, urtaroz urtaro, Iratiko oihana aipatzen da (Europan ongien kontserbatutako izei-pagadietako bat). Ikasleak ibar honetako alderdi guztiak ezagutzen ahal ditu, eskura baitauzka panelak, maketak (Nafarroako Pirinioak), ikus-entzunezko bat, joko interaktiboak, lanabes tradizionalen erakusketa bat, eta, horiez gainera, monitoreek antolatzen dituzten jarduera eta jokoak. Eskualde honetan bizi diren hainbat espezieren deskripzioak ere badaude. Espezie horietako asko galzorian daude. Hitzordua telefono bidez hartzerakoan aukeratzen ahal da nolako bisitaldia egin. Nolanahi ere, Erronkarin, Bertizen eta Irunberrin bezala, bisitaldia
Erronkariko Naturaren Interpretazio Zentroan ibarreko geologia, klima, animaliak, landareak eta erabilerak lantzen dituzte. Pirinioetakoak dira horiek guztiak.
2. ORRIALDEA
probetxugarriagoa da, Zatoz Zaraitzu ezagutzera izeneko hezkuntza materialaren laguntzarekin egiten bada. Material hori 8-12 urteko neska-mutikoentzat da. Halaber, badago izenburu bereko beste material bat, 13 eta 16 urte arteko neska-mutilentzat. Beste hezkuntza proposamen batzuk Ingurumen Departamentuko Oihanak izeneko unitate didaktikoan aurkituko dituzue. Bisita mota honek hiru ordu edo hiru eta erdi iraunen du; izan ere, Naturaren Interpretazio Zentrora egiten den bisitalditik aparte, NIZeko monitoreek gidatutako ibilaldiak egiten dira, herrian bertan edo Muskildako baselizara autobusez igo eta oinez jaitsiz (adina kontuan hartuta).
Otsagabiko NIZa. Haziak biltzen ari dira
tzuko errepidean, zenbakirik gabean. 948 890 680 oitoit.ochagavia@navarra.es
Zuen bisitaldirako hitzordua hartzea gomendatzen dizuegu, bisitaldiak probetxuzkoak izateko modu bakarra baita.
Bisitaldia doakoa da, eta erakundeak berak jartzen ditu material didaktikoak eta monitoreak. NIZa Otsagabian bertan dago, Itzal-
ERRONKARIko Naturaren Interpretazio Zentroa Interpretazio zentroak aparteko ezaugarriak dituen lurralde moduan aurkezten du Erronkaribar, duen geologia bereziaren, klimaren eta habitat naturalaren ikuspegitik, horiek denek landare eta animalia espezie dibertsitate handia izatea ekarri baitute. Era berean, lurraldearen egungo eta tradiziozko erabilerak ere erakusten ditu, eta bai horiek ingurunean izan duten eragina ere. Hitzordua telefono bidez hartzerakoan aukeratzen ahal da nolako bisitaldia egin. Nolanahi ere, bisitaldiari probetxu handiagoa ateratzen ahal zaio ekipamenduko monitoreek ematen duten materialaren laguntzarekin egiten bada. Bisita mota honek hiru ordu edo hiru eta erdi iraunen du; izan ere,
Naturaren Interpretazio Zentrora egiten den bisitalditik aparte, NIZeko monitoreek gidatutako ibilaldiak egiten dira, herrian bertan edo inguruan (adina kontuan hartuta). Bisitaldia doakoa da, eta erakundeak berak jartzen ditu material didaktikoak eta monitoreak.
Erronkariko NIZa. Hartzaren aztarnak identifikatzen ari dira ikasleak
NIZa Erronkari udalerrian dago, Erronkaribarren (Nafarroako Pirinioetan). 948 475 317 oit.roncal@navarra.es
Erronkariko NIZa . Sai zuria
ESKOLAKO ALDIZKARIA
B E RTIZ KO JAU R E R R I A N a t u r Pa rke a Bertizko hezkuntza programa aldian behin ebaluatu egiten da eta hainbat aldaketa nahiz proposamen eransten zaizkio, eskari eta egoera berriei erantzuna emateko. 2 ordu irauten duen Parkean barnako hezkuntza eskaintzaz gain, honetan monitoreek taldea gidatzen dute proposatutako jarduera ezberdinen garapenean. Aukera dago bi hezkuntza programa berri egiteko, hurrengo atalean azaltzen direnak. Parkean eskaintzen den hezkuntza jardueraren bidez, ikasleak babestutako naturgune honetara eta bere ingurunera (Kantauri aldeko ibarrak) hurbildu nahi dira, bertako ezaugarri fisiko, biolo-
giko, sozial eta kultural nagusiak erakusteko, eta balore guztiak ezagutzeko aukera izan dezaten. Hezkuntza baliabideen artean Bertizko Jaurerria Natur Parkeak hauek ditu: Naturaren Interpretazio Zentroa, Bertizko lurraldea irudikatzen duen maketa, ikus-entzunezkoen gelak, erakusketa ibiltariak Jauregian, Lorategi historikoa, jolasteko zelaiak eta josteta guneak, eta 2.000 ha baino gehiagoko basoa.
Parkea Oieregi-Bertizarana udalerrian dago, IruĂąetik 52 kilometrotara iparralderantz. 948 592 421 cinberti@navarra.es http:// www.bertizparkea.es
Hitzordua hartzea gomendatzen dizuegu, bisita probetxuzkoa izateko modu bakarra
Bisitaldia doakoa da, eta erakundeak berak jartzen ditu material didaktikoak eta monitoreak.
Bertizko parkean eskaintzen duten heziketa eskaintzaren xedea da ikasleak naturgune babestu honetara eta ingurura
Ikasleak bisita egiten Bertizen
hurbiltzea, Kantauri aldeko ibarrak
Arroi l e t a ko I n t e rp re t az io Ze n t ro a. I RU N B E R RI Zentroaren eginkizuna da arroilek eta inguruko lurraldeek naturaren aldetik dituzten balioak ezagutarazi eta zabaltzea (eraketa, landaredia, animaliak). Arroilak Agoitz-Irunberriko Pirinioaurreko arroan daude. Zehazki, eskualdearen erabilera, historia eta kultura erakusten dira. Horretarako, era askotako baliabide didaktikoak dituzte (erakusketak, lurraldearen maketa, arroila baten giroa birsortzea, hormairudiak, zenbait ikus-entzunezko, horietako bat arroilen eraketa geologikoa erakusteko, Irunberriko arroilako faunaren irudiak zuzenean ematen dituen telekamera bat...). Zentroak 2 bisita mota eskaintzen ditu, euskaraz eta gaztelaniaz. • 1. bisita mota Interpretazio Zentroan.
Iraupena: 1:15 ordu gutxi gorabehera. Hona lantzen diren edukiak: Kareharriaren eta arroilen eraketa, eta arroilen garrantzia: naturgune babestuak. Harkaitzetako hegaztiak, oro har. Zehazki, sai arrearen ohiturak eta ezaugarriak. Gizakiaren eraginez arroan sortu den paisaia, arroiletako harkaitzekin alderatuta. Informazio hori guztia ageri da gorago aipatu ditugun zentroaren baliabideetan. 2. bisita mota Irunberriko Interpretazio Zentroan eta Arroilan. Iraupena: 3:30 ordu gutxi gorabehera.
Zentroan, 1. bisita motan azaldutako edukiak lantzen dira. Arroilan, berriz, beste gai hauek lantzen dira: Arroila, naturgune babestua, Natur Erreserba. Nafarroa mediterranearraren landaredia, gizakiak eraldatutako paisaia eta berezko paisaia. Irati trena. Eduki horien osagarri, hegazti behaketak egiten dira harkaiztietako habietan, prismatikoak eta teleskopioa erabilita.
Zentroan, arroiletako eta inguruko lurraldeko balio naturalak lantzen eta ezagutarazten dituzte, hau da, Agoitz-Irunberriko Pirinioaurreko arroko balio naturalak
Zentroa Irunberrin bertan dago. Hain zuzen, Plaza Nagusian, zenbakirik gabean. 948 88 08 74 cinlumbi@navarra.es ww.focesdenavarra.es
3. ORRIALDEA
ESKOLAKO ALDIZKARIA
16. ZK
U R BASA ETA A N D I A N a t u r Pa rke a Urbasa-Andia Natur Parkea Nafarroako mendebaldean dago. Urbasa eta Andiak, parkea osatzen duten altuera ertaineko mendiek, bi zonalde bioklimatikoren (atlantikoaren eta mediterranearraren) arteko hesi geografikoa osatzen dute.
Urbasa-Andia Natur Parkea Nafarroako mendebaldean dago. Urbasa eta Andia, parkea osatzen duten altuera ertaineko mendiak, bi zonalde bioklimatikoren arteko muga dira: alde atlantikoa eta mediterranearra
Urbasa-Andia Natur Parkea balio geologiko, biologiko, ekologiko, paisajistiko, arkeologiko eta soziokultural handiak dituen naturgunea da. Balio multzo handi hori ikusita, Nafarroako Gobernuak lurralde horiek natur parke izendatu zituen, haien kontserbazioa bermatzeko eta hori erabilera tradizionalak mantentzearekin eta naturaz gozatzetik eratorritako erabilera berriekin bateragarria izan zedin. Parkeak jendeari bere balioen berri emateko zerbitzu eta ekipamenduak ditu. Hauek, hain zuzen: • Informazio Zentroa. Bisitariari Urbasa eta Andiako balio paisajistiko, ekologiko, historiko eta kulturaletako batzuk erakusteko. Horrez gain, aparteko paraje horiek zaindu eta mantentzeko oinarrizko arau eta gomendio batzuk ere gogorarazten dira.
Urbasa eta Andia mendilerroa, muga naturala da alde atlantikoaren eta mediterranearraren artean
4. ORRIALDEA
bordara joaten den bisitariak Urbasako artzainen bizimoduaren xehetasunak hurbilagotik ikusiko ditu. Urbasa eta Andia mendiek antzina izan zituzten erabileren beste elementu bat txondorra denez, horren erreprodukzio bat dago. • Lau bidexka sarea: “Iturriena”, “Artzainena” “Mendizaleena”, eta “Morterutxo”, pertsona itsuentzat edo/eta mugikortasun urria dutenentzat egokituta dagoen bidexka.
Ikasleak, Urbasa eta Andiako Natur Parkean
Ez dago eskola bisita eredu finkorik; taldearen interesen arabera eta taldeak daukan denboraren arabera, parkeak eskaintzen dituen ibilbideetakoren batekin konbina daiteke Informazio Zentrorako bisita. Zentrora egiten den bisitan parkeren edukiari buruzko informazioa eskuratzen dute ikasleek. Ekosistema desberdinetan barna ibilbideak egiteak bertako flora eta fauna espezieak identifikatzeko aukera ematen du. Antolatzaileek taldeari ematen dizkioten fitxa didaktikoak biltzen dituzte bi jarduera horiek. Ikasle taldeen bisitak posta elektronikoz eta webgunearen bidez adostu daitezke: gestcin@gavrn.com
• Interpretazio Eremua.
www.urbasaparkea.es
Bertan, Urbasak izan ohi zituen erabileren elementu adierazgarrietako bi aurkituko ditu bisitariak: artzain txabola —Seberinoren borda— eta txondorraren erreprodukzioa. Seberinoren
Bisita aurretik adostea gomendatzen dizuegu, hartara bermatu ahal izango baitugu heziketaren aldetik ongi aprobetxatuko direla.
Urbasa eta Andiako Natur Parkea. Ikasleak parkea bisitatzen
www.urbasaparkea.es
ESKOLAKO ALDIZKARIA
16. ZK
PITI L L AS ko e t a V I A NAko h e g az t ie n b e h a t o k ia k Hegaztien behatokiak jendeari argibideak emateko eta ingurumen hezkuntzarako azpiegiturak dira. Babestutako hezeguneetatik gertu daude. Material optikoa daukate (teleskopioak eta prismatikoak) ekosistema horietako faunari behatzeko. Fauna hori hobeki ezagutu nahi dutenentzat ibilbide batzuk antolatzen dira, kanpoko aldetik, monitore espezializatuek lagunduta; hartara, bertako paisaia eta flora hobeki ezagutzeko parada izateko. • Bisitaldi arruntak 3 ordu irauten du gutxi gorabehera (irakasleekin adostuta). Ikasle taldeak goizetan hartzen dira, 10:00 eta 14:00 artean. • Komeni da aldez aurretik jakitea nola dagoen aintzira (uraren altuera). • Taldekideak, gehienez ere, 50 izanen dira. • Dena den, leku hori ez da gomendagarria Haur Hezkuntzako ikasleentzat (hegaztiak soilik ikusten baitira aparatu optikoen bidez, eta adin horretako neska-mutikoentzat zailak dira erabiltzeko). • El Bordón hegaztien behatokian bisitaldia egin daiteke bai gaztelaniaz, bai euskaraz. Pitillaskoan, berriz, bisitaldia soilik gaztelaniaz egiten da.
Jauregia bisitatzeko aukera dago (948 740 035) edo Oliva Monasterioa bisitatzekoa (948 725 006). Natur Erreserba bat denez, txukun ibili behar da: • Betiere, behatokiko langileekin hitz egin behar da. Gidaririk gabe ez dago bisita egiterik. • Isilik ibili behar da, oihurik edo soinurik egin gabe. • Aintzirara ez da bota behar harririk edo beste gauzarik. • Aintzira inguratzen duen hesira ezin da hurbildu. Bisitaldia doakoa da, eta erakundeak berak jartzen ditu material didaktikoak eta monitoreak. Pitillasko hegaztien behatokia herritik 3 kilometrotara dago, Santacararako errepidetik hartuta (hartu ezkerretara, ongi dagoen pista batetik sartuta). 619 463 450 El Bordón hegaztien behatokia Las Cañasko aintziran dago, Vianako hirigunetik 2 kilometro ingurura, Logroñoko norabidean (errepidean hartu ezkerretara, bide bat dago han).
El Bordón hegaztien behatokiak aukera ematen du Vianako hirigunera bisitaldi gidatu bat egiteko. Galdetu prezioak eta ordutegiak, 948 446 302 telefono zenbakira deituta.
Uroilo urdina Era berean, Iruñetik Mendabiara eta Logroñora doan errepidetik ere irits daiteke; ondoren Vianako norabidea hartu behar da (hala eginez gero, bidegurutzea eskuinetara dago). Aintzirako sarrera adierazten duten seinaleak daude.
Hegaztien behatokiak jendeari argibideak emateko eta ingurumen hezkuntzarako azpiegiturak dira, babestutako hezeguneetatik gertu daudenak
696 830 898 (utzi mezua) Zuen bisitaldirako hitzordua hartzea gomendatzen dizuegu, bisitaldiak probetxuzkoak izateko modu bakarra baita.
El Bordón: Las Cañasko aintzirako hegazti behatokia
Pitillasen, Erriberriko Errege
www.vianakoaitzira.es
5. ORRIALDEA
I n g u ru m e n h e z ku n t za ko e k i p a m e n d u a k bi s i t a t ze ko h i t zo rd u a e s ka t ze a N oiz ?
•
Udazkenean eta neguan bisitak egiteko ohiko aldia: irailaren 1etik 30era.
•
Udaberrian eta udan egiteko ohiko epea: otsailaren 15etik martxoaren 15era. “Epe horien hasiera egunkarietan iragartzen da.
Nola?
Ezer ordaindu behar da? Aintzat hartu beharreko beste kontu batzuk
•
Ekipamenduan bertan.
•
Telefono bidez.
•
Mezu elektronikoen bidez
•
Ekipamendu batzuen webetan dauden formularioetan.
•
EZ. Eskola bisitak doakoak dira, CAN erakundearen bezeroen laguntzari esker, erakunde horren gizartefuntsak “Zuk aukeratu, zuk erabaki” ekimenaren barruan, Eskola-ikasleen Bisitak Nafarroako Inguru Naturaletara 10537 proiektura bideratzen baitituzte.
•
NIZetan taldeek 60 pertsona izan ditzakete, gehienez, eta behatokietan, 50
•
Oro har, taldea bitan banatzen da; hartara, azpi-talde batek kanpoan ibilaldi bat egiten duen bitartean (irakasleekin adosten da), besteak instalazioak bisitatzen ditu. Ondoren, taldeak trukatzen dira.
•
Informazio zentroetako eta behatokietako ohiko jarduerak 3 ordu inguru dirau, baina aldaketak ere egon daitezke, edo murrizketak, talde bakoitzaren arabera.
•
25 pertsonatik gorako taldeen kasuan, bi gidari espezializatu egoten dira.
•
Bisita egin baino lehen, taldeak eskola bisitetarako arreta ordutegia kontsultatu behar du.
•
Normalean, bisitak gaztelaniaz edo euskaraz egin daitezke (kontsultatu).
Pitillasko aintzirako hegazti behatokia. Bisita egin ondotik, ikasle hau ondorioak eta iritzia idazten ari da
Arroi l e t a ko I n t e rp re t az io Ze n t ro a. I RU N B E R RI Pirinioetako sarraskijaleak deskubritu: VULTOURIS proiektua 2009tik Arroiletako, Erronkariko eta Otsagabiko interpretazio zentroek Interreg VULTOURIS proiektuan parte hartzen dute, eta Pirinioetako saiekin lan egiten duten ekipamenduekin sare bat osatzen dute Aragoiko eta Ossau Haraneko (Frantzia) beste zentro batzuekin batera. 2011n www.vultouris.net webgunea martxan jarri da. Bertan, eremu horiek, sarea osatzen duten zentroak eta bertako protagonistak (sai arrea, ugatza, sai zuria...) ezagutzera ematen dira. Baliabiderik
interesgarrienetako bat animalien jarraipena egiteko eta espezieak hobeto ezagutzeko aukera ematen diguten kamerekin grabatutako irudiekin egindako bideoak dira. Beste baliabide berri bat VULTOURIS IBILBIDEAk dira. Zentro bakoitzak ibilbide batzuk proposatzen ditu bisitariek Pirinioetako paisaiak gozatu eta hegaztiak ikus ditzaten. VULTOURIS hitza hemen bilatuz aurki ditzakezue:
Otsagabiko eta Erronkariko Irunberriko NIZa. Hegaztibehatzailea
http://es.wikiloc.com
interpretazio zentroekin batera, Irunberrikoa “VULTOURIS� hegazti sarraskijaleen interpretazio zentroen Europako sarearen
Geologiari buruzko ikus-entzunezko berria: arroilen eraketa Orain hasiko den ikasturte honetarako, zentroan baliabide berri bat jarri dute martxan: Irunberriko arroilaren eraketari buruzko bideo bat, hain zuzen. Hamar minutuko bideo bat da, eta benetako irudiak eta 3Dko animazioak konbinatzen ditu, Arroila eratzea eragin zuten prozesu geologiko konplexuak argi eta garbi azaltzeko helburuarekin. Bigarren Hezkuntzako Irunberriko NIZa. Arroilen ikasleentzat pentsatutako eraketa erakusten duen ikusentzunezko berriaren irudia tresna bat da.
barnean dago
ESKOLAKO ALDIZKARIA
16. ZK
OTSAGA B I ko N a t u ra re n I n t e rp re t az io Ze n t ro a Otsagabiko Zentroaren inguruetako Vultouris ibilbidea: Pirinioetako saiak deskubritzen I.
Nabaskoze Almiradioko arroiletako batetik ibilbide bat planteatzen da, hegazti sarraskijaleak bizi diren lurrak behatu eta ezagutzeko, eta ekosisteman betetzen duten eginkizun garrantzitsua azaltzeko.
Vultouris sarearen helburuetako bat da hegazti hauen irudiak lortzea, katalogatzea eta trukatzea, irudi horiek erabilgarri egon daitezen dibulgazioko eta ingurumen heziketako zentroetan
Behaketarako prismatikoak ekarri behar dira. Egunen arabera, ibilbideak hauek izan daitezke:
sakanaren ondotik igarotzen den bide baten bidez arroilaren barrura sar gaitezke, eta, bertan, basoko espezieen nahasketa berezia ikus dezakegu — pagoak eta arteak—. 3 km eta 65 metroko malda dira ibilbidearen ezaugarriak.
Santa Kolonbako Arroila. Aizpurgin dagoen arroila txiki hau Egurzanos ibaiak hondeatzen du. Aizpurgiko arroila eta Santa Kolonbakoa zeharka ditzakegu bertako bide balizatuari jarraituz. 3,1 km eta 200 metroko malda.
Benasako Arroila Nafarroako arroilarik ezezagunenetako bat da, baina landare eta animalia espezie ugari barne hartzen ditu, kontserbazio egoera onean, gainera. Nafarroako Gobernuak Natura Erreserba izendatu zuen. Luzeran zenbait kilometro ditu eta haustura handiak ditu, baina ez da Irunberri eta Arbayungo arroiletan bezain bistakoa, basoagatik eta iristeko zailtasunengatik. Hala ere,
Otsagabiko NIZa. Ugatza, hegan
Ibilbideak webgune honetan kontsultatzen ahal dituzue
http://es.wikiloc.com “VULTOURIS” hitza bilatuta
Pirinioetako sarraskijaleei behatzea: Vultouris kanala Youtuben
8. ORRIALDEA
Pirinioetako Sarraskijaleen Interpretazio Zentroen Europako Sarearen helburua da saietan, sai zurietan eta ugatzetan espezialistak ez diren pertsonei hegazti horiek sistema naturaletarako eta erdi naturaletarako duten garrantziaren berri ematea. Horien artean saia da ezagunena, agian ugaria delako. Beste batzuk ez dira hain ezagunak —ugatza
edo sai zuria, kasu—, beharbada gutxi geratzen direlako mehatxu jakin batzuen ondorioz beren kontserbaziorako arazoak daudelako. Vultouris sareak aurreikusitako ekintzetako bat hegaztien irudiak lortu, katalogatu eta trukatzea da, dibulgazio lana egiten duten eta ingurumenaren arloko hezkuntza eskaintzen duten zentroek erabiltzeko eskura-
garri egon daitezen. Baliabide baten edo beste baten bidez lortutako irudietako batzuk eskuragarri daude zentroetan, baita Interneten ere YouTuberen bitartez, bertan Vultourisek kanal propio bat sortu baitu. Sartu orrialdearen oinean dagoen lotura kopiatuz eta zure nabigatzailearen helbide barran itsatsiz
http://www.youtube.com/user/vultouris?blend=7&ob=5
ESKOLAKO ALDIZKARIA
16. ZK
E R RO N K A RI ko N a t u ra re n I n t e rp re t az io Ze n t ro a Erronkariko Zentroaren inguruetako Vultouris ibilbidea: Pirinioetako saiak deskubritzen hegazti batzuk ere ikusten dira, hala nola sai zuria, belatxinga mokohoria, arrano beltza, arrano sugezalea eta ugatza. Ibilbidea Burgiko zubian hasten da eta begiratoki txiki batera darama. Behatoki horretatik, hegazti dotore horiei beha diezaiekegu. Erronkariko NIZa. Sai zuria, hegan 0,9 km eta 20 metroko malda dira ibilbide honen Erronkariko Zentroko taldeak Ezka ibaiak hondeatutako ezaugarriak. 3 ibilbide proposatzen ditu haizpitarte bat da. Haranera hegazti sarraskijaleengana La Mata de Haya sartuko gara eta hainbat —eta, batik bat, sai zuriagunetan geldituko gara he- (Belaguako Bailara). rengana— hurbiltzeko, eta, gaztiak urrunetik behatzeko. Bere izenak dioen bezala, horretarako, haien habitat ibilbide horretatik igarotzen naturalaren, ezaugarrien eta Egingo ditugun geldialdien den baso bat da, eta larre jokabidearen berri ematen artean, hainbat gailentzen eta sakanetatik jarraitzen du. dute. dira, adibidez, Burgiko landa, Zubi berria, Arbea edo Mintxateko Arroila. Ibilgailua 25 km ingurutan eraIbilbide hau ibilgailuan egi- biltzea eta oinezko ibilaldiak egitea bateratzen du ibilbiten da, hegazti sarraskijaleak egon ohi diren tokietatik deak. Oinezko ibilaldi guzigarotzen da, haien habita- tiak dira 2,5 km-tik beheratak eta ohiturak ezagutzeko, koak, eta, ondorioz, pertsona eta hegaztiak bereizten ikas- eta adin guztietarako egokiak. teko. Erronkaribarko ibilbidea.
Burgiko Arroila eta simaurtegi zahar bat bisitatzen dira. Burgiko Arroila.
Burgiko Arroila Burgiko udalbarrutian dago. Natura Erreserba izendatu zuten eta sai arreen kolonia bat hartzen du barnean, baina
Giza jarduerak, milurtekoak joan ahala, eremu horretako paisaiak aldatu ditu, baita bailarako gainerako eremuetakoak ere, eta aldaketa horiek ibilbide osoan ikus daitezke. Eremuko ebakiduretan ohikoa da hegazti sarraskijaleen presentzia, saiena eta ugatzena, esate baterako. 9,9 km eta 265 metroko malda dira ibilbidearen ezaugarriak.
Erronkariko NIZaren eskaintza berria: Larra, Pirinioetako Erronkariko Zentroak kanpoko ibilbide berri bat eskaintzen du Larrako bide tradizionaletatik. Nafarroako ingururik ikusgarrienetako bat da. Ibilbide honetan sistema honetako elementu alpetarrak, erliebe karstikoko formak eta horrekin lotutako animaliak eta landareak, pinu beltzen sailak —Nafarroan bakan batzuk baino ez daude— Erronkariko NIZa. Larra.
aurkitzeko jolasa planteatzen da, baita artzaintza eta giza erabilera hauekin lotutako ezaugarriak aurkitzea ere: abeltzaintza estentsiboa eta horrekin lotutako jarduerak, larreen aprobetxamendua, bordak eta artegiak, gazta lantzeko jarduera eta transhumantzia.
9. ORRIALDEA
ESKOLAKO ALDIZKARIA
16. ZK
B e r t iz ko J a u re rria N a t u r Pa rke a Ikasturte hasi berrirako heziketa programak Bisitan zenbait jarduera egiten dira monitoreekin basoko minte3 eta 16 urte bitarteko ikasleei gian, lorategi historikozuzenduta daude, hezkuntza artistikoan eta basoan. maila bakoitzera egokitutako ariketekin. Landako gune ugaBasoko mintegirako eta ritan mantentzen diren bizilorategi botanikorako modu tradizionalak ezaguhezkuntza programa tzera ematean datza, baina Bertizen lekukotzak baino ez 6 eta 12 urte arteko eskola daude. ikasleei zuzenduta dago, eta, basoak birpopulazioarekin Helburua ikasleak inguru holotuta modu iraunkorrean garariek babestearen garrantziaz tzeko beharrezkoak diren ekinjabetzea da. Gainera, basoko tzen adibide gisa, basoko minespezie nagusiak identifikategiak nola funtzionatzen duen tzen eta bereizten dira. erakustea du helburu, eta lan4 orduko jarduerak. Na- daketa prozesua ere azaltzen turaren Interpretazio da. Bisitan zenbait jarduera egiten dira monitoreekin, bai Zentroko heziketa probasoko mintegian, bai lorategi grama berria. botanikoan, bai eta Bertizko Ikasturte honetan, Bertizko basoan ere. Jaurerriko Parke Naturaleko erabilera publikoko taldeak 8Zabala Etxea babesleku16 urte arteko eskola ikasleen rako hezkuntza programa taldeei zuzendutako programa bat martxan jarriko du Bi egun (eta gau bat) irauten basoaren kudeaketa integrala du. Hainbat hezkuntza jarduera eta iraunkorra nola gauzatzen egiten dira aire librean, Parden, zer esan nahi duen eta keko monitoreen zuzendaritzabiodibertsitatea kontserbapean, eta hartzaileen adinera tzeko zer garrantzia duen eta hezkuntza mailara egokiezagutzeko. 2 orduko jarduerak.
tuta daude. Parkeko langileek antolatutako jarduera horiez gain, irakasleek Parkeak eskaintzen dituen baliabide eta ekipamenduak aprobetxatuz denbora libreko eta aisialdiko beste jarduera batzuk gauzatzeko beharrezkoa den aholkularitza eskaintzen du. Programa hau Zabala Etxea Gazteen Babeslekua bisitatzen duten 3 eta 8 urte arteko eskola ikasleen taldeei soilik dago zuzenduta.
Bertizko parkea. Zabala etxea gazteentzako aterpetxea
NIZ-a berrituta irekitzea
10. ORRIALDEA
2008. urteko abuztuan, Naturaren Interpretazio Zentro guztiz berritua ireki zen. Bisitariari Bertizko bisitan informazioa eta orientazioa eskaintzeko ekipamendu gisa aurkezten zaio, hartara, eskuragarri dauzkan balio natural eta kulturalak hobeto ezagutu eta gozatzeko aukera izan dezan.
Bertizko parkea. Interpretazio zentroko beheko solairua
www.parquedebertiz.es
ESKOLAKO ALDIZKARIA
16. ZK
BA L I A B I D EA K Baliabide nagusiak Nafarroako Ingurumen Arloko Baliabide Zentroan dokumentazio zentroa eta ingurumenari eta ingurumen heziketari buruzko liburutegi espezializatua dago. 948 14 08 18 crana@crana.org Hezkuntza materialak • Ingurumen Hezkuntzako Koadernoak. Ingurumeneko Zuzendaritza Nagusia. Nafarroa. Eskura daude hemen: www.navarra.es/app sext/ Educacion Ambiental/ index.html Webgunea Ingurumeneko webgunea www.navarra.es Nafarroako Lurralde Informaziorako Sistema. Nafarroako Kartografia Informazioa:
Pitillasko aintzirako hegaztien behatokia Behatokira bisita egiteko karpeta didaktikoa:
Las CaĂąasko aintzirako hegaz- Otsagabiko Naturaren Intertien behatokia pretazio Zentroa http://www.lagunadeviana.es Zatoz Zaraitzu ibarra ezagu-
tzera
Behatokira bisita egiteko karpeta Zentroa bisitatzeko material didaktiEskuragarri dago argitalpen inprididaktikoa: koa, Ingurumen Hezkuntzarako Koamatuan, euskaraz eta gaztelaniaz Eskuragarri dago argitalpen inprimadernoak bildumakoa. Lehen Hezkun(behatokian eskatu behar da). tuan, euskaraz eta gaztelaniaz tzako bigarren ziklorako eta BigaNafarroako hezeguneak (behatokian eskatu behar da). rren Hezkuntzako bietarako, euskaBestelako proposamenak biltzen Material didaktikoak Lehen eta raz eta gaztelaniaz. Hemendik desdituen unitate didaktikoa, Pitillas Bigarren Hezkuntzarako. Hemendik kargatzen ahal da: eta Vianako behatokietan jarduedeskargatzen ahal dira: www.navarra.es/appsext/ rak egiteko. Eskura dago PDF Educacion Ambiental/ www.navarra.es/app sext/ formatuan, eta deskargatzeko index.html Educacion Ambiental/ aukera dago: index.html Basoak www.navarra.es/app sext/ Nafarroako hezeguneak Educacion Ambiental/ Bestelako hezkuntza proposamenak index.html biltzen dituzten material didaktikoak www.navarra.es/app sext/ zentroak lantzen duen gai bati buEducacion Ambiental/ Nafarroako zezen-txoria, ruz, Ingurumen Hezkuntzako Koaderindex.html ezagutu bere sekretuak karnoak bildumaren barnean. Lehen peta didaktikoa Hezkuntzako bigarren ziklorako eta Bigarren Hezkuntzako bietarako Eskuragarri dago argitalpen inpridaude eskuragarri, euskaraz eta matuan, gaztelaniaz (behatokian gaztelaniaz. eskatu behar da). Erronkariko Naturaren Interpretazio Zentroa PDFan deskargatu ahal dira: WEBGUNE BERRIA:
http://sitna.navarra.es
Pirinioetako hegazti sarraskijaArroiletako Interpretazio leak interpretatzeko zentroen Zentroa mugaz haraindiko sarearen
http://www.cinderoncal.es Fitxa berriak eskola bisita egin ahal izateko
www.focesdenavarra.es
Zentroa berritu dugunez, bisitarako proposamen didaktiko berriak probatzen ari gara. NIZeko monitoreei Zentroa bisitatzeko karpeta didak- eskatu, bisita hitzartzeko unean. www.parquedebertiz.es tikoa, Ingurumen Hezkuntzako Koadernoak bildumaren barneBasoak koa. Zentroan eskatu behar dira, Zatoz Erronkari ezagutzera bisita egiterakoan. Zentroko gaietako baten gaineko Zentroa bisitatzeko material didaktibeste hezkuntza proposamen baArroilak koak, Ingurumen Hezkuntzako Koatzuk hartzen dituzten material dernoak bildumaren barnekoak. didaktikoak. Material didaktikoak, PDFan Hain zuzen, hemendik deskargatzen baino ezin dira deskargatu, hePDFan baino ezin dira deskargatu: ahal dira: mendik:
Bertizko Jaurerria Natur Parkea
www.navarra.es/appsext/ Educacion Ambiental/ index.html Naturaren Interpretazio Zentroa berritzearekin batera, material didaktikoak ere berritzen ari dira. Behin hori eginda, ikastetxeei horien erabilgarritasunari eta edukiari buruzko informazioa emango zaie.
Zatoz arroilak ezagutzera
www.navarra.es/appsext/ Educa cion Ambiental/ index.html Beste bisita batzuk (NIZaren bidez hitzartu behar dira) ArbayĂşn zaldiketa zentroa
(Usun).
Urbasa eta Andiako Natur Parkea www.parquedeurbasa.es Material didaktiko berriak egiten ari dira. Behin horiek egiten direnean, ikastetxeei horien erabilgarritasunari eta edukiari buruzko informazioa emango zaie. Dena dela, parkeko edukiekin lotutako hezkuntza materialak badaude eginda, bereziki:
Basoak PDFan deskargatzen ahal dira hemendik:
www.navarra.es/appsext/ Educa cionAmbiental/ index.html
www.navarra.es/appsext/ Educacion Ambiental/ index.html
Espezie babestuak
Ingurumen hezkuntzako programen gaineko edozein informazio eskatu nahi izanez gero, parkearekin harremanetan jarri behar da:
Material didaktikoak, hemendik deskargatzen ahal direnak:
www.navarra.es/appsext/ Zaldiei hurbiltzeko tailerrak, zera- EducacionAmbiental/ mika eta arku-tiro tailerrak, ibilal- index.html Ingurumen hezkuntzako progradiak bizikletaz. Produktu ekologiBeste bisita batzuk (NIZaren men gaineko edozein informazio koekin prestatutako janaria jateko bidez hitzartu behar dira) eskatu nahi izanez gero, parkeare- aukera dago. kin harremanetan jarri behar da: Izaba. Oroimenaren Etxea Bordablanca finka. (Erronkaritik 7 kilometrotara). 948 592 421 cinAdin guztietako ikasleentzat bibeti@navarra.es Almadiaren Museoa (Burgi). sita gidatuak egiten dira landare aromatikoen eta sendabelarren
948 382 438 gestcin@gavrn.com
11. ORRIALDEA
H E L B I D ET EG I A Nafarroako Gobernuko ingurumen hezkuntzako ekipamenduen kudeaketa eta informazio nagusia
Bertizko Jaurerria Natur Parkeko Naturaren Interpretazio Zentroa www.parquedebertiz.es
www.gavrn.com
Iruñetik 52 kilometrotara, iparralderantz
Ingurugiroaren Kudeaketa Nafarroako Mintegi eta Basoberritzeak Aita Adoain, 219, behealdea. 31015 Iruña Tel.: 948 382 438 Faxa: 948 382 391 gestcin@gavrn.com
Oieregi-Bertizarana Tel.: 948 592 421 cinberti@navarra.es Urbasa eta Andiako Natur Parkeko Informazio Zentroa www.parquedeurbasa.es
Erronkariko Naturaren Interpretazio Zentroa
Bidegileena izandako etxea, Olaztiko mendateko gaina
Julian Gayarre z/g. Erronkari. Erronkaribar
Tel.: 948 382 438
(Nafarroako Pirinioak)
gestcin@gavrn.com
Tel.: 948 475 256 eta 948 475 317 oit.roncal@navarra.es
El Bordón hegaztien behatokia, Las Cañasko aintziran
Pitillasko hegaztien behatokia www.lagunadepitillas.org Pitillastik 3 kilometrotara dago, Santacararako errepidean (ezkerretara, ongi dagoen pista batetik sartu behar da.
www.lagunadeviana.es Vianako herrigunetik 2 kilometrotara dago, Logroñoko bidean (sarrerako bidea, ezkerretara). Iruñetik Mendabiara eta Logroñora doan errepidetik ere sar daiteke, Vianako norabidea hartuta (horrela eginda, bidegurutzea eskuinetara dago).
Tel.: 619 463 450
Arroiletako Naturaren Interpretazio Zentroa, Irunberri
Aintzirako sarrera erakusten duten seinaleak daude han.
www.focesdenavarra.es
Tel.: 696 830 898
Plaza Nagusia, z/g. 31440 Irunberri Tel.: 948 880 874 cinlumbi@navarra.es
Otsagabiko Naturaren Interpretazio Zentroa Itzaltzuko errepidea, z/g. Otsagabia Zaraitzu ibarra (Nafarroako Pirinioak) Tel.: 948 890 680 eta 948 890 641 oit.ochagavia@navarra.es
Nafarroako Ingurumen Arloko Baliabide Zentroa (CRANA) www.crana.org Aita Adoain, 217, behealdea. 31015 Iruña Tel.: 948 140 818 crana@crana.org
Argitaratzailea: Gestión Ambiental de Navarra