Autorzy dr hab. n. med. Ewa Augustynowicz‑Kopeć, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
dr n. med. Marek Bodzioch Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Barbara Cybulska Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa Szkoła Zdrowia Publicznego CMKP, Warszawa
dr n. med. Małgorzata Bała Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
dr n. med. Wojciech Bodzoń NZOZ Chorób Naczyń Angiomed, Kraków
lek. Piotr Czapiński NZOZ Centrum Leczenia Padaczki i Migreny, Kraków
prof. dr hab. n. med. Bogusława Baranowska Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Maria Barcikowska Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN, Warszawa Centralny Szpital Kliniczny MSW, Warszawa
dr n. med. Ewa Bogacka CDT Medicus, Lubin prof. dr hab. n. med. Anna Boroń‑Kaczmarska Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin dr n. med. Piotr Boros Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Witold Bartnik Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Anna Bręborowicz Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań
prof. dr hab. n. med. Zbigniew Bartuzi Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
dr n. med. Jan Brożek McMaster University, Hamilton, Kanada
dr hab. n. med. Bronisław Bednarz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Andrzej Beręsewicz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa lek. Iwona Bestry Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa dr hab. n. med. Bogdan Biedunkiewicz Gdański Uniwersytet Medyczny dr n. med. Maria Bieniaszewska Gdański Uniwersytet Medyczny dr n. med. Barbara Bieńkiewicz Uniwersytet Medyczny, Łódź dr hab. n. med. Grażyna Biesiada Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Zofia T. Bilińska Instytut Kardiologii, Warszawa dr hab. n. med. Grażyna Bochenek, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków lek. Maciej Bochenek Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków
VI
prof. dr hab. n. med. Tomasz Brzozowski Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Andrzej Budaj Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa dr n. med. Grzegorz Cebula Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Stanisław Czekalski Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań prof. dr hab. n. med. Zbigniew Maria Czernicki Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Anna Członkowska Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Piotr Daniel Uniwersytet Medyczny, Łódź prof. dr hab. n. med. Andrzej Dąbrowski Uniwersytet Medyczny, Białystok prof. dr hab. n. med. Andrzej Dąbrowski Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa dr n. med. Joanna A. Didkowska Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Warszawa prof. dr hab. n. med. Anna Dmoszyńska Uniwersytet Medyczny, Lublin
dr n. med. Andrzej Chamienia Gdański Uniwersytet Medyczny
dr n. med. Robert Drabczyk Szpital Wojewódzki, Bielsko‑Biała
prof. dr hab. n. med. Jerzy Chudek Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice
dr n. med. Maciej Drożdż Fresenius Nephrocare Polska, Kraków
† prof. dr hab. n. med. Hanna Chwalińska‑Sadowska Instytut Reumatologii im. E. Reicher, Warszawa
dr n. med. Bożena Dubiel Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków
dr n. med. Anna Ciechomska Inverclyde Royal Hospital, Greenock, Wielka Brytania dr n. med. Jan Ciećkiewicz Instytut Ratownictwa Medycznego, Kraków Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa, Nowy Targ dr hab. n. med. Andrzej Cieszanowski Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Jacek Dubiel Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Jan Duława Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. n. med. Magdalena Durlik Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Ewa Duszczyk Warszawski Uniwersytet Medyczny
Autorzy prof. dr hab. n. med. Jadwiga Dwilewicz‑Trojaczek Warszawski Uniwersytet Medyczny
dr n. med. Lidia Gorzelińska Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań
dr n. med. Miłosz Jankowski Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
dr n. med. Ilona Dziemianko Akademicki Szpital Kliniczny, Wrocław
prof. dr hab. n. med. Dorota Górecka Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Andrzej Januszewicz Instytut Kardiologii, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Krzysztof J. Filipiak Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Paweł Górski Uniwersytet Medyczny, Łódź
prof. dr hab. n. med. Anna Filipowicz‑Sosnowska Instytut Reumatologii im. E. Reicher, Warszawa
lek. Aleksandra Grela‑Wojewoda Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Kraków
prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Januszewicz Warszawa
prof. dr hab. n. med. Urszula Fiszer Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Robert Flisiak Uniwersytet Medyczny, Białystok prof. dr hab. n. med. Edward Franek Centralny Szpital Kliniczny MSW, Warszawa Instytut Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej PAN, Warszawa dr n. med. Marzena Frołow Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Irena Frydecka Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław Instytut Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN, Wrocław dr n. med. Piotr Gajewski Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Zbigniew Gąsior Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice dr hab. n. med. Anita Gąsiorowska Uniwersytet Medyczny, Łódź dr n. med. Jacek Gąsiorowski Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław dr n. med. Ireneusz Gierbliński Warszawa prof. dr hab. n. med. Wiesław Gliński Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Andrzej Gładysz Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław mgr pielęg. Anna Głowacka Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań prof. dr hab. n. med. Piotr Głuszko Instytut Reumatologii im. E. Reicher, Warszawa prof. dr hab. n. med. Marek Gołębiowski Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Ewa Gorczyca‑Wiśniewska Centralny Szpital Kliniczny MSW Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
dr n. med. Piotr Grzanka Szpital Wojewódzki, Opole prof. dr hab. n. med. Iwona Grzelewska‑Rzymowska Uniwersytet Medyczny, Łódź dr n. med. Daria Handkiewicz-Junak Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Gliwice prof. dr hab. n. med. Olga Haus Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław prof. dr hab. n. med. Andrzej Hellmann Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Krzysztof Herman Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Kraków dr n. med. Marcin Hetnał Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Kraków prof. dr hab. n. med. Piotr Hoffman Instytut Kardiologii, Warszawa prof. dr hab. n. med. Jerzy Hołowiecki Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Gliwice dr n. med. Andrea Horvath Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Zbigniew Hruby Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Ośrodek Badawczo‑Rozwojowy, Wrocław prof. dr hab. n. med. Waleria Hryniewicz Narodowy Instytut Leków, Warszawa prof. dr hab. n. med. Juliusz Huber Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań
dr n. med. Dorota Jarosz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Barbara Jarząb Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Gliwice prof. dr hab. n. med. Jacek Jassem Gdański Uniwersytet Medyczny dr hab. n. med. Dariusz Jastrzębski Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. n. med. Wiesław Wiktor Jędrzejczak Warszawski Uniwersytet Medyczny dr hab. n. med. Grażyna Jurkowska Uniwersytet Medyczny, Białystok prof. dr hab. n. med. Jacek Juszczyk Poznań prof. dr hab. n. med. Marek Jutel Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław dr hab. n. med. Marek Kabat, prof. IK Instytut Kardiologii, Warszawa dr n. med. Janusz Kabata Global Care Clinical Trials, Gdańsk dr n. med. Elżbieta Kacprzak Uniwersytet Medyczny im. K. Marcikowskiego, Poznań lek. Krzysztof Kaczmarek Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań dr n. med. Aleksander Kania Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Bogusław Kapelak Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków
prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela Międzyleski Szpital Specjalistyczny, Warszawa Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Anna Kasperlik‑Załuska Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. Roman Jaeschke MD MSc McMaster University Hamilton, Kanada
prof. dr hab. n. med. Jarosław D. Kasprzak Uniwersytet Medyczny, Łódź
prof. dr hab. n. med. Renata Jankowska Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
dr n. med. Krzysztof Kazimierczak Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
VII
Autorzy prof. dr hab. n. med. Marian Klinger Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
prof. dr hab. n. med. Maciej Krzakowski Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Warszawa
dr hab. n. med. Grzegorz Lis Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
lek. Maciej Kluziak Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań
dr n. med. Marek Krzanowski NZOZ Chorób Naczyń Angiomed, Kraków
dr n. med. Aleksandra Łacko Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
prof. dr hab. n. med. Longina Kłosiewicz‑Latoszek Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Wanda Knopińska‑Posłuszny SP ZOZ z Warmińsko-Mazurskim Centrum Onkologii, Olsztyn dr hab. n. med. Brygida Knysz Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław prof. dr hab. n. med. Franciszek Kokot Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice dr n. med. Andrzej L. Komorowski Hospital Virgen del Camino Sanlúcar de Barrameda, Hiszpania dr n. med. Marek Konka Instytut Kardiologii, Warszawa dr n. med. Janusz Konstanty‑Kalandyk Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków dr n. med. Anna Kopff Łódź dr n. med. Mariusz Korkosz Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Maria Korzeniewska‑Koseła, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa dr n. med. Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań dr n. med. Justyna Kotynia Uniwersytet Medyczny, Łódź prof. dr hab. n. med. Marek L. Kowalski Uniwersytet Medyczny, Łódź dr hab. n. med. Małgorzata Krajnik Collegium Medicum im. L. Rydygiera, Bydgoszcz Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń prof. dr hab. n. med. Marek Krawczyk Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Wiesław Królikowski Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Katarzyna Kruczak Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Jerzy Kruszewski Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa
VIII
dr hab. n. med. Krzysztof Krzemieniecki, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków mgr Barbara Krzyśko Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań mgr psych. Marzena Krzywda Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków prof. dr hab. n. med. Barbara Krzyżanowska‑Świniarska Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin prof. dr hab. n. med. Andrzej Książek Uniwersytet Medyczny, Lublin dr n. med. Paweł Kuca Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Magdalena Łętowska Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa prof. dr hab. n. med. Jacek Łuczak Hospicjum Palium Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań prof. dr hab. n. med. Tomasz Mach Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Bogusław Maciejewski Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Gliwice dr hab. n. med. Urszula Mackiewicz Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Eugeniusz J. Kucharz Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice
dr n. med. Paweł Maga Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Krzysztof Kula Uniwersytet Medyczny, Łódź
dr n. med. Joanna S. Makowska Uniwersytet Medyczny, Łódź
prof. dr hab. n. med. Piotr Kułakowski Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Ewa Małecka‑Panas Uniwersytet Medyczny, Łódź
prof. dr hab. n. med. Jolanta Kunert‑Radek Uniwersytet Medyczny, Łódź dr hab. n. med. Marcin Kurzyna, prof. CMKP Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Jan Kuś Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. n. med. Andrzej Kübler Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław dr hab. n. med. Brygida Kwiatkowska, prof. IR Instytut Reumatologii im. E. Reicher, Warszawa dr n. med. Renata Langfort Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa dr hab. n. med. Wojciech Leppert Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań dr n. med. Wiktoria Leśniak Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Ewa Małecka‑Tendera Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice dr n. med. Krzysztof Małecki Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Władysław Manikowski Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań prof. dr hab. n. med. Magdalena Marczyńska Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Kazimierz Marek Zabrze prof. dr hab. n. med. Krzysztof Marlicz Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin dr n. med. Leszek Masłowski Wojewódzki Szpital Specjalistyczny Ośrodek Badawczo‑Rozwojowy, Wrocław prof. dr hab. n. med. Lucyna Mastalerz Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
dr n. med. Krzysztof Lewandowski Gdański Uniwersytet Medyczny
dr hab. n. med. Henryk Mazurek, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Oddział Terenowy im. J. i I. Rudników, Rabka‑Zdrój
prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński Instytut Centrum Zdrowia Matki Polki, Łódź Uniwersytet Medyczny, Łódź
dr hab. n. med. Michał Mączewski Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
Autorzy dr n. med. Janusz Meder Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Warszawa
dr n. med. Beata Nowak Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
dr n. med. Filip Mejza Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Michał Nowicki Uniwersytet Medyczny, Łódź
dr n. med. Janina M. Michalak Centralny Szpital Kliniczny MSW, Warszawa dr farm. Bogumiła Michalewska Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa dr n. med. Paweł Mielnik Revmatologisk avdeling, Førde Sentralsjukehus, Norwegia lek. Piotr Mierzewski Strasburg, Francja mgr Irena Milaniak Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków prof. dr hab. n. med. Piotr Milkiewicz Warszawski Uniwersytet Medyczny Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin dr hab. n. med. Dagmara Mirowska‑Guzel Warszawski Uniwersytet Medyczny Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa dr n. med. Andrzej Mital Gdański Uniwersytet Medyczny dr n. med. Anna Mokrowiecka Uniwersytet Medyczny, Łódź dr n. med. Karolina Mrówka Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań dr n. med. Jacek Mrukowicz Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków prof. dr hab. n. med. Jacek Musiał Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Michał Myśliwiec Uniwersytet Medyczny, Białystok dr n. med. Wacław Nahorski Gdański Uniwersytet Medyczny dr n. med. Krystyna Niedzielska Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa dr n. med. Maciej Niewada Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Agata Niżankowska‑Jędrzejczyk Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Ewa Niżankowska‑Mogilnicka Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Rafał Niżankowski Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Roman Nowicki Gdański Uniwersytet Medyczny dr hab. rehab. Roman Nowobilski, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków lek. Henryk Olechnowicz Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków dr hab. n. med. Marzena Olesińska Instytut Reumatologii im. E. Reicher, Warszawa prof. dr hab. n. med. Włodzimierz T. Olszewski Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Warszawa dr n. med. Tomasz Ozorowski Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań dr n. med. Agnieszka Padjas Uniwersytet Medyczny, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Cezary Pałczyński Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Łódź dr n. med. Katarzyna Pancer Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Warszawa
dr n. med. Małgorzata Pilarczyk Poznań dr n. med. Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków dr hab. n. med. Robert Pływaczewski, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. n. med. Maria Podolak‑Dawidziak Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław dr n. przyr. Barbara Podsiadło Warszawa dr hab. n. med. Marcin Polkowski Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Lech Poloński Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice dr n. med. Aleksander Prejbisz Instytut Kardiologii, Warszawa dr n. med. Witold Prejzner Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Piotr Pruszczyk Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Anna Przondo‑Mordarska Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław
prof. dr hab. n. med. Tomasz Pasierski Międzyleski Szpital Specjalistyczny, Warszawa
dr hab. n. med. Piotr Przybyłowski Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków
dr hab. n. med. Waldemar Patkowski Warszawski Uniwersytet Medyczny
dr n. med. Witold Przyjałkowski Warszawski Uniwersytet Medyczny
dr hab. n. med. Małgorzata Paul Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań
dr n. med. Piotr Pysz Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice
† ks. mgr filozofii Zbigniew Pawlak Hospicjum Palium, Poznań dr n. med. Marek Pazurek Uniwersytet Medyczny, Łódź dr hab. n. med. Marek A. Pertkiewicz Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Łukasz Pielok Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań prof. dr hab. n. med. Władysław Pierzchała Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. n. med. Jacek A. Pietrzyk Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Witold Pikto‑Pietkiewicz Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Grzegorz Raczak Gdański Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Tadeusz Robak Uniwersytet Medyczny, Łódź prof. dr hab. n. med. Barbara Rogala Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. n. med. Jacek Roliński Uniwersytet Medyczny, Lublin prof. dr hab. n. med. Leszek Romanowski Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań dr n. med. Aleksandra Rosiek Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa prof. dr hab. n. med. Ewa Rowińska‑Zakrzewska Warszawa
IX
Autorzy dr hab. n. med. Jacek Rożniecki Uniwersytet Medyczny, Łódź dr n. przyr. Elżbieta Teresa Rożynek Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa prof. dr hab. n. med. Bolesław Rutkowski Gdański Uniwersytet Medyczny dr n. med. Weronika Rymer Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław dr hab. n. med. Tomasz Sacha Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Jerzy Sadowski Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Samborski Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań dr n. med. Piotr Sawiec Polski Instytut Evidence Based Medicine, Kraków dr n. med. Małgorzata Serafin‑Król Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Janusz A. Siedlecki Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Warszawa prof. dr hab. n. med. Jacek Sieradzki Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr n. med. Matylda Sierakowska Uniwersytet Medyczny, Białystok prof. dr hab. n. med. Stanisław Sierakowski Uniwersytet Medyczny, Białystok prof. dr hab. n. med. Piotr Skałba Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. n. med. Jana Skrzypczak Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań prof. dr hab. n. med. Krzysztof Sładek Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Jolanta Słowikowska‑Hilczer Uniwersytet Medyczny, Łódź prof. dr hab. n. med. Jadwiga Słowińska‑Srzednicka Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa prof. dr hab. n. med. Jerzy Socha Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa
X
dr hab. n. med. Jerzy Soja Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Wiktor B. Szostak Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa
dr hab. n. med. Bogdan Solnica, prof. UJ Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Andrzej Szuba Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław 4 Wojskowy Szpital Kliniczny, Wrocław
dr hab. n. med. Maciej Sopata Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań
dr n. med. Konstanty Szułdrzyński Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Maciej Sosnowski Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice
dr hab. n. med. Piotr Szymański, prof. IK Instytut Kardiologii, Warszawa
dr n. med. Jadwiga Staniszewska‑Varga Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa
dr n. med. Monika Świerczyńska‑Krępa ZLS Medex sp. z o.o., Bielsko-Biała
dr n. med. Andrzej Stanke Wojewódzki Szpital Zespolony, Elbląg
dr n. med. Zbigniew Świerczyński Szpital Chirurgii Małoinwazyjnej i Rekonstrukcyjnej, Bielsko‑Biała
prof. dr hab. n. med. Jerzy Stefaniak Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań
dr n. med. Renata Talar‑Wojnarowska Uniwersytet Medyczny, Łódź
prof. dr hab. n. med. Janina Stępińska Instytut Kardiologii, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Witold Tłustochowicz Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa
dr hab. n. med. Tomasz Stompór, prof. UWM Uniwersytet Warmińsko‑Mazurski, Olsztyn
piel. dypl. Elżbieta Tomaszewska Hospicjum Palium, Poznań
dr hab. n. med. Grzegorz Styczyński Warszawski Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Witold Z. Tomkowski Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Władysław Sułowicz Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Adam Torbicki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Andrzej Surdacki Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
prof. dr hab. n. med. Maria Trusz‑Gluza Katowice
prof. dr hab. n. med. Hanna Szajewska Warszawski Uniwersytet Medyczny dr n. med. Janusz Szajewski Szpital Praski, Warszawa † prof. dr hab. n. med. Andrzej Szczeklik Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków dr hab. n. med. Wojciech Szczeklik Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków prof. dr hab. n. med. Leszek Szczepański Wyższa Szkoła Społeczno‑Przyrodnicza im. Wincentego Pola, Lublin prof. dr hab. n. med. Jacek Szechiński Akademicki Szpital Kliniczny, Wrocław dr hab. n. med. Leszek Szenborn, prof. UM Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław lek. Bartosz Szetela Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław dr n. med. Jan Sznajd Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
dr n. med. Magdalena Twardowska Kraków prof. dr hab. n. med. Anetta Undas Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków dr n. med. Ewa Walczak Instytut Reumatologii im. E. Reicher, Warszawa prof. dr hab. n. med. Krystyna de Walden‑Gałuszko Wojewódzkie Centrum Onkologii, Gdańsk prof. dr hab. n. med. Jerzy Walecki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa Centralny Szpital Kliniczny MSW, Warszawa dr hab. n. med. Bożena Walewska‑Zielecka Warszawski Uniwersytet Medyczny prof. dr hab. n. med. Zofia Wańkowicz Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa prof. dr hab. n. med. Krzysztof Warzocha Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa
Autorzy prof. dr hab. n. med. Marta Wawrzynowicz‑Syczewska Pomorski Uniwersytet Medyczny, Szczecin prof. dr hab. n. med. Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz Uniwersytet Medyczny, Łódź dr n. med. Dariusz Wąsowski Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Warszawa prof. dr hab. n. med. Urszula Wereszczyńska‑Siemiątkowska Uniwersytet Medyczny, Białystok mgr socjol. Iwona Wesołowska Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań dr hab. n. med. Stefan Wesołowski, prof. IGiChP Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa prof. dr hab. n. med. Elżbieta Wiatr Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa dr n. med. Karol Wierzbicki Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków Krakowski Szpital Specjalistyczny im. Jana Pawła II, Kraków prof. dr hab. n. med. Andrzej Więcek Śląski Uniwersytet Medyczny, Katowice prof. dr hab. n. med. Piotr Wiland Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław dr hab. n. med. Jerzy Windyga Instytut Hematologii i Transfuzjologii, Warszawa
dr n. med. Jacek Wojarski Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze
prof. dr hab. n. med. Krystyna Zawilska Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań Centrum Diagnostyczno-Lecznicze INTERLAB, Poznań
dr n. med. Agnieszka Wroczyńska Gdański Uniwersytet Medyczny
prof. dr hab. n. med. Marian Zembala Śląski Uniwersytet Medyczny, Zabrze
prof. dr hab. n. med. Henryk Wysocki Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań
dr hab. n. med. Wojciech Zgliczyński, prof. CMKP Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Jan Wodniecki Kraków
prof. dr hab. n. med. Jacek Wysocki Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań dr n. med. Wojciech Wysocki Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Kraków prof. dr hab. n. med. Piotr Zaborowski Uniwersytet Warmińsko‑Mazurski, Olsztyn prof. dr hab. n. med. Wojciech Załuska Uniwersytet Medyczny, Lublin prof. dr hab. n. med. Witold A. Zatoński Centrum Onkologii – Instytut im. M. Skłodowskiej‑Curie, Warszawa dr hab. n. med. Jan Maciej Zaucha, prof. GUM Gdański Uniwersytet Medyczny Szpital Morski im. PCK, Gdynia dr hab. n. med. Jan Zawadzki Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa Centralny Szpital Kliniczny MSW, Warszawa
prof. dr hab. n. med. Irena Zimmermann‑Górska Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego, Poznań Katedra Reumatologii Wyższej Szkoły Edukacji i Terapii, Poznań dr n. med. Sławomir Zmonarski Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich, Wrocław dr n. med. Grażyna Zwolińska Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza-Modrzewskiego, Kraków prof. dr hab. n. biol. Zofia Zwolska Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc, Warszawa dr n. med. Sławomir Żegleń Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze mgr prawa Mariusz Żelichowski Kancelaria Notarialna A. Krasowski, M. Żelichowski sp. cyw., Kielce
dr n. med. Michał Zawadzki Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa Centralny Szpital Kliniczny MSW, Warszawa
Poza autorami rozdziałów zdjęcia udostępnili: dr R. Andrysiak i prof. L. Królicki (ryc. XI.H.4-1, ryc. XI.H.5-1, ryc. XI.H.6-1, ryc. XI.H.7-1), I.A. Auer MD i A. Sar MD (ryc. VI.H.1-5, -6, ryc. VI.H.2-1–17), prof. E. Bar‑Andziak (ryc. IV.B.3-6^DVD), dr W. Basiak (ryc. XI.E.4-6, -7A–C), prof. T. Bednarczuk (ryc. IV.D.3-1, ryc. IV.J.3-1), dr I. Bestry (ryc. XI.H.3-4, ryc. XI.H.7-2), dr P.K. Borkowski (ryc. XI.E.4-2, -3, ryc. XI.E.4-5A i B), dr J. Brożek (ryc. VII.D.6-2, -3, ryc. VII.D.8-1, ryc. VIII.B.2-1, ryc. VIII.I.2-1, ryc. VIII.I.3-1, -2), prof. B. Chodynicka (ryc. XI.E.4-1), lek. M. Chrobot (ryc. VII.F‑8^DVD), dr D. Cielecka (ryc. XI.G.2.1-2 i -3), B. Crabtree (VIII.K.1‑1E), A. Czekaj (ryc. VIII.K.1‑1A–D), prof. A. Dąbrowski (ryc. I.F.5-2, -3), dr E. Duszczyk (ryc. XI.E.4-4), dr S. Dyczek (ryc. X.G.1-5, -6^DVD), dr K. Gruszczyńska (ryc. I.B.4-48, -49), dr hab. A. Gackowski (ryc. I.H.10-2), dr P. Grzanka (ryc. IV.F.2-3^DVD, ryc. IV.G.3-2^DVD, -3^DVD, ryc. VI.H.3-1, -2), dr K. Havieri (ryc. III.I.4-1), prof. A. Hellmann i dr K. Lewandowski (ryc. VI.E.1-2–5, ryc. VI.E.2-3, ryc. VI.J.1-2), dr P. Kalinowski (IV.Ł.3-1), dr M. Kamiński (III.F.5-5, -6), dr M. Kapińska‑Mrowiecka (ryc. VIII.I.1-1, -2^DVD), prof. O. Kapuściński (ryc. I.H.3-1), dr B. Knysz (ryc. XI.I‑11), dr R. Konior (ryc. XI.H.3-1 i -2), dr M. Konka (ryc. I.J.2-6), dr M. Korkosz (ryc. VII.D.6-4, -5, ryc. VII.F‑7^DVD), dr A. Kotulska (ryc. VII.M.1-1), dr M. Krzanowski (ryc. I.I.1-2, -4, ryc. I.O.1-2, ryc. I.O.1-8, ryc. I.T.3-2, ryc. I.T.3-3), dr B. Kuśmierczyk-Droszcz (ryc. I.J.2-3B), prof. J. Kuśmierek (ryc. I.B.4-53–56), dr W. Kwiatkowska (ryc. I.O.10-1, -2), prof. P. Milkiewicz (ryc. I.D.2-2), mgr M. Nowak i dr hab. K. Siuda (ryc. XI.E.1-1, -2^DVD, -3^DVD), dr hab. M. Polkowski (ryc. III.D.6-1), dr J. Pręgowski (ryc. I.H.10-1), dr F. Rachel (ryc. III.D.7-1, -2), prof. B. Romanowska‑Dixon (ryc. XI.H.2-3, ryc. X.G.3-1, -2), dr M. Rosińska (ryc. XI.I‑1, ryc. XI.I‑2), dr M. Rupiński (III.F.9-1), lek. W. Rymer (ryc. XI.I‑8), dr M. Setkowicz (ryc. VII.D.3-5, ryc. VII.E.2-1, ryc. VIII.I.2-1), prof. A. Skotnicki (ryc. VI.C.6-1, ryc. VI.D.4-2, ryc. VI.D.5-1 i -2, ryc. VI.D.6-1 i -2, ryc. VI.E.1-1 i -2, ryc. VI.E.2-1, -2, ryc. VI.J.1-4), P. Słomczyński (ryc. XIII.D.1-1A, -1B, -1C, -1F), dr hab. A. Smereczyński (ryc. III.B.3-29, ryc. III.I.3-1, -2), M. Snowarski (ryc. XIII.D.1-1D, -1E), dr V. Sokolska (ryc. XI.I‑10), dr J. Staniszewska‑Varga (ryc. VII.D.1-4, -8, ryc. VII.D.8-7, ryc. VII.E.1-4, ryc. VII.F‑3–6, ryc. VII.I.1-1, ryc. VII.K.2-1), dr A. Stanke (I.G.1-1, -3, -8, -10, -11, -15, -25, ryc. I.G.2-1, -2, -3, -6, -9, -10, ryc. I.G.3-1, -3, -4, -6, ryc. I.G.4-3), lek. Wojciech Sydor (ryc. VII.L.1-1, -2), prof. J. Szaflik (ryc. I.M.2-1), dr W. Szczeklik (ryc. VIII.I.4-1), prof. J. Szechiński (ryc. VII.Ł.3-2, -3), prof. L. Szenborn (ryc. XI.C.3-1, -2, ryc. XI.C.4-1, ryc. XI.C.6-1, ryc. XI.C.9-1), dr M. Szostek (ryc. VI.A.1-1, ryc. VI.C.1-6, ryc. VI.C.3-1-4 i -6, ryc. VI.F‑2, ryc. VI.G.4-1, ryc. VI.H.4-2 i -3), dr Ł. Szumowski (ryc. I.J.2-7), prof. T. Wagner (ryc. VII.D.7-3^DVD, VII.D.8-6^DVD), prof. J. Walecki (ryc. I.H.1-1, ryc. I.J.2-8, ryc. I.K.3-5, ryc. I.O.1-10, ryc. I.O.6-3, ryc. V.J.1-1^DVD, ryc. V.J.2-1), dr hab. B. Walewska‑Zielecka (ryc. III.J.1-1, -2, ryc. III.J.3-1), dr W. Wierzchowski (ryc. I.E‑4–6, ryc. II.C.5-1), mgr J. Wilańska, mgr A. Serafin, mgr S. Polański (VII.C.1-1, -4), dr hab. A. Wojas‑Pelc (ryc. X.G.4-1, -3), dr W. Wojciechowska i dr hab. M. Rajzer (ryc. I.F.3-2), dr M. Wójcicki (ryc. III.J.14-1), dr E. Wrońska (III.B.4-13), dr A. Wroński (ryc. VII.D.7-1, -2), dr W. Wysocki (ryc. X.G.1-1–4^DVD), dr J. Zarychta (ryc. II.B.8-1)
XI