Interna Szczeklika 2012 - spis treści

Spis treści Wstęp Piotr Gajewski....................................................................... XLII

I

Choroby układu krążenia red. Andrzej Budaj................................................................... 1

A. Fizjologia

Andrzej Beręsewicz, Michał Mączewski, Urszula Mackiewicz........................ 5

1. Fizjologia serca......................................................................... 5 2. Fizjologia układu naczyniowego............................................... 11

B. Badania diagnostyczne.................................................. 13 1. Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik. ...................... 13 1.1. Ból w klatce piersiowej............................................................ 13 1.2. Kołatanie serca....................................................................... 15 1.3. Omdlenie. .............................................................................. 16 1.4. Obrzęki.................................................................................. 17 1.5. Inne objawy. .......................................................................... 17 2. Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik..................... 18 2.1. Sinica..................................................................................... 18 2.2. Palce pałeczkowate................................................................. 19 2.3. Poszerzenie żył szyjnych i tętno żylne........................................ 19 2.4. Uderzenie koniuszkowe oraz tętnienie lewej komory.................. 20 2.5. Tętnienia................................................................................ 21 2.5.1. Tętnienie prawej komory (uderzenie skurczowe prawej komory)...... 21 2.5.2. Tętnienie w dołku podsercowym............................................... 21 2.5.3. Tętnienie pnia płucnego. ......................................................... 21 2.5.4. Tętnienie aorty wstępującej...................................................... 21 2.5.5. Tętnienie innych tętnic............................................................. 21 2.6. Drżenia klatki piersiowej (mruki). ............................................. 21 2.6.1. Mruk skurczowy...................................................................... 22 2.6.2. Mruk rozkurczowy................................................................... 22 2.6.3. Mruk skurczowo‑rozkurczowy. ................................................. 22 2.7. Przesunięcie granic wypuku serca............................................. 22 2.8. Objawy osłuchowe.................................................................. 22 2.8.1. Pierwszy ton serca (I ton)......................................................... 22 2.8.2. Drugi ton serca (II ton). ........................................................... 22 2.8.3. Dodatkowe tony serca............................................................. 23 2.8.4. Szmery sercowe...................................................................... 24 2.8.5. Szmery ciągłe (maszynowe)...................................................... 26 2.8.6. Tarcie osierdziowe................................................................... 26 2.9. Tętno tętnicze......................................................................... 27 3. Badania laboratoryjne Bogdan Solnica...................................... 28 3.1. Cholesterol............................................................................. 28 3.2. Triglicerydy............................................................................. 29 3.3. Troponiny sercowe.................................................................. 29 3.4. CK‑MBmass.............................................................................. 30

XII

3.5. Mioglobina............................................................................. 31 3.6. Czas częściowej tromboplastyny po aktywacji............................ 32 3.7. Czas protrombinowy. .............................................................. 32 3.8. Dimer D. ................................................................................ 33 3.9. Peptydy natriuretyczne. ........................................................... 34 3.10. Białko C‑reaktywne................................................................. 35 3.11. Homocysteina......................................................................... 36 4. Badania obrazowe.................................................................. 37 4.1. Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki............................... 37

4.2. Angiografia............................................................................ 43 4.2.1. Angiografia wieńcowa Jarosław D. Kasprzak, Anna Kopff................ 43 4.2.2. Angiografia żył i tętnic obwodowych Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki............................... 46

4.3. Tomografia komputerowa serca

Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki, Maciej Sosnowski........ 55

4.4. Rezonans magnetyczny serca

Jerzy Walecki, Janina M. Michalak, Michał Zawadzki............................... 60

4.5. Scyntygrafia serca Jarosław D. Kasprzak...................................... 62 4.6. Echokardiografia Jarosław D. Kasprzak. ...................................... 67 4.7. Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa i inwazyjne badania czynnościowe tętnic wieńcowych Jarosław D. Kasprzak.................. 73 4.7.1. Ultrasonografia wewnątrzwieńcowa......................................... 73 4.7.2. Inwazyjne badania czynnościowe tętnic wieńcowych................. 74 4.8. Ultrasonografia naczyń obwodowych Marzena Frołow, Marek Krzanowski. ................................................. 74

4.8.1. Ultrasonografia tętnic obwodowych. ........................................ 75 4.8.2. Ultrasonografia żył obwodowych.............................................. 80 5. Elektrokardiografia Andrzej Dąbrowski....................................... 82 5.1. Elektrokardiogram standardowy............................................... 82 5.2. Elektrokardiograficzna próba wysiłkowa. .................................. 98 5.3. Elektrokardiogram rejestrowany metodą Holtera. .................... 103 5.4. Elektrokardiogram uśredniony................................................ 104 5.5. Mikrowoltowa naprzemienność załamków T.............................. 105 6. Badanie elektrofizjologiczne serca Andrzej Stanke, Piort Kułakowski..................................................... 106

6.1. Inwazyjne badanie elektrofizjologiczne (EPS)........................... 106 6.2. Stymulacja przezprzełykowa przedsionka (TAP)........................ 108 7. Pomiar ciśnienia tętniczego Marek Kabat, Aleksander Prejbisz, Andrzej Januszewicz......................... 109

7.1. Kliniczny pomiar ciśnienia tętniczego...................................... 109 7.2. Automatyczne monitorowanie ciśnienia tętniczego.................. 110 7.3. Samodzielne pomiary ciśnienia tętniczego. ............................. 112 7.4. Inwazyjny pomiar ciśnienia tętniczego.................................... 113 8.

Badania hemodynamiczne serca............................................... 114 8.1. Cewnikowanie serca Jarosław D. Kasprzak. ............................... 114 8.2. Pomiar pojemności minutowej serca (rzutu serca) Miłosz Jankowski. ................................................... 116

Spis treści 9. Nieinwazyjne badania hemodynamiczne naczyń obwodowych Marzena Frołow, Marek Krzanowski......................... 118 9.1. Ocena krążenia tętniczego kończyn........................................ 118 9.1.1. Wskaźnik kostkowo‑ramienny................................................ 118 9.1.2. Pomiary segmentarnych ciśnień skurczowych.......................... 120 9.1.3. Pletyzmografia segmentarna.................................................. 120 9.1.4. Badanie przepływu ślepym doplerem...................................... 120 9.1.5. Badania czynnościowe (test marszowy) z wykorzystaniem bieżni ruchomej.................................................................... 121 9.2. Ocena krążenia żylnego......................................................... 121 9.2.1. Próby flebologiczne............................................................... 121 9.2.2. Badanie doplerem fali ciągłej................................................. 123 9.2.3. Ciśnienie marszowe............................................................... 123 9.2.4. Fotopletyzmografia i reografia refleksu świetlnego................... 123 9.2.5. Pletyzmografia pneumatyczna................................................ 124 10. Badania regulacji wegetatywnej układu krążenia Piotr Kułakowski, Grzegorz Raczak.................................................. 125

10.1. Masaż zatoki tętnicy szyjnej................................................... 125 10.2. Test pochyleniowy................................................................. 125 10.3. Próba pionizacyjna................................................................ 126 10.4. Badanie odruchu z baroreceptorów tętniczych. ....................... 126 11. Biopsja endomiokardialna Ewa Walczak. ................................ 127 12. Badanie płynu osierdziowego Witold Tomkowski, Paweł Kuca. ...... 130 13. Badania mikrokrążenia Paweł Maga....................................... 130 13.1. Kapilaroskopia...................................................................... 130 13.2. Wideokapilaroskopia............................................................. 131 13.3. Pomiar przepływu kapilarnego metodą doplera laserowego. .... 131 13.4. Termografia.......................................................................... 132 13.5. Przezskórny pomiar prężności tlenu........................................ 132 14. Badania obrazowe naczyń chłonnych Andrzej Szuba. ............... 132 14.1. Limfoscyntygrafia.................................................................. 132 14.2. Tomografia komputerowa...................................................... 133 14.3. Rezonans magnetyczny. ........................................................ 133 C. Nagłe zatrzymanie krążenia i wstrząs

Miłosz Jankowski....................................................................... 134 1. Nagłe zatrzymanie krążenia................................................. 134 2. Wstrząs................................................................................ 142 2.1. Wstrząs hipowolemiczny........................................................ 146 2.1.1. Wstrząs krwotoczny. ............................................................. 147 2.2. Wstrząs kardiogenny............................................................. 147

D. Zapobieganie chorobom układu krążenia

Barbara Cybulska, Wiktor B. Szostak, Longina Kłosiewicz‑Latoszek. ........... 149

1. Strategie profilaktyki. ............................................................ 149 2. Dyslipidemie......................................................................... 152 2.1. Fizjologia. ............................................................................ 152 2.2. Klasyfikacja.......................................................................... 153 2.3. Hipercholesterolemia............................................................. 153 2.4. Dyslipidemia aterogenna....................................................... 157 2.5. Zespół chylomikronemii......................................................... 160

E. Miażdżyca Anetta Undas, Andrzej Szczeklik . ........................... 162 F. Choroba niedokrwienna serca. .................................. 167 1. Klasyfikacja Andrzej Budaj. .................................................... 167 2. Etiologia i patogeneza Andrzej Beręsewicz, Anetta Undas.............. 168 2.1. Dławica piersiowa stabilna.................................................... 168 2.2. Ostre zespoły wieńcowe. ....................................................... 169 3. Stabilne zespoły wieńcowe. ................................................... 171 3.1. Dławica piersiowa stabilna Tomasz Pasierski. ........................... 171

3.2. Sercowy zespół X Henryk Wysocki. .......................................... 182 3.3. Dławica związana z mostkami mięśniowymi nad tętnicami wieńcowymi Tomasz Pasierski. ........................... 183 4. Ostry zespół wieńcowy bez uniesienia odcinka ST Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz................................................... 184

4.1. Dławica odmienna (Prinzmetala) Tomasz Pasierski.................... 195 5. Zawał serca z uniesieniem odcinka ST Andrzej Budaj, Bronisław Bednarz................................................... 196

6. Leczenie inwazyjne. .............................................................. 212 6.1. Przezskórne interwencje wieńcowe Lech Poloński. ................... 212 6.2. Pomostowanie aortalno‑wieńcowe Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki..................................................... 216

6.3. Rewaskularyzacja laserowa Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki......... 218 G. Zaburzenia rytmu serca i przewodzenia

Maria Trusz‑Gluza...................................................................... 220

1. Nadkomorowe zaburzenia rytmu serca. .................................. 220 1.1. Dodatkowe pobudzenia nadkomorowe................................... 220 1.2. Częstoskurcze nadkomorowe. ................................................ 222 1.3. Częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo‑komorowym.................................................. 227 1.4. Zespoły preekscytacji............................................................. 229 1.5. Częstoskurcz przedsionkowy.................................................. 233 1.6. Tachyarytmie zatokowe. ........................................................ 235 1.7. Migotanie przedsionków. ...................................................... 236 1.8. Trzepotanie przedsionków. .................................................... 246 2. Komorowe zaburzenia rytmu serca......................................... 249 2.1. Informacje ogólne................................................................. 249 2.2. Idiopatyczne częstoskurcze komorowe.................................... 252 2.3. Komorowe zaburzenia rytmu po zawale serca. ........................ 254 2.4. Komorowe zaburzenia rytmu u chorych z kardiomiopatią......... 255 2.4.1. Kardiomiopatia rozstrzeniowa niezwiązana z niedokrwieniem.... 255 2.4.2. Kardiomiopatia przerostowa.................................................. 256 2.4.3. Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa (ARVC).............. 256 2.5. Wrodzony zespół długiego QT................................................ 257 2.6.

Wrodzony zespół krótkiego QT............................................... 259 2.7.

Zespół Brugadów.................................................................. 259 2.8. Wielokształtny częstoskurcz komorowy zależny od katecholamin................................................................... 261 2.9.

Idiopatyczne migotanie komór............................................... 262 2.10. Nagła śmierć sercowa. .......................................................... 262 3. Zaburzenia automatyzmu i przewodzenia................................ 263 3.1. Dysfunkcja węzła zatokowego. .............................................. 263 3.2. Bloki przedsionkowo‑komorowe............................................. 266 3.3. Bloki śródkomorowe. ............................................................ 269 4. Metody leczenia zaburzeń rytmu i przewodzenia. .................... 270 4.1. Leki antyarytmiczne. ............................................................. 270 4.2. Ablacja przezskórna.............................................................. 272 4.3. Kardiowersja i defibrylacja serca. ........................................... 273 4.4. Elektrostymulacja serca. ........................................................ 274 4.5. Wszczepialny kardiowerter‑defibrylator................................... 277

5.

Zaburzenia rytmu serca u kobiet w ciąży...............................278

H. Wady serca...................................................................... 280 1. Zwężenie zastawki aortalnej Marek Konka, Piotr Hoffman............ 280 2. Niedomykalność zastawki aortalnej Piotr Szymański, Piotr Hoffman...................................................... 286

3. Zwężenie zastawki mitralnej Marek Konka, Piotr Hoffman............ 290 4. Niedomykalność zastawki mitralnej Piotr Szymański, Piotr Hoffman...................................................... 295

5. Zespół wypadania płatka zastawki mitralnej

Zbigniew Gąsior, Piotr Pysz. ......................................................... 301

XIII

Spis treści 6. Wady zastawki trójdzielnej Marek Konka, Piotr Hoffman.............. 304 6.1. Zwężenie zastawki trójdzielnej............................................... 304 6.2. Niedomykalność zastawki trójdzielnej..................................... 305 7. Wady złożone....................................................................... 307 7.1. Złożona wada aortalna Marek Konka, Piotr Szymański.................. 307 7.2. Złożona wada mitralna Piotr Szymański, Piotr Hoffman................. 308 7.3. Wady wielozastawkowe Marek Konka, Piotr Szymański. ............... 309 8. Wrodzone wady serca u dorosłych Piotr Hoffman..................... 311 8.1. Ubytek przegrody międzyprzedsionkowej................................ 311 8.2. Drożny otwór owalny. ........................................................... 315 8.3. Izolowany ubytek przegrody międzykomorowej. ...................... 315 8.4. Przetrwały przewód tętniczy................................................... 318 8.5. Tetralogia Fallota.................................................................. 319 8.6. Zespół Eisenmengera. ........................................................... 322 8.7. Zwężenie drogi odpływu prawej komory. ................................ 324 8.8. Zwężenie drogi odpływu lewej komory. .................................. 325 8.9. Koarktacja aorty. .................................................................. 327 8.10. Wady zastawek przedsionkowo‑komorowych.......................... 328 8.10.1. Anomalia Ebsteina................................................................ 328 8.11. Serce trójprzedsionkowe........................................................ 330 8.12. Wrodzone skorygowane przełożenie pni tętniczych.................. 330 8.13. Chory po operacyjnym leczeniu wrodzonej wady serca............. 330 8.13.1. Chory po korekcji całkowitej tetralogii Fallota.......................... 330 8.13.2. Chory po korekcji przełożenia pni tętniczych............................ 330 8.13.3. Chory po operacji Fontana..................................................... 331 9. Protezy zastawek serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak. .................................. 331

9.1. Zastawki mechaniczne. ......................................................... 331 9.2. Zastawki biologiczne............................................................. 331 9.3. Wybór rodzaju protezy zastawki................................................. 332 10. Monitorowanie chorego po operacyjnym leczeniu wady zastawkowej serca Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Janusz Konstanty‑Kalandyk, Bogusław Kapelak. .................................. 332

10.1. Prowadzenie prawidłowego leczenia przeciwzakrzepowego. .......................................................... 332 10.2. Monitorowanie efektu zabiegu operacyjnego.......................... 333 I. Choroby wsierdzia......................................................... 334 1. Infekcyjne zapalenie wsierdzia Janina Stępińska. ...................... 334 2. Gorączka reumatyczna Anetta Undas...................................... 346 J. Choroby mięśnia sercowego....................................... 349 1. Zapalenie mięśnia sercowego Zofia T. Bilińska.......................... 349 2. Kardiomiopatie Jan Wodniecki............................................... 352 2.1. Klasyfikacja.......................................................................... 352 2.2. Kardiomiopatia rozstrzeniowa................................................ 353 2.3. Kardiomiopatia przerostowa.................................................. 354 2.4. Kardiomiopatia restrykcyjna................................................... 358 2.5. Arytmogenna kardiomiopatia prawokomorowa....................... 359 2.6. Kardiomiopatie niesklasyfikowane.......................................... 361 2.7. Inne kardiomiopatie o znanej przyczynie................................. 361 K. Choroby osierdzia Witold Tomkowski, Paweł Kuca................. 363 1. Zapalenie osierdzia. .............................................................. 363 2. Tamponada serca.................................................................. 368 3. Zaciskające zapalenie osierdzia.............................................. 370 4.

Chylopericardium.................................................................. 372 5. Torbiele osierdzia.................................................................. 372 6. Wady wrodzone osierdzia...................................................... 372

XIV

L. Nowotwory serca Piotr Pruszczyk, Grzegorz Styczyński. .......... 373 Ł. Niewydolność serca...................................................... 376 1. Przewlekła niewydolność serca

Jacek Dubiel, Andrzej Surdacki....................................................... 376

2. Ostra niewydolność serca Bronisław Bednarz, Andrzej Budaj.......... 391 3. Mechaniczne wspomaganie czynności serca

Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak........... 397

3.1. Kontrapulsacja wewnątrzaortalna. ......................................... 398 3.2. Urządzenia wspomagające czynność komór............................ 398 3.3. Sztuczne serce.......................................................................400 4. Leczenie operacyjne przewlekłej niewydolności serca

Jerzy Sadowski, Karol Wierzbicki, Piotr Przybyłowski, Irena Milaniak........... 400

4.1. Przeszczepianie serca............................................................ 400 4.2. Inne metody......................................................................... 402 M. Nadciśnienie tętnicze

Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz.......................................... 403

1. Klasyfikacja.......................................................................... 403 2. Nadciśnienie tętnicze pierwotne............................................. 404 3. Nadciśnienie naczyniowonerkowe.......................................... 419 N. Nadciśnienie płucne Adam Torbicki, Marcin Kurzyna............. 425 O. Choroby aorty i tętnic obwodowych .................... 436 1. Choroby aorty Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski. ...................... 436 1.1. Tętniak aorty. ....................................................................... 436 1.1.1. Tętniak aorty piersiowej......................................................... 437 1.1.2. Tętniak aorty brzusznej.......................................................... 439 1.2. Rozwarstwienie aorty............................................................ 442 2. Choroba Takayasu Marzena Frołow, Leszek Masłowski................... 446 3. Olbrzymiokomórkowe zapalenie tętnic Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 449

4. Zakrzepowo‑zarostowe zapalenie naczyń

Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 450

5. Choroby dużych tętnic kończyn dolnych.................................. 454 5.1. Przewlekłe niedokrwienie kończyn dolnych

Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 454

5.2. Ostre niedokrwienie kończyn dolnych

Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski................................................ 460

6. Zwężenie tętnic szyjnych i tętnic kręgowych

Wojciech Bodzoń, Leszek Masłowski................................................ 464

6.1.

Zwężenie tętnic szyjnych............................................................ 464 6.2.

Zwężenie tętnic kręgowych........................................................ 467 7.

Choroby tętnic kończyn górnych................................................. 468 7.1. Zespół podkradania tętnicy podobojczykowej Marzena Frołow, Rafał Niżankowski.................................................... 468 7.2.

Niedokrwienie kończyny górnej Wojciech Bodzoń....................... 470 7.3.

Powikłania tętnicze przetok dializacyjnych Wojciech Bodzoń....... 471 8.

Choroby tętnic trzewnych Wojciech Bodzoń.............................. 471 8.1.

Ostre niedokrwienie jelit........................................................ 471 8.2.

Przewlekłe niedokrwienie jelit................................................ 472 9.

Wielopoziomowa choroba tętnic Wojciech Bodzoń. .................... 473 10. Naczyniowe zespoły uciskowe Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 474

10.1. Zespół górnego otworu klatki piersiowej

Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 474

10.2. Zespół usidlenia tętnicy podkolanowej

Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 476

10.3. Zespół ucisku lewej żyły nerkowej przez aortę i tętnicę krezkową górną 10.4.

Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 477

Zespół ucisku lewej żyły biodrowej Marzena Frołow.................... 477

Spis treści P. Choroby żył obwodowych

Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 478

1. Zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych. .......................... 478 2. Przewlekła niewydolność żylna............................................... 480 R. Żylna choroba zakrzepowo‑zatorowa. .................... 486 1. Zakrzepica żył głębokich Rafał Niżankowski.............................. 486 2. Zatorowość płucna Piotr Pruszczyk, Adam Torbicki. ...................... 495 3. Profilaktyka pierwotna żylnej choroby zakrzepowo‑zatorowej Krystyna Zawilska, Rafał Niżankowski.............................................. 507

4. Ogólne zasady leczenia przeciwkrzepliwego

Anetta Undas, Krystyna Zawilska.................................................... 511

4.1. Heparyny.............................................................................. 511 4.2. Inhibitory czynnika Xa........................................................... 516 4.3. Bezpośrednie inhibitory trombiny........................................... 517 4.4. Antagoniści witaminy K......................................................... 518 4.5. Leczenie przeciwzakrzepowe a anestezja regionalna................ 524 S. Choroby mikrokrążenia

Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 525

1. Objaw Raynauda. ................................................................. 525 2. Siność siatkowata................................................................. 528 3. Akrocyjanoza........................................................................ 529 4. Bolesny rumień kończyn........................................................ 529 T. Wady rozwojowe naczyń krwionośnych

Marzena Frołow, Leszek Masłowski. ................................................ 530

1. Zespół Marfana. ................................................................... 530 2. Zespół Ehlersa i Danlosa (typ IV). ........................................... 532 3. Wrodzone malformacje naczyniowe........................................ 533 3.1. Wrodzone malformacje tętniczo‑żylne..................................... 533 4. Zespół Klippela i Trénaunaya.................................................. 534 5. Naczyniaki................................................................................. 535 U. Choroby naczyń chłonnych Andrzej Szuba.................... 537 1. Podstawy fizjologii układu chłonnego..................................... 537 2. Zapalenie naczyń chłonnych. ................................................. 537 3. Obrzęk limfatyczny................................................................ 538 W. Omdlenia Piotr Kułakowski. ................................................ 543 1. Omdlenia odruchowe............................................................ 545 2. Zespół zatoki szyjnej.............................................................. 546 3. Omdlenie sytuacyjne............................................................. 546 4. Hipotensja ortostatyczna....................................................... 546 5. Omdlenia kardiogenne.......................................................... 547 6. Omdlenia związane z chorobami naczyń mózgowych............... 549 Z. Konsultacje kardiologiczne przed operacjami pozasercowymi Witold Pikto‑Pietkiewicz, Tomasz Pasierski........ 551 1. Ocena ryzyka okołooperacyjnego. .......................................... 551 2. Okołooperacyjne leczenie farmakologiczne i monitorowanie. .................................................................. 555 3. Okołooperacyjny zawał serca. ................................................ 556

II

Choroby układu oddechowego red. Ewa Niżankowska‑Mogilnicka....................................... 557

A. Fizjologia Stefan Wesołowski............................................... 559 1. Anatomia............................................................................. 559 2. Fizjologia. ............................................................................ 560

B. Badania diagnostyczne................................................ 564 1. Wybrane objawy podmiotowe Wojciech Szczeklik. .................... 564 1.1. Kaszel.................................................................................. 564 1.2. Chrypka. .............................................................................. 565 1.3. Krwioplucie.......................................................................... 565 1.4. Duszność.............................................................................. 566 2. Wybrane objawy przedmiotowe Wojciech Szczeklik................... 567 2.1. Palce pałeczkowate............................................................... 567 2.2. Zniekształcenie klatki piersiowej............................................. 568 2.3. Zaburzenia cyklu i toru oddychania. ....................................... 569 2.4. Zmiany drżenia głosowego. ................................................... 570 2.5. Trzeszczenia w tkance podskórnej klatki piersiowej.................. 570 2.6. Nieprawidłowy odgłos opukowy............................................. 570 2.7. Nieprawidłowe szmery oddechowe......................................... 570 3. Gazometria i pulsoksymetria Miłosz Jankowski. ........................ 571 3.1. Gazometria krwi. .................................................................. 571 3.2. Pulsoksymetria. .................................................................... 572 3.3. Kapnometria i kapnografia. ................................................... 573 4. Badania obrazowe Piotr Grzanka, Iwona Bestry........................... 574 4.1. Radiogramy przeglądowe klatki piersiowej.............................. 574 4.2. Tomografia komputerowa...................................................... 576 4.3. Słownik wybranych pojęć używanych w opisach RTG i TK. .............................................................. 577 4.4. Rezonans magnetyczny. ........................................................ 584 4.5. Scyntygrafia.......................................................................... 584 4.6. Pozytronowa tomografia emisyjna.......................................... 584 4.7. Ultrasonografia..................................................................... 584 5. Badania czynnościowe układu oddechowego Piotr Boros......... 585 5.1. Spirometria z zapisem krzywej przepływ–objętość. .................. 585 5.1.1. Spirometria podstawowa....................................................... 585 5.1.2. Spirometria po inhalacji leku rozkurczającego oskrzela (próba rozkurczowa).............................................................. 588 5.1.3. Próby prowokacyjne.............................................................. 588 5.1.4. Maksymalna wentylacja dowolna........................................... 589 5.2. Pomiar szczytowego przepływu wydechowego........................ 589 5.3. Pletyzmografia...................................................................... 590 5.4. Badanie podatności statycznej układu oddechowego............... 591 5.5. Badanie zdolności dyfuzji gazów w płucach (DLCO). ................. 592 5.6. Próby wysiłkowe................................................................... 593 5.6.1. Sercowo-płucna próba wysiłkowa. ......................................... 593 5.6.2. Test 6‑minutowego marszu.................................................... 594 6. Bronchoskopia Krzysztof Sładek. ............................................. 595 7. Wideotorakoskopia i wziernikowanie śródpiersia Krzysztof Sładek, Dariusz Wąsowski................................................. 598

7.1. Wideotorakoskopia............................................................... 598 7.2. Wziernikowanie śródpiersia................................................... 599 8. Biopsja przezskórna opłucnej i płuca Krzysztof Sładek............... 599 8.1. Biopsja przezskórna opłucnej................................................. 599 8.2. Biopsja przezskórna płuca. .................................................... 600 9. Badania morfologiczne Renata Langfort. ................................. 601 10. Badanie płynu opłucnowego Jerzy Soja.................................. 604 11. Badanie plwociny Aleksander Kania......................................... 608 12. Badania mikrobiologiczne.......................................................608 12.1. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych

Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć......................................... 609

12.2. Diagnostyka mikrobiologiczna gruźlicy i mikobakterioz

Zofia Zwolska, Ewa Augustynowicz‑Kopeć......................................... 609

12.3. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń drobnoustrojami nietypowymi Katarzyna Pancer....................... 612

XV

Spis treści 12.4. Diagnostyka mikrobiologiczna grzybic układu oddechowego

E. Choroby śródmiąższowe płuc

12.5. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń Pneumocystis jiroveci (P. carinii) Barbara Podsiadło. .................. 615 13. Odczyn tuberkulinowy

1. Idiopatyczne śródmiąższowe zapalenia płuc............................ 686 1.1. Idiopatyczne włóknienie płuc................................................. 686 1.2. Inne postaci idiopatycznego śródmiąższowego zapalenia płuc...................................................................... 690 1.2.1. Niespecyficzne śródmiąższowe zapalenie płuc............................ 690 1.2.2. Kryptogenne organizujące się zapalenie płuc............................. 690 1.2.3. Ostre śródmiąższowe zapalenie płuc.......................................... 691 1.2.4. Choroba śródmiąższowa płuc związana z zapaleniem oskrzelików i złuszczające śródmiąższowe zapalenie płuc........... 691 1.2.5. Limfocytowe śródmiąższowe zapalenie płuc............................... 691 2. Sarkoidoza. .......................................................................... 691 3. Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych............................ 696 4. Rozlane krwawienie pęcherzykowe......................................... 699 5. Eozynofilie płucne................................................................. 700 5.1. Eozynofilie płucne o znanej etiologii....................................... 700 5.1.1. Eozynofilie w przebiegu infestacji pasożytniczych. ................... 700 5.1.2. Alergiczna aspergiloza oskrzelowo‑płucna. ............................. 701 5.2. Eozynofilie płucne o nieznanej etiologii................................... 702 5.2.1. Przewlekłe eozynofilowe zapalenie płuc..................................... 702 5.2.2. Ostre eozynofilowe zapalenie płuc............................................. 702 5.2.3. Eozynofilowe zapalenie oskrzeli................................................. 702 6. Inne rzadkie śródmiąższowe choroby płuc............................... 703 6.1. Płucna postać histiocytozy z komórek Langerhansa.................. 703 6.2. Limfangioleiomiomatoza. ...................................................... 704 6.3. Proteinoza pęcherzyków płucnych.......................................... 705

Barbara Podsiadło. .................................................................... 614

Iwona Grzelewska‑Rzymowska, Katarzyna Kruczak............................... 616

14. Testy oparte na wydzielaniu interferonu γ przez limfocyty

Katarzyna Kruczak. .................................................................... 617

15. Stężenie tlenku azotu w powietrzu wydychanym (FENO) Lucyna Mastalerz, Filip Mejza............................................................ 618 C. Choroby dróg oddechowych. ..................................... 619 1. Nieżyt nosa i zatok przynosowych

Monika Świerczyńska-Krępa, Zbigniew Świerczyński. ............................ 619

2. Ostre zapalenie gardła i migdałków (angina)

Leszek Szenborn, Piotr Sawiec. ...................................................... 622

3. Choroby krtani Monika Świerczyńska-Krępa, Zbigniew Świerczyński..... 625 3.1. Zapalenie krtani.................................................................... 625 3.2. Dysfonia............................................................................... 625 3.2.1. Dysfonia czynnościowa.......................................................... 625 3.2.2. Dysfonia organiczna.............................................................. 626 3.3. Rak krtani. ........................................................................... 626 4. Ostre zapalenie oskrzeli Jan Kuś............................................ 626 5. Przewlekła obturacyjna choroba płuc

Władysław Pierzchała, Ewa Niżankowska-Mogilnicka, Filip Mejza. ............ 627

6. Astma

Ewa Niżankowska‑Mogilnicka, Grażyna Bochenek, Piotr Gajewski............. 639

7. Rozstrzenie oskrzeli Renata Jankowska..................................... 652 8. Mukowiscydoza Henryk Mazurek............................................. 655 9. Choroby oskrzelików Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry........ 661 9.1. Zarostowe zapalenie oskrzelików............................................... 661 9.2. Ostre zapalenie oskrzelików....................................................... 662 9.3. Rozlane zapalenie oskrzelików................................................... 662 9.4. Zapalenie oskrzelików oddechowych.......................................... 662 9.5. Zapalenie oskrzelików spowodowane narażeniem na pyły mineralne....................................................................... 663 9.6. Grudkowe zapalenie oskrzelików............................................... 663 9.7. Inne postaci zapalenia oskrzelików............................................ 633 D. Zapalenia płuc wywołane przez drobnoustroje

Jan Kuś.................................................................................. 664

1. Pozaszpitalne zapalenia płuc.................................................. 664 2. Szpitalne zapalenie płuc........................................................ 672 3. Zapalenia płuc wywołane przez określony czynnik etiologiczny.......................................................................... 675 3.1. Pneumokokowe zapalenie płuc.............................................. 675 3.2. Zapalenie płuc wywołane przez Haemophilus influenzae.......... 675 3.3. Zapalenie płuc wywołane przez Moraxella catarrhalis. ............. 676 3.4. Zapalenie płuc wywołane przez Mycoplasma pneumoniae. ...... 676 3.5. Zapalenie płuc wywołane przez Chlamydophila pneumoniae.... 676 3.6. Gronkowcowe zapalenie płuc................................................. 677 3.7. Zapalenie płuc wywołane przez bakterie beztlenowe. .............. 678 3.8. Zapalenie płuc wywołane przez Klebsiella pneumoniae............ 679 3.9. Zapalenie płuc wywołane przez Acinetobacter baumanii.......... 680 3.10. Zapalenie płuc wywołane przez Pseudomonas aeruginosa........ 680 3.11. Zapalenie płuc wywołane przez Legionella pneumophila.......... 680 3.12. Ciężki ostry zespół oddechowy (SARS)..................................... 681 3.13. Grypowe zapalenie płuc. ....................................................... 682 3.14. Zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jiroveci (pneumocystoza)................................................................... 682 3.15. Zapalenie płuc wywołane przez Aspergillus (aspergiloza inwazyjna)......................................................... 683 3.16. Zapalenie płuc wywołane przez Candida................................. 684

XVI

Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry.......................................... 686

F. Gruźlica i mikobakteriozy Iwona Grzelewska‑Rzymowska, Maria Korzeniewska-Koseła, Katarzyna Kruczak........................................................................ 707

1. Gruźlica. .............................................................................. 707 2. Mikobakteriozy..................................................................... 718 G. Nowotwory płuca i opłucnej Jacek Jassem................... 721 1. Pierwotne nowotwory płuca. ................................................. 721 2. Międzybłoniak opłucnej......................................................... 730 3. Przerzuty nowotworowe w płucach. ....................................... 732 4. Zmiany w płucach w przebiegu nowotworów układu chłonnego i krwi................................................................... 733 H. Choroby zawodowe układu oddechowego............ 734 1. Pylice płuc Kazimierz Marek.................................................... 734 1.1. Pylica krzemowa................................................................... 734 1.2. Pylica górników kopalń węgla................................................ 737 1.3. Pylica azbestowa. ................................................................. 737 2. Zmiany opłucnowe związane z narażeniem na azbest Kazimierz Marek. ...................................................................... 738

3. Astma zawodowa Cezary Pałczyński, Paweł Górski........................ 739 4. Beryloza Cezary Pałczyński...................................................... 742 I. Zaburzenia oddychania w czasie snu

Robert Pływaczewski, Agata Niżankowska-Jędrzejczyk........................... 743

1. Fizjologia oddychania w czasie snu i klasyfikacja zaburzeń......... 743 2. Obturacyjny bezdech senny....................................................... 743 3. Centralny bezdech senny....................................................... 748 4. Zespoły hipowentylacji i hipoksemii w czasie snu..................... 749 5. Hipowentylacja i hipoksemia w czasie snu związana z określonymi chorobami....................................................... 749 J. Choroby opłucnej Krzysztof Sładek................................... 750 1. Fizjologia. ............................................................................ 750 2. Choroby przebiegające z przesiękiem...................................... 750

Spis treści 3. Choroby przebiegające z wysiękiem........................................ 750 3.1. Nowotwory opłucnej............................................................. 750 3.2. Wysięk w jamie opłucnej związany z zakażeniem..................... 752 3.2.1. Wysięk towarzyszący bakteryjnym zapaleniom płuc.................. 752 3.2.2. Wysięk towarzyszący zapaleniu płuc i opłucnej wywołanemu przez inne drobnoustroje................................... 754 3.3. Wysięki w jamie opłucnej o innej etiologii............................... 754 4. Krwiak opłucnej.................................................................... 754 5. Wysięk chłonny (chłonkotok).................................................. 755 6. Zwłóknienie opłucnej. ........................................................... 755 7. Odma opłucnowa. ................................................................ 755 8. Drenaż jamy opłucnej............................................................ 758 K. Choroby śródpiersia Krzysztof Sładek. ............................. 760 1. Guzy i torbiele śródpiersia. .................................................... 760 2. Odma śródpiersia.................................................................. 761 3. Zapalenie śródpiersia............................................................ 762 L. Manifestacje chorób tkanki łącznej w układzie oddechowym

Ewa Rowińska‑Zakrzewska, Iwona Bestry.......................................... 763

1. Przewlekłe zmiany śródmiąższowe.......................................... 763 2. Ostre zmiany śródmiąższowe. ................................................ 763 3. Zmiany w drogach oddechowych. .......................................... 763 4. Zmiany w opłucnej................................................................ 764 5. Zmiany w naczyniach płucnych. ............................................. 764 6. Zmiany w mięśniach oddechowych......................................... 764 Ł. Niepożądane reakcje polekowe w układzie oddechowym Elżbieta Wiatr........................ 765 M. Wady rozwojowe układu oddechowego

Grzegorz Lis............................................................................. 769

1. Brak płuca i hipoplazja płuca................................................. 769 2. Torbiel bronchogenna. .......................................................... 769 3. Sekwestracja płuca. .............................................................. 769 4. Wrodzona gruczolakowatość torbielowata płuc....................... 770 5. Wrodzona rozedma płatowa.................................................. 771 6. Przetoka tchawiczo‑przełykowa i atrezja przełyku. ................... 771 7. Wrodzona przepuklina przeponowa........................................ 771 N. Urazy płuc Henryk Olechnowicz. .......................................... 772 O. Niewydolność oddechowa.......................................... 773 1. Patofizjologia niewydolności oddechowej

Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski. ........................................... 773

2. Ostra niewydolność oddechowa

Wiesław Królikowski, Miłosz Jankowski. ........................................... 775

3. Przewlekła niewydolność oddechowa

Miłosz Jankowski, Wiesław Królikowski. ........................................... 779

4. Leczenie tlenem Dorota Górecka............................................. 781 5. Wentylacja mechaniczna płuc Magdalena Twardowska, Miłosz Jankowski........................................ 784

5.1. Inwazyjna wentylacja mechaniczna dodatnim ciśnieniem......... 784 5.2. Nieinwazyjna wentylacja mechaniczna dodatnim ciśnieniem..... 786 6. Przeszczepianie płuc oraz serca i płuc Marian Zembala, Dariusz Jastrzębski, Jacek Wojarski, Sławomir Żegleń. ........ 787

P. Rehabilitacja w chorobach układu oddechowego Roman Nowobilski...................................... 790 1. Metody i techniki fizjoterapii oddechowej............................... 790 2. Ćwiczenia kontrolowanego oddychania.................................. 794 3. Trening ogólnokondycyjny. .................................................... 794 4.

Trening sprawności funkcjonalnej.............................................. 794 5. Edukacja i oddziaływanie psychospołeczne................................ 794

R. Wziewne stosowanie leków w chorobach układu oddechowego

Anna Bręborowicz, Agnieszka Padjas............................................... 795

S. Leczenie uzależnienia od tytoniu

Dorota Górecka, Małgorzata Bała................................................... 801

III

Choroby układu pokarmowego red. Witold Bartnik.............................................................. 807

A. Objawy chorób układu pokarmowego.................... 809 1. Ból brzucha Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Panas.......................... 809 2. Dysfagia Justyna Kotynia, Ewa Małecka‑Panas............................... 812 3. Nudności i wymioty Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas.......... 814 4. Biegunka Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas.................................. 818 5. Zaparcie Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas................. 821 6. Krwawienia z przewodu pokarmowego Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas. .......................................... 822

7. Żółtaczka Jacek Juszczyk. ....................................................... 824 8. Wodobrzusze Jacek Juszczyk................................................... 825 B. Badania diagnostyczne................................................ 829 1. Badania laboratoryjne........................................................... 829 1.1. Jelito cienkie Hanna Szajewska................................................ 829 1.1.1. pH kału................................................................................ 829 1.1.2. Test na obecność substancji redukujących w kale. ................... 829 1.1.3. Stężenie elektrolitów i osmolalność kału. ................................ 829 1.1.4. Test tolerancji laktozy............................................................ 829 1.1.5. Oddechowe testy wodorowe.................................................. 830 1.1.6. Aktywność disacharydaz w skrawkach błony śluzowej jelita cienkiego........................................................ 830 1.1.7. Badanie mikroskopowe kału.................................................. 830 1.1.8. Wydalanie tłuszczu w kale..................................................... 830 1.1.9. Izotopowe testy oddechowe z CO2. ........................................ 830 1.1.10. Stężenie α1‑antytrypsyny w kale............................................. 831 1.1.11. Badania serologiczne w celiakii.............................................. 831 1.2. Trzustka Andrzej Dąbrowski..................................................... 831 1.2.1. Amylaza............................................................................... 831 1.2.2. Lipaza........................................................................................ 831 1.2.3. Elastaza 1.................................................................................. 832 1.2.4. Test sekretynowo‑cholecystokininowy........................................ 832 1.3. Wątroba Jacek Juszczyk.......................................................... 832 1.3.1. Enzymy wątrobowe............................................................... 832 1.3.2. Bilirubina. ............................................................................ 835 1.3.3. Białka osocza. ...................................................................... 835 1.3.4. Amoniak. ............................................................................. 836 1.3.5. Próby czynnościowe.............................................................. 836 2. Badania czynnościowe . ..................................................... 836 2.1. Przełyk Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas.................................. 836 2.1.1. pH‑metria przełyku ............................................................ 836 2.1.2. Manometria przełyku. ........................................................... 837 2.2. Jelito grube Witold Bartnik..................................................... 838 2.2.1. Ocena czasu pasażu jelitowego.............................................. 838 2.2.2. Manometria odbytu i odbytnicy.............................................. 838 2.2.3. Defekografia......................................................................... 838 3. Badania obrazowe................................................................ 838 3.1. Radiogramy Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski. .................. 838 3.1.1. Radiogram przeglądowy jamy brzusznej. ................................ 838 3.1.2. Badania kontrastowe przewodu pokarmowego....................... 839 3.1.3. Cholangiografia rentgenowska............................................... 842

XVII

Spis treści 3.2. Tomografia komputerowa

Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski......................................... 843

3.3. Rezonans magnetyczny

Andrzej Cieszanowski, Marek Gołębiowski......................................... 849

3.4. Ultrasonografia Ireneusz Gierbliński. ........................................ 851 4. Endoskopia przewodu pokarmowego Krzysztof Marlicz............. 856 4.1. Panendoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego (ezofagogastroduodenoskopia).............................................. 856 4.2. Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW)....... 858 4.3. Endoskopia jelita grubego (rektoskopia, rektosigmoidoskopia, kolonoskopia)....................................... 859 4.4. Endoskopia jelita cienkiego. .................................................. 860 4.4.1. Endoskopia kapsułkowa........................................................ 860 5. Badania morfologiczne Dorota Jarosz. .................................... 861 5.1. Zapalenie błony śluzowej żołądka. ......................................... 862 5.2. Celiakia (enteropatia glutenowa, choroba trzewna). ................ 862 6. Badania mikrobiologiczne Elżbieta Rożynek. ............................ 863 C. Choroby przełyku. ......................................................... 865 1. Fizjologia Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas.............................. 865 2. Zaburzenia motoryki przełyku Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas.................................. 865

2.1. Achalazja............................................................................. 866 2.2. Rozlany skurcz przełyku......................................................... 868 2.3. Bolesne skurcze przełyku. ...................................................... 868 3. Choroba refluksowa przełyku

Renata Talar‑Wojnarowska, Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas.......... 869

4. Nowotwory przełyku

Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas. ......................................... 873

4.1. Rak przełyku......................................................................... 874 5. Inne choroby przełyku. .......................................................... 876 5.1. Uchyłki przełyku Ewa Małecka‑Panas........................................ 876 5.2. Oparzenia przełyku Renata Talar‑Wojnarowska, Ewa Małecka‑Panas.................................. 877

5.3. Wady wrodzone przełyku

Marek Pazurek, Ewa Małecka‑Panas................................................ 878

5.3.1. Przetoki oskrzelowo‑przełykowe i zarośnięcie przełyku. .............. 878 5.3.2. Wrodzone zwężenie przełyku. ................................................ 878 5.3.3. Wrodzone zdwojenia przełyku................................................ 879 5.3.4. Pierścienie przełyku............................................................... 879 5.3.5. Przepuklina rozworu przełykowego......................................... 879 5.4. Choroby infekcyjne przełyku Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas. ......................................... 879

5.4.1. Grzybica przełyku.................................................................. 879 5.4.2. Zapalenie przełyku wywołane przez wirus opryszczki zwykłej................................................................. 881 5.4.3. Cytomegalowirusowe zapalenie przełyku. ............................... 882 5.4.4. Inne wirusowe zapalenia przełyku.......................................... 882 5.4.5. Bakteryjne zapalenie przełyku................................................ 882 5.4.6. Gruźlica przełyku................................................................... 882 5.5. Pasożytnicze choroby przełyku Anna Mokrowiecka, Ewa Małecka‑Panas. ......................................... 882

D. Choroby żołądka i dwunastnicy................................. 883 1. Fizjologia Tomasz Brzozowski. ................................................. 883 2. Dyspepsja Krzysztof Marlicz. ................................................... 885 3. Zapalenia żołądka Krzysztof Marlicz......................................... 888 3.1. Ostra gastropatia krwotoczna (nadżerkowa)............................ 888 3.2. Zapalenie żołądka wywołane przez Helicobacter pylori............. 889 3.3. Autoimmunologiczne zapalenie żołądka. ................................ 891 3.4. Gastropatia żółciowa............................................................. 891

XVIII

4. Choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy Witold Bartnik. ....... 892 4.1. Choroba wrzodowa a niesteroidowe leki przeciwzapalne. ........ 897 5. Zespół Zollingera i Ellisona Witold Bartnik............................... 898 6. Nowotwory żołądka i dwunastnicy Krzysztof Marlicz................. 899 6.1. Rak żołądka.......................................................................... 899 6.2. Chłoniaki żołądka. ................................................................ 902 6.3. Nowotwory podścieliskowe żołądka. ...................................... 903 6.4.

Nowotwory neuroendokrynne żołądka.................................... 904 6.5. Polipy żołądka. ..................................................................... 904 6.6. Nowotwory dwunastnicy....................................................... 904 7. Choroba Ménétriera Krzysztof Marlicz..................................... 905 8. Uchyłki dwunastnicy Krzysztof Marlicz. .................................... 905 9. Bezoary Krzysztof Marlicz........................................................ 906 10. Wady rozwojowe Krzysztof Marlicz.......................................... 907 E. Choroby jelita cienkiego.............................................. 908 1. Fizjologia Hanna Szajewska. ................................................... 908 2. Zaburzenia trawienia i wchłaniania. ....................................... 910 2.1. Celiakia Hanna Szajewska....................................................... 910 2.2. Zespół krótkiego jelita Marek Pertkiewicz. ................................ 913 2.3. Zespół rozrostu bakteryjnego Hanna Szajewska. ....................... 915 2.4. Enteropatia z utratą białka Jerzy Socha................................... 917 2.5. Choroba Whipple’a Witold Bartnik.......................................... 918 3. Nowotwory jelita cienkiego Witold Bartnik.............................. 919 4. Uchyłki jelita cienkiego Hanna Szajewska................................. 921 4.1. Uchyłki nabyte...................................................................... 921 4.2. Uchyłek Meckla. ................................................................... 921 5. Wady wrodzone jelita cienkiego Hanna Szajewska.................... 922 5.1. Zdwojenie jelita cienkiego. .................................................... 922 5.2. Malrotacja jelit z wtórnym skrętem jelit. ................................. 922 F. Choroby jelita grubego Witold Bartnik........................... 923 1. Fizjologia. ............................................................................ 923 2. Zespół jelita drażliwego......................................................... 924 3. Choroba Hirschsprunga......................................................... 926 4. Uchyłki jelita grubego. .......................................................... 927 5. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego.................................... 928 6. Choroba Leśniowskiego i Crohna............................................ 934 7. Niedokrwienne zapalenie jelita grubego................................. 940 8. Mikroskopowe zapalenia jelita grubego.................................. 941 9. Polipy i nowotwory jelita grubego.......................................... 942 9.1. Polipy gruczolakowe. ............................................................ 942 9.2. Polipy nienowotworowe. ....................................................... 943 9.3. Nowotwory uwarunkowane genetycznie................................. 943 9.3.1. Zespoły polipowatości rodzinnej................................................. 943 9.3.2. Dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością...... 944 9.4. Rak jelita grubego. ............................................................... 944 10. Choroby odbytu.................................................................... 947 10.1. Ropnie................................................................................. 947 10.2. Przetoki................................................................................ 947 10.3. Guzki krwawnicze................................................................. 948 10.4. Szczelina odbytu................................................................... 948 11. Zaparcie idiopatyczne............................................................ 948 G. Choroby infekcyjne i pasożytnicze przewodu pokarmowego............................................ 952 1. Ostra biegunka infekcyjna Tomasz Mach................................. 952 1.1. Biegunka podróżnych................................................................. 957 1.2. Biegunka szpitalna..................................................................... 958 1.3. Biegunka związana z antybiotykoterapią.................................... 958 1.4. Zatrucie pokarmowe.................................................................. 959

Spis treści 2. Rzekomobłoniaste zapalenie jelit Witold Bartnik. ..................... 961 3. Zakażenia przewodu pokarmowego u osób z niedoborem odporności Tomasz Mach.................................. 963 4. Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego

3.4. Ostre WZW typu E............................................................... 1031 3.5. Zapalenia wątroby wywołane zakażeniami wirusami wtórnie hepatotropowymi. .................................................. 1031 4. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B

4.1. Giardioza................................................................................... 965 4.2. Pełzakowica............................................................................... 967 4.3. Owsica....................................................................................... 969 4.4. Glistnica..................................................................................... 970 4.5. Tasiemczyca............................................................................... 971

5. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu C

Tomasz Mach, Jerzy Stefaniak........................................................ 965

H. Choroby trzustki Andrzej Dąbrowski, Grażyna Jurkowska,

Urszula Wereszczyńska‑Siemiątkowska............................................. 973

1. Fizjologia. ............................................................................ 973 2. Ostre zapalenie trzustki. ........................................................ 974 3. Przewlekłe zapalenie trzustki. ................................................ 982 4. Torbiele trzustki. ................................................................... 988 5. Nowotwory trzustki............................................................... 992 5.1. Rak trzustki. ......................................................................... 992 5.2. Nowotwory torbielowate....................................................... 996 6. Wrodzone choroby trzustki. ................................................... 996 6.1. Dziedziczne zapalenie trzustki................................................ 996 6.2. Wady wrodzone trzustki. ....................................................... 996 I. Choroby pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych.......................................................... 997 1. Fizjologia Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas.................................. 997 2. Dysfunkcja zwieracza Oddiego Ewa Małecka‑Panas................... 998 3. Kamica żółciowa i zapalenie dróg żółciowych Anita Gąsiorowska, Ewa Małecka‑Panas. ........................................ 1000

3.1. Kamica pęcherzyka żółciowego............................................ 1000 3.2. Ostre zapalenie pęcherzyka żółciowego. ............................... 1003 3.3. Przewlekłe zapalenie pęcherzyka żółciowego......................... 1004 3.4. Kamica przewodowa............................................................1005 3.5. Ostre zapalenie dróg żółciowych. ......................................... 1006 4. Pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych Piotr Milkiewicz. ..................................................................... 1007

5. Torbiele dróg żółciowych Ewa Małecka‑Panas. ........................ 1010 6. Nowotwory pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych Piotr Daniel, Ewa Małecka‑Panas.................................................. 1011

6.1. Rak dróg żółciowych. .......................................................... 1011 6.2. Rak pęcherzyka żółciowego. ................................................ 1014 6.3. Rak okolicy głowy trzustki (tzw. rak brodawki Vatera)............. 1015 J. Choroby wątroby......................................................... 1016 1. Fizjologia Jacek Juszczyk. ..................................................... 1016 2. Badanie morfologiczne........................................................ 1019 2.1. Biopsja wątroby Jacek Juszczyk............................................. 1019 2.1.1. Biopsja przezskórna. ........................................................... 1019 2.1.2. Biopsja przezżylna............................................................... 1020 2.1.3. Biopsja laparoskopowa lub otwarta. .................................... 1021 2.2. Ocena histologiczna Bożena Walewska‑Zielecka........................ 1021

2.3. Alternatywne metody oceny zaawansowania włóknienia wątroby Jacek Juszczyk................................................. 1023

3. Ostre wirusowe zapalenie wątroby (WZW)

Jacek Juszczyk. ....................................................................... 1023

3.1. Ostre WZW typu A . ............................................................ 1023 3.2. Ostre WZW typu B i D.......................................................... 1026

3.2.1. Wirusowe zapalenie wątroby typu D.................................. 1029 3.3. Ostre WZW typu C............................................................... 1029

Jacek Juszczyk. ....................................................................... 1032 Jacek Juszczyk. ....................................................................... 1035

6. Polekowe uszkodzenia wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska. ......... 1039 7. Autoimmunologiczne zapalenie wątroby Marta Wawrzynowicz‑Syczewska.................................................. 1042

8. Pierwotna marskość żółciowa wątroby Piotr Milkiewicz........... 1045 9. Hiperbilirubinemie wrodzone Tomasz Mach........................... 1048 9.1. Zespół Gilberta. .................................................................. 1048 9.2. Rzadkie wrodzone hiperbilirubinemie. .................................. 1050 10. Metaboliczne choroby wątroby. ........................................... 1050 10.1. Porfirie Grażyna Biesiada. ..................................................... 1050 10.1.1. Ostra porfiria przerywana. ................................................... 1051 10.1.2. Porfiria mieszana. ............................................................... 1052 10.1.3. Porfiria skórna późna. ......................................................... 1052 10.2. Choroba Wilsona Tomasz Mach............................................ 1053 11. Hemochromatoza Tomasz Mach. .......................................... 1056 11.1. Hemochromatoza pierwotna................................................ 1056 11.2. Syderozy wtórne i postaci mieszane...................................... 1059 12. Alkoholowa choroba wątroby Tomasz Mach.......................... 1060 12.1. Alkoholowe stłuszczenie wątroby......................................... 1060 12.2. Alkoholowe zapalenie wątroby. ........................................... 1062 12.3. Alkoholowa marskość wątroby............................................. 1063 13. Niealkoholowe stłuszczeniowe zapalenie wątroby Tomasz Mach......................................................................... 1063

14. Marskość wątroby Marta Wawrzynowicz‑Syczewska................... 1065 15. Ostra niewydolność wątroby Anna Boroń‑Kaczmarska............... 1077 16. Zakrzepica żyły wrotnej i żył wątrobowych Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski........................................... 1081

16.1. Zakrzepica żyły wrotnej. ...................................................... 1081 16.2. Zakrzepica żył wątrobowych. ............................................... 1083 17. Nowotwory wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski. ........ 1085 17.1. Naczyniak krwionośny wątroby............................................ 1085 17.2. Ogniskowy rozrost guzkowy................................................. 1086 17.3. Gruczolak wątrobowokomórkowy. ....................................... 1087 17.4. Rak wątrobowokomórkowy. ................................................ 1088 17.5. Nowotwory wtórne............................................................. 1091 18. Przeszczepianie wątroby Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski..... 1093 K. Ostry brzuch. ................................................................ 1096 1.

Niedrożność jelit Jan Ciećkiewicz........................................... 1096 1.1. Niedrożność porażenna jelit................................................. 1097 1.2. Niedrożność mechaniczna jelit............................................. 1099 2. Ostre zapalenie wyrostka robaczkowego Witold Bartnik, Jan Ciećkiewicz.................................................... 1100

3. Krwawienie do przewodu pokarmowego. ............................. 1101 3.1. Ogólne zasady postępowania Jan Ciećkiewicz........................... 1101 3.2. Krwawienie z wrzodu Witold Bartnik........................................ 1102 3.3. Krwawienie z żylaków przełyku Marek Krawczyk, Waldemar Patkowski........................................... 1104

L. Nadwrażliwość pokarmowa Zbigniew Bartuzi. ........... 1109 Ł. Niedożywienie i leczenie żywieniowe 1.

2.

Marek Pertkiewicz. .................................................................. 1112

Niedożywienie......................................................................... 1112 Leczenie żywieniowe................................................................ 1113

XIX

Spis treści IV

Choroby układu wewnątrzwydzielniczego red. Barbara Jarząb............................................................ 1119

A. Choroby podwzgórza i przysadki............................ 1121 1. Fizjologia Jolanta Kunert‑Radek.............................................. 1121 2. Badania diagnostyczne Jolanta Kunert‑Radek.......................... 1125 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1125 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1125 2.2.1. Hormony przedniego płata przysadki.................................... 1125 2.2.2. Hormony tylnego płata przysadki. ........................................ 1125 2.3. Badania obrazowe. ............................................................. 1126 2.3.1. Radiogramy........................................................................ 1126 2.3.2. Tomografia komputerowa.................................................... 1127 2.3.3. Rezonans magnetyczny. ...................................................... 1127 2.3.4. Scyntygrafia receptorowa..................................................... 1127 2.4. Badanie okulistyczne........................................................... 1127 2.5. Badania morfologiczne........................................................ 1128 3. Choroby podwzgórza, tylnego płata przysadki i szyszynki Jolanta Kunert‑Radek................................................................ 1129

3.1. Choroby podwzgórza........................................................... 1129 3.1.1. Guzy okolicy podwzgórzowo‑przysadkowej. .......................... 1129 3.1.2. Urazy głowy........................................................................ 1130 3.1.3. Jatrogenne uszkodzenia podwzgórza.................................... 1130 3.1.4. Zapalenia........................................................................... 1130 3.1.5. Zaburzenia dziedziczne........................................................ 1130 3.1.6. Zaburzenia naczyniowe. ...................................................... 1131 3.2. Zaburzenia czynności przedniego płata przysadki pochodzenia podwzgórzowego............................................ 1131 3.3. Choroby podwzgórza i tylnego płata przysadki. ..................... 1131 3.3.1. Moczówka prosta................................................................ 1131 3.3.2. Zespół nieadekwatnego wydzielania wazopresyny (zespół Schwartza i Barttera)................................................ 1133 3.4. Zespół pustego siodła.......................................................... 1133 3.5. Guzy szyszynki. ................................................................... 1134 4. Niedoczynność przysadki Wojciech Zgliczyński......................... 1135 4.1. Nowotwory prowadzące do niedoczynności przysadki............ 1138 4.2. Pourazowe i jatrogenne uszkodzenie przysadki...................... 1138 4.3. Naczyniopochodne uszkodzenie przysadki............................. 1138 4.3.1. Poporodowa martwica przysadki (zespół Sheehana)............... 1138 4.3.2. Udar krwotoczny przysadki. ................................................. 1139 4.4. Choroby naciekowo‑zapalne przysadki.................................. 1139 4.5. Wrodzone zaburzenia rozwojowe......................................... 1139 4.6. Izolowane niedobory hormonów przysadki............................ 1140 5. Guzy przysadki Wojciech Zgliczyński. ...................................... 1140 5.1. Guz prolaktynowy. .............................................................. 1142 5.2. Guzy wydzielające hormon wzrostu (akromegalia). ................ 1145 5.3. Guzy wydzielające ACTH...................................................... 1149 5.3.1. Choroba Cushinga. ............................................................. 1149 5.3.2. Zespół Nelsona................................................................... 1150 5.3.3. Zespół ektopowego wydzielania ACTH.................................. 1150 5.4. Guzy wydzielające hormony glikoproteinowe......................... 1151 5.4.1. Guz gonadotropinowy......................................................... 1151 5.4.2. Guz tyreotropinowy............................................................. 1152 5.5. Nieczynny guz przysadki...................................................... 1152 5.6. Przypadkowo wykryty guz przysadki.........................................1153 B. Choroby tarczycy. ........................................................ 1154 1. Fizjologia

Barbara Jarząb, Andrzej Lewiński, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.............. 1154

XX

2. Badania diagnostyczne........................................................ 1155 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska. .................................. 1155

2.2. Badania laboratoryjne

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska. .................................. 1156

2.2.1. Hormony............................................................................ 1156 2.2.2. Tyreoglobulina.................................................................... 1159 2.2.3. Przeciwciała przeciwtarczycowe. .......................................... 1159 2.2.4. Wydalanie jodu z moczem (joduria).......................................... 1160 2.3. Badania obrazowe Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska. .... 1160 2.3.1. RTG, TK, MR....................................................................... 1160 2.3.2. Ultrasonografia................................................................... 1161 2.3.3. Scyntygrafia........................................................................ 1162 2.4. Badania morfologiczne Andrzej Lewiński. .............................. 1164 2.4.1. Badanie cytologiczne. ......................................................... 1164 2.4.2. Badanie histologiczne. ........................................................ 1165 2.4.3. Badanie śródoperacyjne tarczycy.......................................... 1166 3. Nadczynność tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska. .................................. 1166

3.1. Choroba Gravesa i Basedowa............................................... 1175 3.2. Orbitopatia tarczycowa. ...................................................... 1179 3.3. Wole guzkowe toksyczne..................................................... 1181 3.4. Guzek autonomiczny pojedynczy.......................................... 1183 3.5. Inne przyczyny nadczynności tarczycy. .................................. 1183 3.6. Subkliniczna nadczynność tarczycy....................................... 1185 3.7. Nadczynność tarczycy podczas ciąży..................................... 1185 3.8. Przełom tarczycowy............................................................. 1186 4. Niedoczynność tarczycy Andrzej Lewiński............................... 1187 5. Zapalenia tarczycy Andrzej Lewiński. ..................................... 1193 5.1. Przewlekłe zapalenia tarczycy. ............................................. 1193 5.1.1. Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto)........................................................... 1193 5.1.2. Niebolesne (ciche) zapalenie tarczycy i poporodowe zapalenie tarczycy............................................................... 1195 5.1.3. Choroba Riedla................................................................... 1195 5.1.4. Przewlekłe zapalenia tarczycy indukowane lekami................. 1195 5.1.5. Wole amyloidowe. .............................................................. 1195 5.1.6. Torbiel bąblowcowa............................................................ 1196 5.2. Podostre zapalenie tarczycy (choroba de Quervaina).............. 1196 5.3. Ostre zapalenia tarczycy. ..................................................... 1197

5.3.1 Ostre bakteryjne zapalenia tarczycy....................................1197 5.3.2 Ostre niebakteryjne zapalenia tarczycy................................1198 6. Zaburzenia z niedoboru jodu Andrzej Lewiński. ...................... 1198 7. Choroby przebiegające z eutyreozą

Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska. .................................. 1199

7.1. Wole miąższowe nietoksyczne.............................................. 1199 7.2. Wole guzkowe nietoksyczne. ............................................... 1199 7.3.

Przypadkowo wykryte guzki tarczycy..................................... 1202 8. Rak tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska. ............ 1202 8.1. Mikrorak tarczycy................................................................ 1203 8.2. Rak brodawkowaty i rak pęcherzykowy................................. 1204 8.3. Rak rdzeniasty.................................................................... 1205 8.4. Rak niezróżnicowany (anaplastyczny). .................................. 1205 9. Leczenie operacyjne chorób tarczycy Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska. .................................. 1205

9.1. Powikłania pooperacyjne..................................................... 1205 10. Zespół oporności na hormony tarczycy Andrzej Lewiński. ........ 1206 11. Zespół zaburzeń pozatarczycowych przebiegających z eutyreozą Andrzej Lewiński................................................. 1207

Spis treści C. Choroby przytarczyc

Franciszek Kokot, Edward Franek.................................................. 1208

1. Fizjologia. .......................................................................... 1208 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1209 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1209 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1209 2.2.1. Parathormon. ..................................................................... 1209 2.2.2. Wapń całkowity i zjonizowany. ............................................ 1209 2.2.3. Fosforany nieorganiczne...................................................... 1210 2.2.4. Wchłanianie zwrotne fosforanów przez cewki nerkowe........................................................... 1210 2.2.5. Witamina D i jej aktywne metabolity. ................................... 1210 2.2.6. Wydalanie cAMP z moczem w warunkach podstawowych oraz po podaniu egzogennego PTH (test Ellswortha i Howarda).................................................. 1211 2.2.7. Peptyd podobny do parathormonu (PTHrP). .......................... 1211 2.2.8. Markery obrotu kostnego (osteogenezy i osteolizy)................ 1211 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1212 3. Nadczynność przytarczyc. .................................................... 1212 3.1. Pierwotna nadczynność przytarczyc...................................... 1212 3.2. Wtórna nadczynność przytarczyc.......................................... 1215 3.3. Trzeciorzędowa nadczynność przytarczyc............................... 1216 4. Niedoczynność przytarczyc................................................... 1217 4.1. Pierwotna niedoczynność przytarczyc. .................................. 1217 4.2. Wtórna niedoczynność przytarczyc........................................... 1218 4.3. Rzekoma niedoczynność przytarczyc..................................... 1219 D. Choroby kory nadnerczy............................................ 1221 1. Fizjologia. .......................................................................... 1221 1.1. Glikokortykosteroidy Anna A. Kasperlik‑Załuska........................ 1221 1.2. Mineralokortykosteroidy Jadwiga Słowińska‑Srzednicka.............. 1223 1.3. Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka............. 1223 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1224 2.1. Badania laboratoryjne......................................................... 1224 2.1.1. Kortyzol Anna A. Kasperlik‑Załuska.......................................... 1224 2.1.2. 17‑hydroksykortykosteroidy (17‑OHKS) i wolne kortykoidy w zbiórce dobowej moczu Anna A. Kasperlik‑Załuska................ 1224 2.1.3. ACTH Anna A. Kasperlik‑Załuska.............................................. 1225 2.1.4. Test pobudzania wydzielania kortyzolu syntetyczną kortykotropiną Anna A. Kasperlik‑Załuska................................. 1225 2.1.5. Test pobudzania wydzielania ACTH i kortyzolu za pomocą CRH (test stymulacyjny z CRH) Anna A. Kasperlik‑Załuska.......................................................... 1225

2.1.6. Testy hamowania deksametazonem

Anna A. Kasperlik‑Załuska.......................................................... 1225

2.1.7. Badania hormonalne układu renina–angiotensyna–aldosteron

Jadwiga Słowińska‑Srzednicka..................................................... 1226

2.1.8. Androgeny nadnerczowe Jadwiga Słowińska‑Srzednicka............. 1227 2.2. Badania obrazowe Anna A. Kasperlik‑Załuska........................... 1227 2.2.1. Tomografia komputerowa.................................................... 1227 2.2.2. Rezonans magnetyczny. ...................................................... 1227 2.2.3. Ultrasonografia................................................................... 1228

2.2.4. Pozytonowa tomografia emisyjna (PET)...............................1228

2.2.5. Scyntygrafia........................................................................ 1229 3. Niedoczynność kory nadnerczy Anna A. Kasperlik‑Załuska. ........ 1229 3.1. Przewlekła niedoczynność kory nadnerczy............................. 1229 3.1.1. Pierwotna niedoczynność kory nadnerczy (choroba Addisona)............................................................. 1229 3.1.2. Wtórna niedoczynność kory nadnerczy. ................................ 1232 3.2. Ostra niewydolność kory nadnerczy (przełom nadnerczowy)........................................................ 1233

4. Choroby przebiegające z nadmiarem glikokortykosteroidów (zespół Cushinga) Anna A. Kasperlik‑Załuska. ........................... 1234 4.1. Zespół Cushinga wywołany autonomicznym guzem albo guzami kory nadnerczy................................................. 1236 4.2. Subkliniczny zespoł Cushinga................................................... 1237 4.3. Zespół Cushinga wywołany rozrostem guzkowym nadnerczy. ......................................................................... 1238 4.3.1. Rozrost makroguzkowy nadnerczy........................................ 1238 4.3.2. Rozrost mikroguzkowy nadnerczy – pierwotny pigmentowany drobnoguzkowy rozrost (dysplazja) kory nadnerczy................ 1238 4.4. Inne stany z nadmiarem glikokortykosteroidów..................... 1239 4.4.1. Zespoły dziedziczne............................................................. 1239 4.4.2. Zespoły czynnościowe. ........................................................ 1239 5. Choroby przebiegające z zaburzeniami wydzielania mineralokortykosteroidów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka........... 1239 5.1. Nadciśnienie tętnicze zależne od nadmiaru mineralokortykosteroidów. .................................................. 1239 5.1.1. Hiperaldosteronizm pierwotny (zespół Conna)....................... 1239 5.1.2. Zespoły nadmiaru deoksykortykosteronu............................... 1243 5.1.3. Pozorny nadmiar mineralokortykosteroidow (apparent mineralocorticoid excess – AME).............................. 1243 5.2. Hiperaldosteronizm wtórny.................................................. 1244 5.3. Hipoaldosteronizm.............................................................. 1244 6. Zespoły nadmiaru androgenów Jadwiga Słowińska‑Srzednicka..................................................... 1244

6.1. Hirsutyzm i wirylizacja......................................................... 1244 6.2. Guzy nadnerczy wydzielające androgeny............................... 1247 6.3. Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 21‑hydroksylazy.................................................................. 1247 6.4. Wrodzony przerost nadnerczy z niedoboru 11β‑hydroksylazy................................................................ 1248 7. Przypadkowo wykryty guz nadnercza (incydentaloma) Anna A. Kasperlik‑Załuska.......................................................... 1249

8. Rak nadnercza Anna A. Kasperlik‑Załuska. ............................... 1251 E. Choroby rdzenia nadnerczy

Włodzimierz Januszewicz, Andrzej Januszewicz, Aleksander Prejbisz......... 1254

1. Fizjologia. .......................................................................... 1254 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1254 2.1. Badania laboratoryjne......................................................... 1254 2.1.1. Katecholaminy i ich metabolity. ........................................... 1254 2.1.2. Próba czynnościowa............................................................ 1254 2.2. Badania obrazowe.............................................................. 1254 3. Guz chromochłonny. ........................................................... 1255 4. Złośliwy guz chromochłonny. ............................................... 1260

F. Choroby jajników Piotr Skałba...................................... 1261 1. Fizjologia. .......................................................................... 1261 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1263 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1263 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1263 2.2.1. Podstawowe oznaczenia stężeń hormonów w surowicy............ 1263 2.2.2. Próby czynnościowe............................................................ 1264 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1264 3. Zaburzenia miesiączkowania................................................ 1264 3.1. Pierwotny i wtórny brak miesiączki....................................... 1264

3.2.

Pierwotna i wtórna niewydolność jajników.........................1265

3.2.1. Pierwotna niewydolność jajników. ....................................... 1265 3.2.2. Wtórna niewydolność jajników. ........................................... 1266 3.3. Inne zaburzenia miesiączkowania. ....................................... 1267 3.3.1. Bolesne miesiączkowanie. ................................................... 1267 3.3.2. Zespół napięcia przedmiesiączkowego.................................. 1267

XXI

Spis treści 4. Zespół policystycznych jajników. .......................................... 1267 5. Guzy jajnika........................................................................ 1270 6. Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego i pomenopauzalnego........................................................... 1271 6.1. Zaburzenia okresu okołomenopauzalnego............................. 1271 6.2. Zaburzenia okresu pomenopauzalnego................................. 1272 6.3. Zasady leczenia hormonalnego w okresie okołomenopauzalnym i pomenopauzalnym........................... 1272 G. Choroby jąder

Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer. .................................... 1274

1. Fizjologia. .......................................................................... 1274 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1274 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1274 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1275 2.2.1. Badania hormonalne........................................................... 1275 2.2.2. Badanie nasienia. ............................................................... 1275 2.2.3. Badania genetyczne............................................................ 1275 2.2.4. Markery nowotworów z komórek płciowych.......................... 1276 2.2.5. Inne badania laboratoryjne.................................................. 1276 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1276 2.4. Badanie histologiczne. ........................................................ 1276 3. Zaburzenia czynności jąder.................................................. 1276 3.1. Wnętrostwo........................................................................ 1276 3.2. Pierwotna niewydolność hormonalna jąder........................... 1278 3.3. Uszkodzenie kanalików jądra............................................... 1279 3.4. Wtórna niewydolność hormonalna jąder............................... 1279 4. Nowotwory jądra................................................................ 1280 4.1. Inwazyjne nowotwory z komórek płciowych.......................... 1280 4.2. Inne nowotwory jądra......................................................... 1281 5. Ginekomastia. .................................................................... 1281 H. Zaburzenia determinacji i różnicowania płci

Krzysztof Kula, Jolanta Słowikowska‑Hilczer. .................................... 1283

1. Fizjologia. .......................................................................... 1283 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1283 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1283 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1284 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1284 2.4. Badanie histologiczne. ........................................................ 1284 3. Zaburzenia różnicowania płci gonadalnej i somatycznej...................................................................... 1284 3.1. Zaburzenie rozwoju płciowego jajnikowo‑jądrowe lub z zaburzeniem chromosomów płciowych......................... 1285 3.2. Zaburzenie rozwoju płciowego z prawidłowym lub zaburzonym kariotypem. ..................................................... 1285 3.2.1. Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XY lub 45,X/46,XY............. 1285 3.2.2. Zaburzenie rozwoju płciowego 46,XX. .................................. 1286 4. Zaburzenia identyfikacji płciowej.......................................... 1286 I. Zaburzenia wzrastania i dojrzewania płciowego

Ewa Małecka‑Tendera............................................................... 1289

1. Fizjologia. .......................................................................... 1289 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1289 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1289 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1290 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1291 3. Zaburzenia wzrastania......................................................... 1291 3.1. Somatotropinowa niedoczynność przysadki........................... 1291 3.2. Nadmierny wzrost............................................................... 1292 4. Zaburzenia dojrzewania płciowego....................................... 1293 4.1. Przedwczesne dojrzewanie płciowe. ..................................... 1293 4.2. Opóźnione dojrzewanie płciowe........................................... 1293

XXII

J. Choroby rozproszonego układu wewnątrzwydzielniczego.......................................... 1295 1. Fizjologia Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska, Daria Handkiewicz-Junak........................................................... 1295

2. Badania diagnostyczne Daria Handkiewicz-Junak. .................... 1295 2.1. Objawy podmiotowe i przedmiotowe.................................... 1295 2.2. Badania laboratoryjne......................................................... 1296 2.2.1. Markery swoiste. ................................................................ 1296 2.2.2. Markery nieswoiste............................................................. 1297 2.2.3. Próby czynnościowe............................................................ 1297 2.3. Badania obrazowe.............................................................. 1297 2.3.1. USG, TK, MR....................................................................... 1297 2.3.2. Scyntygrafia i PET................................................................ 1298 2.4. Badania morfologiczne........................................................ 1299 3.

Nowotwory neuroendokrynne.............................................. 1299 3.1. Nowotwory neuroendokrynne w stopniu złośliwości G1 i G2.............................................................................. 1300 3.1.1. Guz insulinowy Daria Handkiewicz-Junak................................. 1301 3.1.2. Guz gastrynowy Daria Handkiewicz-Junak................................ 1303 3.1.3. Guz glukagonowy Daria Handkiewicz-Junak............................. 1303 3.1.4. Guz wydzielający VIP (zespół Vernera i Morrisona) Daria Handkiewicz-Junak........................................................... 1303

3.1.5. Guz somatostatynowy Daria Handkiewicz-Junak....................... 1303 3.1.6. Guzy neuroendokrynne trzustki nieczynne hormonalnie Daria Handkiewicz-Junak....................................................... 1304

3.1.7. Nowotwory neuroendokrynne wysokozróżnicowane rozwijające się poza trzustką (rakowiaki) Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska....................................................... 1304 3.2. Raki neuroendokrynne w stopniu złośliwości G3 (niskozróżnicowane) Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska. .................................. 1307

K. Zespoły wielogruczołowe.......................................... 1308 1. Poliendokrynopatie uwarunkowane autoimmunologicznie

Andrzej Lewiński..................................................................... 1308

1.1. Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 1...................................................... 1308 1.2. Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 2...................................................... 1310 1.3. Autoimmunologiczny zespół niedoczynności wielogruczołowej typu 3...................................................... 1310 2. Zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego Barbara Jarząb, Ewa Płaczkiewicz‑Jankowska.......... 1311 2.1. Zespół gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 1........ 1311 2.2. Zespół gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej typu 2........ 1313 2.3. Inne zespoły mnogich nowotworów układu wydzielania wewnętrznego.................................................. 1315 L. Cukrzyca i zespół metaboliczny

Jacek Sieradzki. ...................................................................... 1316

1. Fizjologia. .......................................................................... 1316 2. Badania diagnostyczne........................................................ 1317 2.1. Glikemia. ........................................................................... 1317 2.2. Hemoglobina glikowana (HbA1c)......................................... 1318 2.3. Fruktozamina. .................................................................... 1319 2.4. Glukozuria.......................................................................... 1320 2.5. Ciała ketonowe w moczu i we krwi....................................... 1320 2.6. Insulina.............................................................................. 1320 2.7. Peptyd C. ........................................................................... 1320 2.8. Przeciwciała przeciwwyspowe.............................................. 1321 2.9. Próby czynnościowe............................................................ 1321 2.9.1. Doustny test tolerancji glukozy............................................. 1321

Spis treści 2.9.2. Test dożylnego obciążenia glukozą....................................... 1321 2.9.3. Ocena wrażliwości na insulinę. ............................................ 1322 3. Cukrzyca. ........................................................................... 1322 4. Cukrzyca a ciąża....................................................................... 1344 4.1. Cukrzyca przedciążowa............................................................ 1344 4.2. Cukrzyca ciążowa..................................................................... 1345 5. Ostre powikłania cukrzycy........................................................ 1347 5.1. Kwasica i śpiączka ketonowa................................................... 1347 5.2.

Zespół hiperglikemiczno-hiperosmolalny.................................. 1349 5.3. Kwasica mleczanowa............................................................... 1350 5.4. Hipoglikemia polekowa............................................................ 1351 6. Przewlekłe powikłania cukrzycy................................................ 1352 6.1. Powikłania oczne..................................................................... 1352 6.1.1. Retinopatia cukrzycowa........................................................... 1352 6.1.2. Inne powikłania oczne............................................................. 1353 6.2. Nefropatia cukrzycowa............................................................. 1354 6.3. Neuropatia cukrzycowa............................................................ 1354 6.4. Zespół stopy cukrzycowej......................................................... 1356 6.5. Powikłania makroangiopatyczne.............................................. 1357 6.6. Zmiany skórne.......................................................................... 1359 6.7. Zmiany stawowe...................................................................... 1360 6.8. Zmiany kostne.......................................................................... 1360 6.9. Zaburzenia psychologiczne i psychiczne................................... 1360 7. Zespół metaboliczny............................................................. 1360 Ł. Zaburzenia odżywiania.............................................. 1362 1. Neuroendokrynna kontrola głodu i sytości

Bogusława Baranowska............................................................. 1362

2. Zaburzenia zachowania związane z odżywianiem

Bogusława Baranowska............................................................. 1364

2.1. Jadłowstręt psychiczny. ....................................................... 1364 2.2. Żarłoczność psychiczna (bulimia).......................................... 1367 3. Otyłość prosta Barbara Krzyżanowska‑Świniarska........................ 1369

V

Choroby nerek i dróg moczowych red. Franciszek Kokot......................................................... 1375

A. Fizjologia Franciszek Kokot, Edward Franek,

Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz............................................... 1377

B. Badania diagnostyczne.............................................. 1380 1. Objawy podmiotowe Franciszek Kokot, Edward Franek. .............. 1380 1.1. Ból. ................................................................................... 1380 1.2. Zaburzenia w oddawaniu moczu.......................................... 1380 2. Objawy przedmiotowe Franciszek Kokot, Edward Franek............. 1381 2.1. Obrzęki.............................................................................. 1381 2.2. Krwiomocz. ........................................................................ 1381 2.3. Nadciśnienie tętnicze. ......................................................... 1381 3. Badania laboratoryjne Franciszek Kokot, Edward Franek. ............ 1381 3.1. Ocena czynności poszczególnych odcinków nefronu. ............. 1381 3.2. Badanie ogólne moczu........................................................ 1383 3.2.1. Cechy fizyczne moczu.......................................................... 1383 3.2.2. Cechy biochemiczne moczu. ................................................ 1384 3.2.3. Cechy morfologiczne moczu................................................. 1385 3.3. Badania krwi...................................................................... 1386 3.3.1. Kreatynina.......................................................................... 1386 3.3.2. Mocznik............................................................................. 1386 3.3.3. Kwas moczowy................................................................... 1387

4. Badania obrazowe Jerzy Walecki, Ewa Gorczyca‑Wiśniewska......... 1387 4.1. Radiogram przeglądowy jamy brzusznej. .............................. 1387 4.2. Ultrasonografia................................................................... 1387 4.3. Urografia klasyczna (rentgenowska). .................................... 1389 4.4. Uretrografia i cystografia..................................................... 1390 4.5. Pielografia.......................................................................... 1391 4.6. Tomografia komputerowa.................................................... 1392 4.7. Badania radioizotopowe...................................................... 1393 4.8. Rezonans magnetyczny. ...................................................... 1394 5. Badania morfologiczne........................................................ 1395 5.1. Biopsja nerki Franciszek Kokot, Edward Franek........................... 1395 5.2. Ocena histologiczna Małgorzata Wągrowska‑Danilewicz. ............ 1395 6. Badania mikrobiologiczne Franciszek Kokot, Edward Franek......... 1398 C. Ostre uszkodzenie nerek i przewlekła

choroba nerek.............................................................. 1399 1. Ostre uszkodzenie nerek (ostra niewydolność nerek) Michał Myśliwiec..................................................................... 1399

2. Przewlekła choroba nerek Michał Myśliwiec. .......................... 1407 3. Leczenie nerkozastępcze...................................................... 1416 3.1. Hemodializoterapia Bolesław Rutkowski................................. 1416 3.2. Dializa otrzewnowa Zofia Wańkowicz. ................................... 1418 3.3. Przeszczepianie nerki Magdalena Durlik................................. 1421 D. Choroby kłębuszków nerkowych............................ 1426 1. Klasyfikacja i ogólna charakterystyka kłębuszkowych zapaleń nerek Marian Klinger, Robert Drabczyk.......................... 1426 2. Glomerulopatie pierwotne................................................... 1428 2.1. Ostre kłębuszkowe zapalenie nerek (poinfekcyjne, rozplemowe śródwłośniczkowe) Marian Klinger, Ilona Dziemianko.................. 1428 2.2. Gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek (rozplemowe zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek) Marian Klinger, Ilona Dziemianko.................................... 1429 2.3. Mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Ilona Dziemianko................................................. 1431

2.3.1. Nefropatia IgA.................................................................... 1432 2.3.2. Nefropatia IgM................................................................... 1433 2.3.3. Inne postaci mezangialnego kłębuszkowego zapalenia nerek. ................................................................. 1433 2.4. Błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek (mezangialno‑włośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek) Marian Klinger, Ilona Dziemianko................................................. 1433

2.5. Submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek

Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak........................................... 1434

2.6. Ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak. ...................... 1436 2.7. Błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak........................................... 1438

2.8. Włókienkowe i immunotaktoidalne kłębuszkowe zapalenie nerek Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak. ............... 1439 3. Glomerulopatie wtórne........................................................ 1439 3.1. Glomerulopatie wtórne zapalne. .......................................... 1439 3.1.1. Nefropatia toczniowa Zbigniew Hruby................................... 1439 3.1.2. Wtórne gwałtownie postępujące kłębuszkowe zapalenie nerek (wtórne rozplemowe zewnątrzwłośniczkowe kłębuszkowe zapalenie nerek) Zbigniew Hruby, Marian Klinger..... 1441 3.1.3. Wtórne ogniskowe segmentowe stwardnienie kłębuszków nerkowych Zbigniew Hruby................................. 1442 3.1.4. Wtórne błoniastorozplemowe kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby. .......................................... 1443 3.1.5. Wtórne błoniaste kłębuszkowe zapalenie nerek Zbigniew Hruby. ..................................................................... 1444

XXIII

Spis treści 3.1.6. Wtórne mezangialne kłębuszkowe zapalenie nerek

L. Wady wrodzone układu moczowego

3.1.7. Wtórne submikroskopowe kłębuszkowe zapalenie nerek

1. Wady wrodzone nerek......................................................... 1505 2. Wady wrodzone dróg moczowych. ....................................... 1506 2.1. Wady moczowodów............................................................ 1507 2.2. Wady pęcherza moczowego................................................. 1507 2.3. Wady cewki moczowej. ....................................................... 1508 2.4. Odpływ pęcherzowo‑moczowodowy..................................... 1508

Zbigniew Hruby. ..................................................................... 1444 Zbigniew Hruby. ..................................................................... 1444

3.2. Glomerulopatie wtórne niezapalne....................................... 1445 3.2.1. Nefropatia cukrzycowa Edward Franek, Franciszek Kokot. ........... 1445 3.2.2. Skrobiawica nerek Zbigniew Hruby........................................ 1448 3.2.3. Choroba złogów immunoglobulin monoklonalnych Zbigniew Hruby. ..................................................................... 1449

3.2.4. Glomerulopatia lipoproteinowa

Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak........................................... 1450

4. Glomerulopatie wrodzone.................................................... 1450 4.1. Zespół Alporta Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak.................. 1450 4.2. Nefropatia cienkich błon podstawnych

Jacek A. Pietrzyk. .................................................................... 1505

Ł. Układ krążenia w chorobach nerek........................ 1511 1. Choroby serca u osób z upośledzoną czynnością nerek Jacek Imiela, Krzysztof J. Filipiak................................................... 1511

2. Nadciśnienie tętnicze w chorobach nerek

Andrzej Więcek, Jerzy Chudek...................................................... 1514

Marian Klinger, Robert Drabczyk. ................................................. 1451

4.3. Choroba Fabry’ego Marian Klinger, Robert Drabczyk................... 1451 4.4. Wrodzone zespoły nerczycowe

M. Leczenie żywieniowe w chorobach nerek

5. Zespół nerczycowy Marian Klinger, Sławomir C. Zmonarski............ 1452

N. Zasady stosowania leków u osób z chorobami nerek

Marian Klinger, Krzysztof Kazimierczak........................................... 1452

Edward Franek, Michał Nowicki. .................................................. 1518

Bolesław Rutkowski, Andrzej Chamienia, Bogdan Biedunkiewicz............. 1522

E. Śródmiąższowe zapalenie nerek

Stanisław Czekalski.................................................................. 1457

1. Ostre śródmiąższowe (cewkowo‑śródmiąższowe) zapalenie nerek. ................................................................. 1458 2. Przewlekłe śródmiąższowe (cewkowo‑śródmiąższowe) zapalenie nerek. ................................................................. 1460

F. Tubulopatie Jan Zawadzki............................................... 1463 1. Glukozuria nerkowa............................................................ 1463 2. Nerkowa kwasica cewkowa................................................. 1464 2.1. Kwasica cewkowa bliższa. ................................................... 1464 2.2. Kwasice cewkowe dalsze..................................................... 1465 2.3. Nerkowa kwasica cewkowa typu 4....................................... 1466 3. Cystynuria.......................................................................... 1467 4. Rodzinna krzywica hipofosfatemiczna................................... 1468 5. Zespół Gitelmana................................................................ 1469 6. Zespół Barttera................................................................... 1470 7. Moczówka prosta nerkowa.................................................. 1471 8. Zespół Fanconiego.............................................................. 1472 G. Kamica nerkowa

Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór, Robert Drabczyk....................... 1473

H. Nefropatia zaporowa

Władysław Sułowicz, Maciej Drożdż............................................... 1481

I. Zakażenia układu moczowego

Jan Duława, Robert Drabczyk. ..................................................... 1484

J. Nowotwory układu moczowego

Andrzej Książek, Wojciech Załuska................................................ 1495

1. Guzy nerki.......................................................................... 1495 1.1. Rak nerkowokomórkowy. .................................................... 1495 1.2. Rak miedniczki nerkowej i moczowodu................................. 1498 2. Rak pęcherza moczowego. .................................................. 1498 3. Rak cewki moczowej........................................................... 1499 K. Torbiele nerek Michał Nowicki........................................ 1500 1. Torbiele proste nerek........................................................... 1500 2. Nabyta torbielowatość nerek. .............................................. 1501 3. Zwyrodnienie wielotorbielowate nerek.................................. 1501 4. Torbielowatość rdzenia nerek............................................... 1503 5. Nefronoftyza. ..................................................................... 1503 6. Gąbczastość rdzenia nerek................................................... 1504 7. Wielotorbielowata dysplazja nerek....................................... 1504

XXIV

O. Nerki a ciąża Władysław Sułowicz, Tomasz Stompór................ 1523 1. Fizjologia. .......................................................................... 1523 2. Zakażenia układu moczowego podczas ciąży......................... 1523 3. Ostre uszkodzenie nerek związane z ciążą i porodem. ............. 1523 3.1. Ostra martwica kory nerek................................................... 1524 4. Ciąża u chorej z przewlekłą niewydolnością nerek.................. 1524 4.1. Ciąża w okresie przeddializacyjnym. ..................................... 1524 4.2. Ciąża podczas leczenia dializami.......................................... 1524 4.3. Ciąża po przeszczepieniu nerki............................................. 1525 5. Nadciśnienie tętnicze a ciąża. .............................................. 1525 5.1. Stan przedrzucawkowy........................................................ 1525 5.2. Rzucawka............................................................................1526

VI

Choroby układu krwiotwórczego red. Andrzej Hellmann....................................................... 1527

A. Fizjologia . .................................................................. 1529 1. Hematopoeza Wiesław Wiktor Jędrzejczak................................ 1529 2. Krzepnięcie krwi i fibrynoliza Krystyna Zawilska. ..................... 1532 B. Objawy podmiotowe i przedmiotowe

Andrzej Hellmann.................................................................... 1539

1. Objawy podmiotowe........................................................... 1539 2. Objawy przedmiotowe......................................................... 1539 2.1. Powiększenie węzłów chłonnych. ......................................... 1539 2.2. Powiększenie śledziony........................................................ 1540 2.3. Objawy przedmiotowe skaz krwotocznych. ........................... 1541 C. Badania laboratoryjne i morfologiczne . ............ 1542 1. Badanie morfologii krwi Janusz Kabata, Andrzej Hellmann.......... 1542 1.1. Erytrocyty........................................................................... 1543 1.1.1. Hemoglobina...................................................................... 1543 1.1.2. Liczba erytrocytów i hematokryt........................................... 1543 1.1.3. Wskaźniki erytrocytowe....................................................... 1543 1.1.4. Retikulocyty........................................................................ 1544 1.1.5. Erytrogram......................................................................... 1545 1.2. Leukocyty........................................................................... 1546 1.3. Płytki krwi. ......................................................................... 1547

Spis treści 2. Badania w niedokrwistościach

Maria Podolak‑Dawidziak, Bogdan Solnica. ..................................... 1548

2.1. Badania przemian hemoglobiny........................................... 1548 2.1.1. Haptoglobina i hemopeksyna............................................... 1548 2.1.2. Wolna hemoglobina w surowicy i w moczu........................... 1548 2.1.3. Methemoglobina. ............................................................... 1548 2.1.4. Hemosyderyna.................................................................... 1548 2.1.5. Bilirubina. .......................................................................... 1549 2.1.6. Elektroforeza hemoglobiny. ................................................. 1549 2.2. Ocena jakości erytrocytów................................................... 1549 2.2.1. Oporność osmotyczna erytrocytów. ...................................... 1549 2.2.2. Badanie hemolizy w zakwaszonym glicerolu.......................... 1549 2.2.3. Enzymy wewnątrzkrwinkowe. .............................................. 1549 2.2.4. Czas przeżycia erytrocytów. ................................................. 1550 2.3. Ocena gospodarki żelazowej................................................ 1550 2.3.1. Żelazo w surowicy............................................................... 1550 2.3.2. Wysycenie transferyny żelazem. ........................................... 1551 2.3.3. Całkowita zdolność wiązania żelaza. .................................... 1551 2.3.4. Rozpuszczalny receptor dla transferyny................................. 1551 2.3.5. Ferrytyna............................................................................ 1551 2.3.6. Protoporfiryna cynkowa....................................................... 1552 2.3.7. Próba doustnego obciążenia żelazem................................... 1552 2.3.8. Badanie wydalania żelaza z moczem. ................................... 1552 2.4. Inne czynniki wpływające na erytropoezę.............................. 1552 2.4.1. Erytropoetyna..................................................................... 1552 2.4.2. Kwas foliowy...................................................................... 1552 2.4.3. Witamina B12. .................................................................... 1553 2.5. Przeciwciała przeciwko erytrocytom (test Coombsa)............... 1553 3. Badania układu granulocytowego Tomasz Sacha, Bogdan Solnica. ................................................... 1553

3.1. Badania mobilizacji granulocytów........................................ 1553 3.2. Badania chemotaksji........................................................... 1553 3.3. Badania fagocytozy............................................................. 1553 3.4. Aktywność fosfatazy zasadowej granulocytów....................... 1554 3.5. Aktywność peroksydazy granulocytów.................................. 1554 3.6. Aktywność esteraz leukocytów............................................. 1555 3.7. Zawartość ciał tłuszczowych barwionych Sudanem czarnym B w granulocytach. ................................................ 1556 3.8. Zawartość substancji PAS‑dodatnich..................................... 1556 4. Immunoglobuliny Anna Dmoszyńska...................................... 1557 4.1. Elektroforeza białek............................................................. 1557 4.2. Immunofiksacja. ................................................................. 1558 4.3. Stężenie immunoglobulin. ................................................... 1558 5. Badania krzepnięcia krwi i fibrynolizy Bogdan Solnica, Anetta Undas..................................................... 1559

5.1. Fibrynogen......................................................................... 1559 5.2. Inne czynniki krzepnięcia..................................................... 1560 5.3. Oporność na aktywowane białko C....................................... 1560 5.4. Antytrombina. .................................................................... 1561 5.5. Białko C i białko S............................................................... 1562 5.6. Czynnik von Willebranda. .................................................... 1562 5.7. Produkty degradacji fibryny i fibrynogenu. ............................ 1563 5.8. Badania czynności płytek krwi.............................................. 1563 5.9. Markery generacji trombiny................................................. 1563 5.10. Czas krwawienia................................................................. 1564 5.11. Próby naczyniowe............................................................... 1564 6. Badanie szpiku Andrzej Hellmann, Wanda Knopińska‑Posłuszny...... 1564 6.1. Biopsja szpiku..................................................................... 1565 6.2. Ocena mikroskopowa szpiku................................................ 1567 7. Badania immunofenotypu komórek krwi Andrzej Hellmann, Krzysztof Lewandowski....................................... 1568

8. Badania genetyczne Olga Haus. .......................................... 1572 8.1. Cytogenetyka klasyczna....................................................... 1572 8.2. Cytogenetyka molekularna. ................................................. 1572 8.3. Łańcuchowa reakcja polimerazy........................................... 1573 8.4. Inne metody badań genetycznych. ....................................... 1574 8.5. Zastosowanie badań genetycznych w chorobach układu krwiotwórczego. ...................................................... 1574 D. Niedokrwistości Maria Podolak‑Dawidziak. ....................... 1576 1. Niedokrwistość pokrwotoczna. ............................................ 1576 2. Niedokrwistość z niedoboru żelaza....................................... 1577 3. Niedokrwistość syderoblastyczna. ........................................ 1580 4. Niedokrwistość chorób przewlekłych. ................................... 1581 5. Niedokrwistość megaloblastyczna........................................ 1582 5.1. Niedokrwistość z niedoboru witaminy B12............................. 1582 5.2. Niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego....................... 1585 6. Niedokrwistości hemolityczne.............................................. 1586 6.1. Niedokrwistości hemolityczne wrodzone............................... 1587 6.1.1. Sferocytoza wrodzona. ........................................................ 1587 6.1.2. Niedobór dehydrogenazy glukozo‑6‑fosforanowej................. 1588 6.1.3. Niedobór kinazy pirogronianowej......................................... 1589 6.1.4. Methemoglobinemia........................................................... 1590 6.1.5. Talasemie (niedokrwistości tarczowatokrwinkowe)................. 1591 6.1.6. Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa.................................. 1592 6.2. Niedokrwistości hemolityczne nabyte. .................................. 1593 6.2.1. Niedokrwistość hemolityczna autoimmunologiczna. .............. 1593 6.2.2. Niedokrwistość hemolityczna z aloimmunizacji...................... 1595 6.2.3. Niedokrwistość hemolityczna mikroangiopatyczna................. 1595 6.2.4. Nocna napadowa hemoglobinuria. ...................................... 1596 7. Niedokrwistość aplastyczna................................................. 1597 E. Białaczki ostre Jerzy Hołowiecki. ..................................... 1600 1. Ostre białaczki szpikowe...................................................... 1600 2. Ostre białaczki/chłoniaki limfoblastyczne............................... 1613 F. Zespoły mielodysplastyczne

Jadwiga Dwilewicz‑Trojaczek....................................................... 1620

G. Nowotwory mieloproliferacyjne .......................... 1626 1. Przewlekła białaczka szpikowa Andrzej Hellmann, Witold Prejzner................................................ 1626

2. Czerwienica prawdziwa Irena Frydecka. ................................ 1630 3. Nadpłytkowość samoistna Irena Frydecka.............................. 1633 4. Samoistne włóknienie szpiku Irena Frydecka.......................... 1635 5. Przewlekła białaczka eozynofilowa i eozynofilia idiopatyczna Andrzej Hellmann, Witold Prejzner................................................ 1638

6. Mastocytoza Andrzej Hellmann, Andrzej Mital............................ 1641 7. Przewlekła białaczka neutrofilowa Andrzej Hellmann. ............. 1644 8. Przewlekła białaczka mielomonocytowa Andrzej Hellmann, Andrzej Mital.................................................. 1645

9. Atypowa postać przewlekłej białaczki szpikowej

Andrzej Hellmann.................................................................... 1648

H. Zespoły limfoproliferacyjne . .................................... 1649 1. Przewlekłe białaczki limfatyczne Tadeusz Robak..................... 1649 1.1. Przewlekła białaczka limfocytowa B‑komórkowa. .................. 1649 1.2. Białaczka włochatokomórkowa............................................ 1653 1.3. Białaczka prolimfocytowa.................................................... 1655 1.4. Białaczka z dużych ziarnistych limfocytów............................. 1655 2. Chłoniaki nieziarnicze Krzysztof Warzocha. ............................. 1656 3. Chłoniak Hodgkina (ziarnica złośliwa) Janusz Meder. ............. 1670

XXV

Spis treści 4. Gammapatie monoklonalne Anna Dmoszyńska....................... 1676 4.1. Szpiczak plazmocytowy. ...................................................... 1676 4.2. Makroglobulinemia Waldenströma....................................... 1682 4.3. Choroby łańcuchów ciężkich................................................ 1684 5. Immunolimfoproliferacje atypowe Wiesław Wiktor Jędrzejczak. ........................................................1684

5.1. Zespół hemofagocytowy.......................................................... 1684 I. Niedobory odporności Jacek Roliński, Tomasz Sacha......... 1687 J. Zaburzenia hemostazy .............................................. 1698 1. Skazy krwotoczne płytkowe Krystyna Zawilska........................ 1698 1.1. Małopłytkowości................................................................. 1698 1.1.1. Małopłytkowości uwarunkowane zmniejszonym wytwarzaniem płytek krwi (małopłytkowości „centralne”)........ 1699 1.1.2. Pierwotna małopłytkowość immunologiczna......................... 1701 1.1.3. Małopłytkowości „obwodowe” immunologiczne.................... 1705 1.1.4. Małopłytkowości „obwodowe” nieimmunologiczne. .............. 1707 1.1.5. Małopłytkowości związane z sekwestracją płytek krwi (hipersplenizmem)............................................................... 1709 1.1.6. Małopłytkowości z rozcieńczenia.............................................. 1710 1.2. Nadpłytkowości................................................................... 1710 1.3. Zaburzenia czynności płytek krwi (trombocytopatie)................ 1710 1.3.1. Wrodzone zaburzenia błony płytkowej................................... 1710 1.3.2. Zaburzenia sekrecji i/lub przekazywania sygnału.................... 1712 1.3.3. Defekty struktury lub cytoszkieletu białek płytkowych. ........... 1712 1.3.4. Defekt prokoagulacyjnej czynności płytek (zespół Scotta)......... 1713 1.3.5. Nabyte zaburzenia czynności płytek krwi.................................. 1713 2. Skazy krwotoczne naczyniowe Krystyna Zawilska.................... 1714 3. Skazy krwotoczne osoczowe Jerzy Windyga. .......................... 1716 3.1. Skazy krwotoczne osoczowe wrodzone................................. 1716 3.1.1. Hemofilia A . ...................................................................... 1716 3.1.2. Hemofilia B. ....................................................................... 1718 3.1.3. Choroba von Willebranda.................................................... 1719 3.1.4. Wrodzone niedobory innych czynników krzepnięcia............... 1721 3.2. Skazy krwotoczne osoczowe nabyte. .................................... 1721 3.2.1. Zaburzenia krzepnięcia wywołane niedoborem witaminy K..... 1721 3.2.2. Zaburzenia krzepnięcia w chorobach wątroby. ...................... 1721 3.2.3. Rozsiane krzepnięcie wewnątrznaczyniowe........................... 1722 3.2.4. Inne nabyte skazy krwotoczne osoczowe. ............................. 1724 4. Stany nadkrzepliwości Anetta Undas..................................... 1725 K. Techniki lecznicze .................................................... 1729 1. Transfuzjologia kliniczna. ...................................................... 1729 1.1.

Grupy krwi Bogumiła Michalewska............................................. 1729 1.2. Stosowanie krwi i jej składników – zasady ogólne Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek...................................... 1732 1.3. Stosowanie krwi i jej składników – zasady szczegółowe Magdalena Łętowska, Aleksandra Rosiek...................................... 1736 1.3.1. Krew pełna konserwowana.................................................. 1736 1.3.2. Koncentrat krwinek czerwonych........................................... 1736 1.3.3. Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek czerwonych. ............. 1737 1.3.4. Przemywany koncentrat krwinek czerwonych........................ 1737 1.3.5. Koncentrat krwinek płytkowych............................................ 1738 1.3.6. Koncentrat granulocytarny................................................... 1739 1.3.7. Napromieniowane składniki krwi. ........................................ 1739 1.3.8. Osocze świeżo mrożone....................................................... 1740 1.3.9. Krioprecypitat..................................................................... 1740

1.3.10. Albumina........................................................................... 1741 1.3.11 Immunoglobuliny................................................................ 1741 2. Hemafereza lecznicza Andrzej Hellmann, Maria Bieniaszewska...... 1741 3. Przeszczepianie komórek krwiotwórczych

Jan Zaucha, Andrzej Hellmann..................................................... 1743

XXVI

VII

Choroby reumatyczne red. Irena Zimmermann‑Górska.......................................... 1751

A. Podział chorób reumatycznych

Irena Zimmermann‑Górska. ........................................................ 1753

B. Objawy podmiotowe i przedmiotowe

Irena Zimmermann‑Górska. ........................................................ 1755

1. Objawy podmiotowe........................................................... 1755 1.1. Ból. ................................................................................... 1755 1.2. Sztywność.......................................................................... 1755 2. Badanie przedmiotowe układu ruchu.................................... 1755 2.1. Stawy kręgosłupa................................................................ 1755 2.2. Stawy krzyżowo‑biodrowe. .................................................. 1756 2.3. Stawy kończyn.................................................................... 1757 2.3.1 Stawy skroniowo‑żuchwowe................................................ 1760 2.3.2 Badanie mięśni................................................................... 1760 2.3.3 Badanie ścięgien i tkanek okołostawowych........................... 1760 C. Badania diagnostyczne .......................................... 1761 1. Badania laboratoryjne Beata Nowak, Piotr Wiland .................... 1761 1.1. Szybkość opadania krwinek czerwonych (odczyn Biernackiego, OB)........................................................ 1761 1.2.

Czynnik reumatoidalny............................................................. 1761 1.3. Przeciwciała przeciwko cytrulinowanym peptydom................... 1762 1.4.

Przeciwciała przeciwjądrowe.................................................... 1763 1.5.

Przeciwciała antyfosfolipidowe................................................ 1764 1.6.

Przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilow....................... 1765 1.7.

Krioglobuliny........................................................................... 1766 1.8.

Składowe dopełniacza.............................................................. 1766 1.9.

Kompleksy immunologiczne..................................................... 1767 1.10. Markery obrotu kostnego......................................................... 1767 1.10.1. Markery kościotworzenia......................................................... 1767 1.10.2. Markery resorpcji kostnej......................................................... 1767 2. Badania obrazowe Jadwiga Staniszewska‑Varga, Małgorzata Serafin‑Król, Anna Ciechomska. ... 1767

2.1. Radiogramy........................................................................ 1768 2.2. Tomografia komputerowa.................................................... 1774 2.3. Rezonans magnetyczny. ...................................................... 1774 2.4. Scyntygrafia........................................................................ 1776 2.5. Ultrasonografia................................................................... 1777 3. Artroskopia Władysław Manikowski, Leszek Romanowski............... 1778 4. Badanie płynu stawowego Irena Zimmermann‑Górska............... 1780 5. Badania neurofizjologiczne Juliusz Huber.............................. 1782 5.1. Badanie elektromiograficzne................................................ 1782 5.2. Badanie elektroneurograficzne............................................. 1784 6. Densytometria kości Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz............. 1785 6.1. Dwuwiązkowa absorpcjometria rentgenowska...................... 1786 6.2. Ilościowa tomografia komputerowa i metoda ultradźwiękowa. ................................................................. 1787 D. Choroby układowe tkanki łącznej ....................... 1788 1. Reumatoidalne zapalenie stawów Anna Filipowicz‑Sosnowska........................................................ 1788

2. Choroba Stilla u dorosłych Irena Zimmermann‑Górska............... 1802 3. Toczeń rumieniowaty układowy Jacek Musiał. ....................... 1804 4. Toczeń polekowy Jacek Musiał. ............................................ 1811 5. Zespół antyfosfolipidowy Irena Zimmermann‑Górska, Jacek Musiał, Jana Skrzypczak.................... 1812

6. Twardzina układowa

Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska.................................... 1816

7. Rozlane zapalenie powięzi z eozynofilią

Stanisław Sierakowski, Matylda Sierakowska.................................... 1824

Spis treści Hanna Chwalińska‑Sadowska, Paweł Mielnik. ................................. 1825

6. Zespoły bólowe kręgosłupa.................................................. 1902 7. Inne zespoły bólowe............................................................ 1902

Hanna Chwalińska‑Sadowska, Marzena Olesińska. ........................... 1830

K. Zaburzenia nerwowo‑naczyniowe

Andrzej Szczeklik, Jacek Musiał, Jan Sznajd..................................... 1834

1. Neuropatie uciskowe nerwów obwodowych.......................... 1903 1.1. Zespół otworu górnego klatki piersiowej............................... 1904 1.2. Neuropatie uciskowe nerwu pośrodkowego.......................... 1904 1.2.1. Zespół mięśnia nawrotnego obłego...................................... 1904 1.2.2. Zespół cieśni nadgarstka. .................................................... 1904 1.3. Zespół nerwu międzykostnego przedniego przedramienia. ..... 1905 1.4. Neuropatie uciskowe nerwu łokciowego............................... 1905 1.4.1. Zespół kanału łokciowego. .................................................. 1905 1.4.2. Zespół kanału nadgarstka nerwu łokciowego........................ 1906 1.5. Meralgia z parestezjami....................................................... 1906 1.6. Zespół kanału stępu............................................................ 1906 1.7. Metatarsalgia Mortona. ...................................................... 1906 1.8. Inne rzadkie zespoły uciskowe. ............................................ 1906 2. Algodystrofia...................................................................... 1907

8. Zapalenie wielomięśniowe i skórno‑mięśniowe

9. Mieszana choroba tkanki łącznej i zespoły nakładania 10. Układowe zapalenia naczyń

10.1. Ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (Wegenera)............. 1835 10.2. Mikroskopowe zapalenie naczyń......................................... 1838 10.3. Zespół Churga i Strauss...................................................... 1839 10.4. Choroba Goodpasture’a .................................................... 1840 10.5. Zapalenie małych naczyń skóry........................................... 1842 10.6. Plamica Henocha i Schönleina............................................ 1843 10.7. Pokrzywkowe zapalenie naczyń. ......................................... 1844 10.8. Zapalenie naczyń związane z samoistną krioglobulinemią mieszaną. ......................................................................... 1845 10.9. Guzkowe zapalenie tętnic................................................... 1845 10.10. Choroba Kawasakiego. ...................................................... 1847 10.11. Choroba Behçeta............................................................... 1847 10.12. Wtórne układowe zapalenia naczyń.................................... 1848

10.12.1. Układowe zapalenia naczyń w przebiegu chorób układowych tkanki łącznej................................................ 1848 10.12.2. Układowe zapalenia naczyń w przebiegu nowotworów złośliwych................................................... 1848 10.12.3. Układowe zapalenia naczyń w przebiegu zakażeń............ 1848 10.12.4. Układowe zapalenia naczyń wywołane lekami.................. 1849 11. Polimialgia reumatyczna Irena Zimmermann‑Górska. ............... 1849 12. Zespół Sjögrena Irena Zimmermann‑Górska............................. 1850 E. Zapalenia stawów z zajęciem stawów kręgosłupa ............................................................... 1854 1. Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa

Irena Zimmermann‑Górska........................................................ 1854

2. Łuszczycowe zapalenie stawów

Jacek Szechiński, Eugeniusz Józef Kucharz...................................... 1859

3. Reaktywne zapalenie stawów Brygida Kwiatkowska. .............. 1864 4. Zapalenia stawów w przebiegu nieswoistych zapaleń jelit Piotr Wiland, Jacek Szechiński.................................................... 1869

F. Choroba zwyrodnieniowa stawów

Leszek Szczepański................................................................. 1871

G. Infekcyjne (septyczne) zapalenie stawów

Mariusz Korkosz. ................................................................... 1879

H. Choroby związane z obecnością kryształów

Irena Zimmermann‑Górska........................................................ 1882

1. Dna moczanowa................................................................ 1882 2.

Choroby wywołane przez kryształy pirofosforanu wapnia...... 1886 3. Zapalenia stawów wywoływane przez apatyty. .................... 1887 4. Inne odczyny zapalne w stawach wywołane przez kryształy................................................................... 1888 I. Choroby metaboliczne kości .................................. 1889 1. Osteoporoza Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz....................... 1889 2. Osteomalacja Piotr Głuszko, Witold Tłustochowicz. .................... 1894 3. Choroba Pageta Mariusz Korkosz......................................... 1896 J. Reumatyzm tkanek miękkich Włodzimierz Samborski. .. 1899 1. Tendopatie i entezopatie.................................................... 1899 1.1. Zespół bolesnego barku..................................................... 1899 1.2. Inne entezopatie. .............................................................. 1900 2. Periartropatie.................................................................... 1900 3. Zapalenia pochewek ścięgnistych. ...................................... 1900 4. Zapalenia kaletek maziowych............................................. 1900 5. Fibromialgia...................................................................... 1900

Eugeniusz Józef Kucharz............................................................ 1903

L. Choroby tkanki łącznej uwarunkowane genetycznie Irena Zimmermann‑Górska............................... 1910 1. Zespół nadmiernej ruchomości stawów o przebiegu łagodnym................................................................................. 1910 2. Zespół Ehlersa i Danlosa...................................................... 1911 Ł. Inne choroby układu ruchu ................................... 1913 1. Zmiany w układzie ruchu związane z zaburzeniami hormonalnymi Eugeniusz Józef Kucharz................................... 1913 1.1. Zmiany w układzie ruchu związane z cukrzycą....................... 1913 1.2. Zmiany w układzie ruchu związane z chorobami tarczycy. ...... 1915 1.2.1. Zmiany w przebiegu tyreotoksykozy...................................... 1915 1.2.2. Zmiany w przebiegu niedoczynności tarczycy......................... 1915 1.3. Zmiany w układzie ruchu towarzyszące zaburzeniom wydzielania glikokortykosteroidów....................................... 1916 1.3.1. Zmiany w przebiegu zespołu Cushinga.................................. 1916 1.3.2. Zmiany w przebiegu niedoczynności kory nadnerczy. ............. 1916 2. Zaburzenia układu krwiotwórczego w chorobach reumatycznych Maria Podolak‑Dawidziak................................. 1916 3. Osteoartropatia przerostowa Irena Zimmermann‑Górska............ 1918 4. Skrobiawica Anna Filipowicz‑Sosnowska................................... 1920 5. Rumień guzowaty i zapalenie tkanki tłuszczowej Irena Zimmermann‑Górska. ........................................................ 1923

5.1. Rumień guzowaty............................................................... 1923 5.2. Zapalenie tkanki tłuszczowej................................................ 1924 6. Martwica jałowa kości Mariusz Korkosz................................. 1925 7. Dysplazje kostno‑stawowe Mariusz Korkosz........................... 1927 8. Nowotwory układu ruchu Eugeniusz Józef Kucharz................... 1930 8.1. Nowotwory stawów i tkanek okołostawowych. ..................... 1930 8.1.1. Nowotwory niezłośliwe stawów. .......................................... 1930 8.1.2. Nowotwory złośliwe stawów................................................ 1931 8.2. Nowotwory kości................................................................ 1931 8.2.1. Nowotwory komórek wytwarzających kość............................ 1931 8.2.2. Nowotwory komórek wytwarzających chrząstkę. ................... 1932 8.2.3. Struniak. ............................................................................ 1933 8.3. Nowotwory mięśni szkieletowych......................................... 1933 8.3.1. Mięśniaki prążkowanokomórkowe. ...................................... 1933 8.3.2. Mięsak mięśni poprzecznie prążkowanych (mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy)........................... 1933 M. Kinezyterapia w chorobach układu ruchu

Barbara Krzyśko...................................................................... 1934

1. Metody i techniki kinezyterapii............................................. 1934 2. Usprawnianie w różnych okresach choroby. .......................... 1935

XXVII

Spis treści VIII

Choroby alergiczne red. Marek L. Kowalski....................................................... 1937

IX

Wybrane choroby układu nerwowego red. Anna Członkowska..................................................... 2013

A. Alergia i jej patofizjologia Marek L. Kowalski............... 1939 1. Rodzaje nadwrażliwości. ..................................................... 1939 2. Alergia atopowa................................................................. 1940 3. Alergie IgE‑zależne nieatopowe. .......................................... 1942

A. Objawy podmiotowe i przedmiotowe

B. Badania diagnostyczne Jerzy Kruszewski. ..................... 1943 1. Badania laboratoryjne......................................................... 1943 1.1. Immunoglobulina klasy E (IgE)............................................. 1943 1.2 Eozynofile we krwi obwodowej i wydzielinach....................... 1944 1.3. Tryptaza............................................................................. 1944 1.4. Histamina i metylohistamina................................................ 1945 1.5.

Inhibitor składowej C1 układu dopełniacza. .......................... 1945 1.6. Kompleksy immunologiczne................................................. 1945 2. Testy skórne........................................................................ 1945 2.1. Testy skórne punktowe i śródskórne. .................................... 1945 2.2. Testy płatkowe.................................................................... 1948 3. Próby prowokacyjne............................................................ 1949 3.1. Próba prowokacyjna donosowa. .......................................... 1949 3.2. Próby prowokacyjne z lekami............................................... 1950 3.2.1. Próba prowokacyjna z kwasem acetylosalicylowym................ 1950 4. Badanie cytologiczne wymazu z nosa. .................................. 1951

1.3. Zawroty głowy i zaburzenia równowagi............................. 2016 1.4. Zaburzenia czynności ruchowych.......................................... 2017 1.5. Zaburzenia widzenia. .......................................................... 2018 1.6. Zaburzenia snu................................................................... 2018 2. Objawy przedmiotowe......................................................... 2018 2.1. Zaburzenia czucia powierzchniowego, głębokiego i wibracji.... 2018 2.2. Zaburzenia czynności ruchowych.......................................... 2019 2.3. Zaburzenia świadomości. .................................................... 2020 2.4. Afazja, apraksja i agnozja.................................................... 2020 2.5. Zaburzenia pamięci............................................................. 2023 2.6. Zaburzenia węchu i smaku. ................................................. 2023 2.7. Zaburzenia czynności narządu wzroku. ................................. 2024 2.8. Zaburzenia czynności zwieraczy............................................ 2026

C. Klasyfikacja chorób alergicznych

Marek L. Kowalski. .................................................................. 1953

1. Pojęcia podstawowe. .......................................................... 1953 2. Nazewnictwo chorób z nadwrażliwości................................. 1954 D. Anafilaksja i wstrząs anafilaktyczny

Jerzy Kruszewski...................................................................... 1956

E. Nadwrażliwość na leki

Barbara Bieńkiewicz, Joanna S. Makowska, Marek L. Kowalski............... 1962

F. Choroba posurowicza Barbara Rogala.......................... 1969 G. Alergiczny nieżyt nosa

Barbara Rogala, Monika Świerczyńska-Krępa, Jan Brożek. .................... 1971

H. Alergiczne choroby oczu Ewa Bogacka. ...................... 1976 1. Alergiczne zapalenie spojówek............................................. 1976 2. Inne, rzadkie choroby alergiczne oczu................................... 1978

Grażyna Zwolińska................................................................... 2015

1. Objawy podmiotowe........................................................... 2015 1.1. Ból. ................................................................................... 2015 1.2. Parestezje........................................................................... 2016

3. Zespół zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego........................................................ 2026

B. Bóle głowy Jacek J. Rożniecki. .......................................... 2029 1. Wstęp ............................................................................... 2029 2. Migrena................................................................................... 2031 2.1.

Migrena przewlekła.................................................................. 2036 3. Niemigrenowe bóle głowy .................................................. 2037 3.1. Klasterowy ból głowy.......................................................... 2037 3.2. Hemikranie napadowe. ....................................................... 2039 3.3. Krótkotrwały jednostronny ból głowy przypominający neuralgię z towarzyszącym przekrwieniem spojówek i łzawieniem (SUNCT). ......................................................... 2039 3.4. Ból głowy typu napięciowego. ............................................. 2039 3.5. Inne rzadkie samoistne bóle głowy....................................... 2040 3.6. Klasyczna neuralgia nerwu trójdzielnego (neuralgia trójdzielna)......................................................... 2042 C. Udar mózgu Anna Członkowska, Maciej Niewada. ................. 2043 D. Padaczka Krystyna Niedzielska, Piotr Czapiński........................ 2053

I. Alergiczne choroby skóry Wiesław Gliński................... 1979 1. Pokrzywka.......................................................................... 1979 2. Atopowe zapalenie skóry..................................................... 1987 3. Kontaktowe zapalenie skóry. ............................................... 1993 4. Skórne objawy alergii na leki. .............................................. 1996

E. Otępienie Maria Barcikowska. ........................................... 2058 1. Łagodne zaburzenia poznawcze........................................... 2059 2. Choroba Alzheimera............................................................ 2059 3. Otępienie naczyniopochodne i mieszane............................... 2064 4. Otępienie z ciałami Lewy’ego............................................... 2065 5. Zwyrodnienie czołowo‑skroniowe......................................... 2066

J. Obrzęk naczynioruchowy Roman Nowicki................... 1999

F. Choroby układu pozapiramidowego

K. Alergie na jady owadów Marek Jutel.......................... 2004 L. Zasady immunoterapii swoistej

Barbara Rogala....................................................................... 2008

Urszula Fiszer......................................................................... 2068

1. Choroba Parkinsona............................................................ 2068 2. Postępujące porażenie nadjądrowe. ..................................... 2072 3. Zanik wieloukładowy........................................................... 2073 4. Drżenie samoistne............................................................... 2074 5. Choroba Huntingtona.......................................................... 2075 6. Dystonia............................................................................. 2076 7. Zespół niespokojnych nóg.................................................... 2077 G. Stwardnienie rozsiane

Anna Członkowska, Dagmara Mirowska‑Guzel.................................. 2079

XXVIII

Spis treści H. Choroby układu nerwowo‑mięśniowego

Grażyna Zwolińska................................................................... 2084

1. Uszkodzenie komórki rogu przedniego.................................. 2084 1.1. Stwardnienie zanikowe boczne. ........................................... 2084 1.2. Rdzeniowy zanik mięśni....................................................... 2085 2. Uszkodzenie nerwu obwodowego (neuropatie)...................... 2086 2.1. Ostra zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna (zespół Guillaina i Barrégo)......................... 2086 2.2. Przewlekła zapalna poliradikuloneuropatia demielinizacyjna................................................................. 2087 2.3. Neuropatie paranowotworowe............................................. 2087 2.4. Dziedziczne neuropatie ruchowo‑czuciowe............................ 2087 3. Choroby złącza nerwowo‑mięśniowego. ............................... 2088 3.1. Miastenia........................................................................... 2088 3.2. Zespół miasteniczny Lamberta i Eatona................................. 2090 3.3. Botulizm. ........................................................................... 2091 4. Choroby mięśni (miopatie) Marek Bodzioch. ............................. 2091 4.1.

Kanałopatie i zaburzenia transportu jonów.............................. 2091 4.2.

Dystrofie mięśniowe (miopatie dystroficzne)............................. 2092 4.3.

Miopatie wrodzone.................................................................. 2092 4.4.

Miopatie mitochondrialne........................................................ 2093 4.5.

Inne miopatie.......................................................................... 2093 4.6.

Rozpad mięśni szkieletowych (rabdomioliza) Robert Drabczyk. .... 2093 I. Urazy czaszkowo‑mózgowe Zbigniew Czernicki. .......... 2095 1. Podstawy patofizjologii urazu mózgu.................................... 2095 2. Wstrząśnienie mózgu. ......................................................... 2095 3. Złamanie kości sklepienia czaszki......................................... 2096 4. Złamanie podstawy czaszki.................................................. 2096 5. Krwiak nadtwardówkowy. ................................................... 2098 6. Krwiak podtwardówkowy.................................................... 2099 7. Wodniak podtwardówkowy. ................................................ 2101 8. Uszkodzenie mózgu. ........................................................... 2101 8.1. Pourazowe krwawienie podpajęczynówkowe. ....................... 2102 8.2. Stłuczenie mózgu, krwiak śródmózgowy. .............................. 2102 8.3. Rana drążąca i postrzałowa................................................. 2103 8.4. Rozsiane uszkodzenie aksonów............................................ 2103 9. Późne następstwa urazów mózgu......................................... 2104

X

Wybrane zagadnienia onkologii klinicznej red. Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki................ 2105

A. Biologia molekularna nowotworów

Janusz A. Siedlecki................................................................... 2107

B. Epidemiologia nowotworów i badania przesiewowe . .............................................................. 2113 1. Epidemiologia nowotworów złośliwych w Polsce

Witold A. Zatoński, Joanna Didkowska........................................... 2113

2. Badania przesiewowe w onkologii

Włodzimierz Olszewski.............................................................. 2114

C. Patomorfologia i klasyfikacja zaawansowania nowotworów

Włodzimierz Olszewski.............................................................. 2119

1. Metody diagnostyczne w patomorfologii. ............................. 2119 2. Patomorfologiczne czynniki prognostyczne i predykcyjne...................................................................... 2120 3. Klasyfikacja zaawansowania nowotworów............................ 2121

D. Ogólne zasady diagnostyki nowotworów Krzysztof Krzemieniecki................................ 2123 1. Badania pomocnicze........................................................... 2123 1.1. Badania obrazowe.............................................................. 2123 1.2. Badania laboratoryjne......................................................... 2126 2. Diagnostyka nowotworów o nieznanym umiejscowieniu pierwotnym. ............................................... 2126 E. Leczenie nowotworów . ......................................... 2127 1. Ogólne zasady leczenia skojarzonego Maciej Krzakowski................................................................... 2127

2. Zasady leczenia operacyjnego nowotworów

Krzysztof Herman. ................................................................... 2128

3. Radioterapia Bogusław Maciejewski. ...................................... 2129 4. Metody leczenia systemowego Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki...................................... 2134

4.1. Chemioterapia.................................................................... 2134 4.1.1. Biologiczne podstawy chemioterapii..................................... 2134 4.1.2. Leki przeciwnowotworowe. ................................................. 2135 4.1.3. Ogólne zasady chemioterapii............................................... 2137 4.2. Hormonoterapia. ................................................................ 2139 4.3.

Leczenie biologiczne. .......................................................... 2139 4.3.1. Przeciwciała monoklonalne.................................................. 2140 4.3.2. Inhibitory kinaz tyrozynowych i innych enzymów................... 2141 4.3.3. Interferony i interleukiny...................................................... 2141 5. Specyfika leczenia chorych w wieku podeszłym Aleksandra Łacko.................................................................... 2142

6. Wybrane powikłania leczenia nowotworów........................... 2143 6.1. Nudności i wymioty

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki, Tomasz Sacha. .................. 2143

6.2. Mielosupresja

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki, Tomasz Sacha. .................. 2144

6.3. Zespół rozpadu nowotworu

Maciej Krzakowski, Krzysztof Krzemieniecki, Tomasz Sacha. .................. 2145

6.4. Wynaczynienie cytostatyków

Aleksandra Grela‑Wojewoda, Wojciech Wysocki................................ 2146

6.5. Popromienne zapalenie skóry i błon śluzowych Marcin Hetnał, Wojciech Wysocki..................................................... 2147 6.5.1. Popromienne zapalenie skóry................................................... 2147 6.5.2. Popromienne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej................. 2148 6.5.3. Popromienne zapalenie przełyku.............................................. 2148 6.5.4. Popromienne zapalenie błony śluzowej jelit............................. 2149 6.6. Zapalenie skóry wywołane przez leki hamujące EGFR Krzysztof Krzemieniecki.................................................................. 2149 6.7. Zaburzenia płodności i laktacji Krzysztof Małecki. ..................... 2150 F. Wybrane stany naglące u chorych na nowotwory Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak, Jacek Łuczak. ................ 2152 1. Silny nieuśmierzony ból............................................................ 2152 2. Zespół żyły głównej górnej....................................................... 2153 3. Nadciśnienie wewnątrzczaszkowe............................................ 2153 4. Zespół ucisku rdzenia kręgowego............................................. 2154 5. Niedrożność jelit...................................................................... 2155 6. Złamania kości......................................................................... 2156 7. Hiperkalcemia.......................................................................... 2156 G. Wybrane nowotwory .............................................. 2157 1. Rak piersi Krzysztof Krzemieniecki........................................... 2157 2. Rak gruczołu krokowego Krzysztof Krzemieniecki. .................... 2161 3. Czerniak Krzysztof Krzemieniecki............................................. 2164 4. Rak skóry Andrzej Komorowski, Wojciech Wysocki........................ 2167 4.1. Rak podstawnokomórkowy skóry. ........................................ 2167 4.2. Rak płaskonabłonkowy skóry............................................... 2168

XXIX

Spis treści XI

Wybrane zagadnienia chorób zakaźnych red. Piotr Zaborowski......................................................... 2171

A. Podstawy diagnostyki mikrobiologicznej

Anna Przondo‑Mordarska. ......................................................... 2173

1. Cele i zasady badania mikrobiologicznego............................ 2173 2. Diagnostyka mikrobiologiczna zakażeń bakteryjnych. ............ 2173 3. Diagnostyka zakażeń wirusowych......................................... 2178 4. Diagnostyka zarażeń grzybiczych.......................................... 2178 5. Diagnostyka zarażeń pasożytniczych..................................... 2182 B. Zasady leczenia przeciwdrobnoustrojowego

Waleria Hryniewicz. ................................................................. 2183

1. Wiadomości ogólne. ........................................................... 2183 1.1. Metody leczenia przeciwdrobnoustrojowego......................... 2183 1.2. Zasady wyboru leku. ........................................................... 2184 1.3. Monitorowanie leczenia i przyczyny niepowodzenia............... 2187 1.4. Badanie mikrobiologiczne a skuteczność kliniczna leku.......... 2188 1.5. Oporność bakterii na antybiotyki.......................................... 2188 2. Leki przeciwbakteryjne........................................................ 2191 2.1. Antybiotyki β‑laktamowe..................................................... 2191 2.1.1. Penicyliny........................................................................... 2192 2.1.2. Cefalosporyny..................................................................... 2193 2.1.3. Monobaktamy.................................................................... 2195 2.1.4. Karbapenemy. .................................................................... 2195 2.2. Makrolidy........................................................................... 2195 2.3. Ketolidy.............................................................................. 2196 2.4. Linkozamidy....................................................................... 2196 2.5. Oksazolidynony. ................................................................. 2196 2.6. Fluorochinolony.................................................................. 2196 2.7. Glikopeptydy. ..................................................................... 2197 2.8. Tetracykliny. ....................................................................... 2198 2.9. Aminoglikozydy. ................................................................. 2198 2.10. Kotrimoksazol i trimetoprim................................................. 2199 2.11. Chloramfenikol................................................................... 2199 2.12. Metronidazol...................................................................... 2199 2.13. Streptograminy................................................................... 2200 2.14. Lipopeptydy............................................................................ 2200 3. Leki przeciwgrzybicze.......................................................... 2200 3.1. Azole................................................................................. 2200 3.1.1. Flukonazol.......................................................................... 2200 3.1.2. Itrakonazol......................................................................... 2201 3.1.3. Worykonazol. ..................................................................... 2201 3.1.4. Ketokonazol. ...................................................................... 2201 3.1.5. Pozakonazol............................................................................ 2201 3.2. Inne leki przeciwgrzybicze. .................................................. 2201 3.2.1. Polieny............................................................................... 2201 3.2.2. Echinokandyny. .................................................................. 2202 3.2.3. Analogi nukleozydów.......................................................... 2202 C. Wybrane choroby wirusowe......................................2203 1. Grypa Jacek Mrukowicz, Piotr Sawiec, Andrzej Gładysz. .................. 2203 2. Choroba przeziębieniowa (przeziębienie) Andrzej Gładysz, Piotr Sawiec...................................................... 2209

3. Odra Leszek Szenborn, Piotr Sawiec.......................................... 2210 4. Świnka (nagminne zapalenie przyusznic)

Leszek Szenborn, Bożena Dubiel................................................... 2212

5. Różyczka Leszek Szenborn, Bożena Dubiel. ................................ 2214 6. Ospa wietrzna Ewa Duszczyk, Bożena Dubiel............................. 2215 7. Półpasiec Piotr Zaborowski, Bożena Dubiel. ............................... 2217 8. Zakażenie wirusem opryszczki zwykłej Piotr Zaborowski, Piotr Sawiec..................................................... 2220

XXX

9. Mononukleoza zakaźna Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec...... 2222 10. Choroby wywołane przez parwowirus B19 Magdalena Marczyńska, Piotr Sawiec. ........................................... 2224

D. Wybrane choroby bakteryjne....................................2227 1. Krztusiec (koklusz) Jacek Wysocki, Bożena Dubiel....................... 2227 2. Tężec Robert Flisiak, Bartosz Szetela, Jacek Mrukowicz.................... 2228 3. Zatrucie toksyną botulinową (botulizm, zatrucie jadem kiełbasianym) Robert Flisiak, Piotr Sawiec....................... 2230 E. Choroby przenoszone przez kleszcze Robert Flisiak. .. 2233 1. Biologia kleszczy................................................................. 2233 2. Nieswoiste metody ochrony przed kleszczami........................ 2233 3. Klasyfikacja chorób przenoszonych przez kleszcze.................. 2235 4. Borelioza z Lyme Jacek Szechiński.......................................... 2235 5. Zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze (syn. środkowoeuropejskie lub wczesnoletnie)....................... 2239 6. Anaplazmoza...................................................................... 2240 F. Parazytozy tkanek........................................................... 2242 1. Toksoplazmoza Małgorzata Paul, Elżbieta Kacprzak..................... 2242 2. Włośnica Karolina Mrówka, Jerzy Stefaniak, Łukasz Pielok............... 2245 3. Wągrzyca (cysticerkoza) Elżbieta Kacprzak, Małgorzata Paul......... 2246 4. Bąblowica.......................................................................... 2248 4.1. Bąblowica jednojamowa (echinokokoza) Jerzy Stefaniak, Krzysztof Kaczmarek.............................................. 2248

4.2. Bąblowica wielojamowa (alweokokoza) 5.

Jerzy Stefaniak, Elżbieta Kacprzak................................................. 2250

Toksokaroza Małgorzata Paul, Jerzy Stefaniak..................................... 2252

G. Choroby tropikalne Piotr Zaborowski............................. 2256 1. Wiadomości ogólne. ........................................................... 2256 2. Inwazje pierwotniaków – pasożytów pozajelitowych. ............ 2258 2.1. Malaria (zimnica) Agnieszka Wroczyńska, Wacław L. Nahorski........ 2258 2.2. Leiszmanioza skórna i trzewna............................................. 2260 3. Choroby bakteryjne.................................................................. 2262 3.1. Dur brzuszny. ..................................................................... 2262 3.2. Riketsjozy........................................................................... 2263 4. Wirusowe gorączki krwotoczne............................................ 2264 4.1. Denga................................................................................ 2265 5. Egzotyczne robaczyce tkankowe........................................... 2265 5.1. Schistosomoza.................................................................... 2265 5.2. Filariozy. ............................................................................ 2266 6. Histoplazmoza.................................................................... 2266 H. Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego

Witold Przyjałkowski................................................................. 2268

1. Fizjologia. .......................................................................... 2268 1.1. Anatomia........................................................................... 2268 1.2. Fizjologia płynu mózgowo‑rdzeniowego. .............................. 2268 2. Badania diagnostyczne........................................................ 2270 2.1. Objawy oponowe................................................................ 2270 2.2. Badanie płynu mózgowo‑rdzeniowego. ................................ 2270 2.2.1. Nakłucie lędźwiowe. ........................................................... 2271 2.2.2. Wyniki. .............................................................................. 2274 3. Ostre ropne zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych. ............. 2274 4. Bakteryjne nieropne zapalenia OUN. .................................... 2281 4.1. Gruźlicze zapalenie opon mózgowo‑rdzeniowych i mózgu...... 2281 5. Wirusowe zapalenia ośrodkowego układu nerwowego. ......... 2283 6. Grzybice ośrodkowego układu nerwowego. .......................... 2287 7. Ograniczone zakażenia mózgu............................................. 2289 7.1. Ropniak podtwardówkowy. ................................................. 2289 7.2. Ropień mózgu. ................................................................... 2290 I. Zespół nabytego niedoboru odporności (AIDS)

Jacek Gąsiorowski, Brygida Knysz, Andrzej Gładysz............................. 2292

Spis treści J. Zakażenia szpitalne Tomasz Ozorowski, Waleria Hryniewicz........................................... 2304

1. Wiadomości ogólne. ........................................................... 2304 2. Zakażenia związane z cewnikiem donaczyniowym. ................ 2307 3. Inne zakażenia szpitalne...................................................... 2309

C. Zaburzenia gospodarki sodowej

K. Gorączka o nieznanej przyczynie

D. Zaburzenia gospodarki potasowej

L. Sepsa i wstrząs septyczny

1. Fizjologia. .......................................................................... 2360 2. Hipokaliemia...................................................................... 2360 3. Hiperkaliemia..................................................................... 2362

Ł. Postępowanie w przypadku ekspozycji na zakażenie wirusowe przenoszone drogą krwi Jacek Juszczyk................................................ 2326

E. Zaburzenia gospodarki magnezowej

Piotr Zaborowski..................................................................... 2310 Andrzej Kübler, Roman Jaeschke, Miłosz Jankowski. ........................... 2320

M. Immunoprofilaktyka chorób infekcyjnych u dorosłych Jacek Wysocki, Jacek Mrukowicz......................... 2331 1. Wiadomości podstawowe.................................................... 2331

1.1. Rodzaje immunoprofilaktyki............................................... 2331 1.2. Szczepionki........................................................................ 2331 1.2.1. Klasyfikacja szczepionek.................................................... 2331 1.2.2. Skład szczepionek.............................................................. 2332 1.2.3. Niepożądane odczyny poszczepienne................................. 2333 1.2.4. Przeciwwskazania uniwersalne do szczepień...................... 2333 2. Program szczepień dla dorosłych....................................... 2334 2.1. Szczepionki przeciwko chorobom wirusowym........................ 2334 2.1.1. Grypa................................................................................. 2334 2.1.2. WZW typu B....................................................................... 2334 2.1.3. WZW typu A...................................................................... 2336 2.1.4. Odra, świnka i różyczka....................................................... 2337 2.1.5. Ospa wietrzna. ................................................................... 2337 2.1.6. Ludzki wirus brodawczaka (HPV).......................................... 2338 2.1.7. Zapalenie mózgu przenoszone przez kleszcze........................ 2338 2.1.8. Nagminne porażenie dziecięce (poliomyelitis)........................ 2338 2.1.9. Wścieklizna. ....................................................................... 2339 2.2. Szczepionki przeciwko chorobom bakteryjnym....................... 2339 2.2.1. Błonica i tężec. ................................................................... 2339 2.2.2. Krztusiec............................................................................ 2340 2.2.3. Pneumokoki. ...................................................................... 2340 2.2.4. Meningokoki...................................................................... 2341 2.3. Szczepienia przed podróżą zagraniczną w rejony endemiczne......................................................... 2341 2.4. Postępowanie przed szczepieniem i po szczepieniu............ 2342

XII

Zaburzenia gospodarki wodno‑elektrolitowej i równowagi kwasowo‑zasadowej red. Franciszek Kokot......................................................... 2345

A. Fizjologia Franciszek Kokot, Edward Franek............................ 2347 B. Zaburzenia gospodarki wodnej

Franciszek Kokot, Edward Franek.................................................. 2350

1. Stany odwodnienia. ............................................................ 2350 1.1. Odwodnienie izotoniczne..................................................... 2350 1.2. Odwodnienie hipertoniczne................................................. 2350 1.3. Odwodnienie hipotoniczne.................................................. 2351 2. Stany przewodnienia........................................................... 2351 2.1. Przewodnienie izotoniczne................................................... 2351 2.2. Przewodnienie hipertoniczne. .............................................. 2352 2.3. Przewodnienie hipotoniczne (zatrucie wodne)....................... 2353

Franciszek Kokot, Edward Franek.................................................. 2354

1. Fizjologia. .......................................................................... 2354 2. Hiponatremia. .................................................................... 2354 3. Hipernatremia. ................................................................... 2358 Franciszek Kokot, Edward Franek.................................................. 2360

Franciszek Kokot, Edward Franek.................................................. 2364

1. Fizjologia. .......................................................................... 2364 2. Hipomagnezemia................................................................ 2364 3. Hipermagnezemia............................................................... 2365 F. Zaburzenia gospodarki wapniowo‑fosforanowej

Franciszek Kokot, Edward Franek.................................................. 2367

1. Fizjologia. .......................................................................... 2367 2. Hipokalcemia. .................................................................... 2368 3. Hiperkalcemia. ................................................................... 2369 4. Hipofosfatemia................................................................... 2370 5. Hiperfosfatemia.................................................................. 2371 G. Zaburzenia równowagi kwasowo‑zasadowej

Franciszek Kokot, Edward Franek.................................................. 2372

1. Fizjologia. .......................................................................... 2372 2. Wpływ zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej na metabolizm.................................................................... 2374 3. Podział zaburzeń równowagi kwasowo‑zasadowej. ............... 2375 4. Kwasica nieoddechowa....................................................... 2375 5. Kwasica oddechowa............................................................ 2376 6. Zasadowica nieoddechowa.................................................. 2376 7. Zasadowica oddechowa...................................................... 2377

XIII

Zatrucia red. Janusz Szajewski......................................................... 2379

A. Ogólne zasady postępowania w ostrych zatruciach Janusz Szajewski. ......................... 2381 1. Ocena stanu chorego. ......................................................... 2381 2. Rozpoznanie zatrucia. ......................................................... 2381 3. Dekontaminacja. ................................................................ 2383 4. Metody przyspieszonej eliminacji wchłoniętych trucizn........... 2384 5. Odtrutki. ............................................................................ 2384 6. Słownik wybranych pojęć. ................................................... 2384 B. Wybrane zespoły kliniczne w ostrych zatruciach

Janusz Szajewski..................................................................... 2385

1. Ostry zespół cholinergiczny.................................................. 2385 2. Ostry zespół antycholinergiczny............................................ 2386 3. Hipotermia......................................................................... 2387 4. Hipertermia........................................................................ 2388 C. Zatrucia substancjami chemicznymi

Janusz Szajewski..................................................................... 2390

1. Alkohole. ........................................................................... 2390 1.1. Alkohol etylowy.................................................................. 2390 1.2. Alkohol izopropylowy i propylowy. ....................................... 2392 1.3. Alkohole wyższe (amylowy, butylowy, etyloheksalowy, alkohole fuzlowe). .............................................................. 2392

XXXI

Spis treści 1.4. Alkohol metylowy. .............................................................. 2392 1.5. Glikol etylenowy. ................................................................ 2393 2. Amoniak i wodorotlenek amonowy. ..................................... 2393 3. Arszenik............................................................................. 2394 4. Azotany i azotyny nieorganiczne. ......................................... 2395 5. Chlor. ................................................................................ 2395 6. Chloroform......................................................................... 2395 7. Cyjanki i nitryle................................................................... 2396 8. Herbicydy........................................................................... 2397 8.1. Parakwat............................................................................ 2397 8.2. Dikwat..................................................................................... 2398 8.3. Glifosat.............................................................................. 2398 8.4. Chlorofenoksykwasy............................................................ 2398 8.5. Pochodne mocznika............................................................ 2399 9. Insektycydy......................................................................... 2399 9.1. Insektycydy chlorowcopochodne.......................................... 2399 9.2. Insektycydy fosforoorganiczne.............................................. 2400 9.3. Insektycydy karbaminianowe. .............................................. 2400 10. Kwasy i zasady żrące........................................................... 2400 10.1. Kwasy żrące........................................................................ 2400 10.2. Zasady żrące....................................................................... 2401 11. Ołów.................................................................................. 2401 12. Rozpuszczalniki organiczne.................................................. 2402 12.1. Aceton............................................................................... 2402 12.2. Dioksan. ............................................................................ 2403 12.3. Eter etylowy. ...................................................................... 2403 12.4. Tetrachlorek węgla.............................................................. 2403 12.5. Toluen................................................................................ 2404 12.6. Trichloroetylen.................................................................... 2404 13. Rtęć................................................................................... 2405 13.1. Związki nieorganiczne rtęci.................................................. 2405 13.2. Związki organiczne rtęci. ..................................................... 2405 14. Siarkowodór....................................................................... 2406 15. Tetraetylek ołowiu............................................................... 2406 16. Tlenek węgla...................................................................... 2407 D. Zatrucia substancjami pochodzenia biologicznego Janusz Szajewski....................................... 2408 1. Grzyby. .............................................................................. 2408 1.1. Muchomor sromotnikowy (Amanita phalloides)..................... 2408 1.2. Zasłonak rudy (Cortinarius orellanus).................................... 2409 1.3. Piestrzenica kasztanowata (Gyromitra esculenta)................... 2410 2. Rośliny wyższe.................................................................... 2410 2.1. Cis pospolity (Taxus baccata). .............................................. 2410 2.2. Naparstnica (Digitalis)......................................................... 2410 2.3. Rośliny zawierające alkaloidy tropanowe. ............................. 2411 3. Jad żmii zygzakowatej......................................................... 2411 E. Zatrucia lekami i substancjami psychoaktywnymi Janusz Szajewski.............................. 2412 1. Leki uspokajające, nasenne i przeciwlękowe. ........................ 2412 1.1. Barbiturany. ....................................................................... 2412 1.2. Benzodiazepiny................................................................... 2413 2. Opioidy.............................................................................. 2413 2.1. Morfina.............................................................................. 2414 2.2. Heroina.............................................................................. 2414 3. Substancje psychoaktywne. ................................................. 2415 3.1. Amfetaminy........................................................................ 2415 3.2. Fencyklidyna....................................................................... 2415 3.3. Kokaina. ............................................................................ 2416

XXXII

3.4. LSD.................................................................................... 2417 3.5. Marihuana i haszysz (kanabinoidy)....................................... 2417 3.6.

Dopalacze.......................................................................... 2417 4. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne. ............................. 2418 5. Sole litu. ............................................................................ 2419 6. Paracetamol....................................................................... 2420 7. Kwas acetylosalicylowy........................................................ 2421 8. Wybrane leki stosowane w chorobach układu krążenia.......... 2422 8.1. Blokery kanału wapniowego................................................ 2422 8.2. β‑blokery. .......................................................................... 2423 8.3. Glikozydy naparstnicy.......................................................... 2423 8.4. Pochodne kumaryny............................................................ 2424 9. Pochodne metyloksantyn..................................................... 2424 10. Sole żelaza......................................................................... 2425

XIV

Opieka paliatywna red. Jacek Łuczak............................................................... 2427

A. Zagadnienia ogólne opieki paliatywnej................. 2429 1. Organizacja opieki paliatywno‑hospicyjnej Jacek Łuczak, Piotr Mierzewski..................................................... 2429

2. Etyczne podstawy podejmowania decyzji w opiece paliatywnej Jacek Łuczak....................................... 2430 3. Aspekty społeczne opieki paliatywnej Iwona Wesołowska........ 2430 4. Zasady komunikacji w opiece paliatywnej Krystyna de Walden‑Gałuszko...................................................... 2431

5. Aspekty duchowe opieki paliatywnej Zbigniew Pawlak............ 2433 5.1. Fenomen bólu egzystencjalnego........................................... 2433 5.2. Opieka duchowa w opiece paliatywnej................................. 2433 B. Postępowanie w wybranych objawach chorobowych................................................................ 2434 1. Ból u chorego na nowotwór Małgorzata Krajnik...................... 2434 2. Duszność Małgorzata Krajnik................................................. 2447 3. Kaszel Małgorzata Krajnik. .................................................... 2452 4. Czkawka Jacek Łuczak, Wojciech Leppert................................... 2452 5. Nudności i wymioty Wojciech Leppert, Jacek Łuczak................... 2453 6. Zaparcie i biegunka Wojciech Leppert, Jacek Łuczak................... 2455 6.1. Zaparcie............................................................................. 2455 6.2. Biegunka............................................................................ 2456 7. Świąd Małgorzata Krajnik...................................................... 2457 8. Odleżyny Maciej Sopata, Elżbieta Tomaszewska, Anna Głowacka....... 2460 9. Utrata łaknienia, wyniszczenie nowotworowe i zmęczenie Lidia Gorzelińska, Jacek Łuczak. .............................. 2463 10. Zaburzenia psychiczne chorych w schyłkowym okresie życia Krystyna de Walden‑Gałuszko...................................................... 2465

10.1. Majaczenie......................................................................... 2465 10.2. Otępienie........................................................................... 2466 10.3. Zespół lękowy..................................................................... 2466 10.4. Zespół depresyjny. .............................................................. 2467 10.5. Adaptacyjne zaburzenia zachowania.................................... 2468 11. Sedacja w opiece paliatywnej Jacek Łuczak, Małgorzata Pilarczyk................................................ 2469

C. Postępowanie u kresu życia chorego i po jego śmierci. ......................................................... 2470 1. Przygotowanie ciężko chorego do umierania i śmierci

Jacek Łuczak, Marzena Krzywda................................................... 2470

2. Postępowanie w agonii

Aleksandra Kotlińska‑Lemieszek, Maciej Kluziak, Jacek Łuczak. .............. 2471

Spis treści 3. Zgon – aspekty medyczne i prawne

Konstanty Szułdrzyński, Miłosz Jankowski, Mariusz Żelichowski. ............. 2471

3.1.

Rozpoznanie śmierci............................................................ 2471 3.2.

Stwierdzenie zgonu............................................................. 2472 3.3.

Sekcja zwłok....................................................................... 2474 4. Opieka nad osobami osieroconymi

Jacek Łuczak, Marzena Krzywda................................................... 2474

5. Problemy etyczne w opiece nad ciężko chorym u kresu życia

Jacek Łuczak.......................................................................... 2475

5.1. Terapia uporczywa. ............................................................. 2475

5.2.

XV

Eutanazja.......................................................................... 2476

Podstawy EBM red. Piotr Gajewski, Roman Jaeschke................................. 2477

A. Wprowadzenie Piotr Gajewski, Roman Jaeschke. ................. 2479 B. Pytania kliniczne Jan Brożek, Piotr Gajewski, Wiktoria Leśniak,

Roman Jaeschke, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała. .......................... 2480

1. Formułowanie pytania klinicznego. ...................................... 2480 2. Składowe pytania klinicznego.............................................. 2480 2.1. Pacjenci (populacja)............................................................ 2480 2.2. Interwencja........................................................................ 2481 2.2.1. Precyzja opisu interwencji (ocenianej i kontrolnej)................. 2481 2.2.2. Dobór interwencji w grupie kontrolnej.................................. 2481 2.2.3. Interwencje dodatkowe....................................................... 2481 2.2.4. Efekt grupowy leków........................................................... 2481 2.3. Punkty końcowe. ................................................................ 2482 2.3.1. Obiektywne i subiektywne punkty końcowe. ......................... 2482 2.3.2. Klinicznie istotne i zastępcze punkty końcowe....................... 2482 2.3.3. Złożone punkty końcowe..................................................... 2483 2.3.4. Jakość życia związana ze zdrowiem. ..................................... 2483 C. Ocena informacji o metodzie leczniczej, rokowaniu lub szkodliwości Wiktoria Leśniak, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz................................................ 2485

1. Rodzaje i metodyka badań klinicznych.................................. 2485 1.1. Badania eksperymentalne.................................................... 2485 1.1.1. Ocena wiarygodności badania z randomizacją. ..................... 2486

1.2. Badania obserwacyjne. ....................................................... 2488 1.2.1. Ocena wiarygodności badań obserwacyjnych........................ 2489 2. Miary efektu....................................................................... 2489 2.1. Rodzaje zmiennych. ............................................................ 2489 2.2. Pojęcia............................................................................... 2490 3. Interpretacja wyników......................................................... 2491 3.1. Istotność statystyczna i kliniczna oraz precyzja oszacowania efektu. ........................................................... 2491 3.2. Analiza w podgrupach. ....................................................... 2493 3.3. Możliwości wykorzystania wyników badania klinicznego w opiece nad konkretnym pacjentem. .................................. 2493 D. Ocena informacji o metodzie diagnostycznej Jan Brożek, Roman Jaeschke, Wiktoria Leśniak, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała................................................ 2494

1. Proces diagnostyczny. ......................................................... 2494 2. Ocena przydatności testu..................................................... 2495 2.1. Ocena wiarygodności informacji na temat testu. ................... 2495 2.2. Parametry określające trafność testu..................................... 2496 2.3. Którym parametrem trafności diagnostycznej testu należy się kierować............................................................. 2497 3. Kliniczne wykorzystanie znajomości charakterystyki testu diagnostycznego......................................................... 2497 E. Przegląd systematyczny i metaanaliza Wiktoria Leśniak, Małgorzata Bała, Jacek Mrukowicz, Jan Brożek, Roman Jaeschke, Piotr Gajewski................................................... 2498

1. Kryteria wiarygodności............................................................. 2498 2. Metaanaliza............................................................................. 2499 F. Wytyczne praktyki klinicznej Roman Jaeschke, Jan Brożek, Piotr Gajewski, Jacek Mrukowicz, Małgorzata Bała, Wiktoria Leśniak................................................ 2501

1. Etapy tworzenia wytycznych..................................................... 2501 2. Ocena jakości wytycznych........................................................ 2502 3. Jak korzystać z wytycznych....................................................... 2504 4. Wdrażanie wytycznych do praktyki........................................... 2504

Indeks.............................................................................. I-1

XXXIII