CCHR-Report

មិនា ២០១៣

នយោបាយក្នងព្ពះរាជាណាចព្ក្ ៖ ុ បយងកើនតំណាងស្រ្តី

មជ្ឈមណ្ឌល្ិទ្ធិមនុ្សក្មពជា ុ មជឈមណ្ឍលសិទ្ិម ន នុ សសកមពុជា (“ម.ស.ម.ក”) ជាអងគការមិ នមមនរដ្ឋឌភិ បាល (“អងគការ”) មិន ចូ លបកស សមព័ន ឯករាជយឈានមុខមដលធ្វើការធដើមផីធលើកកមពស់ និ ងការពារលទ្និរបជា្ិបធេយយ និ ងការធោរពសិទ្ិ នមនុ សស ពិ ធសសសិទ្ិ នពលរដឌនិងសិទ្ិន ន ធោបាយ ធៅកបុងរពះរាជាណាចរកកមពុជា (“កមពុជា”)។

ចកខុវ ិស័យរបស់

ម.ស.ម.ក

គឺ ចង់ឲ្យកមពុជាកាលយជារពះរាជាណាចរកមួ យោមនអំ ធពើ

ហឹងាមដលកបុងធនាះរបជាពលរដឌទ្ទ្ួ លបានសិទ្ិជា ន មូ លដ្ឋឌន

មានសមភាពរេូវបានអនុ ញ្ញដេឲ្យ

ចូ លរួមកបុងលទ្និរបជា្ិ បធេយយ និ ងទ្ទ្ួ លបានផលរបធោជន៍ពីការអភិ វឌណរបធទ្ស។ ម.ស.ម.ក ចង់ បាននីេិរដឌជាជាងនិទ្ណ្ឍភាពចង់ បានស្ថទប័ នរ ឹងមាំជាជាងបុគគលខ្លំង និ ងមិ នចង់ បានសងគមព ហុនិយម ធដ្ឋយកបុងធនាះភាពចំ រះ ុ មបបននសងគមរេូវបានទ្ទ្ួ លយក និ ង ស្ថទ្រជាជាងរពធងើ យកធនឋើ យឬដ្ឋក់ទ្ណ្ឍកមម។ ស្ថលកសញ្ញដរបស់ ម.ស.ម.ក រ ំធលចឲ្យធឃើញរូបសេវរពាបសធហើរធចញពី រងវង់ មូ ល នននផធធមឃពណ្៌ធខៀវ មដលធនះជានិ មិេឋរប ូ ននការទាមទារធសរ ីភាពរបស់កមពុជា។ របាយការណ្៍សថីពី“នធោបាយកបុងរពះរាជាណាចរក៖ បធងកើនេំ ណាងស្រសថី” (“របាយការណ្៍”)

គឺ ជា លទ្នផលននគធរមាងធលើកសធួយសមាសភាពស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ (“គធរមាង”) របស់ម.ស. ម.ក ។ គធរមាងធនះគឺមផបកមួ យននកមមវ ិ្ីថ្នបក់ េំបន់ “កស្ថងនដគូ ររបកបធដ្ឋយធសទរភាពធដើមផីធលើក កមពស់េំណាងស្រសថីខ្ងនធោបាយកបុងអាសុីអធគបយ៍។” (“កមមវ ិ្ី IKAT”) មដលរគប់រគងធដ្ឋយអងគការ មិ នមមនរដ្ឋឌភិ បាលននរបធទ្សឥណ្ូឍ ធនសុីធឈាមះថ្ន

នដគូ សរមាប់កំមណ្ទ្រមង់អភិ បាលកិចច

(Kemitraan) ធរកាមកិ ចឧ ច បេទមភោំរទ្ពី ទ្ី ភាបក់ ងារសរមាប់ការអភិវឌណន៍អនថរជាេិននសហរដឌអាធមរ ិក (“ទ្.អ.អ.ស.អ”)។

យ្ចក្ដីថ្លែងអំណ្រគុណ្ របាយការណ្៍ធនះធកើ េធចញពី ជំនួយននអងគការនដគូសរមាប់កំមណ្ទ្រមង់អភិបាលកិ ចច និ ងពី កិ ចឧ ច បេទមោ ភ ំរទ្ធដ្ឋយសបផុរសអំ ពីសំណាក់របជាពលរដឌអាធមរ ិកកាំង តាមរយៈ ទ្.អ.អ.ស.អ ។ ខលឹមស្ថរននរបាយការណ្៍ធនះគឺ ជាការទ្ទ្ួ លខុ សរេូវរបស់ ម.ស.ម.ក និ ង មិ នឆលុះបញ្ញ ច ំងអំពីទ្សសនៈ របស់អងគការនដគូ ទ្.អ.អ.ស.អ ឬ រដ្ឋឌភិ បាលសហរដឌអាធមរ ិកធឡើយ។ ម.ស.ម.ក ក៏ សូមមលលងអំណ្រគុ ណ្ចំ ធពាះធោកស្សី របុក វណ្ី ប មដលបានចុ ះស្ស្ថវរជាវផ្ទធល់ សរមាប់ ម.ស.ម.ក និងចំ ធពាះអបកមដលបានចូ លរួមកបុងកិចចពិភាកាេុមូល ការពិភាការកុម និ ងការ សមាភសន៍ ជាបុគគល។ ធពលធវោ និ ង ខលឹមស្ថររបស់ពួកោេ់ពិេជាមានេនមលកុងការរពាងរបាយ ប ការណ្៍ធនះធឡើង។

ចមងល ់ និងមតិចល ូ រ ួម របសិនធបើធោកអបកមានសំនួរ ឬ រេូវការព័ េ៌មានបមនទមពាក់ ព័នន ន ឹ ងរបាយការណ្៍ធនះ ឬ មានបំ ណ្ងចង់ផឋល់ជាមេិធោបល់

សូមសរធសរជាអុី មម៉ លមកកាន់

ម.ស.ម.ក

តាមរយៈ

info@cchrcambodia.org ។ មយ៉ ងធទ្ៀេ ធោកអបកអាចទាក់ ទ្ង ម.ស.ម.ក តាមរយៈអាសយដ្ឋឌន៖ ផធះធលខ ៧៩៨ ផលូវ៩៩ បឹ ងរេមបក ចំ ការមន ភបំធពញ រពះរាជាណាចរកកមពុជា អុី មម៉ ល៖ info@cchrcambodia.org ទ្ូ រស័ពធ៖ ៨៥៥(០)២៣ ៧២ ៦៩ ០១ ទ្ូ រស្ថ៖ ៨៥៥ (០)២៣ ៧២ ៦៩ ០២ ធគហទ្ំព័រ៖ www.cchrcambodia.org

មាតិកា បញ្ជីតារាង និ ងរូបភាព ............................................................................................................. i និ យមន័ យ និ ង ពាកយកាេ់ .......................................................................................................ii សនាធនុ រកម ............................................................................................................................ v មូ លន័ យសធងខប .................................................................................................................... vi 1

ធសចកថីធផថើម ..................................................................................................................... 1

2

ធោលបំ ណ្ង វ ិស្ថលភាព និ ង វ ិ្ី ស្ថស្រសថ .......................................................................... 4

3

រកបខ័ ណ្ឍបញ្ដេិ ថ .............................................................................................................. 6 3.1

3.1.1

រដឌ្មមនុញ្ដ ........................................................................................................ 6

3.1.2

ចាប់ធបាះធនបេជាេិ .......................................................................................... 7

3.1.3

ចាប់នានាធៅថ្នបក់ ធរកាមជាេិ ............................................................................ 8

3.1.4

បញ្ដ េិប ថ មនទមកបុងចាប់ ជាេិ ................................................................................ 10

3.2

4

ចាប់ ជាេិ ................................................................................................................. 6

ចាប់អនថរជាេិ ........................................................................................................ 10

3.2.1

ធសចកថីរបកាសជាស្ថកលសថីពីសិទ្ិ ម ន នុ សស........................................................ 11

3.2.2

កេិ កាសញ្ញដអនថរជាេិ សីព ថ ីសិទ្ិ ព ន លរដឌនិងសិទ្ិ ន ន ធោបាយ ................................. 12

3.2.3

អនុ សញ្ញដសថីពីការលុបបំបាេ់រាល់ទ្រមង់ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹ ងស្រសថីធភទ្ ......... 12

3.2.4

ធសចកថីរបកាសសថីពីសិទ្ិ ម ន នុ សសអាស្ថ៊ន............................................................ 15

រកបខ័ ណ្ឍធោលនធោបាយ ........................................................................................... 17 4.1

រកបខណ្ឍធោលនធោបាយថ្នបក់ េំបន់ និងស្ថកល ................................................... 17

1.4.4

ធសចកថីរបកាសរកុងធប៉ កាំង និ ង ធវទ្ិ កាសកមមភាព.............................................. 17

4.1.2

ធោលធៅអភិ វឌណន៍ សហសសវេសរ ៍ ...................................................................... 18

4.1.3

គណ្ៈកមមការ អាស្ថ៊នសថីពីការធលើកកមពស់ និ ងការពារសិទ្ិ ស្រន សថី និ ងកុ មារ ............ 18

4.2

រកបខ័ ណ្ឍធោលនធោបាយជាេិ ............................................................................. 19

4.2.1

ធោលធៅអភិ វឌណន៍សហសសវេសរ ៍កមពុជា ............................................................. 19

5

4.2.2

យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ធដើមផីកំធណ្ើន ការងារ សម្ម៌ និងរបសិទ្នភាព ................ 20

4.2.3

មផនការយុទ្នស្ថស្រសថអភិ វឌណន៍ជាេិ ..................................................................... 21

4.2.4

នារ ីរេនៈ ......................................................................................................... 23

4.2.5

រកុមរបឹ កាជាេិ កមពុជាធដើមផីស្រសថី មផនការយុទ្នស្ថស្រសថ៥នបំ .................................... 26

4.2.6

កមមវ ិ្ីជាេិសរមាប់ ការអភិវឌណតាមមបបរបជា្ិ បធេយយធៅថ្នបក់ធរកាមជាេិ .......... 26

ស្រសថីកុងេំ ប មណ្ងនធោបាយ ............................................................................................ 28 5.1

5.1.1

រដឌសភាជាេិ ................................................................................................... 28

5.1.2

រកុមរបឹ កាឃុំ សងាកេ់ ....................................................................................... 31

5.2

រពឹទ្នសភា........................................................................................................ 34

5.2.2

រកុមរបឹកាធខេថ និង រកុង.................................................................................. 35

េំ មណ្ងធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយមេងតាំង........................................................................... 35

5.3.1

ស្ថទប័ ននិេិរបេិបេថិ .......................................................................................... 35

5.3.2

េុ ោការ ......................................................................................................... 36

5.3.3

រកុមរបឹកាធខេថ និងរកុង................................................................................... 37

5.4

7

មុ ខេំ មណ្ងធរជើ សតាំងធដ្ឋយរបធោល .................................................................... 33

5.2.1

5.3

6

េំ មណ្ងធបាះធនបេធរជើ សតាំងធដ្ឋយផ្ទធល់ ................................................................. 28

ស្រសថីកុងគណ្ៈកមា ប ម ្ិ ការនិ ងសធងខេការណ្៍ធបាះធនបេ ................................................. 38

ឧបសគគនានារបស់េំណាងស្រសថីខ្ងនធោបាយ ............................................................... 40 6.1

កតាថវបផ្ម៌ ............................................................................................................ 40

6.2

កតាថសងគម ធសដឌកិចច ............................................................................................... 42

6.3

កតាថស្ថទប័ ន ............................................................................................................ 46

6.4

កតាថនធោបាយ ..................................................................................................... 48

ធសចកថីសនបិដ្ឋឌន និង អនុស្ថសន៍ .................................................................................... 51 7.1

យនថការសកមមភាពវ ិជជមាន....................................................................................... 52

7.1.1

កូ តាធបកខជនសម័រគចិ េថ ...................................................................................... 53

7.1.2

កូ តាធបកខជនតាមបញ្ដេិច ថ ាប់ ............................................................................ 54

7.1.3

អសនៈបរមុង .................................................................................................. 55

7.2

គំ និេផថួចធផថើម និ ង បញ្ដ េិច ថ ាប់របនំងនឹងការធរ ើសធអើ ង .............................................. 55

7.2.1

បញ្ដ េិច ថ ាប់របនំងនឹងការធរ ើសធអើ ង .................................................................. 56

7.2.2

ការធឆលើយេបធៅនឹ ងផបេ់គំនិេធយនឌ័ រ................................................................ 56

7.3

គំ និេផថួចធផថើមខ្ងរ ំធោចធយនឌ័ រ ............................................................................ 57

7.3.1

ការធ្វើមផនការលវ ិការរ ំធោចធយនឌ័ រ ................................................................. 58

7.3.2

រ ំធោចធយនឌ័ រធៅកបុងបរ ិោកាសការងារ ......................................................... 59

7.4

ការកស្ថងសមេទភាព និង ោំរទ្បណា ថ ញ................................................................. 60

7.4.1

ការមណ្នាំ និ ង ការបណ្ុថ ះបណា ថ ល .................................................................. 60

7.4.2

ការកស្ថងបណា ថ ញអនថរជាេិ ............................................................................ 62

ឯកស្ថរគនទនិធទ្ស ............................................................................................................... 63

បញ្ជ តា ី រាង និងរ ូបភាព តារាងទ្ី១៖ គ.អ.ស.ក.៣.ចំណ្ុចធៅទ្ី ៧(លុបបំបាេ់ វ ិសមភាពធយនឌ័ រកបុងស្ថទប័នស្ថធារណ្ៈ)..............១៩ តារាងទ្ី២៖ សូចនាករសំខ្ន់ៗនិងចំណ្ុចធៅសរមាប់ ស្រសថីកុងនធោបាយនិ ប ងការធ្វើធសចកថីសធរមច.......២៥ តារាងទ្ី៣៖ ភាគរយននេំណាងរាស្រសថស្រសថី...............................................................................................២៩ តារាងទ្ី៤៖ ធបកខជនស្រសថីឈរធឈាមះតាមគណ្បកសនធោបាយកបុងការធបាះធនបេធរជើសតាំងេំណាងរាស្រសថ នបំ២០០៨ ........................................................................................................................៣០ តារាងទ្ី៥៖ ស្រសថីធៅកបុងរកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ តាមមុខេំមណ្ងនិងនបំ......................................................៣៣ តារាងទ្ី៦៖ ស្រសថីជាប់ធនបេកបុងការធបាះធនបេធរជើ សតាំងសមាជិករពឹទ្នសភា .............................................៣៤ តារាងទ្ី ៧៖ ស្រសថីកុងេំ ប មណ្ងជាន់ខពស់កុបងមផបករបេិបេថិតាមនបំ ................................................................៣៦ តារាងទ្ី៨៖ ស្រសថីកុងេុ ប ោការ ២០០៦-២០០៩ .......................................................................................៣៧ តារាងទ្ី៩៖ អភិ បាលនិងអភិបាលរងស្រសថីកុងរកុ ប មរបឹកាធខេថនិង រកុង.....................................................៣៧ រូបភាព១ ៖ ធបកខជនស្រសថី និងស្រសថីជាប់ធនបេតាមគណ្បកសនធោបាយកបុងការធបាះធនបេរកុមរបឹកា ឃុំ សងាកេ់ ២០១២….........................................................................................................៣២

i

និយមន័យ និង ពាក្យកាត់ ស.ប.ស.អ

ធសចកថីរបកាសសថីពីសិទ្ិនមនុ សសអាស្ថ៊ន

វ ិ.ច.ប.ក.ឃ.ស

ចាប់សីថពីវ ិធស្ថ្កមមចាប់សីព ថ ីការធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសរកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់

គ.ខ.ឈ.ក

គណ្បកសមខមរឈប់រក

អាស្ថ៊ន

សមាគមរបជាជាេិ អាសុីអាធគបយ៍

គ.ក.ក.ស.ស.ក

គណ្ៈកមមការសថីពីការធលើកកំពស់ និងការពារសិទ្ិនស្រសថី និងកុមារ

ស.ក.ប.វ.ស

ធសចកថីរបកាសរកុងធប៉កាំង និង ធវទ្ិការសកមមភាព

កមពុជា

រពះរាជាណាចរកកមពុជា

ម.ស.ម.ក.

មជឈមណ្ឍលសិទ្ិនមនុ សសកមពុជា

គឃ/សប

គណ្ៈកមាម្ិ ការឃុំ សងាកេ់ ធរៀបចំការធបាះធនបេ

សុី-ដ

អនុសញ្ញដសថីពីការបំបាេ់លុបរាល់ទ្រមង់ ននធរ ើសធអើងរបនំងនឹងស្រសថីធភទ្

គណ្ៈកមាម្ិការសុី-ដ

គណ្ៈកមាម្ិការសថីពីការលុបបំបាេ់ រាល់ទ្រមង់ ននការធរ ើសធអើងរបនំង

ក.ក.រ

រកុមរបឹកាកំមណ្ទ្រមង់ រដឌបាល

នឹងស្រសថីធភទ្ ពិ្ីស្ថរបមនទមសុី-ដ

ពិ្ីស្ថរបមនទមធលើអនុ សញ្ញដសថីពីការលុបបំបាេ់រាល់ននទ្រមង់ធរ ើសធអើង របនំងនឹងស្រសថីធភទ្

គ.អ.ស.ក គ.អ.ស.ក.៣ ក.ជ.ក.ស. មផនការ ក.ជ.ក.ស គ.ស.ជ គ.ប.ស.យ រដឌ្មមនុញ្ដ

ធោលធៅអភិវឌណន៍ សហសសវេសរ ៍កមពុជា

ធោលធៅអភិវឌណន៍ សហសសវេសរ ៍កមពុជា ៣ រកុមរបឹកាជាេិកមពុជាធដើមផីស្រសថី

មផនការយុទ្នស្ថស្រសថ៥នបំរបស់រកុមរបឹកាជាេិ ធដើមផីស្រសថី គណ្បកសសធរងាគះជាេិ កមពុជា

គណ្ៈកមាម្ិការធដើមផីការធបាះធនបេធដ្ឋយធសរ ី និងយុេិថ្ម៌ធៅកមពុជា រដឌ្មមនុញ្ដននរពះរាជាណាចរកកមពុជានបំ ១៩៩៣ (ធោងតាមវ ិធស្ថ្នកមម)

គ្/ខប

គណ្ៈកមាម្ិការរាជធានី ធខេថធរៀបចំការធបាះធនបេ

គ.រប.ជ

គណ្បកសរបជាជនកមពុជា

អ.ស.ស

អងគការសងគមសុីវ ិល

គ.ច.ប

គណ្បកសចលនារបជា្ិបធេយយ

វ ិម.វ ិស

វ ិមជឈការ និងវ ិសហមជឈការ

រ.រ.ជ.ក.ឯ.អ.ស.ស

រណ្សិរស រួបរួមជាេិ ធដើមផីកមពុជា ឯករាជយ អពយរកិេយ សនថិ និង សហ

ផ.ស.ស រ.គ.យ.ស ក.ស.ប.យ

របេិបេថិ (ហ៊ុនសុ វ ិនបុិច)

ផលិេផលកបុងស្សុកសរុប

របាយការណ្៍សថីពីគមាលេធយនឌ័រស្ថកល រកុមសកមមភាពបរញ្ញ ជ បធយនឌ័រ

ii

ផ.ស.ន.យ

មផនការសកមមភាពបរញ្ញ ជ បធយនឌ័រ

ផ.ល.រ.យ

ការធ្វើមផនការលវ ិការធលើរ ំធោចធយនឌ័រ

គ.ហ.ច.ប

គណ្បកសហងសដ្ឋរាចលនារបជា្ិបធេយយ

គ.ស.ម

គណ្បកសសិទ្ិនមនុសស

ក.អ.ស.ព.ន

កេិកាសញ្ញដអនថរជាេិ សីព ថ ី សិទ្ិនពលរដឌ និងសិទ្ិននធោបាយ

ទ្.ស.អ.ជ

ទ្ីភាបក់ងារសហរបេិការអនថរជាេិជប៉ុន

គ.ប.ខ

គណ្បកសរបជាជាេិ មខមរ

ច.គ.រ.ក.ឃ.ស

ចាប់សីថពីការរគប់រគងរដឌបាលរកុមរបឹកា ឃុំ សងាកេ់

គ.ស.ប.

គណ្បកសសមព័នរបជា្ិបធេយយ

ច.ប.ក.រ.ខ.ក.ស.ខ

ចាប់សីកា ថ រធបាះធនបេរកុមរបឹការាជធានី ធខេថ រកុង ស្សុក និងខណ្ឍ

ច.ប.េ

ចាប់សីព ថ ី ការធបាះធនបេធរជើ សតាំងេំណាងរាស្រសថ

ច.ប.ស.ព

ចាប់សីព ថ ី ការធបាះធនបេធរជើ សតាំងសមាជិករពឹទ្នសភា

ច.គ.ន

ចាប់សីព ថ ីគណ្បកសនធោបាយ

គ.អ.ស

ធោលធៅអភិវឌណន៍ សហសសវេសរ ៍

ក.ក.ន

រកសួងកិចចការនារ ី

ស.ស

សមាជិកសភា

ស.ជ

សភាជាេិ

វ.ជ.ប

វ ិទ្យស្ថទនជាេិ របជា្ិបធេយយ

គ.ជ.ប

គណ្ៈកមាម្ិការជាេិធរៀបចំ ការធបាះធនបេ

អងគការ

អងគការមិនមមនរដ្ឋឌភិ បាល

ក.ជ.អ.ប

កមមវ ិ្ី ជាេិសរមាប់ ការអភិវឌណន៍ តាមមបបរបជា្ិបធេយយធៅថ្នបក់ ធរកាម ជាេិ

គ.ន.រ

គណ្បកសនធរាេថម រណ្ឬទ្និ

ផ.យ.អ.ជ ដំណាក់កាលទ្ី ១

មផនការយុទ្នស្ថស្រសថអភិវឌណន៍ ជាេិ (២០០៦)

ផ.យ.អ.ជ ដំណាក់កាលទ្ី ២

មផនការយុទ្នស្ថស្រសថអភិវឌណន៍ ជាេិ (២០១០)

គ.ក.ប

គណ្ៈកមាម្ិការការ ិោល័យធរៀបចំការធបាះធនបេ

ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ

ចាប់សីព ថ ី ការរគប់ រគងរដឌបាលរាជធានី ធខេថ រកុង ស្សុក ខណ្ឍ

គធរមាង

គធរមាងធលើកសធួយសមាសភាពស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយធៅកមពុជា

គ.ស.ប.ខ យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ជំហានទ្ី១

គណ្បកសស្ថធារណ្ៈរបជា្ិ បធេយយមខមរ

យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ធដើមផីកំធណ្ើន ការងារ សម្ម៌ និងរបសិទ្នភាព (២០០៣)

យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ជំហានទ្ី២

យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ធដើមផីកំធណ្ើន ការងារ សម្ម៌ និងរបសិទ្នភាព (២០០៨)

របាយការណ្៍

របាយការណ្៍ធនះមានចំណ្ងធជើងថ្ន “នធោបាយកបុងរពះរាជាណា ចរក៖ បធងកើនេំណាងស្រសថី“

រដ្ឋឌភិ បាល

រាជរដ្ឋឌភិ បាលកមពុជា

ឧ.ក.ច.

ឧេថមរកុមរបឹកាននអងគធៅរកម

iii

គ.ស.រ. អនុរកិេ

គណ្បកសសម រងសុី

អនុរកិេសថីពីវ ិមជឈការអំណាច េួនាទ្ី និងភារកិចចរបស់រកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់

ក.ប.យ

រកុមការងារបធចចកធទ្សធយនឌ័រ

ស.ប.ស.ស.

ធសចកថីរបកាសជាស្ថកលសថីពីសិទ្ិនមនុ សស

ស.ហ

សហរបជាជាេិ

ក.អ.ស.ហ

កមមវ ិ្ី អភិវឌណន៍ សហរបជាជាេិ

ម.ស.ស.ហ

មហាសនបិបាេអងគការសហរបជាជាេិ

ស.ហ.ស.យ.ព

អងគការសហរបជាជាេិសរមាប់សមភាពធយនឌ័រ និងពរងឹ ងអំណាច របស់ស្រសថី

ទ្.អ.អ.ស.អ

ទ្ីភាបក់ងារសរមាប់ ការអភិវឌណន៍អនថរជាេិ ននសហរដឌអាធមរ ិក

របាយការណ្៍បា៉ ន់ របមាណ្

របាយការណ្៍បា៉ ណ្របមាណ្ធយនឌ័ រធៅកមពុជា២០១០របស់ទ្ីភាបក់ងារ

ធយនឌ័ រ របស់ ទ្.អ.អ.ស.អ

សរមាប់ ការអភិវឌណន៍ អនថរជាេិននសហរដឌអាធមរ ិក

iv

្ន្ទានុព្ក្ម ចាប់របុស

ពាកយមខមរសំធៅធៅធលើកផួនចាប់ដំបូនាមនមបបបុ រាណ្សរមាប់បុរសធៅកបុង សងគមកមពុជា

ចាប់ស្សី

ពាកយមខមរសំធៅធៅធលើកផួនចាប់ដំបូនាមនមបបបុ រាណ្សរមាប់ស្សីធៅកបុង សងគមកមពុជា

ខណ្ឍ

ជាការមបងមចករដឌបាលថ្នបក់ បនាធប់ ពីរាជធានី ននកមពុជា ដូ ចជាភបំធពញ។

នារ ីរេនៈ

តាមន័ យរេង់ មានន័ យថ្នស្រសថីគឺជាេផូងធពរជ ដ៏មានេនមល គឺ មផនការយុទ្ន

ស្ថស្រសថ៥នបំ (២០០៩-២០១៣) សរមាប់ សមភាពធយនឌ័ រ និ ងពរងឹងសិទ្ិ ន អំ ណាចស្រសថីធៅកមពុជា សងាកេ់

ជាការមបងមចករដឌបាលថ្នបក់ ទាបជាងធគននកមពុជា

ដូ ចជារាជធានីភំ ធប ពញ

និ ងធខេថទាំង២៤ រេូវបានមបងមចកធៅជាស្សុក និង រកុង ។ ស្សុកនឹ ងរេូវ មចកជាឃុំ ឬសងាកេ់ ។

v

មូលន័យ្យងេប ខណ្ៈមដលកមពុជាធទ្ើ បសធរមចបាននូ វការវ ិវេថន៍វ ិធានការទាក់ ទ្ិននឹ ងសិទ្ិស្រន សថីកនលងមកធនះ ធៅមេទ្ទ្ួ លរងការធរ ើសធអើង

ស្រសថី

រពមទាំងភាពជាអបកេំ ណាងរបស់ខួនមានករមិ ល េទាបកបុងវ ិស័យមួ យចំ នួន

ដូ ចជា វ ិស័យអប់រ ំ ្ុរៈកិចផ ច ូវការ ល និ ងវ ិស័យនធោបាយជាធដើ ម។ របាយការណ្៍ធនះធផ្ទថេសំខ្ន់ មេធៅធលើ បញ្ញ ា វ ិសមភាពធយនឌ័ រកបុងការធ្វើធសចកថីសធរមចខ្ងនធោបាយ ធយើងធនះ

មដលធៅមេជាបញ្ញ ា កបុងពិ ភពធោក

ធហើយក៏បងា​ាញនូ វស្ថទនភាពទ្ូ ធៅននេំណាងនធោបាយជាស្រសថីធៅកមពុជា

រពមទាំងដំ ធណាះ

ស្ស្ថយផងមដរ។ ចាប់អនថរជាេិមដលរួមមានកេិ កាសញ្ញដ

និ ង

អនុ សញ្ញដសំខ្ន់ ៗមដលរបធទ្សកមពុជាបានផថល់

សច្ចចប័ ន និ ងចាប់ជាេិ សុទ្មន េផថល់ឲ្យស្រសថីកមពុជានូវសិទ្ិន ន ធោបាយដូ ចោបនឹងបុ រស។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ រាជរដ្ឋឌភិ បាលកមពុជា(“រដ្ឋឌភិ បាល”)

បានជរមុញឲ្យមានធោលនធោបាយសំខ្ន់ ៗជាធរចើនមដលមាន

ធោលធៅបធងកើននូ វឱកាសដល់ស្រសថី មិ នរេឹមមេធៅកបុងនកនធោបាយប៉ុ ធណាតះធទ្

មលមទាំងវ ិស័យទាំង

អស់ធៅកបុងសងគមធទ្ៀេ ធហើយធបថជាញខលួនធដើ មផីបធងកើនេំ ណាងនធោបាយជាស្រសថីតាមមធ្យបាយធផសងៗោប ផងមដរ។ ប៉ុ មនថ ធដ្ឋយស្ថរមេកតាថរួមផសំោបននវបផ្ម៌ សងគមធសដឌកិចច និ ង ស្ថទប័ន ធទ្ើបធ្វើឲ្យសមាមារេស្រសថី កបុងមុ ខេំ មណ្ងនធោបាយ

ជាពិ ធសសកបុងមុ ខេំមណ្ងជាន់ខពស់ននជួ ររដ្ឋឌភិ បាលរគប់គរមិេធៅមាន

ករមិ េទាបធៅធឡើយ។ ធោលធៅអភិ វឌណន៍សហសសវេសរ ៍កមពុជា (“គ.អ.ស.ក”) និ ង ឯកស្ថរធោលនធោបាយជាេិកំណ្េ់ នូ វចំ ណ្ុចធៅជាក់ ោក់ធដើមផីសធរមចឲ្យបានេំ ណាងស្រសថីខ្ងនធោបាយធៅរេឹមនបំ២០១៥។

ប៉ុ មនថសិេ ទ ិ

នាធពលលមីៗធនះបានចងអុលបងា​ាញថ្នចំ ណ្ុចធៅទាំងធនះនឹ ងមិ នឈានដល់ទ្ីធៅ រ ីឯខលះធទ្ៀេ ធៅមានគមាល េនងយធៅធឡើយ។

រាល់របធភទ្មុខេំ មណ្ងនធោបាយទាំងអស់ ធទាះេំ មណ្ងធបាះធនបេធដ្ឋយផ្ទធល់កី ថ

ធដ្ឋយមិ នផ្ទធល់កី ថ រេូវធរជើសតាំងកថី ធគសធងកេធឃើញមានគមាលេធៅធឡើយរវាងរទ្ឹ សីមថ ដលបានមចងនិងការ អនុវេថន៍ជាក់ មសថង។ ឧទាហរណ្៍ កបុងេំ មណ្ងធបាះធនបេធដ្ឋយផ្ទធល់ គណ្បកសនធោបាយភាគធរចើនដ្ឋក់ ធបកខជនស្រសថីធៅធលខធរៀងខ្ងធរកាមននបញ្ជីធបកខភាព

មដលជាធហេុធ្វើឲ្យមានស្រសថីេិចេួ ចប៉ុ ធណាតះ

រេូវ

បានជាប់ កុងមុ ប ខេំ មណ្ងជាន់ខពស់។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ស្រសថីរេូវបានដ្ឋក់កុងេំ ប មណ្ងទាបកបុងវ ិស័យមដល ពាក់ ព័នន ន ឹ ងធោលនធោបាយកុ មារ ស្រសថី និ ង សងគមជាធដើ ម មដលជាទ្ិ នាបការមួ យមិ នរេឹ មមេធរ ើសធអើ ងដល់ ពួ កោេ់ប៉ុធណាតះធទ្ មលមទាំងបងាអក់សមេទភាពរបស់ស្រសថីវ ិវឌណន៍ និ ងទ្ទ្ួ លបានមុ ខេំ មណ្ងមដលមានការ ទ្ទ្ួ លខុ សរេូវខពស់

ធរពាះអំ ណាចការធ្វើធសចកថីសធរមចកបុងវ ិស័យទាំងធនាះហាក់ធៅមានករមិ េជា

ពិ ធសសទាក់ ទ្ងនឹ ងការទ្ទ្ួ លខុ សរេូវធ្វើមផនការលវ ិការជាធដើម។ ភាពេំ ណាងេិចេួ ចកបុងនធោបាយធនះគឺ បណា ថ លមកពី កតាថជាធរចើន។

បទ្ដ្ឋឌនវបផ្ម៌មដល

ពិ បាកមកមរប បានកំ ណ្េ់លកខខណ្ឍមួ យចំ នួន និ ង អាកបផកិ រ ិោមដលរ ំពឹងចង់បានរបស់បុរសស្រសថី ធដ្ឋយ ស្រសថីនឹងរ ំពឹងថ្នជាអបកស្ថថប់បងាគប់បុរស ធហើយជាអបករគប់រគងការងារផធះធសធើរមេទាំងអស់។ របនពណ្ីនិង vi

ទ្ំ ធនៀមមបបធនះបានជះឥទ្និពលោ៉ ងខ្លំងដល់ស្ថទនភាពសងគម ធសដឌកិចច ច ំ ធពាះស្រសថី៖ អាណាពយបាលធៅ មេបនថធពញចិ េផ ថ ថល់ឱកាសដល់កូនរបុសឲ្យទ្ទ្ួ លបានការអប់ រ ំជាងកូ នស្សី ការអប់រ ំករមិេទាបជាងបុ រស។

ទាំងការអប់ រ ំមានករមិេទាបនិ ង

ដូ ធចបះធហើយស្រសថីទ្ទ្ួ លបាន

កងវះឯករាជយភាពខ្ងហិរញ្ដ វេទុនាំឲ្យ

រារាំងសមេទភាពស្រសថីរបឡកកប ថ ល ូ ុងនធោបាយមលមធទ្ៀេ។ បមនទមពីធនះ ការធរ ើសធអើងពី ស្ថទប័នមដលបណា មកពីកងវះខ្េបទ្បញ្ដ េិព ថ ិស្ថថរធដើ មផីធឆលើយេបធៅនឹ ងការធរ ើសធអើ ងខ្ងធយនឌ័រធនាះ បានទ្ុ កឲ្យស្រសថីមេកបុង េំ មណ្ងមដលមានការទ្ទ្ួលខុ សរេូវ និ ង សិទ្ិអ ន ំណាចការធ្វើធសចកថីសធរមចធៅមានករមិេ។ ចុងបញ្ចប់ វបផ្ម៌នធោបាយធៅកមពុជាមដលធផ្ទថេធៅធលើបុគល គ ិកលកខណ្ៈ និ ងភាពមិ នធពញចិេោ ថ ប រវាងគណ្បកស នធោបាយ រ ឹេមេរារាំងស្រសថីពីការឈរធឈាមះធដ្ឋយធជាគជ័ យ ធដ្ឋយស្ថរការទ្ប់ ស្ថកេ់ការចងរកងបណា ថ ញការងាររវាងស្រសថី។ ធៅសល់មេពី រនបំធទ្ៀេប៉ុ ធណាតះមដលជាធពលធដើមផីសធរមចឲ្យបាននូ វ គ.អ.ស.ក

ធពលធវោធៅ

សល់មានេិចេួ ចសរមាប់រដ្ឋឌភិ បាលច្ចប់ ធផថើមអនុ វេថឲ្យបានជាក់ ោក់ នូ វការធបថជាញចិ េថជាធរចើនរបស់ខួន។ ល ប៉ុ មនថ ការធបាះធនបេថ្នបក់ ជាេិនាមខកកកដ្ឋនបំ២០១៣ខ្ងមុ ខធនះ គឺ ជាឱកាសដ៏ សំខ្ន់សរមាប់រដ្ឋឌភិបាល និ ងគណ្បកសនធោបាយច្ចេ់វ ិធានការជាក់ ោក់

ធដើ មផីបធងកើនេំ ណាងនធោបាយជាស្រសថីធៅកមពុជា។

គំ និេផថួចធផថើមទាំងធនះគួ របញ្ូច លវ ិធានការជាក់ ោក់

ដូ ចជារបព័ នក ន ូ តាធយនឌ័ រធបាះធនបេ

និ ងវ ិធានការ

បញ្ដ េិធថ ផសងៗធទ្ៀេធដើមផីកាេ់បនទយពី ការធរ ើសធរ ើងស្ថទប័ ន កមមវ ិ្ីកស្ថងសមេទភាពធដើ មផីជួយស្រសថីឲ្យទ្ទ្ួ ល បានជំ នាញចំ បាច់

កមមវ ិ្ីអប់ រ ំធដើមផីកាេ់ បនទយនូ វផបេ់គំនិេវបផ្ម៌ដល់ស្រសថី និងបធងកើនទ្ំ នុកចិ េអ ថ បកធបាះ

ធនបេធៅធលើស្រសថី

រពមទាំងអនុ វេថនូវគំ និេផថួចធផថើមសថីពីរ ំធោចធយនឌ័ រ

ធហើយផថល់របធោជន៍ឲ្យមាន

េុ លយភាពធលើកតាថសងគមធសដឌកិចមច ដលបងាអក់ស្រសថីចូលរួមរបឡូកកបុងនធោបាយ។ ជំពូក១ (ធសចកថីធផថើម) ជាការបងា​ាញធសចកថីធផថើមចំ ធពាះរបធានបទ្សថីពីេំណាងនធោបាយជាស្រសថី មដលនិ ោយពី ទ្ិដឌភាពទ្ូ ធៅននស្ថរៈសំខ្ន់របស់ការពរងឹ ងអំណាចនធោបាយជាស្រសថីទាំងរទ្ឹ សី ថ និ ងការ អនុវេថន៍ រពមទាំងការយល់ធឃើញទ្ូ ធៅននទ្ំ ធនារធៅករមិេសកល េំ បន់ និ ង ជាេិ ។ ជំពូក២ (ធោលបំណ្ង វ ិស្ថលភាព និងវ ិ្ីស្ថស្រសថ) និ ោយជាទ្ូ ធៅពីវ ិ្ី ស្ថស្រសថមដលបានធរបើកុង ប ការស្ស្ថវរជាវនិ ងរពាងរបាយការណ្៍ធនះធឡើង។ ជំពូក៣ (រកបខ័ណ្ឍបញ្ដេិ)ថ ផថល់ទ្ិដឌភាពទ្ូ ធៅសថីពីចាប់ និ ង បទ្បផញ្ដ េិនា ថ នាមដលមានផលប៉ ះ ពាល់ធលើការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុងនធោបាយមដលមានធៅកមព ប ុជានាធពលបចចុបផនប។ ធយើងក៏ធមើ លដល់ការ ធបថជាញចិ េនា ថ នាទាំងថ្នបក់អនថរជាេិ និ ងថ្នបក់ េំបន់ រពមទាំងបញ្ដ េិជា ថ េិមដលពាក់ ព័នផ ន ងមដរ។ ជំពូក៤ (រកបខ័ណ្ឍធោលនធោបាយ) ធោលនធោបាយនិ ងរកបខ័ ណ្ឍស្ថទប័នសរមាប់ការបរញ្ញ ច ប ធយនឌ័រនិ ងសម្ម៌ធយនឌ័ រមដលបធងកើេធឡើងធដ្ឋយរដ្ឋឌភិ បាល រេូវបានធលើកធឡើងកបុងរបាយការណ្៍ធនះ រពមទាំងធោលនធោបាយថ្នបក់ ជាេិ និ ង ថ្នបក់ អនថរជាេិមដលពាក់ព័នផ ន ងមដរ។ ធដើមផីវាយេនមលធលើផលប៉ ះពាល់ននបញ្ដ េិន ថ ិ ងរកបខ័ណ្ឍធោលនធោបាយ

មដលបានបងា​ាញកបុង

ជំ ពូកទាំងពី រខ្ងធលើ ជំពូក ៥ (ស្រសថក ី ងមុ ុប ខេំមណ្ងនធោបាយ) បងា​ាញនិ ងវ ិភាគទ្ិ នបន័យពីធបកខជនស្រសថីនិង

vii

អបកនធោបាយទាំងថ្នបក់ ជាេិនិងថ្នបក់ ធរកាមជាេិនននធោបាយកមពុជា

ធដ្ឋយស្ថរមេការធបថជាញចិេន ថ ិង

ចំ ណ្ុចធៅមដលរដ្ឋឌភិ បាលបានបធងកើេធឡើង។ ជំពូក៦

(ឧបសគគនានាចំធពាះេំណាងនធោបាយជាស្រសថ)ី

ពិ និេយនូ វឧបសគគខ្ងវបផ្ម៌

សងគម

ធសដឌកិចច ស្ថទប័ ន និ ងនធោបាយចំ ធពាះេំ ណាងជាស្រសថីធៅកបុងនធោបាយធៅកមពុជា រពមទាំងវ ិភាគមូ ល ធហេុមដលពាក់ ព័នខ្ ន ល ំងធៅនឹ ងបញ្ដ េិ ថ និ ង រកបខ័ ណ្ឍធោលនធោបាយមដលបានធលើកធឡើងធៅកបុងជំ ពូក ២ និងទ្ី៣ ស្រសថីធៅមេមានភាពេំ ណាងរបស់ខួនទាបរគប់ ល ករមិេទាំងអស់កុងនធោបាយ។ ប ចុ ងបញ្ចប់ ជំពូក៧ (ធសចកថីសនបិដ្ឋឌន និងអនុស្ថសន៍) សធងខបនូ វបញ្ញ ា សំខ្ន់ និង អនុ ស្ថសន៍ ធហើយបូ កសរុប ធដើមផីបធងកើនឲ្យបានធរចើននូ វេំ ណាងនធោបាយជាស្រសថីធៅកមពុជា ភាគីពាក់ ព័ននា ន នាគួ រធ្វើ ធឡើងសកមមភាពនានា

ជាពិ ធសសឲ្យបានមុ នធពលធបាះធនបេជាេិនាមខកកកដ្ឋនបំ២០១៣ខ្ងមុខធនះ ។

គំ និេផថួចធផថើមសំខ្ន់ ៗ ទាំងទ្ិ ដឌភាពចាប់កី ថ និ ង មិ នមមនចាប់កី ថ ធ្វើធឡើងធដើមផីបធងកើនភាពជាអបកេំ ណាង របស់ស្រសថីកុងនធោបាយ ប និង មដលបានធលើកធឡើង

ធដើ មផីធឆលើយេបធៅនឹ ងឧបសគគនានាចំ ធពាះអបកេំ ណាងនធោបាយជាស្រសថី

ធហើយអនុ ស្ថសន៍ទាំងឡាយមានធោលធៅផថល់ជូនដល់រដ្ឋឌភិ បាល

នធោបាយកមពុជា និង សងគមសុីវ ិល។

viii

គណ្បកស

1 យ្ចក្តយី ផតើម វ ិសមភាពធយនឌ័ រធៅកបុងនធោបាយមិ នមមនជាបញ្ញ ា មដលធកើេមានមេកមពុជាប៉ុ ធណាតះធទ្ បញ្ញ ា ស្ថកលមដលធកើេមានកបុងរបធទ្សនានាធៅរគប់េំបន់កុងពិ ប ភពធោក

មេជា

និ ងរគប់ករមិេននស្ថទនភាព

សងគមធសដឌកិចផ ច ងមដរ។ ធទាះោ៉ ងធនះកថី ការធកើ នធឡើងភាពជាេំ ណាងរបស់ស្រសថីកុងនធោបាយគឺ ប ជាធរឿង សំខ្ន់ ធដ្ឋយធហេុ ផលជាធរចើនោ៉ ង។ តាមគណ្ៈកមាម្ិ ការសថីពីការបំ បាេ់ធច្ចលរាល់ទ្រមង់ននការធរ ើស ធអើងរបនំងនឹ ងនារ ីធភទ្ (គណ្ៈកមាម្ិ ការសុី-ដ-”) មចងកបុងអនុ ស្ថសន៍ទ្ូធៅថ្នភាពជាេំណាងរបស់ស្រសថី កបុង “ចំនួនគួ រឲ្យកេ់ សំោល់” ពី៣០%-៣៥% គឺច្ចំបាច់ ណាស់ធដើមផីមានឥទ្និពលធលើមបបមផននិង ខលឹមស្ថរ ននការពិ ភាកានធោបាយ និង ការធ្វើធសចកថីសធរមចជាស្ថធារណ្ៈ។1 ធបើោមនកំ ណ្េ់ចំនួនគួ រឲ្យកេ់ សំោល់ធនះធទ្

ស្រសថីនឹងមិ នអាចសរមួចធោលនធោបាយនិ ងការសធរមចខ្ងបញ្ដេិមថ ដលប៉ ះពាល់ដល់

របជាពលរដឌទាំងអស់ រួមទាំងស្រសថីធនាះធទ្។ ធនះជារបេ់មដលនាំឲ្យមានការសធរមចមដលមេងមិ នបានឆលុះ បញ្ញ ច ំងពីេរមូវការរបស់ស្រសថី

ធហើយកាន់ មេមិ នលអធៅធទ្ៀេធនាះគឺ អាចមានផលប៉ ះពាល់្ន ង ់ ្រង ធលើជីវភាព

របច្ចំនលងរបស់ស្រសថី។ ស្រសថីធដើ រេួោ៉ងសំខ្ន់ កុងការមលទាំ ប និងអប់ រ ំកូនធៅ

ដូចធនះរបសិនធបើស្រសថីអាចចូ លរួមតាក់ មេង

ធោលនធោបាយមលទាំសុខភាពនិ ងជាមផបកមួ យកបុងការបធងកើនកមាលំងការងារ និ ងផថល់ធោបល់ធៅកបុងធោលនធោបាយ

ធនាះស្រសថីអាចមានឥទ្និពល

និ ងការសធរមចតាក់ មេងចាប់មដលប៉ ះពាល់ដល់រគប់វ ិស័យ

ទាំងអស់ធៅកបុងសងគម។ ដូ ចមដលអងគការសហរបជាជាេិ សរមាប់សមភាពធយនឌ័រ និ ង សិទ្ិអ ន ំ ណាច របស់ស្រសថី (“ស.ហ.ស.យ.ព”) មចងថ្ន៖ “ការសិក្សាបង្ហាញថាចំនួនស្រសតីកាន់ តែចរចើនចៅក្សនុងសភា ជាទូ ចៅបានចូ លរួមចំ តែក្សយក្សចិែទ ត ុ ក្សចលើ

បញ្ហ ា ស្រសតីខ្លំងជាង។ ការចូលរួមស្រសតីក្សុ ងនចោបាយគឺ ន ជាមូ លដ្ឋានជំ ហានដំបូងននសមភាព ធយនឌ័រនិ ង របជាធិបចែយយឆ្លលែនវ។ វាជួ យសរមួលដល់ការចូ លរួមផ្ទទល់របស់ស្រសតីក្សុ ងការចធវ ន ើចសចក្សតីសចរមចចិ ែត សាធារែៈ និ ងជាមចធោបាយននការធានាឲ្យមានទទួ លខុ សរែូវខពស់កាន់ តែរបចសើរចំ ច ធទាះបីមានស្រសថីជារបមុខដឹ កនាំរដឌក៏ធដ្ឋយ3 កបុងករមិ េទាបជាងធគទ្ី ២កបុងពិ ភពធោក

ោះស្រសតី”2

ធៅេំ បន់ អាសុីបា៉សុីហិច វ មានអបកនធោបាយជាស្រសថី

មដលស្រសថីជាសភាជិ កសភាធៅកបុងេំ បន់ធនះមានមេ១៨,៣%។4

1

គណ្ៈកមាម្ិការសថីពីការបំបាេ់ធច្ចលរាល់ទ្រមង់ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹងនារ ីធភទ្, អនុស្ថសន៍ទ្ូធៅ ធលខ ២៣៖ ស្រសថីកុង ប នធោបាយនិងជីវ ិេស្ថធារណ្ៈ” (កិចចរបជុំធលើកទ្ី១៦, ១៩៩៧ )<www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/recommendations/ recomm.htm#recom23>.

2 3

ស.ហ.ស.យ.ព <http://www.unifem.org/gender_issues/democratic_governance/>. អាស្រសថីទ្ ធអស ្ុមិធន (Astrid S. Tuminez), ធកើនធឡើងដល់កំពូល? របាយការណ្៍សថីពីធមដឹកនាំស្រសថីធៅអាសុី” (២០១២) ទ្ំព័រ

៤៣។ <http://sites.asiasociety.org/womenleaders/wp-content/uploads/2012/04/Rising-to-the-Top.pdf>.

4

ក.អ.ស.ហ,

“សមភាពធយនឌ័រកបុងការ ិោល័យធបាះធនបេកបុងេំបន់អាសុីបាសុីហិច វ ៖សកមមភាព៦ោ៉ ងធដើមផីពរងីកការពរងឹង

សិទ្ិនអំណាចស្រសថី” (កញ្ញដ ២០១២) ទ្ំព័រ ៥ <www.snap-undp.org/elibrary/Publications/DG-2012-GenderEquality.pdf>.

1

ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ភាពេំណាងេិ ចេួចហាក់ ដូចជាមិ នពាក់ ព័នន ន ឹ ងសមិ ទ្ិព ន លននសងគមធសដឌកិចធច នាះធទ្។ របធទ្សនានាដូចជាជប៉ុន ស្សុក (“ផ.ស.ស”)

និ ងកូ ធរ ៉ខ្ងេផូងមដលរបធទ្សទាំងពី រធនះសុទ្មន េអួេថ្នមានផលិេផលកបុង

និ ង មានការអប់ រ ំករមិ េខពស់ធនាះ ធៅមេរបឈមនឹ ងការទ្ទ្ួ លបានសមភាពធយនឌ័ រ

កបុងនធោបាយធដ្ឋយ េំណាងស្រសថីធៅកបុងសភាជាេិរបស់ជប៉ុ នមាន១១,៣% និង េំ ណាងស្រសថីធៅស្ថទប័ ន ថ្នបក់ មូលដ្ឋឌន ថ្នបក់េំបន់កុងរបធទ្សជប៉ ប ុ នមានមេ ៨% រ ីឯស្រសថីធៅរបធទ្សកូ ធរមានមេ១៤% កបុងសភារបស់ ខលួន។5 េំ ណាងស្រសថីមានចំ នួនេិចេួ ចធៅកបុងនធោបាយធៅមេបនថធកើេមាន

ធដ្ឋយស្ថរមានកតាថមួ យ

ចំ នួនមដលភាគធរចើនសុទ្នមេពាក់ ព័នន ន ឹងកតាថវបផ្ម៌ និ ង កតាថរបវេថិស្ថស្រសថ។ របាយការណ្៍របស់កមមវ ិ្ី អភិវឌណន៍សហរបជាជាេិ(“ក.អ.ស.ហ”) នបំ២០១០ បងា​ាញថ្ន“គមាលេធយនឌ័រដ៏ យូរអមងវង” ធនះបណា ថ លឲ្យ មានបទ្ដ្ឋឌនធយនឌ័ ររបនពណ្ីមដលដកជាប់កុងទ្សសនៈស្រសថ ប ីជាអបកមានឋានៈបនាធប់បនសំ។6

ធលើសពីធនះ

តាមរបាយការណ្៍របស់សងគមអាសុីសីព ថ ីភាពជាអបកដឹកនាំរបស់ស្រសថីកុងអាសុ ប ីបានអះអាងថ្ន៖

“ជាញឹកញយ កបុងទ្សសនៈស្ថធារណ្ៈជនកថី បណា ថ ញផសពវផាយកថី ការអនុវេថន៍ជំធនឿស្ថសនាកថី

រកិេរកមរបនពណ្ីកថី

ស្រសតីចៅែំ បន់ អាសុីតែងធមើ លចឃើញក្សនុងរូបភាពជាភានក្ស់ ង្ហរនាំមានការផ្ទលស់បូ រត

និ ងរ ីក្សចចរមើនមិ នសូវមានរបសិទិ ភា ធ ពនិងធលចធធាល

ប៉ុ មនថមបជាធគធមើ លធឃើញថ្នស្រសថីជាអបកបធរមើផូ វល

ធភទ្ ជនរងធរោះធដ្ឋយស្ថរទ្ំ នាស់និងសរងាគម ឬ អបកច្ចំមេទ្ទ្ួ លយក មី រកូហិរញ្ដ វេទុ និ ង ជំ នួយ ធផសង។ ភាពជាអបកដឹកនាំកុ ងអាសុ ប ី ក៏ដូចជាេំ បន់ធផសងៗមដរ ធរចើនមេជាបុ រស។”7 ជាធរៀងរាល់នបំ

ធវទ្ិ កាធសដឌកិចព ច ិ ភពធោក

ធចញផាយរបាយការណ្៍សថីពីគមាលេធយនឌ័ រជា

សកលមដលបានច្ចេ់ ចំណាេ់ ថ្នបក់ របធទ្សចំនួន១៣៥ ទ្ូ ទាំងពិ ភពធោក ធលើសមភាពធយនឌ័រជារូបភាព រួមនិ ងតាមវ ិស័យ៤ធផសងោប រួមមានសុខភាព អប់រ ំ កាោនុ វេថភាពធសដឌកិចន ច ិងសិទ្ិអ ន ំ ណាចនធោបាយ។ របាយការណ្៍ធនះបានច្ចេ់ថ្នបក់របធទ្សកមពុជាទាំងមូលកបុងលំដ្ឋប់ធលខធរៀងទ្ី១០៣

មេធលខធរៀងទ្ី ៩១

ធលើ សិទ្ិអ ន ំ ណាចនធោបាយ និ ង ធលខធរៀងទ្ី១២០ចំ ធពាះអនុ សូចនាករននស្រសថីកុងេំ ប មណ្ងរដឌមរនថី។”8 កមពុ ជារេូវច្ចេ់ថ្នបក់ កាន់ មេទាបធៅធលើសូចនាករវ ិស័យអប់រ ំទាំងមូ លមដលមានធលខធរៀងទ្ី១១៦។9 ធបើ រកធល

កធមើ លកបុងេំបន់អាសុីបា៉សុីហិក វ របធទ្សកមពុជាសទិេកបុងធលខធរៀងទ្ី១៧ កបុងចំ ធណាម ២៣របធទ្ស មដល ទាបជាងរបធទ្សជិេខ្ងធៅធទ្ៀេ។10 ការធបថជាញចិ េធថ ដើមផីបធងកើនេំណាងនធោបាយជាស្រសថីធៅកមពុជា ធចញមកពីករមិេថ្នបក់ខពស់របស់រដ្ឋឌ ភិ បាល។ កបុងសនធរកថ្នធៅកាន់ មរនថីរដ្ឋឌភិ បាលជាស្រសថី៦០០នាក់កុងន ប ប ំ២០១០ នាយករដឌមរនថី ហ៊ុន មសន 5 6 7 8

ដមដល ទ្ំព័រ ៦ ។ អាស្រសថីទ្ ធអស ្ុមិធន, “ធកើនធឡើងដល់កំពូល ? របាយការណ្៍សថីពីធមដឹកនាំស្រសថីធៅអាសុី” (២០១២) ទ្ំព័រ ១១-១២ ។ ដមដល ទ្ំព័រ ១១ ធវទ្ិកាធសដឌកិចចពិភពធោក “របាយការណ្៍សថីពី គមាលេធយនឌ័រជាស្ថកល” (២០១២) ទ្ំព័រ ១៣៤ ។

<http://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2012.pdf> 9

ដមដល, ទ្ំព័រ ១៣៤ ។

10

ដមដល, ទ្ំព័រ ១៨ ។

2

ននកមពុជាបានទ្ទ្ូ ចឲ្យមរនថីរាជការ បធងកើនចំ នួនសមាមារេស្រសថីកុងរដ្ឋ ប ឌ ភិ បាល ធដ្ឋយសំមដងនូ វកថីសងឃឹមថ្ន រដ្ឋឌភិ បាលនឹ ងមានស្រសថី៥០%ធៅរគប់លំដ្ឋប់ថ្នបក់ ទាំងអស់ ធហើយធោកក៏សងកេ់្ងន់ផងមដរថ្ន ស្រសថីគួររេូវ ធរជើ សតាំងកបុងេំ មណ្ងធដ្ឋយមានការទ្ទ្ួ លខុ សរេូវ។11 បមនទមពី ធនះ ធោលនធោបាយមួ យចំ នួនគួ រដ្ឋក់ ធចញធដើ មផីធឆលើយេបធៅនឹងវ ិសមភាពធយនឌ័រករមិេខពស់កុបងរគប់វ ិស័យទាំងអស់កុងសងគ ប ម

រួមទាំងការ

ធកើនធឡើងេំណាងនធោបាយជាស្រសថីជាធដើ ម។ ធទាះជាោ៉ ងធនះកថី

ដំ ធណ្ើរការងារជាធរចើនមដលធៅធសសសល់រេូវបំ ធពញធដើ មផីធានាថ្នគមាលេ

ធយនឌ័រធៅកមពុជាធៅមានលំហរេូ ច

ធហើយស្រសថីនិងកុ មារ ីអាចមានលទ្នភាព

ឱកាសដូចោបនិ ងបុ រសនិ ង

កុ មារាផងមដរ។ ឥរ ិោបទ្វបផ្ម៌ចំធពាះការរ ីកចធរមើនរបស់ស្រសថីរេូវមេធដ្ឋះស្ស្ថយ ធដើមផីធានាថ្នការធរ ើស ធអើងនឹ ងមិ នច្ចប់ធផថើមតាំងពី កុងផធ ប ះធៅ។

បញ្ដ េិច ថ ាប់និងធោលនធោបាយរេូវមេអនុវេថន៍ឲ្យបានជាក់

ោក់ ធដើ មផីបំធពញនូ វការធបថជាញទាំងធនះធ្វើឲ្យមានការោំរទ្ និ ងការធលើកទ្ឹ កចិេស ថ ិទ្ិ អ ន ំ ណាចរបស់ស្រសថី។ ការបរងួមេូចននគមាលេធយនឌ័រ ទាំងការនិ ោយជាទ្ូធៅ និ ង ធផ្ទថេធៅធលើេំណាងនធោបាយ គឺ ជាចំ នុច សំខ្ន់ សរមាប់ការអភិ វឌណន៍របកបធដ្ឋយសម្ម៌របស់កមពុជា។

11

វណ្ត ធរឿន និងលូសុី ចរដន, “ហ៊ុន មសនទាមទាឲ្យមានស្រសថីធរចើនកបុងរដ្ឋឌភិបាល” (កាមសេឌឺមខមបូឌាធដលី ០៤ វ ិចឆិកា ២០១០)។

3

2 យោលបំណ្ង វិសាលភាព និង វិធីសាស្រ្ត ធោលបំ ណ្ងននរបាយការណ្៍ធនះគឺ

បងា​ាញពី ទ្ិនបន័យមដលរបមូ លបានមកពីការស្ស្ថវរជាវរបស់

ម.ស.ម.កសថីពីស្ថទនភាពលមីៗរបស់អក ប េំ ណាងនធោបាយស្រសថីធៅកមពុជា។ ជាេិនឹងមកខិ េជិ េដល់កុងធពលខ្ងមុ ប ខធនះ

ធដ្ឋយស្ថរមេការធបាះធនបេ

របាយការណ្៍ធនះមានបំ ណ្ងចូ លរួមចំ មណ្កមសវងយល់

ទ្ិ ដឌភាពទាំងមូ ល និងការរ ីកចធរមើ នធលើស្ថទនភាពស្រសថីធៅកបុងនកនធោបាយកមពុជា មដលផថល់ជារបភព ព័ េ៌មានសរមាប់អបកពាក់ ព័នទា ន ំងអស់រម ួ ទាំង រដ្ឋឌភិបាល គណ្បកសនធោបាយ សងគមសុីវ ិល មាចស់ធនបេ និ ង សហគមន៍អនថរជាេិ។ ការពិ និេយធមើ លធៅធលើមផបកបញ្ដ េិច ថ ាប់ និ ង រកបខ័ណ្ឍធោលនធោបាយធ្វើធឡើងធដ្ឋយពិ និេយធៅ ធលើគនលឹះសំខ្ន់ៗននចាប់ជាេិ េំ បន់ និងអនថរជាេិមដលពាក់ព័នធន ៅនឹ ងសិទ្ិ អ ន ំណាចខ្ងនធោបាយស្រសថី រពមទាំងឯកស្ថរធោលនធោបាយនិ ងយុទ្នស្ថស្រសថមដលរដ្ឋឌភិ បាលបានតាក់មេងធឡើង។

ការវ ិភាគពី

ស្ថទនភាពបចចុបផនបរបស់ស្រសថីកុងនធោបាយធកើ ប េធចញពីការពិ និេយធឡើងវ ិញោ៉ ងសុីជំធៅ ធលើទ្ិនន ប ័ យមដល មាន ទាក់ ទ្ងនឹ ងស្រសថីកុងស្ថ ប ទ នភាពនធោបាយ។ ទ្ិនបន័យធនះ មដលជួនកាលមានទ្ិ នបន័យធផសងៗោប អាច រកបានធៅតាមធគហទ្ំ ព័ររបស់រកសួងនានា ឯកស្ថរធោលនធោបាយ របាយការណ្៍ដ្ឋក់ជូនស.ហ.និង របាយការណ្៍ស្ថធបសធង់នានារបស់អងគការមិ នមមនរដ្ឋឌភិ បាល។ ទាក់ ទ្ងនឹ ងការវ ិភាគសថីពីឧបសគគននេំ ណាងនធោបាយស្រសថី ម.ស.ម.ក បានពិ និេយធឡើងវ ិញនូ វ របកគំ ធហើញការងារេស៊ូមេិសិទ្ិ ម ន នុ សសរបស់ខួន ល មដលទាក់ទ្ងនឹងការពិ ធរោះធោបល់ជាមួ យនដគូ ជាេិ ថ្នបក់ េំបន់ និ ងអនថរជាេិ រពមទាំងស្ស្ថវរជាវនផធកុង ប ធដ្ឋយមផអកធលើរបាយការណ្៍នានាមដលធចញផាយ ធដ្ឋយនដគូ រជាេិ និ ងអនថរជាេិ ។ ការស្ស្ថវរជាវធនះធកើ េធចញពីសិកាខស្ថោ12និងការពិ ភាការកុម13 ការចុ ះ ស្ស្ថវរជាវនិងសំភាសផ្ទធល់14 ធៅេំ បន់ជនបទ្ និ ង ទ្ី រកុង និ ងកិ ចព ច ិ ភាកាេុ មូល15ធ្វើធឡើងធៅរាជធានី ភបំធពញរបស់ ម.ស.ម.ក។ ទ្ិ នបន័យធនះរេូវបានរបមូលនិ ងវ ិភាគ ធដ្ឋយកំ ណ្េ់នូវកតាថរបឈមមួ យចំនួន

12

ម.ស.ម.ក បានធរៀបចំ សិកាខស្ថោធៅនលង៣០-៣១មខកកកដ្ឋនបំ២០១២ ជាមួយនឹងរកុមរបឹកាឃុំសងាកេ់ ធដើមផីពរងឹងសមេទភាព

ស្រសថីជាប់ធនបេកបុងការធបាះធនបេឃុំសងាកេ់នបំ២០១២ សថីពី ការធឆលើយេបធៅបញ្ញ ា របស់មាចស់ធនបេ និងធដើមផីផថល់ឱកាសឲ្យស្រសថីមក ពីគណ្ៈបកសធផសងៗោបធរៀនពីោបធៅវ ិញធៅមក និងធដើមផីកស្ថងបណា ថ ញរវាងោបនិងោបមដលមកពីគណ្បកសធផសងោប។ 13

ម.ស.ម.ក បានធរៀបចំ ការពិភាការកុម ៥រកុម រួមមានមនុសសទាំងអស់៥២នាក់ចូលរួម ច្ចប់ពីមខកញ្ញដដល់មេ​េុោ២០១២។ ២

រកុមធៅរាជធានីភំបធពញ មួយរកុមមានស្រសថី៩នាក់មដលធមដឹកនាំសងគមសុីវ ិលមដលធ្វើការធលើសិទ្ិនស្រសថី និងមួយរកុមជាមួយនឹងរកុម ការងាសនថិភាពយុវជន ធរៅពីធនាះ ៣រកុមធទ្ៀេធៅធខេថរកធចះ កំពេ និង កំពង់ច្ចម មដលមានសមាជិកសហគមន៍ រកុមរបឹកា ឃុំ និងធមភូមិ។ 14

ម.ស.ម.ក បានសមាភសមនុសស៨នាក់ កបុងមខកញ្ញដនិងេុោកបុងភបំធពញ កំពង់ច្ចមនិងធសៀមរាប។ អបកផថល់សមាភសន៍ រម ួ មាន សមាជិករកុមរបឹកាឃុំនាក់មកពីកំពង់ច្ចម និងធមឃុំធៅធសៀមរាប អនុរដឌធលខ្​្ិការរកសួងកិចចការនារ ីមាបក់ អភិបាលធខេថរង ធសៀមរាបមាបក់ រពឹទ្នសភាមកពីគណ្បកសរបជាជនមាបក់ េំណាងរាស្រសថមកពីគណ្បកសសមរងសីមាបក់ និង រដឌធលខ្​្ិការរកុមរបឹកា ជាេិធដើមផីស្រសថីមាបក់។ 15

ម.ស.ម.ក មកដល់ធពលធនះបានធរៀបចំេុមូល៤ ធនានលង ៣០ធមស្ថ និង ១១កកកដ្ឋ ២០១២ និង ០៧កុមភៈ និង២១ កុមភៈ២០១៣។

4

មដលពិ បាកឲ្យមានការធកើនធឡើងេំណាងស្រសថីកុងនធោបាយ ប រួមមានផលប៉ ះពាល់វបផ្ម៌ របនពណ្ី និ ង ផបេ់គំនិេសងគម ធហើយកងវះខ្េនូ វការទ្ទ្ួ លបានការអប់រ ំ និ ង ការោំរទ្។ របាយការណ្៍ធនះក៏ ពធនលចនូ វអនុ ស្ថសន៍មួយចំនួនមដលដ្ឋក់ ជូនផ្ទធល់ធៅកាន់ រដ្ឋឌភិ បាល គណ្ បកសនធោបាយ និ ងសងគមសុីវ ិល ធដ្ឋយធសបើនូវយុទ្នស្ថស្រសថ និ ងយនថការនានាធដើ មផីបធងកើននូ វការចូ លរួម របស់ស្រសថីកុងនធោបាយកមព ប ថ ាប់មដលធឆលើយេបសំខ្ន់ ធៅកាន់ រដ្ឋឌភិ បាលនិ ង ុជា។ រ ីឯអនុស្ថសន៍បញ្ដ េិច គណ្បកសនធោបាយមដលមានលទ្នភាពបធងកើេចាប់

ម.ស.ម.កវ ិភាគធលើទ្ិដភា ឌ ពចាប់ធៅកមពុជាមដល

បានអនុ វេថន៍ចំធពាះស្រសថីកុងនធោបាយនិ ប ង កំ ណ្េ់វ ិស័យមដលអាចធ្វើឲ្យកាន់ មេរបធសើរធឡើង។ មួ យននដំ ធណ្ើរការធនះ ផងមដរ

ជាមផបក

ការស្ស្ថវរជាវធ្វើធឡើងចំធពាះអបកេំ ណាងនធោបាយស្រសថីធៅកបុងអងគនិេិេុោការ

ធដើ មផីបញ្ញ ជ ក់ថ្នធេើធោលនធោបាយនិ ងបទ្បផញ្ដ េិ ច ថ ាប់មបបធនះ

មានផលប៉ ះពាល់វ ិជជមាន

ឬោ៉ ងណាធៅធលើទ្ិដឌភាពនធោបាយកមពុជា។ អនុ ស្ថសន៍មិនមមនបញ្ដ េិច ថ ាប់ ក៏ដ្ឋក់ធចញផងមដរ តាមរយៈការស្ស្ថវរជាវរបស់ ម.ស.ម.ក. ដូ ច ជាធៅកបុងការពិ ភាកាជារកុម កិចព ច ិ ភាកាេុមូល និ ង សិកាខស្ថោ មដលអងគការនដគូ របានសំមដងនូវកថី បារមភនិងគូ សបញ្ញ ជ ក់ធលើចំណ្ុចមួ យចំនួនមដលពួ កធគចង់ធឃើញឲ្យមានការផ្ទលស់បូរថ

រពមទាំងតាមរយៈ

ការពិ និេយធលើគំនិេផថួចធផថើមនានាមដលបានធ្វើធឡើងធៅធលើពិភពធោកធនះ។ ធោលបំ ណ្ងននអនុស្ថសន៍ មដលមិនមមនបញ្ដ េិច ថ ាប់ ធនះគឺធដើមផីពរងឹ ង និ ង អភិ វឌណន៍ពីចលនាសមភាពសរមាប់ ស្រសថីកុងនធោបាយ ប តាមរយៈគំ និេផថួចធផថើមជាក់ មសថងមដលអបកពាក់ ព័នជា ន ធរចើនអាចធ្វើធៅបាន។

5

3 ព្ក្បខ័ណ្ឌបញ្ញ តតិ ោមនចាប់ណាមដលធ្វើឲ្យមានការធរ ើសធអើងដល់ស្រសថីធៅកមពុជាកបុងការធរបើ របាស់

សិទ្ិន ន ធោបាយ

របស់ខួនធនាះធទ្។ ល តាមការអនុវេថន៍ចាប់ ជាេិ និងថ្នបក់ ធរកាមជាេិ និ ងការចុ ះសច្ចចប័ ននូ វសននិសញ្ញដអនថរ ជាេិសំខ្ន់ ៗ រដ្ឋឌភិ បាលធបថជាញធដើ មផីការពារ និ ង ធលើកកមពស់សិទ្ិ ម ន នុ សស និ ង សិទ្ិស្រន សថី រួមទាំងសិទ្ិច ន ូ លរួម និ ងេំ ណាងកបុងនធោបាយ។ ប៉ុ មនថ ធបើធទាះជាឯកស្ថរចាប់មួយចំ នួនមានបញ្ដ េិជា ថ ក់ ោក់មដលេរមូវឲ្យ ស្រសថីមាននាទ្ី កុងធ្វ ប ើ ធសចកថីសធរមចជាក់ ោក់ និ ង មុ ខេំមណ្ងខ្ងរដឌបាលោ៉ ងណាក៏ធដ្ឋយ ធៅមេមិ ន មានយនថការចាប់ណាមួ យ

មដលធានាបានពីភាពជាេំ ណាងធយនឌ័ រទាំងពីរធសមើោបកបុងនធោបាយធនាះ

មដរ។ ជំ ពូកធនះនឹ ងធរៀបរាប់ ពីទ្ិដភា ឌ ពរកបខ័ ណ្ឍបញ្ដ េិនា ថ ធពលបចចុបផនបធៅកមពុជា

ទាក់ ទ្ងនឹ ងស្រសថីកុង ប

នធោបាយ។ មផបកដំ បូងកបុងជំពូកធនះនឹងពិ និេយធៅធលើចាប់ ជាេិ និង បទ្បផញ្ដ េិ ថនានារួមមាន រដឌ្មមនុញ្ដ ននរពះរាជាណាចរកកមពុជា(“រដឌ្មមនុញ្ដ”) និ ង ចាប់ធបាះធនបេ។ មផបកទ្ី ២ននជំ ពូកធនះគឺពិនិេយធលើសននិ សញ្ញដអនថរជាេិ មដលពាក់ព័នន និ ងអនុ សញ្ញដមដលកមពុជាបាន ផថល់សច្ចចប័ ន។

3.1 ចាប់ជាតិ 3.1.1

រដឌ្មមនុញ្ដ រដឌ្មមនុញ្ដជាចាប់

កំ ពូលននកមពុជា។ មារតាខ្ង ធរកាមននរដឌ្មមនុញ្ដបធងកើេជា

រដឌ្មមនុញ្ដននរពះរាជាណាចរកកមពុជា មារតា ៣៤ (លម)ី “របជាពលរដឌមខមរទាំងពីរធភទ្មានសិទ្ិនធបាះធនបេនិងអាចឈរធឈាមះឲ្យធគ ធបាះធនបេ។

របជាពលរដឌមខមរទាំពីរធភទ្ មដលមានអាយុោ៉ងេិច ១៨នបំ មានសិទ្ិនធបាះ ធនបេ។

របជាពលរដឌមខមរទាំងពីរធភទ្ មដលមានអាយុោ៉ងេិច ២៥នបំ អាចឈរ ធឈាមះឲ្យធគធបាះធនបេធរជើសធរ ើសជាេំណាងរាស្រសឋ។

រកបខណ្ឍមូ លដ្ឋឌនរបស់របជា

របជាពលរដឌមខមរទាំងពីរធភទ្

ពលរដឌ

ធឈាមះឲ្យធគ ធបាះធនបេធរជើសធរ ើសជាសមាជិករពឹទ្នសភា។

ជាពិ ធសសសិទ្ិស្រន សថី

ធដើមផីចូលរួមកបុងជី វ ិេ នធោបាយនិ ងស្ថធារណ្ៈ កបុងរបធទ្សរបស់ខួន។ ល មារតា៣៤ (លមី) ធានានូ វសិទ្ិ ន ពលរដឌនិងនធោបាយដល់ របជាពលរដឌធដើមផីធបាះធនបេ

មដលមានអាយុោ៉ងេិច

៤០នបំអាចឈរ

បទ្បផញ្ដេិឋបនទយសិទ្ិនធបាះធនបេនិងសិទ្ិនឈរធឈាមះឲ្យធគធបាះធនបេរេូវ មចងកបុងចាប់ធបាះធនបេ។” មារតា ៣៥

“របជាពលរដឌមខមរទាំងពីរធភទ្មានសិទ្ិនចូលរួមោ៉ ងសកមមកុ ងជី ប វភាព នធោបាយ ធសដឌកិចច សងគមកិចច និងវបផ្ម៌របស់របធទ្សជាេិ(...)” មារតា ៤៥

“ការធរ ើសធអើងរគប់របធភទ្ របនំងនឹងស្រសឋីធភទ្រេូវបំបាេ់ធច្ចល។ ការធ្វើ អាជីវកមមធលើការងាររបស់ស្រសឋី រេូវហាមឃាេ់។ បុរស និងស្រសឋីមានសិទ្ិនធសមើ

និ ងឈរធឈាមះធបាះធនបេ ជា

ោបកបុងរគប់វ ិស័យទាំងអស់ ជាពិធសសកបុងអាពាហ៍ពិពាហ៍ និងរគួស្ថរ។

ពិ សសសំធៅចំធពាះស្រសថីនិង

ធោលការណ្៍សម័រគចិេឋ បឋីមួយរបពននមួយ។”

អាពាហ៍ពិពាហ៍រេូវធ្វើតាមលកខខណ្ឍមដលមានមចងកបុងចាប់

6

និងតាម

បុ រស។ ជាពិ ធសស មារតា ៣៥ននរដឌ្មមនុញ្ដ បងា​ាញពីសិទ្ិ នមូលដ្ឋឌនននការចូ លរួមកបុងនធោបាយសរមាប់ របជាពលរដឌមខមររគប់រប ូ ធដ្ឋយមិ នរបកាន់ ធភទ្។

រដឌ្មមនុញ្ដហាមរបាមរាល់ទ្រមង់ ននការធរ ើសធអើ ងរបនំង

នឹ ងនារ ីធភទ្ដូ ចមានបងា​ាញកបុងមារតា ៤៥។ សិទ្ិទា ន ំងបុ រសនិ ងស្រសថីធដើមផីឈរជាធបកខជនធបាះធនបេ នឹ ង បរ ិោយកបុងជំ ពូកបនាធប់កុងរដឌ ប ្មមនុញ្ដ ធនះសថីពីរដឌសភាជាេិ និងរពឹ ទ្នសភា។16 សិទ្ិ ធន បាះធនបេទាំងធនះគឺមានមចងជាពិ ធសសធៅកបុងចាប់ធបាះ ធនបេជាេិ (សូមធមើ លមផបក ៣.១.២ ខ្ងធរកាម)។

3.1.2

ចាប់ធបាះធនបេជាេិ រដឌសភា17គឺ ជាស្ថទប័នមដលរេូវផថល់សិទ្ិអ ន ំ ណាចបញ្ដ េិ ថ និង ជាសភាជាន់ ទាបរបស់កមពុជាធហើយ

មានសមាជិ ក១២៣រូបកបុងមណ្ឍលធខេថទាំង២៤ធៅរបធទ្សកមពុជា។ កបុងចំ ធណាមមណ្ឍលធបាះធនបេទាំង ២៤ មណ្ឍល១៥ មានអសនៈចរមុះបកស និ ង ៩ធផសងធទ្ៀេមានអសនៈបកសមេមួយ។ 18 សមាជិ កននរដឌសភារេូវបានធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយផ្ទធល់

តាមរបព័នេ ន ំ ណាងសមាមារេកបុង

អណ្េថិ៥នបំមថង19 អនុធោមធៅតាមចាប់សីព ថ ី ការធបាះធនបេធរជើ សតាំងេំ ណាងរាស្រសថ(“ច.ប.េ”) មដលបាន របកាសឲ្យធរបើ របាស់ធៅនបំ១៩៩៧ និង វ ិធស្ថ្នកមមធៅនបំ២០០៨នាធពលលមីៗធនះ។ មាចស់ធនបេធបាះ ធនបេឲ្យគណ្បកសនធោបាយ ជាជាងបុ គគល។ ការដ្ឋក់ធបកខជន និ ង ធលខធរៀងធបកខជនកបុងបញ្ជីធបកខភាព សទិេធរកាមការរគប់រគងរបស់ថ្នបក់ ដឹកនាំរបស់គណ្បកស ដូ ធចបះធហើយអបកធបាះធនបេមិ នអាចធរជើ សធរ ើសនូ វ លំដ្ឋប់ ធលខធរៀងរបស់ធបកខជនធនាះបានធទ្ មដលរបព័ននធនះធគអាចធៅបានថ្នរបព័ន“ន បញ្ជីបិទ្”។ ជាង ធនះធៅធទ្ៀេ ធបកខជនមេឯងមិ នអាចឈរកបុងធបាះធនបេបានធទ្។ ដូ ចធនះ ខណ្ៈមដលមាចស់ធនបេជាអបក សធរមចធរជើ សធរ ើសគណ្បកស

គណ្បកសនធោបាយខលួនឯងក៏ ជាអបកសធរមចថ្នធេើធបកខជនណាមដលរេូវ

ដ្ឋក់ឲ្យឈរធឈាមះធហើយអាចជាប់ ធនបេបានពិេរបាកដ។

ចំនួនអសនៈធៅតាមមណ្ឍលនីមួយខុ សៗោប

ច្ចប់ពី១រូប រហូេដល់ ១៨រូប។ មណ្ឍលេូ ចៗ ឬ សរមាប់ គណ្បកសនធោបាយេូ ចៗមានមេធបកខជនឈរ ធលខធរៀងលំដ្ឋប់ធលើធគ ធទ្ើ បមានឱកាសកបុងការជាប់ ធនបេពិេរបាកដ។20

16

រដឌ្មមនុញ្ដ មារតា ៧៦ និង៩៩(លមី)។ មានកងវល់មួយចំនួនទាក់ទ្ងនឹងរបសិទ្ិនភាពននរដឌសភា ជាពិធសសសធដ្ឋយស្ថរការ

ផ្ទលស់បូរនាធពលលម ថ ីៗធនះកបុង

បទ្បញ្ញ ជ នផធកុង ប

និង

និេិវ ិ្ីននរដឌសភាមដលកាេ់បនទយនូវសមេទភាពរបស់គណ្បកសមដលមាន

សមាជិកេិចេួចធដើមផីចូលរួមការជមជកធដញធដ្ឋលដ៏មានខលឹមស្ថរ។ សូមធមើល ម.ស.ម.ក “ករមងឯកស្ថរសថីពីស្ថទប័ន៖ រដឌសភា” សោបរេព័េ៌មាន(េុោ ២០១១) <www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=4960>.

17 18

រដឌ្មមនុញ្ដ មារតា ៩០ (លមី)។ ម.ស.ម.ក “ពរងឹងដំធណ្ើរការធបាះធនបេនិងការអនុវេថរបជា្ិបធេយយធៅកមពុជា៖ របាយការណ្៍សថីពីធវទ្ិការធលើការធបាះធនបេ

និងលំហររបជា្ិបធេយយ" (កកកដ្ឋ ២០១១) ទ្ំព័រ ៤១ ។ <www.sithi.org/admin/upload/media/[2011-09-15]Report%20on% 20 Forum%20on%20Elections%20and%20Democratic%20Space/15-092011_CCHR_FOREDS%20REPORT_JULY%2020 11_ENG.pdf>.

19 20

ច.ប.េ មារតា ៣និង ៥ ។ រឌូដ ដ្ឋធលរា៉ ប់ (Drude Dahlerup), “របាយការណ្៍សថីពីរធបៀបកបុងការឈានធៅដល់ធោលធៅអភិវឌណន៍សហសសវេសរ ៍ ៣ សថីពី

ការលុបបំបាេ់វ ិសមភាពធយនឌ័រកបុងស្ថទប័នស្ថធារណ្ៈរេឹមនបំ២០១៥ (វ ិចឆិការ២០១០) ទ្ំព័រ ១៥-១៧។

<www.statsvet.su.se/homepages/archive/drude_dahlerup/Cambodia_report_Dahlerup%20%20Dec%202.pdf>.

7

មារតា៣៣ និង៣៤ ននច.ប.េ បានកំ ណ្េ់ ពីលកខខណ្ឍសរមាប់ធបកខជនឈរធឈាមះធបាះធនបេ។ ខ ណ្ៈមដលមានកំ ហិេលកខខណ្ឍមួ យចំនួនចំ ធពាះអបកឈរធឈាមះធបាះធនបេ ជំ នាញ)

(រួមមាន

សញ្ញ ជ េិ

អាយុ

ជនទាំងពី រធភទ្រេូវអនុ ញ្ញដេធសមើោបឲ្យចុ ះធឈាមះជាធបកខជនកបុងគណ្បកសនធោបាយ។ ជាការ

ពិ េ ជនទាំងពី រធភទ្មានសិទ្ិ ធន បាះធនបេដូ ចោប ដូ ចមដលបានមចងកបុងមារតា ៥០ មដលសំធៅចំ ធពាះរបជា ពលរដឌមខមររគប់រប ូ ទាំងពីរធភទ្ ច្ចប់ពីអាយុ១៨នបំមដលបានចុ ះធឈាមះធៅកបុងបញ្ជីធបាះធនបេ។ រពឹទ្នសភា21មដលបានបធងកើេធឡើងកបុងនបំ១៩៩៩ គឺ ជាស្ថទប័ នជាន់ខពស់ននសភាកមពុជា។ រពឹ ទ្ស ន ភា មានសមាជិ កមិ នធលើសពីពាក់កណា ថ លននរដឌសភា22 ធ្វើធឡើងរាល់៦នបំមថង។

ធហើយការធបាះធនបេធរជើ សតាំងសមាជិ ករពឹទ្នសភា

ដូ ចមដលមានមចងធៅកបុងចាប់សីព ថ ី ការធបាះធនបេធរជើ សតាំងសមាជិ ករពឹទ្នសភា

២០០៥ (“ច.ប.ព”) សមាជិ ករពឹទ្ស ន ភាបចចុបផនបមាន ៦១រូប ២រូបរេូវមេងតាំងពីរពះមហាកសរេ និ ង ២រូប ធទ្ៀេធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយរដឌសភា

ចំ មណ្កឯធៅសល់ប៉ុនាមនធទ្ៀេរេូវបានធរជើសធរ ើសធដ្ឋយការធបាះធនបេ

អសកលតាមមណ្ឍលធបាះធនបេ៨េំបន់ធផសងោប មដលរួមមានសមាជិ ករកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ ទាំងអស់និង សមាជិ កននរដឌសភាសរមាប់េំបន់ធនាះ។23

ធបកខជនឈរធឈាមះធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសរពឹទ្នសភារេូវមេ

បំ ធពញលកខខណ្ឍដូ ចោបមដលបានកំ ណ្េ់ ជាក់ោក់កុង ប ច.ប.េ ធលើកមលងមេអាយុ សមាជិ ករពឹទ្ស ន ភា រេូវមានអាយុោ៉ងេិច ៤០នបំ។24

3.1.3

ចាប់នានាធៅថ្នបក់ធរកាមជាេិ របធទ្សកមពុជាមានរដឌបាលថ្នបក់ ធរកាមជាេិ៣ថ្នបក់។ ថ្នបក់ ខពស់ជាងធគ គឺទាំង២៤ធខេថ រួមមានទាំង

រាជធានីភំ ធប ពញផងមដរ ។ ថ្នបក់ខពស់ទ្ី២គឺធខេថមដលមបងមចកធៅជារកុងនិ ងស្សុក ផធុយពីរាជធានីរេូវមបង មចកធចញជាខ័ ណ្ឍ។ បនាធប់មក រកុង ស្សុក និ ងខ័ ណ្ឍរេូវមបងមចកជាឃុំ និងសងាកេ់ ។25

សរមាប់ថ្នបក់ ធរកាមជាេិទ្ី១និ ងទ្ី ២ ចាប់សីព ថ ី ការរគប់ រគងរដឌបាលរាជធានី ធខេថ រកុង ស្សុក ខ័ ណ្ឍ (“ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ”) នបំ២០០៨ បធងកើេឲ្យមានរកុមរបឹកាមដលមានសិទ្ិអ ន ំណាចបញ្ដ េិ ថ និងសិទ្ិ នអំណាច របេិ បេថិធដើ មផីធលើកកមពស់ការអភិវឌណន៍ និងវ ិជឈមការតាមមបបរបជា្ិ បធេយយ។26 ចំ នួនរកុមរបឹ កាគឺ មផអក ធលើរបធភទ្រកុមរបឹកា កតាថរបជាស្ថស្រសថ និ ងទ្ី តាំងភូ មិស្ថស្រសថ មដលអាចមានសមាជិ កច្ចប់ពី ៧រូប រហូេ ដល់ ២១រូប។27ចាប់ សីព ថ ី ការធបាះធនបេរកុមរបឹ ការាជធានី ធខេថ រកុង ស្សុក ខណ្ឍ (“ច.ប.ក.រ.ខ.ក.ស.ខ”) នបំ២០០៨ បានដ្ឋក់ធចញនូ វនិ េិវ ិ្ីសរមាប់ការធបាះធនបេសមាជិ កតាមរកុមរបឹ កានី មួយ។ សមាជិ កនន

21

សូមធមើលបមនទម៖ ម.ស.ម.ក “ករមងឯកស្ថរសថីពីស្ថទប័ន៖ រពឹទ្នសភា” សោបរេព័េ៌មាន(មករា ២០១២)

<www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=5188>.

22 23 24 25

រដឌ្មមនុញ្ដ, មារតា ៩៩ (លមី)។ ច.ប.ព, មារតា ៣-៦, ១១។ ច.ប.ព, មារតា ១៧។ មារតា ៤-៥, ចាប់អងគការ, សួមធមើលផងមដរ ស្ថថ្យ (Statoids),”ធខេថនានារបស់កមពុជា” (២០១១)

<http://www.statoids.com/ukh.html>.

26 27

ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ, មារតា ២, ១០, ២៩-៣០។ ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ, មារតា ១៨ ។

8

រកុមរបឹការេូវធបាះធនបេធរជើ សធរ ើស៥នបំមថងពី សំណាក់េំណាងមកពីរកុមរបឹ កាឃុំ សងាកេ់ ។28 មារតា ១៥ នន ច.ប.ក.រ.ខ.ក.ស.ខ បានមចងថ្ន “របជាពលរដឌមខមរទាំងពី រធភទ្” មានសិទ្ិឈ ន រធឈាមះជាធបកខជនរបកួេ របមជងអសនៈកបុងរកុមរបឹកាមួ យកបុងចំ ធណាមរកុមរបឹ កាទាំងអស់ ធបើ ជនធនាះបានបំ ធពញតាមលកខខណ្ឍ មដលមានមចងកបុងមារតា ២១ នន ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ។ ជាលមីមង ថ ធទ្ៀេ លកខខណ្ឍធនះសំធៅធលើ សញ្ញ ជ េិ អាយុ និ ង ករមិេសមេទភាពរបស់ធបកខជន ប៉ុ មនថមិនបានកំ ណ្េ់ធលើធយនឌ័ រ។ ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ បានមចងពី ការបធងកើេគណ្ៈកមាម្ិការោ៉ ងធហាចណាស់ចំនួន៣ ដូ ចជាគណ្ៈ កមាម្ិ ការសរមបសរមួលបធចចកធទ្ស គណ្ៈកមាម្ិការពិ ធរោះធោបល់កិចចការស្រសថីនិងកុ មារ និ ង គណ្ៈក មាម្ិ ការលទ្នកមម ធដើ មផីជួយកិ ចចការរបស់រកុមរបឹ កា។29 ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ បានកំ ណ្េ់ពីសមាសភាពធយ នឌ័រធៅកបុងគណ្ៈកមាម្ិការទាំងអស់ រពមទាំងបញ្ដ េិទា ថ ក់ ទ្ងធៅនឹ ងបុ គគលិករបស់រកុមរបឹកាកបុងមារតា ១១៨, ១២៧ និ ង១៧៦ មដលេរមូវឲ្យមានេំ ណាងជាស្រសថីសមស្សបធៅនឹ ងមុខេំ មណ្ងកបុងជួរថ្នបក់ ដឹកនាំ និងការធ្វើធសចកថីសធរមច។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ ក៏មានមចងពី ការបធងកើេគណ្ៈអភិ បាល សរមាប់រាជធានី និង ធខេថ រកុង ស្សុក និ ង ខណ្ឍ នី មួយៗ។ គណ្ៈអភិ បាលេំ ណាងឲ្យរដ្ឋឌភិ បាល ធហើយ រដឌមរនថីរបស់ខួនធៅថ្ន ល ប ក់ មូលដ្ឋឌន និ ងទ្ទ្ួលបនធុកផថល់របឹ កាដល់រកុមរបឹកា។ គណ្ៈអភិ បាលនី មួយៗ មានសមាជិ កច្ចប់ពី៣រូប រហូេដល់៧រូប មដលបានមេងតាំងកបុងអណ្េថិ៤នបំ។ គណ្ៈអភិ បាលរេូវដឹកនាំ ធដ្ឋយអភិ បាលមាបក់ មដលជួ យធរជាមមរជងកបុងភារកិចម ច ួ យចំ នួន។

មានមេមរនថីរាជការជាន់ ខពស់មដលមាន

សមេទភាពជំ នាញជាក់ ោក់ននរកសួងមហានផធ ធទ្ើ បអាចរេូវធរជើ សធរ ើសកបុងេំ មណ្ងធនះបាន។ ប៉ុ មនថ ច.គ.រ .រ.ខ.ក.ស.ខ ធលើកធឡើងោ៉ ងចាស់ោស់ថ្ន ទាំងបុ រស និង ស្រសថី រេូវមេពិ ច្ចរណាសរមាប់ ការមេងតាំង ធនះ។30 ធដើមផីពរងឹងអភិ បាលកិ ចម ច ូលដ្ឋឌនមបបវ ិមជឈការ នាមជាធសនា្ិ ការរគប់ រគងរដឌបាលថ្នបក់ ទាបជាងធគ

រកុមរបឹ កាឃុំ

សងាកេ់រេូវបានបធងកើេធឡើងកបុង

តាមចាប់សីព ថ ីការរគប់រគងរដឌបាលរកុមរបឹ កាឃុំ

សងាកេ់ (“ច.គ.រ.ក.ឃ.ស”) នបំ២០០១។ រកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ បំ ធពញេួ នាទ្ីទាំងេំ ណាងនិងរដឌបាល៖ ទ្ទ្ួ លបនធុកធលើការបធងកើេធោលនធោបាយ និ ងកមមវ ិ្ីនានាកបុងនាមជារបជាជនធៅមូ លដ្ឋឌន ក៏ដូចជាអនុ វេថន៍ធោលនធោបាយ និងកមមវ ិ្ីមដលរដឌមរនថីកុងជួ ប ររដ្ឋឌភិ បាលនិ ងស្ថទប័ននានាបានដ្ឋក់ធចញ។ ដូ ចការ វ ិភាគបងា​ាញខ្ងធលើ

រកុមរបឹ កាឃុំធដើ រេួដ៏សំខ្ន់កុងរបព័ ប នន ន ធោបាយននកមពុជា

ធរពាះឃុំជាអបកធបាះ

ធនបេធរជើ សធរ ើសរកុមរបឹកាធៅថ្នបក់ ស្សុក និ ងធខេថ រពមទាំងធបាះធនបេដល់រពឹទ្នសភាធទ្ៀេផង។ ជាងធនះ ធៅធទ្ៀេ រកុមរបឹ កាឃុំទ្ទ្ួ លបនធុកធរជើ សធរ ើសធមភូមិ។31 រកុមរបឹកាឃុំ មាន អសនៈច្ចប់ពី៥រូប ដល់ធៅ ១១រូប អាស្ស័យធលើរបជាជនកបុងឃុំ និ ងទ្ំ ហំភូមិស្ថស្រសថននឃុំធនាះ។32

28 29 30 31 32

ច.ប.ក.រ.ខ.ក.ស.ខ, មារតា ២-៤ , ២៧។ ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ, មារតា១១៥ ។ ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ, មារតា ១៣៨-១៤៧ ។ ច.គ.រ.ក.ឃ.ស, មារតា ៣០ និង ៤២ ។ ច.គ.រ.ក.ឃ.ស, មារតា ១២ ។

9

វ ិធស្ថ្នកមមចាប់សីព ថ ី ការធបាះធនបេរកុមរបឹ កាឃុំសងាកេ់

(វ ិ.ច.ប.ក.ឃ.ស)

២០០៦

មចងថ្ន

សមាជិ កននរកុមរបឹ កាឃុំ សងាកេ់ រេូវបានធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយការធបាះធនបេជាសកល និ ង ធដ្ឋយ ផ្ទធល់សរមាប់ អណ្េថិ៥នបំមថង។ ដូ ចការធបាះធនបេថ្នបក់ ជាេិ អបកមានសិទ្ិធន បាះធនបេធបាះធនបេធៅឲ្យគណ្ បកស

ជាជាងធៅធលើឯកេថនាម

ធហើយធគធរបើេំណាងតាមសមាមារេធដើមផីកំណ្េ់ ចំនួនរកុមរបឹកាមដល

គណ្បកសនីមួយៗមានធៅកបុងឃុំ។33 កបុងមារតា១៩ (លមី) បានពធនលចធឡើងថ្ន របជាពលរដឌមខមរទាំងពី រធភទ្ មានសិទ្ិ នធសមើោបធដើមផីចុះធឈាមះកបុងបញ្ជីអក ប ធបាះធនបេធហើយធៅធបាះធនបេកបុងធពលធបាះធនបេ។ លកខខណ្ឍ សរមាប់ឈរជាធបកខជនធបាះធនបេមានមចងធៅកបុងមារតា ៤៥ (លមី) ផថល់សិទ្ិឈ ន រធឈាមះឲ្យធគធបាះធនបេ ធដ្ឋយធសមើភាពោបទាំងបុ រសនិ ងស្រសថី។ ចំ ធពាះធោលបំ ណ្ងននរបាយការណ្៍ធនះ អនុ រកិ េសថីពីវ ិមជឈការអំ ណាច េួ នាទ្ី និ ងភារកិចរច បស់ រកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់(“អនុ រកិ េ”)មានស្ថរៈសំខ្ន់ ពី ធរពាះមេអនុ រកិេធនះបានមចងបញ្ដ េិ ថ២ មដលេរមូវ ឲ្យមានស្រសថីកាន់ េំមណ្ងមដលធ្វើធសចកថីសធរមចធៅថ្នបក់មូលដ្ឋឌន។ មារតា១៩

ននអនុ រកិេធនះមចងថ្នគ

ណ្ៈកមាម្ិ ការរកុមរបឹកាសថីពីកិចចការនារ ីនិ ងកុ មារ គួ រមានរកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ ស្រសថីដឹកនាំ រ ីឯ មារតា២២ មចងថ្ន ោ៉ ងធហាចណាស់ េំ មណ្ងមួ យននធមភូ មិ អនុធមភូ មិ ឬ ជំនួយការភូ មិរេូវមានស្រសថីដឹកនាំ។

3.1.4

បញ្ញ ែិប ត តនថមក្សនុងចាប់ជាែិ

ចាប់សីព ថ ី គណ្បកសនធោបាយនបំ១៩៩៧ (“ច.គ.ន”) មចងថ្នរគប់របជាពលរដឌមខមររគប់រប ូ មដល មានអាយុោ៉ងេិ ច១៨នបំ ធដ្ឋយមិ នកំ ណ្េ់ធយនឌ័រ មានសិទ្ិច ន ូ លរួមកបុងគណ្បកសនធោបាយ។34 ជាង ធនះធៅធទ្ៀេ កបុងមារតា ១៤៧ (លមី) ននរដឌ្មមនុញ្ដមចងថ្ន សិទ្ិ នរបស់ “របជាពលរដឌមខមរទាំងពីរធភទ្” កបុងការ ចូ លរួមសមាជជាេិ ធកើេមានកបុងទ្រមង់ធផសងធទ្ៀេមដលពាក់ ព័នក ន ុងនធោបាយ។ ប ធឡើងកបុងធោលបំ ណ្ងពរងឹ ងរបជា្ិ បធេយយផ្ទធល់

សមាជជាេិ រេូវបធងកើេ

ធដ្ឋយធបើកឱកាសឲ្យរបជាពលរដឌមានសិទ្ិប ន ងា​ាញ

របាប់ធដ្ឋយផ្ទធល់ធលើបញ្ញ ា ធផសងៗ ផលរបធោជន៍ជាេិ និ ង ធលើកពីបញ្ញ ា និងសំធណ្ើរនានាធៅដល់អជាញ្រ និ ងរដឌធដើមផីធដ្ឋះស្ស្ថយ។”35 ប៉ុ មនថ សមាជជាេិមិនមដលរេូវបានធរៀបចំ ធឡើងធទ្ ធដ្ឋយស្ថរដ្ឋឌភិ បាលមក ដល់ធពលធនះមិនបានធរៀបចំ ធ្វើការរបជុំទាំងធនាះធទ្។36

3.2 ចាប់អនតរជាតិ មារតា ៣១ននរដឌ្មមនុញ្ដមចងថ្ន“រពះរាជាណាចរកកមពុជា ទ្ទ្ួ លស្ថគល់ និ ង ធោរពសិទ្ិ ម ន នុ សស

ដូ ចមានមចងកបុង្មមនុញ្ដននអងគការសហរបជាជាេិ ធសចកឋីរបកាសជាសកលសឋីពីសិទ្ិ ម ន នុ សស និ ង កេិកា

សញ្ញដ រពមទាំងអនុ ញ្ញដទាំងឡាយទាក់ ទ្ងធៅនឹ ងសិទ្ិម ន នុ សស សិទ្ិ នា ន រ ី និ ងសិទ្ិ ក ន ុ មារ។” អនុ សញ្ញដនឹង កេិ កាសញ្ញដទាំងធនះបានបញ្ូ ច លធដ្ឋយផ្ទធល់ធៅកបុងចាប់ ជាេិធដ្ឋយស្ថរកមពុជាបានផថល់សច្ចចប័ នធៅនបំ 33 34 35 36

វ ិ.ច.ប.ក.ឃ.ស មារតា ២-៣ និង ៥។ ច.គ.ន មារតា ១២ ។ រដឌ្មមនុញ្ដ មារតា ១៤៧។

គណ្ៈកមមការសិទ្ិនមនុសសអាសុី “កមពុជា៖សមាជជាេិ មដលអបករេូវបានរគប់រគងនិងអបករគប់រគងធគជួបោបមិនបានដូចស្ថទប័នរដឌ ្មមនុញ្ដបធងកើេ” (មិនា ២០០៩) <www.humanrights.asia/news/ahrc-news/AHRC-STM-057-2009>

10

១៩៩២ មដលការបញ្ូ ច លមបបធនះរេូវបានបញ្ញ ជ ក់ពីធសចកថីសធរមចកបុងរកុមរបឹកា្មមនុញ្ដចុះ នលងទ្ី១០ ក កកដ្ឋ ២០០៧ បានមចងថ្ន “អនុ សញ្ញដអនថរជាេិ មដលកមពុជាទ្ទ្ួ លស្ថគល់” បធងកើេបានជាមផបកមួ យននចាប់ កមពុជា។37

3.2.1

ធសចកថីរបកាសជាស្ថកលសថីពីសិទ្ិនមនុសស ធសចកថីរបកាសជាសកលសថីពីសិទ្ិម ន នុ សស

(“ស.ប.ស.ស”)

រេូវបានមហាសនបិបាេអងគការសហ

របជាជាេិអនុ ម័េ (“ម.ស.ស.ហ”) ធៅនលង ១០្បូ ១៩៤៨ មដលជាសរសរធោលននរបបសិទ្ិម ន នុ សសអនថរជាេិ នាបចចុបផនបធនះ។ ធទាះបីមិនរេូវបានចាប់ចងជាកាេពវកិចចជាមបបមផនសីល្ម៌ ស.ប.ស.ស ក៏ ធបថជាញឲ្យរដឌ សមាជិ កននស.ហ. ធោរពោ៉ ងធពញធលញ និងធានានូ វសិទ្ិ ន និងធសរ ីភាពរបស់របជាពលរដឌមដលបាន មចងធៅកបុងមារតា៣០ននស.ប.ស.ស។ ស.ប.ស.ស មានទ្ំនុកចិេន ថ ិ ងឆលុះបញ្ញ ច ំងពី ធោលការណ្៍មូ លដ្ឋឌន រគឹ ះជាធរចើនននចាប់រដឌបផធវណ្ីអនថរជាេិ ។

សរមាប់ធោលបំ ណ្ងននរបាយការណ្៍ធនះ

បញ្ដ េិព ថ ីរមដល

សំខ្ន់ ជាងធគគឺមារតា២ និ ង ២១។ មារតា២ បញ្ញ ជ ក់ពីសិទ្ិ ធន សមើោបរបស់មនុ សសទាំងអស់ ធដ្ឋយមិ នគិ េធយនឌ័ រផងមដរ ៖

“មនុ សសមាបក់ៗអាចធរបើរបាស់សិទ្ិ ន ន ិងធសរ ីភាពទាំងអស់

មដលមានមចងកបុងធសចកឋីរបកាសធនះ

ធដ្ឋយោមនការរបកាន់មបងមចកមបបណាមួ យ មានជាអាទ្ិ៍ ពូ ជស្ថសន៍ ពណ្៌សមផុរ ធភទ្ ភាស្ថ

ស្ថសនា មេិ នធោបាយ ឬ មេិធផសងៗធទ្ៀេ ធដើមកំធណ្ើេជាេិ ឬសងគម រទ្ពយសមផេឋិ កំ ធណ្ើេ ឬ ស្ថទនភាពដនទ្ៗធទ្ៀេធឡើយ។ ធលើសពី ធនះ មិ នរេូវធ្វើការរបកាន់មបងមចកណាមួ យ ធដ្ឋយសំអាង ធៅធលើឋានៈខ្ងនធោបាយ

ខ្ងមដនសមេទកិចច

ឬខ្ងអនឋរជាេិ របស់របធទ្សឬមដនដីមដល

បុ គគលណាមាបក់រស់ធៅ ធទាះបី ជារបធទ្ស ឬ មដនដីននឯករាជយកឋី សទិេធរកាមអាណាពយបាលកឋី ឬ ោមនសវ័យរគប់ រគងកឋី ឬសទិេធរកាមការដ្ឋក់ករមិេធផសងធទ្ៀេណាមួ យដល់អ្ិបធេយយភាពកឋី។” មារតា២១ ធលើកធឡើងពីសិទ្ិន ន ធោបាយជាមូ លដ្ឋឌនរបស់របជាពលរដឌរគប់រប ូ ធដើ មផីចូលរួមកបុងដំ ធណ្ើរការ ធ្វើធសចកថីសធរមចស្ថធារណ្ៈ និងការធបាះធនបេននរបស់របធទ្សខលួន៖

“(១) មនុ សសរគប់ រប ូ មានសិទ្ិ ច ន ូ លរួមកបុងការដឹកនាំកិចចការស្ថធារណ្ៈននរបធទ្សរបស់ខួ ន ល ធដ្ឋយ ផ្ទធល់ ឬ តាមរយៈេំណាងមដលបានធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយធសរ ី។

(២) មនុ សសរគប់រប ូ មានសិទ្ិ ច ន ូ លបធរមើមុខងារស្ថធារណ្ៈ ននរបធទ្សរបស់ខួ ន ល កបុងលកខខណ្ឍ សម ភាព។

(៣) ឆនធៈរបស់របជាពលរដឌ ជាមូ លដ្ឋឌនអំ ណាចននការដឹ កនាំកិចចការស្ថធារណ្ៈ។ ឆនធៈធនះរេូវ សមមឋងធចញតាមរយៈការធបាះធនបេធទ្ៀងទាេ់ តាមធពលកំ ណ្េ់និងពិេរបាកដ មដលមានលកខណ្ៈ សកល ធសមើភាព និ ងសមាងេ់ ឬ តាមនី េិវ ិ្ី សមមូ លមដលធានាធសរ ី ភាពននការធបាះធនបេ។”

37

រកុមរបឹកា្មមនុញ្ដននរពះរាជាណាចរកកមពុជា ធសចកថីសធរមចធលខ ០៩២/០០៣/២០០៧ (១០ កកកដ្ឋ ២០០៧)។

11

3.2.2

កេិកាសញ្ញដអនថរជាេិ សីព ថ ីសិទ្ិនពលរដឌនិងសិទ្ិននធោបាយ កេិ កាសញ្ញដអនថរជាេិសីព ថ ីសិទ្ិ ព ន លរដឌនិងសិទ្ិ ន ន ធោបាយ (“ក.អ.ស.ព.ន”) រេូវបានអនុ ម័េធដ្ឋយ

ម.ស.ស.ហធៅនបំ១៩៦៦ និ ង ចូ លជា្រមានកបុងនបំ១៩៧៦។ ភាគី រដឌនន ក.អ.ស.ព.ន មានកាេពវកិចច ធោរពនិ ងការពារធសរ ីភាពពលរដឌនិងការទ្ទ្ួ លបានសិទ្ិ អ ន ំណាចនធោបាយរបស់របជាពលរដឌ ធជៀសពីការរ ំធោភសិទ្ិម ន នុ សសធលើរបជាពលរដឌ

ធដ្ឋយ

និ ងការពារភាគី ទ្ី៣ពីការបំ ពានធលើចាប់សិទ្ិម ន នុ សស

កមពុជាបានផថល់សច្ចចប័ នធលើ ក.អ.ស.ព.ន ធៅនលង២៦ ឧសភា នបំ១៩៩២។ មារតា២ នន ក.អ.ស.ព.ន បញ្ញ ជ ក់ ថ្ន សិទ្ិ មន ដលមានក.អ.ស.ព.នគឺ ការទ្ទ្ួលបានសិទ្ិអ ន ំ ណាច របស់បុគគលមាបក់ ៗ៖

“ភាគី និមួយៗ ននកេិ កាសញ្ញដធនះ រេូវធោរព និ ងធានាជូនរបជាពលរដឌរគប់ ៗរូបមដលធៅធរកាម អំ ណាចចាប់ធគរគប់ រគង

នូ វសិទ្ិនទាំងឡាយមដលធគបានទ្ទ្ួ លស្ថគល់ធៅកបុងកេិ កាសញ្ញដធនះ

ធដ្ឋយឥេរបកាន់ភាពខុ សោបរវាង ពូ ជស្ថសន៍ ពណ្៌ សមផុរ ធភទ្ ភាស្ថ ស្ថសនា មេិនធោបាយ ឬមេិ កុ ងវ ប ិស័យឯធទ្ៀេៗ ជាេិ កំធណ្ើេ វណ្ត ៈ ឬឋានៈធឡើយ។”

ជាពិ ធសស សរមាប់របាយការណ្៍ធនះគឺមារតា៣ មដលសងកេ់្ងន់ធលើសិទ្ិព ន លរដឌនិងនធោបាយ ធសមើោបចំ ធពាះទាំងពី រធយនឌ័ រ ៖

“រដឌជាសមាជិ កទាំងអស់រេូវធានាឲ្យមានសិទ្ិ ធន សមើោបរវាងបុ រស និងស្រសឋីកុ ងការអាស្ស័ ប យផលននសិទ្ិ ន ពលរដឌ និ ងសិទ្ិន ន ធោបាយដូ ចមដលបានមចងកបុងកេិ កាសញ្ញដធនះ។”

មារតា២៥ នន ក.អ.ស.ព.នបានដ្ឋក់ ធចញនូ វសិទ្ិជា ន មូ លដ្ឋឌនរគឹ ះកបុងការចូលរួមខ្ងនធោបាយ រួមទាំងការធបាះធនបេនិ ងសិទ្ិឈ ន រធឈាមះកបុងការធបាះធនបេ។

“ធដ្ឋយោមនការមបងមចកដូចមដលបានមចងកបុងមារតា២

និ ងធដ្ឋយោមនការរ ិេ​េផិេមដលមិ នសម

ធហេុផលរបជាពលរដឌរគប់ រប ូ មានសិទ្ិ ន និ ងមានឱកាសកបុងការ៖ ក)

ចូ លរួមចំ មណ្កដឹ កនាំកិចចការការងារស្ថធារណ្ៈធដ្ឋយផ្ទធល់ ឬ តាមរយៈេំ ណាងមដលខលួន

ធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយធសរ ី។

ខ) ធបាះធនបេ ឬឈរធឈាមះធបាះធនបេកបុងការធបាះធនបេពិ េរបាកដតាមកាលកំ ណ្េ់ធទ្ៀងទាេ់ជា សកលធសមើភាព និងធដ្ឋយសមាងេ់ មដលធានាការបធញ្ចញមេិ ធដ្ឋយធសរ ី ពីឆនធៈអបកធបាះធនបេ។ គ) ចូ លបធរមើមុខងារស្ថធារណ្ៈកបុងរបធទ្សរបស់ខួ នកប ល ុ ងលកខខណ្ឍទ្ូ ធៅធដ្ឋយសមភាព។”

3.2.3

អនុសញ្ញដសថីពីការលុបបំបាេ់រាល់ទ្រមង់ ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹងស្រសថីធភទ្ កិ ចរច ពមធរពៀងអនថរជាេិមដលសំខ្ន់ ជាងធគធលើសិទ្ិស្រន សថី

ទ្រមង់ននការធរ ើសធអើ ងរបនំងនឹ ងស្រសថីធភទ្

(“សុី-ដ-“)

គឺអនុ សញ្ញដសថីពីការលុបបំ បាេ់រាល់

អាចធៅមយ៉ ងធទ្ៀេថ្ន

“ចាប់អនថរជាេិសីព ថ ី សិទ្ិ ន

សរមាប់ស្រសថី”។ អនុ សញ្ញដធនះរេូវអនុម័េធឡើងធដ្ឋយ ម.ស.ស.ហ ធៅនបំ១៩៧៩ និ ងចូ លជា្រមានពី រនបំ បនាធប់គឺនបំ១៩៨១។ កមពុជាបានផថល់សច្ចចប័ ន សុី-ដ- ធៅនលង១៥ េុ ោ១៩៩២ ។ សុី-ដ-ឲ្យនិ យមន័ យការ 12

ធរ ើសធអើ ងធយនឌ័ រនិ ងបធងកើេរធបៀបវារៈមួ យសរមាប់រដឌសមាជិ កធដើ មផីច្ចេ់ វ ិធានការមដលធានាសិទ្ិ ន

និង

ធសរ ីភាពធសមើោបសរមាប់បុរសនិ ងនារ ី រួមទាំងវ ិធានការពិ ធសសបធណា ថ ះអាសនបខ្ងផលូវចាប់។ មារតា ២, ៣, ៤ កំ ណ្េ់ជាក់ ោក់នូវការធបថជាញអនុ សញ្ញដទាំងធនះដូ ចមានពិ ស្ថថខ្ងធរកាម៖

“រដឌភាគី ផឋនាថធទាសការធរ ើសធអើ ងរបនំងនារ ីធភទ្កបុងរគប់ ទ្រមង់ រពមធរពៀងោបអនុវេឋធោលនធោ

បាយ តាមមធ្យបាយសមស្សបនិងធដ្ឋយឥេពនយរធពល ធដើ មផីឈានធៅលប់ បំបាេ់ ការធរ ើសធអើ ងរបនំងស្រសឋីធភទ្(...)”38

“កបុងរគប់រគប់វ ិស័យ ជាពិធសសវ ិស័យនធោបាយ សងគមកិ ចច ធសដឌកិចចនិងវបផ្ម៌ រដឌរេូវច្ចេ់ វ ិធានការសមស្សបទាំងអស់ រួមមានការធ្វើចាប់ផង ធដើមផីធានាការអភិវឌណន៍ និ ង ការរ ីកចធរមើន ធពញធលញរបស់ស្រសថី ធដើមផីធានាឲ្យស្រសថីធរបើ របាស់និងអាស្ស័យផលសិទ្ិម ន នុ សស និ ង ធសរ ីភាពជា មូ លដ្ឋឌនធដ្ឋយសមភាពជាមួ យនឹងបុ រស។” 39 “ការអនុម័េធដ្ឋយរដឌភាគី នូ វវ ិធានការពិ ធសសបធណា ឋ ះអាសនប ធដើមផីពធនលឿនការកស្ថងសមភាព រវាងបុ រសនិងស្រសថី មិនរេូវច្ចេ់ទ្ុកជាការធរ ើសធអើងដូចបានមចងកបុងអនុ សញ្ញដធនះធទ្ ប៉ុ មនថធទាះតាម វ ិ្ីណាមួ យក៏ធដ្ឋយ

មិនរេូវមានន័ យថ្នរកាទ្ុកបទ្ដ្ឋឌនវ ិសមភាព

ឬដ្ឋច់ធដ្ឋយមឡកធឡើយ

វ ិធានការទាំងធនះរេូវដ្ឋក់ ឱយនិ រាករណ្៍ធៅធពលធោលធៅខ្ងសមភាពននឱកាស

និ ង

ននការ

របរពឹ េម ថ កធលើស្រសថីបានសធរមចធហើយ។” 40 ទាក់ ទ្ងនឹ ងការចូ លរួមនិ ងភាពេំណាងនធោបាយរបស់ស្រសថី មារតា៧ និ ង៨ ននសុី-ដ- មានស្ថរៈ សំខ្ន់ ណាស់។ មារតា៧ េរមូវឲ្យរដឌសមាជិកចូ លរួមោ៉ ងសកមមធដើ មផីធានាឲ្យស្រសថីសបាយនឹ ងធរបើសិទ្ិ ន ធបាះធនបេរបស់ខួនទាំ ល ងសកមមកីន ថ ិ ងអសកមមកី ថ ការចូលរួមធដ្ឋយធសមើភាពកបុងការធ្វើធសចកថីសធរមចជាស្ថ ធារណ្ៈ

(ក៏ដូចជាសិទ្ិ កា ន ន់ មុខការស្ថធារណ្ៈ

និ ងបំ ធពញមុ ខងារស្ថធារណ្ៈ)

និ ងសិទ្ិ នចូលរួមោ៉ ង

សកមមកុងអងគ ប ការសងគមសុីវ ិល។ មារតា៨ មចងពី ការទ្ទ្ួ លបានឱកាសធសមើោបដូ ចោបសរមាប់បុរសនិ ងស្រសថី ធ្វើជាេំ ណាងឲ្យរបធទ្សរបស់ខួនធៅថ្ន ល ប ក់ អនថរជាេិ។

38 39 40

សុី-ដ- មារតា ២ ។ សុី-ដ- មារតា ៣ ។ សុី-ដ- មារតា ៤ (១) ។

13

មារា ៧៖ “រដាភាគី រែូវរបកាន់យក្សវ ិធានការសមស្សបចដើ មបីលុបបំ បាែ់ចោលការចរ ើសចអើ ងរបឆ្លំងនឹ ង

ស្រសតីក្សុ ងជី ន វភាពនចោបាយនិ ងសាធារែៈរបស់របចទសនិ ងជាពិ ចសសរែូវធានាដល់ស្រសតីនូវលក្សខខែឌចសមើ ភាពជាមួ យបុ រសនូ វសិទិ ៖ធ (ក)

ធបាះធនបេធៅរគប់ការធបាះធនបេ

និ ងការធ្វើរបជាមេិស្ថធារណ្ៈនិងមានសិទ្ិ នឈរធឈាមះ

ធបាះធនបេសរមាប់អងគការស្ថធារណ្ៈមដលធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយធបាះធនបេ។

(ខ) ចូ លរួមតាក់ មេងធោលនធោបាយរបស់រដឌ និងការអនុ វេថធោលនធោបាយកាន់ មុខការ ស្ថ

ធារណ្ៈនិងបំ ធពញមុ ខងារស្ថធារណ្ៈ ធៅរគប់ករមិេជាន់ ថ្នបក់របស់រដ្ឋឌភិ បាល។

(គ) ចូ លរួមកបុងអងគការ និងសមាគមធរៅរដ្ឋឌភិ បាល មដលពាក់ព័នន ន ឹ ងជី វភាពស្ថធារណ្ៈ និង

នធោបាយរបស់របធទ្សជាេិ ។”

មារា ៨ ៖ “រដាភាគី រែូវរបកាន់យក្សវ ិធានការសមស្សបទំងអស់ចដើ មបីធានាឱ្យស្រសតីមានឱ្កាសចធវើជា ែំ ណាងរដ្ឋាភិ បាលចៅថានក្ស់អនតរជាែិ និងចូ លរួមក្សនុងក្សិ ចចការរបស់អងគការអនតរជាែិ ចដ្ឋយតផែក្សចលើ លក្សខខែឌចសមើភាពជាមួ យបុ រស និ ងចដ្ឋយគ្មមនការចរ ើសចអើ ង។”

ព័ េ៌មាននិ ងការមណ្នាំបមនទមសថីការបកស្ស្ថយនិ ងការអនុវេថឲ្យបានសមរមយ ននមារតា៧ និ ង៨ នន សុី-ដ-

បានធលើកធឡើងធៅកបុងអនុស្ថសន៍ទ្ូធៅធលខ២៣

អនុ ម័េធដ្ឋយគណ្ៈកមាម្ិ ការសថីពីការលុប

បំ បាេ់រាល់ទ្រមង់ ននធរ ើសធអើ ងរបនំងនឹ ងស្រសថីធភទ្ ( គណ្ៈកមាម្ិ ការ សុី-ដ-) ធៅនបំ១៩៩៧។41 អនុស្ថសន៍ ទ្ូ ធៅធលខ ២៥ សថីពីវ ិធានការពិ ធសសបធណា ថ ះអាសនបបានបញ្ញ ជ ក់ ោ៉ងចាស់នូវ “វ ិធានការ” ណាខលះមដល អាចមាន៖

“ពាកយថ្ន “វ ិធានការ” ធកាថបរួមធលើ និេិបញ្ដេិ ថ និ េិរបេិបេថិ និ ង រដឌបាល និងឧបរកណ្៍បទ្បញ្ដ េិ ថ ធផសងធទ្ៀេធផសង ធោលនធោបាយ និ ងការអនុ វេថន៍ជាធរចើន ដូ ចជាកមមវ ិ្ីអប់រ ំផសពវផាយ ឬោំរទ្។ វ ិភាជន៍ និងវ ិភាជន៍ ធឡើងវ ិញនូ វ្នធាន ការរបរពឹ េិធថ ឡើងតាមចំ ណ្ូលចិ េថ ធដ្ឋយធផ្ទថេធៅធលើការ ធរជើ សធរ ើស ការជួ ល ឬ ការេំ ធឡើងឋានៈ។ ធោលបណ្ងជាធរចើនភាជប់ ធៅនឹងធពលធវោកំ ណ្េ់ និ ង របព័ នក ន ូ តា។”42 ពិ ្ីស្ថរបមនទមធលើ

អនុសញ្ញដសថីពីការលុបបំ បាេ់រាល់ទ្រមង់ ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹងស្រសថីធភទ្

(“ពិ្ីស្ថរបមនទមសុី-ដ”)មដលបានអនុ ម័េធដ្ឋយ ម.ស.ស.ហ នបំ១៩៩៩ និងចូ លជា្រមានធៅនបំ២០០០ មចងថ្ន គណ្ៈកមាម្ិ ការសុី-ដ- មានសិទ្ិអ ន ំ ណាចពិច្ចរណាធលើពាកយបណ្ឹ ថ ងរបស់បុគគលឬរកុមបុ គគលមដល អះអាងថ្នសិទ្ិរន បស់ខួនរេូ ល វបានបំ ពានមដលមានមចងធៅកបុងសុី-ដ-។ និ េិវ ិ្ីននការដ្ឋក់ពាកយបណ្ឹ ថ ងអាច ធ្វើធឡើងតាមរយៈមធ្យបាយពី រោ៉ ងគឺ និ េិវ ិ្ីរបាស្ស័យទាក់ ទ្ង និង និេិវ ិ្ី ននការធសុើបអធងកេ។ ពិ្ីស្ថរ

បមនទមសុី-ដ” គឺ ជាឧបករណ្៍សរមាប់ជនរងធរោះពី ការរ ំធោភបំ ពានសិទ្ិ ធន ដើមផីមសវងរកដំ ធណាះស្ស្ថយនិង 41 42

គណ្ៈកមាម្ិការ សុី-ដ- អនុស្ថសន៍ ទ្ូធៅធលខ ២៣ (ធលើកទ្ី ១៦ នបំ ១៩៩៧)។ គណ្ៈកមាម្ិការ សុី-ដ- “អនុស្ថសន៍ទ្ូធៅធលខ ២៥ មារតា ៤ កថ្នខ័ណ្ឍទ្ី១ ននអនុសញ្ញដសុី-ដ- ធលើវ ិធានការពិធសសបធណា ថ ះ

សនប។ <http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/recommendations/General%20recommendation%2025%20(English).pdf>

14

នាំឲ្យរដ្ឋឌភិ បាលទ្ទ្ួ លខុ សរេូវខពស់ចំធពាះការធបថជាញរបស់ខួនធ្វ ល ើ ធឡើងធៅកបុងអនុ សញ្ញដសុី-ដ-។

របធទ្ស

កមពុជាបានចុ ះហេទធលខពិ ្ីស្ថរបមនទមសុី-ដ ធៅនលង១១ វ ិចឆិកា ២០០១ និ ងផថល់សច្ចចប័ នធៅនលង១៣ េុោ ២០១០ ធហើយចូ លជា្រមានពី នលង១២មខ មករា ២០១១។

3.2.4

ធសចកថីរបកាសសថីពីសិទ្ិម ន នុសសអាស្ថ៊ន ធសចកថីរបកាសសិទ្ិ ម ន នុ សសសមាគមរបជាជាេិអាសុីអធគបយ៍(“អាស្ថ៊ន”) (“ស.ប.ស.អ”)43 រេូវបាន

អនុម័េធដ្ឋយរដឌសមាជិ កអាស្ថ៊នកបុងកិ ចរច បជុំកំពូលអាស្ថ៊នធៅភបំធពញ របធទ្សកមពុជានានលង១៨ វ ិចឆិកា នបំ ២០១២។

កបុងបុ ពក វ ថ្នននធសចកថីមលលងការណ្៍ធនះបានបញ្ញ ជ ក់ពីស្ថរៈសំខ្ន់ននធសចកថីរបកាសពី ការរ ីក

ចធរមើ នរបស់ស្រសថីធៅកបុងេំបន់អាស្ថ៊ន44 មដលមានបញ្ញ ជ ក់ធៅកបុងមារតា១ ថ្ន របធទ្សសមាជិ កអាស្ថ៊ន ទាំងអស់រេូវខបះមខបង

“ធលើកកមពស់និងអនុវេថការចូ លរួមរបស់ស្រសថីឲ្យមានសមភាពនិ ងរបសិទ្ិ ភា ន ពរគប់

ធពលណាមដលអាចធ្វើធៅបានរគប់វ ិស័យនិ ងរគប់ថ្នបក់ ទាំងអស់កុ ងជី ប វ ិេនធោបាយ ធសដឌកិចច សងគម និ ង វបផ្ម៌ របស់សងគមទាំងធៅថ្នបក់ ជាេិ េំ បន់ និ ងអនថរជាេិ ។”

ជាងធនះធៅធទ្ៀេ សរមាប់ ធោលបំ ណ្ងននរបាយការណ្៍ធនះ មារតា ២, ៤, និ ង ២៥ (១) ននស.ប. ស.អ សំខ្ន់ ណាស់។ មារតា ២ នន ស.ប.ស.អ បញ្ញ ជ ក់ពីសិទ្ិធន សមើោបរបស់មនុ សសរគប់រប ូ ធដ្ឋយោមនការ មបងមចកធយនឌ័ រ៖

“មនុ សសរគប់ រប ូ អាចធរបើរបាស់សិទ្ិ ននិងធសរ ីភាពមដលមានមចងោ៉ ងចាស់ កបុងធសចកថីរបកាសធនះ ធដ្ឋយោមនការរបកាន់មបងមចកមបបណាមួ យ មានជាអាទ្ិ៍ ពូជស្ថសន៍ ធយនឌ័រ អាយុ ភាស្ថ

ស្ថសនា មិ េនធោបាយ ឬ មេិធផសងៗ ធដើ មកំ ធណ្ើេជាេិ ឬសងគម ស្ថទនភាពធសដឌកិចច កំ ធណ្ើេ ពិ ការភាព និ ងស្ថទនភាពដនទ្ធផសងធទ្ៀេធឡើយ” មារតា ៤ នន ស.ប.ស.អ អះអាងពី សិទ្ិ ស្រន សថីថ្ន៖

“សិទ្ិ ស្រន សថី កុ មារ មនុ សសច្ចស់ ជនពិ ការ កមមករចំណាកស្សុក និ ងរកុមងាយរងធរោះ និ ងរកុមឯធកា គឺ ជាសិទ្ិ នដ្ឋច់ខ្េ មចកមិ នបាននិ ង មិ នអាចកាេ់ផ្ទថច់បានពី ធសរ ីភាពជាមូលដ្ឋឌននិងសិទ្ិ ម ន នុ សស បានធឡើយ។” មារតា ២៥ (១) អះអាងនូ វសិទ្ិរន បស់មនុ សសរគប់រប ូ ចូ លរួមកបុងរដ្ឋឌភិ បាល ទាំងធដ្ឋយផ្ទធល់និង ធដ្ឋយរបធោល៖

“មនុ សសរគប់ រប ូ មដលជារបជាពលរដឌននរបធទ្សមួ យមានសិទ្ិ នចូលរួមកបុងរដ្ឋឌភិបាលរបស់ខួ ន ល ទាំង

ផ្ទធល់កី ថ ឬរបធោលកថី តាមរយៈការធបាះធនបេ​េំ ណាងរបស់ខួ នតាមមបបរបជា្ិ ល បធេយយអនុ ធោម ធៅតាមចាប់ជាេិ ។”

43 44

អាចមសវងរកបានតាមរយៈ www.asean.org/news/asean-statement-communiques/item/asean-human-rights-declaration.

អនុម័េធៅនលង ០៥ កកកដ្ឋ ១៩៨៨ ធដ្ឋយរដ្ឋឌភិបាលរប៊ុយធណ្ ឥណ្ូឍ ធនសុី មា៉ ធឡសុី សឹងាបុរ ី និង នល ។ អាចមសវងរកបានតាម រយៈ www.asean.org/communities/asean-socio-cultural-community/item/declaration-of-the-advancement-of-women-in-theasean-region-bangkok-thailand-5-july-1988.

15

រកុមសិទ្ិ ម ន នុ សសជាេិ េំ បន់ និងអនថរជាេិ មានការរបុងរបយ័េច ប ំ ធពាះការអនុម័េននស.ប.ស.អធនះ។ ចំ ណ្ុចចំបងមដលគួ រឲ្យរពួយបារមភគឺស.ប.ស.អ សមាជិ ក។

នឹ ងធ្វើឲ្យធខាយដល់កាេពវកិចចចាប់អនថរជាេិរបស់រដឌ

ខណ្ៈមដលបទ្ដ្ឋឌនសិទ្ិ ម ន នុ សសថ្នបក់ េំបន់មានបំណ្ងកស្ថងធលើបទ្ដ្ឋឌនអនថរជាេិ

ធហើយ

ធដ្ឋះស្ស្ថយកងវល់ ឬ ចំ នុចសរមាប់ផលរបធោជន៍ជាក់ ោក់ធៅថ្នបក់ េំបន់ស.ប.ស.អ ហាក់មិនឲ្យេនមល ធលើបទ្ដ្ឋឌនអនថរជាេិកុងេំ ប បន់ អាសុីអធគបយ៍។ កងវល់ធនះមានឬសគល់ធចញមកពីពាកយមិនចាស់ោស់នន ធសចកថីរបកាសធនះមដលអនុ ញ្ញដេឲ្យរដឌនីមួយៗ

បងា​ាញពី ភាពរ ឹេ​េផិេធលើសិទ្ិ ម ន នុ សសធលើធហេុផលមួ យ

ចំ នួន។45 ធទាះោ៉ ងធនះកថី ឯកស្ថរជាក់ ោក់ចំធពាះសិទ្ិស្រន សថីទាំងធនះនឹងពរងឹងធៅធលើចាប់ និ ងលិខិេូបក រណ្៍ធផសងធទ្ៀេផងមដរ។

45

ម.ស.ម.ក៖ កេ់សំោល់ពីភាពធរោះថ្នបក់ននការអនុម័េយកធសចកថីរបកាសសថីពីសិទ្ិនមនុសសអាស្ថ៊ន (ធសចកថីមលលងការណ្៍) (១៩

វ ិចឆិការ ២០១២) <www.cchrcambodia.org/media/files/press_release/315_211chroaabpahde_en.pdf>; សំ ធខមមប៊ល (Sam Campbell), “ធសចកថីរបកាសអាស្ថ៊នអនុញ្ញដេឲ្យកមពុជាបំពានសិទ្ិម ន នុសស, អបកយុទ្ននាការរពមាន” (ឌឺហាគធឌៀន ២៣ វ ិចឆិកា ២០១២) <www.guardian.co.uk/global-development/2012/nov/23/asean-declaration-cambodia-flout-human-rights>.

16

4 ព្ក្បខ័ណ្ឌយោលនយោបាយ ជំ ពូកខ្ងធរកាមធនះនឹងបងា​ាញពី ទ្ិដឌភាពទ្ូធៅននរបបធោលនធោបាយបចចុបផនបទាក់ ទ្ងនឹង ការ ចូ លរួម និងភាពជាេំ ណាងរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយធៅកមពុជា។ ធទាះបីជា មានរកបខណ្ឍចាប់បាន ផថល់ស្រសថីមានសិទ្ិព ន លរដឌ និ ងនធោបាយធសមើនឹងបុរសក៏ធដ្ឋយ ក៏ការធរ ើសធអើងខ្ងធយនឌ័ រធៅមេបនថធកើេ មានជាបញ្ញ ា ្ងន់្ងរធៅកមពុជា។

ធដើ មផីរបយុទ្រន បនំងនឹ ងការរារាំងជាធរចើនធលើការចូ លរួម

េំ ណាងរបស់ស្រសថីធដ្ឋយសមភាពកបុងវ ិស័យនធោបាយ

និងភាពជា

រាជរដ្ឋឌភិ បាលកមពុជាបានធបថជាញខលួនធលើធោល

នធោបាយជាេិ និ ងអនថរជាេិ មួយចំ នួន។ ជាទ្ូ ធៅ ធដ្ឋយស្ថរធោលនធោបាយទាំងធនះជាមផបកមួ យនន មផនការ្ំ សរមាប់ការអភិ វឌណន៍ជាេិ

របាយការណ្៍ធនះនឹ ងធផ្ទថេធលើយុទ្នស្ថស្រសថជាក់ ោក់ទាំងធនាះមដល

ពាក់ ព័នផ្ទ ន ធ ល់នឹងេំ ណាងស្រសថីខ្ងនធោបាយ។ នធោបាយអនថរជាេិ មដលកមពុជាបានអនុម័េ

មផបកដំ បូងននជំ ពូកធនះនឹងពិ និេយធលើឯកស្ថរធោល

រ ីឯមផបកទ្ី ពីរ

វ ិភាគធលើយុទ្នស្ថស្រសថធោលនធោបាយជាេិ

មដលរដ្ឋឌភិ បាលបានរបកាសឲ្យធរបើ កបុងធោលបំ ណ្ងពរងឹងេួ នាទ្ីស្រសថីកុងនកនធោបាយ។ ប

4.1 ព្ក្បខណ្ឌយោលនយោបាយថ្ននក្់តំបន់ និងសាក្ល 4.1.1 ធសចកថីរបកាសរកុងធប៉កាំង និង ធវទ្ិកាសកមមភាព ធសចកថីរបកាសរកុងធប៉ កាំង និង ធវទ្ិ ការសកមមភាព (“ស.ក.ប.វ.ស”) រេូវបានអនុម័េធដ្ឋយ ១៨៩ របធទ្ស រួមទាំងរបធទ្សកមពុជាផងមដរ ធៅកបុងសនបិសិទ្ពិ ភពធោកធលើកទ្ី៤សថីពីស្រសថី មដលធ្វើធឡើងធៅទ្ី រកុងធបកាំង របធទ្សចិ ន កាលពី នលងទ្ី៤រហូេដល់ទ្ី ១៥ មខកញ្ញដ នបំ១៩៩៥។ ធដ្ឋយមផអកធៅធលើការធបថជាញ ធោលនធោបាយអនថរជាេិ ពីមុនមកធៅកបុង

អនុសញ្ញដសថីពីការបំ បាេ់រាល់ទ្រមង់ ននការធរ ើសធអើ ងរបនំង

នឹ ងស្រសថីធភទ្(សុី-ដ)នបំ១៩៨១ និ ងយុទ្នស្ថស្រសថសមលឹងធនពះធៅមុខទ្ី រកុងនណ្រូប៊ីធដើ មផីពធនលឿនស្រសថីនបំ១៩៨៥46 ស.ក.ប.វ.ស

ជារធបៀបវារៈសរមាប់ពរងឹ ងអំ ណាចស្រសថី

និងសមភាពធយនឌ័ រ។

ធសចកថីរបកាសធនះរក

ធឃើញ “ចំ នុចបញ្ញ ា គនលឹះ” ចំ នួន១២ និងធលើកនូ វធោលបំ ណ្ងជាយុទ្នស្ថស្រសថអមជាមួ យនឹ ងសកមមភាពជាក់ ោក់សរមាប់ធដ្ឋះស្ស្ថយឧបសគគកនលងមកមដលរារាំងសមភាព ការអភិ វឌណន៍ និ ង សនថិភាព។47 ធសចកថី របកាសបានពធនលចពីេួនាទ្ីោ៉ងសំខ្ន់របស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ

ធរពាះសធមលងស្រសថីមានស្ថរៈ

សំខ្ន់ ធដើមផីធលើកកមពស់យុេិ ្ ថ ម៌ និង អភិ បាលកិចមច បបរបជា្ិ បធេយយ រពមទាំង រ ិះគន់ធលើភាពេំណាង ស្រសថីេិចេួចធៅមេធកើ េធឡើងជាបនថបនាធប់ ធៅរគប់គរមិ េននជួ ររដ្ឋឌភិ បាល របេិ បេថិ។

ជាពិ ធសសកបុងេំ មណ្ងខពស់ខ្ង

ធោលបំ ណ្ងជាយុទ្នស្ថស្រសថពីរោ៉ ងមដលរេូវបធងកើេធឡើងកបុងមផបកការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័

យនធោបាយគឺ៖ ទ្ី មួយ “ច្ចេ់ វ ិធានការធដើមផីធានាឲ្យស្រសថីមានលទ្នភាពទ្ទ្ួ លបានធសមើោប និ ងការចូ លរួម ធពញធលញកបុងរចនាសមពន័អ ន ំ ណាច និង ការធ្វើធសចកថីសធរមច” និង ទ្ី ពី“បធងកើនសមេទភាពស្រសថីធដើមផីចូល 46 47

១៩៨៥ យុទ្ស្ថ ន ស្រសថទ្ីរកុងននរូប៊ីសមលឹងធនពះធៅមុខសរមាប់ការរ ីកចធរមើនរបស់ស្រសថី <www.un-documents.net/nflsaw.htm>. ស.ហ.ស.យ.ព, “សនបិសិទ្ពិភពធោកធលើកទ្ី៤ននអងគការសហរបជាេិសីព ថ ីស្រសថី ធវទ្ិកាសកមមភាព” (១៩៩៥)

www.un.org/womenwatch/daw/beijing/platform/plat1.htm#concern>

17

រួមកបុងការដឹកនាំ និ ងការធ្វើធសចកថីសធរមច”។ ស.ក.ប.វ.ស ដ្ឋក់ធចញនូ វអនុស្ថសន៍ ជាក់មសថងមួ យចំ នួន ធៅកាន់អបកពាក់ ព័ននជាធរចើន រួមមានរដ្ឋឌភិ បាល គណ្បកសនធោបាយ អងគការសងគមសុីវ ិលនិងវ ិស័យឯក ជន ធដ្ឋយជំ រញ ុ អបកទាំងធនះចុ ះធ្វើសកមមភាពវ ិជជមានធដើ មផីធលើកកមពស់ការចូ លរួមនិ ងភាពជាេំ ណាងរបស់ 48 ស្រសថីកុងនកនធោបាយ ប ។ ស.ក.ប.វ.ស ក៏គូសបងា​ាញពី ស្ថរៈសំខ្ន់ននការបធងកើេនិ ងពរងឹងយនថការស្ថទ

ប័ នរបកបធដ្ឋយរបសិទ្នភាពសរមាប់ការរ ីកចធរមើនរបស់ស្រសថីធៅថ្នបក់ជាេិ និង អនថជាេិ មដលធនះទាក់ទ្ង ធៅនឹ ងមផបកទ្ី២ននជំ ពូកធនះ ធដ្ឋយធផ្ទថេធលើធោលនធោបាយជាេិ និ ង ស្ថទប័ នមដលរដ្ឋឌភិ បាលអនុម័េ ធដើមផីធលើកកមពស់បញ្ញ ា ស្រសថី។49

4.1.2 ធោលធៅអភិវឌណន៍សហសសវេសរ ៍ ធោលធៅអភិ វឌណន៍សហសសវេសរ ៍ (“គ.អ.ស”) ជាករមងននធោលធៅអភិ វឌណន៍អនថរជាេិ ជាក់ោក់ ទាំងរបាំបីមដលរពមធរពៀងធដ្ឋយរដឌជាសមាជិ កននអងគការសហរបជាេិ ធៅនបំ២០០០

“ធសចកថីរបកាស

សហសសវេសរ ៍។”50 គ.អ.ស មដលរេូវបានមបងមចក និ ង ធរៀបធរៀងធៅតាមសូចនាករមួ យចំ នួនធផសងៗោប ធរោងនឹ ងសធរមចឲ្យបានធៅរេឹ មនបំ២០១៥។ គ.អ.ស មានចំ ណ្ុចធៅធផសងៗោបជាធរចើ ន ប៉ុ មនថសរមាប់ កបុងរបាយការណ្៍ធនះ ធោលធៅទ្ី៣ “ធលើកេំ ធកើ ងសមភាពធយនឌ័ រ និ ងការផថល់សិទ្ិ អ ន ំណាចដល់ស្រសថី” ជា មផបកមួ យោ៉ ងសំខ្ន់ ។

សូចនាករមួ យកបុងចំ ធណាមសូចនាករទាំងបីមដលវាស់មវងពី ការវ ិវឌណន៍ននធោល

ធៅទ្ី៣គឺ“សមាមារេអសនៈរបស់ស្រសថីធៅកបុងសភាជាេិ ។”51

រដឌហេទធលខីទាំងអស់ននធសចកថីរបកាស

សហសសវេសរ ៍បានធបថជាញដ្ឋក់ ជូនរបាយការណ្៍ជាធទ្ៀងទាេ់ ធដើមផីរេួេពិ និេយ និង វាយេនមលពីការអភិ វឌណន៍ ដំ ណាក់ កាលបចចុបផនប

និ ងពិ និេយធៅធលើេរមូវការ

និងយុទ្ស្ថ ន ស្រសថឲ្យស្សបធៅតាមកាលកំ ណ្េ់នានបំ

២០១៥ ។

4.1.3 គណ្ៈកមមការ អាស្ថ៊នសថីពីការធលើកកមពស់ និងការពារសិទ្ិនស្រសថី និងកុមារ ធៅនបំ២០១០ អាស្ថ៊នបានបធងកើេគណ្ៈកមមការសថីពីការធលើកកមពស់ និងការការពារសិទ្ិ ស្រន សថី និង កុ មារ (“គ.ក.ក.ស.ស.ក”) មដលបនថធោលបំ ណ្ងននការការពារ និងធលើកកមពស់សិទ្ិ ន សុខមាលភាព និង ការចូ លរួមរបស់ស្រសថី និ ងកុ មារ។ គ.ក.ក.ស.ស.ក

ផថល់នូវអាជាញ្រពិ ធរោះធោបល់ ធហើយអាចបធងកើេ

ធោលនធោបាយយុទ្នស្ថស្រសថផងមដរគឺបធងកើនការយល់ដឹង និ ងកុ មារធៅកបុងសហគមន៍អាស្ថ៊ន។

និ ងធ្វើការេស៊ូមេិធដើ មផីធលើកកមពស់សិទ្ិស្រន សថី

គ.ក.ក.ស.ស.ក មានអបកេំ ណាងពី ររូបមកពី រដឌសមាជិ ក គឺមួយ

ទ្ទ្ួ លខុ សរេូវធលើសិទ្ិស្រន សថី និ ងមួ យរូបធទ្ៀេទ្ទ្ួ លខុ សរេូវធលើសិទ្ិក ន ុ មារ។ កិចរច បជុំធលើកទ្ី១ធ្វើធឡើងរយៈ

48

ស.ហ.ស.យ.ព “សនបិសិទ្ពិភពធោកធលើកទ្ី៤ននអងគការសហរបជាេិសីព ថ ីស្រសថី ធវទ្ិការសកមមភាព” G ស្រសថីកុងការសធរមចចិ ប េថ និងការធ្វើធសចកថីសធរមចចិេថ, (១៩៩៥) <www.un.org/womenwatch/daw/beijing/platform/decision.htm> 49

ស.ហ.ស.យ.ព “សនបិសិទ្ពិភពធោកធលើកទ្ី៤ននអងគការសហរបជាេិសីព ថ ីស្រសថី ធវទ្ិការសកមមភាព” H. យនថការស្ថទប័នសរមាប់

ការរ ីកចធរមើនរបស់ស្រសថី(១៩៩៥) <www.un.org/womenwatch/daw/beijing/platform/institu.htm> 50 51

អាចទញយក្សបានតាមរយៈចគហទំព័រ www.un.org/millennium/declaration/ares552e.htm. អងគការសហរបជាែិ “បញ្ជ ីារាងផលូវការននសូចនាក្សរធោលធៅអភិវឌណន៍សហសសវេសរ ៍” (២០០៨)

http://mdgs.un.org/unsd/mdg/Host.aspx?Content=indicators/officiallist.htm>

18

ធពលពី រនលងគឺពីនលងទ្ី១៦-១៨ កុមភៈ ២០១១ ធៅធលខ្​្ិ ការដ្ឋឌនអាស្ថ៊ន ទ្ី រកុងដយកាតារបធទ្សឥណ្ូឍ ធនសុី ធហើយគ.ក.ក.ស.ស.ក ធរោងមានកិ ចរច បជុំពីរដងកបុងមួ យនបំជាធទ្ៀេទាេ់ ។

មេធគហាក់រងច្ចំធមើ លថ្នធេើ

គណ្ៈកមមការធនះនឹ ងកាលយជាឧបករណ្៍ដ៏មានរបសិទ្ភា ន ពករមិេណា កបុងោំរទ្ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ ធៅកបុងេំបន់អាសុីអាធគបយ៍ធៅធឡើយ។52

4.2 ព្ក្បខ័ណ្ឌយោលនយោបាយជាតិ 4.2.1 ធោលធៅអភិវឌណន៍សហសសវេសរ ៍កមពុជា

របធទ្សកមពុជាបានអនុ ម័េធោលធៅអភិ វឌណន៍សហសសវេសរ ៍សកល

របឈមរបស់ខួនឲ្យមានលកខ ល ណ្ៈកាន់មេរបធសើរធឡើង

ធដើ មផីមកលំអរពី ស្ថវតានិ ងការ

ធដ្ឋយបធងកើេឲ្យមានធោលធៅអភិវឌណន៍សហសស

វេសរ ៍កមពុជាកបុងរបាយការណ្៍វឌណនភាពននគ.អ.ស នបំ២០០៣។ គ.អ.ស.ក មានធោលបំ ណ្ង៩ចំនុច ធៅ កបុងធោលធៅទ្ី៣(“គ.អ.ស.ក៣”) ធលើកធឡើងពីសមភាពធយនឌ័ រនិ ងការផថល់សិទ្ិ អ ន ំណាចដល់ស្រសថី មដល រេូវបានមបងមចកជា៤ចំណ្ុចធៅកំ ណ្េ់ធដ្ឋយសូចនាករមួ យចំ នួន។53 ចំណ្ុចធៅរួមធលខ៧កបុង គ.អ.ស.

ក៣ ជាចំ នុចសំខ្ន់ ចំធពាះការស្ស្ថវរជាវធនះ ធរពាះចំ ណ្ុចធៅធនះនឹ ង “លុបបំបាេ់វ ិសមភាពធយនឌ័រធៅ កបុងស្ថទប័នស្ថធារណ្ៈ”

ធដ្ឋយបធងកើនសមាមារេអសនៈមដលកាន់ កាប់ធដ្ឋយស្រសថីធៅកបុងស្ថទប័នរដឌបាល

និ ងស្ថទប័នរដឌបាល។ តារាងទ្ី១ ខ្ងធរកាមបងា​ាញពីការធមើ លទ្ូ ធៅននសូចនាករជាក់ ោក់ ទាំងរបាំបី៖ តារាងទ្ី១៖ គ.អ.ស.ក៣ចំណ្ុចធៅទ្ី៧ (លុបបំបាេ់វ ិសមភាពធយនឌ័រកបុងស្ថទប័នស្ថធារណ្ៈ) សូចនាករ ៣.៨

54

បធងកើនសមាមារេអសនៈកាន់ កាប់ ធដ្ឋយស្រសថីធៅកបុងរដឌសភាជាេិពី១២% ធៅនបំ២០០៣ ធៅ ៣០% រេឹមនបំ២០១៥

សូចនាករ ៣.៩

បធងកើនសមាមារេអសនៈកាន់ កាប់ ធដ្ឋយស្រសថីធៅកបុងរពឹទ្នសភាពី ១៣% ធៅនបំ២០០៣ ធៅ ៣០% រេឹមនបំ២០១៥

សូចនាករ ៣.១០

បធងកើនសមាមារេននរដឌមរនថីជាស្រសថីពី ៨% ធៅនបំ ២០០៣ធៅ ១៥% រេឹមនបំ២០១៥

សូចនាករ ៣.១១

បធងកើនសមាមារេននរដឌធលខ្​្ិការជាស្រសថីពី ៦% ធៅនបំ២០០៣ធៅ១៨%រេឹមនបំ២០១៥

សូចនាករ ៣.១២

បធងកើនសមាមារេននអនុ រដឌធលខ្​្ិការជាស្រសថីពី៥% ធៅនបំ២០០៥ ធៅ២០%កបុងនបំ២០១៥

សូចនាករ ៣.១៣

បធងកើនសមាមារេននអភិបាលធខេថស្រសថីជាពី ០%ធៅនបំ២០០៣ ធៅ ១០%រេឹមនបំ២០១៥

សូចនាករ ៣.១៤

បធងកើនសមាមារេននអភិ បាលធខេថរងជាស្រសថីពី១%ធៅនបំ២០០៣ ធៅ ១៥% រេឹមនបំ ២០១៥

សូចនាករ ៣.១៥

បធងកើនសមាមារេននសមាជិករកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ ជាស្រសថី ពី៨%ធៅនបំ២០០៣និង ២៥% រេឹមនបំ ២០១៥

52

គ.ក.ក.ស.ស.ក “លកខខណ្ឍរបេិបេថិ គណ្ៈកមមការអាស្ថ៊នសថីពីការធលើកកមពស់ និងការពារសិទ្ិនស្រសថី និងកុមារ” (២០១០) និង

“ការពារសិទ្ិនស្រសថី និងកុមារ” ( ២០១១) <www.aseansec.org/25910.htm> 53

ក.អ.ស.ហ, “អវីជាភាពខុសោបរវាងធោលធៅអភិវឌណន៍សហសសវេសរ ៍ និងធោលធៅអភិវឌណន៍ សហសសវេសរ ៍កមពុជា?” (២០១២) )

<www.un.org.kh/undp/mdgs/cambodian-mdgs/what-are-the-cambodia-millennium-development-goals> 54

រកសួងមផនការកមពុជា “គ.អ.ស.ក (២០០៦)” <www.mop.gov.kh/Default.aspx?tabid=156 ។ រកសួងមផនការកមពុជា

សធរមចបាន គ.អ.ស.ក (២០១០) ទ្ំព័រ៤៩ <www.un.org.kh/undp/media/files/CMDG%20Report%202010.pdf>.

19

“ការ

4.2.2 យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ធដើមផីកំធណ្ើន ការងារ សម្ម៌ និងរបសិទ្ភា ន ព យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ធដើមផីកំធណ្ើន ការងារ សម្ម៌ និងរបសិទ្នភាព (“យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ ជំ ហានទ្ី១”)

រេូវបានរបកាសឲ្យធរបើកុងន ប ប ំ២០០៣

ជារធបៀបវារៈធោលនធោបាយ៥នបំ

សរមាប់ការ

អភិវឌណន៍ សងគម ធសដឌកិចធច ៅកបុងអាណ្េថិរដ្ឋឌភិ បាលអណ្េថិទ្ី៣។ កបុងនបំ ២០០៨ រដ្ឋឌភិ បាលបានរបកាស ឲ្យបនថការអនុ វេថយុទ្នស្ថស្រសថចេុ ធកាណ្ (“យុទ្នស្ថស្រសថចេុ ធកាណ្ជំ ហានទ្ី ២”) កបុងនិ េិកាលទ្ី ៤ធដើ មផីបនថ កំ ធណ្ើនធសដឌកិចច កាេ់បនទយភាពរកីរក និងពរងឹងគុណ្ភាពមុ ខងារស្ថធារណ្ៈ។ យុទ្ស្ថ ន ស្រសថចេុធកាណ្ ជំ ហានទ្ី១និងទ្ី ២ កំ ណ្េ់ពីយុទ្នស្ថស្រសថ៤ “ចេុ ធកាណ្កំ ធណ្ើន” មដលមបងមចកជាបួ ន “មុំ” ៖ (១)ការធលើក សធួយវ ិស័យកសិកមម (២)ការបនថស្ថថរ និងកស្ថងធហដ្ឋឌរចនាសមព័នន (៣)ការអភិ វឌណន៍មផបកឯកជន និង ការងារ (៤)ការកស្ថងសមេទភាព និ ងការអភិ វឌណន៍្នធានមនុ សស។55

ចេុធកាណ្ទ្ី ៤សថីពី “ការកស្ថងសមេទភាព និ ងការអភិ វឌណន៍្នធានមនុ សស” មដលមាន ”ការអនុ វេថន៍ធោលនធោបាយធយនឌ័រ” មដលជាចំ ណ្ុចធៅេូ ចគឺជាមផបកមួ យោ៉ ងសំខ្ន់ ។ ធៅកបុងមារតា១០២ និ ង១០៣ យុទ្ស្ថ ន ស្រសថចេុធកាណ្ជំ ហានទ្ី ២

មានធរៀបរាប់ោ៉ងចាស់ពីបញ្ញ ា វ ិសមភាពេំណាងស្រសថីកុង ប

េំ មណ្ងការធ្វើធសចកថីសធរមច និងយុទ្នស្ថស្រសថធដើ មផីបធងកើនេួ នាទ្ីស្រសថីធៅរគប់ករមិេននជួ ររដ្ឋឌភិ បាល៖

“១០២. រាជរដ្ឋឌភិ បាលច្ចេ់ទ្ុកស្រសថីជាឆអឹងខបងននធសដឌកិចច និ ងសងគមជាេិ (...) ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ស្រសថីនឹងរេូវបំ ពាក់បំប៉នជំ នាញនានា

ធហើយមានសមេទភាពចូ លរួមកបុងការធ្វើធសចកថីសធរមចធៅ

រគប់ករមិេននអភិ បាលកិ ច។ ច ជាទ្ូ ធៅ សមាមារេននស្រសថីជាប់ ធនបេជាសមាជិ កសភាធកើ នធឡើងដល់ ១៩% កបុងនបំ២០០៣ និ ងនបំ២០០៧

១៥%ននសមាជិ ករកុមរបឹ កាឃុំ សងាកេ់មដលជាប់ធនបេជា

ស្រសថី និង ៣០%ននធមភូមិជាស្រសថីនាធពលលមីៗធនះ។ “១០៣. (...) រាជរដ្ឋឌភិ បាលបនថបធងកើនសមេទភាព និងេួ នាទ្ី ស្រសថីកុ ងការធ្វ ប ើធសចកថីសធរមច ធៅរគប់ ករមិ េននអភិ បាលកិ ចច

និងយកចិ េទ្ ថ ុកដ្ឋក់ ធលើការបណ្ុ ថ ះបណា ថ លជំ នាញសរមាប់ស្រសថីធៅរគប់

ករមិ េ។ រាជរដ្ឋឌភិ បាលនឹងខិេខំ របឹងមរបងបធងកើនផលធ្ៀបស្រសថីធៅរគប់ករមិេននរដ្ឋឌភិ បាលធដ្ឋយ ផថល់ឱកាសការងារសរមាប់ស្រសថី អនុវេថការស៊ូមេិធៅថ្នបក់ភូមិឃុំទ្ូទាំងរបធទ្ស និ ងការពារ ធ្វើការ សិទ្ិស្រន សថី។”56 យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ជំ ហានទ្ី២ហាក់ មានធរបើភាស្ថស្សធពចស្សពិ ល

និងមិនមានចំ ណ្ុចធៅ

មដលអាចវាស់មវងបានជាក់ោក់ ទាក់ទ្ងការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយធទ្។ នធោបាយមានលកខណ្ៈទ្ូ លំទ្ូោយធលើការកស្ថងសមេទភាព

និ ង

រធបៀបធដ្ឋះស្ស្ថយធលើេំណាងស្រសថីមានចំ នួនេិ ចេួចកបុងវ ិស័យនធោបាយ

55

បណ្ុថ ះបណា ថ លជំ នាញមដលជា ប៉ុ មនថមិនមានបានធលើកពី

រដ្ឋឌភិបាល “យុទ្នស្ថស្ថស្រសថចេុធកាណ្ជំហានទ្ី២”

<www.cnv.org.kh/2008_releases/26oct08_rectangular_strategy_phase_ii_with_diagram.htm>.

56

រដ្ឋាភិបាល “យុទធសាសាស្រសតចែុចកាែ ជំហានទី២” (២០០៨) ។

<www.cnv.org.kh/2008_releases/26oct08_rectangular_strategy_phase_ii_with_diagram.htm>

20

ឯកស្ថរធោល

សកមមភាពជាក់ ោក់ណាមួ យធនាះធទ្។

ឯកស្ថរធោលនធោបាយក៏ ធៅមានចំ ណ្ុចមិ នជាក់ោក់ថ្នធេើ

ស្ថទប័ នរដ្ឋឌភិ បាលណាមួ យមដលទ្ទ្ួ លខុ សរេូវធលើការអនុវេថន៍យុទ្នស្ថស្រសថមដលបានដ្ឋក់ធចញ

និងកមម

វ ិ្ី ធោលនធោបាយទាំងធនាះរេូវបានឧបេទមតា ភ មរធបៀបណាធនាះមដរ។

4.2.3 មផនការយុទ្នស្ថស្រសថអភិវឌណន៍ជាេិ ធៅកបុងកិចខ ច ិ េខំ របឹងមរបងធដើមផីបញ្ូច លឯកស្ថរធោលនធោបាយធផសងៗ

កបុងធោលបំ ណ្ងកាេ់

បនទយភាពរកីរក និ ង កំ ធណ្ើនធសដឌកិចច រួមមាន គ.អ.ស.ក និងយុទ្នស្ថស្រសថចេុ ធកាណ្ រដ្ឋឌភិ បាលបានអនុ ម័ េមផនការយុទ្នស្ថស្រសថអភិ វឌណន៍ជាេិ៥នបំ (ផ.យ.អ.ជ ទ្ី១) កបុងនបំ២០០៦ និងរេូវបានបចចុបផនបកមមកុងន ប បំ ២០១០ (ផ.យ.អ.ជ ទ្ី ២)។ ផ.យ.អ.ជ ទ្ី ២ គឺជា ”មផនទ្ីចងអុលផលូវសរមាប់អនុ វេថយុទ្នស្ថស្រសថចេុ ធកាណ្ ជំ ហានទ្ី ២” និ ងកាធរៀបចំ ធឡើងមានការរបធសើរជាងមុនធដ្ឋយធផ្ទថេ ថ្នធេើរកសួងស្ថទប័ នណាជាអបកទ្ទ្ួ ល ខុ សរេូវធលើការសកមមភាពធោលនធោបាយជាក់ោក់ អីម វ ួ យ ថ្នធេើ មានរបភព្នធានមបបណា និ ង មាន ការវាស់មវងពីការអនុ វេថធដ្ឋយធជាគជ័ យតាមមបបណា ។57 ផ.យ.អ.ជ ទ្ី ២ (២០០៦-២០១០) មានរចនាសមព័នដ ន ូ ចោបនឹ ងយុទ្នស្ថស្រសថចេុ ធកាណ្ជំ ហានទ្ី ២ មដលមានចេុ ធកាណ្៤

មបងមចកជាមផបកេូ ចៗបួ នធផសងោបធទ្ៀេ។

ជាលមីមថងធទ្ៀេរបាយការណ្៍ធនះធផ្ទថេ

ធៅធលើមេចេុ ធកាណ្ទ្ី៤មដលមានអនុធោលធៅគឺ ”អនុវេថធោលនធោបាយធយនឌ័ រ”។ ធដើមផីធដ្ឋះស្ស្ថយ ការរបឈមមដលធកើ េមានធៅកបុងយុទ្នស្ថស្រសថ

និងធដើ មផីសធរមចដល់ធោលធៅអាទ្ិ ភាពននកំ ធណ្ើនស្រសថី

ចូ លរួម និងអបកេំ ណាងស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ មផនការសកមមភាព និងធោលនធោបាយសំខ្ន់ ៗ របស់រដ្ឋឌភិ បាលសរមាប់និេិកាលទ្ី៤របស់ខួនគឺ ល រេូវបានបងា​ាញកបុងផ.យ.អ.ជ (២០០៦-២០១០) មារតា ៥៤៨៖

“(....) រាជរដ្ឋឌភិ បាលកមពុជានឹ ងបនថធលើកេំ ធកើ ងេួ នាទ្ីរបស់ស្រសថីធៅកបុងការធ្វើធសចកថីសធរមចចិ េន ថ ិង

យកចិេទ្ ថ ុ កដ្ឋក់ធលើការបណ្ុ ថ ះបណា ថ លមុខជំ នាញដល់ស្រសថីធៅរគប់ករមិេ។ រាជរដ្ឋឌភិ បាលកមពុជា នឹ ងបធងកើនសមាមារេននការចូ លរួមរបស់ស្រសថី

ឲ្យបានជាអេិ បរមាធៅរគប់ស្ថទប័ នជាេិរគប់ថ្នបក់

ធដ្ឋយបនថពរងីកកាោនុ វេថភាពការងាររបស់ស្រសថី

និ ងបណ្ុ ថ ះបណា ថ លពីរធបៀបននការេស៊ូមេិ កុ ង ប

ការឈរធឈាមះធៅតាមបណា ថ ភូ មិ ឃុំទ្ូទាំងរបធទ្ស រពមទាំងការការពារសិទ្ិ ធន ្វើការងាររបស់របស់ ពួ កធគ។58

ជាងធនះធទ្ៀេ ផ.យ.អ.ជ.ទ្ី ២ បានបងា​ាញព័ េ៌មានោ៉ ងទ្ូ លំទ្ូោយចំ ធពាះរកសួង និងភាបក់ ងារ ណាខលះមដលនឹ ងទ្ទ្ួ លបនធុកអនុ វេថកមមវ ិ្ីធដើ មផីឲ្យបានសធរមចដល់ធោលធៅ

មដលបានមចងកបុងធោល

នធោបាយ។ រកសួងកិ ចកា ច រនារ ី (“ក.ក.ន”) និង រកុមរបឹ កាជាេិធដើមផីស្រសថី (“ក.ជ.ក.ស”) គឺជាស្ថទប័នរដ្ឋឌ ភិ បាលមដលទ្ទ្ួ លខុ សរេូវចំ ធពាះការអនុ វេថន៍ធោលនធោបាយចំ បង

57 58

រដ្ឋឌភិបាល, “ផ.អ.យ.ជ.ទ្ី ១” (២០០៦) ទ្ំព័រ ៥ , ផ.អ.យ.ជ.ទ្ី ២ (២០១០) ទ្ំព័រii-iv ។ រដ្ឋឌភិបាល, “ផ.អ.យ.ជ.ទ្ី ២” (២០១០) ទ្ំព័រ១៧៨ ។

21

ធៅកបុងវ ិស័យធោលនធោបាយ

ធយនឌ័រ។ កថ្នខ័ ណ្ឍខ្ងធរកាមនឹ ងធលើកធឡើងពី ធោលនធោបាយសកមមភាពជាក់ោក់ មដល ក.ក.ន គួរ អនុវេថរម ួ ទាំងការដ្ឋក់ បញ្ូច លវ ិធានការវ ិជជមានដូចជា កូ តាធយនឌ័ រផងមដរ ៖

“ធៅកបុងវ ិស័យជាយុទ្នស្ថស្រសថ ការជំ រញ ុ ការចូ លរួមរបស់ស្រសថីធៅកបុងការធ្វើធសចកថីសធរមចធៅ កបុង

មុ ខងារស្ថធារណ្ៈ និ ងកបុងវ ិស័យនធោបាយ ក.ក.ន ធដ្ឋយសហការោ៉ ងជិ េសបិេជាមួ យភាគីមដលមាន ចំ មណ្កពាក់ ព័ននទាំងអស់និងធផ្ទថេការយកចិ េទ្ ថ ុ កដ្ឋក់ធលើសកមមភាពសំខ្ន់ដូចខ្ងធរកាម៖ 

បធងកើនចំ នួនស្រសថីកុ ងថ្ន ប ប ក់ ធ្វើធសចកថីសធរមចចិ េនថ នស្ថទប័ នជាេិ

និ ងថ្នបក់ ធរកាមជាេិរគប់ករមិ េ

តាមរយៈការមសវងរកោំរទ្មេិជាមួ យគណ្បកសនធោបាយ និងស្ថទប័ នពាក់ព័នធន ដើមផីបធងកើនសមា មារេស្រសថីជាធបកខជនឈរធឈាមះធបាះធនបេ

និងមានលំដ្ឋប់ ធលខធរៀងខពស់កុ ងបញ្ ប ជ ីធបកខជនឈរ

ធឈាមះធបាះធនបេរពឹ ទ្ស ន ភា េំ ណាងរាស្រសថ និ ងរកុមរបឹ កាថ្នបក់ ធរកាមជាេិ។ ការជំ រញ ុ ឲ្យមានការ ពិ ភាកាធោលនធោបាយ និ ង ការបធងកើេយុទ្នស្ថស្រសថនិងសកមមភាព មសវងរកការោំរទ្មេិកុ ងការ ប

អនុវេថសកមមភាពជាវ ិជជមាន និងការកំ ណ្េ់កូតាសរមាប់ស្រសថីរគប់ករមិ េ។ ការបធងកើនការយល់ដឹង របស់ស្ថធារណ្ៈជនពី ស្ថរៈសំខ្ន់ននការចូ លរួមរបស់ស្រសថីធៅករមិេជាន់ ខពស់

េំ ណាងរាស្រសថ

សមាជិ ករកុមរបឹ ការាជធានី ធខេថ រកុង ស្សុក និង ខណ្ឍ និងសមាជិ ករកុមរបឹ កាឃុំ សងាកេ់ ។ អភិវឌណសមេទភាពដល់ស្រសថីមដលជាប់ ធនបេ និងមដលរេូវបានធរជើ សតាំងេំ ណាងរបជាពលរដឌ ទាំង ថ្នបក់ជាេិ និ ងថ្នបក់ធរកាមជាេិ រពមទាំងធបកខជននារ ី មដលឈរធឈាមះធបាះធនបេរកុមរបឹកាឃុំសងាកេ់ នបំ២០១២ និ ងេំណាងរាស្រសថអណ្េថិទ្ី៥ ។ 

ការធលើកកមពស់ការចូ លរួមរបស់ស្រសថីធៅកបុងការធ្វើធសចកថីសធរមច កបុងវ ិស័យស្ថរធារណ្ៈរគប់

ករមិ េ

តាមរយៈការជំ រញ ុ ការអនុវេថធោលនធោបាយ និ ងនិ េិវ ិ្ីដំធឡើងឋានៈ និងធរជើ សធរ ើស

មរនថីរាជការមដលមានការធឆលើយេបនឹ ងសមភាពធយនឌ័ រ។

កិចស ច ហការជាមួយស្ថោភូមិនធ រដឌ

បាលកបុងការធរៀបចំកមមវ ិ្ីសិកាធឆលើយេបនឹ ងធយនឌ័រ និងការបធងកើនចំ នួនសិសសស្សី កិ ចចសហការ ជាមួ យ

សមាគមមរនថីរាជការនារ ី

និ ងនដគូ រពាក់ ព័ននកុ ងការបធងក ប ើ នរបសិទ្ិ ភា ន ពកបុងការបំ ធពញ

ការងារ និ ងការការពារសិទ្ិ ន និងសុខមាលភាពមរនថីរាជការនារ ី។ ការកស្ថងសមេទភាព និង ជំ នាញសថីពីភាពជាអបកដឹ កនាំ និ ងរគប់រគងរពមទាំងជំ នាញពាក់ព័នននានាថ្នបក់ដឹកនាំជាស្រសថី។” 59

ផ.យ.អ.ជទ្ី ២ក៏បានដ្ឋក់បញ្ូច លព័ េ៌មានពីេនមលមដលរេូវចំ ណាយ ្នធាន របស់គធរមាងធោល នធោបាយនី មួយៗផងមដរ។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ សូចនាករសំខ្ន់ ៗរេូវបានបធងកើេធដើ មផីតាមដ្ឋនរេួេពិ និ េយនិ ងវាយេនមលពីវឌណនភាពកបុងធៅកបុងវ ិស័យជាយុទ្នស្ថស្រសថនីមួយៗ។

ការវាយេនមលតាមធពលធវោ

កំ ណ្េ់ចំធពាះសូចនាករទាំងធនះអាចជួ យកំ ណ្េ់ និង ធដ្ឋះស្ស្ថយបញ្ញ ា ធផសងៗមដលមានកបុងដំ ធណ្ើរការ អនុវេថ និងធដើ មផីមកេរមូវ រពមទាំងអភិ វឌណកមមវ ិ្ីធោលនធោបាយធនាះឲ្យកាន់មេរបធសើរធឡើង។

59

រដ្ឋឌភិបាល, “ផ.អ.យ.ជ.ទ្ី ២” (២០១០) ទ្ំព័រ១៨០។

22

4.2.4 នារ ីរេនៈ រកសួងកិចកា ច រនារ ីមដលបានបធងកើេធឡើងកបុងនបំ១៩៩៦

របមូ លផថំុបធងកើេជាសបលននយនថ ការជាេិ ូ

ធដើមផីធលើកកមពស់សមភាពធយនឌ័រ និង ផថល់សិទ្ិ នអំណាចដល់ស្រសថីជាមួ យោបនិងអនថររកសួង ក.ជ.ក.ស។ ក.ក.ន ទ្ទ្ួ លខុ សរេូវធលើការអភិវឌណន៍ និ ង អនុ វេថកមមវ ិ្ីបរញ្ញ ជ បធយនឌ័ រធៅរគប់ស្ថទប័ នរដ្ឋឌភិ បាល និ ង រកសួងធផសងៗ។ ក.ក.ន ធដើ រេួ ជាអបកសរមបសរមួលកបុងភាពនដគូ ជាមួ យអបកពាក់ ព័នន និ ងទ្ទ្ួ លបនធុកអនុ វេថន៍ រេួេពិ និេយ និងវាយេនមលកមមវ ិ្ីធោលនធោបាយទាក់ ទ្ងនឹ ងបញ្ញ ា ធយនឌ័ រ។

កបុងរកបខណ្ឍ ក.ក.ន រកុមការងារបធចចកធទ្សធយនឌ័រ(“ក.ប.យ”) រកុមសកមមភាពបរញ្ញ ជ បធយនឌ័ រ (“ក.ស.ប.យ”) រេូវបានបធងកើេជាស្ថទប័នយនថការបមនទមធដើ មផីធលើកកមពស់សមភាពធយនឌ័ រ។ ក.ប.យ រេូវ បានបធងកើេកបុងនបំ២០០៥ ធដ្ឋយកិ ចខ ច ិ េខំ របឹ ងមរបងរវាង ក.ក.ន ក.អ.ស.ហ និង ទ្ី ភាបក់ ងារសហរបេិការ អនថរជាេិជប៉ុន (“ទ្.ស.អ.ជ”) ធដើមផីសរមបសរមួលសកមមភាពរបស់រដ្ឋឌភិ បាលជាេិ មាចស់ជំនួយអនថរជាេិ និ ង អងគការសងគមសុីវ ិល និ ងធដើមផីបធងកើនរបសិទ្នផលននគធរមាងធផសងៗ។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ក.ក.ន បាន បធងកើេ ក.ស.ប.យ ធៅរគប់រកសួងធដើមផីអនុ វេថ និ ងរេួេពិ និេយធោលនធោបាយរបស់រាជរដ្ឋឌភិ បាលមដល បានដ្ឋក់ ធចញតាមមផបក។ ស្ថមុី រកសួងមួ យចំនួនបានទ្ទ្ួ លយកនិ ងអនុ វេថ មផនការសកមមភាពបរញ្ញ ជ ប ធយនឌ័រ(“ផ.ស.ប.យ”) រេូវបានបញ្ូច លធៅកបុងមផនការយុទ្នស្ថស្រសថអភិវឌណន៍ជាេិ ដំណាក់ កាលទ្ី២ ជាសូច នាករវាយេនមលធលើការវ ិវឌណន៍ ទាក់ទ្ងនឹងសមភាពធយនឌ័រ។60

រកសួងកិចចការនារ ីដ្ឋក់ធចញនូ វមផនការយុទ្នស្ថស្រសថរបាំនបំគឺ “នារ ីរេនៈ” មានន័យថ្ន ”ស្រសថីជាេផូងដ៏ មានេនមល” កបុងនបំ១៩៩៩។ “នារ ីរេនៈទ្ី៣” ជាបចចុបផនបកមមចុងធរកាយធៅនបំ២០០៩ បំ ធពញបមនទមធៅធលើ

កមមវ ិ្ីអភិវឌណន៍ទ្ូធៅរបស់រដ្ឋឌភិ បាលមដលមចងធៅកបុងយុទ្នស្ថស្រសថចេុ ធកាណ្ជំហានទ្ី២។ នារ ីរេនៈទ្ី៣ ដំ បូងធ្វើការពិ និេយធឡើងវ ិញ

ធលើសមទ្នផលមដលរកសួងកិ ចកា ច នារ ីបានអនុវេថន៍ធលើមផនការយុទ្នស្ថស្រសថ៥

នបំរបស់ខួនគឺ ល “នារ ីរេនៈទ្ី២” និងវ ិភាគធៅធលើស្ថទនភាពបចចុបផនបធដ្ឋយបងា​ាញការរបឈមមដលធៅមេធកើេ មានចំ ធពាះសមភាពធយនឌ័ រ។

ទ្ិ នន ប ័ យមបបបរ ិមាណ្វ ិស័យរេូវបានធរបើរបាស់ធដើ មផីកំណ្េ់ការរបឈម

មដលធៅមេធកើេមាន និង យុទ្នវ ិ្ីសមស្សបមួ យ ធដើមផីបធងកើនចំ នួនស្រសថីកុងការធ្វ ប ើធសចកថីសរមចជាស្ថធារ ណ្ៈនិ ងកបុងនធោបាយ ៖

“ធទាះបីជាធឃើញមានកំ ធណ្ើនស្រសថីចូលរួមកបុងស្ថទប័ននិ េិបញ្ដ េិមថ ដលរួមមាន រពឹ ទ្នសភា រដឌសភាជាេិ

រកុមរបឹ ការាជធានី ធខេថ ស្សុក ខណ្ឍ ឃុំ សងាកេ់ និងគណ្ៈអភិ បាលក៏ ធដ្ឋយ ក៏េំណាងស្រសថីកុ ងរដ្ឋ ប ឌ

ភិ បាលនិេិរបេិបេថិធៅមេមានចំនួនទាប ជាពិ ធសសធៅកបុងេំ មណ្ងជាន់ ខពស់ធ្វើធសចកថីសធរមចធៅ

ថ្នបក់ជាេិ និងរដឌបាលថ្នបក់ធខេថ និងស្សុក។ ស្រសថីមានចំនួនេិចេួ ចធៅកបុងស្ថទប័ នេុ ោការ ដូ ចជា ធៅរកម រពះរាជអាជាញ ឬ ធមធាវ ី។

60

ក.ក.ន, “នារ ីរេនៈទ្ី៣” (២០០៩) ទ្ំព័រ១៥-១៦, រដ្ឋឌភិបាល “ផ.យ.អ.ជ”, (២០១០) ទ្ំព័រ ១៨២។

23

ការរបឈមចំ បងៗធៅមេធកើេមាន

ធដើ មផីធដ្ឋះស្ស្ថយកបុងការធលើកកមពស់ការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុ ង ប

ការធ្វើធសចកថីសធរមច។ទាំងធនះរួមមាន ជំ ធនឿមបបរបនពណ្ី និងផបេ់គំនិេសងគម មដលថ្នស្រសថីមិន

សមនឹ ងការងារមដលមានេួ នាទ្ីខពស់ ការធ្វើធសចកថីសធរមច។ បនធុកបមនទមសរមាប់ស្រសថីជួបរបទ្ះកបុង េួ នាទ្ី

ដូចជាជាអបកមលទាំកុ ងរគួ ប ស្ថរ

និ ងការងារផធះធៅមេជាឧបសគគសរមាប់ការចូ លរួមធពញ

ធលញរបស់ស្រសថី កបុងការធ្វើធសចកថីសធរមច។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ស្រសថីជាធរចើ នខវះបទ្ពិធស្ថ្ន៍ភាពជា

អបកដឹ កនាំ និ ងរគប់រគងកបុងវ ិស័យនធោបាយ និងមុ ខងារស្ថធារណ្ៈ។ ការអភិវឌណន៍មផបកសមេទ ភាព ធដ្ឋយធផ្ទថេធលើស្រសថីធៅកបុងវ ិស័យទាំងធនះគឺមានស្ថរៈសំខ្ន់ ។61 នារ ីរេនៈទ្ី៣

ធផ្ទថេការយកចិេថទ្ុកដ្ឋក់ធលើវ ិស័យជាយុទ្នស្ថស្រសថចំនួន៥

យុទ្នស្ថស្រសថមួយកបុង

ចំ ធណាមយុទ្នស្ថស្រសថទាំងធនាះគឺស្រសថីកុងការធ្វ ប ើធសចកថីសធរមចកបុងវ ិស័យមុ ខងារស្ថធារណ្ៈនិង កបុងវ ិស័យ នធោបាយ។” ធោលបំ ណ្ងរួមកបុងវ ិស័យធនះគឺ “ធដើ មផីអភិ វឌណន៍ និងអនុវេថវ ិធានការធដើ មផីឲ្យមានភាពជា េំ ណាងរបស់ស្រសថីធសមើនឹងបុរសកបុងនធោបាយ និង ការធ្វើសធរមចចិ េថជាស្ថធារណ្ៈ និ ងធដើ មផីអភិ វឌណន៍

មុ ខជំ នាញ និងទ្ំ នុកចិ េដ ថ ល់ស្រសថីកុងការធ្វ ប ើ ធសចកថីសធរមចធៅរគប់គរមិេជូ ររដ្ឋឌភិ បាល។”62 ក.ក.ន បាន បធងកើេចំ ណ្ុចធៅេូ ចៗចំនួនបី ធដើមផីសធរមចឲ្យបានកបុងវ ិស័យធនះ ៖ (១) ភាពជាេំ ណាង និង ការចូ លរួម ោ៉ ងសកមមធដ្ឋយធសមើភាពរបស់ស្រសថីធៅថ្នបក់ជាេិ (២) ភាពជាេំ ណាង និង ការចូ លរួមោ៉ ងសកមមធដ្ឋយ ធសមើភាពរបស់ស្រសថីមដលរេូវធបាះធនបេធរជើ សធរ ើស និងធរជើ សតាំងធៅថ្នបក់ ធរកាមជាេិ និ ង (៣) ការបធងកើន ការចូ លរួមស្រសថីកុងការធ្វ ប ើសធរមចកបុងមុ ខងាររាជការរគប់ គរមិេ។ ចំ ណ្ុចធៅទាំងធនះរេូវបានមបងមចកធៅជាសូចនាករមួ យចំ នួនធទ្ៀេ

ធដើមផីវាស់មវងពី វឌណនភាព

និ ង េមរមេរមឹមមកេរមូវកមមវ ិ្ី ធោលនធោបាយរបកបធដ្ឋយរបសិទ្នភាព។ តារាងខ្ងធរកាមនឹ ងបងា​ាញ ជូ នពី សូចនាករសំខ្ន់ៗកបុងការវាស់មវងពី ការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុងការធ្វ ប ើ ធសចកថីសធរមចកបុងវ ិស័យមុ ខងារ

ស្ថធារណ្ៈនិ ងកបុងវ ិស័យនធោបាយ ធដ្ឋយធរបៀបធ្ៀបេនមលជាក់ មសថងធពលបចចុបផនបធៅនឹងចំ ណ្ុចធៅ ៖

61 62

ក.ក.ន, “នារ ីរេនៈទ្ី៣” (២០០៩) ទ្ំព័រ៥ ។ ក.ក.ន, “នារ ីរេនៈទ្ី៣” (២០០៩) ទ្ំព័រ ២៩ ។

24

តារាងទ្ី ២៖ សូចនាការខ្ន់ៗ និងចំណ្ុចធៅសរមាប់ស្រសថក ី ងនធោបាយនិ ងការធ្វើធសចកថីសធរមច63 ុប សូចនាការ

ជាក់មសថង

ចំណ្ុចធៅ

នបំ

ចំនួន

នបំ

ចំនួន

សមាមារេអសនៈស្រសថីជាសមាជិករដឌសភា

២០០៨

២២

២០១៣

៣០

សមាមារេអសនៈននស្រសថីជាសមាជិករពឹទ្នសភា

២០០៧

១៤,៨

២០១៥

៣០

សមាមារេស្រសថីជារដឌមរនថី

២០០៨

៧,៧

២០១៣

១៥

សមាមារេស្រសថីជាធៅរកម

២០០៨

៧,៧

២០១៣

១៥

សមាមារេស្រសថីជាមរនថីរាជការកបុងស្ថទប័នស្ថធារណ្ៈ

២០០៨

៣៤

២០១៣

៣៨

សមាមារេស្រសថីជាអភិ បាលធខេថ

២០០៨

០

២០១៣

១០

សមាមារេស្រសថីជាគណ្ៈអភិ បាលធខេថ

២០០៨

១៦,៨

២០១៣

២៨

សមាមារេស្រសថីជាសមាជិករកុមរបឹការាជធានី ធខេថ

២០០៩

៩,៨៩

២០១៥

នឹងបញ្ញ ជ ក់ ធៅធពល ធរកាយ

សមាមារេស្រសថីជាសមាជិករកុមរបឹការកុង ស្សុក និងខណ្ឍ

២០០៩

១២,៦៥

២០១៥

នឹងបញ្ញ ជ ក់ ធៅធពល ធរកាយ

សមាមារេស្រសថីជាសមាជិករកុមរបឹកា ឃុំ សងាកេ់

២០០៧

១៥

២០១៥

២៥

សមាមារេស្រសថីជារបធានរកុមរបឹកា ឃុំ សងាកេ់

២០០៧

៤

២០១៥

១០

នារ ីរេនៈទ្ី ៣ បងា​ាញព័ េ៌មានលំអិេពី រកុមធោលធៅ នាយកដ្ឋឌនទ្ទ្ួ លបនធុករបស់រកសួង ឬ រកុម របឹកាជាេិកមពុជាធដើ មផីស្រសថី រពមទាំងកិ ចស ច ហការជាមួ យនឹ ងនដគូ រនានាធៅធលើពហុសកមមភាព រួមមាន៖ 1. ការបញ្ុច ះបញ្ូច លជាមួ យគណ្បកសនធោបាយ

និ ងស្ថទប័ នពាក់ព័នធន ដើ មផីដ្ឋក់ បញ្ូច លធបកខជនស្រសថី

កបុងលំដ្ឋប់ធលខធរៀងខ្ងធលើធគកបុងបញ្ជីគណ្បកសសរមាប់ការធបាះធនបេជាេិ និ ងថ្នបក់ធរកាមជាេិ រពមទាំងការធរជើ សតាំងសរមាប់ស្ថទប័ នជាេិ និងថ្នបក់ ធរកាមជាេិ (រពឹទ្នសភា គណ្ៈអភិបាល)។ 2. ការមសវងរកការោំរទ្មេិកុងការអនុ ប វេថសកមមភាពជាវ ិជជមាន

និងការកំ ណ្េកូតាសរមាប់ស្រសថីធៅ

រគប់ករមិេ។ 3. បធងកើនការយល់ដឹងរបស់ស្ថធារណ្ៈជនពីស្ថរៈសំខ្ន់ ននការចូ លរួម និង ភាពជាេំណាងរបស់ ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ។ 4. អភិវឌណសមេទភាព

និងបណ្ុថ ះបណា ថ លមុខជំ នាញស្រសថីមដលជាប់ ធនបេ

និងមដលរេូវធរជើ សតាំង

េំ ណាងរបជាពលរដឌទាំងថ្នបក់ ជាេិ និងថ្នបក់ធរកាមជាេិ រពមទាំងធបកខជននារ ីមដលនឹ ងឈរធឈាមះ ធបាះធនបេរកុមរបឹ កាឃុំ សងាកេ់ នបំ២០១២។

63

ក.ក.ន, “នារ ីរេនៈទ្ី៣” (២០០៩) ទ្ំព័រ ១១។

25

5. អភិវឌណន៍និងោំរទ្ធោលនធោបាយការធឆលើយេបនឹ ងធយនឌ័រសរមាប់ការធរជើ សធរ ើសមរនថីរាជការ។ 6. ោំរទ្មុខជំ នាញភាពជាអបកដឹ កនាំ និ ងការរគប់រគងដល់ស្រសថីជាមរនថីរាជការ។ ជាងធនះធទ្ៀេ នារ ីរេនៈទ្ី៣ បញ្ញ ច ក់ធពលធវោកំ ណ្េ់ និ ង របភពលវ ិកាកបុងកមមវ ិ្ីនីមួយៗ។64

4.2.5 រកុមរបឹកាជាេិកមពុជាធដើមផីស្រសថី មផនការយុទ្នស្ថស្រសថ៥នបំ រកុមរបឹ កាជាេិ កមពុជាធដើមផីស្រសថីរេូវបានបធងកើេធឡើងធៅនបំ២០០១ ធដើមផីផថល់របឹកា និង ោំរទ្ដល់ រដ្ឋឌភិ បាលធលើបញ្ញ ា ទាក់ទ្ងនឹ ងការធលើកកមពស់ និ ងការផថល់សិទ្ិ នអំណាចស្រសថី។ ការទ្ទ្ួ លខុ សរេូវរបស់ រកុមរបឹ ការួមមានជួយសរមបសរមួល រពមទាំង តាមដ្ឋនរេួេពិ និេយ និ ង រាយការណ្៍ពីការអនុវេថន៍របស់ រដ្ឋឌភិ បាលធៅធលើការធបថជាញធោលនធោបាយជាេិ និ ងសននិសញ្ញដអនថរជាេិនានា។ ក.ជ.ក.ស ជាស្ថទប័ន អនថររកសួងមដលមានសមាសភាព សធមថចរពះមហាកសរេី នាយករដឌមរនថី និ ង រដឌខ្​្ិ ការគប់រកសួងទាំង អស់ ធហើយក.ជ.ក.ស ជាអបកធរៀបចំកិចចរបជុំស្ថមញ្ញដធរៀងរាល់បីមខមថង។ អគគធលខ្​្ិ ការដ្ឋឌនអចិនរនថយ៍គឺ ជាការធរៀបចំ របរពឹេធថ ៅរបស់ ក.ជ.ក.ស និងមានទ្ីតាំងធៅទ្ី សីកា ថ ររកសួងកិចចការនារ ី។ ធៅកបុងមផនការយុទ្នស្ថស្រសថ៥នបំ ២០១០-២០១៤ (ផ.ក.ជ.ក.ស) របស់ខួន ល ក.ជ.ក.ស កំណ្េ់ ធោលធៅជាយុទ្នស្ថស្រសថធដ្ឋយមផអកធលើលទ្នផលចំ នួន៤៖ 1. “បធងកើន ការពរងឹងការអនុវេថចាប់ជាេិ អនថរជាេិ បទ្បផញ្ដេិ ថ និ ងវ ិធានការណ្៍នានា និងអនុ

ស្ថសន៍ របស់រាជរដ្ឋឌភិ បាលកមពុជា។

2. បធងកើនការផសពវផាយឲ្យទ្ូលំទ្ូោយនូ វចាប់ជាេិ អនថរជាេិ បទ្បញ្ដេិ ថ និ ងវ ិធានការណ្៍នានា និ ង អនុ ស្ថសន៍ របស់រាជរដ្ឋឌភិបាលកមពុជា។

3. ពរងឹ ងទ្ំ នាក់ទ្ំនងរវាងក.ជ.ក.ស នដគូអភិ វឌណន៍ និ ងសងគមសុីវ ិល។ 4. កស្ថងសមេទភាព្នធានមនុ សស។” 65 មផនការយុទ្នស្ថស្រសថ ក.ជ.ក.ស ធរៀបរាប់ ពីសកមមភាពនី មួយមដលមានបំ ណ្ងចង់ឲ្យបានសធរមច ធៅតាមធោលធៅមដលបានធរោងទ្ុ ក។ កបុងធនាះរួមមានការធរៀបចំ សិកាខស្ថោ និងធវទ្ិ កាសរមាប់នដគូ ជាេិនិងអនថរជាេិកុងការផថ ប ល់វគគបណ្ុថ ះបណា ថ ល និង ជំ នួយបធចចកធទ្សធៅដល់ស្ថទប័ នធរកាមជាេិ និ ង ថ្នបក់ជាេិ ។ ស្សធដៀងធៅនឹ ងនារ ីរេនៈទ្ី៣ មផនការ៥នបំននក.ជ.ក.ស បងា​ាញពីសូចនាករ មធ្យបាយ ភាបក់ងារទ្ទ្ួ លខុ សរេូវ ធពលធវោកំ ណ្េ់ជាក់ោក់ និ ង ្នធាន សរមាប់សកមមភាពជាយុទ្នស្ថស្រសថនីមួ យៗ។

4.2.6 កមមវ ិ្ីជាេិសរមាប់ការអភិវឌណតាមមបបរបជា្ិបធេយយធៅថ្នបក់ធរកាមជាេិ កមមវ ិ្ីជាេិសរមាប់ ការអភិវឌណតាមមបបរបជា្ិ បធេយយធៅថ្នបក់ធរកាមជាេិ (“ក.ជ.អ.ប”) ២០១០២០១៩ គឺជារធបៀបវារៈធោលនធោបាយរបស់រាជរដ្ឋឌភិ បាលសរមាប់ កំមណ្ទ្រមង់វ ិមជឈការ និងវ ិសហម ជឈការរបស់របធទ្ស កបុងធោលធៅធលើកកមពស់អភិបាលកិ ចតា ច មមបបរបជា្ិបធេយយធៅថ្នបក់ធរកាម ធលើក 64 65

ក.ក.ន “នារ ីរេនៈទ្ី៣” (២០០៩) ទ្ំព័រ២៩-៣២ ។ ក.ជ.ក.ស, “រកុមរបឹកាជាេិកមពុជាធដើមផីស្រសថី, មផនការយុទ្នស្ថស្រសថ៥នបំ ២០១០-២០១៤” (២០១០) ទ្ំព័រ ១៧ ។

26

កមពស់ធសវាស្ថធារណ្ៈ បធងកើនការអភិ វឌណន៍ធសដឌកិចច សងគម និ ងកាេ់ បនទយភាពរកីរក។ ក.ជ.អ.ប ធរោង នឹ ងសធរមចធលើធោលធៅទាំងធនះតាមរយៈកំ មណ្ទ្រមង់កុងវ ប ិស័យទាំង៥ធនះ៖ (១) ការធរៀបចំស្ថទប័ នធៅ ថ្នបក់ធរកាមជាេិ (២)របព័នរន គប់រគង និ ងអភិ វឌណន៍្នធានមនុ សសសរមាប់រដឌបាលថ្នបក់ ធរកាមជាេិដ៏រ ឹងមាុំ (៣)ការធផធរមុ ខងារ និ ង ្នធាន (៤)អំពីរបព័ នរន គប់ រគងលវ ិការ ហិរញ្ដ វេទុ និងរទ្ពយសមផេថិរបស់រដឌបាល ថ្នបក់ធរកាមជាេិ (៥)អំពីស្ថទប័ នោំរទ្ដល់ដំធណ្ើរការកំ មណ្ទ្រមង់វ ិមជឈការនិ ងវ ិសហមជឈការ។ ក.ជ.អ.ប ក៏មានកមមវ ិ្ីបរញ្ញ ច បធយនឌ័ រ មដលមផបកមួ យននកមមវ ិ្ី ចរមុះ។

“ការបរញ្ញ ជ បធយនឌ័រធៅកបុងកមមវ ិ្ីថ្នបក់ ជាេិ រគប់រជុងធរជាយធដើ មផីពរងឹងស្ថទប័ ន បធងកើនការចូ លរួមរបស់ស្រសថី

នឹ ងធរបើ របាស់វ ិ្ីស្ថស្រសថមដលមានលកខណ្ៈទ្ូ ោយ

និ ងអងគការច្ចេ់តាំងននរដឌបាលថ្នបក់ ធរកាមជាេិ តាមរយៈការ

រពមទាំងការជំ រញ ុ និ ងោំរទ្ដល់ស្រសថី

និ ងបុ រសឲ្យកាលយធៅជាេួ អងគ

នធោបាយស្សបចាប់ និង ធសរ ីភាព។ កបុងន័ យធនះរេូវធានានូ វេុ លយភាពធយនឌ័រធៅកបុងចំ ធណាម

អបកធ្វើធសចកថីសធរមចធៅរដឌបាលថ្នបក់ធរកាមជាេិ និងធោលនធោបាយសរមាប់រគប់រគងរដឌបាល និ ងអភិវឌណធៅថ្នបក់ ធរកាមជាេិ

មដលមានការយកចិ េទ្ ថ ុ កដ្ឋក់ដល់បញ្ញ ា ធយនឌ័រ

និ ងមានផល

របធោជន៍ សរមាប់ស្រសថីទ្ទ្ួលស្ថគល់និងអនុ វេថនូវសិទ្ិរន បស់ស្រសថីឲ្យទ្ទ្ួ លបានសមភាពធយនឌ័ រ។”66 កមមវ ិ្ី ជាេិ ធនះរ ំពឹ ងចំ ធពាះថ្នមានការផ្ទលស់បូរបី ថ ករមិេ៖ ទ្ី១ ករមិេបុ គគល ការបងករឱកាស និ ង បធងកើនភាពអង់អាចដល់របជាពលរដឌមដលជាស្រសថីមានលទ្នភាពអនុវេថសិទ្ិ ន កបុងដំ ធណ្ើរការអភិ បាលកិចធច ៅថ្នបក់ ធរកាមជាេិ

និ ងការចូ លរួមធពញធលញធៅ

មរនថីរបស់រដឌបាលថ្នបក់ធរកាមជាេិ ជាស្រសថីចូលរួមោ៉ ង

សកមមធៅកបុងដំ ធណ្ើរការអភិ បាលកិចធច ៅថ្នបក់ ធរកាមជាេិ

និ ងមរនថីននរដឌបាលថ្នបកធរកាមជាេិ ជាបុ រសគួ រ

យល់ដឹងអំ ពីសមភាពធយនឌ័រ និ ងបញ្ូច លធៅការអនុ វេថការងាររបស់ខួន។ ល ទ្ី២ ករមិេអងគការច្ចេ់ តាំង៖ ការពរងឹ ងសមេទភាពនផធកុងរបស់ ប រដឌបាលថ្នបក់ធរកាមជាេិ

ធដើ មផីបរញ្ញ ជ បធយនឌ័ រពាក់ព័នធន ៅនឹងធោល

នធោបាយ ការអនុ វេថ និ ង្នធាន។ ទ្ី៣ ករមិេស្ថទប័ ន៖ ពរងឹងរដឌបាលថ្នបក់ធរកាមជាេិ សហគមន៍ និ ង សងគមសុីវ ិល កបុងការផ្ទលស់បូរឥរ ថ ិោបល ទ្មាលប់ និ ងការរបរពឹេថជាអវ ិជជមានមដលរារាំងដល់ការចូ លរួមរបស់ ស្រសថីធៅកបុងអភិ បាលកិ ច។ ច

66

រដ្ឋឌភិបាល, “កមមវ ិ្ីជាេិសរមាប់ ការអភិវឌណតាមមបបរបជា្ិបធេយយធៅថ្នបក់ធរកាមជាេិ(ក.ជ.អ.ប)” ២០១០-២០១៩(២០១០)

ទ្ំព័រ ៨៧ (អេទបទ្ភាស្ថជាមខមរទ្ំព័រ ១៤២)។

27

5 ស្រ្តក្ ី ងតំ នុ ថ្ណ្ងនយោបាយ ធទាះបីមានរកបខណ្ឍបញ្ដ េិ ច ថ ាប់រ ឹងមាុំមដលផថល់ឲ្យស្រសថីនូវឱកាសធសមើោប

និង

រកបខណ្ឍធោល

នធោបាយមដលមានធោលបំ ណ្ងធលើកសធយេួ នាទ្ីស្រសថីធៅរគប់ វ ិស័យកបុងសងគមកមពុជា ួ

រួមទាំង

នធោបាយ ស្រសថីធៅមេមានចំ នួនេិចេួ ចគួ រឲ្យកេ់សមាគល់ធៅកបុងនធោបាយកមពុជាទាំងថ្នបក់ជាេិ និ ងថ្នបក់ ធរកាមជាេិ ។ ចំនួនេិ ចេួចមដលមិនេំ ណាងធនះមិនរេឹមមេមានធៅកបុងមុខេំ មណ្ងមដលធបាះធនបេធរជើស ធរ ើសធដ្ឋយផ្ទធល់ប៉ុធណាតះធទ្ មលមទាំងការធបាះធនបេធរជើ សតាំងធដ្ឋយរបធោល ឬមេងតាំងផងមដរ។ ជំ ពូកខ្ងធរកាមធនះនឹងបងា​ាញពី ការវ ិភាគសុីជធរៅ

ធៅធលើករមិេបចចុបផនប

ននភាពជាេំ ណាង

របស់ស្រសថីកុងនធោបាយ ប ធហើយមចកធចញជាបីមផបក៖ េំ មណ្ងធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយផ្ទធល់ េំ មណ្ង ធបាះធនបេធរជើ សតាំងធដ្ឋយរបធោល និ ង េំ មណ្ងធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយការមេងតាំង។ មផបកនី មួយៗនឹ ងមចក ធចញជារបធភទ្េំ មណ្ងធផសងៗោប។

5.1 តំថ្ណ្ងយបាះយននតយព្ជ្ើ្តា ំងយោយផ្ទាល់ នាធពលបចចុបផនបធនះ របព័នធន បាះធនបេទាំងថ្នបក់ជាេិ និ ង ថ្នបក់ មូលដ្ឋឌនគឺមផអកធលើចំនួនេំ ណាង សមាមារេតាម “បញ្ជីបិទ្” មានន័ យថ្នការដ្ឋក់ធឈាមះ និ ងលំដ្ឋប់ធលខធរៀងននបញ្ជីធបកខភាពធ្វើធឡើងតាមរ យៈគណ្បកសនធោបាយមដលជាអបករគប់រគង

មដលការដ្ឋក់លំដ្ឋប់ ធលខធរៀងធនះធ្វើឲ្យមានដំ ធណ្ើរការ

របកបធដ្ឋយរបសិទ្ិ ភា ន ពដូចធៅនឹ ង “អបកមលរកាធខ្លងទាវរ” កបុងដំ ធណ្ើរការធបាះធនបេ។ ធបកខជនធលចធធាល រេូវចុ ះធឈាមះកបុងគណ្បកសធដើមផីឈរធឈាមះធបាះធនបេ

ធហើយធបកខជនមេឯងមិ នរេូវអនុ ញ្ញដេឲ្យចូ ល

របកួ េរបមជងដធណ្ើ ថ មអសនៈធនាះធទ្។ គណ្បកសជាអបករគប់ រគងចំនួនស្រសថីមដលរេូវឈរធឈាមះជាធបកខជន ទ្ី តាំងមដលធបកខជនទាំងធនាះរេូវដ្ឋក់កុងបញ្ ប ជ ីធបកខជន។

ជធរមើ សទាំងធនះភាគធរចើ នរេូវកំ ណ្េ់ជាមុ នថ្ន

ធេើធបកខជនធនាះអាចនឹងមានឱកាសឈបះបានអសនៈឬោ៉ ងណា។67 របព័ ននសង ថ ់ ដ្ឋកបុងការធរជើសធរ ើសធបកខជន

ជាងធនះធៅធទ្ៀេ

កងវះខ្េនូ វ

ធដ្ឋយស្ថរមេគណ្បកសនធោបាយនី មួយៗអនុ វេថតាមនិេិវ ិ្ី

របស់ខួន ល និ ងជាលទ្នផល ដំ ធណ្ើរការធនះធៅមេមិ នអាចទ្សសន៍ ទាយជាមុន និងមិ នយុេថ្ម៌ ។68

5.1.1

រដាសភាជាែិ

ធោងតាមរដឌ្មមនុញ្ដ

រដឌសភាជាេិ គឺជាអបកអនុវេថអំណាចនិ េិបញ្ដ េិន ថ ិងជាស្ថទប័ នមេមួ យគេ់

មដលតាក់ មេង និ ងវ ិធស្ថ្នកមមចាប់ ។ ការធានាឲ្យស្រសថីមានេំណាងរបស់ខួនរគប់ ល រោន់ធៅកបុងសភា គឺជា ធរឿងសំខ្ន់ បំផុេ

67

ធរពាះវាជាកមនលងមដលអបកនធោបាយស្រសថីអាចជំ រញ ុ ឲ្យមានការច្ចប់ ធផថើមចាប់បញ្ដ េិ ថ

រឌូដ ដ្ឋធលរា៉ ប់ , “របព័នក ន ូតាធបាះធនបេធយនឌ័រ៖ រវាងឱកាសធសមើភាពោប និងលទ្នផលធសមើភាពោប” (២០០៧) ៤៣.២ ភាព

េំណាង, ទ្ំព័រ ៧៣ ។ រឌូដ ដ្ឋធលរា៉ ប់ “របាយការណ្៍សថីពីរធបៀបធដើមផីឈានសធរមចបានធោលធៅអភិវឌណន៍សហសសវេសរ ៍កមពុជា ៣ ធលើការលុបបំបាេ់គមាលេធយនឌ័រកបុងស្ថទប័នស្ថធារណ្ៈធៅនបំ២០១៥ (២០១០)។ 68

ទ្.អ.អ.ស.អ, “របាយការណ្៍ការបា៉ នរបមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា” (២០១០) ទ្ំព័រ១៥-១៦ ។

<http://transition.usaid.gov/our_work/cross-cutting_programs/wid/pubs/Cambodia_Gender_Assessment_2010.pdf>.

28

ិជជមាន មដលអាចនាំឲ្យមានគំ និេផថួចធផថើមផ្ទលស់បូរជាវ ថ ថ្នបក់ជាេិ ។

ធលើបញ្ញ ា ជាធរចើនមដលមានរបធោជន៍ដល់ស្រសថីធៅ

ធទាះបីជាភាគរយស្រសថីកុងរដឌ ប សភាជាេិ បានធកើនធឡើងបនថិចមថងៗកបុងរយៈធពលប៉ុ នាមននបំធនះ

មដលជាសញ្ញដវ ិជជមានមួ យ ក៏េរមូវឲ្យមានការធដ្ឋះស្ស្ថយចំ ធពាះចំ នួនេំ ណាងស្រសថីេិចេួចធៅកបុងរដឌសភា ជាេិផងមដរ។ តារាងទ្ី៣ខ្ងធរកាម បងា​ាញពីភាគរយរបស់េំណាងរាស្រសថស្រសថីតាំងពី នបំ ១៩៩៣ មក៖ តារាងទ្ី៣៖ ភាគរយននេំណាងរាស្រសថស្រសថី 69 ១៩៩៣

៦

១៩៩៨

១១,៥

២០០៣

១៩

២០០៨

២២

េួ ធលខទាំងធនះបងា​ាញពីការធកើនធឡើងជារួមននេំណាងស្រសថីកុងរដឌ ប សភាច្ចប់ពី១៣% កបុងចធនាលះនបំ ១៩៩៣ និ ង ២០០៣ មដលធកើ នធឡើងជាម្យម ៦,៨៤% ធរៀងរាល់អណ្េថិធបាះធនបេ៥នបំ។ កបុងបរ ិបទ្ធនះ ការធកើនធឡើង

េំ ណាងស្រសថីកុងការធបាះធន ប ប េនបំ២០០៨

មដលធឃើញមានការវ ិវេថន៍រេឺ មមេ៣%ប៉ុ ធណាតះ

របមហលបងា​ាញថ្នករមិេននអបកេំ ណាងអាចឈានដល់ករមិេមដលបានធរោងទ្ុ ក។

ធនះជាអវីមដលទាក់

ទ្ងនឹ ងការធបាះធនបេថ្នបក់ ជាេិនាមខកកកដ្ឋនបំ២០១៣ខ្ងមុ ខ ផថល់ជាឱកាសចុ ងធរកាយសរមាប់ កមពុជាឲ្យ សធរមចបាន គ.អ.ស.ក ធៅចំ ណ្ុចធៅ៣.៨ មដលបធងកើនឲ្យមានេំ ណាងស្រសថី ៣០% កបុងស្ថទប័ នរដឌសភា រេឹមនបំ ២០១៥។ កបុងការធបាះធនបេធរជើ សតាំងេំណាងរាស្រសថនបំ២០០៨ ធបកខជន ១ ១៦២ បានឈរធឈាមះធបាះធនបេ សរមាប់អសនៈសភា១២៣រូប។ កបុងចំ ធណាមធនាះ មានមេធបកខជន១៨១រូបជាស្រសថី ធសមើនឹង១៥.៥៨%នន ធបកខជនធពញសិទ្ិ ន។70 ធនះបងា​ាញពីការលយចុ ះគួ រឲ្យកេ់សមាគល់ពីការធបាះធនបេធរជើ សតាំងេំ ណាងរាស្រសថ នបំ២០០៣មដលមានធបកខជនធពញសិទ្ិ នឈរធឈាមះជាស្រសថី២៧%។71 ធនះបងា​ាញពី ការធាលក់ ចុះចំ នួន១២,២%

69

ក.ក.ន, “ចំមណ្កធសមើភាពសរមាប់នារ ីកមពុជា ការបា៉ ន់ របមាណ្អំពីធយនឌ័រធៅកមពុជា” (មិនា ២០០៨) ទ្ំព័រ ៤។ គួរបញ្ញ ច ក់ផង

មដរថ្ន “េួធលខនិងភាគរយខុសោបពីរបភពមួយធៅរបភពមួយធទ្ៀេ។ េួធលខធៅកបុងរបាយការណ្៍ជាេិ របស់រដ្ឋឌភិបាលធលើកទ្ី

៤ និងធលើកទ្ី៥សថីពីអនុសញ្ញដ សុី-ដ មខឧសភា ២០១០ មានេំណាងស្រសថី ១២,៣០% កបុងនបំ១៩៩៨ ១៩,៥១% កបុងនបំ២០០៣ និង ២១,១៤% នបំ២០០៨។ រពះរាជយរកឹេយ និងអនុរកឹេយរបស់រាជរដ្ឋឌភិបាលកមពុជាអាណ្េថិទ្ី៤។ ក.ក.ន <http://mwa.gov.kh/

en/progress-women-decission-making>. ។ សទិេិនបំ ២០០៨ ដកធចញមកពី គ.ជ.ប <www.necelect.org.kh/nec_khmer/.>។ សមាជិកអាចរេូវបានធរជើសតាំងកបុងសភាបានកបុងអាណ្េថិធនះតាមរយៈរបព័ននធបាះធនបេរបស់សមាជិកទាំងអស់។ ការធកើេធឡើង ធលើការធដ្ឋះដូរសមាជិកធៅកបុងអាណ្េថិធនះអាចជារបភពធ្វើឲ្យយល់រចលំធលើចំនួនស្រសថីពិេរបាកដធៅសភា។ 70

ធបកខជនធពញសិទ្ិន ជាធបកខជនមដលដ្ឋក់ធៅកបុងបញ្ជ ីធបាះធនបេ មដលផធុយធៅនឹង ធបកខជនបរមុងមដលមិនរេូវបានដ្ឋក់ធៅកបុង បញ្ជ ីធទ្ មេបរមុងទ្ុកកបុងករណ្ីមដលធបកខជនធពញសិទ្ិនធបាះបង់ធច្ចល។ ភាគរយធបកខជនបរមុងមដលជាស្រសថី(នបំ២០០៨) មាន ចំនួនធរចើនដល់ធៅ ១៩% ប៉ុមនថធៅមេមិនទាន់ធឆលើយេបធៅនឹងេរមូវការផលធ្ៀបធយនឌ័រធៅធឡើយ។ 71

គណ្ៈកមាម្ិការធដើមផីការធបាះធនបេធដ្ឋយធសរ ី និងយុេិថ្ម៌ធៅកមពុជា(គ.ប.ស.យ) “ ការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ

និងការធបាះធនបេធរជើសធរ ើសេំណាងរាស្រសថ២០០៨ (កុមភៈ ២០០៩) ទ្ំព័រ១០

<www.comfrel.org/eng/components/com_mypublications/files/5373491241411872Contents.pdf>.

29

ពី ការធបាះធនបេមួ យអណ្េថិធៅអណ្េថិមួយធទ្ៀេ មដលជាការរពួយបារមភមួយនាំឲ្យមានការបធងកើេធឡើងនូ វ គ.អ.ស.ក. នានបំ២០០៣។ ធបើ រកធលកធមើ លពីចំនួននិងភាគរយធបកខជនស្រសថី

កបុងការធបាះធនបេធរជើសតាំងេំណាងរាស្រសថនបំ

២០០៨ សរមាប់គណ្បកសនីមួយៗគឺ ជាព័េ៌មានគួ រឲ្យច្ចប់ អារមមណ្៍ផងមដរ ធហើយអាចជួ យកំ ណ្េ់នូវវ ិស័ យសំខ្ន់ ៗមដលគួ រមេធដ្ឋះស្ស្ថយ។

ដូ ចតារាងទ្ី៤ខ្ងធរកាមបងា​ាញថ្ន

ធពញសិទ្ិ ន និ ងធបកខជនបរមុង ជាស្រសថីភាគធរចើន

គណ្បកសេូចៗមានធបកខជន

រ ីឯគណ្បកសរបជាជនកមពុជា (“គ.រប.ជ”) សទិេកបុងធលខ

ធរៀងទ្ី ៥ និ ងគណ្បកសសមរងសី (“គ.ស.រ”) កបុងលំដ្ឋប់ធលខ៧។ តារាងទ្ី៤ ៖ ធបកខជនស្រសថីឈរធឈាមះតាមគណ្បកសនធោបាយ កបុងការធបាះធនបេធរជើសតាំងេំណាងរាស្រសថនបំ ២០០៨

72

ធឈាមះគណ្បកស

ចំនួនធបកខជនធពញ

% បញ្ជី

ចំនួនធបកខជន

% បញ្ជី

ចំនួនមណ្ឍល

នធោបាយ

សិទ្ិស្រន សថី

គណ្បកស

បរមុងស្រសថី

គណ្បកស

ឈរធឈាមះ

សងគមយុេិ្ ថ ៌ម

១៨

៣៩,១៣

១៣

២៨,២៦

៧

របជា្ិបធេយយមខមរ

៣៧

៣០,០៨

១៦

១០,៨១

២៤

សមព័នធដើមផីរបជា្ិប

២៤

១៩,៥១

៤៣

៣០,៤៩

២៤

មខមរឈប់រក

១០

១៦,៦៧

២៩

៤៨,៣៣

៧

របជាជនកមពុជា

២០

១៦,២៦

២៦

១៨,៣១

២៤

ស្ថធារណ្ៈរដឌមខមរ

១០

១៣,៨៩

១៥

២០,២៧

៩

សមរងសី

១៧

១៣,៨២

១៦

១១,៣៥

២៤

ហ៊នសុ ិនបុិច ុវ

១៣

១០,៥៧

១៤

៩,៩៣

២៤

នធរាេថម រណ្ឬទ្ន

១១

៨,៩៤

១៥

១០,៦៤

២៤

សិទ្ិម ន នុសស

១១

៨,៩៤

១៥

១០,៦៤

២៤

ហងសដ្ឋរា៉ ចលនារបជា

១០

៨,១៣

១៧

១២,០៦

២៤

១៨១

១៥,៥៨

២១៩

១៦,៦៤

ធេយយ

្ិបធេយយ សរុប

ទ្ិ នន ប ័ យខ្ងធលើក៏បងា​ាញថ្នគណ្បកសទាំង៧

កបុងចំ ធណាម១១គណ្បកសមដលមានធបកខជនឈរ

ធឈាមះធបាះធនបេបានដ្ឋក់ភាគរយធបកខជនស្រសថីបរមុងធរចើនជាធបកខជនធពញសិទ្ិ ន មដលអាចនិ ោយបានថ្ន គណ្បកសនធោយបាយមានបំ ណ្ងច្ចេ់ ទ្ុកធបកខជនស្រសថីជា “ជធរមើ សទ្ី ២” កបុងចំ ធណាមធបកខជនបុ រស។ កបុងចំ ធណាមគណ្បកសទាំង១១មដលដ្ឋក់ ធបកខជនឈរធឈាមះកបុងធបាះធនបេនបំ២០០៨

មានមេ

គណ្បកស៥ធទ្ មដលទ្ទ្ួលបានសនលឹកធនបេរគប់ រោន់ធដើ មផីឈបះអសនៈកបុងរដឌសភា។ ធដ្ឋយស្ថររបព័នន

72

ទ្ិនបន័យរបស់ គ.ជ.ប <www.necelect.org.kh/nec_khmer/index.php?option=com_content&view=article&id=616%3A2011-

12-28-09-13-23&catid=63%3A2011-11-08-02-28-55&Itemid=319>.

30

“ម្យមភាគខពស់ជាងធគ” ននការធបាះធនបេសមាមារេរបស់កមពុជា មដលធពញចិេថធៅធលើគណ្បកស្ំៗ73 គ .រប.ជ ឈបះបាន៩០ អសនៈ (៧៣%) ធដ្ឋយមានសធមលងរបជាជន ៥៨%74។ ចំ មណ្កឯ គ.ស.រ ឈបះបាន ២៦អសនៈ គណ្បកសសិទ្ិ ម ន នុ សស (“គ.ស.ម”) បាន ៣អសនៈ និង គណ្បកសរណ្សិរសរួបរួមជាេិ ធដើមផីកមពុ ជា ឯករាជយ អពយរកិេយ សនថិ និ ងសហរបេិ បេថិ (គណ្បកសហ៊នសុ ិនបុិ ច) និ ង គណ្បកស នធរាេថម រណ្ឬទ្និ ុវ (“គ.ន.រ”) ទ្ទ្ួ លបាន២អសនៈមាបក់។ កបុងចំ ធណាមធនាះ ស្រសថីរេូវជាប់កុងអសនៈមាន២១ ប (២៣,៣៣%) មក ពី គ.រប.ក ៦ អសនៈ(២៣,០៧)មកពី គ.ស.រ និ ងោមនស្រសថីជាប់ ធៅកបុង គ.ស.ម, ហ៊នសុ ិនបុិ ច និងគ.ន.រ ុវ ធទ្។

5.1.2

រកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ កបុងខណ្ៈមដលេំ ណាងស្រសថីធៅកបុងសភាជាេិពិេជាសំខ្ន់ ធនាះ

ថ្នបក់ធរកាមជាេិ មិនគួ រធមើលរ ំលងធនាះធទ្។

ស្ថរៈសំខ្ន់ននេំ ណាងស្រសថីធៅ

បញ្ញ ា នានាមដលធ្វើធឡើងធដ្ឋយរកុមរបឹកាឃុំ

សងាកេ់

និ ង

ធោលនធោបាយមដលអនុ វេថន៍ធៅថ្នបក់មូលដ្ឋឌនបមានផលប៉ ះពាល់ភាគធរចើនធលើរបជាជនកមពុជា ពី មួយ នលងធៅមួ យនលងជារបច្ចំ។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ កបុងបរ ិបទ្ននធោលនធោបាយវ ិមជឈការ ស្ថរៈសំខ្ន់ ននថ្នបក់ ធរកាមជាេិ គួរមេធផ្ទថេជាសំខ្ន់ ដូ ចធនះសមភាពធយនឌ័ រធៅកបុងរកុមរបឹកាធនះគួ រមេច្ចេ់ទ្ុកជាអេទិភាព សំខ្ន់ ។ ប៉ុ មនថ ស្សធដៀងោបធៅនឹ ងករមិេ​េំ ណាងស្រសថីកុងសភា ប េំ ណាងស្រសថីធៅថ្នបក់ រកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ ធៅមេមានបញ្ញ ា ចំ នួនទាប។ ធៅមខមិ លុនា នបំ ២០១២ ការធបាះធនបេរកុមរបឹ កាឃុំសងាកេ់ ស្រសថីមដលជាប់ ធនបេមាន ១៧,៧៩% (ធសមើនឹង ២០៣៨អសនៈ) ននេួ នាទ្ីរកុមរបឹកាឃុំសងាកេ់សរុប75 មានការធកើ នធឡើងពី ១៤,៦៤% (១៦៦២ អ សនៈ) កបុងការធបាះធនបេនបំ២០០៧ និ ង ៨,៤៧% (៩៥៤ អសនៈ) 76 កបុងនបំ២០០២។ ធទាះបី មានការធកើន ធឡើងមបបធនះ ក៏ ករមិេ​េំ ណាងស្រសថីបចចុបផនបធៅថ្នបក់ឃុំ សងាកេ់ គឺធៅឃាលេនងយពីចំណ្ុចធៅ ៣.១៥ ននគ. អ.ស.ក និ ង នារ ីរេនៈ៣ ចំ ណ្ុចធៅសរមាប់ នបំ២០១៥ មដលសនយថ្ននឹ ងបធងកើននូ វសមាមារេអសនៈធៅ ថ្នបក់ឃុំ សងាកេ់ ២៥%ធៅរេឹមនបំ២០១៥។ កបុងអណ្េថិរកុមរបឹកាឃុំសងាកេ់មដលមានរយៈធពល៥នបំ ការ ធបាះធនបេអណ្េថិធរកាយនឹងរបរពឹេិ ធថ ឡើងធៅកបុងនបំ២០១៧

គឺពីរនបំបនាធប់ពីកាលបរ ិធចឆទ្បញ្ចប់កុងការ ប

សធរមចបានគ.អ.ស.ក។ គណ្បកសនធោបាយ១០បានចូ លរួមការធបាះធនបេរកុមរបឹកាឃុំសងាកេ់រម ួ មាន គ.រប.ក. គ.ស.រ ហ៊នសុ ិនបុិ ច គ.រ.ន គណ្បកសសមព័នរបជា្ិបធេយយមខមរ(“គ.ស.ប”) គណ្បកសមខមរឈប់ រក (“គ.ខ.ឈ.ក”) ុវ គណ្បកសសញ្ញ ជ េិកមពុជា (“គ.ស.ក”) គណ្បកសស្ថធារណ្ៈរដឌមខមរ (“គ.ស.ខ”) និងគណ្បកសចលនារបជា ្ិ បធេយយមខមរ(“គ.ច.ប”)។ ស្សធដៀងោបធៅនឹ ងបញ្ជីធបកខជនសរមាប់ការធបាះធនបេធរជើ សតាំងេំ ណាងរាស្រសថ 73

ដ្ឋន់ធខន មា៉ ខ្ធហាគ (Duncan McCargo) “កមពុជា៖ ធដើររួចផុេពីរបបផ្ទថច់ការ?" (២០០៥) ១៦.៤ ទ្សសនាវដឋីរបជា្ិធបធេយយ ទ្ំព័រ ៩៨។ 74

”អបកដឹកនាំកមពុជានិោយពី ការឈបះធនបេ“ ព័េ៌មាន BBC ធចញផាយនលង ២៧ កកកដ្ឋ ២០០៨<http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-

pacific/7527325.stm> 75 76

ទ្ិនបន័យធពញអាចរកបានធៅ http://www.sithi.org/temp.php?url=commune_election.php&tab_id=1&. អងគការសីលការ <www.silaka.org/resource/CommuneCouncilElectionResults2002_2007.pdf>.

31

ភាគរយជារួមរបស់ស្រសថីកុងបញ្ ប ជ ីធបកខជនសរមាប់ ការធបាះធនបេឃុំសងាកេ់ ២០១២ របស់ស្រសថីមដលបានជាប់អសនៈកបុងរកុមរបឹកា៖

ខពស់ជាងភាគរយជារួម

ស្រសថីមាន២៥,៦៥%កបុងបញ្ជីធបកខជន

មដលមានការធកើន

ធឡើងពី ២១,៣៥% កបុងការធបាះធនបេនបំ២០០៧។ ធលើសពី ធនះ ភាគរយធបកខជនមដលជាស្រសថីធឃើញថ្នមាន េួ ធលខខពស់ជាងភាគរយអសនៈមដលស្រសថីជាប់ ធនបេកបុងរគប់គណ្បកសទាំងអស់ របជាជនកមពុជា។

កបុងចំ ធណាម១០គណ្បកស

ធលើកមលងមេគណ្បកស

៧គណ្បកសមដលបានដ្ឋក់ស្រសថីធលើស២៥%

កបុងបញ្ជី

ធបកខជនរបស់ខួន ល ធដ្ឋយច្ចប់ ពី២៧,៥% (គ.ស.ប) ធៅ ៥០,៦% (គ.ស.ក)។ រូបភាព១ ខ្ងធរកាម បងា​ាញ ពីភាគរយធបកខជនតាមបញ្ជីគណ្បកស

មដលជាស្រសថីនិងភាគរយរបស់អសនៈគណ្បកសនធោបាយមដល

បានដ្ឋក់ ស្រសថីកុងលំ ប ដ្ឋប់ ធលខធរៀង៥ខ្ងធលើកុងបញ្ ប ជ ីគណ្បកស

មដលអាចជាប់អសនៈកបុងការធបាះធនបេ

ធនាះ។ គណ្បកស៥ធផសងធទ្ៀេមដលជាប់អសនៈនិ ងមិ នជាប់ អសនៈកបុងការធបាះធនបេ ក៏មិនមានស្រសថីជាប់ ធនបេមដរ។ ធបកខជនស្រសថី និ ងស្រសថជា ី ប់ធនបេតាមគណ្បកសនធោបាយកបុង ការធបាះធនបេរកុមរបឹកាឃុសងា ំ ក េ់ ២០១២

%ចបក្សខជនស្រសតី

% ស្រសតីជាសមាជិរក្សុមរបឹក្សាឃុំសង្ហាែ់ ាមគែបក្សស 30.33%

30.68% 22.47% 21.48% 20.75% 11.00%

21.34% 3.31%

5.77%

1.50%

គ.រប.ជ គឺ ជាគណ្បកសមេមួ យគេ់មដលមានស្រសថីរេូវជាប់ធនបេជាង២០% ននអសនៈគណ្បកស។ គ.ស.រ រកុមរបឹ កាឃុំស្រសថីមានមេ ១១% ហ៊នសុ ិនបុិច គ.ន.រ និ ង គ.ស.ម បានទ្ទ្ួ លេិ ចជាង៦%។ ធនះក៏ ុវ មានន័ យផងមដរថ្នស្រសថីភាគធរចើ នធលើសលុបធៅកបុងរកុមរបឹកាឃុំសងាកេ់គឺមកពីគ.រប.ជ (១៧៨១ឬធសមើនឹង ៨៧,៤%) ស្រសថីរកុមរបឹកាមកពី គ.ស.រ មាន ២៣៧ នាក់ (១១,៦៣%) មកពីគ.ស.ម មាន១២នាក់ (០,៦%) ៥នាក់ មកពីហ៊នសុ ិនបុិ ច និ ង ៣នាក់ មកពី គ.ន.រ ។ ខណ្ៈមដលគ.រប.ក. ខិ េជិ េឈានធៅដល់ធោលធៅ ុវ អភិវឌណន៍កមពុជាចំ ណ្ុចធៅ៣ សរមាប់ រកុមរបឹ កាឃុំសងាកេ់ ធគធឃើញថ្នគណ្បកសរបនំងមបរជាធៅនងយ ពី ចំណ្ុចធៅធៅវ ិញ ។

ធបើធមើ លធៅតាមទ្ី តាំងភូ មិស្ថស្រសថវ ិញ

េំ ណាងស្រសថីបានធកើ នធឡើងកបុង២៤ធខេថននកមពុជាច្ចប់ ពីនបំ

២០០៧ មកដល់នបំ២០១២។ ភបំធពញនិ ងធខេថនប៉ លិនជាទ្ី កមនលងមដលមានេំ ណាងស្រសថីខពស់ជាងធគ ធដ្ឋយ រកុមរបឹកាធៅភបំធពញកបុងនបំ២០១២មាន ២៤,៥៧% (មានការធកើនធឡើងពីនបំ២០០៧មដលមាន២២%) និង ធៅធខេថនបលិនមាន ២៨,៥៨% (ធកើនធឡើងពី របមហល២១%)។ ករមិ េទាបជាងធគននេំណាងនធោបាយ

32

ស្រសថី បនាធប់ពីការធបាះធនបេនបំ២០១២គឺ ធៅធខេថកំពង់ សឺ ព មានរកុមរបឹកាស្រសថី ១២,៩៧% និ ងធខេថតាមកវ មានរកុមរបឹកាស្រសថី ១២,៥០%។77 អវីមដលសំខ្ន់ជាងធគគឺ ភាពខុ សោបរវាងភាគរយបញ្ជីគណ្បកសមដលបានដ្ឋក់ស្រសថី និ ង ភាគរយ អសនៈគណ្បកសមដលមានស្រសថីកាន់ កាប់

បានបងា​ាញថ្នស្រសថីរេូវបានដ្ឋក់ មេកបុងធលខធរៀងខ្ងធរកាមនន

បញ្ជីធបកខជន មដលជាលទ្នផលនាំមានស្រសថីជាប់ ធនបេមានភាគរយេិ ចេួចជាង រេូវបានដ្ឋក់ កុងបញ្ ប ជ ីធសមើោបធនាះ។

ធបើធបកខភាពស្រសថីទាំងធនាះ

ការដ្ឋក់ ធបកខភាពស្រសថីធៅខ្ងធរកាមននបញ្ជីគណ្បកសក៏ ប៉ះពាល់ដល់

មុ ខេំ មណ្ងមដលស្រសថីរេូវជាប់ ធនបេផងមដរ។ ដូចតារាងទ្ី៥ខ្ងធរកាមបងា​ាញ មានស្រសថីេិចេួ ចបំ ផុេមដល រេូវជាប់ កុងេំ ប មណ្ងជាធមឃុំ និ ងភាគធរចើនធលើសលុបជាប់ កុងេំ ប មណ្ងទាបននរកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់។ តារាងទ្ី ៥៖ ស្រសថីធៅកបងរកុ មរបឹកាឃុំ សងាកេ់តាមមុខេំមណ្ងនិងនបំ ុ 79

២០០២

២០១២80

២០០៧

78

ចំ នួនស្រសថី

%

ចំ នួនស្រសថី

%

ចំ នួនស្រសថី

%

ធមឃុំ

៤៧

៤,៩៣

៦៧

៤,០៣

៩៥

៤,៦៦

ជំទ្ប់ទ្ី១

៧២

៧,៥៥

១៤៩

៨,៩៦

១៨៩

៩,២៧

ជំទ្ប់ទ្ី២

៨៦

៩,០១

១២០

៧,២២

១៦៤

៨,០៥

សមាជិក

៧៤៩

៧៨,៥១

១៣២៦

៧៩,៧៨

១៥៩០

៧៨,០២

សរុប

៩៥៤

១០០

១៦៦២

១០០

២ ០៣៨

១០០

ទ្ិ នន ប ័ យធនះបងា​ាញថ្នមិ នមានការវ ិវេថន៍តាំងពីនបំ២០០២កបុងការធកើនធឡើងចំនួនសមាមារេរបស់ស្រសថី មដលជាប់ កុងេំ ប មណ្ងខពស់ៗ

ធដ្ឋយមានភាគរយស្រសថីកុងរកុ ប មរបឹកាឃុំសងាកេ់ ជាធមឃុំលយចុ ះកបុងរយៈ

ធពល១០នបំធនះ។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ភាគរយធមឃុំស្រសថីបចចុបផនបធនះមានមេ ៥,៨១% កបុងចំ ធណាមធមឃុំ ទាំងអស់

មដលធនះធៅនងយពី ចំណ្ុចធៅមដលបានបធងកើេធឡើងធៅកបុងនារ ីរេនៈ៣

សរមាប់នបំ២០១៣

(១០%)។

5.2 មុខតំថ្ណ្ងយព្ជ្ើ្តា ំងយោយព្បយោល ផធុយនឹ ងការធបាះធនបេធរជើសតាំងេំណាងរាស្រសថនិងរកុមរបឹកាឃុំសងាកេ់ ការធបាះធនបេធរជើ សតាំង សមាជិ ករពឹទ្នសភា និ ងធរជើ សធរ ើសរកុមរបឹ កាធខេថ រកុង រាជធានីគឺជាការធបាះធនបេធដ្ឋយរបធោល មាន 77

នបំ ២០០៧ ទ្ិនបន័យអាចរកបានធៅ http://www.silaka.org/resource/CommuneCouncilElectionResults2002_2007.pdf. នបំ

២០១២ ទ្ិនបន័យអាចរកបានធៅ http://www.sithi.org/temp.php?url=commune_election.php&tab_id=1&.

78 79 80

ទ្.អ.អ.ស.អ, “ការបា៉ នរបមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា”(២០១០) ទ្ំព័រ ១៦។ ដមដល

ម.ស.ម.ក “លទ្នផលននការធបាះធនបេរកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ ២០១២៖ កិចចខិេខំរបឹងមរបងធៅមេបនថ ធដើមផីសំធរចបានអបក

េំណាងជាស្រសថីទាំងបរ ិមាណ្និងគុណ្ភាពធៅកបុងនធោបាយកមពុជា” (កកកដ្ឋ ២០១២) <http://sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=5622>

33

ន័ យថ្នទាំងអបកធបាះធនបេនិ ងធបកខជនឈរធឈាមះសរមាប់ការធបាះធនបេធនះគឺ ជាអបកមដលបានពាក់ ព័នធន ៅ កបុងនធោបាយ និង រដ្ឋឌភិបាលមកធហើយ។

5.2.1

រពឹទ្នសភា រពឹទ្ស ន ភាគឺ ជាស្ថទប័ ននិេិបញ្ដ េិទ្ ថ ី២ធៅថ្នបក់ ជាេិ ធហើយមានេំណាងមិ នធលើសពីចំនួនពាក់កណា ថ

លននេំ ណាងរាស្រសថកុងរដឌ ប សភា។ កបុងចំ ធណាមេំណាងរាស្រសថទាំងធនះ ពី ររូបរេូវមេងតាំងពីរពះមហាកសរេ ពី ររូបរេូវធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយសភាជាេិ និ ងសមាជិ កធផសងធទ្ៀេគឺរេូវធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយរបធោល តាមការធបាះធនបេ៨េំបន់ មដលមានសមាជិ កទាំងអស់របស់រកុមរបឹ កាឃុំសងាកេ់ និ ងសមាជិកននសភា ជាេិកុងេំ ប បន់ ធនាះ។ ការធបាះធនបេធ្វើធឡើងធរៀងរាល់៦នបំមថង។ េំ ណាងស្រសថីកុងរពឹ ប ទ្ស ន ភាធៅមេសំខ្ន់ ដូចោប

តាំងពី ការបធងកើេរពឹទ្ិ ស ន ភាធៅនបំ១៩៩៩មកធមលះ។

កបុងអណ្េថិទ្ី១(១៩៩៩-២០០៥) សមាជិ ករពឹ ទ្ស ន ភាជាស្រសថីមាន៨រូប (១៣,១១%)81 កបុងចំ ធណាមសមាជិក រពឹទ្ស ន ភា៦១រូប។ ភាគរយបានធកើនធឡើងេិ ចេួ ចកបុងអណ្េថិទ្ី២ (២០០៦-២០១២)

82

មានសមាជិ ករពឹទ្ន

សភា៩រូប (១៤,៧៥%)83 កបុងចំធណាម៦១ រូប។ ដូ ចតារាងទ្ី ៦ ខ្ងធរកាមបងា​ាញថ្ន ភាគរយស្រសថីធៅកបុងអ ណ្េថិទ្ី៣មដលបានធរជើ សធរ ើសកបុងមខមករា ២០១២ធនះធៅមេដូ ចោប។ តារាងទ្ី៦៖ ស្រសថជា ី ប់កុងការធបាះធន ប ប េធរជើសតាំងសមាជិករពឹទ្ស ន ភា84 ចំនួនធរជើសតាំង

ចំនួនស្រសថធី រជើសតាំង

ភាគរយស្រសថធី រជើសតាំង

២

០

០

ធរជើសតាំងធដ្ឋយរដឌសភា

២

១

៥០

គណ្បកសរបជាជនកមពុជា

៤៦

៦

១៣

គណ្បកសសមរងសី

១១

២

១៨,១៨

សរុប

៦១

៩

១៤,៧៥

ធរជើសតាំងធដ្ឋយរពះមហា កសរេ

កបុងការធបាះធនបេធរជើ សតាំងសមាជិ ករពឹ ទ្នសភាធ្វើធឡើងធៅនបំ២០១២ និ ង ការធបាះធនបេធលើក ធរកាយធៅនបំ២០១៨ គ.អ.ស.ក៣ ចំ ណ្ុចធៅ៣.៩ មដលរេូវបធងកើនសមាមារេអសនៈស្រសថីកុងរពឹ ប ទ្នសភាឲ្យ បាន៣០%កបុងនបំ២០១៥ នឹ ងមិ នអាចទ្ទ្ួ លបាន។ ធនះក៏ ជាបញ្ញ ា សរមាប់ចំណ្ុចធៅបធងកើេកបុងនារ ីរេនៈ៣ ដូ ចមានធៅកបុងគ.អ.ស.ក៣ ចំ ណ្ុចធៅ៣.៩។ 81 82 83

សហភាពអនថរសភា <http://www.ipu.org/parline-e/reports/2365_A.htm>. រកសួងកិចចការនារ ី <http://mwa.gov.kh/en/progress-women-decission-making>. តាមការពនយល់កុងរបាយការណ្ ប ៍ រកសួងកិចចការនារ ី២០០៨ “ចំមណ្កធសមើភាពសរមាប់នារ ី” រពឹទ្នសភារេូវបានមេងតាំងដំបូង

ធៅនបំ១៩៩៩ ធហើយមេងតាំងស្ថរជាលមីនបំ២០០៤ មដលមានការធកើនធឡើងសមាមារេស្រសថីមដលមេងតាំងកបុងអសនៈរពឹទ្នសភាពី

១៣ភាគរយ ធៅ ២១ភាគរយ ។ តាំងពីការផ្ទលស់បូថធៅជាការធបាះធនបេអសកលននសមាជិករពឹទ្ិនសភាពីសំណាក់រកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់នបំ២០០៦ សមាមារេស្រសថីកុងរពឺ ប ទ្នសភាធាលក់ចុះមក ១៥ភាគរយ។” 84

រពឹទ្នសភាននរពះរាជាណាចរកកមពុជា, សមាជិករពឹទ្នសភានិេិកាលទ្ី៣ (២០១២-២០១៨)

<http://www.senate.gov.kh/home/index.php?option=com_content&view=article&id=1718&Itemid=12&lang=en>

34

5.2.2

រក្សុមរបឹក្សាចខែត និង រក្សុង ដូ ចបានបងា​ាញធៅកបុងមផបក ៣.២.៣. ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ ផថល់ជូនដល់រកុមរបឹកាធខេថនិងរាជធានី

និ ងរកុមរបឹ កា រកុង ស្សុក ខណ្ឍ ទាំងសិទ្ិ នអំណាចបញ្ដ េិន ថ ិ ងសិទ្ិអ ន ំ ណាចរបេិបេថិធដើមផីធលើកកមពស់ការ អភិវឌណន៍ និង វ ិមជឈការតាមមបបរបជា្ិ បធេយយ។ ចំ នួនរកុមរបឹកាមផអកធលើរបធភទ្រកុមរបឹកា និ ងកតាថ របជាស្ថស្រសថ និ ងភូមិស្ថស្រសថផងមដរធនាះ មដលមានសមាជិ កច្ចប់ ពី៧រូប ធៅ២១រូប មដលរេូវបានធបាះ ធនបេធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយរបធោលសរមាប់អណ្េថិ៥នបំពីសំណាក់សមាជិ ករកុមរបឹ កាឃុំសងាកេ់ ។

ធដ្ឋយ

ស្ថរមេ ច.គ.រ.រ.ខ.ក.ស.ខ បានអនុ ម័េកបុងនបំ២០០៨ មដលជាអណ្េថិដំបូងរបស់រកុមរបឹកាធនះច្ចប់ ធផថើម កបុងនបំ២០០៩ ធហើយការធបាះធនបេអណ្េថិទ្ី២នឹ ងច្ចប់ធផថើមធៅនបំ២០១៤។ ដូចធនះសទិេិសីព ថ ីេំណាងស្រសថី កបុងរកុមរបឹ កាមានមេមួ យអណ្េថិធទ្ៀេប៉ុ ធណាតះ មដលមិ នទាន់មានការវ ិភាគពីការមរបរបួលធៅដល់ធពល ធនាះធទ្។ ស្រសថីបចចុបផនបធនះមានអសនៈ៣៧រូប (៩,៨៩%) នន៣៧៤ អសនៈរកុមរបឹ កាសរុបរបស់ធខេថនិងរាជ ធានី និ ង ៣៦៣ អសនៈ (១២,៦៨%) ននអសនៈរកុមរបឹ ការកុង ស្សុក ខណ្ឍ សរុបចំ នួន ២៨៦១ នាំឲ្យ មានេំ ណាងសរុបទ្ូ ធៅធសមើនឹង ១២,៣៦%។85 គ.អ.ស.ក និ ង នារ ីរេនៈ៣ មិ នបានកំ ណ្េ់ចំណ្ុចធៅ សរមាប់រកុមរបឹកាធនាះធទ្ ធហើយធទាះបានចុ ះបញ្ជីននរបធភទ្រកុមរបឹ កាកបុងបញ្ជីសូចនាករនិងចំ ណ្ុចធៅ សំខ្ន់ ៗ (សូមធមើ លតារាងទ្ី ២) ក៏ នារ ីរេនៈមិនបានកំ ណ្េ់តាមធោលធៅនបំ ២០១៥ ។

5.3 តំថ្ណ្ងយព្ជ្ើ្យរ ើ្យោយថ្តងតា ំង ខណ្ៈមដលផលធ្ៀបចំ នួនស្រសថីនិងបុ រសកបុងេំ មណ្ងធបាះធនបេធរជើ សតាំងធដ្ឋយផ្ទធល់កី ថ

និ ង

របធោលកថី បងា​ាញពី បមរមបរមួលសំខ្ន់ ទាក់ទ្ងនឹងេំ ណាងស្រសថីកុងនធោបាយ ប ការពិនិេយធលើករមិេនន េំ ណាងស្រសថីកុងេំ ប មណ្ងធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយមេងតាំងក៏ជាសំខ្ន់ ផងមដរ។

កបុងករណ្ីធៅរបធទ្សកមពុជា

េំ មណ្ងធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយមេងតាំងមានទាំងកបុងមផបកនិ េិរបេិ បេថិ េុ ោការនិ ងរកុមរបឹកាធខេថ និ ងរកុង។ េំ មណ្ងទាំងធនះមានឥទ្និពលោ៉ ងខ្លំងធលើធោលនធោបាយរបស់រដ្ឋឌភិ បាល។

5.3.1

ស្ថទប័ននិេិរបេិបេថិ េំ មណ្ងជាន់ ខពស់ននមផបករបេិបេថិដូចជា រដឌមរនថី រដឌធលខ្​្ិ ការ អនុ រដឌធលខ្​្ិ ការ គឺ ជាការមេង

តាំងនធោបាយធរជើ សធរ ើសធចញពី បញ្ជីគណ្បកសនធោបាយបនាធប់ពីការធបាះធនបេនី មួយៗ មានអំណាចរបេិ បេថិរបស់រដ្ឋឌភិ បាលមួ យមផបក្ំ។

រពមទាំង

ការមេងតាំងមបបធនះជាមផបកមួ យននការមបងមចក

អំ ណាចននរកុមសបូលឥសសរជនរបស់រដ្ឋឌភិ បាល ធហើយជាការចងអុលបងា​ាញមួ យដ៏ លនអ នការធបថជាញចិ េទា ថ ំង ស្សុងរបស់ឥសសរជនទាំងធនះធដើ មផីឲ្យមានេំ ណាងនធោបាយធសមើោប។ ធបើរកធលកធមើ ល មុខេំ មណ្ងធផសងោបកបុងរដ្ឋឌភិ បាល (សូមធមើ លតារាងទ្ី៧ខ្ងធរកាម) បងា​ាញ ោ៉ ងចាស់ថ្នចំ នួនស្រសថីមដលរេូវមេងតាំងកបុងេំ មណ្ងរដឌមរនថី ធៅមេមិនសូវផ្ទលស់បូរកប ថ ុងទ្សវេសកនលងមក 85

ក.ក.ន <http://mwa.gov.kh/en/progress-women-decission-making>.

35

ធនះ (ច្ចប់ ពី ៧,១៤ %ដល់៧,៤%) និងចំ នួនរដឌធលខ្​្ិ ការជាស្រសថីបានធកើនធឡើងេិ ចេួ ចរេឹមមេ ២,០៨%។ េំ ណាងស្រសថីកុងេំ ប មណ្ងជាអនុរដឌធលខ្​្ិ ការមានចំ នួនធកើ នធឡើងធរចើនជាងធគ (១៣,១២%) កបុងការធបាះ ធនបេ២០០៨។

ការសធងកេមបបធនះគឺសំខ្ន់ ណាស់ធដ្ឋយស្ថរបានពធនលចឲ្យធឃើញថ្នេំណាងធៅកបុង

េំ មណ្ងជាន់ ខពស់ននរដ្ឋឌភិបាលធៅមេមិ នមានការផ្ទលស់បូរធរចើ ថ ន

ធដ្ឋយមានមេកំ ធណ្ើនអំ ណាចរបេិបេថិ

មុ ខេំ មណ្ងទាបប៉ុ ធណាតះ ។ តារាងទ្ី៧៖ ស្រសថក ី ុងេំ ប មណ្ងជាន់ខស ព ់កងមផប ករបេិបេថិតាមនបំ 86 ុប េំមណ្ង

១៩៩៣

១៩៩៨

២០០៣

២០០៨

ចំនួនស្រសថី

%

ចំនួនស្រសថី

%

ចំនួនស្រសថី

%

ចំនួនស្រសថី

%

ធទ្សរដឌមរនថី

ពុំមានេួធលខ

ពុំមានេួ

ពុំមានេួធលខ

ពុំមានេួ

១/១៥

៦,៦៦

ពុំមានេួធលខ

ពុំមានេួ

ឧបនាយករដឌ

ពុំមានេួធលខ

ពុំមានេួធលខ

ពុំមានេួ

១/៩

១១,១១

ធលខ ពុំមានេួ

ធលខ ពុំមានេួធលខ

ពុំមានេួ

ធលខ

មរនថី

ធលខ

ធលខ

ធលខ

រដឌមរនថី

០/១៧

០

២/២៧

៧,៤

២/១៨

៧,១៤

២/២៨

៧,១៤

រដឌ

០/២០

០

៣/៥០

៦

៩/១៣៥

៦,៦៦

១៦/១៩៨

៨,០៨

អនុធលខ្​្ិ

២(ពុំមានផថល់

ពុំមានេួ

៥/១២៧

៣,៩៣

១១/១៤៦

៧,៥៣

៣១/២០៥

១៥,១២

ការ

ទ្ិនន ប ័យ

មរនថីរាជការ

ពុំមានេួធលខ

ពុំមានេួធលខ

ពុំមានេួ

ពុំមានេួធលខ

ពុំមានេួ

(ពុំមានផថល់

ធលខ

ទ្ិនន ប ័យសរុប)

៣៤

ធលខ្​្ិការ ធលខ

សរុប)

5.3.2

ពុំមានេួ ធលខ

ធលខ

េុោការ ធៅរកម និ ងរពះរាជអជាញរេូវបានមេងតាំង េំ ធឡើងឋានៈ ដ្ឋក់ ពិន័យ និ ង បធណ្ថញធចញធដ្ឋយ

ឧេថមរកុមរបឹកាននអងគធៅរកម

(ឧ.ក.អ)

មដលមានរពះមហាកសរេននរពះរាជាណាចរកកមពុជាជារពះ

របធាន។ សមាជិ ក ឧ.ក.អ ធផសងធទ្ៀេ រួមមាន រដឌមរនថីរកសួងយុេិ ្ ថ ម៌ របធានននេុ ោការកំពូល អគគរពះ រាជអជាញននេុ ោការកំ ពូល របធានេុ ោការឧទ្នរណ្៍ និ ងធៅរកមបីរប ូ ។87

២០០៦

ចំនួនស្រសថី 86 87

88 តារាងទ្ី៨៖ ស្រសថក ី ងេុ ុប ោការ ២០០៦-២០០៩

%

២០០៧

ចំនួនស្រសថី

%

២០០៨

ចំនួនស្រសថី

២០០៩

%

ចំនួនស្រសថី

%

ដមដល សូមអានបមនទមពីេួនាទ្ីរបស់ ឧ.ក.ច៖ ម.ស.ម.ក, “ករមងឯកស្ថរសថីពីចំណាេ់ថ្នបក់ចាប់៖ ចាប់សីព ថ ីកាធរៀបចំនិងការរបរពឹេិថ

ធៅននឧេថមរកុមរបឹកាននអងគធៅរកម” (សោកបរេព័េ៌មាន) (២០១២) <www.cchrcambodia.org/index_old.php?url=media/media.php&p=factsheet_detail.php&fsid=31&id=5>.

88

រដ្ឋឌភិបាល,”របាយការណ្៍បូកបញ្ូច លោបតាមកាលកំណ្េ់ ធលើកទ្ី៤និងទ្ី៥

ននរដឌភាគី”

(២០១១)

CEDAW/C/KHM/4-5<http://cncw.gov.kh/userfiles/FINAL%20FINAL%20edited%20Eng_4th_and_5th_ National_report_RGC%20Final%20Edit.pdf>.

36

ឯកស្ថរ

ស.ហ.

ធៅរកម

១៩/១៥៣

រពះរាជអាជាញ ២/៧២

១២,៤១

១៩/១៥២

១២,៥០

២១/១៨៩

១១,១១

២១/១៨៥

១១,៣៥

២,៧៧

២/៧៤

២,៧០

២/៩១

២,១៩

២/៩២

២,១៧

តារាងទ្ី៨ខ្ងធលើបងា​ាញថ្នស្រសថីធៅមេមានចំនួនេិ ចេួ ចកបុងេុ ោការ

ជាពិ ធសសរពះរាជអាជាញ។

ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ទ្ិ នបន័យបងា​ាញថ្នោមនការវ ិឌណន៍អីធវ ទ្ ប៉ុ មនថមបជាលយចុ ះបនថិចកបុងសមាមារេស្រសថីជារពះ

រាជអាជាញ និងធៅរកមវ ិញ។ ធទាះបី ជា គ.អ.ស.ក មិ នមានដ្ឋក់ចំនុចធៅសរមាប់ស្រសថីកុងមផប ប កេុ ោការ នារ ី រេនៈ៣

បានកំ ណ្េ់ ភាគរយធោលធៅឲ្យបានធៅរកមស្រសថី

ចំ ណ្ុចធៅសរមាប់ រពះរាជអាជាញធទ្។89 បនថិច

១៥%

ធៅនបំ២០១៣

មេអេ់មានកំ ណ្េ់

ធទាះបីេួលធខបងា​ាញនាធពលធនះមានចំ ណាស់ពីបីនបំកនលងធៅ

ក៏ េួធលខធនះឆលុះបញ្ញ ច ំងនូ វករមិេ​េំ ណាងស្រសថីនាបចចុបផនបធៅកបុងេំ មណ្ងរេូវមេងតាំងកបុងេុោការ

ផងមដរ។

របាយការណ្៍ការបា៉ ន់របមាណ្ធយនឌ័រធៅកមពុជា២០១០របស់ទ្ីភាបក់ ងារសរមាប់ការអភិ វឌណន៍

អនថរជាេិននសហរដឌអាធមរ ិក (របាយការណ្៍ការបា៉ ន់របមាណ្ធយនឌ័ ររបស់ ទ្.អ.អ.ស.អ) បានសនបិដ្ឋឌន ថ្ន ធនះជាឧបសគគោ៉ង្ំចំធពាះដំ ធណ្ើរេុ ោការឲ្យរបរពឹ េិ ធថ ៅបានលអ ធរពាះចុងធច្ចទ្ស្រសថីអះអាងថ្នពួ ក ធគនឹ ងទ្ទ្ួ លផលរបធោជន៍ធរចើ នធៅធពលមដលធឃើញវេថមានស្រសថីមានេួ នាទ្ី កុងេុ ប ោការ។

5.3.3

រកុមរបឹកា ធខេថ និងរកុង បមនទមពីធលើ

រកុមរបឹ កាធខេថរកុងគឺ ជារកុមរបឹកាមដលរេូវបានធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសធដ្ឋយ

របធោល (ធមើ លកបុងមផបក ៥.២.២) រកុមរបឹកាធខេថ និ ងរកុង រួមមានសមាសភាពគណ្ៈអភិ បាលមដល េំ ណាងឲ្យរដ្ឋឌភិ បាល

និ ងរកសួងនានាធៅថ្នបក់ ធរកាមជាេិ

និ ងមដលទ្ទ្ួលបនធុកផថល់របឹកាដល់រកុម

របឹកា។ គណ្ៈអភិ បាលនី មួយៗរួមមានសមាសភាព៣រូប ធៅ៧រូប មដលរេូវមេងតាំងកបុងមួ យអណ្េថិ៤ នបំ។ គណ្ៈអភិ បាលមួយរេូវធរកាមការដឹ កនាំពីអភិ បាលមាបក់ មដលមានភារកិ ចជ ច ួ យធរជាមមរជងនូវកាេពវ កិ ចម ច ួ យចំ នួន។ តារាងទ្ី ៩៖ អភិបាល និង អភិបាលរងស្រសថក ី ងរកុ មរបឹកាធខេថនិងរកុង 90 ុប ចំនួនស្រសថី

%

អភិបាលរាជធានី និងធខេថ

០

០

អភិបាលរងរាជធានី និងធខេថ

២៤/១៤៣

១៦,៧៨

អភិបាលរកុង ស្សុក និងខ័ណ្ឍ

១/១៩៧

០,៥០

អភិបាលរងរកុង ស្សុក និងខ័ណ្ឍ

១៩៦/៨២៨

២៣,៧៩

89

នារ ីរេនៈ ៣ មានភាគរយននធៅរកមមដលជាស្រសថីសរមាប់នបំ២០០៨មេ ៧, ៧% មដលផធុយធៅនឹងភាគរយ(១១,១១%) មដល បានកំណ្េ់ធៅកបុងរបាយការណ្៍តាមកាលកំណ្េ់របស់រាជរដ្ឋឌភិបាលធលើកទ្ី ៤និងទ្ី៥ ដ្ឋក់ជូនគណ្ៈកមាម្ិការសុី-ដ (កំណ្េ់ រតា ៨០) ។ 90

ក.ក.ន <http://mwa.gov.kh/en/progress-women-decission-making>.

37

គ.អ.ស.ក និ ងនារ ីរេនៈ៣ សុទ្នមេមិ នបានបធងកើេចំណ្ុចធៅសរមាប់អភិ បាល និ ងអភិ បាលរង ឬ គណ្ៈអភិបាលសរមាប់ រកុមរបឹ ការកុង ស្សុក ខណ្ឍធទ្។ ទាក់ទ្ងនឹ ងអភិ បាលរងរកុមរបឹការាជធានី ធខេថ តាមពិ េភាគរយបានហួសនឹ ងចំ ណ្ុចធៅ ៣.១៤ននគ.អ.ស.ក៣ (១៥% ធៅរេឹមនបំ២០១៥) មេហាក់ដូច ឃាលេនងយពី ធោលធៅនារ ីរេនៈកំ ណ្េ់២៨% ធៅនបំ ២០១៣។ ទាក់ ទ្ងនឹ ងអភិ បាលរបស់រកុមរបឹ ការាជ ធានី

និ ងធខេថ

ទាំងពី រសុទ្នមេកំ ណ្េ់ចំណ្ុចធៅ១០%

មដលទ្ំ នងនឹ ងមិនអាចទ្ទ្ួ លបានធៅនបំរេឹម

២០១៣ (នបំកំណ្េ់ចំណ្ុចធៅកបុងនារ ីរេនៈ ៣)។

5.4 ស្រ្តក្ ី ងគណ្ៈក្មា នុ ា ធិការនិង្យងេតការណ្៍យបាះយននត ការចូ លរួមរបស់ស្រសថីធៅកបុងគណ្ៈកមាម្ិ ការធរៀបចំការធបាះធនបេ

និ ងការងាររបស់ខួនជាអប ល ក

សធងកេការណ្៍គួ រមេច្ចេ់ ទ្ុកជាទ្រមង់ផូវការ ល និ ង គួ រឲ្យយកចិេទ្ ថ ុ កដ្ឋក់ននភាពេំ ណាងខ្ងនធោបាយ។ ធនះបងា​ាញពីរបធភទ្មួ យននេំ ណាងមិនផលូវការមដលគណ្ៈបកសនធោបាយមិនរគប់រគងទាំងស្សុង និងការ ដ្ឋក់ករមិេមបបការ ិោ្ិបធេយយ

ធហេុដូចធនះធហើយគឺ ជាមធ្យបាយមួ យរបធសើរសរមាប់វាស់សង ធ ់ ពី

ករមិ េនននធោបាយនី កមមស្រសថី ។ គណ្ៈកមាម្ិ ការធរៀបចំការធបាះធនបេ (“គ.ជ.ប”) គឺ ជារដឌបាលការធបាះធនបេចំ បងធៅកមពុជា ធដ្ឋយ មានយុតាទ្ិ ការធដើមផីរគប់រគងការធបាះធនបេធរជើ សតាំងេំ ណាងរាស្រសថ និ ងរកុមរបឹ កាឃុំ សងាកេ់ ធហើយការ ធបាះធនបេអសកលធដើមផីធរជើ សតាំងសមាជិ ករពឹទ្ស ន ភា និ ងរកុមរបឹ ការាជធានី ធខេថ រកុង ស្សុក ខណ្ឍ។ គ.ជ.ប ទ្ទ្ួ លបនធុកធរៀបចំមផនការ ធរៀបចំដំធណ្ើរការ និ ង រគប់ រគងការធបាះធនបេ រួមទាំងការរបកាសលទ្ន ផលធបាះធនបេ ផលិេនិ ងផសពវផាយឯកស្ថរអប់ រ ំពលរដឌ ឃាលំធមើ លបណា ថ ញផសពវផាយ និ ងចុ ះធឈាមះអបក ធបាះធនបេ និងគណ្បកសនធោបាយ។ ធដើមផីបំធពញកបុងរបស់អណ្េថិរបស់ខួន ល គ.ជ.ប មានធសនា្ិការ របស់ខួនធៅរគប់ ល រដឌបាលថ្នបក់ ឃុំ សងាកេ់ រកុង ធខេថ ទ្ូ ទាំងរបធទ្ស។91 តាំងពីនបំ២០០៩មក សមាជិ ក គ. ជ.បមាន៩រូប

កបុងចំ ធណាមធនាះមានស្រសថីមាបក់ ។92

ការណ្៍របស់គ.ប.ស.យ

នបំ២០០៨

ការ ិោល័យរបស់គ.ជ.ប។93

ធទាះបីអេ់មានទ្ិ នន ប ័ យលមីធនះ

បានបងា​ាញថ្ន

ស្រសថីមាន១៥៣នាក់(១៧,៧៩%)

ធសនា្ិ ការមួ យចំនួនមដលដំ ធណ្ើរការកបុងគ.ជ.ប

ធនបេរួមមានគណ្ៈកមាម្ិការរាជធានី

មេធោងតាមរបាយ

ធខេថធរៀបចំការធបាះធនបេ

(“គ្/ខប”)

ធ្វើការធៅកបុង

ធដើ មផីច្ចេ់ ការការធបាះ និ ងគណ្ៈកមាម្ិ ការឃុំ

សងាកេ់ ធរៀបចំការធបាះធនបេ (“គឃ/សប”) និងការ ិោល័យធរៀបចំការធបាះធនបេ (“ក.ប”)។94 ការសិកា របស់ គ.ប.ស.យ ក៏ បានសរុបថ្នស្រសថី ១២២នាក់ (១០%) ធ្វើការឲ្យ គ្/ខប ស្រសថី ១៤៦៤ នាក់ (១៣,២%)

91

ម.ស.ម.ក, “គណ្ៈកមាម្ិការជាេិធរៀបចំការធបាះធនបេ” (សោកប័រេព័េ៌មាន) (ឧសភា ២០១២)

<www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=5526> 92

គ.ជ.ប “ សមាជិកននគណ្ៈកមាម្ិការជាេិធរៀបចំការធបាះធនបេ” (២០១២)

<www.necelect.org.kh/nec_english/index.php?option=com_content&view=article&id=79&Itemid=193>

93 94

គ.ប.ស.យ “ ការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ និងការធបាះធនបេធរជើសេំណាងរាស្រសថ២០០៨ (កុមភៈ ២០០៩) ។ ច.ន.េ មារតា១១។

38

ធ្វើការធៅគឃ/សប និងស្រសតី ២៩ ៥៥១ នាក់ (២៩%)ធ្វើការធៅ ក.ប។95 េួ ធលខធនះបងា​ាញឲ្យធឃើញពីរប ូ ភាពធផសងៗោបននការចូ លរួមរបស់ស្រសថី ប៉ុ មនថភាពជាេំ ណាងធៅកបុងគ.ជ.ប និ ងក.ប មដលបងា​ាញពី សញ្ញដនន ការសនយ។ អងគការមិនមមនរដ្ឋឌភិ បាលជាេិ

និងអនថរជាេិ

និងគណ្បកសនធោបាយបានបញ្ូច នអបកសធងកេ

ការណ្៍ និង អបកេំ ណាង ធៅឃុំ សងាកេ់ និ ង តាមមណ្ឍលរកុងរាជធានី ធខេថ និ ងរកុងនានាធដើ មផីសធងកេ ការណ្៍ធបាះធនបេធៅនបំ២០០៨។

េំ ណាងស្រសថីជាម្យមធៅកបុងរកុមអបកសធងកេការណ្៍

មកពីគណ្បកស

នធោបាយមាន ១៧% មដលផធុយធៅនឹងអបកេំ ណាងស្រសថីកុងចំ ប ធណាមរកុមអធងកេការណ្៍ជាេិ និងអនថរជាេិ មដលអងគការ ស្ថទនទ្ូ េ និងសមរគចិេថបញ្ូច នមកមានដល់ ៣៥%។ អបកសធងកេការណ្៍សរមាប់ការធបាះធនបេ រកុមរបឹកាឃុំសងាកេ់ ២០១២ ក៏ បានឈានដល់ករមិេខពស់ននេំ ណាងស្រសថីមដលមានអបកសធងកេការណ្៍ស្រសថី ចំ នួន ៦០៣៨នាក់ (៤០,៨៥%) ននចំ នួនអបកសធងកេការណ្៍សរុប ១៤ ៧៧៨នាក់ ។96

95 96

គ.ប.ស.យ “ការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងនធោបាយ ប និងការធបាះធនបេធរជើសធរ ើសេំណាងរាស្រសថ ២០០៨” (កុមភៈ ២០០៩) ។ គណ្ៈកមាម្ិការជាេិធរៀបចំការធបាះធនបេ <www.necelect.org.kh/nec_khmer/>

39

6 ឧប្គគន្ទន្ទរប្់តំណាងស្រ្តខា ី ងនយោបាយ ដូ ចជំ ពូកទ្ី ៥បងា​ាញពី រកបខ័ ណ្ឍបញ្ដេិច ថ ាប់ និ ង គំនិេផថួចធផថើមធោលនធោបាយមដលបានធលើក ធឡើងកបុងជំ ពូកទ្ី៣ ខ្ងនធោបាយ។

ធហើយជំ ពូកទ្ី ៤បានធលើកធឡើងេិ ចេួ ចចំ ធពាះអ្ិបាយពិ ស្ថថរពីភាពជាេំ ណាងស្រសថី ដូចធនះធនះច្ចំបាច់ណាស់ធដើមផីពិនិេយធឡើងវ ិញ

ធលើឧបសគគជាធរចើ នននអបកេំណាង

នធោបាយស្រសថីធៅកមពុជាមានជាអាទ្ិ៍ វបផ្ម៌ របវេថិ សងគមធសដឌកិចច ស្ថទប័ន និ ងនធោបាយ ។ របាយ ការណ្៍រកសួងកិ ចកា ច រនារ ីសថីពី ចំ មណ្កធសមើភាពរបស់នារ ី៖ ការបា៉ ន់ របមាណ្ធយនឌ័ រកមពុជាៗ បានសធងខប នូ វបញ្ញ ា មដលស្រសថីមខមរជួ បរបទ្ះដូ ចជា៖

“ឥរ ិោបទ្និងទ្ំ នាក់ ទ្ំនងធយនឌ័រធៅមេជាកថីបារមភធៅកមពុជា។ វាឆលុះបញ្ញ ច ង ំ ធៅធលើ ស្រសថីនិងកុ មារ ី មដលទ្ទ្ួ លបានករមិេអប់រ ំទាប

មានការធកើ នធឡើងេិ ចេួ ចកបុងកាេ់បនទយអរតាមរណ្ៈមាតានិ ង

ទារក ភាពងាយរងធរោះកាន់ មេធកើនធឡើងរបស់ស្រសថីធលើជំងឺឆង ល ផលូវធភទ្ រួមទាំងហុីវ មានអំ ធពើ ហឹងា

ធកើនធឡើងករមិេខពស់ និ ងការធកងរបវ ័ញ្ចផលូវធភទ្ ឱកាសការងារមានករមិេ ស្រសថីមានចំនួនេិចេួ ច ធលើេួនាទ្ី ការធ្វើធសចកថីសធរមច និង្នធានមិនរគប់រោន់ ធដើមផីធឆលើយេបនឹងការធរ ើសធអើ ងធយនឌ័ រកបុងស្ថទប័ ន។” 97 ឧបសគគជាធរចើនមដលធលើកធឡើងកបុងជំ ពូកធនះ

អាជី ពកបុងវ ិស័យនធោបាយប៉ុ ធណាតះធទ្

មិនរេឹ មមេប៉ ះពាល់ដល់សមេទភាពស្រសថីធដើមផីបនថ

មលមទាំងករមិ េសមេទភាពស្រសថីធដើមផីបនថនូវឱកាសដ៏្ំធ្ង

រួម

ទាំងការអប់ រ ំថ្នបក់ឧេថមសិកា និងេំ មណ្ងជាអបកដឹ កនាំ ជាពិ ធសសធលើវ ិស័យ្ុ រៈកិចផ ច ូវការ។ ល ជំ នះធលើ ឧបសគគទាំងធនះនឹ ងមិនរេឹមមេជួ យជំ រញ ុ ស្រសថីកាលយជាអបកេំ ណាងធរចើនបមនទមធទ្ៀេកបុងស្ថទប័ននធោបាយ និ ងរដ្ឋឌភិ បាលប៉ុ ធណាតះធទ្ មលមទាំងទ្ទ្ួ លបាននូ វសកាកនុ ពលធពញធលញរបស់ខួនផងមដរ។ ល

6.1 ក្តាតវបបធម៌ ជារបនពណ្ីមកចាប់ គឺ ជាការេមរមេរមង់បទ្ដ្ឋឌនអាកបផកិ រ ិោរបស់មខមរ ចាប់ គឺ ជាកផួនទ្ូ នាមន សីល្ម៌

តាក់ មេងធឡើងជាកំ ណាពយសូរេ​េៗោបពីមាេ់ មួយធៅមាេ់ មួយ

ពីជំនាន់មួយធៅជំ នាន់មួយ

រហូេចងរកងកាលយជាអេទបទ្និ ងកាលយជាចាប់ តាមទ្ំ ោប់ដំបូនាមន។ ធទាះបី ចាប់ធនាះមិ នមដលបានដ្ឋក់ បញ្ូច លជាផលូវការក៏ ធដ្ឋយ

ក៏ ឥទ្និពលននកផួនទ្ូ នាមនទាំងធនះបានរ ីកស្ថយភាយ

ធហើយដ្ឋក់ ជាកមមវ ី្ី

បធរងៀនធៅបឋមសិកាមកដល់នបំ២០០៧ផងមដរ។98

កផួនចាប់ធនះមានពាក់ ព័នន ន ឹ ងស្ថទនភាព

អាកបផកិ រ ិោចំ ធពាះបុគគលនិ ងទ្ំ នាក់ទ្ំនងកបុងសងគម

មដលទាំងអស់ធនះបានពធនលចធឡើងធដ្ឋយភាស្ថ

97 98

និ ង

ក.ក.ន “ចំមណ្កធសមើភាពសរមាប់នារ ី” (២០០៨) ទ្ំព័រ ៥។ . ការដ្ឋក់ បញ្ូច លរបាយការណ្៍តាមធពលកំណ្េ់ទ្ី៤

និងទ្ី ៥ របស់កមពុជាធៅគណ្កមម្ិការសុី-ដ(២០១១)

បានបងា​ាញថ្ន”

រកសួងអប់រ ំ យុជន និងកីឡា(ក.អ.យ.ក) បានដកស្សង់រកមរបនពណ្ីសរមាប់ ស្រសថី “ចាប់ស្សី” ពីរទ្ំព័រធដើមផីដ្ឋក់បញ្ូច លកបុងសំណ្ួរ ពិភាកាជាមួយសិសស

ធដ្ឋយធរបើ គំនិេពីអេទបទ្កាពយធដើមផីបងា​ាញពីឥរ ិោបទ្ធយនឌ័ររបស់ អបកនិពននមខមរពីសម័យមុន។

ពិភាកាទាំងធនះធ្វើឲ្យ ក.អ.យ.ក ដកអេទបទ្ពីរទ្ំព័រធនាះធចញពីកមមវ ិ្ិសិកា និងឈប់បធរងៀនធៅកបុងថ្នបក់”។

40

ការ

កចាប់មដលធរបើពាកយធពចន៍ធផសងៗោបធដើមផីធឆលើយ ដកស្សង់ធចញពីចាប់ស្សី

េបធៅនឹងបុ គគលមដលមានឋានៈធផសងៗោប។99

៥. ចៅឋានមនុសសចោក្សនាយចអោះ ចូរនាងោំ

ខ

ណ្ៈមដលមានចាប់ទ្ូនាមនសរមាប់ស្សីនិងរបុស

ចចោះ បចរមើ រសាវមី។

របុសមេងរេូវផថល់ធសរ ីភាពជាងកបុងការងាកធចញ

១៣. ធកើេយសរបស់ផងបាន ធកើេសុខធកសម

នងយពី កផួនទ្ូ នាមនរបស់ខួន ល ចាប់របុស។ 100

ក្សានត ពីធរពាះកូនស្សី។

ចាប់ ស្សី

២៤. ចធវើការផងណាចរបើខំ ចទោះែាញោក្ស់ដំ នាងខំឱ្យចហើយ។

ស្រសថី

២៥. ក្សុំទុក្សចៅមុខចទៀែចឡើយ ថាោំបចងាើយ

ជាកផូនទ្ូ នាមនសីល្ម៌ សរមាប់

តាក់ មេងធឡើងសរមាប់កាេពវកិចស្រច សថីចំធពាះ

ស្ថវមី និងកាេពវកិចជា ច កូនស្សីចំធពាះឪពុក។ ពាកយ

ក្សរមណាស់ណា។

ធរបៀនរបធៅធនះក៏ឆុះបញ្ញ ល ច ំងពី មបបមផនធផសងធទ្ៀេ

២៨. ឱ្សងួនខលឹមខលួនរក្សា នាងខំចធវើការ ទន់

ននវ ិសមភាពធយនឌ័ រផងមដរ

ខលួនរក្សមុំ ។ ២៩. មានបតីបានអវីជាខំ រវល់ក្សូនយំ ក្សរមចចោះ

ដូ ចជាសុភាសិេ

បុ រាណ្មខមរធពាលថ្ន “របុសជាមាស រ ីឯស្រសថីជាផ្ទធំង

ចឆលៀែ។

រកណាេ់ ស មួ យផ្ទធំង។” ម៉ យងវ ិញធទ្ៀេ មាសអាច

៣៣. ក្សុំ ទុក្សក្សនុងសមុគសាមញចៅ តរក្សងដល់

ធរ ើសពី ភក់ ធហើយោងធចញធៅមេភលឺចិញ្ញ ច ច ផធុយពី

យូរចៅ ខ្ែខូ ចអសារ។

ផ្ទធំងរកណាេ់ ស ធបើរបោក់ធហើយ មិ នអាចោង រជះវ ិញបានធទ្។101

ប៉ុ មនថ ធបើធោងតាមបទ្ដ្ឋឌនរបនពណ្ីបុរាណ្ ស្សីមខមរគប់ លកខណ្៍គឺ ជាស្រសថីមដលរមទ្មយ ទ្ន់ភន ល ់ និង បរ ិសុទ្ន មដលលកខណ្ៈធនះរោន់ មេជាស្សទាប់មួយវបផ្ម៌មដលរ ំពឹងថ្នឥរ ិោបទ្របស់ស្រសថីមបបធនះ។ ខ ណ្ៈមដលស្រសថីរេូវរ ំពឹ ងថ្ននឹងទ្ទ្ួ លយកសិទ្ិ អ ន ំណាចរបស់ស្ថវមីរបស់ខួន ល ស្រសថីទាំងធនាះក៏រេូវមានផ្ទថក់ផុក ធ នូ វវាសនា និងសុខមាលភាពសរមាប់ រគួស្ថរទាំងមូលផងមដរ ដូចមដលចាប់ស្សីបានទ្ូ នាមនថ្ន ”ធកើេយស របស់ផងបាន ធកើ េសុខធកសមកានថ ពី ធរពាះកូ នស្សី។” 102 ផបេ់គំនិេ និ ង កថីរ ំពឹងវបផ្ម៌ ទាំងធនះធៅមេមានឥទ្និពលធៅសងគមកមពុជាសម័យលមីបចចុបផនបធនះ។ របាយការណ្៍ការបា៉ ន់ របមាណ្ធយនឌ័ ររបស់ទ្.អ.អ.ស.អ បានកេ់ សំោល់ធឃើញថ្ន កបុងរយៈធពល៤នបំ ធនះ តាំងពីការវាយេនមលធលើកមុ ន “មានការមរបរបួលេិ ចេួ ចទាក់ទ្ងនឹ ងទ្សសនៈនិ ងសថង់ដ្ឋមបបបុ រាណ្ដ៏ មានឥទ្និពលមបបបធញ្ញ ជ េនិ ងបញ្ុច ះបញ្ូច ល

ដូ ចស្ថរមេទាក់ទ្ងនឹ ងេួ នាទ្ី

“រេឹមរេូវ”របស់របុសនិ ងស្សី

99

“ការរបឈមនិងរបនពណ្ីធៅកមពុជា” (សុី ដ កបុងសកមមភាព អាសុីអាធគបយ៍,មិនស្ថគល់កាលបរ ិធចឆទ្)<http://cedaw-seasia. org/cambodia_stories_challengingTradition.html>; សុីអូបាន ជ័រមមន(Siobhan Gorman), ” ធយនឌ័រ និងការអភិវឌណន៍ធៅកមពុជា ៖ទ្ិដឌភាពទ្ូធៅ(១៩៩៩) ទ្ំព័រ១១ <www.cdri.org.kh/webdata/download/wp/wp10e.pdf> 100 101

ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ ន់របមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា”(២០១០) ទ្ំព័រ១៨ ។

មូលនិ្ិរបជាជនសហរបជាជាេិ ,ឥទ្និពលសងគមវបផ្ម៌ធលើសុខភាពបនថពូជរបស់អបកចំណាកស្សុកនារ៖ី

ការធមើលធៅធលើ

អកសរសិលផ៍ធៅកមពុជា ឡាវរបជាមានិេ និងធវៀេណាម” (២០១០) ទ្ំព័រ ១៩។

<http://asiapacific.unfpa.org/webdav/site/asiapacific/shared/Publications/2011/Full%20Report.pdf>

102

ធមធលនី មវល (Melanie Walsh) “ របាយការណ្៍សថីពីស្ថទនភាពស្រសថីកមពុជា៖ អំធពើហឹងាកបុងរគួស្ថរ ការរ ំធោភផលូវធភទ្ និងការ

ជួញដូរនិងធកងរបវ ័ញ្ចផលូវធភទ្" (មិនា ២០០៧) <www.ieim.uqam.ca/IMG/pdf/Walsh_Cambodia_women.pdf>.

41

ធហើយ របុសនិ ងស្សី មានទ្ំ នាក់ទ្ំនងោបោ៉ ងដូ ចធមថច។”103 ស្សធដៀងោបធនាះមដរ កបុងការអតាទ្ិ បាយបូ ក

សរុបរបស់គណ្ៈកមាម្ិ ការសុី-ដ- ធៅនបំ ២០០៦ បានកេ់ សំោល់ពីកី បា ថ រមភអំពី “ផបេ់គំនិេ​េួ នាទ្ីធយនឌ័ រ

ោ៉ ងខ្លំង

ជាពិ ធសសមដលឆលុះបញ្ញ ជ ង ំ កបុងកផួនទ្ូនាមនបុរាណ្

មដលធគធៅថ្នចាប់ ស្សី

មដលជាការ

ធរ ើសធអើងធដ្ឋយស្សបចាប់ចំធពាះនឹ ងស្រសថី ធហើយបំពាននឹ ងការសបាយរ ីករាយរបស់ស្រសថីធៅធលើសិទ្ិរន បស់ ពួ កខលួន និ ងការសធរមចបាននូ វសមភាពរវាងបុ រសនិ ងស្រសថីកុ ងសងគ ប មកមពុជា។”104 ទាក់ ទ្ងនឹ ងផលប៉ ះពាល់ននចាប់ស្សី

សថីពីទ្ំនាក់ទ្ំនងធយនឌ័រគឺឆុះបញ្ញ ល ច ំងធៅកបុងលទ្នផលនន

របាយការណ្៍ស្ថធបសធង់។ របាយការណ្៍ការបា៉ ន់ របមាណ្ធយនឌ័ ររបស់ទ្.អ.អ.ស.អ រកធឃើញថ្ន ៤៧% ននបុ រស និង ៥១% ននស្រសថីធជឿជាក់ថ្នស្រសថីនិងបុ រសមានសិទ្នខុសោប រួមមានទាក់ទ្ងនឹ ង្ុ រៈកិចច ការធ្វើធស ចកថីសធរមច ធសរ ីភាពសងគមនិ ងផលូវធភទ្ និ ងធសរ ីភាពននការធដើ រធហើរ មដលភាគធរចើនរបស់ស្រសថីមាន ៥១% 105 ធៅមេមិ នបានចូ លរួមធរជើសធរ ើសស្ថវរមីរបស់ខួន។ ល

ផលប៉ ះពាល់េួនាទ្ីធយនឌ័ររបនពណ្ីទាំងធនះ បានប៉ះពាល់ោ៉ងខ្លំងធៅធលើទ្សសនៈយល់ធឃើញ ចំ ធពាះអបកនធោបាយស្រសថី។ កបុងការសិកានបំ២០០៩ធលើការចូ លរួមនធោបាយរបស់ស្រសថីជាទ្ូ ធៅធៅថ្នបក់ ឃុំ សងាកេ់ រកធឃើញថ្ន៣៧% ននអបកធឆលើយេបជាបុ រសយល់ធឃើញថ្នស្រសថីអន់ជាង ធហើយ៦៧%គិ េថ្នស្រសថី ទ្ន់ភលន់

និ ងទ្ន់ ធខាយ។106

កបុងការសមាភសន៍និងពិ ភាការកុមមដល

ម.ស.ម.កធ្វើធឡើងធៅនបំ២០១២

បងា​ាញថ្នរបមហល៥០%ននអបកធឆលើយេបយល់ស្សបថ្នស្រសថីសមមេធ្វើកិចចការផធះ ស្រសថីមិនទាន់កាលហានធពញធលញចូ លកបុងនធោបាយ

ធហើយភាគធរចើនយល់ថ្ន

ឬមានធហេុ ផលមួ យចំ នួនខ្លចមិ នចង់ពាក់ ព័នក ន ុងវ ប ិ

ស័យធនះ។ អបកធឆលើយេបកបុងការសិកាធៅធលើរកុមរបឹ កាឃុំស្រសថី រកុមរបឹកាឃុំ បុ រសទ្ទ្ួ លស្ថគល់ថ្នរកុម របឹកាស្រសថីពិេជាពូ មកខ្ងរគប់រគងគណ្ៈកមាម្ិ ការមូលដ្ឋឌន។ ប៉ុ មនថការវាយេនមលធលើសមេទភាពរបស់ពួក ោេ់រេូវរោន់មេជាការនិោយមបបធយនឌ័ រប៉ុ ធណាតះ។ ធគអះអាងនិងធជឿថ្នស្រសថីលជា អ ងធដ្ឋយស្ថរស្រសថីមាន ភាពអេ់្មេ់ ធហើយជាប់ជំពាក់នឹងកិ ចចការងារផធះ សងគម និងកូ នធៅ។ 107

6.2 ក្តាត្ងគម យ្ដ្ឋក្ច ិ ច វបផ្ម៌ និ ងផបេ់គំនិេមដលមានយូរណាស់មកធហើយ នាំឲ្យមានផលវ ិបាកោ៉ ងខ្លំងធលើស្ថទនភាព សងគម ធសដឌកិចចរបស់ស្រសថីធៅកមពុជា។ ផលវ ិបាកទាំងធនះមសថងធចញនូ វរគប់ដំណាក់កាលននជី វ ិេស្រសថី ច្ចប់ តាំងពីធកមងមកធមលះ។

103 104

ធទាះបីមានការធកើនធឡើងគួ រឲ្យកេ់សមាគល់ធលើការចុ ះធឈាមះចូ លធរៀនរគប់ករមិ េក៏

ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ នរបមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា”(២០១០) ទ្ំព័រ ៤០ ។

គណ្ៈកមាម្ិការសុី-ដ “ ធសចកថីផថល់មេិចុងធរកាយរបស់ គណ្ៈកមាម្ិការបំបាេ់រាល់ទ្រមង់ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹងនារ ីធភទ្

៖ កមពុជា(សម័យរបជុំធលើកទ្ី៣៤ មករា-កុមភៈ ២០០៦) ឯកស្ថរស.ហ CEDAW/C/KHM/CO/3.

105 106

ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ នរបមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា”ទ្ំព័រ ២០ ។

សុខ ធសដ្ឋឌ” ការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយធៅកមពុជាធៅធខេថកំពង់ច្ចម និងធខេថកណា ថ ល (ស្ថកលវ ិទ្យល័យ

ភូមិនភ ធ ំបធពញ ២០០៩) ដកស្សង់ ពី ក.អ.ស.ហ កមពុជា” ពរងឹងលទ្និរបជា្ិបធេយយ និងដំធណ្ើរការធបាះធនបេធៅកមពុជា(េុោ ២០១០) ទ្ំព័រ ២៩។ 107

សុីអូបាន ជ័រមមន ” ធយនឌ័រ និងការអភិវឌណន៍ធៅកមពុជា៖ ទ្ិដឌភាពទ្ូធៅ(១៩៩៩) ទ្ំព័រ ១៣៣ ។

42

ធដ្ឋយ

ក៏ ធៅមានធឃើញគមាលេរវាងកុ មារានិងកុ មារ ីផងមដរ

ជាពិ ធសស

កុមារាធៅមេ“បនថផថល់អេទិភាព

ចំ ធពាះការអប់រ ំរគប់ករមិ េទាំងអស់។”108 ដូ ចធៅនបំ២០១០ ធឃើញថ្ន៤៥% ននស្រសថីយល់ស្សបនឹ ងការអះ អាងថ្ន គួ រមេអប់ រ ំកូ នរបុសរបធសើរជាងកូ នស្សី។109 ធោងតាមរកសួងអប់រ ំយុវជននិ ងកី ឡា (“ក.អ.យ.ក”) ៤៧,៧៤%ននសិសសបានចុ ះចូ លធរៀនកបុងនបំ

សិកា ២០១១-២០១២ គឺ សិសសស្សី។ ប៉ុ មនថធបើ ធមើ លសទិេិលំអិេបងា​ាញពីទ្ំនាក់ទ្ំនងអវ ិជជមានរវាងភាគរយ សិសសមដលជាធកមងស្សីចុះធឈាមះ និងករមិេននការអប់ រ ំ។ ធោងតាមសទិេិនបំ២០១១ ចំ នួនគមាលេធកមងស្សី និ ងធកមងរបុសចុ ះធឈាមះចូលធរៀនធៅបឋមសិកាមានពី៩០ ធៅ១០០។ ប៉ុ មនថចំនួនធនះបានលយចុ ះខ្លំងជា

បនថបនាធប់ ធៅកបុងតារាងធបៀបធ្ៀបធៅម្យមសិកាមានមេកុ មារ ី៦៦ និ ង កុ មារា១០០ ធហើយ កុ មារ ី ៤៨ និ ង កុ មារា១០០ សរមាប់ ថ្នបក់ឧេថមសិកា។110 ការអប់រ ំមានករមិ េទាបជាលទ្នផលនាំឲ្យមានអរតាអនកខកមមទាបផងមដរ។

ដូ ចបានរាយការណ្៍

កបុងរបាយការណ្៍បា៉ ន់ របមាណ្ធយនឌ័ ររបស់ទ្.អ.អ.ស.អ ថ្នអរតាអនកខរកមមសរមាប់ ស្សីមានមេ ៦៤% ធបើ ធបៀបធ្ៀបនឹ ងរបុសមាន៨៥%។111

ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ស្ថោធរៀនជាកតាថសំខ្ន់ចូលរួមចំ មណ្កផថល់

ចំ ធណ្ះដឹ ង និងការយល់ដឹងរបជា្ិបធេយយដល់កុមារ និ ងរបព័នន ន ធោបាយ។ របាយការណ្៍ស្ថធបសធង់នបំ ២០១០ របស់ ក.អ.ស.ប រកធឃើញថ្ន៩៣% ននអបកធឆលើយេបជាយុវជនអះអាងថ្នពួ កធគធរៀនពីអី វមដលធគ ដឹ ងពីលទ្និរបជា្ិ បធេយយធៅកបុងស្ថស្ថធរៀន។112 ដូ ចធនះនាំឲ្យមានភាគរយស្រសថីមដលរេូវបានអប់ រ ំពី ធោល ការណ្៍ជាមូ លដ្ឋឌនននលទ្និរបជា្ិ មធេយយនិ ងធោលនធោបាយទាប។ កបុងចំ ធណាមមនុ សស៦០ មដលម.ស.ម.ក ពិ ធរោះធោបល់ជាមួ យរួមទាំងការសមាភសបុ គគល និង ការពិ ភាកាជារកុម ៥៣នាក់បានកំ ណ្េ់ថ្នករមិេននទ្ទ្ួ លបានការអប់ រ ំ គឺជាឩបសគគចំបងមដលស្រសថីចូល កបុងនធោបាយ។ ជាពិ ធសសអបកធឆលើយេបបានអះអាងថ្ន កងវះខ្េការអប់រ ំនាំឲ្យស្រសថីស្ថធក់ធសធើរបធញ្ចញ 113 មេិធោបល់របស់ខួន។ ល ទ្នធឹមនឹ ងមដលការអប់រ ំមានករមិេទាប និងអនកខកមមបមនទមធទ្ៀេ មិ នមមនជា

ការរារាំងស្រសថីទាំងស្សុងឲ្យចូ លរួមកបុងនធោបាយធៅថ្នបក់ ឃុំសងាកេ់ ធនាះ

ប៉ុ មនថធនះពិេជាប៉ ះពាល់ដល់

សមេទភាពស្រសថីធដើ មផីវ ិវឌណន៍ខួនធចញពី ល ថ្នបក់ ធរកាមជាេិ រហូេដល់ថ្នបក់ ជាេិ ។

108 109 110

ក.ក.ន, “ចំមណ្កធសមើភាពសរមាប់នារ ី” (២០០៨) ទ្ំព័រ ២។ ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ នរបមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា”(២០១០) ទ្ំព័រ ១៣។

ធយនឌ័រ និងអភិវឌណន៍ធដើមផីកមពុជា ”តារាងវាយេនមលធយនឌ័រ” (្បូ ២០១១)

<www.gadc.org.kh/resouces/gender_scoreboard_front__english-cs3.pdf> 111 112

ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ នរបមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា”(២០១០) ទ្ំព័រ ៣០។

ការស្ថធបសធង់មដលធ្វើធឡើងធដ្ឋយរកុមសិកានិងស្ស្ថវរជាវសរមាប់ ក.អ.ស.ហ “យុវជន និង ការចូលរួមរបស់ពលរដឌធៅកមពុ

ជា៖ ចំធណ្ះដឹង ឥរ ិោបទ្ និង ការអនុវេថ” ដក់ស្សង់ពី ក.អ.ស.ហ “ពរងឹងរបជា្ិបធេយយ” (២០១០) ទ្ំព័រ ២៩។ 113

របកគំធហើញមកពីការធ្វើការពិ ភាការកុម របស់ ម.ស.ម.ក កញ្ញដ-វ ិចឆិកា ២០១២។

43

បមនទមធលើការអប់ រ ំ នធោបាយ

អាជី ពកបុង

ក៏ ទាមទារធពលធវោ

និ ង

របភពហិរញ្ដ វេទុផងមដរ។ ស្រសថីបចចុបផនបធផ្ទថ េធៅធលើមុខរបរមដលអាចឲ្យខលួន

ផារ

“ការលំបាកធៅមេមានសរមាប់ស្រសថី ធបើមិនបានអប់រ ំកូនធៅ ឲ្យធចះជួយការងារផធះនិងមបងមចកធពលធវោ”។

អបកស្សី អា៊ ច្ចន់លុល ធមឃុំធកៀននរជ ស្សុកកំពង់ធសៀម ធខេថកំពង់ច្ចម

ភាជប់ ការងាររបស់ខួន ល និង កិចចការកបុងផធះ

ដូ ចជាអាជី វករធៅផារ ឬមុ ខរបរធរៅផលូវការ ឬ មុខរបរអវីមដលធ្វើកុងរយៈធពលខល ប ី ធហើយអាចបំ ធពញចប់

មុ នធពលមដលខលួនធរៀបការ និ ង មានកូ នដូចជាការងារកមមករធរាងចរកជាពិ ធសសកបុងវ ិស័យឧសាកមមវាយ នភណ្ឍ។114 ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ស្រសថីធៅកមពុជាទ្ទ្ួ លបនធុកការងារផធះធរចើ នរកាស់នរក មដលធនះនាំឲ្យស្រសថីមិនអាច មានធពលធវោបនថអាជីពមួ យចំ នួនដូចជាកិ ចចការនធោបាយមដលជាការងារធពញធមា៉ ងនិង

េឹងរុងមលម ឹ

ធទ្ៀេ។115 ធលើសពី ធនះ មានមុ ខងារអភិ វឌណន៍ ្ុរៈកិចម ច ួ យចំ នួន មដលោំរទ្សហរោសរបស់ស្រសថី ធទាះបីស្រសថី មានជិ េ៦៥% ននសហរោសខ្បេ​េូចឬលមម។116 សទិេិក៏បានបងា​ាញផងមដរថ្ន ៥៤%ននស្រសថីដឹងពី កមមវ ិ្ីធរក ឌី េមានមេ១៥%បានខចីលុយសរមាប់រកសុី ខណ្ៈមដលស្រសថី៤០% ធទ្ៀេខចីលុយធដើ មផីនលលអាហារនិ ងសុខភា ព។117

ដូ ចធនះ លកខខណ្ឍសងគមធសដឌកិចបា ច នរ ឹេ​េផឹេោ៉ ងខ្លំងធលើការពរងឹងសិទ្ិអ ន ំ ណាច និ ង ការរ ីក

ចធរមើ នផ្ទធល់របស់ស្រសថី ។ អបកធឆលើយេបកបុងកិ ចចពិភាការកុមមដល

ម.ស.ម.កធ្វើធឡើងកបុងនបំ២០១២បានកំ ណ្េ់ពីកងវះខ្េ

របស់ស្រសថីមផបកហិរញ្ដ វេទុជាឧបសគគចំបងចំ ធពាះសមភាពនធោបាយ ជាពិ ធសសធៅថ្នបក់ឃុំសងាកេ់ មដល មានរបាក់ មខេិច ដូ ធចបះធហើយ ការងារធមផធះមានចំណ្ូលកាន់ មេ​េិ ចេួច។ ធលើសពី ធនះ អសមេទភាពរបស់ ស្រសថីធដើមផីផគេ់ផង គ ់ខួនសរមាប់ ល អាជី ពនធោបាយធដ្ឋយខលួនឯងនាំមានធលចធចញបញ្ញ ា ពី រោ៉ ង៖ ទ្ី ១ ធ្វើឲ្យ

បុ រសអាចរេួេរតាការងារស្រសថីរបកបធដ្ឋយរបសិទ្នភាព មានទាំងការបដិ ធស្ផថល់ជាលវ ិការ ឬធលើកទ្ឹ កចិេថ របពននរបស់ខួនឲ្យធៅផធ ល ះធហើយឲ្យរបាក់មខោេ់ ធរចើនជាងោេ់ ធៅធ្វើការខ្ងធរៅ

ទ្ី ២

ភាពបនថននផបេ់

គំ និេធៅធលើស្រសថីថ្នជាអបកស្ថថប់ បងាគប់ និ ងមិនបានការ គឺ ជារូបភាពមដលផធុយធៅនឹ ងរូបភាពននធមដឹកនាំ នធោបាយ។118

114 115 116

សុីអូបាន ជ័រមមន “ធយនឌ័រ និងការអភិវឌណន៍ធៅកមពុជា៖ ទ្ិដឌភាពទ្ូធៅ” (១៩៩៩) ទ្ំព័រ ២១។ ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ ន់របមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា”(២០១០) ទ្ំព័រ២៩

ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ ន់របមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា”(២០១០)។

ធយនឌ័រ និងអភិវឌណន៍ធដើមផីកមពុជា”តារាងវាយេនមលធយនឌ័រ”(្បូ

២០១១) <www.gadc.org.kh/resouces/gender_scoreboard_front__english-cs3.pdf>.

117 118

ធយនឌ័រ និងអភិវឌណន៍ធដើមផីកមពុជា “តារាងវាយេនមលធយនឌ័រ” (្បូ ២០១១)។

ម.ស.ម.ក “របាយការណ្៍សធងខបបនាធប់ពីសហការធរៀបចំកិចព ច ិភាកាេុមូលអំពី ភាពធជាគជ័យ និងការរបឈមរបស់ស្រសថី

ចំធពាះលទ្នផលននការធបាះធនបេធៅថ្នបក់ឃុំ សងាកេ់ ធៅកមពុជា” ធ្វើធឡើងធៅភបំធពញ ១១ កកកដ្ឋ ២០១២( សីហា ២០១២) ទ្ំព័រ៤ <www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=5706

44

ចុ ងបញ្ចប់ ការពិ និេយធៅធលើផលប៉ ះពាល់ោ៉ង្ំ ធ្ងននអំ ធពើ ហឹងាខ្ងធយនឌ័ រធៅកមពុជា ធហើយ ជាពិ ធសស អំ ធពើ ហឹងាកបុងរគួស្ថរ ក៏ ការសំខ្ន់ ណាស់មដរ។ អារតាអំ ធពើ ហឹងារបនំងនឹងស្រសថីធភទ្ខពស់មិន មមនរេឹ មមេជាការចងអុល បងា​ាញននស្ថទនភាពសងគម

អនក្ព្​្ី ជា ្ុយី ផង

របស់ស្រសថីកុងរបធទ្សមួ ប យ

ជំទ្ប់ទ្ី២ ធៅឃុំគគីរ្ំ ស្សុកធកៀនស្ថវយ ធខេថកណា ថ ល

ធនះធទ្ ប៉ុ មនថមលមធទ្ៀេចូ ល រួមចំ មណ្កធ្វើឲ្យស្ថទនភាព ធនះអន់ធៅមុខធទ្ៀេ។ ដូច ទ្.អ.អ.ស.អ សំោល់ថ្ន

បានកេ់

“អំ ធពើហឹងសធលើ

ស្រសថីកំហិេដល់សិទ្ិ នអំណាច ខ្ងសងគម នធោបាយនិង ធសដឌកិចរច បស់នារ ី”

កបុង

ចំ ធណាមផលប៉ ះពាល់ធផសង ធទ្ៀេ។119

អំ ធពើហឹងាធលើ

ស្រសថីធៅមេបនថជាបញ្ញ ា ចំបង ធៅកមពុជា។

ខណ្ៈមដល

ធហេុ ការណ្៍ពិេរបាកដកបុង ននអំ ធពើ ហឹងារគួស្ថរពិ បាក នឹ ងបា៉ ន់ របមាណ្ ២២%នន

ធផថើមធចញពីសកមមជនសិទ្ិនមនុសសមាបក់កុងន ប ប ំ១៩៩៨ អបកស្សី ជា សុីធផង

បានកាលយជាអបកនធោបាយស្រសថីមាបក់ធៅថ្នបក់ ឃុំ សងាកេ់។ អបកស្សី បាមជាប់ ជា ជំទ្ប់ទ្ី២

ធៅឃុំគគីរ្ំ

ស្សុកធកៀនស្ថវយ

ធខេថកណា ថ លកបុងមខមិលុនា

នបំ

២០១២។ អបកស្សីជួបនឹងបញ្ញ ា របឈមជាធរចើន

កបុងការចូលរួមកបុងនធោបាយធនះ

ដូចជាធរឿងហិរញ្ដ វេទុ ទាក់ទ្ងការចំ ណាយធរចើនសរមាប់ មធ្យបាយធ្វើដំធណ្ើរ ចុះតាមភូមិមួយធៅភូមិធៅកបុងឃុំ ចុះលលឺងមលលងការងារឃុំ និងការងារផធះ រពម ទាំងការធរ ើសធអើងពីគណ្បកសដនទ្និងរកុមរបឹកាឃុំផងមដរ។ ធដ្ឋយអបកស្សីធរៀនបានរេឹមមេថ្នបក់ទ្ី១០

អបកស្សីសុីធផងបានបំធពញការ

សិការបស់ខួនធដ្ឋយចូ ល លរួមវគគបណ្ុថ ះបណា ថ លតាមអងគការសងគមសុីវ ិលជា ធរចើនមដលជាធហេុ ជួយឲ្យអបកស្សីធចះេស៊ូមេិ

និងជួយរបជាពលរដឌរងធរោះ

ធដ្ឋយស្ថរការរ ំធោភបំពានដី្ីល និងអំធពើហិងាកបុងរគួស្ថរ បាន។

អបកស្សី

បានចូលជាសមាជិកគណ្បកសនធោបាយមួយធៅនបំ២០០៧ មដលជរមុញឲ្យ អបកស្សីឈរធឈាមះធបាះធនបេនបំ២០១២។ រគួស្ថររបស់ធោកស្សីមេងមេធលើក ទ្ឹកចិេថនិងជំរុញធោកស្សីធដើមផីសធរមចបាននូវកថីសុបិនថ ៕

ស្រសថីមដលបានសមាភសស្ថធប សធង់កុងការបា៉ ប ន់របមាណ្របស់ទ្.អ.អ.ស.អ

បានរាយការណ្៍ថ្នពីធហេុ ការណ្៍ហឹងាច្ចប់ពីអាយុ១៥នបំ

ធដ្ឋយមាន៦៥%ននករណ្ីរេូវជនរបរពឹេិ ជា ថ បថីធ្វើបាប។120

សមាគមសិទ្ិម ន នុ សសអាដហុកបានកេ់រតាថ្ន

មានរបមហល៣២០ករណ្ីរ ំធោភធៅនបំ២០១២ មដលេួ ធលខធនះមិនឆលុះបញ្ញ ច ង ំ ចំ នួនករណ្ីរ ំធោភ ឬ ប៉ុន ប៉ ងរ ំធោភមដលមិ នរេូវបានរាយការណ្៍ផងធនាះធទ្។121

ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ទ្ិ នន ប ័ យបានបងា​ាញថ្នបញ្ញ ា

កាន់ មេ្ងន់្រង ដូចមដលរបាយការណ្៍ធចញផាយធៅមខកុ មភៈនបំ ២០១៣ ធដ្ឋយរកុមរបឹកាជាេិ ធដើមផីស្រសថី

119 120

ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ ន់របមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា” (២០១០) ទ្ំព័រ១៤។ ដមដល ។

មុិច ដ្ឋរា និង មដនីស រា៉ ប៊ី (Denise Hruby ) “កមពុជា៖ មិនសូវចំណាប់អារមមណ្៍ ករណ្ីរ ំធោភ” (ធខមបូឌារធដលី ៣ មករា ២០១៣) <www.cambodiadaily.com/news/in-cambodia-a-low-profile-for-rape-7178/>.

121

45

រាយការណ្៍ថ្នករណ្ីជួ ញដូ រផលូវធភទ្ រ ំធោភធសពសនធវៈ និងប៉ុ នប៉ងរ ំធោភបានធកើ នធឡើងពីនបំ២០១១ ធៅ ២០១២។122

6.3 ក្តាតសា​ាប័ន ធទាះបីជា គំ និេផថួចធផថើមធោលនធោបាយមដលបានធផ្ទថេធៅធលើសមភាពធយនឌ័ រ និ ង េំ ណាង នធោបាយស្រសថី ក៏ រកបខណ្ឍធោលនធោបាយ និ ង ស្ថទប័ ននាំឲ្យមានវ ិសមភាពធលើមផបកឥសសរជន រដ្ឋឌភិ បាលមដលការចូ លរួមនធោបាយរបស់ស្រសថី

មិ នរេូវបានការពារធពញធលញពី ការធរ ើសធអើងផបេ់គំនិេធៅ

ធឡើយ។ ធនះឆលុះឲ្យធឃើញោ៉ ងចាស់ពីភាពមិ នសុីោបរវាងនធោបាយខលួនឯងនិ ងការអនុ វេថន៍។ ខណ្ៈមដលការធរ ើសធអើងខ្ងធយនឌ័ ររេូវបានហាមឃាេ់ធៅកបុងមារតា

៤៥

ននរដឌ្មមនុញ្ញដនិ ង

រកមរពហមទ្ណ្ឍនបំ២០០៩ បានដ្ឋក់ ធទាសទ្ណ្ឍចំ ធពាះការធរ ើសធអើ ងខ្ងធយនឌ័រ123 មដលបានធឆលើយេបធៅ នឹ ងកងវល់មួយចំ នួនមដលបានធលើកធឡើងខ្ងធដើ មរបស់

គណ្ៈកមាម្ិ ការសុី-ដ-124 គមាលេកបុងរកបខណ្ឍ

ចាប់ជាេិ មដលនាំឲ្យមានការធរ ើសធអើ ងស្រសថីធកើ េធឡើងញឹកោប់ ធៅមេធកើ េមាន។ អវីជាបញ្ញ ា ជាងធគគឺកងវះ ខ្េការកំ ណ្េ់និយមន័ យឲ្យបានធពញធលញរគប់ រោន់ធៅកបុងចាប់ ជាេិធលើចរ ិកលកខណ្ៈ

និ ងរាល់

ទ្រមង់ននការធរ ើសធអើ ងខ្ងធយនឌ័រ ថ្នធេើផ្ទធល់ ឬមិនផ្ទធល់។ ខណ្ៈមដលការធរ ើសធអើងជាញឹកញយមានឬសគល់ធចញេួ នាទ្ីធយនឌ័រមបបវបផ្ម៌ និង របនពណ្ី កងវះខ្េការការពារកបុងចាប់របនំងការធរ ើសធអើងធយនឌ័ រ មដលធៅមេមានកបុងផបេ់គំនិេននស្ថទប័ ន នធោ បាយ។

របាយការណ្៍ការបា៉ ន់ របមាណ្ធយនឌ័ររបស់ទ្.អ.អ.ស.អ

កេ់ សំោល់ថ្ន

“ស្រសថីរកុមរបឹកាឃុំ

សងាកេ់ មដលធទ្ើបជាប់ ធនបេៗរាយការណ្៍ថ្នពួ កោេ់មានអារមមណ្៍ឯធកានិងមិនរេូវបានរាប់រក ឱកាសទ្ទ្ួ លបានវគគបណ្ុ ថ ះបណា ថ ល

និងមិ នរេូវទ្ទ្ួ លបានការធោរពពីសហការ ីជាបុ រស។

កងវះ ស្រសថីមាន

អារមមណ្៍ថ្នខលួនរេូវធ្វើកិចកា ច រធរចើនជាងបុ រសធដើមផីបងា​ាញពី សមេទភាពរបស់ខួ នមុ ល ននឹ ងធគទ្ទ្ួ លយកនូ វ

សមេទភាពដឹ កនាំរបស់ខួ ន។ ល ”125 របាយការណ្៍ក៏រកធឃើញផងមដរថ្ន ខ្ងមផបកេុោការជាស្រសថី ក៏ដូចជាធៅ

កបុងវ ិស័យធផសងធទ្ៀេ ជួ បនឹ ងបញ្ញ ា របឈមកបុងធពលរបជុំ បំធពញភារកិ ចអា ច ជីពរបស់ខួន ល ដូ ចជាការសនមេ់ ទ្ុ កជាមុ នខ្ងវបផ្ម៌មដលថ្នស្រសថីទាំងធនះមិ នមានសមេទភាពរគប់រោន់ ឬ មិ នច្ចប់ អារមមណ្៍នឹ ងេំ មណ្ង របកួ េរបមជងមបបធនះ ឬ ក៍ថ្នការងារធនះមិ នសមនឹ ងស្រសថីធ្វើធទ្។126 បមនទមពីធលើការរារាំងស្រសថីចូលកបុងនធោបាយធៅដំណាក់ កាលដំ បូង ការធរ ើសធអើ ងដ៏រជួេរជាបធនះ ក៏ប៉ះពាល់សមេទភាពរបស់ស្រសថីមដលកំ ពុងបំ ធពញការងារកបុងនធោបាយ 122

កបុងការេំ ធឡើងឋានៈខលួនឲ្យមាន

វងស សុធខង “របាយការែ៍និោយថ្ន បទរពហមទ្ណ្ឍផលូវចភទចក្សើនចឡើងចៅក្សមពុជា” ( ភនំចពញបុស៍ត ២០ ក្សុមភៈ ២០១៣)

<www.phnompenhpost.com/2013022061476/National/sex-crimes-up-in-cambodia-report-says.html។ 123 124

រកមរពហមទ្ណ្ឍ, ២០០៩ មារតា ២៦៥-២៧១ ។ គណ្ៈកមាម្ិការសុី-ដ “ ធសចកថីផថល់មេិចុងធរកាយរបស់ គណ្ៈកមាម្ិការបំបាេ់រាល់ទ្រមង់ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹងស្រសថីធភទ្

៖ កមពុជា(សម័យរបជុំធលើកទ្ី៣៤ មករា-កុមភៈ ២០០៦) UN Doc CEDAW/C/KHM/CO/3 125 126

ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ ន់របមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា” (២០១០) ទ្ំព័រ១៦។

ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ ន់របមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា” (២០១០) ទ្ំព័រ ១៨-១៩។

46

េំ មណ្ងមដលមានការទ្ទ្ួលខុ សរេូវនិ ងអំ ណាចខពស់ផងមដរ។ ដូ ចមដលធយើងពិ និេយកបុងជំ ពូកទ្ី ៥ តាមរ យៈរចនាសមព័នរបស់រដ្ឋឌភិបាល ស្រសថីរេូវបានដ្ឋក់ កុងេំ ប មណ្ងដឹ កនាំេូចតាច មដលេំ ណាងស្រសថីកុងលំ ប ដ្ឋប់ ថ្នបក់ខពស់កុងមផប ប ករបេិបេថិនិងេុ ោការធៅមានចំ នួនេិ ចេួ ចធៅធឡើយ។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ មានការធផ្ទថេ យកចិ េទ្ ថ ុ កដ្ឋក់គួរឲ្យកេ់សមាគល់ធៅធលើរបស់ស្រសថីធៅរគប់លំដ្ឋប់ថ្នបក់ រដ្ឋឌភិបាល

ដូចកបុងវ ិស័យទាក់ ទ្ង

នឹ ងកុ មារ ស្រសថីនិងធោលនធោបាយសងគម មដលថ្នទ្ំធនារមិ នរេឹ មមេធរ ើសធអើ ងចំធពាះស្រសថីប៉ុធណាតះធទ្ មលម ទាំងបងាអក់សមេទភាពរបស់ស្រសថីកុងការលូ ប េោស់

និ ង

ទ្ទ្ួ លបានេំ មណ្ងមដលមានការទ្ទ្ួ លខុ សរេូវ

ខពស់ ដូ ចជាអំ ណាចការធ្វើធសចកថីសធរមចកបុងវ ិស័យណាមដលខលួនចូ លរួមមានករមិ េធៅធឡើយ ជាពិ ធសស ការទ្ទ្ួ លបនធុកមផនការលវ ិការជាធដើម។127 ឧទាហរណ្៍ នបំ២០០៩ ការបា៉ ន់របមាណ្លវ ិការរបស់រដ្ឋឌភិ បា លដ្ឋក់ សរមាប់នបំ២០១០េធៅ តាមបទ្ពិ ធស្ថ្ន៍ពីមុន បានបា៉ ន់របមាណ្ថ្នវ ិស័យ “កិចចការនារ ី” ទ្ទ្ួ ល បានមេ០,៦៦% ននលវ ិការរដ្ឋឌភិ បាលទាំងមូ ល មដលធនះធៅមេបនថ “ការធាលក់ ចុះជាធទ្វគុណ្ធលើការមបង មចក និ ង លវ ិការសរុបធៅកបុងវ ិស័យធនះ។”128 បមរមបរមួលធនះបងា​ាញជាឧទាហរណ្៍កបុងមខេុោ

នបំ២០១២ធនះ

ធៅធពលធមភូមិលមធោល

សងាកេ់ ធច្ចមធៅ កបុងរាជធានីភំ ធប ពញ ធោកស្សី សួន ស្ថធវឿន រេូវបានដកធចញពីេំមណ្ង ធដ្ឋយស្ថរោេ់ បដិធស្កបុងការជួ យបធណ្ថញធចញរគួស្ថររបជាជនធៅកបុងភូ មិលមធោល។

ពី របីនលងធរកាយមក

ជំ ទ្ប់រង

ធមឃុំធច្ចមធៅធោក វា៉ ស្ថរាង អះអាងថ្ន ឃុំ “មិនបានដកធោកស្សីស្ថធវឿនធទ្ ធយើងរោន់មេឲ្យអបកស្សី

សរមាកការងារមួ យរយៈធដើ មផីសិកាពី រធបៀបធ្វើការបមនទមធទ្ៀេពី ធរពាះធោកស្សីមិនយល់ពីកិចចការរដឌបា លធៅធឡើយ។ ឥឡូវធយើងបានធរៀបចំការងារសរមាប់ ធោកស្សី ទ្ទ្ួ លបនធុកកិ ចកា ច រស្សីធៅកបុងភូ មិ។”129 ការធពាលពាកយមបបធនះគឺ ជាការធរ ើសធអើ ងទ្ូ ធៅមួ យចំ ធពាះស្រសថីកុងនធោបាយធហើ ប យជាផបេ់គំនិេមដល ដ្ឋក់ស្រសថីមេកបុងមុ ខេំ មណ្ងទាប និ ងវ ិស័យនធោបាយ។ សមេទភាពរបស់គណ្បកសនធោបាយកបុងការធរ ើសធអើងនឹ ងធបកខជនស្រសថី

មានមចងធៅកបុងរបព័ នន

ធបាះធនបេ។ របព័ន“ន បញ្ជីបិទ្” (ដូ ចពនយល់កុងមផប ប ក៥.១) មដលអាចឲ្យធមដឹកនាំគណ្បកសមបងមចកទាំង

ចំ នួននិ ងកមនលងរបស់ធបកខជនស្រសថីកុងបញ្ ប ជ ីធបកខភាព គឺ ជាការលំបាកមួ យចំ ធពាះការពរងឹ ងសិទ្ិអ ន ំ ណាចស្រសថី មិ នរេឹមមេធៅកបុងកមពុជាប៉ុធណាតះធទ្ មលមទាំងកបុងរបព័ នគ ន ណ្បកសមដលធរបើរបព័ នមន បបធនះផងមដរ។ តាម របាយការណ្៍របស់

រកុមសនថិភាពនិ ងការអភិ វឌណន៍

និងរបយុទ្នរបនំងនឹ ងការធកងរបវ ័ញ្ចផលូវធភទ្

បាន

ពនយល់ថ្ន“របព័ នធន បាះធនបេមដលមានបញ្ជីបិទ្ ធហើយេំ ណាងភាគធរចើន ឬ ការធបាះធនបេតាមចំ ណ្ូលចិ េថ 127

រកុមសនថិភាពនិងការអភិវឌណន៍ និងរបយុទ្នរបនំងនឹងការធកងរបវ ័ញ្ចផលូវធភទ្ (Enjambra Contra la Explotacion Sexual and

Paz Y Desarrollo,) ” ការវ ិភាគធយនឌ័រធលើការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយធៅកបុងរបធទ្សចំនួន ៧ធៅអាសុីអាធគបយ៍៖ បង់កាលធដស កមពុជា ភីលីពីន ឥណ្ូឍ ធនសុី ស្សីលងាក អុីសទ្ីម័រ និងធវៀេណាម (២០០៨-២០០៩)<www.bantaba.ehu.es/obs/files/ view/Gender_analysis_of_women's_political_participation.pdf?revision_id=79226&package_id=79202> ទ្ំព័រ ៤៥។ 128

សុឺរ ីហវ រា៉ សឌី(Sherif Rushdy) “សធរមចបានធោលធៅអភិវឌណន៍សហសសវេសរ ៍កមពុជា៖ វ ិភាគធលើចំនុចខវះខ្េ (២០០៩) ទ្ំព័រ

៣៦-៣៨ ។ 129

អបកភូមិនិោយថ្នរបធានភូមិ “រេូវដកធចញពីេំមណ្ងធដ្ឋយអយុេិថ្ម៌” (ធខមបូឌារធដលី ១វ ិចឆិកា ២០១២)។ សូមធមើលផងមដរ

ម.ស.ម.ក “លិខិេចំហសថីពីធសចកថីអតាទ្ិបាយរបកបធដ្ឋយការធរ ើសធអើងទាក់ទ្ងនឹងការដកេំមណ្ងធមភូមិ លមធោល អបកស្សី សឺន ស្ថធវឿន” (៧ វ ិចឆិការ ២០១២) <www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=6040>.

47

អាចងាយប៉ ះពាល់ដល់ធបកខជនស្រសថីធៅធពលមដលមានបុធរវ ិនិ ច័ យ ឆ មិនលអពីបុរសថ្នស្រសថីមិនសំខ្ន់ទាក់ ទ្ង នឹ ងការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុ ងនធោបាយ ប ធរពាះថ្នស្រសថីទាំងធនះអាចឈរធៅកបុងបញ្ជីបាន ដរាបណាពួកោេ់ មានការោំរទ្និ ង ឥទ្និពលអំ ណាចពី សហការ ីធបកខជនបុ រស។”

130

ធៅកមពុជាបានបងា​ាញពីភាគរយខពស់

របស់ស្រសថីធៅកបុងបញ្ជីធបកខជន ធបើធបៀបធ្ៀបធៅនឹ ងភាគរយស្រសថីមដលបានជាប់ធនបេពិ េរបាកដ មដលធនះ ធដ្ឋយស្ថរមេការសធរមចរបស់គណ្បកសនធោបាយកបុងការធផ្ទថេដ្ឋក់ធបកខភាពស្រសថីធៅខ្ងធរកាមននបញ្ជី ធបកខភាព។ ចុ ងបញ្ចប់

រកបខណ្ឍស្ថទប័ នធៅកមពុជាមិ នបានផថល់ផលរបធោជន៍និងជំនួយដល់ស្រសថីរគប់ រោន់

ធនាះធទ្។ ធាេុ ផសំកតាថសងគមធសដឌកិចមច ដលបានធរៀបរាប់កុងមផប ប កខ្ងធលើ កងវះខ្េជំ នួយសងគមសរមាប់ ស្រសថី

នាំឲ្យធកើ េមានឧបសគគបមនទមធទ្ៀេសរមាប់ ស្រសថីកុងការឈានចូ ប លធៅកបុងនធោបាយ។

បញ្ញ ា ខ្លំងគឺកងវះធសវាមលទាំកុមារឲ្យបានរគប់ រោន់ធៅកមពុជា ទាំងធៅរកុងនិ ងជនបទ្

អវីមដលជា

មដលមិនរេឹមមេ

រារាំងស្រសថីចូលរួមកបុងសកមមភាពខ្ងធរៅបមនទមធទ្ៀេធរៅពីមុខរបររបាក់ចំណ្ូលរបស់ខួន ល មលមទាំងបធងកើេ បនធុកបមនទមធទ្ៀេធលើកូនចផងៗមដលមេងមេឈប់ ធរៀនធៅថ្នបក់ ខពស់ធដើ មផីជួយធមើ លមលរបអូនរបស់ខួន។ ល 131 រកុមរបឹកាឃុំជាស្រសថីមដលបានផថល់សមាភសន៍ មកដល់ម.ស.ម.ក ដូ ចជាការងារមលទាំកូន

បានកេ់សំោល់ផងមដរថ្នកងវះជំនួយ

បងា​ាញពីការរបឈមធដើ មផីឈរធឈាមះសរមាប់ការធបាះធនបេធដ្ឋយធជាគជ័ យ

ធហើយធពលបានជាប់ ធនបេ រវល់បំធពញភារកិចរច បស់ខួន។ ល អេទរបធោជន៍ទ្ទ្ួ លបានរវាងបុ រសនិ ងស្រសថីក៏មានភាពខុ សោបគួរឲ្យកេ់សំោល់ផងមដរ។

ជាក់

មសថង ធៅធរកាមបទ្បញ្ញ ជ របស់រកុមរបឹកាកំ មណ្ទ្រមង់រដឌបាល (“ក.ក.រ”) មរនថីរាជការបុ រសរេូវទ្ទ្ួ លបាន “របាក់ ឧបេទមធភ លើអក ប ធៅធរកាមបនធុក” របសិនរបពននរបស់ខួនធៅផធ ល ះ ផធុយពី មរនថីរាជការជាស្សីមិនទ្ទ្ួ ល បានអេទរបធោជន៍មបបធនះធទ្។ ខណ្ៈមដលមានធហេុ ផលវបផ្ម៌សរមាប់ ភាពខុ សោបធលើអេទរបធោជន៍ ទ្ទ្ួ លបាន រួមមានការសនមេ់ទ្ុកជាមុនថ្នស្រសថីមិនមដលមានការងារអាជី ពខពស់ជាងបថីរបស់ខួនធឡើ ល យ132 ក ងវះខ្េការការពារធៅការធរ ើសធអើងខ្ងធយនឌ័ រ កបុងរកបខណ្ឍចាប់អនុញ្ញដេឲ្យមានការមបងមចកខុ សោប ធដ្ឋយមិ នបានគិ េពី ផលវ ិបាក។

6.4 ក្តាតនយោបាយ វបផ្ម៌នធោបាយធៅកមពុជាមានផលប៉ ះពាល់ោ៉ងខ្លំងធលើេំណាងស្រសថីកុងនធោបាយ។ ប ធទាះបី កតាថនានាមដលបានពិ ច្ចរណាធៅទ្ី ធនះ មានផលប៉ះពាល់ធលើរកុមមនុ សសទាំងអស់មដលមសវងរកេំ ណាង របស់ខួនកប ល ុងស្ថទប័ននធោបាយ រពមទាំងពាំនាំសធមលងរបស់ខួនជូ ល នធៅស្ថទប័នទាំងធនាះកថី កបុងមផបកធនះ

130

រកុមសនថិភាពនិងការអភិវឌណន៍ និងរបយុទ្នរបនំងនឹងការធកងរបវ ័ញ្ចផលូវធភទ្, ” ការវ ិភាគធយនឌ័រធលើការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិ

ស័យនធោបាយកបុងរបធទ្សចំនួន៧ធៅអាសុីអាធគបយ៍៖ បង់កាលធដស កមពុជា ភីលីពីន ឥណ្ូឍ ធនសុី ស្សីលងាក អុីសទ្ីម័រ និងធវៀេណា ម (២០០៨-២០០៩) ទ្ំព័រ១៤។ 131 132

ទ្.អ.អ.ស.អ “ការបា៉ នរបមាណ្ធយនឌ័រកមពុជា”(២០១០) ទ្ំព័រ ១៩ ។ ក.ក.ន “ចំមណ្កធសមើភាពសរមាប់នារ ី” (២០០៨) ទ្ំព័រ ២៣។

48

នឹ ងពិ និេយធលើផលប៉ ះពាល់ជាក់ ោក់មដលវបផ្ម៌ នធោបាយធកើេធនះមានធៅធលើស្រសថី មដលមេងមេទ្ទ្ួ ល រងនូ វកតាថស្ថទប័ន សងគម ធសដឌកិចន ច ិ ងវបផ្ម៌ដូចបានធរៀបរាប់ ខ្ងធលើ។ ចរ ិេលកខណ្ៈននឋាននុរកមនធោបាយធៅកមពុជាេំ រវូ ឲ្យធបកខជនមាបក់ ៗរេូវមានការោំរទ្នផធកុង ប ជា

ធរចើនជាអាទ្ិ៍ ទ្ំ នាក់ទ្ំនង របភពហិរញ្ដ វេទុ ចំ ធណ្ះដឹ ងខ្ងការបេ់មបនរហ័ស ធដើមផីរេូវជាប់ធនបេ ធហើយ ធៅធពលមដលខលួនបានជាប់កុងនធោបាយក៏ ប រេូវធគជួ យធរជាមមរជងធលើកកមពស់ផងមដរ។133

ជាងធនះធៅ

ធទ្ៀេ យុទ្ននាការនធោបាយធៅកមពុជាមេងរ ំកិ លជុំ វ ិញបុ គគលិកលកខណ្ៈ ជាមួ យនឹ ងគណ្បកសនធោបាយ មបបតាមរបនពណ្ី ជាជាងការរបធមើ លធមើ លធៅមុ ខធៅធលើធមដឹ កនាំរបស់បកស។ ដូ ចធនះធហើយ កបុងយុទ្នា ន ការនធោបាយ

អបកធបាះធនបេរេូវធលើកទ្ឹកចិ េធថ បាះធនបេឲ្យបុគគលិកបុគគល

ជាជាងធលើបញ្ញ ា ធោល

នធោបាយ និ ង ធវទ្ិ កាគណ្បកសនធោបាយជាសំខ្ន់ ។ ភាពបន់ មបនខ្លំងមបបធនះធ្វើឲ្យប៉ ះពាល់ដល់ ការធលើកកមពស់ស្រសថីកុងនធោបាយ។ ប ជាងធនះធៅធទ្ៀេ ទ្ំ នាក់ទ្ំនងរវាងគណ្បកសរបជាជនកមពុជាកាន់អំណាចនិ ង គណ្បកសរបនំង មដលមានការរបឈមោបោ៉ ងខ្លំង

បានធ្វើឲ្យអបកនធោបាយស្រសថីពិបាកកបុងការឆលងមខសបធណា ថ យបកសនិ ង

បធងកើេការោំរទ្បណា ថ ញរបស់អបកនធោបាយស្រសថីធៅរគប់លំដ្ឋប់ថ្នបក់ នធោបាយ មដលជួ យធលើកទ្ឹ កចិ េថ ឲ្យស្រសថីកាន់ មេចូ លរួមធរចើនកបុងនធោបាយ

និ ងជួយធដ្ឋះស្ស្ថយបញ្ញ ា ធរ ើសធអើ ងកបុងស្ថទប័នរដ្ឋឌភិ បាល។

ស្សធដៀងោបធនះមដរ មនុសសជាធរចើនជាពិ ធសសធៅថ្នបក់ ឃុំ សងាកេ់ ធមើ លធឃើញនធោបាយធៅកមពុជាជា កិ ចចការធរោះថ្នបក់

មដលមានឬសគល់មកពីសរងាគមសុីវ ិលនិ ងអំ ធពើ រហឹងានធោបាយកាន់ មេអារកក់យូរ

នបំមកធហើយ។ ទាក់ ទ្ិននឹងស្រសថី ធនះកាន់ មេអារកក់ធឡើងៗធដ្ឋយស្ថរផបេ់គំនិេធៅធលើស្រសថីថ្នមិ នកាលហាន រគប់ រោន់ធដើមផីជំនះធលើភាពភ័ យខ្លចទាំងធនះ។134 ជាចុ ងធរកាយ គ.រប.ក ធសធើរស្ថធក់ចូលរួម/ពាក់ ព័នន ន ឹង សងគមសុីវ ិល (ឧទាហរណ្៍ដូ ចជា ករមគណ្បកសធនះមានវេថមានកបុងកិ ចព ច ិភាកាេុ មូល និ ងរពឹ េិ កា ថ រណ្៍

ធផសងមដលធរៀបចំធឡើងធដ្ឋយអងគការសងគមសុីវ ិលធៅកមពុជា) មដលធ្វើឲ្យការឆលងធឆលើយនិ ងពិ ភាកាធលើបញ្ញ ា ទាំងធនះពិ បាកខ្លំងមមនមទ្ន។ ដូ ចមានភសថតាងធៅកប ុ ុងមខកញ្ញដ នបំ ២០១២ បនាធប់ពីធពលមដលេំណាង មកពីគ.រប.ក

បានបដិ ធស្ចូ លរួមកបុងកិ ចព ច ិ ភាកាេុ មូលធលើរបធានបទ្កំ មណ្ទ្រមង់ដី្ីធល ៅកមពុជា135

នាយករដឌមរនថី ហ៊ុន មសន រេូវបានរាយការណ្៍ពី របីនលងធរកាយមកថ្ន៖ េំ ណាងគណ្បកសរបជាជន“ោមន

ធពលធវោណាចូ លរួមសិកាខស្ថោរបស់អងគការមិនមមនរដ្ឋឌភិ បាលធនាះធទ្ ធបសកកមមខ្លំងណាសធដើមផីជួយរបជាជនកមពុជា។”136 133

ធរពាះពួ កធគរវល់ចុះ

ធទាះបីករណ្ីពិ ធសសមបបធនះអាចពនយល់បាន

រកុមសនថិភាពនិងការអភិវឌណន៍ និងរបយុទ្នរបនំងនឹងការធកងរបវ ័ញ្ចផលូវធភទ្, ” ការវ ិភាគធយនឌ័រធលើការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិ

ស័យនធោបាយកបុងរបធទ្សចំនួន ៧ធៅអាសុីអាធគបយ៍៖ បង់កាលធដស កមពុជា ភីលីពីន ឥណ្ូឍ ធនសុី ស្សីលងាក អុីសទ្ីម័រ និងធវៀេ ណាម (២០០៨-២០០៩) ទ្ំព័រ៤២។ 134 135

ម.ស.ម.ក៖ ការពិភាការកុម កញ្ញដ-េុោ ២០១២ ។ ម.ស.ម.ក “របាយការសធងខបបនាធប់ពីកិចចពិភាកាេុមូលអំពី កំមណ្ទ្រមង់ដី្ីលធៅកមពុជា ធដ្ឋយធផ្ទថេធលើរបធានបទ្ ចាប់

ភូមិបាល ២០០១” ធ្វើធៅនលងទ្ី១៧ កញ្ញដ ២០១២ (េុោ ២០១២) <www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=5958 136

សុន ណារ ិន” នាយករដឌមរនថីមលលងថ្ន មិនមានធពលសរមាប់សិកាខស្ថោ” (សំធលងរបជា្ិបធេយយ ២១ កញ្ញដ២០១២)

<www.vodhotnews.com/en/news/politic/9451-no-time-for-workshops-prime-minister-says>.

49

ធដ្ឋយស្ថរមេរបធានបទ្សថីពីកំមណ្ទ្រមង់ ដី្ី មល ដលជាធរឿងរធសុើបធៅកមពុជា

េំ ណាងមកពីគ.រប.ជ

ក៏

បដិធស្ចូ លរួមកបុងកិចព ច ិភាកាេុ មូលទាំង៤ របស់គធរមាងធលើកសធយស្រសថ ីកុងវ ប ិស័យនធោបាយផងមដរ។ ួ ធនះបងា​ាញពី ការចូ លរួមរបស់គណ្បកសកាន់អំណាចជាមួ យនឹង

អងគការសងគមសុីវ ិលបងាអក់នូវកិ ចខ ច ិ េខំ

របឹងមរបងធដើមផីបធងកើនករមិេននការចូ លរួម និ ង េំណាងស្រសថីកុងនធោបាយ ប ធដ្ឋយមិ នអាចបធងកើេដំ ធណាះ ស្ស្ថយនិងយុទ្នស្ថស្រសថរម ួ ោបបាន។

50

7 យ្ចក្ត្ ី ននិោឋន និង អនុសា្ន៍ ធទាះបីជាទ្ិ ដឌភាពផលូវចាប់មដលបានការពារសិទ្ិ ស្រន សថីធហើយ

រកបខ័ ណ្ឍធោលនធោបាយមដលធបថ

ជាញឲ្យរដ្ឋឌភិ បាលធលើកកមពស់សិទ្ិ នអំណាចរបស់ស្រសថី ឧបសគគខ្ងនធោបាយវបផ្ម៌ សងគម ធសដឌកិចច និង ស្ថទប័ ន ធៅបនថរារាំងោ៉ ងចាស់នូវេំ ណាងស្រសថីកុងនធោបាយ។ ប វ ិសមភាពធយនឌ័ របានកាលយជាស្ថទប័នី កមមរហូេកាលយជាយនថការនានាមដលរេូវអនុ វេថន៍ធដើមផីជំនះធៅធលើកផួនបទ្ដ្ឋឌន

នឹ ងការរបឈមធលើផេ ប ់

គំ និេទាំងធនះ គំ និេផថួចធផថើមធយនឌ័ រនឹ ងធៅមេជាធរឿងធសើរៗខ្ងធរៅនិ ង មិ នបានសធរមចអវីជាដុំ កំភួន ធៅធឡើយ។ បមរមបរមួលមួ យចំ នួនអាចធមើ លធឃើញ បាយធៅកមពុជា។

ធដ្ឋយមផអកធលើការវ ិភាគធលើសិេ ទ ិ េំណាងស្រសថីកុងនធោ ប

ដំបូងធគធឃើញមានទ្ំ ធនារោ៉ ងចាស់ោស់ខ្ងមផបកគណ្បកសនធោបាយមដលបាន

ដ្ឋក់ធបកខជនស្រសថីធៅខ្ងធរកាមននបញ្ជីធបកខជន

ដូ ចធនះធហើយធទ្ើបធឃើញមានស្រសថីេិចេួ ចរេូវជាប់ ធនបេ។

ទ្ីពីរ រគប់របធភទ្េំ មណ្ងនធោបាយ ធទាះេំ មណ្ងរេូវធបាះធនបេធដ្ឋយផ្ទធល់ ឬ មិ នផ្ទធល់ និងមេងតាំង ស្រសថីរេូវបានដ្ឋក់កុងេំ ប មណ្ងទាបមដលទ្ទ្ួ លបនធុកេិចេួ ចកបុងការធ្វើមផនការលវ ិការ និងអំណាចការធ្វើធស ចកថីសធរមចចិ េ។ ថ សរមាប់េំមណ្ងធបាះធនបេធរជើ សតាំងធដ្ឋយផ្ទធល់ ធនះគឺ ជាលទ្នផលមកពីការដ្ឋក់ស្រសថី ធៅខ្ងធរកាមននបញ្ជីធបកខភាព

មកពីភាពស្ថធក់ធសធើររបស់ធមដឹ កនាំនធោបាយធរជើ សធរ ើសឬមេងតាំងស្រសថី

កបុងេំ មណ្ងននសិទ្ិ នអំណាច និងមកពីកងវះខ្េការអប់រ ំ និ ងឱកាសកស្ថងសមេទភាពដល់ស្រសថី។ ជាចុ ង ធរកាយ ជំហានយឺេោ៉ វននការផ្ទលស់បូរកប ថ ុងទ្សវេសកនលងមកធនះចងអុលបងា​ាញពីកងវះឆនធៈនធោបាយ កបុង ការអនុវេថន៍ការធបថជាញនានាមដលធ្វើធឡើងទាំងថ្នបក់ជាេិ និ ងថ្នបក់អនថរជាេិ និ ងឆនធៈកបុងការផថួចធផថើមគំ និេធលើ ការផ្ទលស់បូរពិ ថ េរបាកដ។ អវីមដលអាចមសថងធចញោ៉ ងចាស់ធនាះ គឺបទ្ដ្ឋឌនពាក់ ព័នន ន ឹ ងការធ្វើឲ្យការផ្ទលស់បូរធលើ ថ ការទ្ទ្ួ ល ខុ សរេូវកបុងរគួស្ថរ

ធហើយឲ្យកាលយជាការទ្ទ្ួ លយកបានទ្ូ ធៅកបុងសងគមសរមាប់បុរសមដលធចះមចក

រ ំមលកការងារធនះ ស្រសថីនឹងបនថជួបរបទ្ះឧបសគគបមនទមធទ្ៀេ រួមទាំងវ ិសមភាពកមផបកអប់រ ំ និ ងវគគបណ្ុថ ះប ណា ថ ល។

ឧបសគគចំបងសមភាពស្រសថីខ្ងនធោបាយគឺ ធដ្ឋយស្ថរមេការមបងមចកការទ្ទ្ួ លខុ សរេូវកបុង

រគួស្ថរមិនសមរមយ

វ ិសមភាពកបុងរបព័នអ ន ប់ រ ំ

និងកងវះទ្ូ ធៅននការធបថជាញរបស់រដ្ឋឌភិ បាលធដើ មផីវ ិភាជន៍

លវ ិកាឲ្យបានធរចើ ននិ ង្នធាននានាធៅកបុងវ ិស័យធនះ។ ការរបឈមទាំងធនះរេូវមេយកមកពិ ច្ចរណាកបុង ការធរៀបចំតាក់ មេងរាល់គំនិេផថួចធផថើមការយល់ដឹងពីធយនឌ័រ ធបើមិនអញ្ចឹងធទ្ ធោលនធោបាយធៅកមពុជា នឹ ងបនថអាក់ខ្ន

ធដ្ឋយស្ថរភាពធរ ើសធអើ ងជាប់ មកជាមួ យខ្ងរកបខ័ ណ្ឍសងគម

ធសដឌកិចមច ដលមានឥទ្និ

ពល នាធពលលមីៗធនះ។ ខណ្ៈមដលឆនធៈ គ.អ.ស.ក នឹ ងមិនរេូវសធរមចធៅនបំ២០១៥ ការធបាះធនបេនបំ២០១៣ ជាឱកាស មួ យធផសងធទ្ៀេធដើមផីធឆលើយេបធៅនឹងចំ ណ្ុចធៅមួ យចំ នួន

ធបើសិនជាយុទ្នស្ថស្រសថនានារេូវបានវាយេនមល

ធឡើងវ ិញនិ ងអនុ វេថន៍ឲ្យមានរបសិទ្ិ ភា ន ព។ ធោលនធោបាយដូ ចជាបទ្បញ្ដេិនថ នការមលទាំកុមារ ការកាេ់ 51

បនទយការរបជុំធ្វើធឡើងយប់ ធរៅ និ ងធមា៉ ងធពលអាចបេ់មបនបាន អាចជួ យបធងកើេនូ វសធងវៀននធោបាយ មដលងាយស្សួលសរមាប់ ស្រសថីមដលជួ បរបទ្ះការរបឈមកបុងការច្ចេ់ មចងទ្ំនួលខុ សរេូវ

ទាំងការងារផធះ

និ ង កិចចការធៅកមនលងធ្វើការ។ ការរបយុទ្រន បនំងនឹ ងវ ិសមភាពធយនឌ័ រកបុងនធោបាយ និងការសធរមចឲ្យបាននូ វធោលធៅមដល បានធរោងទ្ុកននេំ ណាងស្រសថីកុងនធោបាយអាចធ្វ ប ើធៅបាន ប៉ុ មនថទាល់មេមានដំ ធណ្ើរការធរចើនមដលទាម ទារ ធពលធវោនិ ងកិ ចស ច ហរបេិបេថិការរបស់រដ្ឋឌភិបាល គណ្បកសនធោបាយទាំងអស់ ស្ថទប័ នសងគមសុី វ ិល និ ងអងគការអនថរជាេិ ។ របធទ្សជាធរចើ ន មដលមានមូ លដ្ឋឌនសងគម ធសដឌកិចច និង នធោបាយខុ សៗោប បានបងា​ាញថ្ន

ការណ្៍ធនះអាចធ្វើធៅបានធដើ មផីសធរមចនូវធោលធៅទាំងធនះ

ប៉ុ មនថភាពធជាគជ័ យធនះ

ទាមទារច្ចំបាច់ នូវការធបថជាញរយៈធពលមវងមដលអាចសវះមសវងជំ នះនូ វឧបសគគទាំងធនះជាអាទ្ិ៍ បញ្ដ េិច ថ ាប់ ទាំងធសដឌកិចច ឬ សងគមឲ្យមានសមភាពធយនឌ័ រកបុងនធោបាយ។

7.1 យនតការ្ក្មាភាពវិជ្មា ជ ន យនថការរបហាក់របមហលមដលមានមចងធដ្ឋយចាប់ កូ តា អសនៈបំរង ុ ពី សកមមភាពជាវ ិជជមាន137 គឺ ជាផលូវធដើមផីពរងឹ ងភាពជាេំ ណាងរបស់ស្រសថីកុបងនធោបាយ។

ធៅនបំ២០១០

ោ៉ ងធហាចណាស់

៩០

របធទ្សធៅធលើពិភពធោក មានរបធភទ្កូ តាធយនឌ័រធបាះធនបេខលះធដើមផីធឆលើយេបធៅនឹងចំ នួនេំ ណាងេិច េួ ចធៅកបុងស្ថទប័ នេូ ចទាបរបស់សភាជាេិ ។138 របព័ នក ន ូ តាធបាះធនបេធៅមេយនថការជរមូងជរមាស់ មដលមានការអះអាងខ្លំងចំធពាះការោំរទ្ និ ង មិ នោំរទ្ធៅធលើការធរបើ របាស់របព័នធន នះ។139

ទ្ឡីក ន ូ តាគឺធផ្ទថេធៅធលើ ា រចំ បងមួ យមដលមិ នោំរទ្របព័នក

ការធរ ើសធអើ ងនឹងបុ រស។ ប៉ុ មនថកុងមារតា៤(១)ននសុ ប ី-ដ- "វ ិធានការពិ ធសសបធណា ថ ះអាសនប” អាចអនុញ្ញដេ ឲ្យធរបើកុងករណ្ ប ី ពិ ធសស និ ងដូ ចបានពនយល់កុងមផប ប កទ្ី ៣.១.៣ ននគណ្ៈកមាម្ិ ការសុី-ដ- បានមចងថ្នកូតា អាចយកមកធរបើ របាស់បានជាវ ិធានការពិ ធសសបធណា ថ ះអាសនប។

137

គណ្ៈកមាម្ិការសុី-ដ បញ្ញ ជ ក់ ធៅធលើធវកយស័ពធ “សកមមភាពវ ិជជមាន” (affirmative action) រេូវបានធរបើរបាស់ធៅសហរដឌអាធមរ ិក

និងកបុងឯកស្ថរមួយចំនួនរបស់អងគការសហរបជាជាេិ រ ីឯពាកយ“positive action” វ ិញរេូវបានធរបើ ោ៉ងទ្ូោយនាធពលបចចុបផនបធៅ អុឺរប ៉ុ ក៏ដូចជាឯកស្ថមួយចំនួនរបស់អងគការសហរបជាេិផងមដរ។ ប៉ុមនថពាកយ “positive action” រេូវបានធរបើ កុ ងន័ ប យមួយធទ្ៀេធៅ

កបុងចាប់សីព ថ ីសិទ្ិនមនុសសអនថរជាេិធដើមផីបកស្ស្ថយ "សកមមភាពវ ិជជមានរបស់រដឌ" (កាេពវកិចរច បស់រដឌមួយធដើមផីបធងកើេសកមមភាព ផធុយពីកាេពវកិចធច ដើមផីធជៀសវាងពីសកមមភាព”។ ដូចធនះពាកយ ” សកមមភាពវ ិជជមាន” មានន័យធរចើ ន ធដ្ឋយធហេុ ថ្នអេទន័យរបស់វា មិនរេូវបានកំណ្េ់ធៅនឹងយនថការពិធសសបធណា ថ ះអាសនថ ដូចមដលមចងកបុងមារតា៤ កថ្នខ័ណ្ឍ១ ននអនុសញ្ញដ។” (គណ្ៈកមាម្ិ ការសុី-ដ អនុស្ថសន៍ទ្ូធៅ ធលខ ២៥)។ 138

សទិេិសកលអភិវឌណន៍ចុងធរកាយអំពីរបព័នក ន ូតាពិបាកនឹងទ្ទ្ួលបាន ទាំងកូតាសម័រគចិេថ និងកូតាធដ្ឋយចាប់មេងមេរេូវបាន

ផ្ទលស់បូរថ បមនទម ឬដកធចញ។ សទិេិទាំងធនះគឺបា៉នស្ថមន ធហើយអាចមិនឆលុះបញ្ញ ជ ំងពីស្ថទនភាពពិេបចចុបផនប។ ព័េ៌អំពីរបព័ននកូតា ជាក់ោក់ននរបធទ្សនីមួយៗអាចរកបានធៅ http://www.quotaproject.org/.

139

សរមាប់ទ្សសនៈទ្ូធៅននធហេុផលោំរទ្ និងបដិធសដឌកូតាធយនឌ័រ សូមធមើល ម.ស.ម.ក” េំណាងស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ

និងរបព័នធន បាះធនបេកូតាធយនឌ័រ”

(របាយការណ្៍សធងខប

(កញ្ញដ

២០១២)

<www.sithi.org/admin/upload/media/[2012-09-

20]CCHR/2012_09_20_CCHR_Briefing%20Note%20on%20Gender%20Quotas_ENG.pdf>។

52

7.1.1

កូតាធបកខជនសម័រគចិេថ គណ្បកសនធោបាយនីមួយៗអាចធរបើរបាស់កូតាធបកខជនសម័រគចិេថ

ធៅកបុងបទ្បញ្ញ ជ នផធកុងរបស់ ប

ខលួន ជាទ្រមង់ននការធបថជាញចិ េរថ បស់ខួនធដើ ល មផីបធងកើនសមភាពធយនឌ័ រកបុងនធោបាយ។ ប៉ុ មនថធដ្ឋយស្ថរមេ ោមនលកខខណ្ឍចាប់ ណាមួយ

សរមាប់គណ្បកសនធោបាយអនុវេថន៍នូវធោលធៅមដលខលួនធរជើ សធរ ើស

ធនាះ ការដ្ឋក់ គំនាបចំ ធពាះអបកមិ នស្ថថប់តាមបទ្បញ្ញ ជ ធនះ ក៏ មិនមានជាទ្ូ ធៅផងមដរ។ គមាលេននកូ តាសម័រគ ចិ េន ថ ិ ងេំណាងជាក់ោក់កុងរបធទ្សជាធរចើ ប នចងអុលបងា​ាញថ្ន ធយនឌ័រសម័រគចិេមថ េងមេខកខ្នអនុវេថរបព័ នធន នះ នធោបាយមានេិ ចេួ ចកបុងការធ្វើការងារធនះ។140

គណ្បកសជាធរចើនបានដ្ឋក់ បញ្ូច លកូតា

មដលនាំឲ្យមានផលប៉ ះពាល់េំណាងស្រសថីខ្ង ធទាះបី ោ៉ងធនះកថី

កូ តាធបកខជនសម័រគចិេអា ថ ចមាន

របធោជន៍កុងការធលើ ប កេធមកើងេំ ណាងស្រសថី កបុងនធោបាយកបុងស្ថទនភាពមដលមិ នអាចឲ្យមានការផ្ទលស់បូរថ ចាប់ ធបាះធនបេធដ្ឋយបញ្ូច លឲ្យមានកូ តាធយនឌ័រ (សូមធមើ លមផបក ៧.១.២ ខ្ងធរកាម) ឬ ក៏ទាមទារយៈ ធពលយូរ។ កបុងរបធទ្សន័ រធវ មដលមានគណ្បកសធឆវងសងគមនិ យម និ ងគណ្បកសធសរ ី បានយកកូ តាផលូវការ សរមាប់ ស្រសថីនបំ១៩៧៥ ស្រសថីមានសមាសភាព១ភាគ៣ននសភាកបុងការធបាះធនបេ៦ដងកនលងមក ធហើយបាន កាន់ កាប់េំមណ្ងគណ្ៈរដឌមរនថីោ៉ងេិច៤០% កបុងរយៈធពល២០នបំចុងធរកាយធនះ។ ធោលនធោបាយ ធនះមានរបធោជន៍ធដ្ឋយរបធោល

មដលបានរបកួ េរបមជងនឹ ងគណ្បកសការងារមដលជាគណ្បកស្ំ

ជាងធគធៅរបធទ្សន័ រធវ ធដ្ឋយធផ្ទថេការធោរពធលើេំណាងស្រសថី។ កបុងនបំ១៩៨៣ គណ្បកសការងារបាន យកកូ តាសរមាប់ ស្រសថី ធដ្ឋយបានបធងកើនអារតាេំ ណាងស្រសថីគួរឲ្យកេ់សំោល់។ របព័នក ន ូ តាធៅរបធទ្សន័ រធវ រេូវធមើ លធឃើញថ្នជាមធ្យបាយស្សបចាប់មួយធដើមផីធានាថ្ន

ស្រសថីទ្ទ្ួ លបានភាពជាេំ ណាងមដលខលួន

សមមេទ្ទ្ួ លបានកបុងចំ ធណាមស្រសថីមដលមានពាក់ កណា ថ លននរបជាជននិងមាចស់ធនបេ។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ តាមរយៈការយកកូ តាសម័រគចិេថ ធោលនធោបាយវឌណនភាព

គណ្បកសនធោបាយទាំងធនះបងា​ាញពី ការធបថជាញរបស់ខួនធដើ ល មផីឲ្យមាន

ធហើយមានការដ្ឋក់ បញ្ូច លស្រសថីរបកបធដ្ឋយសម្ម៌ធៅរគប់លំដ្ឋប់ ថ្នបក់រដ្ឋឌ

ភិ បាល។141 អនុស្ថសន៍ចំធពាះគណ្បកសនធោបាយ៖

ទ្ទ្ួលយកកូតាធយនឌ័រសម័រគចិេថ ោ៉ ងធហាចណាស់

៣០% ននស្រសថក ី ុងបញ្ ប ជ ធី បកខភាពកបងធោលនធោបាយគណ្បកស ទ្នធឹមនឹងការរង់ច្ចអ ំ នុវេថរបព័នក ន ូតាធយនឌ័ ុ រធៅថ្នបក់ជាេិ។ អនុស្ថសន៍ចំធពាះសងគមសុីវ ិល៖

បធងកើេកមមវ ិ្ីេស៊ម ូ េិនិងបញ្ុច ះបញ្ូច ល

ធដើមផីជំរញ ុ ឲ្យគណ្បកស

នធោបាយពរងឹងការធបថជាញរបស់ខនចំ ី ង ំ ការចុះធឈាមះធបកខជនធពញសិទ្ិឲ្ ន យបានធរចើន ួល ធពាះេំណាងស្រសថទា ជាងមុន និងបធងកើនភាគរយស្រសថឲ្ ី យបានធរចើនធៅលំដ្ឋប់ធលខធរៀងខ្ងធលើកងបញ្ ជ ធី បកខភាព។ ុប

140 141

ម.ស.ម.ក” េំណាងស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ និងរបព័នធន បាះធនបេកូតាធយនឌ័រ” (កញ្ញដ ២០១២)។

មាេមលន (R.E. Matland) “ បទ្ពិធស្ថ្ន៍របស់របធទ្សន័រធវធលើកូតាធយនឌ័រ វ ិទ្យស្ថទនធដើមផីលទ្និរបជា្ិបធេយយ និងជំនួយ

ននការធបាះធនបេ” (េុោ ២០០៤) <www.quotaproject.org/CS/CS_Norway-matland.pdf>.

53

7.1.2

ក្សូាចបក្សខជនាមបញ្ញ ែិច ត ាប់ ជធរមើ សធផសងធទ្ៀេ

កូ តាធបកខជនអាចបញ្ូច លលកខខណ្ឍកាេពវកិចចកុងរកបខ័ ប ណ្ឍបញ្ដ េិច ថ ាប់របស់

របធទ្សមួ យ កបុងរដឌ្មមនុញ្ដឬជាមផបកមួ យននចាប់ធបាះធនបេ។142 ធរកាមអណ្េថិរបព័នក ន ូ តា រគប់គណ្បកស ទាំងអស់េរមូវតាមចាប់ឲ្យចុ ះធឈាមះនូ វធបកខជនស្រសថីកុង ប បញ្ជីគណ្បកសរបស់ខួនកប ល ុងភាគរយណាមួ យ។143 ភាគរយកូ តាជាទ្ូ ធៅច្ចប់ ធផថើមពី៣០%ដូ ចជាធៅរបធទ្សអាហសង់ ទ្ិន

និ ងរបធទ្សធរបសុីលរហូេដល់

៥០% ដូ ចធៅរបធទ្សបារាំង។144 របធទ្សរ ៉វាន់ ដ្ឋ គឺ ជាឧទាហរណ្៍លអមួយសរមាប់កមពុជា ធដ្ឋយស្ថរមេជា របធទ្សធនះធៅធរកាមសរងាគមបានអនុវេថ ្មមនុញ្ដកូតាដ៏ មានរបសិទ្ិ ភា ន ពធដ្ឋយមានបំ រង ុ អសនៈ ៣០% សរមាប់ស្រសថីធៅរគប់ ស្ថទប័នទាំងអស់របស់រដ្ឋឌភិ បាល។ ធៅមខេុ ោនបំ២០០៣ ស្រសថីទ្ទ្ួ លបាន ៤៨,៨% អ សនៈកបុងសភាជាន់ ទាបននរបធទ្សរ ៉វាន់ ដ្ឋ។ ធដ្ឋយបានឈានដល់ជិេធសមើោបននេំ ណាងស្រសថីនិងបុ រស ធៅ កបុងអងគនិេិបញ្ដេិ ថ របធទ្សរ ៉វាន់ ដ្ឋ បចចុបផនបច្ចេ់ ថ្នបក់ធលខ១ កបុងចំ ធណាមរបធទ្សទាំងអស់កុងពិ ប ភពធោក ទាក់ ទ្ងនឹ ងចំ នួនស្រសថីមដលជាប់ ធៅកបុងសភា។145 ធៅនបំ២០០៥ របធទ្សអុីរា៉ក់ បានអនុម័េរដឌ្មមនុញ្ដលី ម មដលបធងកើេជាផលូវការនូ វចំ នុចធៅ ២៥% នន េំ ណាងស្រសថី មដលរេូវបានអនុ វេថន៍កនលងមកសរមាប់ការធបាះធនបេរដឌសភាអនថរកាល។ ចាប់ធបាះធនបេ មចងថ្នបញ្ជីគណ្បកសនីមួយៗរេូវមានធបកខជនស្រសថីមួយភាគបី

ធដ្ឋយមានយនថការធរជើ សដ្ឋក់ធដើ មផីធានា

ថ្នរបាយមបងមចកធៅកបុងបញ្ជីរបស់ខួនមានទាំ ល ងអស់។146 កបុងការធបាះធនបេ មខ មករា នបំ២០០៥ ស្រសថីរេូវ បានជាប់ធនបេ ៨៧ អសនៈកបុងចំ ធណាមអសនៈ២៧៥ ធហើយស្រសថី៦នាក់ រេូវបានមេងតាំងជារដឌមរនថី។147 របធទ្សនិ ងគណ្បកសនធោបាយអាចអនុ វេថនូវយនថការបមនទមធទ្ៀេមដលធគមេងធៅថ្ន “កូ តាធទ្វ” ឬ “ការដ្ឋក់ កុងអណ្េថ ប ិ” មដលដ្ឋក់លំដ្ឋប់ ថ្នបក់ធបកខជនធៅកបុងបញ្ជីធបកខភាព។ គណ្បកសរបជា្ិ បធេយយ សងគមស៊ុយមអេគឺ ជាឧទាហរណ្៍លអមួយសរមាប់ផលចំ ធណ្ញមដលបានរចបាច់បញ្ូច លធបកខជនកូ តា (កបុង ករណ្ីធនះកូ តាសម័រគ៥០៖៥០) ធៅថ្ន “របព័ នននលស់” មដលមានបញ្ជីធបកខជនស្រសថីធផសង និ ង បញ្ជីធបកខជន បុ រសធផសងរេូវបានចងរកងកបុងចំ នួនធសមើោប

ធហើយដ្ឋក់ ធបកខជននលស់ោបកបុងបញ្ជីរចបាច់បញ្ូច លោបមេមួ

យ។ ធដ្ឋយស្ថរមេគណ្បកសសងគមរបជា្ិបធេយយបានអនុ ម័េយកនូ វយនថការមបបធនះកបុងបញ្ជីធបកខភាព 142 143

ម.ស.ម.ក” េំណាងស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ និងរបព័នធន បាះធនបេកូតាធយនឌ័រ” (កញ្ញដ ២០១២)

ក.អ.ស.ហ “សមភាពធយនឌ័រកបុងការ ិោល័យមដលធបាះធនបេធៅអាសុីបា៉សុីភិច៖ សកមមភាពរបាំមួយធដើមផីបធងកើនអំណាចស្រសថី

(កញ្ញដ ២០១២) <http://www.snap-undp.org/elibrary/Publications/DG-2012-GenderEquality.pdf>។ 144 145

រឌូដ ដ្ឋធលរា៉ ប់, “របព័នក ន ូតាធបាះធនបេធយនឌ័រ៖ រវាងឱកាសធសមើភាពោប និងលទ្នផលធសមើភាពោប” (២០០៧), ទ្ំព័រ៧៧-៧៩។ អុីលីហាមបេ ធផ្ទធល “រូធវនដ្ឋ៖ ស្រសថីមានអាសនៈពាក់កណា ថ លធៅកបុងសភា” (២០១០)

<www.idea.int/publications/wip2/upload/Rwanda.pdf>.

146

ម៉ុងដ្ឋ ធលណា រកុក, ដ្ឋអឺណា អូ មរបន, រគឺស្ថប សវីព (Monda Lena Krook, Diana Z. O’Brian, Krista M. Swip),” ការ

ឈាលនពាន ធោធា និងភាពេំណាងរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ” ទ្ំព័រ១២ <http://mlkrook.org/pdf/krook_obrien_swip_10.pdf>។ 147

មីមសល មប៊កណា, ោ៉ សមីន រា៉ ស្ថំ, លីនដ្ឋ ស្ថហា នូរ ី (Michelle D. Bernard, A. Yasmine Rassam, Lida Sahar Norry),

“ការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងដំ ប ធណ្ើរការរបជា្ិបធេយយធៅអុីរា៉ក់និងអាហាគនីស្ថទន៖

ការរបឈម

និងភាពធជាគជ័យ

(២០០៦)

<www.academia.edu/1601756/WOMENS_PARTICIPATION_IN_THE_DEMOCRATIC_PROCESSES_IN_IRAQ_AND_A FGHANISTAN_ACHIEVEMENTS_AND_CHALLENGES>។

54

របស់ខួន ល ធទ្ើបេំណាងស្រសថីធៅកបុងសភាស៊ុយមអេមានភាគរយខុ សោបរវាង ៤៧% និង ៥០%កបុងការធបាះ ធនបេ៤ជំ នាន់តាំងពីមានរបព័នធន នះនបំ១៩៩៣មកធមលះ។148

ធទាះបី ចមងល់ថ្នធេើធបកខជនកបុងលំដ្ឋប់ធលខ

ធរៀងខពស់ជាស្សីឬ របុសឬោ៉ ងណា ក៏ធៅមេជាការសធរមចរបស់គណ្បកសនធោបាយ រប័ ពនននលស់ផថល់ ជាមធ្យបាយធដើ មផីធានាឲ្យេំ ណាងស្រសថីមានកាន់ មេធរចើន។ អនុស្ថសន៍ចំធពាះរដ្ឋឌភិបាល/ សភាជាេិ៖ ឲ្យទ្ទ្ួលយកកូតាធយនឌ័រជាកំហេ ិ ោ៉ ងធហាចណាស់ ៣០% ននបញ្ជធី បកខភាព ធដ្ឋយពរងឹងនូវយនថការបមនទមមដលជំរញ ុ ឲ្យមានការច្ចេ់ថ្នបក់តាមលំដ្ឋប់ណាមួយ ស្សធដៀងោបធៅនឹង “របព័នន ន ល ស់” មដលេរមូវឲ្យគណ្បកសនធោបាយដ្ឋក់ធឈាមះធបកខជនរបុសនិងស្សីនលស់ ោបកបងបញ្ ជ ធី បាះធនបេ។ ុ

7.1.3

អសនៈបរមុង កូ តាធដ្ឋយមផអកធលើលទ្នផល

គឺ ជាការរកាទ្ុកភាគរយននអសនៈណាមួ យសរមាប់ស្រសថីកុងស្ថ ប ទ ប័ ន

សភាឬ ស្ថទប័ នរដ្ឋឌភិ បាលធផសងធទ្ៀេ មដលធានាថ្នសមាសភាពកបុងស្ថទប័ នពាក់ ព័នកា ន ល យជាស្ថទប័ នមដល មានេុ លយភាពធយនឌ័រ។ កូ តាមេងមេដំ ធណ្ើរការជាមួ យនឹងចំនួនដ្ឋច់ ខ្េ មិនមមនជាភាគរយធទ្ ។ ប៉ុ មនថ ធពលមដលនិ ោយជាភាគរយមដលមានរបព័នក ន ូ តាអសនៈបរមុងខុ សៗោបគឺច្ចប់ ពី៥%កបុងរបទ្សធនបា៉ ល់ រហូេដល់ ១៧%ធៅបា៉ ហគីស្ថទន ១៨%ធៅឧហាគនីស្ថទន ២៧%ធៅអាហាគនីស្ថទន និ ង ៣០%ធៅរ ៉វាន់ដ្ឋ។ ោមនរបព័ននអសនៈបរមុងណាទាមទា ៥០៖៥០ ឲ្យធយនឌ័ រធសមើោបកបុងពិ ភពធោកធយើងធនះធទ្។149 របព័នអ ន សនៈបរមុងជាទ្ូ ធៅរេូវច្ចេ់ ទ្ុកជាវ ិធានការដ៏ មានរបសិទ្នភាពបំ ផុេ ធទាះធទ្ើបមេច្ចប់ធផថើមននេំ ណាងស្រសថី កបុងរបធទ្សមដលរបកាន់យកបិ តា្ិ បធេយយខ្លំងកបុងការបធងកើនឲ្យបានធរចើ ន។150 របព័នអ ន សនៈបរមុងមេង រេូវធរបើសរមាប់គណ្បកសនធោបាយមដលសមាជិ កខលួនរេូវធបាះធនបេធដ្ឋយរបធោល

ឬ រេូវមេងតាំង

មដលផធុយធៅនឹ ងអបកមដលជាប់តាមសមាមារេពី បញ្ជីធបកខភាព ដូចធនះធហើយទាំងរបព័ននកូតាបញ្ជីធបកខជន សម័រគចិេថ ឬ ជាប់ភារកិ ចច គឺពិបាកអនុវេថន៍ណាស់។ អនុស្ថសន៍ចំធពាះរដ្ឋឌភិបាល/រដឌសភា៖ ទ្ទ្ួលយកការបរមុងទ្ុកជាកំហេ ិ ោ៉ ងធហាចណាស់មួយ ភាគបីសរមាប់ស្រសថក ី ុងអសនៈរពឹ ប ទ្ស ន ភា ធដ្ឋយរកុមរបឹកាធបាះធនបេធលើបញ្ជដ្ឋ ី ច់ធដ្ឋយពីោប គឺបញ្ជស្រី សថី និង បញ្ជប ី ុរស។

ើម និង បញ្ញ តតិចាប់ព្បន ំងនឹងការយរ ើ្យអើង 7.2 គំនិតផតចយផត ួ ការធកើេធឡើងញឹកញយននការធរ ើសធអើ ងនឹងស្រសថីធៅកមពុជា មដលភាគធរចើ នធកើេធចញមកពីផេ ប ់ គំនិេ ធៅធលើេួនាទ្ីធយនឌ័ រមដលឃុំរគងធដ្ឋយរបនពណ្ីវបផ្ម៌ រេូវមេធដ្ឋះស្ស្ថយចំធពាះបញ្ញ ា ធនះ។

ខណ្ៈ

មដលចាប់ របនំងនឹ ងការធរ ើសធអើងអាចនឹងជាផលូវមវងនងយ ចំ ធពាះការធឆលើយេបធៅនឹ ងការធរ ើសធអើងធលើស្រសថី

148 149 150

រឌូដ ដ្ឋធលរា៉ ប់, “របព័នក ន ូតាធបាះធនបេធយនឌ័រ៖ រវាងឱកាសធសមើភាពោប និងលទ្នផលធសមើភាពោប” (២០០៧), ទ្ំព័រ៧៥-៧៨។ ដមដល, ៨៦ ។ ដមដល ។

55

វ ិធានការនានាក៏រេូវមេមានផងមដរ

ធដើ មផីធឆលើយេបធៅនឹ ងរឬសគល់ននការធរ ើសធអើ ងធនះ(សូមធមើ លជំពូក

៦)។

7.2.1

បញ្ដ េិច ថ ាប់របនំងនឹងការធរ ើសធអើង បញ្ដ េិរថ បនំងនឹ ងការធរ ើសធអើ ងអាចរគបដណ្ថប់ការធរ ើសធអើ ងធដ្ឋយមផអកធលើកតាថមួ យចំ នួន រួមទាំង

និ នាបការធភទ្និង អេថសញ្ញដណ្ធយនឌ័ រ ធដើ មកំ ធណ្ើេជាេិស្ថសន៍ និងស្ថសនា និងកតាថធផសងៗធទ្ៀេ។ ទាក់ទ្ិននឹ ងស្រសថី ចាប់ (ធទាះជាចាប់ដ្ឋច់ ធដ្ឋយមឡក ឬ កបុងរកមសុីវ ិល ឬរពហមទ្ណ្ឍ) រេូវមេមានបញ្ូច ល និ យមន័ យឲ្យបានធពញធលញពិ ស្ថថទាំងការធរ ើសធអើងធដ្ឋយផ្ទធល់ ឬ របធោល ធដើ មផីធានាថ្នរគប់ ទ្រមង់ មដលអាចធកើេធឡើងធលើការធរ ើសធអើ ងរេូវបានរាប់បញ្ូជ ល។ ជាងធនះធៅធទ្ៀេ បញ្ដ េិ រថ េូវបញ្ូជ លពី ការដ្ឋក់ ទ្ណ្ឍកមមធលើការរ ំធោភបំពានននការហាមរបាមចំ ធពាះការរបនំងនឹ ងការធរ ើសធអើង

និ ង

យនថការនានា

សរមាប់សងសំណ្ងដល់ស្រសថីមដលជាអបករងធរោះពីការធរ ើសធអើ ងកបុងរគប់ វ ិស័យទាំងអស់របស់សងគម។ ធឆលើយេបធៅនឹងអនុ ស្ថសន៍របស់គណ្ៈកមាម្ិ ការសុី-ដ-

នបំ២០០៦

មដលថ្នរបធទ្សហវីលីពីន

ធានាថ្នសុី-ដ- រេូវបានដ្ឋក់ បញ្ូជ លធពញធលញកបុងចាប់ជាេិ និងថ្នការធរ ើសធអើ ងបានកំ នេ់ោ៉ងចាស់ ោស់ធហើយ151 ធៅនបំ ២០០៩ របធទ្សហវីលីពិនបានអនុ ម័េធសចកថីសធរមចស្ថធារណ្ៈរដឌ ៩៧១០ (Republic Act 9710) ឬ មយ៉ ងធទ្ៀេធៅថ្ន “Magna Carta of Women”152 ជាចាប់បរ ិោយលំអិែចឆលើយែប ចៅនឹ ងការចរ ើសចអើងនិ ងសមភាពចយនឌ័ រ។ Magna Carta of Women បានឲ្យនិយមន័ យលំអិែថាការចរ ើស ចអើងរបឆ្លំងនឹ ងស្រសតីក្សុងជំ ន ពូក្សទី២ តផនក្ស៤ (ធប) រពមទាំងធវកយសពធមដលពាក់ព័នធន ផសងធទ្ៀេ ធដ្ឋយមផអកធលើ

ធោលការណ្៍សុី-ដ-។ មផបក១១ “ការចូ លរួម និ ងភាពជាេំ ណាង” ធបថជាញឲ្យរដ្ឋឌភិបាលច្ចេ់ វ ិធានការពិ ធសស បធណា ថ ះអាសនប

ដូចមដលបានមចងកបុងសុី-ដ-ធដើ មផី

“ពធនលឿនការចូ លរួមនិ ងភាពជាេំណាងរបកបធដ្ឋយ

សមភាពរបស់ស្រសថីកុ ងបរ ប ិោកាសទាំងអស់ធៅកបុងសងគម ដំ ធណ្ើរការធ្វើធោលនធោបាយរបស់រដ្ឋឌភិ បាល[…]”

ជាពិ ធសសកបុងការធ្វើធសចកថីសធរមចចិេន ថ ិង

អនុស្ថសន៍ចំធពាះរដ្ឋឌភិបាល/រដឌសភា ៖ បងា​ាញពីចាប់ដ្ឋច់មេឯងរបកបធដ្ឋយពិស្ថថធដើមផីធឆលើយេប នឹងការធរ ើសធអើងទាក់ទ្ងនឹងធយនឌ័រ មដលមានដ្ឋក់និយមន័យទាំងការធរ ើសធអើងទាក់ទ្ងនឹងធយនឌ័រ ធដ្ឋយ ផ្ទធល់ និងរបធោល អនុធោមធៅតាមមារតា១ននអនុសញ្ញដ សុី ដ ការដ្ឋក់គំនាបធទាសចំធពាះជនរបរពឹេិ ថ ធលើការធរ ើសធអើង និងយនថការចំធពាះសំណ្ងដល់ជនរងធរោះពីការធរ ើសធអើង។

7.2.2

ការធឆលើយេបធៅនឹងផបេ់គំនិេធយនឌ័រ ផបេ់គំនិេធយនឌ័ ររបស់មាចស់ធនបេ ដូ ចជាេួ នាទ្ីធយនឌ័រមបបរបនពណ្ីសនមេ់ទ្ុកជាមុន នាំឲ្យមាន

លទ្នផលអវ ិជជមានជាខ្លំងចំ ធពាះធបកខជនស្រសថី ជាពិ ធសសធពលឈរធឈាមះធបាះធនបេកមនលងណាមួ យ។ កបុង សងគមមួ យមដលមានការមបងមចកពលកមមមបបរបនពណ្ី

ផបេ់គំនិេធយនឌ័ រធៅមេរជួេរជាបខ្លំង។

ប៉ុ មនថ

កំ មណ្ទ្រមង់ផេ ប ់គំនិេទាំងធនះអាចបធងកើនចំ នួនស្រសថីចូលរួមកបុងនធោបាយ។ លំហរសរមាប់ ស្រសថីឲ្យមានស 151

គណ្ៈកមាម្ិការសុី-ដ “ ធសចកថីផថល់មេិចុងធរកាយរបស់ គណ្ៈកមាម្ិការបំបាេ់រាល់ទ្រមង់ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹងនារ ីធភទ្

៖ ភីលីពីន(សម័យរបជុំធលើកទ្ី ៣៦ សីហា ២០០៦) UN Doc CEDAW/C/PHI/CO/6 152

អនុម័េធសចកថីសធរមចស្ថធារណ្ៈរដឌ ៩៧១០ (Republic Act 9710) <http://pcw.gov.ph/law/republic-act-9710>.

56

ធមលងមួ យធកើនធឡើងអាស្ស័យធលើសកមមភាពនានាកបុងនកនធោបាយ វបផ្ម៌ សងគម រដឌបាល មដលទាំង អស់ធនះសុទ្មន េផថល់ជូននូ វចំ នុចអនុ ភាពធផសងៗោប។ ការធ្វើឲ្យមនុ សសធៅករមិេធផសងៗោបទ្ទ្ួលស្ថគល់ពី េួ នាទ្ីស្រសថីកុងសងគ ប មរេូវមេធដ្ឋះស្ស្ថយធចញមកពីសងគមរគួស្ថរ

រហូេដល់នធោបាយថ្នបក់ ជាេិ។

ការមួ យធដើ មផីរបយុទ្នរបនំងនឹ ងផបេ់គំនិេគឺតាមរយៈយុទ្ននាការតាមបណា ថ ញផសពវផាយ បំ ណ្ងផ្ទលស់បូរពី ថ ការយល់ធឃើញរបស់របជាពលរដឌធៅធលើនធោបាយ។

យនថ

កបុងធោល

យុទ្ននាការមួ យចំ នួនធ្វើធឡើង

កបុងរបធទ្សធផសងោប ធផ្ទថេជាពិ ធសសធៅធលើការផថល់នូវបរ ិោកាសដ៏ លស អ រមាប់ ធបកខជនស្រសថីតាមរយៈការ ធលើកកមពស់ការយល់ដឹងកបុងចំ ធណាមអបកធបាះធនបេធលើអេុ លយភាពធយនឌ័រកបុងវ ិស័យនធោបាយ។ គំ រយ ូ ុទ្ននាការធលើកកមពស់ការយល់ដឹងដ៏ធជាគជ័ យមួយគឺ សភារបធទ្សធអៀឡង់កុងន ប ប ំ១៩៩៧។

ជាយុទ្ននាការអបកោំរទ្ធរចើនោបធៅកបុង

សមាជិ កសភាធ្វើការរួមោបធដើ មផីដ្ឋក់សំធណ្ើរបងាគប់ឲ្យរដ្ឋឌភិបាល

បធងកើេគណ្ៈកមាម្ិ ការសភាទ្ទ្ួលបនធុកបធងកើនេំណាងស្រសថី។ ស្ថបនដននគណ្ៈកមាម្ិ កាគឺយុទ្ននាការយល់

ដឹ ងរយៈធពល៥នបំមដលរួមមាន កមមវ ិ្ីផសពវផាយមដលទាក់ ទាញការច្ចប់ អារមមណ្៍និ ងសបាយរ ីករាយ វគគ បណ្ុថ ះបណា ថ លខលី ការអប់រ ំ បណា ថ ញទ្ំ នាក់ទ្ំនង ការរបជុំស្ថធារណ្ៈពីេំរវូ ការចំ ធពាះរដ្ឋឌភិ បាលឲ្យមាន េុ លយភាពធយនឌ័ រ។ េំ ណាងនធោបាយស្រសថីធកើនធឡើងពី ២៥% ធៅ៣៥%បនាធប់ ពីយុទ្ននាការបានដំ ធណ្ើរ ការបានមួ យនបំ។153 អនុស្ថសន៍ចំធពាះរដ្ឋឌភិបាល/សភាជាេិ៖ ជំរញ ុ ឲ្យមានការផ្ទលស់បូរឥរ ថ ិោបទ្ស្ថធារណ្ៈចំធពាះស្រសថី កបងនធោបាយ េួនាទ្ីធយនឌ័រ និងផបេ់គំនិេ។ បធងកើេឲ្យមានបរ ិោកាសនធោបាយធហើយ ទ្ទ្ួលយក ុ ឥរ ិោបទ្នធោបាយមដលធលើកកមពសេ ់ ុលយភាពធយនឌ័រកបងនធោបាយ។ ុ អនុស្ថសន៍ចំធពាះសងគមសុីវ ិល៖

ធ្វើយទ្ ុ នា ន ការបណា ថ ញផសពវផាយធផសងៗោបកបងធោលបំ ណ្ង ុ

ផ្ទលស់បពី ូថ រធបៀបយល់ធឃើញរបជាពលរដឌធលើនធោបាយ។

ផថលឲ្ ់ យមានបរ ិោកាសដ៏លរអ បធសើរជាងធនះ

ចំធពាះធបកខជនស្រសថធី ដ្ឋយធលើកកមពសកា ់ រយល់ធឃើញកបងចំ ុ ធណាមអបកធបាះធនបេ និង សងគមសុីវ ិលទាក់ទ្ិន នឹងកងវះខ្េ​េុលយភាពធយនឌ័រនាធពលបចចបផនប កងវ ុ ុប ិស័យនធោបាយនិងេំរវូ ការឲ្យធរជើសធរ ើសស្រសថធី រចើន ធដើមផីរបជា្ិបធេយយ។

ើមខាងរ ំយោចយយនឌ័រ 7.3 គំនិតផតចយផត ួ

ការជំ រញ ុ ចាប់ និ ង នី េិវ ិ្ីសីព ថ ី រ ំធោចធយនឌ័រធៅកបុងស្ថទប័ នមដលរេូវធបាះធនបេមានស្ថរៈសំខ្ន់

ណាស់។ គំនិេផថួចធផថើមខ្ងរ ំធោចធយនឌ័ រមានគុណ្សមផេថិធផសងៗ សរមាប់សងគមសុីវ ិល និ ង នធោបា យ។

គំ និេផថួចធផថើមរ ំធោចធយនឌ័របងា​ាញពី វឌណនភាពននការធបថជាញរបស់រដ្ឋឌភិ បាលធដើមផីសធរមចបាន

សមភាពធយនឌ័ រ និងជាឧបករណ្៍កបុងការបធងកើនទ្ំនួលខុ សរេូវខពស់ និ ងទ្ទ្ួលបាននូ វការអនុ វេថន៍ធោល នធោបាយក៏មានរបសិទ្ភា ន ព។

153

ក.អ.ស.ហ “សមភាពធយនឌ័រកបុងការ ិោល័យមដលធបាះធនបេធៅអាសុីបា៉សុីភិច” (កញ្ញដ ២០១២) ។

57

7.3.1

ការធ្វើមផនការលវ ិការរ ំធោចធយនឌ័រ ការធ្វើមផនការលវ ិការ ំធោចធយនឌ័ រ(“ផ.ល.រ.យ”) ឬអាចធៅថ្ន “ការធ្វើមផនការលវ ិកាធឆលើយេបខ្ង

ធយនឌ័រ

ពិ ច្ចរណាពីផលរបធោជន៍ផ្ទធល់និងមិ នផ្ទធល់ខុសៗោបធៅធលើចំណ្ូលនិ ងចំណាយធៅធលើស្រសថី

និ ងបុ រសរបស់រដ្ឋឌភិ បាល ធហើយមសវងរកការបរញ្ញ ជ បធយនឌ័រកបុងការធ្វើធោលនធោបាយធសដឌកិច។ ច ការ ធ្វើមផនការលវ ិការ ំធោចធយនឌ័ រគឺជាដំ ធណ្ើរការមួ យមដលទ្ទ្ួ លស្ថគល់ថ្នបុ រស

និងស្រសថីមានេួ នាទ្ី ខុសៗ

ោប ការទ្ទ្ួ លខុ សរេូវ និ ង សមេទភាព នាំឲ្យមានេរមូវការ ផលរបធោជន៍ និង អាទ្ិ ភាពធផសងោបមដលគួ រ ធដ្ឋះស្ស្ថយធសមើភាពកបុងលវ ិការដ្ឋឌភិ បាលធៅរគប់ករមិេ។154 ការធ្វើមផនការលវ ិការ ំធោចធយនឌ័ រ គឺជាវ ិ្ី ស្ថស្រសថមួយមដលមានរបសិទ្នភាពកបុងការបរញ្ញ ជ បធយនឌ័ រធៅកបុងវ ិស័យនធោបាយ

ធដើ មផីធដ្ឋះស្ស្ថយ

វ ិសមភាព និងធលើកកមពស់សិទ្ិ ន ន ធោបាយ ធសដឌកិចន ច ិ ង សងគម របស់ស្រសថី។155

ការធ្វើលវ ិការធយនឌ័ ររេូវបានបងា​ាញជាផលូវការធៅរបធទ្សធនបា៉ ល់កុងន ប ប ំ២០០៧/២០០៨។ លវ ិកា រេូវបានបងា​ាញជាឧបករណ្៍មួ យសរមាប់ពធនលឿនសមភាពធយនឌ័ រ

ធដើមផីធានាពីការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិ

ស័យធសដឌកិចច សងគម និងដំ ធណ្ើរការនធោបាយធៅកបុងរបធទ្ស។156 របធទ្សធនបា៉ ល់ជាឧទាហរណ្៍លអ មួ យននគំនិេផថួចធផថើមមផនការលវ ិការរ ំធោចធយនឌ័ មដលបងា​ាញពី វឌណនភាពពីការធបថជាញធលើសមភាពធយន

ឌ័ រ របស់រដ្ឋឌភិ បាលធដ្ឋយធផ្ទថេការយកចិ េទ្ ថ ុ កដ្ឋក់ ធលើលទ្នផល និង ផលប៉ ះពាលននការចំ ណាយរបស់រ ដ្ឋឌភិ បាល។

ផ.ល.រ.យ

ធៅរបធទ្សធនបា៉ ល់ធានាថ្នមិ នមានគមាលេរវាងមផនការអភិ វឌណជាេិ សីព ថ ីការរ ីក

ចធរមើ នរបស់ស្រសថី និងការមបងមចកលវ ិកាឲ្យបានសមស្សប។ គួ រកេ់សំោល់ផងមដរថ្ន ការរបឈមធផសងៗមដលមានកបុងការអនុវេថមផនការលវ ិការធយនឌ័ រ និ ង

ការទ្ទ្ួ លយកការវ ិភាគមដលធចញមកពីដំធណ្ើរការធនះ។

ការធ្វើមផនការលវ ិកាធយនឌ័ រទាមទាឆនធៈ

នធោបាយ និ ងការដឹ កនាំ ្នធាន និងសមេទភាពរគប់រោន់ និ ង “សមេទភាព” ធ្វើមផនការលវ ិការខពស់ធៅ កបុងនដគូ រសងគមសុីវ ិល និ ងកបុងយនថការននការធ្វើធោលនធោបាយស្រសថី។ ជាងធនះធទ្ៀេរបសិទ្នភាពននការ អនុវេថមផនការលវ ិកាអាស្ស័យធលើចរ ិេលកខណ្ៈ និងគុ ណ្ភាពននដំ ធណ្ើរការតាមដ្ឋនរេួេពិ និេយ។157

154

មូលនិ្ីអភិវឌណន៍សហរបជាជាេិសរមាប់នារ ី”

ធោចធយនឌ័រ” (២០០៩)។

មគគុធទ្សន៍សរមាប់អបកធរបើ របាស់ធដើមផីវាស់មវងការមចកច្ចយធសវាមូលដ្ឋឌនរ ំ

<http://www.unifem.org/attachments/products/UsersGuide2MeasuringGenderSensitiveBasicDeliveryService_en.pdf> 155

UNICEF“ការសិកាធលើមផនការលវ ិកាធឆលើយេបធយនឌ័រ” (២០១០)

<http://unesdoc.unesco.org/images/0021/002121/212103e.pdf> 156

មូលនិ្ីអភិវឌណន៍សហរបជាជាេិសរមាប់នារ ី ”សមាហរណ្កមមមផនការលវ ិការធឆលើយេបនឹងធយនឌ័រធៅកបុងរធបៀបវារៈជំនួយ

មដលមានរបសិទ្នភាព”(២០០៩)

<www.gender-budgets.org/index.php?option=com_joomdoc&view=documents&path

=resources/by-theme-issue/aid-

effectiveness/integrating-gender-responsive-budgeting-into-the-aid-effectiveness-agenda-nepal-report&Itemid=570> 157

មូលនិ្ីអភិវឌណន៍សហរបជាជាេិសរមាប់នារ ី “សភា មផនការលវ ិការ និងធយនឌ័រ” (២០០៤)

<www.unifem.org/attachments/products/parliament_budget_gender_eng.pdf>

58

អនុស្ថសន៍ធៅកាន់រាជរដ្ឋឌភិបាល/សភាជាេិ៖ វ ិនិធោគធៅកបងការរបមូ លនិងមចកច្ចយសទិេិ និង ុ សូចនាករ ធយនឌ័រ និងរបឹកាជាមួយស្ថទប័នខ្ងធរៅធផសងៗ។ បធងកើេសូចនាករធយនឌ័រកបុងការវាស់មវងការ អនុវេថ និងវាយេនមលផលប៉ះពាល់ធយនឌ័រធដើមផីទ្ទ្ួលយកការធ្វើមផនការលវ ិការ ំធោចធយនឌ័រពិេរបាកដ។ អនុស្ថសន៍ធៅកាន់គណ្បកសនធោបាយ/សងគមសុីវ ិល៖

ការចូលរួមរបស់របជាពលរដឌធៅកបងកិ ុ ចច

ការរបធទ្សជាេិ គឺជាគនលឹះសំខ្ន់ធដើមផីទ្ទ្ួលបានមផនការលវ ិការធយនឌ័រមដលមានរបសិទ្ភា ន ព។

ទ្ទ្ួល

បាន ព័េ៌មាន ចូលរួម និងផ្ទលស់បូរ។ ថ បចងាើែការសិក្សារបកបធដ្ឋយគុណ្ភាពមដលបងា​ាញផលបោះ ការមសវងរកការោំរទ្មេិ

ធលើការបា៉ ន់របមាណ្ផលប៉ះពាល់ពីរ ំធោចធយនឌ័របមនទមធទ្ៀេ

ល់។

និងបធងកើនការ

មសវងរកការោំរទ្មេិដល់ការធ្វើតផនការថវ ិការ ំចោចចយនឌ័រ។

7.3.2 រ ំធោចធយនឌ័រធៅកបុងបរ ិោកាសការងារ

កតាថមួ យធៅធទ្ៀេមដលសរមួលដល់ការធរជើ សធរ ើស

និងបនថការងារអបកនធោបាយស្រសថីគឺវបផ្ម៌

នធោបាយបទ្មបន និ ងស្សបតាមស្ថទនការណ្៍ និងបរ ិោកាសការងាររបកបធដ្ឋយសបិេស្ថបលមបបលកខ ណ្ៈរគួស្ថរ។ មផបកខលះននវបផ្ម៌នធោបាយមដលធ្វើឲ្យស្រសថីអល់ឯកកបុងការងារជាអបកនធោបាយមានដូច ជា ធមា៉ ងធ្វើការធចញយឺេ និ ងកងវះបរ ិកាខមលទាំកុមារ។ ធដើមផីជួយសរមួលដល់ការចូ លរួមរបស់ស្រសថីស្ថទប័ន នធោបាយរួមទាំងសភា គួ រពិ និេយនិ េិវ ិ្ីនផធកុងមួ ប យចំ នួនធឡើងវ ិញធដើ មផីធានាថ្នរចនាសមព័នរន ំធោចធយន ឌ័ រនិ ងលកខខណ្ឍការងារកបុងកិចចការធបាះធនបេ។

ធដ្ឋយមឡកគួ រធផ្ទថេការយកចិ េទ្ ថ ុ កដ្ឋក់ធលើការដ្ឋក់

បញ្ូច លបញ្ញ ា ធយនឌ័ រធៅកបុងគណ្ៈកមាម្ិ ការទាំងអស់របស់សភា

ការជមជកធដញធដ្ឋល

មផនការ

សកមមភាព គណ្ៈកមមការ របាយការណ្៍ និងការតាក់ មេងចាប់ រួមទាំងពិ និេយធឡើងវ ិញនូ វលកខខណ្ឍសថង់ ដ្ឋរការងារ និងវបផ្ម៌ របេិ បេថិធដើ មផីធានាថ្នសមាជិ កស្រសថី និ ងបុ រសមានឱកាសទ្ទ្ួ លបានធសមើោប។ ជាឧទាហរណ្៍របធទ្សស៊ុយមអេ

បានអនុម័េដំធណ្ើរការនផធកុងធដើ ប មផីវាយេនមលរ ំធោចធយនឌ័រ

របស់សភាស៊ុយមអេ ធហើយជាលទ្នផល មផនការសម្ម៌ធយនឌ័ររេូវបានទ្ទ្ួលយកធៅកបុងការរបជុំសភា នី មួយៗ។

កំ មណ្ទ្រមង់ខលះមដលរបធទ្សស៊ុយមអេបានអនុ វេថធដើ មផីបធងកើេបរ ិោកាសអំ ធណាយផលធៅ

កបុងសភារួមទាំងបទ្បញ្ដេិស ថ ីកា ថ រធចញនលលសមាភរៈបរ ិកាខមលទាំកុមារ

លទ្នភាពឈប់សរមាក់ធដើ មផីមលទាំកូន

ធដ្ឋយមិ នច្ចំបាច់ោមលង និ ងបទ្ដ្ឋឌនចាប់ទាក់ ទ្ងនឹ ងធមា៉ ងធ្វើការ និ ងការឈប់ សរមាកឈឺមដលមាន បទ្ដ្ឋឌនរេឹ មរេូវ។158 អនុស្ថសន៍ធៅកាន់រាជរដ្ឋឌភិបាល/សភាជាេិ៖

ពិនិេយធឡើងវ ិញធលើនិេិវ ិ្ីនផធកងមួ ុប យចំនួនធដើមផី

ធានាការដ្ឋក់បញ្ូច លធោលនធោបាយរ ំធោចធយនឌ័រដូចជា ការបរញ្ញ ជ បធោលនបាយធយនឌ័រ រយៈធពល ធមា៉ ងននការរបជុំសភា ការធរជើសធរ ើសេំមណ្ងថ្នបក់ដឹកនាំកងចាប់ និង បទ្បញ្ដេិស ថ ព ី ថ ីបរ ិកាខននការមលទាំ ុប កុមារ និងសុខភាពមាតា។

158

ក.អ.ស.ហ “សមភាពធយនឌ័រធៅកបុងការ ិោល័យមដលធបាះធនបេធៅអាសុីបា៉សុីភិច” (កញ្ញដ ២០១២) ទ្ំព័រ ៥៦។

59

អនុស្ថសន៍ធៅកាន់គណ្បកសនធោបាយ

និងអងគការសងគមសុីវ ិល៖

ធ្វើការេស៊ម ូ េិោ៉ងសកមម

ធដើមផីមានកំមណ្ទ្រមង់ចាប់ និងនិេិវ ិ្ីនផធកង ុប មដលមានធរគឿងបរ ិកាខ និងលកខខណ្ឍការងារសរមាប់សមាជិក ស្រសថ។ ី

7.4 ការក្សាង្មតាភាព និង ោ ំព្ទ្បណា ត ញ យុទ្នស្ថស្រសថបមនទមធទ្ៀេអាចធ្វើធឡើងបាន និ ងបធងកើនសមេទភាពខលួន។

ធដើមផីជំរញ ុ ឲ្យស្រសថីច្ចប់ អារមមណ្៍បនថនូវកិ ចចការធបាះធនបេ

កិ ចខ ច ិ េខំ របឹងទាំងធនះខបះមខបងធឡើងធដើមផីបធងកើនការយល់ដឹងឲ្យកាន់ មេទ្ូ លំ

ទ្ូ ោយពី ស្ថរៈសំខ្ន់ របស់ស្រសថីធៅកបុងនធោបាយ។ គំ និេផថួចធផថើមមបបធនះរួមមាន ការបណ្ុថ ះបណា ថ ល ធបកខជន ការធរជើ សធរ ើស និ ង បណា ថ ញចំ ធណ្ះដឹង រពមទាំងការធឃាសនា និ ងការអប់រ ំពលរដឌ។ ធដើមផីឲ្យ ជំ រញ ុ ស្រសថីអាចចូ លរួមកបុងវ ិស័យនធោបាយបានរេូវការយុទ្នស្ថស្រសថធផសងៗជាធរចើន ធលើកទ្ឹ កចិ េស្រថ សថី

ការលុបបំ បាេ់ផបេ់គំនិេមដលបងា​ាញពី វ ិសមភាពធយនឌ័រ

ធដ្ឋយធផ្ទថេធលើការ

និ ងពធនលចធចញរចនាសមព័ន

គណ្បកសមដលជួ យសរមបសរមួលធបកខភាពស្រសថី។

7.4.1 ការមណ្នាំ និង ការបណ្ុ ថ ះបណា ថ ល

អងគការសងគមសុីវ ិលមានេួនាទ្ីសំខ្ន់ កុងការធលើ ប កកមពស់ការធោរពសិទ្ិ នស្រសថី

សមភាពធយនឌ័រ

និ ងការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ និងជីវ ិេស្ថធារណ្ៈ តាមរយៈការបធងកើនសមេទភាព ជំ នាញ

និ ង ចំ ធនះដឹងកបុងវ ិស័យភាពជាេំណាង ធលើកមពស់ការយល់ដឹង និ ងការមសវងរកការោំរទ្មេិ។ គំនិេផថួច រួមមានកមមវ ិ្ីបណ្ុថ ះបណា ថ លសរមាប់ធបកខជនស្រសថី

ធផថើមការអភិ វឌណន៍ កស្ថងសមេទភាពធដ្ឋយផ្ទធល់

បចចុបផនប និ ងអនាគេ ធរៀបចំ ធឡើងធដ្ឋយគណ្បកសនធោបាយ ឬ ការសហការរបស់រកុមអងគការសងគមសុី វ ិល។ ការអប់រ ំ និងវគគបណ្ុថ ះបណា ថ លសមស្សបមានស្ថរៈសំខ្ន់ណាស់ធដើមផីធានាថ្នស្រសថីមានសមេទភាព ធៅកបុងមុខេំ មណ្ងនននិេិបញ្ដ េិ។ ថ ការពរងឹ ងជំ នាញ និ ង្នធានរបស់ស្រសថីសរមាប់កិចចការធបាះធនបេមាន ស្ថរៈសំខ្ន់ ធដ្ឋយមានការផថួចធផថើមពី គណ្បកសនធោបាយ របព័នផ ន សពវផាយ និ ងអងគការមិនមមនរដ្ឋឌភិ បាលធដ្ឋយពាក់ ព័នន ន ឹ ងបណា ថ ញចំ ធណ្ះដឹង

កមមវ ិ្ីមណ្នាំ

ការបណ្ុថ ះបណា ថ លជំ នាញ

និងផថល់ការ

ឧបេទមដ ភ ល់ធបកខជនស្រសថី។ ជាឧទាហរណ្៍លមីមួយគឺកមមវ ិ្ីអភិ វឌណន៍សមេទភាព មដលរេូវបានបងា​ាញធៅ របធទ្សបា៉ ប៉ួ ញូហគីធន ធដើមផីពរងឹងជំ នាញ និ ងចំ ធនះដឹ ងរបស់ធបកខជនស្រសថីកុងការធបាះធន ប ប េមខមិលុនា ២០១២។ ការ ិោល័យ ធដើមផីការអភិវឌណន៍ ស្រសថីបានច្ចប់ធផថើមធ្វើកមមវ ិ្ី ធនះកបុងកិ ចស ច ហការជាមួ យ

គណ្ៈកមមការននការធបាះធនបេ

បា៉ ប៉ួ ញូហគីធន ធដ្ឋយមានគណ្បកសនធោបាយនិងសងគមសុីវ ិលចុ ះធឈាមះ។

កមមវ ិ្ី បានផថល់ការោំរទ្

ដំ បូនាមន និ ង ការបណ្ុថ ះបណា ថ លធលើការធឃាសនា ការនិ ោយជាស្ថធារណ្ៈ និ ងជំ នាញរបព័នផ ន សពវ ផាយ ធៅធបកខជនស្រសថីមដលមានបំ ណ្ងចូ លរួមកបុងនធោបាយមលមធទ្ៀេ។159

159

ដមដល ទ្ំព័រ ៤៨។

60

េួ អងគជាធរចើនរួមមាន ទ្ីភាបក់ងារអនថរជាេិ រកសួងស្រសថី និងរកុមស្រសថី និងបណា ថ ញធៅកបុងសងគមសុី វ ិលបានធលើកកមពស់រធបៀបវារៈនធោបាយស្រសថី និងោំរទ្រការធឃាសនារបស់ស្រសថី ធដ្ឋយបធងកើនការយល់ដឹង ធលើធបកខភាពស្រសថី និ ងធលើកកមពស់ពួកោេ់ធៅកបុងជី វ ិេនធោបាយ និងស្ថធារណ្ៈ។ ការគំនិេផថួចធផថើមធផស ងៗោបរេូវបានបធងកើេធឡើងធដើមផីកស្ថងសមេទភាពធមដឹ កនាំស្រសថីមដលមានសកាថនុ ពល ពរងឹ ងជំ នាញ បទ្ ពិ ធស្ថ្ន៍ និងចំ ធនះដឹ ងរបស់ស្រសថី ធៅធពលមដលពួកធគបានជាប់ធនបេ។ ឧទាហរណ្៍ ធៅរបធទ្សអុី រា៉ក អងគការសងគមសុីវ ិលមដលធលើកកមពស់ការអប់ រ ំ និងសិទ្ិស្រន សថីមានការធកើ នធឡើងតាំងពី នបំ២០០៣។ សហរដឌ អាធមរ ិកបានោំរទ្ោ៉ ងសកមមកុងការបធងក ប ើេឲ្យមានមជឈមណ្ឍលស្រសថី និ ង ផថល់ការអប់រ ំ និ ងបណ្ុថ ះបណា ថ ល ស្រសថីជាអបកដឹកនាំធៅរបធទ្សអុី រា៉ក។ សហរដឌអាធមរ ិកផថល់ជំនួយលវ ិកាដល់មជឈមណ្ឍលស្រសថីចំនួននមភពីរធៅ អុី រា៉ក មដលបានបណ្ុថ ះបណា ថ លស្រសថីកុងថ្ន ប ប ក់សហរគិ ន ការអប់រ ំរបជា្ិ ធបេយយ ស្ថទប័ននធោបាយ បញ្ដ េិ ថ ចាប់រដឌ្មមនុញ្ដ និងជំ នាញភាពជាអបកដឹ កនាំ។ ការអភិ វឌណន៍មបបសមព័ន្ ន មមតាធនះជំរញ ុ ឲ្យ ធផធរជំ នាញ ចំ ធណ្ះដឹ ង និង ្នធានកបុងចំ ធណាមការងារទាំងធនាះធដើមផីធលើកកមពស់អបកេំណាងស្រសថីកុងនធោបាយ។ ប

កបុងរបធទ្សកមពុជា កមមវ ិ្ីនដគូ រវាងមូ លនិ្ិការអភិ វឌណន៍ សរមាប់ស្រសថីសហរបជាជាេិ និង មូ លនិ្ិ

របជា្ិបធេយយធោលបំណ្ងបធងកើនចំ នួនស្រសថីធៅកបុងនធោបាយ

និ ងសមេទភាពរបស់ពួកោេ់ធដើ មផីជះ

ឥទ្និពលធលើការធរមចចិ េក ថ ុងធោលនធោបាយ។ ប យុទ្នស្ថស្រសថធផសងៗជាធរចើ នរេូវបានអនុ វេថធដើ មផីសធរមច ដល់ធោលធៅទាំធនះ រួមមានការបណ្ុថ ះបណា ថ ល ការេស៊ូមេិ និងការជមជកពិ ភាកា ការអប់ រ ំពលរដឌវ ិជាជ និ ងការបធងកើេបណា ថ ញោំរទ្នដគូ។

គធរមាងបានជរមុញោ៉ ងធជាគកបុងការបធងកើេធអាយមានសមព័នស្រសថីដ៏

រ ឹងមាំធៅកមពុជា និ ងបានបំពាក់បំប៉នស្រសថីឲ្យទ្ទ្ួ លេួ នាទ្ីជាអបកដឹ កនាំ។ ការខិេខំ របឹងមរបងធលើសកមមភាព អប់រ ំ

និងបធងកើនការយល់ដឹងដល់អបកធបាះធនបេគឺ ជាមផបកមួ យធជាគជ័ យរបស់គធរមាងផងមដរ។

វាយេនមលគធរមាងបានសនបិដ្ឋឌនថ្ន

កបុងការ

ការធកើ នធឡើងននការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយអាស្ស័យ

ធលើសកមមភាពនានាកបុងវ ិស័យរដឌបាល វបផ្ម៌ សងគម និ ងនធោបាយ និង មានការចូ លរួមពី មនុ សសជា ធរចើន

និ ងស្ថទប័នធៅរគប់ករមិេ។

ការវាយេនមលក៏បងា​ាញពីភាពច្ចំបាច់របស់អងគការមិនមមនរដ្ឋឌភិ បាល

មដលធ្វើការធលើការចូ លរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ រេូវបធងកើេសមព័ន និ ង បណា ថ ញទ្ំ នាក់ទ្នង ជាមួ យរដ្ឋឌភិ បាល និង អងគការសហគមន៍ឲ្យកាន់ មេទ្ូ លំទ្ូោយ រួមទាំងអេទរបធោជន៍ននការបណ្ុថ ះប ណា ថ លជំ នាញខ្ង ភាពជាអបកដឹ កនាំ ធៅជាការបធងកើេទ្ំ នាក់ទ្ំនង និងកិ ចស ច ហរបេិបេថិការ។160

អនុស្ថសន៍ធៅកាន់គណ្បកសនធោបាយ៖ ផថល់កមមវ ិ្ីបណ្ុថ ះបណា ថ លដល់ធបកខជនស្រសថនា ី បចចបផនប ុ និងអនាគេ ធដ្ឋយផថលកា ់ រោំរទ្ ដំបូនាមន និងបណ្ុថ ះបណា ថ លធលើការធឃាសនា ការនិោយជាស្ថធារណ្ៈ និងជំនាញបណា ថ ញផសពវផាយ។

អភិវឌណន៍កមមវ ិ្ីមណ្នាំរវាងអបកដឹកនាំស្រសថមី ដលទ្ទ្ួលបានធជាគជ័យកបង ុ

ការធបាះធនបេ និងស្រសថមី ដលមានឆនធៈកបុងការងារនធោបាយ។

160

មូលនិ្ិការអភិវឌណន៍សរមាប់ ស្រសថីសហរបជាជាេិ និង មូលនិ្ីរបជា្ិបធេយយ “លទ្និរបជា្ិបធេយយ ជាមួយស្រសថី ធដើមផីស្រសថី”

(២០១០) <http://www.unifem.org/attachments/products/UNDEF_Round_I_Evaluation_web_1.pdf>

61

អនុស្ថសន៍ធៅកាន់គណ្បកសនធោបាយ៖

ជំរញ ុ ធោលនធោបាយសមភាពធយនឌ័រតាមរយៈ

សិកាខស្ថោ និងបទ្បងា​ាញធដ្ឋយអបកជំនាញធយនឌ័រកបងរបធានបទ្មដលសំ ខ្ន់ៗ និងតាមរយៈការបធងកើេ ុ បណា ថ ញមដលរ ឹងមាំជាមួយនដគូរកបងស្ថ ទ ប័នសិកា និងអងគការនដគូរមិនមមនរដ្ឋឌភិបាល។ ុ អនុស្ថសន៍ធៅកាន់រាជរដ្ឋឌភិបាល /សភាជាេិ៖ អភិវឌណន៍ និងកស្ថងបណា ថ ញជាមួយរកុមធផសងៗ ទាំងកបងចំ ំ របធទ្ស រួមទាំងអបកេំណាងមកពីបណា ថ ញស្រសថថ្ន ី ប ក់ជាេិ អងគការមិន ុ ធណាមមាចស់ធនបេ និងទ្ូទាង មមនរដ្ឋឌភិបាល សហជីព និងរបព័នផ ន សពវផាយ។ អនុស្ថសន៍ធៅកាន់អងគការសងគមសុីវ ិល៖

អនុវេថគំនិេផថចធផថ ើម “ធរជើសធរ ើសមនុសស” ធដើមផីកំណ្េ់ ួ

និងជរមុញទ្ឹកចិេស្រថ សថក ី ុងចូ ប លរួមកបងនធោបាយ។ រវាងអងគការនិងអងគការ ធ្វើការផ្ទលស់បូរមេិ ថ ធោបល់ធលើ ុ មធ្យបាយដ៏មានរបសិទ្ភា ន ព

កបងការធលើ កកមពសកា ់ រយល់ដឹងដល់ស្ថធារៈជន ុ

ធបកខជនសរមាប់អនាគេធហើយជួយស្រសថីឲ្យធ្វើការធឃាសនារបកបធដ្ឋយធជាគជ័យ

ធដ្ឋយកំណ្េ់ស្រសថីជា បធងកើនការចូលរួម

និង

របសិទ្ភា ន ពននជីវ ិេនធោបាយរបស់ស្រសថ។ ី

7.4.2 ការកស្ថងបណា ថ ញអនថរជាេិ បណា ថ ញេស៊ូមេិអនថររបធទ្សក៏ធ្វើការរួមោបផងមដរ ធលើធសចកថីអតាទ្ិ បាយរួមសថីពីការធលើកសធយ ួ េំ ណាងស្រសថីកុងនធោបាយ។ ប អងគការស្រសថីជាធរចើ នបានរបមូ លធគៀងគរនិ ងទ្ទ្ួ លបានកិ ចស ច ហការឆលងជាេិ ករមិ េខពស់ ធដ្ឋយធលើកកមពស់ធយនឌ័ រេំ ណាងរាស្រសថធផសងៗោប។ ការធបថជាញរបស់េួអងគអនថរជាេិនិងអបកមាន ឥទ្និពលចំ ធពាះសមភាពធយនឌ័ រ

និង

ភាជប់ គមាលេធយនឌ័ រកបុងវ ិស័យនធោបាយផលូវការមដលធដើ រេួោ៉ង

សំខ្ន់ ធលើការចូ លរួមពរងឹងរបស់ស្រសថីកុងរចនាសមព ប ័នអភិ បាលកិ ចក ច ុងរបធទ្សនានាដូ ប ចជាកមពុជាជាធដើម។ គំ នាបអនថរជាេិ សរមាប់វ ិមជឈការនិ ងសិទ្ិម ន នុ សស

រួមមានទាំងេំ ណាងធសមើោបរបស់ស្រសថីធៅកបុងនធោបាយ

បងា​ាញពីឱកាសសរមាប់រដ្ឋឌភិ បាលធដើមផីអភិវឌណន៍ស្ថទប័ ននធោបាយលមី

រួមបញ្ូជ លស្រសថីធៅកបុងវ ិស័យស្ថ

ធារណ្ៈ។ កបុងរយៈកាលទ្សវេសរ ៍កនលងមក អងគការអនថរជាេិ ជាធរចើ ន រួមមានអងគការសហរបជាជាេិ សងគមនិ យមអនថរជាេិ រកុមរបឹ កាអុឺ រប ុ ៉ សហភាពអុឺ រប ុ ៉ សហគមន៍ ននចរកភពអង់ ធគលស សហភាពអារហវិក សហគមន៍ អភិ វឌណន៍អារហវិកខ្ងេផូង និងអងគការរបស់សហរដឌអាធមរ ិក បានធចញធសចកថីរបកាសសំណ្ូម ពរឲ្យសមាជិ ករដឌទាំងអស់មានធោលធៅសរមាប់ស្រសថី៣០% ស្សបោបធៅនឹ ងធសចកថីរបកាសនាទ្ី រកុងធប៉ កាំងផងមដរ ។161

ធៅកបុងស្ថទប័ ននធោបាយទាំងអស់មដល

អនុស្ថសន៍ចំធពាះសងគមសុីវ ិល ៖ បធងកើេយុទ្ស្ថ ន ស្រសថរម ួ ោបជាមួយអងគការនដគូរជាមួយរបធទ្សធផសង ធទ្ៀេធដើមផីបធងកើនេំណាងស្រសថខ្ ី ងនធោបាយ។ អនុស្ថសន៍ចំធពាះសងគមសុីវ ិល៖ បធងកើេយុទ្ស្ថ ន ស្រសថបញ្ុច ះបញ្ូច ល ធដ្ឋយកិចស ច ហការជាមួយនឹងនដ គូរថ្នបក់េំបន់ ធដើមផីឲ្យអាស្ថ៊នធចញជាធសចកថីមលលងការមដលធ្វើឲ្យថ្នបក់េំបន់មានេំណាងស្រសថខ្ ី ងនធោបាយ ធកើនធឡើង។

161

ក.អ.ស.ហ ”សមភាពធយនឌ័រធៅកបុងការ ិោល័យមដលធបាះធនបេធៅអាសុីបា៉សុីភិច” (កញ្ញដ ២០១២)។

62

ឯក្សារគនានិយទ្​្ ចាប់ក្មពជា ុ រដឌ្មមនុញ្ដ ននរពះរាជាណាចរកកមពុជាវ ិធស្ថ្នកមម (នបំ ១៩៩៣) ចាប់សីថពីការរគប់ រគងរដឌបាល ឃុំ សងាកេ់(២០០១) ចាប់សីថពីការធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសរកុមរបឹការាជធានី ធខេថ រកុង ស្សុក និង ខ័ណ្ឍ(២០០៨) វ ិធស្ថ្នកមមចាប់សីព ថ ីការធបាះធនបេធរជើសធរ ើសរកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ ២០០៦ ចាប់សីថពីការធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសេំណាងរាស្រសថ (១៩៩៧) ចាប់សីថពីគណ្បកសនធោបាយ (១៩៩៧) ចាប់សីព ថ ី ការរគប់ រគងរដឌបាលរាជធានី ធខេថ រកុង ស្សុក ខណ្ឍ (២០០៨)

ធោលនធោបាយ រកសួងកិចចការនារ ី “មផនការយុទ្នស្ថស្រសថ៥នបំ ២០០៩ ២០១៣, នារ ីរេនៈ៣” (មខកញ្ញដ ២០០៩) <http://women.open.org.kh/files/Women%20Forum/En_NEARY_RATTANAK_III.pdf> រកុមរបឹកាជាេិកមពុជាធដើមផីស្រសថី “មផនការយុទ្នស្ថស្រសថ ៥នបំ ២០១០-២០១៤” (២០១០) <http://cncw.gov.kh/admin/leftmenu_pdf/last_final-strategic_plan_cncw_21may2010(1).pdf> រាជរដ្ឋឌភិ បាលកមពុជា,“កមមវ ិ្ី ជាេិ សរមាប់ ការអភិវឌណតាមមបបរបជា្ិ បធេយយធៅថ្នបក់ ធរកាមជាេិ ២០១០-២០១៩ (២០១០) <www.gafspfund.org/sites/gafspfund.org/files/Documents/Cambodia_9_of_ 16_SATRATEGY _National_Program_for_Sub-National_Democratic_Development_0.pdf> រាជរដ្ឋឌភិ បាលកមពុជា “មផនការយុទ្នស្ថស្រសថអភិវឌណន៍ ជាេិ ២០០៦-២០១០” (២០០៦) <www.cdc-crdb.gov.kh/cdc/aid_management/nsdp.pdf> រាជរដ្ឋឌភិ បាលកមពុជា “យុទ្នស្ថស្រសថចេុធកាណ្ជំហានទ្ី២ (២០០៨) <www.cnv.org.kh/2008_releases/26oct08_rectangular_strategy_phase_ii_with_diagram.htm>.

អនុ្ញ្ញ ញ និងចាប់អនតរជាតិ

កិ ចរច ពមធរពៀង និ ងសននិសញ្ញដអនថរជាេិ ធសចកថីរបកាសសថីពីសិទ្ិនមនុ សសអាស្ថ៊ន(២០១២វ ិចឆិកា ១៨អនុម័េ ) អនុសញ្ញដសថីពីការបំបាេ់រាល់ទ្រមង់ ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹងស្រសថីធភទ្ (អនុម័េ ១៨ ្បូ ១៩៧៩ របកាសឲ្យធរបើ ៣ កញ្ញដ ១៩៨១)។ ធសចកថីរបកាសសថីពីការពធនលឿនស្រសថីកុងេំ ប បន់ អាស្ថ៊ន (អនុម័េ ១៥ កកកដ្ឋ ១៩៨៨) កេិកាសញ្ញដអនថរជាេិ សីព ថ ី សិទ្ិនពលរដឌ និងសិទ្ិននធោបាយ (១៩៧៦ មិនា ២៣ ធរបើ ធអាយរបកាស១៩៦៦្បូ ១៦) កេិកាសញ្ញដអនថរជាេិ សីព ថ ី សិទ្ិនធសដឌកិចច សងគម និងវបផ្ម៌ (អនុម័េ ១៦ ្បូ ១៩៦៦) ធសចកថីរបកាសជាស្ថកលសថីពីសិទ្ិនមនុសស (អនុម័េ ១០ ្បូ ១៩៤៨)

ធសចកថីសធរមច

63

គណ្ៈកមាម្ិការសថីពីការបំបាេ់ធច្ចលរាល់ទ្រមង់ ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹងនារ ីធភទ្, អនុស្ថសន៍ទ្ូធៅ ធលខ ២៣៖ ស្រសថីកុងនធោបាយនិ ប ងជីវ ិេស្ថធារណ្ៈ” (កិចចរបជុំធលើកទ្ី១៦, ១៩៩៧ ) គណ្ៈកមាម្ិការសថីពីការបំបាេ់ធច្ចលរាល់ទ្រមង់ ននការធរ ើសធអើងរបនំងនឹងនារ ីធភទ្, អនុស្ថសន៍ទ្ូធៅ ធលខ ២៥៖ មារតា៤ កថ្នខ័ណ្ឍទ្ី១ ធលើវ ិធានការណ្៍ពិ ធសសបធណា ថ ះអាសនប (កិចចរបជុំធលើកទ្ី ៣០, ២០០៤ )

លិខិេូករណ្៍អនថរជាេិធផសងធទ្ៀេ ធសចកថីរបកាសរកុងធប៉កាំង និង ធវទ្ិការសកមមភាព (១៩៩៥) <www.un.org/womenwatch/daw/beijing/platform/plat1.htm#concern> ធសចកថីរបកាសសហសសវេសរ(៍ ២០០០) <www.un.org/millennium/declaration/ares552e.htm> យុទ្នស្ថស្រសថននរូបី៊ សមលឹងធនពះធៅមុខសរមាប់ ការឈានធៅមុខរបស់ស្រសថី(១៩៨៥) <www.un-documents.net/nflsaw.htm>

របាយការណ្៍ និងការយបាះពុមផ ព ាយ គណ្ៈកមមការសិទ្ិនមនុ សសអាសុី “កមពុជា៖សមាជជាេិ មដលអបករេូវបានរគប់រគងនិ ងអបករគប់រគងធគជួបោបមិនបានដូច ស្ថទប័នរដឌ្មមនុញ្ដបធងកើេ” (មិនា ២០០៩) <www.humanrights.asia/news/ahrc-news/AHRC-STM-057-2009> អាស្រសថី ធអស ្ុមិធន (Astrid S. Tuminez), ធកើនធឡើងដល់កំពូល? របាយការណ្៍សថីពីធមដឹកនាំស្រសថីធៅអាសុី” (២០១២) ទ្ំព័រ ៤៣។ <http://sites.asiasociety.org/womenleaders/wp-content/uploads/2012/04/Rising-to-the-Top.pdf>. សមព័នកមពុជាធដើមផីធលើកកមពស់ និងការការពារសិទ្ិនមនុ សស “ស្ថទនភាពស្រសថីធៅកមពុជា” (កកកដ្ឋ ២០០៤) <http://www.fidh.org/IMG/pdf/kh2004_women-en.pdf> ម.ស.ម.ក “េំណាងស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយនិងរបព័ននធបាះធនបេកូតាធយនឌ័រ” (របាយការណ្៍សធងខប) (កញ្ញដ ២០១២)។<www.sithi.org/admin/upload/media/[2012-0920]CCHR/2012_09_20_CCHR_Briefing %20Note%20on%20Gender%20Quotas_ENG.pdf> ម.ស.ម.ក “ករមងឯកស្ថរសថីពីស្ថទប័ន៖ សភាជាេិ ” (សោកប័រេព័េ៌មាន) (េុោ ២០១១) <www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=4960> ម.ស.ម.ក “ករមងឯកស្ថរសថីពីស្ថទប័ន៖ រពឹទ្នសភា” (សោកប័រេព័េ៌មាន) (មករា ២០១២) <www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=5188> ម.ស.ម.ក “ករមងឯកស្ថរសថីពីការធ្វើចំណាេ់ ថ្នបក់ចាប់៖ចាប់ សីព ថ ីកាធរៀបចំនិងការរបរពឹេិថធៅននឧេថមរកុមរបឹកានន អងគធៅរកម” (សោកបរេព័ េ៌មាន)(២០១២)<www.cchrcambodia.org/index_old.php?url=media/ media.php&p=factsheet_detail.php&fsid=31&id=5>. ម.ស.ម.ក “របាយការសធងខបបនាធប់ ពីកិចចពិភាកាេុមូលអំ ពី កំមណ្ទ្រមង់ ដី្ីលធៅកមពុជា ធដ្ឋយធផ្ទថេធលើរបធានបទ្ ចាប់ភូមិបាល២០០១”ធ្វើធៅនលងទ្ី១៧កញ្ញដ២០១២(េុោ២០១២) <www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=5958

64

ម.ស.ម.ក” របាយការណ្៍សធងខបបនាធប់ ពីសហការធរៀបចំកិចចពិភាកាេុមូលអំពី” ភាពធជាគជ័យ និងការរបឈមរបស់ ស្រសថីចំធពាះលទ្នផលននការធបាះធនបេធៅថ្នបក់ ឃុំ សងាកេ់ ធៅកមពុជា” ធ្វើធឡើងធៅភបំធពញ ១១ កកកដ្ឋ ២០១២( សីហា ២០១២) ទ្ំព័រ៤ <www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=5706> ម.ស.ម.ក “ពរងឹងដំធណ្ើរការធបាះធនបេនិងការអនុវេថរបជា្ិបធេយយធៅកមពុជា៖ របាយការណ្៍សថីពីធវទ្ិ ការធលើការ ធបាះធនបេនិងលំហររបជា្ិបធេយយ"(កកកដ្ឋ២០១១) <www.sithi.org/admin/upload/media/[2011-0915]Report%20on%20Forum% 20on%20Elections%20and%20Democratic%20Space/15-09 2011_CCHR_FOREDS%20REPORT_JULY%202011_ENG.pdf>. គណ្ៈកមាម្ិការសុី-ដ “ ធសចកថីផថល់មេិចុងធរកាយរបស់ គណ្ៈកមាម្ិ ការបំបាេ់រាល់ទ្រមង់ននការធរ ើសធអើងរបនំង នឹងនារ ីធភទ្៖កមពុជា(សម័យរបជុំធលើកទ្ី ៣៤មករា-កុមភៈ២០០៦) ឯកស្ថរស.ហ CEDAW/C/KHM/CO/3. គណ្ៈកមាម្ិការសុី-ដ “ ធសចកថីផថល់មេិចុងធរកាយរបស់ គណ្ៈកមាម្ិ ការបំបាេ់រាល់ទ្រមង់ននការធរ ើសធអើងរបនំង នឹងនារ ីធភទ្៖ភីលីពីន(សម័ យរបជុំ ធលើកទ្ី៣៦សីហា២០០៦)ឯកស្ថរស.ហ CEDAW/C/PHI/CO/6. គណ្ៈកមាម្ិការធដើមផីការធបាះធនបេធដ្ឋយធសរ ី និងយុេិថ្ម៌ធៅកមពុជា“ ការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ និងការធបាះធនបេធរជើសេំណាងរាស្រសថ២០០៨ (កុមភៈ ២០០៩) <www.comfrel.org/eng/components/com_mypublications/files/5373491241411872Contents.pdf>. រឌូដ ដ្ឋធលរា៉ ប់ , “របព័ននកូតាធបាះធនបេធយនឌ័រ៖ រវាងឱកាសធសមើភាពោប និងលទ្នផលធសមើភាពោប” (២០០៧) <www.statsvet.su.se/forskning/wip/dokument/dahlerup_electoral_gender_quotas.pdf> រឌូដ ដ្ឋធលរា៉ ប់ “របាយការណ្៍សថីពីរធបៀបធដើមផីឈានសធរមចបានធោលធៅអភិវឌណន៍ សហសសវេសរ ៍កមពុជា៣ ធលើការ លុបបំបាេ់ គមាលេធយនឌ័រកបុងស្ថទប័នស្ថធារណ្ៈធៅនបំ២០១៥ (វ ិចឆិកា២០១០) <www.statsvet.su.se/homepages/archive/drude_dahlerup/Cambodia_report_Dahlerup%20%20Dec %202.pdf> ដ្ឋន់ធខន មា៉ ខ្ធហាគ (Duncan McCargo) “កមពុជា៖ ធដើររួចផុេពីរបបផ្ទថច់ ការ?" (២០០៥) ១៦.៤ ទ្សសនាវដឋីរបជា្ិធប ធេយយ អុីលីហាមបេធផ្ទធល “រ ៉វវាន់ ដ្ឋ៖ស្រសថីមានអាសនៈពាក់ កណា ថ លធៅកបុងសភា(២០១០) <www.idea.int/publications/wip2/upload/Rwanda.pdf>.

Enjambra Contra la Explotacion Sexual and Paz Y Desarrollo, ” ការវ ិភាគធយនឌ័ រធលើការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិ ស័យនធោបាយធៅកបុងរបធទ្សចំនួន ៧ធៅអាសុីអាធគបយ៍៖ បង់ កាលធដស កមពុជា ភី លីពីន ឥណ្ូឍ ធនសុី ស្សី លងាក ទ្ីម័រខ្ងធកើេ និងធវៀេណាម (២០០៨-២០០៩) <www.bantaba.ehu.es/obs/files/view/Gender_analysis_of_women's_political_participation.pdf?revisio n_id=79226&package_id=79202> ធយនឌ័ រ និងអភិវឌណន៍ ធដើមផីកមពុជា”តារាងវាយេំនលធយនឌ័ រ”(្បូ ២០១១) <www.gadc.org.kh/resouces/gender_scoreboard_front__english-cs3.pdf> Heinrich Böll Stiftung” ធយនឌ័រ និងការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយ” (េុោ ២០០៧) www.kh.boell.org/downloads/gender_scoping_study_cambodia_2007.pdf

65

ធមធលនី មវល (Melanie Walsh) “ របាយការណ្៍សថីពីស្ថទនភាពស្រសថីកមពុជា៖ អំធពើ ហឹងាកបុងរគួស្ថរ ការរ ំធោភផលូវធភទ្ និងការជួញដូ រនិងធកងរបវ ័ញ្ចផលូវធភទ្" (មិនា ២០០៧) <www.ieim.uqam.ca/IMG/pdf/Walsh_Cambodia_women.pdf>. រកសួងកិចចការនារ ី “ចំមណ្កធសមើភាពសរមាប់ នារ ី៖ ការវាយេំនលធយនឌ័រធៅកមពុជា២០០៨” (មិនា២០០៨) រកុមសនថិភាពនិងការអភិវឌណន៍ និងរបយុទ្នរបនំងនឹងការធកងរបវ ័ញ្ចផលូវធភទ្ (Enjambra Contra la Explotacion Sexual and Paz Y Desarrollo), ” ការវ ិភាគធយនឌ័ រធលើការចូលរួមរបស់ស្រសថីកុងវ ប ិស័យនធោបាយធៅកបុង របធទ្សចំនួន ៧ធៅអាសុីអាធគបយ៍៖ បង់ កាលធដស កមពុជា ភី លីពីន ឥណ្ូឍ ធនសុី ស្សីលងាក អុីសទ្ីម័រ និងធវៀេ ណាម (២០០៨-២០០៩) (មានដូចខ្ងធលើ) <www.bantaba.ehu.es/obs/files/view/Gender_analysis_of_women's_political_participation.pdf?revisio n_id=79226&package_id=79202> រ ីការដូ ហូស្ថមន ឡូរា៉ ្ី ស្ថន់ និង ស្ថធឌៀសាហុីដី (Ricardo Hausmann, Laura D. Tyson and Saadia Zahidi) “របាយករណ្៍គំោេធយនឌ័រសកល២០១១” (២០១១) <http://reports.weforum.org/global-gender-gap-2011/> រ ិចនេ មាេមលន (Richard.E. Matland) “ បទ្ពិ ធស្ថ្ន៍ របស់របធទ្សណ្័រធវធលើរបព័ននកូតាធយនឌ័ រ” (េុោ ២០០៤) <www.quotaproject.org/CS/CS_Norway-matland.pdf> រដ្ឋឌភិ បាល,”របាយការណ្៍បូកបញ្ូច លោបតាមកំណ្េ់ធលើកទ្ី៤និងទ្ី៥ ននរដឌភាគី ” (២០១១) ឯកស្ថរ ស.ហ.

CEDAW/C/KHM/4-5<http://cncw.gov.kh/userfiles/FINAL%20FINAL%20edited%20Eng _4th_and_5th_National_report_RGC%20Final%20Edit.pdf>. ហសឺរ ីហវ រា៉ សឌី(Sherif Rushdy) “សធរមចបានធោលធៅអភិវឌណន៍ សហសសវេសរ ៍កមពុជា៖ វ ិភាគធលើចំនុចខវះខ្េ (២០០៩) <www.unicef.org/cambodia/CMDG_Gap_Analysis_FINAL.pdf> សុីអូបាន ជ័រមមន(Siobhan Gorman) “ធយនឌ័ រ និងការអភិវឌណន៍ ធៅកមពុជា៖ ទ្ិដឌភាពទ្ូធៅ” (១៩៩៩) <www.cdri.org.kh/webdata/download/wp/wp10e.pdf> អងគការសហរបជាជាេិ “តារាងជាផលូវការននសូចនាករធោលធៅអភិវឌណន៍ សហសសវេសរ ៍” (២០០៨) <http://mdgs.un.org/unsd/mdg/Host.aspx?Content=indicators/officiallist.htm> មូលនិ្ីអភិវឌណន៍ សហរបជាជាេិសរមាប់នារ ី “សភា មផនការលវ ិការ និងធយនឌ័រ” (២០០៤) <www.unifem.org/attachments/products/parliament_budget_gender_eng.pdf> មូលនិ្ិការអភិវឌណន៍ សរមាប់ ស្រសថីសហរបជាជាេិ និង មូលនិ្ីរបជា្ិ បធេយយ “លទ្និរបជា្ិបធេយយ ជាមួយស្រសថី ធដើមផីស្រសថី” (២០១០) <http://www.unifem.org/attachments/products/UNDEF_Round_I_Evaluation_web_1.pdf> កមមវ ិ្ី អភិវឌណន៍ សហរបជាជាេិ “សមភាពធយនឌ័ រកបុងការ ិោល័យធបាះធនបេកបុងេំបន់ អាសុីបាសុីហិច វ ៖សកមមភាព៦ ោ៉ ងធដើមផីពរងីកការពរងឹងសិទ្ិនអំណាចស្រសថី” (កញ្ញដ ២០១២) ទ្ំព័រ ៥ <www.snapundp.org/elibrary/Publications/DG-2012-GenderEquality.pdf>. កមមវ ិ្ី អភិវឌណន៍ សហរបជាជាេិ ” ពរងឹងលទ្និរបជា្ិបធេយយ និងេំធនើរការធបាះធនបេធៅកមពុជា” (េុោ២០១០) កមមវ ិ្ី អភិវឌណន៍ សហរបជាជាេិ ”របាយការណ្៍សថីពីការធបាះធនបេធរជើ សធរ ើសរកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ ធៅកមពុជា” (ធមស្ថ ២០០៧) www.un.org.kh/undp/media/files/2007CommuneCouncilElectionsReport.pdf>

66

កមមវ ិ្ី អភិវឌណន៍ សហរបជាជាេិ “អវីជាភាពខុសោបរវាងធោលធៅអភិវឌណន៍ សហសសវេសរ ៍ និងធោលធៅអភិវឌណន៍ សហសសវេសរ ៍កមពុជា?” (២០១២) <www.un.org.kh/undp/mdgs/cambodian-mdgs/what-are-thecambodia-millennium-development-goals> មូលនិ្ិរបជាជនសហរបជាជាេិ , “ឥទ្និពលសងគមវបផ្ម៌ ធលើសុខភាពបនថពូជរបស់អបកចំណាកស្សុកនារ៖ី ការធមើល ធៅធលើអកសរសិលផ៍ធៅកមពុជា ឡាវរបជាមានិេ និងធវៀេណាម” (២០១០) ទ្ំព័រ ១៩។ <http://asiapacific.unfpa.org/webdav/site/asiapacific/shared/Publications/2011/Full%20Report.pdf ទ្ីភាបក់ងារសរមាប់ ការអភិវឌណន៍អនថរជាេិ ននសហរដឌអាធមរ ិក, “របាយការណ្៍ការបា៉ ន់ របមាណ្ធយនឌ័ រកមពុជា” (២០១០) <http://transition.usaid.gov/our_work/crosscutting_programs/wid/pubs/Cambodia _Gender_Assessment_2010.pdf> ធវទ្ិ កាធសដឌកិចចពិភពធោក” របាយការណ្៍សថីពីគំោេធយនឌ័រសកល”(២០១២) <http://www3.weforum.org/docs/WEF_GenderGap_Report_2012.pdf>

អតាបទ្កាថ្​្ត និងយ្ចក្តថ្ី លែងការណ្៍ ម.ស.ម.ក “កេ់សំោល់ពីភាពធរោះថ្នបក់ ននការអនុម័េយកធសចកថីរបកាសសថីពីសិទ្ិនមនុសសអាស្ថ៊ន” (ធសចកថីមលលង ការណ្៍) (១៩ វ ិចឆិការ ២០១២) <www.cchrcambodia.org/media/files/press_release/315_211chroaabpahde_en.pdf>; ម.ស.ម.ក “គ.ជ.បធចញផាយពីបញ្ជីធបកខភាពសរមាប់ ការធបាះធនបេឃុំ សងាកេ់២០១២ របស់គណ្បកសនធោបាយ៖ ធបកខជនស្រសថីធៅមានចំនួនេិចេួច” (១០ ឧសភា ២០១២)។ <www.cchrcambodia.org/index_old.php?url=media/media.php&p=press_detail.php&prid=250&id=5> ម.ស.ម.ក “លិខិេចំហសថីពីធសចកថីអតាទ្ិបាយរបកបធដ្ឋយការធរ ើសធអើងទាក់ទ្ងនឹងការដកេំមណ្ងធមភូមិ លមធោល អបកស្សី សឺន ស្ថធវឿន” (៧ វ ិចឆិកា ២០១២) <www.sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=6040>. ម.ស.ម.ក “លទ្នផលននការធបាះធនបេរកុមរបឹកាឃុំ សងាកេ់ ២០១២៖ កិចចខិេខំរបឹងមរបងធៅមេបនថ ធដើមផីសំធរចបាន អបកេំណាងជាស្រសថីទាំងបរ ិមាណ្និងគុណ្ភាពធៅកបុងនធោបាយកមពុជា” (កកកដ្ឋ ២០១២) <http://sithi.org/temp.php?url=media_view2.php&mid=5622> មុិច ដ្ឋរា និង មដនី ស រា៉ ប៊ី ( Denise Hraby) “ករណ្ីរ ំធោភទាបធៅកមពុជា” ( ការមសេឌឹ ធខមបូធឌៀរធដលី ៣ មករា ២០១៣) <www.cambodiadaily.com/news/in-cambodia-a-low-profile-for-rape-7178/>. សំ ធខមមប៊ ល (Sam Campbell), “ធសចកថីរបកាសអាស្ថ៊នអនុញ្ញដេឲ្យកមពុជាបំពានសិទ្ិម ន នុសស, អបកយុទ្ននាការ រពមាន” (ឌឺហាគធឌៀន ២៣ វ ិចឆិកា ២០១២) <www.guardian.co.uk/globaldevelopment/2012/nov/23/asean-declaration-cambodia-flout-human-rights>. សុន ណារ ិន“ នាយក្សរដាមន្រនតីតថលងថា មិនមានចពលសរមាប់ សិកាខសាោ” (សំចលងរបជាធិបចែយយ ២១ ក្សញ្ហញ ២០១២ (<www.vodhotnews.com/en/news/politic/9451-no-time-for-workshops-prime-minister-says វែណ ចរឿន និងលូសុី ចរដន, “ហុន តសនទមទឲ្យមានស្រសតីចរចើនក្សនុងរដ្ឋាភិបាល” (កាតសែឌឺតខមបូ ឌាចដលី ០៤ វ ិចឆិកា ២០១០)។ --“អនក្សដឹក្សនាំក្សមពុជានិោយពីការឈនោះចឆ្លនែ“ ពែ៌មាន BBC ចចញផាយនថង ២៧ ក្សក្សាដ្ឋ ២០០៨ <http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/7527325.stm

67

យគហទ្ំព័រ ការរបឈមនិងរបនពណ្ីធៅកមពុជា ”(សុី ដ កបុងសកមមភាព អាសុីអាធគបយ៍,មិនស្ថគល់កាលបរ ិធចឆទ្) <http://cedaw-seasia.org/cambodia_stories_challengingTradition.html>; សហភាពអនថរសភា <http://www.ipu.org/parline-e/reports/2365_A.htm>. រក្សសួងតផនការក្សមពុជា “ចគ្មលចៅអភិវឌឍន៍ សហសសវែសរ ៍ក្សមពុជា (២០០៦គសអសសសក្ស) ()” <www.mop.gov.kh/Default.aspx?tabid=156 អងគការសហរបជាែិ “បញ្ជីារាងផលូវការននសូចនាក្សរចគ្មលចៅអភិវឌឍន៍ សហសសវែសរ ៍ ”(២០០៨( http://mdgs.un.org/unsd/mdg/Host.aspx?Content=indicators/officiallist.htm> គធរមាងកូតា http://www.quotaproject.org/. រកសួងកិចចការនារ ី http://mwa.gov.kh/en/ គណ្ៈកមាម្ិការជាេិធរៀបចំ ការធបាះធនបេ <www.necelect.org.kh/nec_khmer/.> អងគការសីលការ <www.silaka.org/resource/CommuneCouncilElectionResults2002_2007.pdf >.

68

ធទាះបីជា ទ្ិ ដឌភាពផលូវចាប់បានការពារសិទ្ិ ស្រន សថីធហើយ រកបខ័ ណ្ឍធោល នធោបាយមដលធបថជាញឲ្យរដ្ឋឌភិ បាល ធលើកកមពស់សិទ្ិអ ន ំ ណាចរបស់ស្រសថី ឧបសគគខ្ងនធោបាយ វបផ្ម៌ សងគម ធសដឌកិចច និ ង ស្ថទប័ ន ធៅបនថ រារាំងោ៉ ងចាស់នូវេំ ណាងស្រសថីកុងនធោបាយ។ ប

វ ិសមភាពធយនឌ័រ

បានកាលយជាស្ថទប័នីយកមមរហូេកាលយជា យនថការនានាមដលរេូវអនុវេថន៍ ធដើមផីជំនះធៅធលើកផួនបទ្ដ្ឋឌន នឹង ការរបឈមធលើផបេ់គំនិេទាំងធនះ គំ និេផថួចធផថើមធយនឌ័ រធៅមេជាធរឿងធសើរៗសំបកខ្ងធរៅនិ ង សធរមចអវីជាដុំកំភួនធៅធឡើយ។

មិ នបាន