រំឭកប្រវត្តិសាស្ត្រ

4- (:>qap ª NkøN:é(d<W) {1484 - 1525} Nh;yY&:)N:>amK‰d) aP‰t:y;y/ié 16 d) :y;y/ §<,amKd‰ )ÌpÌy‘(zyY§zMnz)t,&qm¬bqàp¬p(<)b:)n(:îm — hÙk.(=yÙm¬b §<,m&p$)qhà(l?qÌpe' ;&hyY&aP‰tn)d;t/§zMn — m)pm¬bnb\(k,m¬b(p)ø m)p(:>qk)pn)dBm¬b Ìp(ùét(:)bn)dB (:>q(p)ø m)p(fM)øu) (:>qap — aP‰tndDa),NkøN:é:ÙepOhi {1504-1512} m)pn)do)pé(p°i¬,Ì:)p (:>q$tE(pø Ìp(,éap)t:d):Pà†a m)pp)mu) (a:nhÙÌÏ d)aµpnh:‘mıp>émP)a‘(fM)ø k&dÁbp)e p&t p)tÌp — h*ÓpNhÙ:nh:‘ p)t: (fM)ø (a° ª ap NyÓ;Ìp§yty)àtd) m=)y,&a (Na)bma(iîy Ìpw)p\d) rÙp=?|tNkø(:>q m)pp)ié(mé,zÙ:NyÓ;(,ék,Nkøi)àt$:‘p&t(,éa&n&b)m)b)ièpk,n<W i)àt$:‘ — (p°sP)à 1509 NkøN:é:ÙepOhi Nit‘:Ùh&p(régp)en)d (qgz)àNkø$tE (=éb z)àk)à(:.yqSÁNy§um(iîy — Nkø$tENit‘hƒD) Œ(=)ni)b«u) m)p(a),)=, $Pah(tAéye' rÙp=?|tNkø(:>qap§<,(aéy(p°sP)à(n)t{p)e}— Nkøn)d)Nit‘hƒD)Œk¬amıp>é (nîhqà<§t+Nkø$tE(i°Na:),h"t ht‘:àv)g‘ aà:)p>(i°y)mqàvµ,Nkø=ÂiÁbnh:‘Nkø$tE §<,o?)h‘§y(o.ékémÙp«ma — <µqiÙa d)mÙp(N:q Nkøn)d) Nit‘(o.aé ,u) :àv)g‘Nkø$tEd)h‘:àn):‘ (,éakÙàn¬q (=éb Nit‘hƒD)Œ (:>qap mÙdi"a(i°(<)ø — (:>qap Ìpii¬,hƒD)(=éb a!(,)y(i° aP‰ti"a (o.é=)a‘<µqd)kÙà<"tz?|p (=ébmÙdub(qgkéa§p?t(p)øsT)b(i° — (k,(p)ø k¬ahn&;)n §<,d)dàp&yNkøn)d) e&y:M)pu) (:>qap Ìpo?)a‘qµ,aP‰t$pI)a‘nh:‘z?|p (=éb a!Nhg)h‘ht‘:àv)g‘NkmeP) NehNyt‘a§p?t§<, (:>qap (,)yqÙø(i°(p)ø (<)bm)phàvt(o.éŒ (:>qap d)h‘:àv)g‘(nékÙàn¬q :?)h‘(p°aP‰ti"a(p)ø(i° — ,ÙøÌpq)ajÙyké(Ne)øuP)a‘(=éb (:>qap Ìp(lî:z?|p(i°<,‘(zyYÌlPà (=éb (NhéêÌba,(Ìah(ƒS)yk¬a(q°=.)b(zyYu) z?|pÌpii¬,hƒD)kéNkøn)d) Œma§apiÁk(i°aàq)y‘ m=)êhn)d qpnI )d) §<,m)pq&yqY t‘(ùét(:)bn)dB(p°NaÙtqyÙmÙz — Nkøn)d) ,ÙøÌpNd)h<àvt" u) (:>qap(p°n:‘ (=ébm)patiÁkNhs)àtNkø$tE§um(iîya!Nit‘hƒD)Œ ÅkÙa p&t htN:é (:>qap (=°Nyùh‘ ma;&g— (:>qap (NhéêÌba,m>t(iîy(<)bNÌh‘(i° k¬a(q°=.)b(zyY p&t $PaN:Ùau)=?|tNit‘(y@pké(n@t:ıtE)m(i°;&g — k)aB(r):p)nh:‘(:>qapÌp(,qË(i°<,‘m=)êhn)dqpIn)d)— Nkø$tE p"a:M)pu) m)p(=yÙm&pN:¬, a!p)àNkøn)d;t/)pÙ;t/ Nhg)h‘Nhg),‘(lî:z?|p(i°:ÙàNda(a)pp"t(:>q(:îm(i°— a),§<,b)t(i°(zyY(k)oÇ:)y‘NkøqpIn)d)Nit‘Ìp:àv)a‘jIømıp>é mP)a‘(fM)ø(kNd(=ébNit‘ÌpiàpÙahànÙt(j/t«kémıp>énµh(pø— NkøN:é:ÙepOhiNit‘(f.tb,‘u)m&p$)qih‘i,‘bµn$§t.ty(i°(iîy Ìp Nkøn)d)e&y<auby)m(déti"a(i°a)p‘(zyY(k)oÇ:)y‘ §y(k,(p)øπamÙ'p:Ùn&pI§a;p&tha/k¬ahø(ùétqµ,(q)m(o.éeyNkø$tE Ìp(p°aP‰thpI)b:I"t§:p(p)ø(i°(p°sP)à1512— Nkøn)dhÙNyNkø$tENkøp)mkg)b:n)d) d)hÙNyd)m¬b$PamP)t(a:nhÙÌÏp&t hn&k)nm¬bNaÙmÌp(lî:z?|p(i°Nda(a)p(p°Nh(i:(:îmd)m¬bNkøqpIn)d) — rÙp=?|tNkø(:>qapNyùh‘mai¬,Ì:)p;&gNha):ŒnaNkøz)p‘n)dB Nkø,à§ktdÁb p&t(Ne@tNkøhƒQ(a/Ny(<émHé(ùét(:)b n)dB:mHyY&— (k,(ùét(:)bn)dB(p)ø (:q> apm)p$)bÙ29sP)àp)mn)dBe'NkøN:(é d<)W on& )dn)m)oh& y—é (:>qapÌphƒD)(miÁk(a° d)ÅkÙam)h(tAyé Œ(i°;)bhıtA)hba(zyYi)àtù)bv)§<,m&pi)p‘qÙøqµ,— ÅkÙam)(pø Ìpyà(ùétw)p\ d)(:>q(q°=».)iùfl\ k¬a hn&;)np)p) a!Ìpii¬,b::Áa>&(i°y)meÙvhàv)q‘(nît«z?|p§<n— (p°Nhm)vsP)à1514NkøN:é(d<W)Ìp(,éan)do)pémay)àt(p° qp?a‘<µpy{é 5§z} n¬qmay)àt(p°NaÙtN:ùh‘k&dÁbèNkpen — (:>q$tE(pø qàv, µ =ÂiÁbz)t hnÌg‘:y. q)h‘Nyé §,HtN:é iynÌàm(=)N:kyıp>é — Nit‘Ìp(Ìø NÌa‘:"t? {:)qN‘ Ìa:‘ Ùi}O m)pnµhp)e :Nm)h‘(NhéNÌ:‘aP‰tNh(i:Nhd)pÙn)N:>Ìpn¬qkpO<)naP‰tnb\(k,1sP)à — †a:)np&b)bu)ndDa),(:>qap(pøı:Ùa :mHÓv¶:hH)bv):‘ — {NÌa‘:"Pt1¿2¿3 iàkÁn12} (:>qap ª (:>qk)pn)dB ÌpNyÓ;iÁk NkøqpIn)d) q)h‘Ìp(p°hpI)bNaÙtN:ùh‘k&dÁba)y‘aH),(<)y(p°mÙzhpI)b †(q° =».)(a°a!NyÓ;Ìp(e:m?)h‘(p°aP‰thpI)b(p)ø§<n(p°sP)à 1525 — (pød)fÙym¬b èp :ıtE)maP‰tN:Ùa aP‰tn)d;t/§zMn :ıtE)m§<,§j*a(,é:hÙ &p$h&bdà(p@ m&piÙaq&yY(e†t e';&hyY&(pø(=éb §<,(oé.œ(zyY§zMn§h’az)t,&qÌpÌy‘ht‘n=µy(<)b:)n(:îm— {§jpié5¿ NÌa‘:P"t1¿2¿3}

3

5-NkødÁb(d<W) ª dÁb(q:Y)ié2

NkødÁb(d<W)(ùétNetn)dB(p°sP)à1618(p°(k,§<,Nkø:Ùn&(b)kv¶d)h&y)qµ,ié;tEy— Netn)dBm&pÌph’ÙpM)pjt dÁb(d<W)Ìp :(mqY le;yéNkøN:é;na/Ny— (:Yq ii¬,a/Ny$é vV)mm¬b$tE§<,(:Yq$vV)mmau.)b(o.éd)d)b) (=ébÌp(,éaa/Nyé(p)ø(ùétd): $vV)mÌp:àÙ(:YqdÁb(d<W)œNhd)dp$vV)mqµ,man:‘(p°qÙtz)tyHÓtèpNkøn)d)v)qNa-:àÙh(tAéyié:P)a‘a)nebm¬ba§p?t(p° èNkpen(<émHée)àNia&qQa)ni)àt$:‘(pø— e'(<)b§hh(pø(=éb§<,k¬ab¬pqµ,man:‘(p°aP‰tN:Ùa§zMn(=éb(jYémiıpI)p<(véYmbai"a <éaµ:)àt:éÙp— NkødÁb(d<W):Ùey(p°sP)à1628— 5-a/Nyé$tEméÙ {1834-1840}

4

§Nkadéa;&g(y

aP‰tn)dBb’)ù‰t hpI)h‘man)dBm&gm’)t q)h‘déa(p°sP)à1819 ma(=éb(p°sP)1à 824 m)ph(vY)b53e…m ii"t33m… dà(n°2¿55m… :àn)h‘(oé.d) Nkà§<pamKd‰ )-b¬p— §Nkadéa(qgké:t"I ;&g(yyNmt‘(i°è<:mÙNi=)(iôp—am?)àtqµ,n¬mm)pi)àt$:‘1m'Ùpp)a‘ §zMn5k)p‘p)a‘ $vV)m5k)p‘p)a‘— m)p;&:.an$vV)m3p)a‘<"ap)àa)nt)n h’Ù§pYk¬ak,anm)p(m(a)bjI),‘d)d)y&:):pç(nôt«z?|p— (:Yqpeni)àtkén e'(:Yqb’)ù‰t p&t Nkø$tEqpI Ìpœdéa§Nka(pø(ùét(<émHéylD)h‘i(p?(metE(i°fµt:mÙNi(:ôm— (Na)b(k,§<,déa§Nkan¬q(=éb k¬a$vV)mÌpa)y‘ba<éi)àt$:‘§<,w&y (p°z)tyHÓt§Nka q)y‘iÙau)§Nka(pøu)d)Nkà§<ppeni)àtkén— m&p§yh’Ù(vV)ø $vV)mÌph(tAéyh’Ù:YÇeb(p°(,é(Nyébz)t:Y)ài(p?(metE Nyt‘a§p?tNqaqµ,(i°aP‰t§Nka(p°(a)øaY)a p&t(p°k)mdn§um(iôy— a)ndéa§Nka;&g(y(pøÌp(oé.œk,an§zMn:?)h‘(Nqépv):‘(<)bb¬pht*y‘Ìb (mé,t)b p&t:m?)h‘jI),‘m)pdéaah‘i)àtn:‘ (oé.d)mÙmqıtA)p <µqm)paàv)kBqtNat““(n@taàkh‘§y$Ùt”nh:‘l&aZ‰hÙiÙmhÙnmé(kNd-:)ı:Y);yYNaµq ràÙNaµq N:ÙaèNkfn (zyYaàkt‘q)m {(:ô;(l°(,)a r&p :Ùz}— (n@taàkh‘§y$Ùt {:)ı:Y)§z/3 m)p 1426} 1098-e'(m)ø§yu) baiÙa$)yM) NhbÁyP$tEa)b a),$Ùtœ(oé. $à(kéi)àtù)b z?øq)a‘qt;)b (:T)n(n),$:‘aYé — 1099-†(aMtyµq« a)h‘yH‰y$)àt<µy $Pajt$)àtNyé z?øi)g:pO"t œy"ti)àthé aH),mµ,mazMé (oé.d)(détNa)p — 1100-(=ébe&yba(lé?t htA)y‘(p)ø(ùét ba§<aÌp(:T)n aµp(aMtm)p(i): i)àt$:‘h’ÙpM)p z?ødéa<éÌp (oé.d)n(vY° — 1101-im?)a‘$Pa(i): aP‰t(p)øi)àt$:‘ (=éb,Ùh<é(i° ba(lé?thtA)y‘ kém)y‘n(vY° (l?ét(søNq),(s*° ,*ø(,*)qd)(jø —

b¬paàkÙthtZ&yNkà§<pma§Nkayp‘=p‘ n)h‘nb§m’NykéNkà§<p

a/Nyé$tEmdéÙ )hÙNyéNkø$tEqpIÌp(ùétNetn)dB(<)ba)nb,‘Nkmké(:Yqb¬pm&gm’)t{aµp(:Yqb’)ù‰t}— a)nb,‘Nkm(pøe'bp¬ m&p qt‘œa/Ny§zMnv)m¬b§<,w&y(p°(Na)mÚi&Ok,(:Yq(:ôm<µqd) $tE$&m $tEx¬t §<,Ìp(lô:z?|p(i°Nda(a)p(p°N:Ùa(:ôm (ùétNetn)dB— a/Nyé$tEméÙm)p$)bÙ20sP)à(ùétNetn)dB(p°(a)ø:?)§ay— e'aP‰tn)dBa/Nyé(pø§<,b¬p(oé.iÙaZhÙa(mPg§zMn (oé.b¬pÙhH p&bamM hYÓn(fM)øNh(i:§zMn (zyY N:Ùa œ(=°d)l):)b¬p {N:Ùa§zMn≠Ny"tiéu)g‘¿ hpI)bm):≠:)bm’)y¿ Ì:)a‘≠Ìu)a‘¿ NkøNyk)àt≠Ny);&g k)mhpI)bm):≠=)(iôp¿ N:Ùar?)àt≠:ÙaNy)àt}— qà§vaNkøkÙiO:):p)Nyµ;n)da)nb¬pnÙø(né NkøkÙiOnµh Nyµ;;)baà(iq— (p°†N:Ùa(Na)m (:Yqm&gm’)tÌphtZàœ(,)a:tR§zMn(oé<. µq(,)a:tRb¬p§jPam=)b)p e'Nyµ;(a)n:a‘iaÙ q&(k)Qmé (:?Ôak)a‘$);j)baNyt‘kv¶f)mNdµa (k,:µNyom¶m)p;)bNy(<)a— (,)a(q°=.)bN:Ùa(zyYNkøNyk)àt(fM)ø (q°=.)beÙb :Ùzq&yY(o.ék,&amMhdµ )d&;yé (<émHé§una/)(anmnyaké<µpy)y(i°(iôym&pNkm(oé.y)mb¬p— (p°sP)à1815 (:Yqb¬pÌpq)y‘œ:t‘hpI)b (p°mm)y‘Ndµap&tdéa§NkakénØ §Nkam¬b(=° §Nka;&g(y m)pNh§;t53e…m Nyµ;ylD)h‘m)y‘Ndµa(i°:mÙNi(p°yàhp‘k)m §Nkam¬b(iôy (=°u) ;&g$)p m)pNh§;t14e…m ii"t24m…ylD)h‘i(p?oà(i°i(p?Ì:)a‘— §Nkadéa;&g(y y)m†a:)n§Nkadéa(pøq)h‘(jYémdéa(ùét

a)nÌy‘ht‘i"a<éamK‰d)(Na)m d)iµ(i°a)nÌy‘ht‘i"a<é§zMn(p°amK‰d)(Na)mhvY),makéa/Ny§zMn(f?)øeP)<(véYmn)dB§<,$pÙfiyŒb¬pp&t(:ôm (s?Ôyπa):ba i"a<é§zMn — NkøÌidÁb(d<W)ié3 $tE:µn ª (q°kg):µn {ndDa),ié1-2-3\ 1675-1695} ………,Ùø;)baàq)y‘iÁkb¬pŒub(i°;&g$:‘ Nkø$t:E {»µ ª(q°kg):µn}§<,m)pNkødpM16;:/)Ìp(ùét(:)bn)dB:PtNkøn)m (p°NaÙt ê<ÙtEm)pdÁb(<)bm)pNkøp)mu):(mYqNkøN:édÁb(d<W) — Nit‘Ìp(,éa$tE,é{$tE$é}Nkø$pÙdn¬mh&y) {†a:)nz?øu)d)Nkø m)yÙqS)}d)$eEm(=:é— e¬nehHéNd)hu) (p°sP)à1679 m)pp)m'Ùpq&pmP)a‘(fM)ø (b@t t’)px&q (Duong Ngan Dich) p&t Ny"t (o@t(:.Ôt (Trân Thuong Xuyên) ny‘maké(zyY a.)tiÙt-a.)t:éÙ (Nk)ø(k,(p)øk¬a m’t‘:»µ (Mandchou) ;)bbaÌpNh(i:q&pèpn)dB;t/ m&g (Minh) — (<)bkàÙNkmqàvÙøk¬ahn(i:f?)pk)pi"a<é k¬aq&pi)àt(p)øÌpp)àeP)3000p)a‘ p&t:à(k°50ma:àÙNda(a)pp"t (:Yqb¬p — (:Yq èu yÙt(Thai Tông)Ìphk)DÓpdp(lô:z?|pq&pi)àt(p)øŒ(i°(p°aP‰tNh(i:§zMnNyt‘yàhp‘ b’)x&p{êag’)x&p∞} — (Na)bmak¬a(p)øÌphà§haeP)(i°(p°Nyt‘ <µpèv z?ø Nyt‘ (m:n z?ø Nhahnhn(oé.§N:qàa)n h(tAéyNaÙtm)pfM|ghn(i:qµ, ,a‘<µnb’)t(Nqépe' fM|gd)y&$'nÙh fM|g d)y&dh’Ùp p&tfM|gd)y&d.) — e¬nehHéNd)hu) (p°(k,<àv),eP)d)m¬bp&tdpd)y&q&p(lô:z?|pz)t(,é(pø m)pq&pmP)a‘(iôy (fM)ø m’)a eé; (Mac Cuu) m)paà(véy(p°(zyY a.)tiÙt d)fM|gm)p(fM)ø,Héo?)h‘(oé.dàp¬g(p°Nh(i:=.é,éképp&t(p°NaÙtÌy);B)’— (p°(k,§<,q&pqH)àt q)g‘k¬a m’t‘:»µ q&pm’)aeé; m&pNkm Nha)p‘baià(pômià,)h‘hn(i:m)pa)nNat:a‘d)(<ém a!ny‘maNda(a)pp"t(:Yq§zMn (=ébNyµ; Ìp§yty)àtd)mmıpYéfnNy¬yyàhp‘(sPnfµt:mÙNi(:ôm— (<)b(régèjIaP‰tnh:‘§zMnm)pl)kNqhµaNqh,‘p&t(<)b(régfM|g hn(i:(qgqµ,(Nqép e)y‘a!(héaaH),(hôbayÙt — mB’)t(iôy(<)bdéaÌpaàvh‘m¬be)y‘a!a?)b(i°d)$Pam)p:Y‰a:YmL— e)y‘Ìp:t‘hpI)bp&tNaÙt (p°m)y‘:mÙNi (=ébNhmµ,n)ı:YŒ(i°(p°Nyt‘ k)m (a)øNy,‘ aàky aàkt‘(:)m Nam¬p: i"a(zM° — (p°sP)à1687-1688 (:ôm(,éaiÁkma;)b,Ùayàhp‘k)m q)h‘Ìpm’)aeé; ba(i°Nh(i:(:ôm §y(Na)bmae)y‘Ìp,¬qny‘n¬q ;&,Nyùh‘mak)m;&g(p°Nhm)vsP)à1700 — (p°sP)à1682 Nkø$tEpp‘§<,Ìp(lô:Nkø$tE(i°N:Ùab¬p(p)ø Nit‘ÌpNh§mNhmµ,q&p§<,d)qàvµ,(p° <µpèv-b’)x&g j/àeP)d)m¬biÁkb¬pz?ø (,éa(i°;)bNkødÁb(d<W)(iôy <àhµt;)b baÌp(zyY NkøNyk)àt Ì:)a‘ (=éb(,éaht+|:<,‘ lPà(kg ê<ÙtE — a),(v)øNkødÁb(d<W) aàkÙtet‘(p°;)àt NipàNd"t Nit‘§apiÁk(i°qH)àtfPø iÁkq&pa!ub(i°(p° (a)ø§yt $:‘ h’Ù§pYk¬a (p)øÌpq)h‘Nkøm)y)Nkø$tE(i°ràÙiÙa(p° (Nd)bqt.)n (Na)bmaÌpkg)=Ùa(i°nà(<)øÌpma;&g —………

Nkø$tE:̵» p:E),‘ı:Yéb¬pmP)a‘(fM)ø Dao Luât (?) d)$Pa:ànÙø:àn¬,:àÙjY,‘<t.)bŒ(:Yqb¬p (t.Ôt =é.=); (p°(k,m)pqàÌàt d)m¬bb¬p(p°sP)à1689m)p<àné(fM),50aH),m):500ym"?tNÌa‘500ym?"tp&t$pÙfi)yŒdpd)y&b¬pqµ,maa)p‘a)h‘i"a<é§zMn a)p‘§y(Nqép(ùét«— iÁkb¬pba<é (hôt;’)-b’)x&g (=éba!§ht§qad)yàhp‘ — m¬b§jPa(iôy(p°ssP)à1693 (:Yqq)mÌÌNy)gp‘ enq)mH’)q)g‘:ıtE)md)m¬bb¬pÌpNyµ;b¬p(,hbaq)mH’)i)àtmµ, (=ébb¬pÌp h(vYgq)m5k)p‘p)a‘ŒmaNda(a)p(p°N:Ùa§zMn(Nqépa§p?t<µqd) Ø d&y,§t.a-yHÓtrMà‰-:"ItNyt‘-(Nd)bqt.)n-§NkaNÌ— (p°sP)à1698b¬pq)h‘iıpI)p<é§zMn – §jpié9 5