Ngữ Văn 12 tập 2

®Æng ®øc siªu

(T¸i b¶n lÇn thø m−êi hai)

nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam Hãy bảo quản, giữ gìn sách giáo khoa để dành tặng cho các em học sinh lớp sau !

B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam  Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o.

012020/CXBIPH/623869/GD

M· sè : CH212T0

Vî chång A Phñ

T« hoμi

(TrÝch) KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc cuéc sèng cùc nhôc, tèi t¨m vμ qu¸ tr×nh ®ång bμo c¸c d©n téc vïng cao T©y B¾c vïng lªn tù gi¶i phãng khái ¸ch ¸p bøc, k×m kÑp cña bän thùc d©n vμ chóa ®Êt thèng trÞ.  ThÊy ®−îc nghÖ thuËt trÇn thuËt linh ho¹t, lêi v¨n tinh tÕ, giμu chÊt th¬ vμ ®Ëm mμu s¾c d©n téc cña t¸c phÈm ; nh÷ng ®ãng gãp cña nhμ v¨n trong viÖc kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt, sù tinh tÕ trong diÔn t¶ cuéc sèng néi t©m, së tr−êng quan s¸t nh÷ng nÐt riªng vÒ phong tôc, tËp qu¸n vμ lèi sèng cña ng−êi M«ng.

TiÓu dÉn T« Hoμi (1920  2014), tªn khai sinh lμ NguyÔn Sen, quª néi ë thÞ trÊn Kim Bμi, huyÖn Thanh Oai, tØnh Hμ §«ng (nay thuéc Hμ Néi), nh−ng sinh ra vμ lín lªn ë quª ngo¹i  lμng NghÜa §«, thuéc phñ Hoμi §øc, tØnh Hμ §«ng (nay lμ ph−êng NghÜa §«, quËn CÇu GiÊy, Hμ Néi) trong mét gia ®×nh thî thñ c«ng. Thêi trÎ, «ng ®· ph¶i l¨n lén kiÕm sèng b»ng nhiÒu nghÒ, nh− lμm gia s− d¹y kÌm trÎ, b¸n hμng, lμm kÕ to¸n hiÖu bu«n,... vμ nhiÒu khi thÊt nghiÖp.

T« Hoμi b−íc vμo con ®−êng v¨n häc b»ng mét sè bμi th¬ cã tÝnh chÊt l·ng m¹n vμ mét cuèn truyÖn võa, viÕt theo d¹ng vâ hiÖp, nh−ng råi «ng nhanh chãng chuyÓn sang v¨n xu«i hiÖn thùc vμ ®−îc chó ý ngay tõ nh÷ng s¸ng t¸c ®Çu tay, trong ®ã cã DÕ MÌn phiªu l−u kÝ. N¨m 1943, «ng gia nhËp Héi V¨n ho¸ cøu quèc. Trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, «ng lμm b¸o vμ ho¹t ®éng v¨n nghÖ

T« Hoμi

ë ViÖt B¾c. Sau h¬n s¸u m−¬i n¨m lao ®éng nghÖ thuËt, «ng ®· cã gÇn 200 ®Çu s¸ch thuéc nhiÒu thÓ lo¹i kh¸c nhau : truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÝ, tù truyÖn, tiÓu luËn vμ kinh nghiÖm s¸ng t¸c. ¤ng lμ mét nhμ v¨n lín, cã sè l−îng t¸c phÈm ®¹t kØ lôc trong v¨n häc hiÖn ®¹i ViÖt Nam.

3

S¸ng t¸c cña «ng thiªn vÒ diÔn t¶ nh÷ng sù thËt cña ®êi th−êng. Theo «ng : “ViÕt v¨n lμ mét qu¸ tr×nh ®Êu tranh ®Ó nãi ra sù thËt. §· lμ sù thËt th× kh«ng tÇm th−êng, cho dï ph¶i ®Ëp vì nh÷ng thÇn t−îng trong lßng ng−êi ®äc.”

(1)

. ¤ng cã vèn hiÓu biÕt phong phó, s©u s¾c vÒ phong tôc,

tËp qu¸n cña nhiÒu vïng kh¸c nhau trªn ®Êt n−íc ta. ¤ng còng lμ nhμ v¨n lu«n hÊp dÉn ng−êi ®äc bëi lèi trÇn thuËt hãm hØnh, sinh ®éng cña ng−êi tõng tr¶i, vèn tõ vùng giμu cã  nhiÒu khi rÊt b×nh d©n vμ th«ng tôc, nh−ng nhê c¸ch sö dông ®¾c ®Þa vμ tμi ba nªn cã søc l«i cuèn, lay ®éng ng−êi ®äc. N¨m 1996 «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.

T¸c phÈm chÝnh : DÕ MÌn phiªu l−u kÝ (truyÖn, 1941), O chuét (tËp truyÖn, 1942), Quª ng−êi (tiÓu thuyÕt, 1942), Nhμ nghÌo (tËp truyÖn ng¾n, 1944), TruyÖn T©y B¾c (tËp truyÖn, 1953), MiÒn T©y (tiÓu thuyÕt, 1967), C¸t bôi ch©n ai (håi kÝ, 1992), ChiÒu chiÒu (tù truyÖn, 1999), Ba ng−êi kh¸c (tiÓu thuyÕt, 2006).

TruyÖn ng¾n Vî chång A Phñ (1952) in trong tËp TruyÖn T©y B¾c, ®−îc tÆng gi¶i NhÊt  Gi¶i th−ëng Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam 1954  1955, sau h¬n nöa thÕ kØ, ®Õn nay vÉn gi÷ gÇn nh− nguyªn vÑn gi¸ trÞ vμ søc thu hót ®èi víi nhiÒu thÕ hÖ ng−êi ®äc.

V¨n b¶n Ai ë xa vÒ, cã viÖc vμo nhμ thèng lÝ(2) P¸ Tra th−êng tr«ng thÊy cã mét c« con g¸i ngåi quay sîi gai bªn t¶ng ®¸ tr−íc cöa, c¹nh tμu ngùa(3). Lóc nμo còng vËy, dï quay sîi, th¸i cá ngùa, dÖt v¶i, chÎ cñi hay ®i câng n−íc d−íi khe suèi lªn, c« Êy còng cói mÆt, mÆt buån r−êi r−îi. Ng−êi ta th−êng nãi : nhμ P¸ Tra lμm thèng lÝ, ¨n cña d©n nhiÒu, ®ån T©y l¹i cho muèi vÒ b¸n, giμu l¾m, nhμ cã nhiÒu n−¬ng, nhiÒu b¹c, nhiÒu thuèc phiÖn nhÊt lμng. ThÕ th× con g¸i nã cßn bao giê ph¶i xem c¸i khæ mμ biÕt khæ, mμ buån. Nh−ng råi hái ra míi râ c« Êy kh«ng ph¶i con g¸i nhμ P¸ Tra : c« Êy lμ vî A Sö, con trai thèng lÝ P¸ Tra. C« MÞ vÒ lμm d©u nhμ P¸ Tra ®· mÊy n¨m. Tõ n¨m nμo, c« kh«ng nhí, còng kh«ng ai nhí. Nh−ng ng−êi nghÌo ë Hång Ngμi th× vÉn cßn kÓ l¹i c©u chuyÖn MÞ vÒ lμm ng−êi nhμ quan thèng lÝ. Ngμy x−a, bè MÞ lÊy mÑ MÞ kh«ng cã ®ñ tiÒn c−íi, ph¶i ®Õn vay nhμ thèng lÝ, bè cña thèng lÝ P¸ Tra b©y giê.

Mçi n¨m ®em nép l·i cho chñ nî mét n−¬ng ng«. §Õn tËn khi hai vî chång vÒ giμ råi mμ còng ch−a tr¶ ®−îc nî. Ng−êi vî chÕt, còng ch−a tr¶ hÕt nî.

(1) T« Hoμi tr¶ lêi pháng vÊn cña b¸o An ninh thÕ giíi, ngμy 29  7  2007.

(2) Thèng lÝ : ng−êi cai qu¶n mét vïng b¶n lμng miÒn nói cña ng−êi MÌo (nay gäi lμ M«ng) tr−íc C¸ch m¹ng, t−¬ng tù nh− ph×a cña ng−êi Th¸i, ch¸nh tæng ë miÒn xu«i.

(3) Tμu ngùa : chuång ngùa.

4

Cho tíi n¨m Êy MÞ ®· lín, MÞ lμ con g¸i ®Çu lßng. Thèng lÝ P¸ Tra ®Õn b¶o bè MÞ :  Cho tao ®øa con g¸i nμy vÒ lμm d©u th× tao xo¸ hÕt nî cho. ¤ng l·o nghÜ n¨m nμo còng ph¶i tr¶ mét n−¬ng ng« cho ng−êi ta, th× tiÕc ng«, nh−ng còng l¹i th−¬ng con qu¸. ¤ng ch−a biÕt nãi thÕ nμo th× MÞ b¶o bè r»ng :  Con nay ®· biÕt cuèc n−¬ng lμm ng«, con ph¶i lμm n−¬ng ng« gi¶ nî thay cho bè. Bè ®õng b¸n con cho nhμ giμu. §Õn TÕt n¨m Êy, TÕt th× vui ch¬i, trai g¸i ®¸nh pao(1), ®¸nh quay råi ®ªm ®ªm rñ nhau ®i ch¬i. Nh÷ng nhμ cã con g¸i th× bè mÑ kh«ng thÓ ngñ ®−îc v× tiÕng chã sña. Suèt ®ªm, con trai ®Õn nhμ ng−êi m×nh yªu, ®øng thæi s¸o xung quanh v¸ch. Trai ®Õn ®øng nh½n c¶ ch©n v¸ch ®Çu buång MÞ. Mét ®ªm khuya, MÞ nghe tiÕng gâ v¸ch. TiÕng gâ v¸ch hß hÑn cña ng−êi yªu. MÞ håi hép lÆng lÏ qu¬ tay lªn th× gÆp hai ngãn tay l¸ch vμo khe gç, sê mét ngãn thÊy cã ®eo nhÉn. Ng−êi yªu cña MÞ th−êng ®eo nhÉn ngãn tay Êy. MÞ bÌn nhÊc tÊm v¸ch gç. Mét bμn tay d¾t MÞ b−íc ra. MÞ võa b−íc ra, lËp tøc cã mÊy ng−êi choμng ®Õn, nhÐt ¸o vμo miÖng MÞ råi bÞt m¾t, câng MÞ ®i.

S¸ng h«m sau, MÞ míi biÕt m×nh ®ang ngåi trong nhμ thèng lÝ P¸ Tra. Hä nhèt MÞ vμo buång. Ngoμi v¸ch kia, tiÕng nh¹c sinh tiÒn

(2)

cóng ma ®−¬ng rËp rên nh¶y móa.

Trong khi ®ã, A Sö ®Õn nhμ bè MÞ. A Sö nãi :  T«i ®· c−íp ®−îc con g¸i bè lμm vî, t«i ®em vÒ cóng tr×nh ma nhμ t«i råi, b©y giê t«i ®Õn (3)

tr×nh cho bè biÕt. TiÒn b¹c ®Ó c−íi th× bè t«i b¶o ®· ®−a c¶ cho bè råi .

Råi A Sö vÒ. ¤ng l·o nhí ngay c©u nãi cña thèng lÝ P¸ Tra d¹o tr−íc : cho con g¸i vÒ nhμ thèng lÝ P¸ Tra th× ®−îc trõ nî. Chao «i ! ThÕ lμ cha mÑ ¨n b¹c

(4)

cña nhμ giμu tõ kiÕp tr−íc, b©y

giê ng−êi ta b¾t b¸n con trõ nî. Kh«ng thÓ lμm thÕ nμo kh¸c ®−îc råi !

(1) §¸nh pao : trß ch¬i cña thanh niªn miÒn nói trong nh÷ng ngμy TÕt hoÆc lÔ héi. Nam n÷ chia lμm hai bªn, võa tung pao cho nhau võa ca h¸t, gièng nh− h¸t giao duyªn ë miÒn xu«i.

(2) Sinh tiÒn (cßn gäi lμ sªnh tiÒn hoÆc sanh tiÒn) : nh¹c cô thuéc bé gâ, ®−îc lμm b»ng hai m¶nh gç cã ®Ýnh c¸c ®ång tiÒn.

(3) Theo phong tôc h«n nh©n cña ng−êi M«ng : ®−îc sù thuËn t×nh cña ng−êi con g¸i, ®Ó thÓ hiÖn t×nh yªu, sù m¹nh mÏ vμ quyÕt ®o¸n cña m×nh, ng−êi con trai cïng b¹n bÌ bÝ mËt “c−íp” c« g¸i mang vÒ nhμ m×nh, sau ®ã míi ®Õn tr×nh cho bè mÑ c« g¸i biÕt. Trong truyÖn, A Sö nh©n chéi MÞ ra gÆp ng−êi yªu ®· tæ chøc b¾t cãc c« vÒ lμm vî ®Ó trõ nî.

(4) ¨n b¹c : ¨n tiÒn b¹c ; ë ®©y muèn nãi ®Õn viÖc bè MÞ ®· vay tiÒn cña bè thèng lÝ P¸ Tra mμ kh«ng tr¶ ®−îc.

5

Cã ®Õn hμng mÊy th¸ng, ®ªm nμo MÞ còng khãc. Mét h«m, MÞ trèn vÒ nhμ, hai trßng m¾t cßn ®á hoe. Tr«ng thÊy bè, MÞ quú l¹y, óp mÆt xuèng ®Êt, nøc në. Bè MÞ còng khãc, ®o¸n biÕt lßng con g¸i :  Mμy vÒ l¹y chμo tao ®Ó mμy ®i chÕt ®Êy μ ? Mμy chÕt nh−ng nî tao vÉn cßn, quan l¹i b¾t tao tr¶ nî. Mμy chÕt råi th× kh«ng lÊy ai lμm n−¬ng ng« gi¶ ®−îc nî ng−êi ta, tao th× èm yÕu qu¸ råi. Kh«ng ®−îc, con ¬i !

MÞ chØ b−ng mÆt khãc. MÞ nÐm n¾m l¸ ngãn

(1)

xuèng ®Êt, n¾m l¸ ngãn MÞ ®· t×m h¸i trong

rõng, MÞ vÉn giÊu trong ¸o. ThÕ lμ MÞ kh«ng ®μnh lßng chÕt. MÞ chÕt th× bè MÞ cßn khæ h¬n bao nhiªu lÇn b©y giê n÷a. MÞ ®μnh trë l¹i nhμ thèng lÝ.

LÇn lÇn, mÊy n¨m qua, mÊy n¨m sau, bè MÞ chÕt. Nh−ng MÞ còng kh«ng cßn t−ëng ®Õn MÞ cã thÓ ¨n l¸ ngãn tù tö n÷a. ë l©u trong c¸i khæ, MÞ quen khæ råi. B©y giê th× MÞ t−ëng m×nh còng lμ con tr©u, m×nh còng lμ con ngùa, lμ con ngùa ph¶i ®æi ë c¸i tμu ngùa nhμ nμy ®Õn ë c¸i tμu ngùa nhμ kh¸c, ngùa chØ biÕt viÖc ¨n cá, biÕt ®i lμm mμ th«i. MÞ cói mÆt, kh«ng nghÜ ngîi n÷a, mμ lóc nμo còng chØ nhí ®i nhí l¹i nh÷ng viÖc gièng nhau, tiÕp nhau vÏ ra tr−íc mÆt, mçi n¨m mçi mïa, mçi th¸ng l¹i lμm ®i lμm l¹i : TÕt xong th× lªn nói h¸i thuèc phiÖn, gi÷a n¨m th× giÆt ®ay, xe ®ay, ®Õn mïa th× ®i n−¬ng bÎ b¾p, vμ dï lóc ®i h¸i cñi, lóc bung ng«, lóc nμo còng gμi mét bã ®ay trong c¸nh tay ®Ó t−íc thμnh sîi. Bao giê còng thÕ, suèt n¨m suèt ®êi nh− thÕ. Con ngùa, con tr©u lμm cßn cã lóc, ®ªm nã cßn ®−îc ®øng g·i ch©n, ®øng nhai cá, ®μn bμ con g¸i nhμ nμy th× vïi vμo viÖc lμm c¶ ®ªm c¶ ngμy.

Mçi ngμy MÞ cμng kh«ng nãi, lïi lòi nh− con rïa nu«i trong xã cöa. ë c¸i buång MÞ n»m, kÝn mÝt, cã mét chiÕc cöa sæ mét lç vu«ng b»ng bμn tay. Lóc nμo tr«ng ra còng chØ thÊy tr¨ng tr¾ng, kh«ng biÕt lμ s−¬ng hay lμ n¾ng. MÞ nghÜ r»ng m×nh cø chØ ngåi trong c¸i lç vu«ng Êy mμ tr«ng ra, ®Õn bao giê chÕt th× th«i.

Trªn ®Çu nói, c¸c n−¬ng ng«, n−¬ng lóa gÆt xong, ng« lóa ®· xÕp yªn ®Çy c¸c nhμ kho. TrÎ con ®i h¸i bÝ ®á, tinh nghÞch, ®· ®èt nh÷ng lÒu canh n−¬ng ®Ó s−ëi löa. ë Hång Ngμi ng−êi ta thμnh lÖ cø ¨n TÕt khi gÆt h¸i võa xong, kh«ng kÓ ngμy, th¸ng nμo. ¡n TÕt nh− thÕ cho kÞp lóc m−a xu©n xuèng th× ®i vì n−¬ng míi. Hång Ngμi n¨m Êy ¨n TÕt gi÷a lóc giã thæi vμo cá gianh vμng öng, giã vμ rÐt rÊt d÷ déi.

(1) Ngãn : mét d¹ng c©y leo, hoa vμ qu¶ mμu vμng, l¸ mμu xanh, rÊt ®éc, ¨n chÕt ng−êi.

6

Nh−ng trong c¸c lμng MÌo §á, nh÷ng chiÕc v¸y hoa ®· ®em ra ph¬i trªn mám ®¸ xoÌ nh− con b−ím sÆc sì [...]. §¸m trÎ ®îi TÕt, ch¬i quay, c−êi Çm trªn s©n ch¬i tr−íc nhμ. Ngoμi ®Çu nói lÊp lã ®· cã tiÕng ai thæi s¸o rñ b¹n ®i ch¬i. MÞ nghe tiÕng s¸o väng l¹i, thiÕt tha bæi hæi. MÞ ngåi nhÈm thÇm bμi h¸t cña ng−êi ®ang thæi.

Mμy cã con trai con g¸i råi Mμy ®i lμm n−¬ng Ta kh«ng cã con trai con g¸i Ta ®i t×m ng−êi yªu.

TiÕng chã sña xa xa. Nh÷ng ®ªm t×nh mïa xu©n ®· tíi. ë mçi ®Çu lμng ®Òu cã mét mám ®Êt ph¼ng lμm c¸i s©n ch¬i chung ngμy TÕt. Trai g¸i, trÎ con ra s©n ch¬i Êy tô tËp ®¸nh pao, ®¸nh quay, thæi s¸o, thæi khÌn vμ nh¶y.

C¶ nhμ thèng lÝ P¸ Tra võa ¨n xong b÷a c¬m TÕt cóng ma. Xung quanh, chiªng ®¸nh Çm Ü, ng−êi èp ®ång(1) vÉn cßn nh¶y lªn xuèng, run bÇn bËt. Võa hÕt b÷a c¬m l¹i tiÕp ngay b÷a r−îu bªn bÕp löa.

Ngμy TÕt, MÞ còng uèng r−îu. MÞ lÐn lÊy hò r−îu, cø uèng ùc tõng b¸t. Råi say, MÞ lÞm mÆt ngåi ®Êy nh×n mäi ng−êi nh¶y ®ång, ng−êi h¸t, nh−ng lßng MÞ th× ®ang sèng vÒ ngμy tr−íc. Tai MÞ v¨ng v¼ng tiÕng s¸o gäi b¹n ®Çu lμng. Ngμy tr−íc, MÞ thæi s¸o giái. Mïa xu©n nμy, MÞ uèng r−îu bªn bÕp vμ thæi s¸o. MÞ uèn chiÕc l¸ trªn m«i, thæi l¸ còng hay nh− thæi s¸o. Cã biÕt bao nhiªu ng−êi mª, ngμy ®ªm ®· thæi s¸o ®i theo MÞ.

R−îu ®· tan lóc nμo. Ng−êi vÒ, ng−êi ®i ch¬i ®· v·n c¶. MÞ kh«ng biÕt, MÞ vÉn ngåi tr¬ mét m×nh gi÷a nhμ. M·i sau MÞ míi ®øng dËy, nh−ng MÞ kh«ng b−íc ra ®−êng ch¬i, mμ tõ tõ b−íc vμo buång. Ch¼ng n¨m nμo A Sö cho MÞ ®i ch¬i TÕt. MÞ còng ch¼ng buån ®i. BÊy giê MÞ ngåi xuèng gi−êng, tr«ng ra c¸i cöa sæ lç vu«ng mê mê tr¨ng tr¾ng. §· tõ n·y, MÞ thÊy ph¬i phíi trë l¹i, trong lßng ®ét nhiªn vui s−íng nh− nh÷ng ®ªm TÕt ngμy tr−íc. MÞ trÎ l¾m. MÞ vÉn cßn trÎ. MÞ muèn ®i ch¬i. Bao nhiªu ng−êi cã chång còng ®i ch¬i ngμy TÕt.

(1) èp ®ång (nh− lªn ®ång) : mét nghi lÔ theo mª tÝn, ng−êi ta tin r»ng thÇn th¸nh hoÆc linh hån ng−êi ®· chÕt cã thÓ nhËp vμo ng−êi ngåi ®ång, råi qua ng−êi ngåi ®ång chØ b¶o, ph¸n truyÒn cho ng−êi sèng.

7

Huèng chi A Sö víi MÞ, kh«ng cã lßng víi nhau mμ vÉn ph¶i ë víi nhau ! NÕu cã n¾m l¸ ngãn trong tay lóc nμy, MÞ sÏ ¨n cho chÕt ngay, chø kh«ng buån nhí l¹i n÷a. Nhí l¹i, chØ thÊy n−íc m¾t øa ra. Mμ tiÕng s¸o gäi b¹n yªu vÉn löng lbay ngoμi ®−êng.

Anh nÐm pao, em kh«ng b¾t Em kh«ng yªu, qu¶ pao r¬i råi...

Lóc Êy, A Sö võa ë ®©u vÒ, l¹i ®ang söa so¹n ®i ch¬i. A Sö thay ¸o míi, kho¸c thªm hai vßng b¹c vμo cæ råi bÞt c¸i kh¨n tr¾ng lªn ®Çu. Cã khi nã ®i mÊy ngμy mÊy ®ªm. Nã cßn muèn r×nh b¾t mÊy ng−êi con g¸i n÷a vÒ lμm vî.

Còng ch¼ng bao giê MÞ nãi g×.

B©y giê MÞ còng kh«ng nãi. MÞ ®Õn gãc nhμ, lÊy èng mì, x¾n mét miÕng bá thªm vμo ®Üa ®Ìn cho s¸ng. Trong ®Çu MÞ ®ang rËp rên tiÕng s¸o. MÞ muèn ®i ch¬i, MÞ còng s¾p ®i ch¬i. MÞ quÊn l¹i tãc, MÞ víi tay lÊy c¸i v¸y hoa v¾t ë phÝa trong v¸ch. A Sö ®ang s¾p b−íc ra, bçng quay l¹i, lÊy lμm l¹. Nã nh×n quanh, thÊy MÞ rót thªm c¸i ¸o. A Sö hái :  Mμy muèn ®i ch¬i μ ?

MÞ kh«ng nãi. A Sö còng kh«ng hái thªm n÷a. A Sö b−íc l¹i, n¾m MÞ, lÊy th¾t l−ng trãi hai tay MÞ. Nã x¸ch c¶ mét thóng sîi ®ay ra trãi ®øng MÞ vμo cét nhμ. Tãc MÞ xo· xuèng, A Sö quÊn lu«n tãc lªn cét, lμm cho MÞ kh«ng cói, kh«ng nghiªng ®−îc ®Çu n÷a. Trãi xong vî, A Sö th¾t nèt c¸i th¾t l−ng xanh ra ngoμi ¸o råi A Sö t¾t ®Ìn, ®i ra, khÐp cöa buång l¹i.

Trong bãng tèi, MÞ ®øng im lÆng, nh− kh«ng biÕt m×nh ®ang bÞ trãi. H¬i r−îu cßn nång nμn, MÞ vÉn nghe tiÕng s¸o ®−a MÞ ®i theo nh÷ng cuéc ch¬i, nh÷ng ®¸m ch¬i. “Em kh«ng yªu, qu¶ pao r¬i råi. Em yªu ng−êi nμo, em b¾t pao nμo...”. MÞ vïng b−íc ®i. Nh−ng tay ch©n ®au kh«ng cùa ®−îc. MÞ kh«ng nghe tiÕng s¸o n÷a. ChØ cßn nghe tiÕng ch©n ngùa ®¹p vμo v¸ch. Ngùa vÉn ®øng yªn, g·i ch©n, nhai cá. MÞ thæn thøc nghÜ m×nh kh«ng b»ng con ngùa.

Chã sña xa xa. Chõng ®· khuya. Lóc nμy lμ lóc trai ®ang ®Õn bªn v¸ch lμm hiÖu, rñ ng−êi yªu dì v¸ch ra rõng ch¬i. MÞ nÝn khãc, MÞ l¹i båi håi.

C¶ ®ªm Êy MÞ ph¶i trãi ®øng nh− thÕ. Lóc th× kh¾p ng−êi bÞ d©y trãi thÝt l¹i, ®au nhøc. Lóc l¹i nång nμn tha thiÕt nhí. H¬i r−îu to¶. TiÕng s¸o. TiÕng chã sña xa xa. MÞ lóc mª, lóc tØnh. Cho tíi khi trêi tang t¶ng råi kh«ng biÕt s¸ng tõ bao giê.

8

MÞ bμng hoμng tØnh. Buæi s¸ng ©m s©m trong c¸i nhμ gç réng. V¸ch bªn còng im ¾ng. Kh«ng nghe tiÕng löa rÐo trong lß nÊu lîn(1). Kh«ng mét tiÕng ®éng. Kh«ng biÕt bªn buång quanh ®Êy, c¸c chÞ vî anh, vî chó cña A Sö cã cßn ë nhμ, kh«ng biÕt tÊt c¶ nh÷ng ng−êi ®μn bμ khèn khæ sa vμo nhμ quan ®· ®−îc ®i ch¬i hay lμ hä còng ®ang ph¶i trãi nh− MÞ. MÞ kh«ng thÓ biÕt. §êi ng−êi ®μn bμ lÊy chång nhμ giμu ë Hång Ngμi th× mét ®êi con ng−êi chØ biÕt ®i theo ®u«i con ngùa cña chång(2). MÞ chît nhí l¹i c©u chuyÖn ng−êi ta vÉn kÓ : ®êi tr−íc, ë nhμ thèng lÝ P¸ Tra cã mét ng−êi trãi vî trong nhμ ba ngμy råi ®i ch¬i, khi vÒ nh×n ®Õn th× vî chÕt råi. Nhí thÕ, MÞ sî qu¸, MÞ cùa quËy, xem m×nh cßn sèng hay chÕt. Cæ tay, ®Çu, b¾p ch©n bÞ d©y trãi siÕt l¹i, ®au døt tõng m¶nh thÞt.

Cã tiÕng x«n xao phÝa ngoμi, råi mét ®¸m ®«ng vμo nhμ. Thèng lÝ P¸ Tra xuèng ngùa, cho thÞ sèng (mét chøc viÖc ®i hÇu thèng lÝ nh− ng−êi lμm mâ thêi tr−íc) d¾t ngùa vμo tμu. Nghe nh− bän hä cã khiªng theo con lîn, hoÆc mét ng−êi ph¶i trãi, võa vÊt huþch xuèng ®Êt, cø thë phÌ phÌ.

A Sö chÖnh cho¹ng vμo buång. ¸o nã r¸ch to¹c mét m¶nh vai. C¸i kh¨n xÐo tr¾ng loang læ ®Çy m¸u, sôp xuèng quanh tr¸n. A Sö n»m l¨n ra gi−êng.

L¸t sau, thèng lÝ P¸ Tra b−íc vμo. Theo sau thèng lÝ lμ mét lò thèng qu¸n (mét chøc viÖc nh− phã lÝ), xÐo ph¶i (nh− tr−ëng th«n) vμ mét bän thÞ sèng vÉn th−êng ra vμo hÇu h¹, ¨n thÞt uèng r−îu, hót thuèc phiÖn nhμ thèng lÝ. Cã ng−êi bÊy giê míi nh×n thÊy MÞ ph¶i trãi ®øng trong cét. Nh−ng còng kh«ng ai ®Ó ý, hä xóm c¶ l¹i quanh gi−êng A Sö. P¸ Tra, tay vÉn cÇm c¸i roi ngùa, l¹i tõ tõ ®i ra. MÞ nh¾m m¾t l¹i, kh«ng d¸m nh×n. MÞ chØ nghe h×nh nh− cã tiÕng bè chång gäi ra ngoμi. MÞ hÐ nh×n ra, thÊy chÞ d©u b−íc vμo. Ng−êi chÞ d©u Êy ch−a giμ, nh−ng c¸i l−ng quanh n¨m ph¶i ®eo thå nÆng qu¸, ®· cßng r¹p xuèng. Ng−êi chÞ d©u ®Õn cëi trãi cho MÞ. Sîi d©y gai d−íi b¾p ch©n võa láng ra, MÞ ng· sôp xuèng. ChÞ d©u nãi khÏ vμo tai MÞ :  MÞ ! §i h¸i thuèc cho chång mμy.

MÞ quªn c¶ ®au, ®øng lªn. Nh−ng kh«ng nhÝch ch©n lªn ®−îc, MÞ ph¶i «m vai chÞ d©u, hai ng−êi khæ së d×u nhau b−íc ra. Trong khi ®i vμo rõng t×m l¸ thuèc, MÞ nghe chÞ d©u nãi l¹i, míi biÕt chuyÖn A Sö ®i ch¬i bÞ ®¸nh vì ®Çu.

(1) Lß nÊu lîn : lß nÊu thøc ¨n cho lîn.

(2) Theo phong tôc cña ng−êi M«ng, ë nh÷ng nhμ kh¸ gi¶, ng−êi chång ®i xa th−êng c−ìi ngùa, vî ®i bé theo sau hoÆc d¾t ngùa cho chång.

9

Nöa ®ªm qua, A Sö vμo lμng t×m ®Õn ®¸m ch¬i cã tiÕng s¸o, tiÕng khÌn. NhiÒu trai lμng Êy vμ c¸c lμng kh¸c ®· tíi, ch¬i quay, thæi s¸o suèt ngμy, chËp tèi võa xong chÇu r−îu trong nhμ, b©y giê vÉn cßn ch−a chÞu tan vÒ. Lóc A Sö vμ chóng b¹n kÐo ®Õn th× kh«ng cßn ai ch¬i trong nhμ n÷a, v× bè mÑ vμ ng−êi trong nhμ Êy ®· ®i ngñ. Nh−ng ng−êi ra ng−êi vμo cßn dËp d×u quanh ngâ. A Sö ®øng ngoμi, tøc l¾m. Nã bμn víi mét lò kh¸c, do¹ ®¸nh bän con trai l¹ vÉn b¸m quanh nhμ ®· khiÕn cho bän A Sö bÞ v−íng kh«ng thÓ vμo ®−îc. Bän A Sö nÐm ®¸ vμo v¸ch. ¤ng bè trong nhμ ra chöi. Bän A Sö vÉn nÐm. ¤ng l·o kh«ng d¸m ra n÷a, liÒn vμo trong cöa, b¾n ra hai ph¸t sóng. ThÕ lμ tan nh÷ng ®¸m hÑn. Nh−ng còng ch−a ng−êi trai nμo chÞu vÒ.

Hä l¹i t¶n vμo c¸c nhμ quen trong xãm. §Ó ®îi s¸ng mai l¹i lªn s©n ®¸nh pao víi con g¸i trong xãm.

Bän A Sö còng kh«ng chÞu ®Ó c¸nh kia yªn. S¸ng sím, khi hä võa kÐo ra ®Çu ngâ, bÌ lò b¹n A Sö ®· kÐo ®Õn g©y sù. A Sö ®i tr−íc, n¹m vßng b¹c ë cæ rñ xuèng nh÷ng tua chØ xanh ®á mμ chØ riªng con c¸i nhμ quan trong lμng míi ®−îc ®eo. A Sö hïng hæ b−íc ra. Bän kia ®øng dån c¶ l¹i, x«n xao :  Lò ph¸ ®¸m ta ®ªm qua ®©y råi.  A Phñ ®©u ? A Phñ ®¸nh chÕt nã ®i !

Mét ng−êi to lín ch¹y vôt ra vung tay nÐm con quay rÊt to vμo mÆt A Sö. Con quay gç ng¸t l¨ng vμo gi÷a mÆt. Nã võa kÞp b−ng tay lªn, A Phñ ®· xéc tíi, n¾m c¸i vßng cæ, kÐo dËp ®Çu xuèng, xÐ vai ¸o, ®¸nh tíi tÊp. Ng−êi lμng nghe tiÕng hß hÐt ®æ ra. ThÊy vËy, bän trai lμng l¹ t¶n hÕt lªn rõng. MÊy ng−êi ®uæi ®ãn ®Çu A Phñ. A Phñ bÞ b¾t sèng, trãi g« ch©n tay l¹i. Võa lóc thèng lÝ P¸ Tra tíi. Chóng nã xäc ngang c¸i gËy, khiªng A Phñ mang vÒ nÐm xuèng gi÷a nhμ thèng lÝ.

MÞ ®i h¸i ®−îc l¸ thuèc vÒ, thÊy trong nhμ cμng ®«ng h¬n lóc n·y. Ngoμi s©n, d−íi gèc ®μo l¹i buéc thªm mÊy con ngùa l¹. MÞ ®i cöa sau vμo, lÐ m¾t nh×n thÊy mét ng−êi to lín quú trong gãc nhμ. MÞ ®o¸n ®Êy lμ A Phñ.

Bän chøc viÖc kh¾p vïng Hång Ngμi ®Õn nhμ thèng lÝ P¸ Tra dù ®¸m xö kiÖn. C¸c lÝ dÞch, quan lμng, thèng qu¸n, xÐo ph¶i ®éi mò, quÊn kh¨n, x¸ch gËy, c−ìi ngùa kÐo ®Õn xö kiÖn vμ ¨n cç.

Trong nhμ thèng lÝ ®· bμy n¨m c¸i bμn ®Ìn. Khãi thuèc phiÖn tu«n ra c¸c lç cöa sæ tun hót xanh nh− khãi bÕp. C¶ nh÷ng ng−êi chøc viÖc bªn lμng A Phñ còng tíi. Nh−ng chØ bän con trai lμng Êy ph¶i ngåi khoanh tay c¹nh A Phñ v× hä bÞ gäi sang hÇu kiÖn, cßn bän chøc viÖc th× n»m dμi c¶ bªn khay ®Ìn. Suèt tõ tr−a cho tíi hÕt ®ªm, mÊy chôc ng−êi hót. Trªn nhÊt lμ thèng lÝ P¸ Tra, thèng lÝ P¸ Tra hót xong mét l−ît n¨m ®iÕu, ®Õn ng−êi kh¸c hót, l¹i ng−êi kh¸c hót, cø thÕ lÇn l−ît xuèng tíi bän ®i gäi ng−êi vÒ dù kiÖn. ChØ cã ®μn bμ

10

ngåi trong buång hoÆc ®i l¹i bªn ngoμi dßm ngã ®¸m xö kiÖn vμ A Phñ quú chÞu téi ë xã nhμ, lμ kh«ng ®−îc dù tiÖc hót Êy. Lóc mét lo¹t ng−êi võa hót xong, P¸ Tra ngåi dËy, vuèt ng−îc c¸i ®Çu träc dμi, kÐo ®u«i tãc ra ®»ng tr−íc, cÊt giäng lÌ nhÌ gäi :  Th»ng A Phñ ra ®©y.

A Phñ ra quú gi÷a nhμ. LËp tøc, bän trai lμng x« ®Õn, tr−íc nhÊt, ch¾p tay l¹y lia lÞa tªn thèng lÝ P¸ Tra råi quay l¹i ®¸nh A Phñ. A Phñ quú chÞu ®ßn, chØ im nh− c¸i t−îng ®¸.

Cø mçi ®ît bän chøc viÖc hót thuèc phiÖn xong, A Phñ l¹i ph¶i ra quú gi÷a nhμ, l¹i bÞ ng−êi x« ®Õn ®¸nh. MÆt A Phñ s−ng lªn, m«i vμ ®u«i m¾t giËp ch¶y m¸u. Ng−êi th× ®¸nh, ng−êi th× quú l¹y, kÓ lÓ, chöi bíi. Xong mét l−ît ®¸nh, kÓ, chöi, l¹i hót. Khãi thuèc phiÖn ngμo ng¹t tu«n qua c¸c lç cöa sæ. Råi P¸ Tra l¹i ngãc cæ lªn, vuèt tãc, gäi A Phñ... Cø nh− thÕ, suèt chiÒu, suèt ®ªm, cμng hót, cμng tØnh, cμng ®¸nh, cμng chöi, cμng hót.

Trong buång bªn c¹nh, MÞ còng thøc suèt ®ªm im lÆng ngåi xoa thuèc dÊu cho chång. Lóc nμo MÞ mái qu¸, cùa m×nh, th× nh÷ng chç l»n trãi trong ng−êi l¹i ®au ª Èm. MÞ l¹i gôc ®Çu n»m thiÕp ®i. Khi ®ã, A Sö bÌn ®¹p ch©n vμo mÆt MÞ. MÞ choμng thøc, l¹i nhÆt n¾m l¸ thuèc, xoa ®Òu ®Òu trªn l−ng chång.

Ngoμi nhμ vÉn rªn lªn tõng c¬n kÐo thuèc phiÖn, nh− nh÷ng con mät nghiÕn gç kÐo dμi, gi÷a tiÕng ng−êi khãc, tiÕng ng−êi kÓ lμo xμo, vμ tiÕng ®Êm ®¸nh huúnh huþch.

S¸ng h«m sau th× ®¸m kiÖn ®· xong. Mét sè ng−êi, ch¼ng biÕt tõ bao giê, ®· ngñ ng¸y ngay bªn khay ®Ìn. Bän xÐo ph¶i ®ang b¾c c¸i ch¶o ®ång vμ x¸ch Êm n−íc ra nÊu thªm l¹ng thuèc ®Ó hót thªm ban ngμy cho c¸c quan lμng thËt tØnh, c¸c quan lμng cßn mét tiÖc ¨n cç n÷a.

Thèng lÝ P¸ Tra më tr¸p, lÊy ra mét tr¨m ®ång b¹c hoa xoÌ(1) bμy lªn mÆt tr¸p, råi nãi :  Th»ng A Phñ ®¸nh ng−êi th× lμng xö mμy ph¶i nép v¹ cho ng−êi ph¶i mμy ®¸nh lμ hai m−¬i ®ång, nép cho thèng qu¸n n¨m ®ång, mçi xÐo ph¶i

(1) §ång tiÒn do ng©n hμng §«ng D−¬ng thêi Ph¸p thuéc ph¸t hμnh, ®óc b»ng b¹c, cã h×nh t−îng thÇn Tù do to¶ s¸ng tr«ng nh− ®o¸ hoa xoÌ ra. Ng−êi M«ng rÊt quý ®ång tiÒn nμy, v× cã thÓ lÊy b¹c ®Ó lμm vßng ®eo tay, ®eo cæ.

11

hai ®ång, mçi ng−êi ®i gäi c¸c quan lμng vÒ hÇu kiÖn n¨m hμo. Mμy ph¶i mÊt tiÒn mêi c¸c quan hót thuèc tõ h«m qua tíi nay. L¹i mÊt con lîn hai m−¬i c©n, chèc n÷a mæ ®Ó c¸c quan lμng ¨n v¹ mμy. A Phñ, mμy ®¸nh con quan lμng, ®¸ng nhÏ lμng xö mμy téi chÕt, nh−ng lμng tha cho mμy ®−îc sèng mμ nép v¹. C¶ tiÒn ph¹t, tiÒn thuèc, tiÒn lîn, mμy ph¶i chÞu mét tr¨m b¹c tr¾ng.

Mμy kh«ng cã tr¨m b¹c th× tao cho mμy vay ®Ó mμy ë nî. Bao giê cã tiÒn gi¶ th× tao cho mμy vÒ, ch−a cã tiÒn gi¶ th× tao b¾t mμy ë lμm con tr©u, con ngùa cho nhμ tao. §êi mμy, ®êi con, ®êi ch¸u mμy tao còng b¾t thÕ, bao giê hÕt nî tao míi th«i. A Phñ ! L¹i ®©y nhËn tiÒn quan cho vay.

A Phñ lª hai c¸i ®Çu gèi s−ng b¹nh lªn nh− mÆt hæ phï(1). A Phñ cói sê lªn ®ång b¹c trªn tr¸p, trong khi P¸ Tra ®èt h−¬ng, lÇm rÇm khÊn gäi ma vÒ nhËn mÆt ng−êi vay nî. P¸ Tra khÊn xong, A Phñ còng nhÆt xong b¹c, nh−ng nhÆt xong l¹i ®Ó ngay c¶ xuèng mÆt tr¸p. Råi P¸ Tra l¹i trót c¶ b¹c vμo trong tr¸p.

Con lîn võa mua vÒ cho A Sö thÕt lμng ¨n v¹ ®· kªu eng Ðc ngoμi s©n. Tõ lóc ®Õm tiÒn råi, A Phñ kh«ng ph¶i quú, ph¶i ®¸nh n÷a. A Phñ ®øng lªn cÇm con dao, ch©n ®au b−íc tËp tÔnh, cïng víi mÊy trai lμng, ra chäc tiÕt lμm thÞt lîn hÇu lμng. Trong nhμ, thuèc phiÖn vÉn hót rμo rμo.

ThÕ lμ tõ ®Êy A Phñ ph¶i ®i ë trõ nî cho nhμ quan thèng lÝ P¸ Tra. §èt rõng, cμy n−¬ng, cuèc n−¬ng, s¨n bß tãt, bÉy hæ, ch¨n bß, ch¨n ngùa, quanh n¨m mét th©n mét m×nh b«n ba rong ruæi ngoμi gß ngoμi rõng. A Phñ ®−¬ng tuæi søc lùc. C«ng viÖc lμm hay ®i s¨n, c¸i g× còng lμm ph¨ng ph¨ng. Kh«ng cßn cã lóc nμo trë vÒ lμng bªn. Nh−ng A Phñ còng ch¼ng muèn trë vÒ lμm g× bªn Êy n÷a.

A Phñ còng kh«ng ph¶i ng−êi lμng bªn Êy. Bè mÑ ®Î A Phñ ë H¸ng-bla. N¨m x−a, lμng H¸ng-bla ph¶i mét trËn bÖnh ®Ëu mïa, nhiÒu trÎ con, c¶ ng−êi lín, chÕt, cã n¬i chÕt c¶ nhμ. Anh cña A Phñ, em A Phñ chÕt, bè mÑ A Phñ còng chÕt. Cßn sãt l¹i cã mét m×nh A Phñ. Lμng chÕt vμ ®ãi nhiÒu qu¸, cã ng−êi lμng ®ãi bông b¾t A Phñ ®em xuèng b¸n ®æi lÊy thãc cña ng−êi Th¸i d−íi c¸nh ®ång. A Phñ míi m−êi tuæi, nh−ng A Phñ gan b−íng, kh«ng chÞu ë d−íi c¸nh ®ång thÊp.

A Phñ trèn lªn nói, l−u l¹c ®Õn Hång Ngμi. §i lμm cho nhμ ng−êi, lÇn l÷a mïa nμy sang mïa kh¸c, ch¼ng bao l©u A Phñ ®· lín, ®· biÕt ®óc l−ìi cμy, biÕt ®ôc cuèc, l¹i cμy giái vμ ®i s¨n bß tãt rÊt b¹o. A Phñ khoÎ, ch¹y nhanh nh− ngùa, con g¸i trong lμng nhiÒu ng−êi mª, nhiÒu ng−êi nãi : “§øa nμo ®−îc A Phñ còng b»ng ®−îc con tr©u tèt trong nhμ, ch¼ng mÊy lóc mμ giμu”.

Ng−êi ta ao −íc ®ïa thÕ th«i chø phÐp r−îu còng ch¼ng to h¬n phÐp lμng, cßn tôc lÖ c−íi xin, mμ A Phñ th× kh«ng cã bè mÑ, kh«ng cã ruéng, kh«ng cã b¹c, A Phñ kh«ng thÓ lÊy næi vî. Tuy nhiªn, ®ang tuæi ch¬i, trong ngμy TÕt ®Õn, dï A Phñ ch¼ng cã quÇn ¸o míi nh− nhiÒu trai kh¸c,

(1) Hæ phï : h×nh mÆt con hæ, ®−îc ch¹m kh¾c vμo gç hoÆc kim lo¹i ; ë ViÖt Nam chñ yÕu ®Ó trang trÝ.

12

A Phñ chØ cã ®éc mét chiÕc vßng vÝa

(1)

l»n trªn cæ, A Phñ còng cø cïng trai lμng ®em s¸o, khÌn,

®em con quay vμ qu¶ pao, qu¶ yÕn ®i t×m ng−êi yªu ë c¸c lμng trong vïng.

V× thÕ mμ sinh sù ®¸nh nhau ë Hång Ngμi.

(L−îc mét ®o¹n : Khi ®ã ®ang ®ãi rõng, hæ gÊu tõng ®μn ra ph¸ n−¬ng, b¾t bß ngùa. A Phñ trong lóc tr«ng bß ngùa v× m¶i mª bÉy nhÝm ®· ®Ó hæ b¾t mÊt mét con bß. A Phñ bÞ thèng lÝ P¸ Tra b¾t trãi ®øng vμo mét c©y cét trong gãc nhμ b»ng d©y m©y quÊn tõ ch©n ®Õn vai, chê khi nμo b¾n ®−îc hæ míi tha. Nh−ng A Sö vμ lÝnh dâng cña thèng lÝ kh«ng lïng b¾n ®−îc hæ, A Phñ vÉn bÞ trãi.)

Nh÷ng ®ªm mïa ®«ng trªn nói cao dμi vμ buån, nÕu kh«ng cã bÕp löa s−ëi kia th× MÞ còng ®Õn chÕt hÐo. Mçi ®ªm, MÞ ®· dËy ra thæi löa h¬ tay, hl−ng, kh«ng biÕt bao nhiªu lÇn.

Th−êng khi ®Õn gμ g¸y s¸ng MÞ ngåi dËy ra bÕp s−ëi mét lóc thËt l©u th× c¸c chÞ em trong nhμ míi b¾t ®Çu dËy ra dãm lß bung ng«, nÊu ch¸o lîn. ChØ chîp m¾t ®−îc tõng lóc, MÞ l¹i thøc s−ëi löa suèt ®ªm. Mçi ®ªm, khi nghe tiÕng phï phï thæi bÕp, A Phñ l¹i më m¾t. Ngän löa s−ëi bïng lªn, cïng lóc Êy th× MÞ còng nh×n sang, thÊy m¾t A Phñ trõng trõng, míi biÕt A Phñ cßn sèng.

MÊy ®ªm nay nh− thÕ. Nh−ng MÞ vÉn th¶n nhiªn thæi löa, h¬ tay. NÕu A Phñ lμ c¸i x¸c chÕt ®øng ®Êy, còng thÕ th«i. MÞ vÉn trë dËy, vÉn s−ëi, chØ biÕt chØ cßn ë víi ngän löa. Cã ®ªm A Sö chît vÒ, thÊy MÞ ngåi ®Êy, A Sö ®¸nh MÞ ng· ngay xuèng cöa bÕp. Nh−ng ®ªm sau MÞ vÉn ra s−ëi nh− ®ªm tr−íc.

Lóc Êy ®· khuya. Trong nhμ ®· ngñ yªn, th× MÞ trë dËy thæi löa. Ngän löa bËp bïng s¸ng lªn, MÞ lÐ m¾t tr«ng sang, thÊy hai m¾t A Phñ còng võa më, mét dßng n−íc m¾t lÊp l¸nh bß xuèng hai hâm m¸ ®· x¸m ®en l¹i. Nh×n thÊy t×nh c¶nh nh− thÕ, MÞ chît nhí l¹i ®ªm n¨m tr−íc A Sö trãi MÞ, MÞ còng ph¶i trãi ®øng thÕ kia. NhiÒu lÇn khãc, n−íc m¾t ch¶y xuèng miÖng, xuèng cæ, kh«ng biÕt lau ®i ®−îc. Trêi ¬i, nã b¾t trãi ®øng ng−êi ta ®Õn chÕt, nã b¾t m×nh chÕt còng th«i, nã b¾t trãi ®Õn chÕt ng−êi ®μn bμ ngμy tr−íc còng ë c¸i nhμ nμy. Chóng nã thËt ®éc ¸c. C¬ chõng nμy chØ ®ªm mai lμ ng−êi kia chÕt, chÕt ®au, chÕt ®ãi, chÕt rÐt, ph¶i chÕt. Ta lμ th©n ®μn bμ, nã ®· b¾t ta vÒ tr×nh ma nhμ nã råi th× chØ cßn biÕt ®îi ngμy rò x−¬ng ë ®©y th«i... Ng−êi kia viÖc g× mμ ph¶i chÕt thÕ. A Phñ... MÞ ph¶ng phÊt nghÜ nh− vËy. §¸m than ®· v¹c h¼n löa. MÞ kh«ng thæi, còng kh«ng ®øng lªn. MÞ nhí l¹i ®êi m×nh, MÞ l¹i t−ëng t−îng nh− cã thÓ mét lóc nμo, biÕt ®©u A Phñ ch¼ng ®· (1) Vßng vÝa : vßng ®eo ®Ó tr¸nh tai ho¹ hay bÖnh tËt nh− mét thø bïa hé mÖnh  theo mª tÝn.

13

trèn ®−îc råi, lóc Êy bè con P¸ Tra sÏ b¶o lμ MÞ ®· cëi trãi cho nã, MÞ liÒn ph¶i trãi thay vμo ®Êy, MÞ ph¶i chÕt trªn c¸i cäc Êy. NghÜ thÕ, trong t×nh c¶nh nμy, lμm sao MÞ còng kh«ng thÊy sî...

Lóc Êy, trong nhμ ®· tèi b−ng, MÞ rãn rÐn b−íc l¹i, A Phñ vÉn nh¾m m¾t, nh−ng MÞ t−ëng nh− A Phñ ®−¬ng biÕt cã ng−êi b−íc l¹i... MÞ rót con dao nhá c¾t lóa, c¾t nót d©y m©y. A Phñ cø thë phÌ tõng h¬i, kh«ng biÕt mª hay tØnh.

LÇn lÇn, ®Õn lóc gì ®−îc hÕt d©y trãi ë ng−êi A Phñ th× MÞ còng hèt ho¶ng, MÞ chØ th× thμo ®−îc mét tiÕng “§i ngay...”, råi MÞ nghÑn l¹i. A Phñ bçng khuþu xuèng, kh«ng b−íc næi. Nh−ng tr−íc c¸i chÕt cã thÓ ®Õn n¬i ngay, A Phñ l¹i quËt søc vïng lªn, ch¹y.

MÞ ®øng lÆng trong bãng tèi.

Råi MÞ còng vôt ch¹y ra. Trêi tèi l¾m. Nh−ng MÞ vÉn b¨ng ®i. MÞ ®uæi kÞp A Phñ, ®· l¨n, ch¹y, ch¹y xuèng tíi l−ng dèc, MÞ nãi, thë trong h¬i giã thèc l¹nh buèt :  A Phñ cho t«i ®i.

A Phñ ch−a kÞp nãi, MÞ l¹i nãi :  ë ®©y th× chÕt mÊt.

A Phñ chît hiÓu.

Ng−êi ®μn bμ chª chång ®ã võa cøu sèng m×nh.

A Phñ nãi : “§i víi t«i”. Vμ hai ng−êi l¼ng lÆng ®ì nhau lao ch¹y xuèng dèc nói.

(L−îc phÇn cuèi : Hai ng−êi thμnh vî chång vμ trèn sang PhiÒng Sa. Qu©n Ph¸p trμn tíi, d©n PhiÒng Sa l¹i hoang mang lo sî. A Ch©u, c¸n bé §¶ng ®· t×m ®Õn. A Phñ kÕt nghÜa anh em víi A Ch©u.

Råi A Phñ trë thμnh tiÓu ®éi tr−ëng du kÝch, cïng víi MÞ vμ ®ång ®éi b¶o vÖ quª h−¬ng.)

1953 (Theo TruyÖn T©y B¾c, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1960)

h−íng dÉn häc bµi 1. T×m hiÓu sè phËn vμ tÝnh c¸ch nh©n vËt MÞ qua :  C¶nh ngé bÞ b¾t vÒ lμm d©u g¹t nî, cuéc sèng bÞ ®μy ®o¹ tñi cùc ë nhμ thèng lÝ P¸ Tra.  DiÔn biÕn t©m tr¹ng vμ hμnh ®éng.

(Chó ý ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng MÞ trong ®ªm mïa xu©n vÒ, kÝ øc tuæi thanh xu©n vμ niÒm khao kh¸t sèng trë l¹i, nh÷ng ®ªm c« ®¬n dËy sím s−ëi

14

löa, khi chøng kiÕn c¶nh A Phñ bÞ trãi ®øng, hμnh ®éng c¾t d©y trãi cøu A Phñ vμ cïng A Phñ trèn khái Hång Ngμi,...)

2. Ên t−îng cña anh (chÞ) vÒ tÝnh c¸ch nh©n vËt A Phñ (qua hμnh ®éng ®¸nh nhau víi A Sö, lóc bÞ xö kiÖn vμ khi vÒ lμm c«ng g¹t nî ë nhμ thèng lÝ P¸ Tra). Bót ph¸p cña nhμ v¨n khi miªu t¶ nh©n vËt MÞ vμ nh©n vËt A Phñ cã g× kh¸c nhau ?

3. Nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong quan s¸t vμ diÔn t¶ cña t¸c gi¶ vÒ ®Ò tμi miÒn nói (nÕp sinh ho¹t, phong tôc, thiªn nhiªn, con ng−êi, x©y dùng t×nh huèng, cèt truyÖn, nghÖ thuËt dÉn truyÖn,...) ?

Ghi nhí  Vî chång A Phñ lμ c©u chuyÖn vÒ nh÷ng ng−êi d©n lao ®éng vïng cao T©y B¾c kh«ng cam chÞu bän thùc d©n, chóa ®Êt ¸p bøc, ®μy ®o¹, giam h·m trong cuéc sèng t¨m tèi ®· vïng lªn ph¶n kh¸ng, ®i t×m cuéc sèng tù do.  T¸c phÈm kh¾c ho¹ ch©n thùc nh÷ng nÐt riªng biÖt vÒ phong tôc, tËp qu¸n, tÝnh c¸ch vμ t©m hån ng−êi d©n c¸c d©n téc thiÓu sè b»ng mét giäng v¨n nhÑ nhμng, tinh tÕ, ®−îm mμu s¾c vμ phong vÞ d©n téc, võa giμu tÝnh t¹o h×nh võa giμu chÊt th¬.

LuyÖn tËp Qua sè phËn hai nh©n vËt MÞ vμ A Phñ, h·y ph¸t biÓu ý kiÕn cña anh (chÞ) vÒ gi¸ trÞ nh©n ®¹o cña t¸c phÈm.

15

ViÕt bμi lμm v¨n sè 5 : nghÞ luËn v¨n häc KÕt qu¶ cÇn ®¹t VËn dông ®−îc c¸c tri thøc vμ kÜ n¨ng ®· häc viÕt ®−îc bμi v¨n nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bμn vÒ v¨n häc.

I  H−íng dÉn chung §Ó bμi viÕt ®¹t kÕt qu¶ tèt, anh (chÞ) cÇn thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ sau :  Xem l¹i bμi NghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bμn vÒ v¨n häc.  §äc l¹i c¸c v¨n b¶n v¨n häc ®· häc.

II  Gîi ý mét sè ®Ò bµi 1. Trong mét bøc th− luËn bμn vÒ v¨n ch−¬ng, NguyÔn V¨n Siªu cã viÕt : “V¨n ch−¬ng [...] cã lo¹i ®¸ng thê. Cã lo¹i kh«ng ®¸ng thê. Lo¹i kh«ng ®¸ng thê lμ lo¹i chØ chuyªn chó ë v¨n ch−¬ng. Lo¹i ®¸ng thê lμ lo¹i chuyªn chó ë con ng−êi”. H·y ph¸t biÓu ý kiÕn vÒ quan niÖm trªn.

2. Buy-ph«ng, nhμ v¨n Ph¸p næi tiÕng, cã viÕt : “Phong c¸ch chÝnh lμ ng−êi”. Anh (chÞ) hiÓu ý kiÕn trªn nh− thÕ nμo ?

3. Anh (chÞ) h·y bμy tá quan ®iÓm cña m×nh vÒ ý kiÕn cña nhμ v¨n Ph¸p La B¬-ruy-e : “Khi mét t¸c phÈm n©ng cao tinh thÇn ta lªn vμ gîi cho ta nh÷ng t×nh c¶m cao quý vμ can ®¶m, kh«ng cÇn t×m mét nguyªn t¾c nμo ®Ó ®¸nh gi¸ nã n÷a : ®ã lμ mét cuèn s¸ch hay vμ do mét nghÖ sÜ viÕt ra”.

III  Gîi ý c¸ch lµm bµi §Ò 1. §©y lμ kiÓu bμi nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bμn vÒ v¨n häc. Bμi lμm cÇn cã c¸c néi dung sau :  Ph©n tÝch, lÝ gi¶i hai lo¹i v¨n ch−¬ng “®¸ng thê” vμ “kh«ng ®¸ng thê”.  Nªu ý kiÕn vÒ quan niÖm cña NguyÔn V¨n Siªu.

16

§Ò 2. CÇn l−u ý nh÷ng ý chÝnh sau :  Phong c¸ch chÝnh lμ nÐt ®éc ®¸o vμ phÇn ®ãng gãp riªng cña nhμ v¨n cho ®êi sèng v¨n häc.  Phong c¸ch bao gåm c¶ ph−¬ng diÖn néi dung vμ nghÖ thuËt : + §éc ®¸o vÒ néi dung thÓ hiÖn ë quan niÖm vÒ cuéc sèng vμ con ng−êi tõ viÖc lùa chän ®Ò tμi, x¸c ®Þnh chñ ®Ò, c¸ch lÝ gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò vÒ cuéc sèng vμ con ng−êi,... + §éc ®¸o vÒ nghÖ thuËt thÓ hiÖn ë ph−¬ng thøc biÓu hiÖn, ë viÖc lùa chän c¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt, tæ chøc kÕt cÊu, sö dông ng«n ng÷,...  §iÒu thó vÞ khi ®äc t¸c phÈm v¨n häc lμ ph¸t hiÖn ®−îc nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong phong c¸ch cña mçi nhμ v¨n. §Ò 3. CÇn lμm s¸ng tá mét sè ý sau :  Tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ mét t¸c phÈm hay, theo La B¬-ruy-e, lμ gi¸ trÞ gi¸o dôc cña t¸c phÈm ®ã.  Gi¸ trÞ gi¸o dôc cña t¸c phÈm v¨n häc : “n©ng cao tinh thÇn”, gîi “nh÷ng t×nh c¶m cao quý vμ can ®¶m” cña con ng−êi.

17

Nh©n vËt giao tiÕp KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m v÷ng ®Æc ®iÓm, vai trß vμ t¸c ®éng chi phèi lêi nãi cña c¸c nh©n vËt giao tiÕp trong ho¹t ®éng giao tiÕp.  Cã kÜ n¨ng nãi, viÕt thÝch hîp víi vai giao tiÕp trong tõng ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh.

1. §äc ®o¹n trÝch sau vμ ph©n tÝch theo c¸c c©u hái nªu ë d−íi.

Mét lÇn h¾n ®ang gß l−ng kÐo c¸i xe bß thãc vμo dèc tØnh, h¾n hß mét c©u ch¬i cho ®ì nhäc. H¾n hß r»ng : Muèn ¨n c¬m tr¾ng mÊy giß nμy !

L¹i ®©y mμ ®Èy xe bß víi anh, n× !

Chñ t©m h¾n còng ch¼ng cã ý chßng ghÑo c« nμo, nh−ng mÊy c« g¸i l¹i cø ®Èy vai c« ¶ nμy ra víi h¾n, c−êi nh− n¾c nÎ :

 K×a anh Êy gäi ! Cã muèn ¨n c¬m tr¾ng mÊy giß th× ra ®Èy xe bß víi anh Êy !

ThÞ cong cín :

 Cã khèi c¬m tr¾ng mÊy giß ®Êy ! Nμy, nhμ t«i ¬i, nãi thËt hay nãi kho¸c ®Êy ?

Trμng ngo¸i cæ l¹i vuèt må h«i trªn mÆt c−êi :

 ThËt ®Êy, cã ®Èy th× ra mau lªn !

ThÞ vïng ®øng dËy, ton ton ch¹y l¹i ®Èy xe cho Trμng.

 §· thËt th× ®Èy chø sî g×, ®»ng Êy nhØ.  ThÞ liÕc m¾t, c−êi tÝt.

(Kim L©n, Vî nhÆt)

C©u hái : a) Trong ho¹t ®éng giao tiÕp trªn, c¸c nh©n vËt giao tiÕp cã ®Æc ®iÓm nh− thÕ nμo vÒ løa tuæi, giíi tÝnh, tÇng líp x· héi ?

18

b) C¸c nh©n vËt giao tiÕp chuyÓn ®æi vai ng−êi nãi, vai ng−êi nghe vμ lu©n phiªn l−ît lêi ra sao ? L−ît lêi ®Çu tiªn cña nh©n vËt “thÞ” h−íng tíi ai ? c) C¸c nh©n vËt giao tiÕp trªn cã b×nh ®¼ng vÒ vÞ thÕ x· héi kh«ng ? d) Hä cã quan hÖ xa l¹ hay th©n t×nh khi b¾t ®Çu cuéc giao tiÕp ? e) Nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n s¬, løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp,… chi phèi lêi nãi cña c¸c nh©n vËt nh− thÕ nμo ? (Chó ý c¸ch x−ng h«, c¸ch nãi n¨ng vμ nh÷ng ®iÖu bé, cö chØ phô trî cho lêi nãi cña c¸c nh©n vËt.)

2. §äc ®o¹n trÝch sau vμ ph©n tÝch theo c¸c c©u hái nªu ë d−íi.

Tho¸ng nh×n qua, cô ®· hiÓu c¬ sù råi. Lμm lÝ tr−ëng råi ch¸nh tæng, b©y giê l¹i ®Õn l−ît con cô lμm lÝ tr−ëng, nh÷ng viÖc nh− thÕ nμy cô kh«ng l¹ g×. Cô h·y qu¸t mÊy bμ vî ®ang x−ng xØa chùc t©ng c«ng víi chång :

 C¸c bμ ®i vμo nhμ ; ®μn bμ chØ l«i th«i, biÕt g× !

Råi quay l¹i bän ng−êi lμng, cô dÞu giäng h¬n mét chót :

 C¶ c¸c «ng, c¸c bμ n÷a, vÒ ®i th«i chø ! Cã g× mμ xóm l¹i nh− thÕ nμy ?

Kh«ng ai nãi g×, ng−êi ta l¶ng dÇn ®i. V× nÓ cô b¸ còng cã, nh−ng v× nghÜ ®Õn sù yªn æn cña m×nh còng cã : ng−êi nhμ quª vèn ghÐt l«i th«i. Ai d¹i g× mμ ®øng ú ra ®Êy, cã lμm sao hä triÖu m×nh ®i lμm chøng. Sau cßn tr¬ l¹i ChÝ PhÌo vμ cha con cô b¸. B©y giê cô míi l¹i gÇn h¾n khÏ lay mμ gäi :

 Anh ChÝ ¬i ! Sao anh l¹i lμm ra thÕ ?

ChÝ PhÌo lim dim m¾t, rªn lªn :

 Tao chØ liÒu chÕt víi bè con nhμ mμy ®Êy th«i. Nh−ng tao mμ chÕt th× cã th»ng s¹t nghiÖp, mμ cßn rò tï ch−a biÕt chõng.

Cô b¸ c−êi nh¹t, nh−ng tiÕng c−êi gißn gi· l¾m ; ng−êi ta b¶o cô h¬n ng−êi còng bëi c¸i c−êi :

 C¸i anh nμy nãi míi hay ! Ai lμm g× anh mμ anh ph¶i chÕt ? §êi ng−êi chø cã ph¶i con ngoÐ ®©u ? L¹i say råi ph¶i kh«ng ?

Råi, ®æi giäng cô th©n mËt hái :

 VÒ bao giê thÕ ? Sao kh«ng vμo t«i ch¬i ? §i vμo nhμ uèng n−íc.

ThÊy ChÝ PhÌo kh«ng nhóc nhÝch, cô tiÕp lu«n :

 Nμo ®øng lªn ®i. Cø vμo ®©y uèng n−íc ®·. Cã c¸i g×, ta nãi chuyÖn tö tÕ víi nhau. CÇn g× mμ ph¶i lμm thanh ®éng lªn nh− thÕ, ng−êi ngoμi biÕt, mang tiÕng c¶.

19

Råi võa xèc ChÝ PhÌo, cô võa phμn nμn :

 Khæ qu¸, gi¸ cã t«i ë nhμ th× cã ®©u ®Õn nçi. Ta nãi chuyÖn víi nhau, thÕ nμo còng xong. Ng−êi lín c¶, chØ mét c©u chuyÖn víi nhau lμ ®ñ. ChØ t¹i th»ng lÝ C−êng nãng tÝnh, kh«ng nghÜ tr−íc nghÜ sau. Ai chø anh víi nã cßn cã hä kia ®Êy.

ChÝ PhÌo ch¶ biÕt hä hμng ra lμm sao, nh−ng còng thÊy lßng ngu«i ngu«i.

H¾n cè lμm ra vÎ nÆng nÒ, ngåi lªn. Cô b¸ biÕt r»ng m×nh ®· th¾ng, ®−a m¾t nh¸y con mét c¸i, qu¸t :

 LÝ C−êng ®©u ! Téi mμy ®¸ng chÕt. Kh«ng b¶o ng−êi nhμ ®un n−íc, mau lªn !

(Nam Cao, ChÝ PhÌo)

C©u hái : a) Trong ®o¹n trÝch trªn cã nh÷ng nh©n vËt giao tiÕp nμo ? Tr−êng hîp nμo b¸ KiÕn nãi víi mét ng−êi nghe, tr−êng hîp nμo nãi víi nhiÒu ng−êi nghe ? b) VÞ thÕ cña b¸ KiÕn so víi tõng ng−êi nghe nh− thÕ nμo ? §iÒu ®ã chi phèi c¸ch nãi vμ lêi nãi cña b¸ KiÕn ra sao ? c) §èi víi ChÝ PhÌo, b¸ KiÕn ®· thùc hiÖn mét chiÕn l−îc giao tiÕp nh− thÕ nμo ? H·y ph©n tÝch cô thÓ chiÕn l−îc ®ã theo c¸c b−íc sau ®©y : (1) B¸ KiÕn t×m c¸ch ®uæi hÕt mäi ng−êi vÒ, chØ ®èi tho¹i víi riªng ChÝ PhÌo. (§uæi nh− thÕ nμo vμ ®uæi ®Ó lμm g× ?)

(2) B¸ KiÕn “h¹ nhiÖt” c¬n tøc giËn cña ChÝ PhÌo b»ng c¶ hμnh ®éng vμ lêi nãi. (Chó ý c¸ch nãi, tõ x−ng h«, néi dung lêi nãi.)

(3) B¸ KiÕn n©ng vÞ thÕ cña ChÝ PhÌo lªn ngang hμng víi m×nh (chó ý tõ x−ng h«, c¸ch nãi trèng, c¸ch dïng ng«i gép) vμ nhËn ChÝ PhÌo lμ cã hä hμng.

(4) B¸ KiÕn kÕt téi lÝ C−êng vμ yªu cÇu lÝ C−êng ph¶i tiÕp ®ãn ChÝ PhÌo.

(KÕt téi nh− thÕ nμo ? Môc ®Ých cña viÖc lμm nμy lμ g× ?) d) Víi chiÕn l−îc giao tiÕp nh− trªn, b¸ KiÕn cã ®¹t ®−îc môc ®Ých vμ hiÖu qu¶ giao tiÕp kh«ng ? Nh÷ng ng−êi nghe trong cuéc héi tho¹i víi b¸ KiÕn cã ph¶n øng nh− thÕ nμo khi nghe nh÷ng lêi nãi cña b¸ KiÕn ?

20

Ghi nhí  Trong ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, c¸c nh©n vËt giao tiÕp xuÊt hiÖn trong vai ng−êi nãi (ng−êi viÕt), hoÆc vai ng−êi nghe (ng−êi ®äc) ; ë giao tiÕp d¹ng nãi, c¸c nh©n vËt giao tiÕp th−êng ®æi vai vμ lu©n phiªn l−ît lêi víi nhau.  C¸c nh©n vËt giao tiÕp cã thÓ cã vÞ thÕ ngang hμng hoÆc c¸ch biÖt, cã thÓ xa l¹ hay cã quan hÖ th©n t×nh. Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã cïng víi nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt kh¸c cña tõng ng−êi (løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, vèn sèng, v¨n ho¸,…) lu«n lu«n chi phèi lêi nãi cña hä vÒ néi dung vμ h×nh thøc ng«n ng÷.  §Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých vμ hiÖu qu¶ giao tiÕp, mçi nh©n vËt giao tiÕp tuú thuéc vμo ng÷ c¶nh mμ lùa chän vμ thùc hiÖn mét chiÕn l−îc giao tiÕp phï hîp (bao gåm viÖc lùa chän ®Ò tμi, néi dung, ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷, c¸ch thøc, thø tù nãi hoÆc viÕt,…).

LuyÖn tËp 1. Ph©n tÝch sù chi phèi cña vÞ thÕ x· héi ë c¸c nh©n vËt ®èi víi lêi nãi cña hä trong ®o¹n trÝch sau : Anh MÞch nh¨n nhã, nãi :

 L¹y «ng, «ng lμm phóc tha cho con, mai con ph¶i ®i lμm trõ nî cho «ng nghÞ, kÎo «ng Êy ®¸nh chÕt. ¤ng lÝ cau mÆt, l¾c ®Çu, gi¬ roi song to b»ng ngãn ch©n c¸i lªn trêi, dËm do¹ :

 KÖ mμy, theo lÖnh quan, tao chiÕu sæ ®inh, th× lÇn nμy ®Õn l−ît mμy råi.  C¾n cá con l¹y «ng tr¨m ngh×n mí l¹y, «ng mμ b¾t con ®i th× «ng nghÞ ghÐt con, c¶ nhμ con khæ.

 Th× mμy hÑn lμm ngμy kh¸c víi «ng Êy, kh«ng ®−îc μ ?  §èi víi «ng nghÞ, con lμ chç ®Çy tí, con sî l¾m. Con kh«ng d¸m nãi sai lêi, v× lμ chç con nhê v¶ quanh n¨m. NÕu kh«ng, vî con con chÕt ®ãi.

 ChÕt ®ãi hay chÕt no, tao ®©y kh«ng biÕt, nh−ng giÊy quan ®· søc, tao cø phÐp tao lμm. §øa nμo kh«ng tu©n, ®Ó quan g¾t, tao tr×nh th× rò tï.

 L¹y «ng, «ng th−¬ng phËn nμo con nhê phËn Êy.  MÆc kÖ chóng bay, tao th−¬ng chóng bay, nh−ng ai th−¬ng tao. H«m Êy mμy mμ kh«ng ®i, tao sai tuÇn ®Õn g« cæ l¹i, ®õng kªu.

(NguyÔn C«ng Hoan, Tinh thÇn thÓ dôc)

2. Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a ®Æc ®iÓm vÒ vÞ thÕ x· héi, nghÒ nghiÖp, giíi tÝnh, v¨n ho¸,… cña c¸c nh©n vËt giao tiÕp víi ®Æc ®iÓm trong lêi nãi cña tõng ng−êi ë ®o¹n trÝch sau :

21

Bçng d−ng tÊt c¶ dõng l¹i, d−íi c©y ®òa thÇn, hay ®óng h¬n d−íi ngän roi g©n bß mμ viªn ®éi sÕp T©y võa vung lªn võa qu¸t th¸o : “C¸i gièng tëm nhμ mμy !

Cã cót ®i kh«ng, c¸i gièng tëm !”. ThÕ lμ c¸i ®¸m ®«ng lóc nhóc ®øng s¾p hμng, võa yªn l¹i võa lÆng, hai bªn lÒ ®−êng. G× thÕ nhØ ? Xe « t« quan Toμn quyÒn s¾p ®i qua ®Êy... Xe kia råi ! L¹i c¶ «ng Toμn quyÒn ®©y råi !

 Quan cã c¸i mò hai sõng trªn chãp sä !  Mét chó bÐ con thÇm th×.  å ! C¸i ¸o dμi ®Ñp chöa !  Mét chÞ con g¸i thèt ra.  Ngμi s¾p diÔn thuyÕt ®Êy !  Mét anh sinh viªn kªu lªn.  §«i b¾p ch©n ngμi bäc ñng !  Mét b¸c cu-li xe thë dμi.  RËm r©u, s©u m¾t !  Mét nhμ nho lÈm bÈm.

ThÕ lμ « t« «ng Va-ren ch¹y qua gi÷a hai hμng rμo con ng−êi, l−ng khom l¹i khi ngμi ®Õn gÇn.

(NguyÔn ¸i Quèc, Nh÷ng trß lè hay lμ Va-ren vμ Phan Béi Ch©u)

3. §äc ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái nªu ë d−íi.

Bμ l·o l¸ng giÒng l¹i lËt ®Ët ch¹y sang :

 B¸c trai ®· kh¸ råi chø ?  C¶m ¬n cô, nhμ ch¸u ®· tØnh t¸o nh− th−êng. Nh−ng xem ý h·y cßn lÒ bÒ lÖt bÖt chõng nh− vÉn mái mÖt l¾m.

 Nμy, b¶o b¸c Êy cã trèn ®i ®©u th× trèn. Chø cø n»m ®Êy, chèc n÷a hä vμo thóc s−u, kh«ng cã, hä l¹i ®¸nh trãi th× khæ. Ng−êi èm rÒ rÒ nh− thÕ, nÕu l¹i ph¶i mét trËn ®ßn, nu«i mÊy th¸ng cho hoμn hån.

 V©ng, ch¸u còng ®· nghÜ nh− cô. Nh−ng ®Ó ch¸o nguéi, ch¸u cho nhμ ch¸u ¨n lÊy vμi hóp c¸i ®·. NhÞn su«ng tõ s¸ng h«m qua tíi giê cßn g×.  ThÕ th× ph¶i giôc anh Êy ¨n mau ®i, kÎo n÷a ng−êi ta s¾p söa kÐo vμo råi ®Êy !

Råi bμ l·o lËt ®Ët trë vÒ víi vÎ mÆt b¨n kho¨n.

(Ng« TÊt Tè, T¾t ®Ìn)

C©u hái : a) Bμ l·o hμng xãm vμ chÞ DËu cã vÞ thÕ vμ cã quan hÖ víi nhau nh− thÕ nμo ? §iÒu ®ã chi phèi lêi nãi vμ c¸ch nãi cña hai ng−êi ®èi víi nhau ra sao ?

(Chó ý c¸c tõ x−ng h«, tõ gäi ®¸p vμ néi dung lêi nãi cña hai nh©n vËt,…) b) Ph©n tÝch sù t−¬ng t¸c vÒ hμnh ®éng nãi gi÷a l−ît lêi cña hai nh©n vËt giao tiÕp trong ®o¹n trÝch.

MÉu : hái th¨m  c¶m ¬n. c) Lêi nãi vμ c¸ch nãi cña c¸c nh©n vËt cho thÊy tÝnh c¸ch vμ c¸ch øng xö cña hai ng−êi cã nh÷ng nÐt v¨n ho¸ ®¸ng tr©n träng nh− thÕ nμo ?

22

Vî nhÆt

kim l©n

KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n n−íc ta trong n¹n ®ãi khñng khiÕp n¨m 1945 do thùc d©n Ph¸p vμ ph¸t xÝt NhËt g©y ra.

C¶m nhËn ®−îc niÒm kh¸t khao tæ Êm gia ®×nh, niÒm tin vμo cuéc sèng vμ t×nh th−¬ng yªu ®ïm bäc lÉn nhau gi÷a nh÷ng con ng−êi nghÌo khæ ngay trªn bê vùc cña c¸i chÕt.  N¾m ®−îc nh÷ng nÐt ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña t¸c phÈm trong viÖc t¹o dùng t×nh huèng truyÖn, miªu t¶ t©m lÝ, dùng ®èi tho¹i.

TiÓu dÉn Kim L©n (1920  2007), tªn khai sinh lμ NguyÔn V¨n Tμi, quª ë lμng Phï L−u, x· T©n Hång, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh. Do hoμn c¶nh gia ®×nh khã kh¨n, «ng chØ ®−îc häc hÕt tiÓu häc, råi võa lμm thî s¬n guèc, kh¾c tranh b×nh phong võa viÕt v¨n. N¨m 1944, Kim L©n tham gia Héi V¨n ho¸ cøu quèc, sau ®ã liªn tôc ho¹t ®éng v¨n nghÖ phôc vô kh¸ng chiÕn vμ c¸ch m¹ng (viÕt v¨n, lμm b¸o, diÔn kÞch, ®ãng phim).

T¸c phÈm chÝnh : Nªn vî nªn chång (tËp truyÖn ng¾n, 1955), Con chã xÊu xÝ (tËp truyÖn ng¾n, 1962).

Kim L©n lμ c©y bót chuyªn viÕt truyÖn ng¾n. ¤ng th−êng viÕt vÒ n«ng th«n vμ ng−êi n«ng d©n. ¤ng cã nh÷ng trang viÕt ®Æc s¾c vÒ phong tôc vμ ®êi sèng lμng quª  nh÷ng thó ch¬i vμ sinh ho¹t v¨n ho¸ cæ truyÒn cña ng−êi n«ng d©n vïng ®ång b»ng B¾c Bé, ®−îc gäi lμ nh÷ng “thó ®ång quª”, “phong l−u ®ång ruéng” nh− : Kim l©n ch¬i nói non bé, th¶ chim, ®¸nh vËt, chäi gμ,... ¤ng viÕt ch©n thËt, xóc ®éng vÒ cuéc sèng vμ ng−êi d©n quª mμ «ng hiÓu s©u s¾c c¶nh ngé vμ t©m lÝ cña hä  nh÷ng con ng−êi g¾n bã tha thiÕt víi quª h−¬ng vμ c¸ch m¹ng. Dï viÕt vÒ phong tôc hay con ng−êi, trong t¸c phÈm cña Kim L©n ta vÉn thÊy thÊp tho¸ng cuéc sèng vμ con ng−êi cña lμng quª ViÖt Nam nghÌo khæ, thiÕu thèn mμ vÉn yªu ®êi ; thËt thμ, chÊt ph¸c mμ th«ng minh, hãm hØnh, tμi hoa. N¨m 2001 Kim L©n ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Nhμ n−íc vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.

23

Vî nhÆt lμ truyÖn ng¾n xuÊt s¾c nhÊt cña Kim L©n in trong tËp Con chã xÊu xÝ (1962). TiÒn th©n cña truyÖn ng¾n nμy lμ tiÓu thuyÕt Xãm ngô c−  ®−îc viÕt ngay sau C¸ch m¹ng th¸ng T¸m nh−ng dang dë vμ thÊt l¹c b¶n th¶o. Sau khi hoμ b×nh lËp l¹i (1954), «ng dùa vμo mét phÇn cèt truyÖn cò ®Ó viÕt truyÖn ng¾n nμy.

  

V¨n b¶n (L−îc phÇn ®Çu : Tr−íc kia mçi chiÒu ®i lμm vÒ, Trμng chØ ®i mét m×nh, anh th−êng ®ïa vui víi lò trÎ trong xãm ngô c−. Nh−ng ®é nμy, trªn ®−êng vÒ nhμ, ng−êi ta thÊy anh tá ra mái mÖt, vÎ mÆt ®¨m chiªu, lo l¾ng vμ lò trÎ còng ñ rò, kh«ng buån ra ®ãn anh n÷a.)

C¸i ®ãi ®· trμn ®Õn xãm nμy tù lóc nμo. Nh÷ng gia ®×nh tõ nh÷ng vïng Nam §Þnh, Th¸i B×nh, ®éi chiÕu lò l−ît bång bÕ, d¾t dÝu nhau lªn xanh x¸m nh− nh÷ng bãng ma, vμ n»m ngæn ngang kh¾p lÒu chî. Ng−êi chÕt nh− ng¶ r¹. Kh«ng buæi s¸ng nμo ng−êi trong lμng ®i chî, ®i lμm ®ång kh«ng gÆp ba bèn c¸i th©y n»m cßng queo bªn ®−êng. Kh«ng khÝ vÈn lªn mïi Èm thèi cña r¸c r−ëi vμ mïi g©y cña x¸c ng−êi.

Gi÷a c¸i c¶nh tèi sÇm l¹i v× ®ãi kh¸t Êy, mét buæi chiÒu ng−êi trong xãm bçng thÊy Trμng vÒ víi mét ng−êi ®μn bμ n÷a. MÆt h¾n cã mét vÎ g× phín phë kh¸c th−êng. H¾n tñm tØm c−êi nô mét m×nh vμ hai m¾t th× s¸ng lªn lÊp l¸nh.

Ng−êi ®μn bμ ®i sau h¾n chõng ba bèn b−íc. ThÞ c¾p c¸i thóng con, ®Çu h¬i cói xuèng, c¸i nãn r¸ch tμng nghiªng nghiªng che khuÊt ®i nöa mÆt. ThÞ cã vÎ rãn rÐn, e thÑn. MÊy ®øa trÎ con thÊy l¹ véi ch¹y ra ®ãn xem. Sî chóng nã ®ïa nh− ngμy tr−íc, Trμng véi vμng nghiªm nÐt mÆt, l¾c ®Çu ra hiÖu kh«ng b»ng lßng.

MÊy ®øa trÎ ®øng dõng l¹i, nh×n Trμng, ®ét nhiªn cã ®øa gμo lªn :  Anh Trμng ¬i !  Trμng quay ®Çu l¹i. Nã l¹i cong cæ gμo lªn lÇn n÷a  Ch«ng vî hμi(1).

Trμng bËt c−êi :  Bè ranh !

Ng−êi ®μn bμ cã vÎ khã chÞu l¾m. ThÞ nhÝu ®«i l«ng mμy l¹i, ®−a tay lªn xãc xãc l¹i tμ ¸o. Ng· t− xãm chî vÒ chiÒu cμng x¸c x¬, heo hót. Tõng trËn giã tõ c¸nh ®ång thæi vμo, ng¨n ng¾t. Hai bªn d·y phè, óp sóp, tèi om, kh«ng nhμ nμo cã ¸nh ®Ìn, löa. D−íi nh÷ng gèc ®a, gèc g¹o xï x×, bãng nh÷ng ng−êi ®ãi dËt dê ®i l¹i lÆng lÏ nh− nh÷ng bãng ma. TiÕng qu¹ trªn mÊy c©y g¹o ngoμi b·i chî cø gμo lªn tõng håi thª thiÕt.

(1) Ch«ng vî hμi (nãi l¸i) : hai vî chång.

24

Nh×n theo bãng Trμng vμ bãng ng−êi ®μn bμ lñi thñi ®i vÒ bÕn, ng−êi trong xãm l¹ l¾m. Hä ®øng c¶ trong ng−ìng cöa nh×n ra bμn t¸n. H×nh nh− hä còng hiÓu ®−îc ®«i phÇn. Nh÷ng khu«n mÆt hèc h¸c u tèi cña hä bçng d−ng r¹ng rì h¼n lªn. Cã c¸i g× l¹ lïng vμ t−¬i m¸t thæi vμo cuéc sèng ®ãi kh¸t, t¨m tèi Êy cña hä. Mét ng−êi thë dμi. Ng−êi kh¸c khÏ th× thÇm hái :  Ai ®Êy nhØ ?... Hay lμ ng−êi d−íi quª bμ cô Tø míi lªn ?  Ch¶ ph¶i, tõ ngμy cßn må ma «ng cô Tø (1) cã thÊy hä m¹c nμo lªn th¨m ®©u.  Qu¸i nhØ ?

Im mét lóc, cã ng−êi bçng l¹i c−êi lªn rung róc.  Hay lμ vî anh cu Trμng ? õ, khÐo mμ vî anh cu Trμng thËt anh em ¹, tr«ng chÞ ta thÌn thÑn hay ®¸o ®Ó.  ¤i chao ! Giêi ®Êt nμy cßn r−íc c¸i cña nî ®êi vÒ. BiÕt cã nu«i næi nhau sèng qua ®−îc c¸i th× nμy kh«ng ?

Hä cïng nÝn lÆng.

Ng−êi ®μn bμ nh− còng biÕt xung quanh ng−êi ta ®ang nh×n dån c¶ vÒ phÝa m×nh, thÞ cμng ng−îng nghÞu, ch©n nä b−íc dÝu c¶ vμo ch©n kia. H¾n còng biÕt thÕ, nh−ng h¾n l¹i lÊy vËy lμm thÝch ý l¾m, c¸i mÆt cø vªnh lªn tù ®¾c víi m×nh.

(L−îc mét ®o¹n : Trªn ®−êng vÒ nhμ, ng−êi ®μn bμ th× ng−îng nghÞu, cßn Trμng th× tá ra thÝch chÝ vμ tù ®¾c. ThØnh tho¶ng hä nãi víi nhau nh÷ng lêi vông vÒ, lóng tóng.)

ThÞ l¼ng lÆng theo h¾n vμo trong nhμ, c¸i nhμ v¾ng teo ®øng róm rã trªn m¶nh v−ên mäc læn nhæn nh÷ng bói cá d¹i. ThÞ ®¶o m¾t nh×n xung quanh, c¸i ngùc gÇy lÐp nh« lªn, nÐn mét tiÕng thë dμi. Trμng x¨m x¨m b−íc vμo trong nhμ, nhÊc tÊm phªn r¸ch sang mét bªn, thu dän nh÷ng niªu b¸t, xèng ¸o vøt bõa bén c¶ trªn gi−êng, d−íi ®Êt. H¾n quay l¹i nh×n thÞ c−êi c−êi :  Kh«ng cã ng−êi ®μn bμ, nhμ cöa thÕ ®Êy !

ThÞ nhÕch mÐp c−êi nh¹t nhÏo. Trμng vç vç xuèng gi−êng ®on ®¶ :  Ngåi ®©y !... Ngåi xuèng ®©y, tù nhiªn...

Ng−êi ®μn bμ theo lêi h¾n ngåi mím xuèng mÐp gi−êng. C¶ hai bçng cïng ng−îng nghÞu. Trμng ®øng t©y ng©y ra gi÷a nhμ mét lóc, chît h¾n thÊy sê sî.

ChÝnh h¾n còng kh«ng hiÓu sao h¾n sî, h¾n lÊm lÐt b−íc véi mÊy b−íc ra s©n g¾t lªn :  Sao h«m nay bμ l·o vÒ muén thÕ kh«ng biÕt !

(1) Lóc «ng cô Tø cßn sèng.

25

H¾n loanh quanh hÕt ch¹y ra ngâ ®øng ngãng, l¹i ch¹y vμo s©n nh×n trém vμo trong nhμ. ThÞ vÉn ngåi mím ë mÐp gi−êng, hai tay «m kh− kh− c¸i thóng, mÆt bÇn thÇn.

H¾n nghÜ bông : “Qu¸i sao nã l¹i buån thÕ nhØ ?... å sao nã l¹i buån thÕ nhØ ?...”. H¾n nhæ vu v¬ mét b·i n−íc bät, tñm tØm c−êi mét m×nh. Nh×n thÞ ngåi ngay gi÷a nhμ, ®Õn b©y giê h¾n vÉn cßn ngê ngî nh− kh«ng ph¶i thÕ. Ra h¾n ®· cã vî råi ®Êy − ? Hμ ! ViÖc x¶y ra thËt h¾n còng kh«ng ngê, h¾n còng chØ tÇm ph¬ tÇm phμo ®©u cã hai bËn, Êy thÕ mμ thμnh vî thμnh chång... Ýt l©u nay h¾n xe thãc Liªn ®oμn(1) lªn tØnh. Mçi bËn qua cöa nhμ kho l¹i thÊy mÊy chÞ con g¸i ngåi vªu ra ë ®Êy. H¾n ®o¸n hä ngåi ®Êy nhÆt h¹t r¬i h¹t v·i, hay ai cã c«ng viÖc g× gäi ®Õn th× lμm. Mét lÇn h¾n ®ang gß l−ng kÐo c¸i xe bß thãc vμo dèc tØnh, h¾n hß mét c©u ch¬i cho ®ì nhäc. H¾n hß r»ng : Muèn ¨n c¬m tr¾ng mÊy giß nμy !

L¹i ®©y mμ ®Èy xe bß víi anh, n× !

Chñ t©m h¾n còng ch¼ng cã ý chßng ghÑo c« nμo, nh−ng mÊy c« g¸i l¹i cø ®Èy vai c« ¶ nμy ra víi h¾n, c−êi nh− n¾c nÎ :  K×a anh Êy gäi ! Cã muèn ¨n c¬m tr¾ng mÊy giß th× ra ®Èy xe bß víi anh Êy !

ThÞ cong cín :  Cã khèi c¬m tr¾ng mÊy giß ®Êy ! Nμy, nhμ t«i ¬i, nãi thËt hay nãi kho¸c ®Êy ?

Trμng ngo¸i cæ l¹i vuèt må h«i trªn mÆt c−êi :  ThËt ®Êy, cã ®Èy th× ra mau lªn !

ThÞ vïng ®øng dËy, ton ton ch¹y l¹i ®Èy xe cho Trμng.  §· thËt th× ®Èy chø sî g×, ®»ng Êy nhØ.  ThÞ liÕc m¾t, c−êi tÝt.

Trμng thÝch l¾m. Tõ cha sinh mÑ ®Î ®Õn giê, ch−a cã ng−êi con g¸i nμo c−êi víi h¾n t×nh tø nh− thÕ.

LÇn thø hai, Trμng võa tr¶ hμng xong, ngåi uèng n−íc ë ngoμi cæng chî tØnh th× thÞ ë ®©u sÇm sËp ch¹y ®Õn. ThÞ ®øng tr−íc mÆt h¾n s−ng sØa nãi :  §iªu ! Ng−êi thÕ mμ ®iªu !

(1) Liªn ®oμn : mét tæ chøc thu gom thãc cho ph¸t xÝt NhËt ë n−íc ta tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945.

26

H¾n gi−¬ng m¾t nh×n thÞ, kh«ng hiÓu. ThËt ra lóc Êy h¾n còng ch−a nhËn ra thÞ lμ ai. H«m nay thÞ r¸ch qu¸, ¸o quÇn t¶ t¬i nh− tæ ®Øa, thÞ gÇy säp h¼n ®i, trªn c¸i khu«n mÆt l−ìi cμy x¸m xÞt chØ cßn thÊy hai con m¾t.  H«m Êy leo lÎo c¸i måm hÑn xuèng, thÕ mμ mÊt mÆt. μ, h¾n nhí ra råi, h¾n toÐt miÖng c−êi.  Ch¶ h«m Êy th× h«m nay vËy. Nμy h½ng ngåi xuèng ¨n miÕng giÇu ®·.  Cã ¨n g× th× ¨n, ch¶ ¨n giÇu.

ThÞ vÉn ®øng cong cín tr−íc mÆt h¾n.  §Êy, muèn ¨n g× th× ¨n.

H¾n vç vç vμo tói.  RÝch bè cu(1), hë !

Hai con m¾t tròng ho¸y cña thÞ tøc th× s¸ng lªn, thÞ ®on ®¶ :  ¡n thËt nh¸ ! õ ¨n th× ¨n sî g×.

ThÕ lμ thÞ ngåi sμ xuèng, ¨n thËt. ThÞ c¾m ®Çu ¨n mét chÆp bèn b¸t b¸nh ®óc liÒn ch¼ng chuyÖn trß g×. ¡n xong thÞ cÇm däc ®«i ®òa quÖt ngang miÖng, thë :  Hμ, ngon ! VÒ chÞ Êy thÊy hôt tiÒn th× bá bè.

H¾n c−êi :  Lμm ®Õch g× cã vî. Nμy nãi ®ïa chø cã vÒ víi tí th× ra khu©n hμng lªn xe råi cïng vÒ.

Nãi thÕ Trμng còng t−ëng lμ nãi ®ïa, ai ngê thÞ vÒ thËt. Míi ®Çu anh chμng còng chîn, nghÜ : thãc g¹o nμy ®Õn c¸i th©n m×nh còng ch¶ biÕt cã nu«i næi kh«ng, l¹i cßn ®Ìo bßng(2). Sau kh«ng biÕt nghÜ thÕ nμo h¾n tÆc l−ìi mét c¸i :  ChËc, kÖ !

H«m Êy h¾n ®−a thÞ vμo chî tØnh bá tiÒn ra mua cho thÞ c¸i thóng con ®ùng vμi thø lÆt vÆt vμ ra hμng c¬m ®¸nh mét b÷a thËt no nª råi cïng ®Èy xe bß vÒ...

Trμng chît ®øng dõng l¹i, l¾ng tai nghe. Ngoμi ®Çu ngâ cã tiÕng ng−êi hóng h¾ng ho, mét bμ l·o tõ ngoμi rÆng tre läng khäng ®i vμo. Bμ l·o võa ®i

(1) RÝch bè cu (tiÕng Ph¸p båi, ghÐp tõ riche (giμu cã) vμ beaucoup (nhiÒu)) : nhiÒu tiÒn.

(2) §Ìo bßng : mang thªm, v−íng bËn thªm vμo m×nh mét c¸i g× khã gì ra ®−îc.

27

võa lÈm bÈm tÝnh to¸n g× trong miÖng. ThÊy mÑ, Trμng reo lªn nh− mét ®øa trÎ, vμ gäi víi vμo trong nhμ :  U ®· vÒ ®Êy !

H¾n lËt ®Ët ch¹y ra ®ãn.  H«m nay sao u vÒ muén thÕ ! Lμm t«i ®îi nãng c¶ ruét.

Bμ cô Tø nhÊp nh¸y hai con m¾t nh×n Trμng, chËm ch¹p hái :  Cã viÖc g× thÕ vËy ?  Th× u h½ng cø vμo trong nhμ ®· nμo.

Bμ l·o phÊp pháng b−íc theo con vμo trong nhμ. §Õn gi÷a s©n bμ l·o ®øng s÷ng l¹i, bμ l·o cμng ng¹c nhiªn h¬n. Qu¸i, sao l¹i cã ng−êi ®μn bμ nμo ë trong Êy nhØ ? Ng−êi ®μn bμ nμo l¹i ®øng ngay ®Çu gi−êng th»ng con m×nh thÕ kia ?

Sao l¹i chμo m×nh b»ng u ? Kh«ng ph¶i con c¸i §ôc mμ. Ai thÕ nhØ ? Bμ l·o hÊp h¸y cÆp m¾t cho ®ì nhoÌn v× tù d−ng bμ l·o thÊy m¾t m×nh nhoÌn ra th× ph¶i.

Bμ l·o nh×n kÜ ng−êi ®μn bμ lÇn n÷a, vÉn ch−a nhËn ra ng−êi nμo. Bμ l·o quay l¹i nh×n con tá ý kh«ng hiÓu.

Trμng t−¬i c−êi :  Th× u h½ng vμo ngåi lªn gi−êng lªn giÕc chÜnh chÖn c¸i ®· nμo.

Bμ l·o lËp cËp b−íc vμo. Ng−êi ®μn bμ t−ëng bμ l·o giμ c¶, ®iÕc l¸c, thÞ cÊt tiÕng chμo lÇn n÷a :  U ®· vÒ ¹ ! ¤ hay, thÕ lμ thÕ nμo nhØ ? Bμ l·o b¨n kho¨n ngåi xuèng gi−êng. Trμng nh¾c mÑ :  K×a nhμ t«i nã chμo u.

ThÊy mÑ vÉn ch−a hiÓu, h¾n b−íc l¹i gÇn nãi tiÕp :  Nhμ t«i nã míi vÒ lμm b¹n víi t«i ®Êy u ¹ ! Chóng t«i ph¶i duyªn ph¶i kiÕp víi nhau... Ch¼ng qua nã còng lμ c¸i sè c¶...

Bμ l·o cói ®Çu nÝn lÆng. Bμ l·o hiÓu råi. Lßng ng−êi mÑ nghÌo khæ Êy cßn hiÓu ra biÕt bao nhiªu c¬ sù, võa ai o¸n võa xãt th−¬ng cho sè kiÕp ®øa con m×nh. Chao «i, ng−êi ta dùng vî g¶ chång cho con lμ lóc trong nhμ ¨n nªn lμm næi, nh÷ng mong sinh con ®Î c¸i më mÆt sau nμy. Cßn m×nh th×... Trong kÏ m¾t kÌm nhÌm cña bμ rØ xuèng hai dßng n−íc m¾t... BiÕt r»ng chóng nã cã nu«i næi nhau sèng qua ®−îc c¬n ®ãi kh¸t nμy kh«ng.

28

Bμ l·o khÏ thë dμi ngöng lªn, ®¨m ®¨m nh×n ng−êi ®μn bμ. ThÞ cói mÆt xuèng, tay v©n vª tμ ¸o ®· r¸ch bît. Bμ l·o nh×n thÞ vμ bμ nghÜ : Ng−êi ta cã gÆp b−íc khã kh¨n, ®ãi khæ nμy, ng−êi ta míi lÊy ®Õn con m×nh. Mμ con m×nh míi cã vî ®−îc... Th«i th× bæn phËn bμ lμ mÑ, bμ ®· ch¼ng lo l¾ng ®−îc cho con...

May ra mμ qua khái ®−îc c¸i tao ®o¹n(1) nμy th× th»ng con bμ còng cã vî, nã yªn bÒ nã, ch¼ng may ra «ng giêi b¾t chÕt còng ph¶i chÞu chø biÕt thÕ nμo mμ lo cho hÕt ®−îc ?

Bμ l·o khÏ dÆng h¾ng mét tiÕng, nhÑ nhμng nãi víi “nμng d©u míi” :  õ, th«i th× c¸c con ®· ph¶i duyªn ph¶i kiÕp víi nhau, u còng mõng lßng...

Trμng thë ®¸nh phμo mét c¸i, ngùc nhÑ h¼n ®i. H¾n ho khÏ mét tiÕng, b−íc tõng b−íc dμi ra s©n. Bμ cô Tø vÉn tõ tèn tiÕp lêi :  Nhμ ta th× nghÌo con ¹. Vî chång chóng mμy liÖu mμ b¶o nhau lμm ¨n.

Råi ra may mμ «ng giêi cho kh¸... BiÕt thÕ nμo hë con, ai giμu ba hä, ai khã ba ®êi ? Cã ra th× råi con c¸i chóng mμy vÒ sau.

Bμ l·o ®¨m ®¨m nh×n ra ngoμi. Bãng tèi trïm lÊy hai con m¾t. Ngoμi xa dßng s«ng s¸ng tr¾ng uèn khóc trong c¸nh ®ång tèi. Mïi ®èt ®èng rÊm(2) ë nh÷ng nhμ cã ng−êi chÕt theo giã tho¶ng vμo khÐt lÑt. Bμ l·o thë nhÑ ra mét h¬i dμi. Bμ l·o nghÜ ®Õn «ng l·o, nghÜ ®Õn ®øa con g¸i ót. Bμ l·o nghÜ ®Õn cuéc ®êi cùc khæ dμi d»ng dÆc cña m×nh. Vî chång chóng nã lÊy nhau, cuéc ®êi chóng nã liÖu cã h¬n bè mÑ tr−íc kia kh«ng ?...  Con ngåi xuèng ®©y. Ngåi xuèng ®©y cho ®ì mái ch©n.

Bμ l·o nh×n ng−êi ®μn bμ, lßng ®Çy th−¬ng xãt. Nã b©y giê lμ d©u lμ con trong nhμ råi. Ng−êi ®μn bμ khÏ nhóc nhÝch, thÞ vÉn khÐp nÐp ®øng nguyªn chç cò. Bμ l·o h¹ thÊp giäng xuèng th©n mËt :  KÓ cã ra lμm ®−îc d¨m ba m©m th× ph¶i ®Êy, nh−ng nhμ m×nh nghÌo, còng ch¶ ai ng−êi ta chÊp nhÆt chi c¸i lóc nμy. Cèt lμm sao chóng mμy hoμ thuËn lμ u mõng råi. N¨m nay th× ®ãi to ®Êy. Chóng mμy lÊy nhau lóc nμy, u th−¬ng qu¸...

Bμ cô nghÑn lêi kh«ng nãi ®−îc n÷a, n−íc m¾t cø ch¶y xuèng rßng rßng.

(1) Tao ®o¹n (tõ cæ) : thêi buæi, giai ®o¹n.

(2) ë ®©y, nh÷ng nhμ cã ng−êi chÕt, v× qu¸ nghÌo  kh«ng cã tiÒn mua h−¬ng, ®· ®èt ®èng rÊm cèt cã khãi ®Ó xua ®i tö khÝ.

29

(L−îc mét ®o¹n : C¶nh gia ®×nh tr−íc lóc ®i ngñ ; vî chång Trμng s−îng sïng ch¼ng biÕt nãi g× ; cã tiÕng hê khãc v¼ng ®Õn tõ phÝa nh÷ng nhμ cã ng−êi chÕt ®ãi.)

S¸ng h«m sau, mÆt trêi lªn b»ng con sμo, Trμng míi trë dËy. Trong ng−êi ªm ¸i löng l¬ nh− ng−êi võa ë trong giÊc m¬ ®i ra. ViÖc h¾n cã vî ®Õn h«m nay h¾n vÉn cßn ngì ngμng nh− kh«ng ph¶i.

H¾n ch¾p hai tay sau l−ng l÷ng th÷ng b−íc ra s©n. ¸nh n¾ng buæi s¸ng mïa hÌ s¸ng lo¸ xãi vμo hai con m¾t cßn cay sÌ cña h¾n. H¾n chíp chíp liªn håi mÊy c¸i, vμ bçng võa chît nhËn ra, xung quanh m×nh cã c¸i g× võa thay ®æi míi mÎ, kh¸c l¹. Nhμ cöa, s©n v−ên h«m nay ®Òu ®−îc quÐt t−íc, thu dän s¹ch sÏ gän gμng. MÊy chiÕc quÇn ¸o r¸ch nh− tæ ®Øa vÉn v¾t kh−¬m m−¬i niªn(1) ë mét gãc nhμ ®· thÊy ®em ra s©n hong. Hai c¸i ang(2) n−íc vÉn ®Ó kh« cong ë d−íi gèc æi ®· kÝn n−íc ®Çy ¨m ¾p. §èng r¸c mïn tung bμnh ngay lèi ®i ®· hãt s¹ch.

Ngoμi v−ên ng−êi mÑ ®ang lói hói giÉy nh÷ng bói cá mäc nham nhë. Vî h¾n quÐt l¹i c¸i s©n, tiÕng chæi tõng nh¸t kªu sμn s¹t trªn mÆt ®Êt. C¶nh t−îng thËt ®¬n gi¶n, b×nh th−êng nh−ng ®èi víi h¾n l¹i rÊt thÊm thÝa c¶m ®éng.

Bçng nhiªn h¾n thÊy h¾n th−¬ng yªu g¾n bã víi c¸i nhμ cña h¾n l¹ lïng. H¾n ®· cã mét gia ®×nh. H¾n sÏ cïng vî sinh con ®Î c¸i ë ®Êy. C¸i nhμ nh− c¸i tæ Êm che m−a che n¾ng. Mét nguån vui s−íng, phÊn chÊn ®ét ngét trμn ngËp trong lßng. B©y giê h¾n míi thÊy h¾n nªn ng−êi, h¾n thÊy h¾n cã bæn phËn ph¶i lo l¾ng cho vî con sau nμy. H¾n x¨m x¨m ch¹y ra gi÷a s©n, h¾n còng muèn lμm mét viÖc g× ®Ó dù phÇn tu söa l¹i c¨n nhμ.

Bμ cô Tø chît thÊy con giai ®· dËy, bμ l·o nhÑ nhμng b¶o nμng d©u :  Anh Êy dËy råi ®Êy. Con ®i dän c¬m ¨n ch¼ng muén.  V©ng.

Ng−êi ®μn bμ l¼ng lÆng ®i vμo trong bÕp. Trμng nom thÞ h«m nay kh¸c l¾m, râ rμng lμ ng−êi ®μn bμ hiÒn hËu ®óng mùc kh«ng cßn vÎ g× chao ch¸t cháng lán(3) nh− mÊy lÇn Trμng gÆp ë ngoμi tØnh. Kh«ng biÕt cã ph¶i v× míi lμm d©u mμ thÞ tu chÝ lμm ¨n kh«ng ? Bμ mÑ Trμng còng nhÑ nhâm, t−¬i tØnh kh¸c ngμy th−êng, c¸i mÆt bñng beo u ¸m cña bμ r¹ng rì h¼n lªn. Bμ l·o x¨m (1) Kh−¬m m−¬i niªn (khÈu ng÷) : l©u, nhiÒu n¨m ; ë ®©y ý nãi quÇn ¸o ®Ó l©u kh«ng giÆt giò, ph¬i phãng.

(2) Ang : ®å ®ùng n−íc b»ng gèm.

(3) Chao ch¸t cháng lán : nãi n¨ng ®anh ®¸, chua ngoa (tr¸i nghÜa víi dÞu dμng, lÔ phÐp).

30

x¾n thu dän, quÐt t−íc nhμ cöa. H×nh nh− ai nÊy ®Òu cã ý nghÜ r»ng thu xÕp cöa nhμ cho quang quÎ, nÒn nÕp th× cuéc ®êi hä cã thÓ kh¸c ®i, lμm ¨n cã ckhÊm kh¸ h¬n.

B÷a c¬m ngμy ®ãi tr«ng thËt th¶m h¹i. Gi÷a c¸i mÑt r¸ch cã ®éc mét lïm rau chuèi th¸i rèi, vμ mét ®Üa muèi ¨n víi ch¸o, nh−ng c¶ nhμ ®Òu ¨n rÊt ngon lμnh. Bμ cô võa ¨n võa kÓ chuyÖn lμm ¨n, gia c¶nh víi con d©u. Bμ l·o nãi toμn chuyÖn vui, toμn chuyÖn sung s−íng vÒ sau nμy :  Trμng ¹. Khi nμo cã tiÒn ta mua lÊy ®«i gμ. Tao tÝnh r»ng c¸i chç ®Çu bÕp kia lμm c¸i chuång gμ th× tiÖn qu¸. Nμy ngo¶nh ®i ngo¶nh l¹i ch¶ mÊy mμ cã ngay ®μn gμ cho mμ xem...

Trμng chØ v©ng. Trμng v©ng rÊt ngoan ngo·n. Ch−a bao giê trong nhμ nμy mÑ con l¹i ®Çm Êm, hoμ hîp nh− thÕ. C©u chuyÖn trong b÷a ¨n ®ang ®μ vui bçng ngõng l¹i. Niªu ch¸o lâng bâng, mçi ng−êi ®−îc cã l−ng l−ng hai b¸t ®· hÕt nh½n.

Bμ l·o ®Æt ®òa b¸t xuèng, nh×n hai con vui vÎ :  Chóng mμy ®îi u nh¸. Tao cã c¸i nμy hay l¾m c¬.

Bμ l·o lËt ®Ët ch¹y xuèng bÕp, lÔ mÔ b−ng ra mét c¸i nåi khãi bèc lªn nghi ngót. Bμ l·o ®Æt c¸i nåi xuèng bªn c¹nh mÑt c¬m, cÇm c¸i m«i võa khuÊy khuÊy võa c−êi :  ChÌ ®©y.  Bμ l·o móc ra mét b¸t  ChÌ kho¸n(1) ®©y, ngon ®¸o ®Ó c¬.

Ng−êi con d©u ®ãn lÊy c¸i b¸t, ®−a lªn m¾t nh×n, hai con m¾t thÞ tèi l¹i.

ThÞ ®iÒm nhiªn vμ vμo miÖng. Trμng cÇm c¸i b¸t thø hai mÑ ®−a cho, ng−êi mÑ vÉn t−¬i c−êi, ®on ®¶ :  C¸m ®Êy mμy ¹, h×. Ngon ®¸o ®Ó, cø thö ¨n mμ xem. Xãm ta khèi nhμ cßn ch¶ cã c¸m mμ ¨n ®Êy.

Trμng cÇm ®«i ®òa, gît mét miÕng bá véi vμo miÖng. MÆt h¾n chun ngay l¹i, miÕng c¸m ®¾ng ch¸t vμ nghÑn bø trong cæ. B÷a c¬m tõ ®Êy kh«ng ai nãi c©u g×, hä c¾m ®Çu ¨n cho xong lÇn, hä tr¸nh nh×n mÆt nhau. Mét nçi tñi hên len vμo t©m trÝ mäi ng−êi.

(1) ChÌ kho¸n : mét thø chÌ ngon, nÊu b»ng ®Ëu xanh (®·i s¹ch vá) thËt nhuyÔn ; ®©y lμ c¸ch gäi cña vïng quª Kim L©n, nh÷ng n¬i kh¸c gäi lμ chÌ kho.

31

Ngoμi ®×nh bçng déi lªn mét håi trèng, dån dËp, véi v·. §μn qu¹ trªn nh÷ng c©y g¹o cao chãt vãt ngoμi b·i chî hèt ho¶ng bay vï lªn, l−în thμnh tõng ®¸m bay vÈn trªn nÒn trêi nh− nh÷ng ®¸m m©y ®en.

Ng−êi con d©u khÏ thë dμi, thÞ nãi lÝ nhÝ trong miÖng :  Trèng g× ®Êy, u nhØ ?  Trèng thóc thuÕ ®Êy. §»ng th× nã b¾t giång ®ay, ®»ng th× nã b¾t ®ãng thuÕ. Giêi ®Êt nμy kh«ng ch¾c ®· sèng qua ®−îc ®©u c¸c con ¹...  Bμ l·o ngo¶nh véi ra ngoμi. Bμ l·o kh«ng d¸m ®Ó con d©u nh×n thÊy bμ khãc.

Ng−êi con d©u cã vÎ l¹ l¾m, thÞ lÈm bÈm :  ë ®©y vÉn ph¶i ®ãng thuÕ c¬ μ ?

Im lÆng mét lóc thÞ l¹i tiÕp :  Trªn m¹n Th¸i Nguyªn, B¾c Giang ng−êi ta kh«ng chÞu ®ãng thuÕ n÷a ®©u. Ng−êi ta cßn ph¸ c¶ kho thãc cña NhËt, chia cho ng−êi ®ãi n÷a ®Êy.

Trμng thÇn mÆt ra nghÜ ngîi. C¸i mÆt to lín bÆm l¹i, khã ®¨m ®¨m. MiÕng c¸m ngËm trong miÖng h¾n ®· b· ra ch¸t xÝt... H¾n ®ang nghÜ ®Õn nh÷ng ng−êi ph¸ kho thãc NhËt.

Trμng hái véi trong miÕng ¨n :  ViÖt Minh ph¶i kh«ng ?  õ, sao nhμ biÕt ?

Trμng kh«ng tr¶ lêi. Trong ý nghÜ cña h¾n vôt hiÖn ra c¶nh nh÷ng ng−êi nghÌo ®ãi Çm Çm kÐo nhau ®i trªn ®ª Sép. §»ng tr−íc cã l¸ cê ®á to l¾m.

H«m Êy h¾n l¸ng m¸ng nghe ng−êi ta nãi hä lμ ViÖt Minh ®Êy. Hä ®i c−íp thãc ®Êy. Trμng kh«ng hiÓu g× sî qu¸, kÐo véi xe thãc cña Liªn ®oμn t¾t c¸nh ®ång ®i lèi kh¸c. μ ra hä ®i ph¸ kho thãc chia cho ng−êi ®ãi. Tù d−ng h¾n thÊy ©n hËn, tiÕc rÎ vÈn v¬, khã hiÓu.

Ngoμi ®×nh tiÕng trèng thóc thuÕ vÉn dån dËp. MÑ vμ vî Trμng ®· bu«ng ®òa ®øng dËy.

Trong ãc Trμng vÉn thÊy ®¸m ng−êi ®ãi vμ l¸ cê ®á bay phÊp phíi...

(TruyÖn ng¾n ViÖt Nam 1945  1985, NXB Gi¸o dôc, 1985)

32

h−íng dÉn häc bµi 1. Dùa vμo m¹ch truyÖn, cã thÓ chia t¸c phÈm thμnh mÊy ®o¹n ? Nªu ý chÝnh cña mçi ®o¹n vμ cho biÕt m¹ch truyÖn ®· ®−îc dÉn d¾t nh− thÕ nμo.

2. V× sao ng−êi d©n xãm ngô c− l¹i ng¹c nhiªn khi thÊy anh Trμng ®i cïng víi mét ng−êi ®μn bμ l¹ vÒ nhμ ? Sù ng¹c nhiªn cña d©n lμng, cña bμ cô Tø, vμ cña chÝnh Trμng n÷a cho thÊy t¸c gi¶ ®· s¸ng t¹o ®−îc mét t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o nh− thÕ nμo ? T×nh huèng truyÖn ®ã cã t¸c dông g× ®èi víi néi dung, ý nghÜa cña t¸c phÈm ?

3. Dùa vμo néi dung truyÖn, gi¶i thÝch nhan ®Ò Vî nhÆt. Qua hiÖn t−îng “nhÆt ®−îc vî” cña Trμng, anh (chÞ) hiÓu g× vÒ t×nh c¶nh vμ th©n phËn cña ng−êi n«ng d©n nghÌo trong n¹n ®ãi khñng khiÕp n¨m 1945 ?

4. Kim L©n ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn tinh tÕ vμ s©u s¾c nh− thÕ nμo khi thÓ hiÖn niÒm khao kh¸t tæ Êm gia ®×nh cña nh©n vËt Trμng (lóc quyÕt ®Þnh lÊy vî, khi dÉn vî vÒ qua xãm ngô c− vμ nhÊt lμ trong buæi s¸ng ®Çu tiªn sau khi cã vî) ?

5. Ph©n tÝch t©m tr¹ng buån vui xen lÉn cña bμ cô Tø. Qua ®ã, anh (chÞ) hiÓu g× vÒ tÊm lßng cña bμ mÑ n«ng d©n nμy ?

6. T×m hiÓu nghÖ thuËt viÕt truyÖn ng¾n cña Kim L©n : c¸ch kÓ chuyÖn hÊp dÉn, c¸ch dùng c¶nh g©y Ên t−îng víi nhiÒu chi tiÕt ®Æc s¾c, ®èi tho¹i sinh ®éng, miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt tinh tÕ, sö dông ng«n ng÷ n«ng th«n nhuÇn nhÞ, tù nhiªn.

Ghi nhí TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n kh«ng chØ miªu t¶ t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n n−íc ta trong n¹n ®ãi khñng khiÕp n¨m 1945 mμ cßn thÓ hiÖn ®−îc b¶n chÊt tèt ®Ñp vμ søc sèng k× diÖu cña hä : ngay trªn bê vùc cña c¸i chÕt, hä vÉn h−íng vÒ sù sèng, kh¸t khao tæ Êm gia ®×nh vμ th−¬ng yªu ®ïm bäc lÉn nhau. Néi dung nh©n ®¹o s©u s¾c vμ c¶m ®éng ®ã ®−îc thÓ hiÖn qua mét t×nh huèng truyÖn ®éc ®¸o, c¸ch kÓ chuyÖn hÊp dÉn, miªu t¶ t©m lÝ kh¸ tinh tÕ, dùng ®èi tho¹i sinh ®éng.

LuyÖn tËp 1. §o¹n v¨n nμo, chi tiÕt nμo cña t¸c phÈm g©y xóc ®éng vμ ®Ó l¹i Ên t−îng s©u s¾c nhÊt cho anh (chÞ) ? V× sao ?

2. Ph©n tÝch ý nghÜa ®o¹n kÕt cña t¸c phÈm.

33

NghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i

KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu vμ biÕt c¸ch lμm bμi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i.  ViÕt ®−îc bμi v¨n nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i.

1. T×m hiÓu ®Ò vμ lËp dμn ý §Ò bμi §Ò 1. Ph©n tÝch truyÖn ng¾n Tinh thÇn thÓ dôc cña NguyÔn C«ng Hoan. §Ò 2. H·y t×m hiÓu sù kh¸c nhau vÒ tõ ng÷, vÒ giäng v¨n gi÷a hai v¨n b¶n Ch÷ ng−êi tö tï (NguyÔn Tu©n) vμ H¹nh phóc cña mét tang gia (trÝch Sè ®á  Vò Träng Phông). Gi¶i thÝch v× sao cã sù kh¸c nhau ®ã.

Gîi ý th¶o luËn §Ò 1 a) T×m hiÓu ®Ò Khi nãi ph©n tÝch mét truyÖn ng¾n lμ nãi ®Õn thao t¸c chÝnh (chø kh«ng ph¶i lμ thao t¸c duy nhÊt) cÇn vËn dông. ViÕt v¨n nghÞ luËn nhiÒu khi ph¶i dïng phèi hîp c¸c thao t¸c nh− ph©n tÝch, b×nh luËn, gi¶i thÝch, chøng minh,…

Muèn ph©n tÝch, ph¶i ®äc toμn bé truyÖn, råi t¸ch ra tõng ph−¬ng diÖn ®Ó kh¶o s¸t, nhËn xÐt ; sau ®ã chän ba, bèn ph−¬ng diÖn ®Æc s¾c vμ tiªu biÓu nhÊt ®Ó tr×nh bμy. b) LËp dμn ý Më bμi : Giíi thiÖu ng¾n gän truyÖn ng¾n Tinh thÇn thÓ dôc.

Th©n bμi :  §Æc s¾c cña kÕt cÊu truyÖn.

34

 M©u thuÉn vμ tÝnh chÊt trμo phóng cña truyÖn.  §Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña truyÖn (ng«n ng÷ ng−êi kÓ chuyÖn vμ ng«n ng÷ c¸c nh©n vËt).  Gi¸ trÞ hiÖn thùc vμ ý nghÜa phª ph¸n cña truyÖn.

KÕt bμi : §¸nh gi¸ chung vÒ truyÖn ng¾n Tinh thÇn thÓ dôc (cã thÓ nªu nh÷ng ®ãng gãp cña truyÖn ng¾n ®èi víi dßng v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n nãi riªng vμ v¨n häc ViÖt Nam nãi chung). §Ò 2 a) T×m hiÓu ®Ò  Cã sù kh¸c nhau vÒ tõ ng÷ ®−îc sö dông trong hai v¨n b¶n kh«ng ? Nh÷ng lo¹i tõ ng÷ nμo xuÊt hiÖn nhiÒu trong v¨n b¶n Ch÷ ng−êi tö tï ? Nh÷ng lo¹i tõ ng÷ nμo xuÊt hiÖn nhiÒu trong v¨n b¶n H¹nh phóc cña mét tang gia ? (Nªu dÉn chøng cô thÓ.) V× sao cã nh÷ng sù kh¸c nhau ®ã ? Theo anh (chÞ), nguyªn nh©n nμo lμ chñ yÕu ?  Cã sù kh¸c nhau vÒ giäng v¨n trong hai v¨n b¶n kh«ng ? Sù kh¸c nhau ®ã lμ g× ? b) LËp dμn ý Më bμi : V¨n häc cÇn sù phong phó vμ ®a d¹ng ®Ó t¸i hiÖn mu«n mÆt kh¸c nhau cña ®êi sèng. NghÖ thuËt sö dông tõ ng÷ vμ giäng v¨n còng gãp phÇn t¹o nªn sù phong phó, ®a d¹ng ®ã.

Th©n bμi : Cã thÓ viÕt theo tr×nh tù :  Sù kh¸c nhau vÒ tõ ng÷ ®−îc sö dông trong hai v¨n b¶n (nªu dÉn chøng ®Ó chøng minh).  Sù kh¸c nhau vÒ giäng v¨n trong hai v¨n b¶n (nªu dÉn chøng ®Ó chøng minh).  Gi¶i thÝch v× sao cã sù kh¸c nhau ®ã.

KÕt bμi : §¸nh gi¸ chung sù kh¸c nhau vÒ tõ ng÷, giäng v¨n trong hai v¨n b¶n.

2. Tõ c¸c ®Ò bμi vμ gîi ý th¶o luËn ë trªn, anh (chÞ) h·y nªu ®èi t−îng vμ néi dung cña bμi nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i.

35

Ghi nhí  §èi t−îng cña bμi nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i rÊt ®a d¹ng : cã thÓ lμ gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm nãi chung, cã thÓ chØ lμ mét ph−¬ng diÖn, thËm chÝ mét khÝa c¹nh néi dung hay nghÖ thuËt cña mét t¸c phÈm hoÆc cña c¸c t¸c phÈm, ®o¹n trÝch kh¸c nhau.  Bμi nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i th−êng cã c¸c néi dung :  Giíi thiÖu t¸c phÈm hoÆc ®o¹n trÝch v¨n xu«i cÇn nghÞ luËn.  Ph©n tÝch gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt theo ®Þnh h−íng cña ®Ò hoÆc mét sè khÝa c¹nh ®Æc s¾c nhÊt cña t¸c phÈm, ®o¹n trÝch.  Nªu ®¸nh gi¸ chung vÒ t¸c phÈm, ®o¹n trÝch.

LuyÖn tËp NghÖ thuËt ch©m biÕm, ®¶ kÝch trong truyÖn ng¾n “Vi hμnh” cña NguyÔn ¸i Quèc.

36

Rõng xμ nu

NguyÔn trung thμnh

KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc t− t−ëng c¬ b¶n mμ t¸c gi¶ göi g¾m qua nh÷ng h×nh t−îng cña t¸c phÈm : sù lùa chän con ®−êng ®i cña d©n téc ta trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i kÎ thï.  ThÊy ®−îc vÎ ®Ñp sö thi vμ nÐt ®Æc s¾c T©y Nguyªn, ý nghÜa vμ gi¸ trÞ cña t¸c phÈm trong hoμn c¶nh chiÕn ®Êu chèng MÜ cøu n−íc lóc bÊy giê vμ trong thêi ®¹i ngμy nay.

TiÓu dÉn NguyÔn Trung Thμnh (bót danh kh¸c lμ Nguyªn Ngäc) tªn khai sinh lμ NguyÔn V¨n B¸u, sinh n¨m 1932, quª ë huyÖn Th¨ng B×nh, tØnh Qu¶ng Nam. N¨m 1950 «ng vμo bé ®éi, sau ®ã lμm phãng viªn b¸o Qu©n ®éi nh©n d©n Liªn khu V. Nh÷ng n¨m th¸ng l¨n lén trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ë Liªn khu V ®· gióp «ng hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ T©y Nguyªn, ®Ó sau khi tËp kÕt ra B¾c cã thÓ viÕt cuèn tiÓu thuyÕt ®Çu tay §Êt n−íc ®øng lªn (t¸c phÈm ®−îc tÆng gi¶i NhÊt  Gi¶i th−ëng Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam 1954  1955). Sau n¨m 1954, «ng cßn cã nh÷ng s¸ng t¸c phôc vô c«ng cuéc x©y dùng cuéc sèng míi ë miÒn B¾c, nh− tËp truyÖn ng¾n RÎo cao (1961). N¨m 1962, «ng t×nh nguyÖn trë vÒ chiÕn tr−êng miÒn Nam, ho¹t ®éng ë Qu¶ng Nam vμ T©y Nguyªn. Víi bót danh NguyÔn Trung Thμnh, NguyÔn Trung Thμnh

«ng ®· viÕt nhiÒu t¸c phÈm cã tiÕng vang lín trong ®êi sèng lóc bÊy giê, nh− tËp truyÖn vμ kÝ Trªn quª h−¬ng

nh÷ng anh hïng §iÖn Ngäc (1969) vμ tiÓu thuyÕt §Êt Qu¶ng (1971  1974). Sau th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n−íc, «ng tiÕp tôc cèng hiÕn cho phong trμo v¨n nghÖ cña n−íc nhμ. ¤ng tõng lμ Uû viªn Ban ChÊp hμnh Héi Nhμ v¨n ViÖt Nam, Tæng biªn tËp b¸o V¨n nghÖ.

37

TruyÖn ng¾n Rõng xμ nu ®−îc viÕt n¨m 1965 (ra m¾t lÇn ®Çu tiªn trªn t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n gi¶i phãng Trung Trung Bé sè 2/1965, sau ®ã in trong tËp Trªn quª h−¬ng nh÷ng anh hïng §iÖn Ngäc) lμ t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt trong sè c¸c s¸ng t¸c cña Nguyªn Ngäc viÕt trong nh÷ng n¨m kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc MÜ. V¨n b¶n d−íi ®©y cã l−îc mét sè ®o¹n.

V¨n b¶n Lμng ë trong tÇm ®¹i b¸c cña ®ån giÆc. Chóng nã b¾n, ®· thμnh lÖ, mçi ngμy hai lÇn, hoÆc buæi s¸ng sím vμ xÕ chiÒu, hoÆc ®øng bãng vμ sÈm tèi, hoÆc nöa ®ªm vμ trë gμ g¸y. HÇu hÕt ®¹n ®¹i b¸c ®Òu r¬i vμo ngän ®åi xμ nu(1) c¹nh con n−íc lín(2). C¶ rõng xμ nu hμng v¹n c©y kh«ng cã c©y nμo kh«ng bÞ th−¬ng. Cã nh÷ng c©y bÞ chÆt ®øt ngang nöa th©n m×nh, ®æ μo μo nh− mét trËn b·o. ë chç vÕt th−¬ng, nhùa øa ra, trμn trÒ, th¬m ngμo ng¹t, long lanh n¾ng hÌ gay g¾t, råi dÇn dÇn bÇm l¹i, ®en vμ ®Æc quyÖn thμnh tõng côc m¸u lín.

Trong rõng Ýt cã lo¹i c©y sinh s«i n¶y në khoÎ nh− vËy. C¹nh mét c©y xμ nu míi ng· gôc, ®· cã bèn n¨m c©y con mäc lªn, ngän xanh rên, h×nh nhän mòi tªn lao th¼ng lªn bÇu trêi. Còng cã Ýt lo¹i c©y ham ¸nh s¸ng mÆt trêi ®Õn thÕ.

Nã phãng lªn rÊt nhanh ®Ó tiÕp lÊy ¸nh n¾ng, thø ¸nh n¾ng trong rõng räi tõ trªn cao xuèng tõng luång lín th¼ng t¾p, lãng l¸nh v« sè h¹t bôi vμng tõ nhùa c©y bay ra, th¬m mì mμng. Cã nh÷ng c©y con võa lín ngang tÇm ngùc ng−êi l¹i bÞ ®¹i b¸c chÆt ®øt lμm ®«i. ë nh÷ng c©y ®ã, nhùa cßn trong, chÊt dÇu cßn lo·ng, vÕt th−¬ng kh«ng lμnh ®−îc, cø loÐt m·i ra, n¨m m−êi h«m th× c©y chÕt. Nh−ng còng cã nh÷ng c©y v−ît lªn ®−îc cao h¬n ®Çu ng−êi, cμnh l¸ sum sª nh− nh÷ng con chim ®· ®ñ l«ng mao, l«ng vò. §¹n ®¹i b¸c kh«ng giÕt næi chóng, nh÷ng vÕt th−¬ng cña chóng chãng lμnh nh− trªn mét th©n thÓ c−êng tr¸ng. Chóng v−ît lªn rÊt nhanh, thay thÕ nh÷ng c©y ®· ng·... Cø thÕ hai ba n¨m nay rõng xμ nu −ìn tÊm ngùc lín cña m×nh ra, che chë cho lμng... §øng trªn ®åi xμ nu Êy tr«ng ra xa, ®Õn hÕt tÇm m¾t còng kh«ng thÊy g× kh¸c ngoμi nh÷ng ®åi xμ nu nèi tiÕp tíi ch©n trêi. * *

*

(1) Xμ nu : mét lo¹i c©y hä th«ng, nhùa vμ gç ®Òu cã gi¸ trÞ, mäc rÊt nhiÒu ë Kon Tum. (2) Con n−íc lín : suèi n−íc lín.

38

Ba n¨m ®i lùc l−îng

(1)

b÷a nay Tnó míi cã dÞp ghÐ vÒ th¨m lμng. Th»ng bÐ Heng gÆp ë con

n−íc lín dÉn anh vÒ. Ngμy anh ra ®i nã míi ®øng ®Õn ngang bông anh, ch−a biÕt mang cñi, chØ míi ®eo c¸i xμ lÐt

(2)

nhá xÝu theo ng−êi lín ra rÉy. B©y giê nã mang mét khÈu sóng tr−êng M¸t, (3)

dÉn anh ®i. VÉn lμ con ®−êng cò, qua c¸i nμ b¾p

(4)

®· trång s¾n vμ c©y pom chu

v¾t lªn hai c¸i

dèc ®øng s÷ng ®· ®−îc c¾t ra tõng bùc, chui qua mét rõng l¸ch rËm ngμy m−a th× v« sè v¾t l¸, råi ®Õn c¸i lμng nhá cña anh. Nh−ng nÕu kh«ng cã ng−êi dÉn, ch¾c ch¾n Tnó kh«ng d¸m ®i mét m×nh. §−êng cò nay ch»ng chÞt hÇm ch«ng, hè ch«ng, cø m−êi phót l¹i gÆp mét giμn thß

(5)

chuÈn

(6)

bÞ s½n, cÇn thß c¨ng nh− d©y n¸, ®¸nh mét ph¸t ch¾c ch¾n gÉy ®«i èng quyÓn , l−ìi thß tõng ®«i, tõng ®«i g¸c lªn giμn, s¾c l¹nh. Th»ng bÐ Heng lín lªn còng Ýt nãi nh− nh÷ng ng−êi d©n lμng X« Man nμy. Nã ®éi mét c¸i mò sôp xin ®−îc cña anh gi¶i phãng qu©n nμo ®ã, mÆc mét chiÕc ¸o bμ ba dμi phÕt ®Ýt, vÉn ®ãng khè, sóng ®eo chÐo ngang l−ng ra vÎ mét ng−êi lÝnh thùc sù.

(L−îc mét ®o¹n : Trªn ®−êng dÉn Tnó vÒ lμng, Heng kÓ l¹i nh÷ng ®æi thay sau khi Tnó ®i v¾ng : DÝt ®· lμm BÝ th− chi bé. Tnó chît nhí ®Õn nh÷ng kØ niÖm vÒ Mai, ng−êi vî ®· bÞ giÆc giÕt h¹i. VÒ ®Õn lμng,Tnó ®−îc mäi ng−êi ®ãn tiÕp nång nhiÖt.)

Mét bμn tay nÆng trÞch n¾m chÆt lÊy vai anh nh− mét k×m s¾t. Anh quay l¹i : Cô MÕt ! ¤ng cô vÉn qu¾c th−íc nh− x−a, r©u b©y giê ®· dμi tíi ngùc vμ vÉn ®en bãng, m¾t vÉn s¸ng vμ xÕch ng−îc, vÕt sÑo ë m¸ bªn ph¶i vÉn l¸ng bãng. ¤ng ë trÇn, ngùc c¨ng nh− mét c©y xμ nu lín. ¤ng cô ®Èy Tnó ra mét b−íc, nh×n anh tõ ®Çu ®Õn ch©n, råi ph¸ lªn c−êi :  Hμ hμ !... §eo c¶ t«m x«ng

(7)

vÒ μ... anh “lùc l−îng”... §−îc !

Tnó hiÓu ý «ng cô. ¤ng kh«ng bao giê khen “Tèt ! Giái !”. Nh÷ng khi võa ý nhÊt, «ng chØ nãi “§−îc !”.

Lóc «ng cô MÕt nãi, mäi ng−êi ®Òu im bÆt. ¤ng nãi nh− ra lÖnh, s¸u m−¬i tuæi råi mμ tiÕng nãi vÉn å å, déi vang trong lång ngùc :  CÊp chØ huy cho vÒ mÊy ®ªm ?... Mét ®ªm μ, ®−îc ! Cho mét ®ªm, vÒ mét ®ªm, cho hai ®ªm, vÒ hai ®ªm, ph¶i chÊp hμnh cho ®óng. §ªm nay mμy ë nhμ tau.

(L−îc mét ®o¹n : Cô MÕt dÉn Tnó ra m¸ng n−íc ®Çu lμng. Dï ®· röa ë suèi råi, nh−ng Tnó vÉn xóc ®éng ®Ó cho vßi n−íc cña lμng m×nh giéi lªn kh¾p ng−êi nh− ngμy tr−íc.)

* * *

(1) Lùc l−îng (nãi t¾t) : lùc l−îng vò trang cña MÆt trËn D©n téc gi¶i phãng miÒn Nam ViÖt Nam. (2) Xμ lÐt : gïi.

(3) Nμ b¾p : rÉy b¾p (rÉy trång ng«).

(4) Pom chu : mét lo¹i c©y cã nhiÒu bét, dïng lμm l−¬ng thùc.

(5) Giμn thß : mét lo¹i bÉy.

(6) èng quyÓn : èng ch©n, c¼ng ch©n.

(7) T«m x«ng (tiÕng Anh : thompson) : mét lo¹i sóng tiÓu liªn MÜ.

39

B÷a c¬m tèi ë nhμ cô MÕt, ngoμi mãn canh tμu m«n b¹c hμ(1) nÊu l¹t trong èng nøa, cßn cã thªm mÊy con c¸ chua. §ã lμ mãn ®Æc biÖt cô MÕt ®·i ng−êi ®i xa vÒ. Tnó më èng l−¬ng kh«, xóc cho «ng cô mét muçng muèi. ¤ng cô b¶o :  Tau còng cßn nöa lon muèi cña huyÖn th−ëng con DÝt ngμy nã ®i ®¹i héi chiÕn sÜ thi ®ua, nã vÒ chia ®Òu cho mçi bÕp mét phÇn. Nh−ng c¸i ®ã ®Ó dμnh cho ng−êi ®au. Cßn c¸i nμy mμy cho th× tau ¨n. ¤ng cô kh«ng nªm muèi vμo canh. ¤ng chia cho mçi ng−êi mÊy h¹t, hä ¨n sèng tõng h¹t, ngËm rÊt l©u trong miÖng ®Ó nghe chÊt mÆn ®Ëm ®μ tan dÇn.

C¬m g¹o tr¾ng ghÕ rÊt nhiÒu cñ pom chu. ¤ng cô b−ng chÐn c¬m nãi nh− thanh minh :  N¨m nay lμng kh«ng ®ãi. G¹o ®ñ ¨n tíi mïa suèt(2). Nh−ng ph¶i ®Ó dμnh, dù tr÷ mçi bÕp cho ®−îc ba n¨m. Mμy ®i c¸ch m¹ng, ng−êi chØ huy còng d¹y mμy råi, ®¸nh th»ng MÜ ph¶i ®¸nh dμi.

Råi ®ét ngét, «ng cô hái :  M−êi ngãn tay mμy vÉn côt thÕ μ ? Kh«ng mäc ra ®−îc n÷a μ ?... õ... ¤ng cô ®Æt chÐn c¬m xuèng, giËn d÷ :  Nh−ng lμng biÕt råi chí ?... §−îc ! Ngãn tay cßn hai ®èt còng b¾n sóng ®−îc. Mμy cã ®i qua chç rõng xμ nu gÇn con n−íc lín kh«ng ? Nã vÉn sèng ®Êy. Kh«ng cã c©y g× m¹nh b»ng c©y xμ nu ®Êt ta. C©y mÑ ng·, c©y con mäc lªn. §è nã giÕt hÕt rõng xμ nu nμy !... K×a, ¨n ®i chí ! G¹o ng−êi Str¸ m×nh lμm ra ngon nhÊt rõng nói nμy ®Êy, con ¹... ... C¬m n−íc xong, tõ phÝa nhμ −ng(3) cã ai ®Êy ®¸nh lªn mét håi mâ dμi l¹i ba tiÕng. D©n lμng lò l−ît kÐo tíi nhμ cô MÕt. C¸c c« g¸i dôi t¾t ®uèc ë cÇu thang tr−íc khi b−íc vμo nhμ. Còng cã ng−êi, c¸c bμ cô, cÇm c¶ c©y ®uèc cßn ch¸y rùc ®i th¼ng vμo, soi lªn mÆt Tnó, nh×n ®i nh×n l¹i thËt kÜ råi nÐm bã ®uèc vμo bÕp, löa bèc lªn, ch¸y giÇn giËt. C¸c «ng cô th× ch−a b−íc lªn cÇu thang ®· nãi oang oang :  Th»ng Tnó ®©u råi ! Cho nã ¨n no råi chí, «ng MÕt ?

Cã tiÕng mét bμ giμ :  Bän ®μn «ng nμy, xª ra mét chót cho con DÝt nã ngåi víi chí. DÝt ¬i, ngåi ®©y con !

(1) B¹c hμ : däc mïng.

(2) Mïa suèt : mïa tuèt lóa, mïa thu ho¹ch.

(3) Nhμ −ng : nhμ héi häp, sinh ho¹t chung cña d©n lμng, nh− nhμ r«ng cña ng−êi Ba-na.

40

Tnó ngöng nh×n lªn. DÝt ®· ngåi sôp xuèng tr−íc mÆt anh, hai ch©n xÕp vÒ mét bªn, ®−a tay kÐo tÊm v¸y che kÝn c¶ gãt ch©n. Tnó bÊt chît nghe mét luång l¹nh r©n r©n ë mÆt vμ ë ngùc. Mai ! Tr−íc m¾t anh lμ Mai ®Êy ! Anh kh«ng ngê DÝt lín lªn l¹i gièng Mai ®Õn thÕ. C¸i mòi h¬i trßn cña DÝt ngμy nay ®· th¼ng vμ nhá l¹i, hai hμng l«ng mμy ®Ëm ®Õn che tèi c¶ ®«i m¾t më to, b×nh th¶n, trong suèt. DÝt nh×n Tnó b»ng ®«i m¾t Êy rÊt l©u, trong khi bèn, n¨m ®øa bÐ, ®øa nμo còng tranh chç ngåi gÇn chÞ DÝt. Råi chÞ hái Tnó, giäng h¬i l¹nh lïng :  §ång chÝ vÒ cã giÊy kh«ng ?

Tnó kh«ng hiÓu :  GiÊy g× ?  GiÊy cÊp trªn cho nghØ phÐp ®ã. Kh«ng cã giÊy, trèn vÒ th× kh«ng ®−îc.

Uû ban ph¶i b¾t th«i.

Tnó c−êi å. Anh ®Þnh ®ïa, b¶o nhí lμng qu¸ trèn vÒ th¨m lμng mét b÷a, nh−ng nh×n ®«i m¾t nghiªm kh¾c cña DÝt vμ nghe c¸i im lÆng chê ®îi chung quanh, anh më tói ¸o, lÊy mét m¶nh giÊy nhá ®−a cho chÞ.  B¸o c¸o ®ång chÝ chÝnh trÞ viªn x· ®éi...

DÝt cÇm tê giÊy, soi lªn ¸nh löa. Hμng chôc c¸i ®Çu chôm l¹i, mÊy ®øa bÐ l¾p b¾p ®¸nh vÇn. DÝt ®äc rÊt l©u, ®äc ®i ®äc l¹i ®Õn ba lÇn. Cô MÕt hái :  §óng chí ? Nã cã phÐp chí ?

DÝt ®−a tr¶ l¹i cho Tnó. B©y giê chÞ míi c−êi :  §óng råi, cã ch÷ kÝ ng−êi chØ huy. Sao anh vÒ cã mét ®ªm th«i ?

Råi chÞ tr¶ lêi :  Th«i còng ®−îc. VÒ mét ®ªm cho lμng thÊy mÆt lμ ®−îc råi. Bän em miÖng ®øa nμo còng nh¾c anh m·i.

TiÕng c−êi nãi im ®i mét lóc bÊy giê l¹i rén lªn chËt c¶ c¨n nhμ nhá.  Cã ch÷ kÝ cña ng−êi chØ huy ®ã nghe !  Tèt l¾m råi !  Mét ®ªm th«i, mai l¹i ®i råi, Ýt qu¸, tiÕc qu¸ !

TiÕng «ng cô MÕt å å ¸t tÊt c¶ :  Hμ hμ... ®−îc ! ¤ng cô ®Èy hai, ba ®øa bÐ ra, b−íc tíi ngåi xuèng tr−íc bÕp löa, c¹nh Tnó. ¤ng cô gâ èng ®iÕu lªn ®Çu «ng t¸o, bÎ mét que nøa nhá ë s¹p, cÈn thËn

41

xoi cho hÕt tμn thuèc trong èng ®iÕu, råi ngöng lªn, nh×n quanh mét l−ît.

Mäi ng−êi ®· ngåi ®©u vμo ®Êy vμ l¾ng chê. ¤ng cô b¾t ®Çu nãi.

Bªn ngoμi lÊm tÊm mét trËn m−a ®ªm, r× rμo nh− giã nhÑ. ¤ng cô kh«ng cÊt cao giäng, tiÕng nãi rÊt trÇm :  ¤ng giμ bμ giμ th× biÕt råi. Thanh niªn cã ®øa biÕt, cã ®øa ch−a biÕt râ.

Cßn lò con nÝt th× ch−a biÕt.  ¤ng cô trõng m¾t nh×n lò trÎ, chóng nã c¶m thÊy c¸i nghiªm trang trong lêi «ng giμ, ®øa nμo ®øa nÊy ngåi im lÆng thin thÝt, d¸n m¾t vμo miÖng «ng cô.  Tnó, anh Tnó cña chóng mμy vÒ råi ®ã.  ¤ng cô ®Æt bμn tay ch¾c nÞch lªn vai Tnó.  Anh Tnó mμ tau ®· kÓ cho chóng mμy nghe bao nhiªu lÇn råi ®ã. §Êy, nã ®Êy, nã ®i gi¶i phãng qu©n ®¸nh giÆc, nay nã vÒ th¨m lμng mét ®ªm, cÊp trªn cho vÒ mét ®ªm, cã ch÷ kÝ ng−êi chØ huy, chÞ bÝ th− coi råi. Nã ®Êy ! Nã lμ ng−êi Str¸ m×nh. Cha mÑ nã chÕt sím, lμng X« Man nμy nu«i nã. §êi nã khæ, nh−ng bông nã s¹ch nh− n−íc suèi lμng ta. §ªm nay tau kÓ chuyÖn nã cho c¶ lμng nghe, ®Ó mõng nã vÒ th¨m lμng. Ng−êi Str¸ ai cã c¸i tai, ai cã c¸i bông th−¬ng nói, th−¬ng n−íc, h·y l¾ng mμ nghe, mμ nhí. Sau nμy tau chÕt råi, chóng mμy ph¶i kÓ l¹i cho con ch¸u nghe...

(L−îc mét ®o¹n : Cô MÕt kÓ l¹i chuyÖn cò, lóc Tnó vμ Mai cßn bÐ, nh−ng ®· gãp phÇn tÝch cùc vμo viÖc nu«i giÊu c¸n bé ë trong rõng.)

* *

*

Anh c¸n bé ë trong rõng lóc bÊy giê lμ anh QuyÕt. Tõ ngμy th»ng MÜ  DiÖm tíi rõng nói nμy, kh«ng b÷a nμo nã kh«ng ®i lïng, kh«ng ®ªm nμo chã cña nã vμ sóng cña nã kh«ng sña vang c¶ rõng. Nh−ng d©n lμng X« Man vÉn tù hμo : n¨m n¨m, ch−a hÒ cã mét c¸n bé bÞ giÆc b¾t hay giÕt trong rõng lμng nμy. Lóc ®Çu thanh niªn ®i nu«i vμ g¸c cho c¸n bé. Th»ng MÜ  DiÖm biÕt ®−îc, nã b¾t thanh niªn. Nã treo cæ anh Xót lªn c©y v¶(1) ®Çu lμng.  Ai nu«i céng s¶n th× coi ®ã !

Råi nã cÊm thanh niªn ®i rõng. Bμ giμ «ng giμ thay thanh niªn ®i nu«i c¸n bé. Nã l¹i biÕt ®−îc. Nã giÕt bμ Nhan, chÆt ®Çu cét tãc treo ®Çu sóng.

Sau cïng ®Õn lò trÎ thay «ng giμ, bμ giμ. Trong ®¸m ®ã, h¨ng nhÊt cã Tnó vμ Mai. HÔ Tnó ®i rÉy th× Mai ®i víi c¸n bé. HÔ Mai ë nhμ gi÷ con DÝt cho mÑ (1) V¶ : mét lo¹i c©y hä sung, th©n vμ l¸ ®Òu to, nhiÒu nhùa, gç mÒm vμ xèp, qu¶ ¨n ®−îc.

42

th× Tnó ®i. Còng cã b÷a c¶ hai ®øa cïng ®i. Chóng ë l¹i lu«n ngoμi rõng ban ®ªm. §Ó c¸n bé ngñ mét m×nh ngoμi rõng mét ®ªm, bông d¹ kh«ng yªn ®−îc.

Lì giÆc lïng, ai dÉn c¸n bé ch¹y. Anh QuyÕt hái :  C¸c em kh«ng sî giÆc b¾t μ ? Nã giÕt nh− anh Xót, nh− bμ Nhan ®ã.

Tnó ®ang n»m trong lßng anh QuyÕt, ngåi dËy, tung c¸i då(1) ra :  Cô MÕt nãi : C¸n bé lμ §¶ng. §¶ng cßn, nói n−íc nμy cßn.

Trong rõng, anh QuyÕt d¹y Tnó vμ Mai häc ch÷. Anh chÎ nøa, ®Ëp giËp ra, ghÐp l¹i thμnh mÊy tÊm b¶ng to b»ng ba bμn tay. Ba anh em ®èt khãi xμ nu x«ng b¶ng nøa ®en kÞt råi lÊy nhùa c©y lu«ng tê ngheo(2) phÕt lªn mét líp dμy, röa n−íc còng kh«ng phai ®−îc. Tnó ®i ba ngμy ®−êng tíi nói Ngäc Linh mang vÒ mét xμ lÐt ®Çy ®¸ tr¾ng lμm phÊn. Mai häc giái h¬n Tnó, ba th¸ng ®äc ®−îc ch÷, viÕt ®−îc c¸i ý trong bông m×nh muèn, s¸u th¸ng lμm ®−îc to¸n hai con sè. Tnó häc chËm h¬n, mμ l¹i hay næi nãng. Häc tíi ch÷ i dμi, nã quªn mÊt ch÷ o thªm c¸i mãc th× ®äc lμ ch÷ a. Cã lÇn thua Mai, nã ®Ëp bÓ c¶ c¸i b¶ng nøa tr−íc mÆt Mai vμ anh QuyÕt, bá ra suèi ngåi mét m×nh suèt ngμy.

Anh QuyÕt ra dç, nã kh«ng nãi. Mai ra dç, nã ®ßi ®¸nh Mai. Mai còng ngåi l× ®ã víi nã :  Tnó kh«ng vÒ, tui còng kh«ng vÒ. VÒ ®i, anh Tnó. Mai lμm c¸i b¶ng kh¸c cho anh råi.

Nã cÇm mét hßn ®¸, tù ®Ëp vμo ®Çu, ch¶y m¸u rßng rßng. Anh QuyÕt ph¶i b¨ng l¹i cho nã. §ªm ®ã, anh «m nã trong hèc ®¸. Anh rñ rØ :  Sau nμy, nÕu MÜ  DiÖm giÕt anh, Tnó ph¶i lμm c¸n bé thay anh. Kh«ng häc ch÷ sao lμm ®−îc c¸n bé giái.

Tnó gi¶ ngñ kh«ng nghe. Nã lÐn chïi n−íc m¾t giμn giôa. S¸ng h«m sau, nã gäi Mai ra sau hèc ®¸ :  Mai nãi cho t«i ch÷ o cã mãc lμ ch÷ chi ®i. Cßn ch÷ chi ®øng sau ch÷ ®ã n÷a, ch÷ chi cã c¸i bông to ®ã.

Mai quay mÆt ®i, kh«ng d¸m c−êi. Nã viÕt mét ch÷ cã c¸i bông to lªn tÊm b¶ng nã míi lμm cho Tnó. Nã cè nãi nhá nh−ng giäng vÉn lanh l¶nh :  Anh nhí giái l¾m, ch÷ bª ®ã.  õ, bª... bª... ®Çu t«i ngu qu¸ !

(1) Då : tÊm ch¨n quμng trªn ng−êi.

(2) Lu«ng tê ngheo : mét lo¹i c©y cã nhùa rÊt ®éc.

43

Tnó hay quªn ch÷, nh−ng ®i ®−êng nói th× ®Çu nã s¸ng l¹ lïng. Nã liªn l¹c cho anh QuyÕt tõ x· vÒ huyÖn. Kh«ng bao giê nã ®i ®−êng mßn. GiÆc v©y c¸c ng¶ ®−êng, nã leo lªn mét c©y cao nh×n quanh mét l−ît råi xÐ rõng mμ ®i, lät tÊt c¶ c¸c vßng v©y. Qua s«ng nã kh«ng thÝch léi chç n−íc ªm, cø lùa chç th¸c m¹nh mμ b¬i ngang, v−ît lªn trªn mÆt n−íc, cìi lªn th¸c b¨ng b¨ng nh− mét con c¸ k×nh. Nã nãi :  Qua chç n−íc ªm th»ng MÜ  DiÖm hay phôc(1), chç n−íc m¹nh nã kh«ng ngê.

Nh−ng lÇn ®ã, Tnó tíi mét th¸c s«ng §¾c N¨ng, võa cuèn c¸i th− cña anh QuyÕt göi vÒ huyÖn trong mét ngän l¸ dong, ngËm vμo miÖng ®Þnh v−ît th¸c, th× häng sóng cña th»ng giÆc phôc kÝch chÜa vμo tai l¹nh ng¾t, Tnó chØ kÞp nuèt lu«n c¸i th−.

(L−îc mét ®o¹n : Tnó bÞ giÆc b¾t vμ tra tÊn d· man. Ba n¨m sau, Tnó v−ît ngôc trë vÒ lμng.

Anh QuyÕt ®· bÞ th−¬ng nÆng trong mét trËn phôc kÝch. Tr−íc lóc hi sinh, anh viÕt th− ®éng viªn d©n lμng X« Man. Nghe lêi anh, mäi ng−êi chuÈn bÞ chiÕn ®Êu.)

Tin lμng X« Man mμi gi¸o ®Õn tai bän giÆc ë ®ån §¾c Hμ. Gi÷a mïa suèt lóa, chóng kÐo vÒ mét tiÓu ®éi võa ®óng lóc ®øa con trai ®Çu lßng cña Mai vμ Tnó ra ®êi. Còng th»ng chØ huy n¨m tr−íc, th»ng Dôc. Nã ®éi mò ®á mμu m¸u. Nã gÇm lªn :  L¹i th»ng Tnó chø kh«ng ai hÕt. Con cäp ®ã mμ kh«ng giÕt sím, nay nã lμm lo¹n rõng nói nμy råi.

Cô MÕt vμ Tnó dÉn thanh niªn l¸nh vμo rõng. Hä kh«ng ®i ®©u xa, chØ luÈn quÈn ë c¸c gèc c©y, hèc ®¸ quanh lμng, b¸m theo giÆc. Chóng nã ®ãng l¹i trong lμng bèn ®ªm. Ngän roi cña nã kh«ng tõ mét ai. TiÕng kªu khãc dËy c¶ lμng. Th»ng Dôc l¨m l¨m khÈu sóng lôc :  §øa nμo ra khái lμng, b¾t ®−îc, b¾n chÕt ngay t¹i chç.

Kh«ng ai lät ra ®−îc. ChØ cã con DÝt nhá, lanh lÑn, cø sÈm tèi l¹i bß theo m¸ng n−íc ®em g¹o ra rõng cho cô MÕt, Tnó vμ thanh niªn. T¶ng s¸ng ngμy thø t− th× chóng b¾t ®−îc con bÐ khi nã ë ngoμi rõng vÒ. Chóng ®Ó con bÐ ®øng gi÷a s©n, lªn ®¹n t«m x«ng råi tõ tõ b¾n tõng viªn mét, kh«ng b¾n tróng, ®¹n chØ s−ît qua tai, sÐm tãc, cμy ®Êt quanh hai ch©n nhá cña DÝt. V¸y nã r¸ch t−ît tõng m¶ng. Nã khãc thÐt lªn nh−ng råi ®Õn viªn thø m−êi nã chïi n−íc m¾t,

(1) Phôc (nãi t¾t) : phôc kÝch.

44

tõ ®ã im bÆt. Nã ®øng lÆng gi÷a bän lÝnh, cø mçi viªn ®¹n næ, c¸i th©n h×nh m¶nh dÎ cña nã l¹i quËt lªn mét c¸i nh−ng ®«i m¾t nã th× vÉn nh×n bän giÆc b×nh th¶n l¹ lïng, b×nh th¶n nh− ®«i m¾t chÞ bÝ th− b©y giê vËy.

Kh«ng lμm g× ®−îc con bÐ, th»ng Dôc dïng ®Õn ngãn ®ßn cuèi cïng. Nã b¾t Mai.  B¾t ®−îc con cäp c¸i vμ cäp con, tÊt sÏ dô ®−îc cäp ®ùc trë vÒ.

Tnó nghe râ c©u nãi ®ã cña th»ng Dôc. Anh nÊp ë gèc c©y c¹nh m¸ng n−íc ®Çu lμng. Tõ chç Êy nh×n thÊy s©n lμng râ mån mét. Hai bμn tay anh bÝu chÆt lÊy gèc c©y khi bän lÝnh, m−êi th»ng, dÉn Mai ra gi÷a s©n. Mai ®Þu con trªn l−ng, th»ng bÐ ch−a ®−îc mét th¸ng. Ai còng b¶o nã gièng Tnó l¹ lïng. Kh«ng ®i Kon Tum mua v¶i ®−îc, Tnó ph¶i xÐ ®«i tÊm då cña m×nh ra lμm tÊm choμng cho Mai ®Þu con. Th»ng bÐ n»m trong tÊm choμng Êy, ngñ say trªn l−ng mÑ.

Th»ng Dôc hái :  Chång mμy ë ®©u, con mäi céng s¶n kia ?

Mai xèc l¹i ®øa con trªn l−ng, ngöng ®«i m¾t rÊt lín nh×n th»ng Dôc.  Mμy c©m μ, con chã c¸i !  Nã qu¸t bän lÝnh  §øng × ra ®ã μ !

Mét th»ng lÝnh to bÐo nhÊt liÕc m¾t nh×n th»ng Dôc, cÇm mét c©y s¾t dμi b−íc tíi c¹nh Mai. Nã lÌ l−ìi liÕm quanh m«i mét l−ît, råi chËm r·i gi¬ c©y s¾t lªn. Mai thÐt lªn mét tiÕng. ChÞ véi th¸o tÊm ®Þu, võa kÞp lËt ®øa con ra phÝa bông lóc c©y s¾t gi¸ng xuèng trªn l−ng.  Th»ng Tnó ë ®©u, h¶ ?

C©y s¾t thø hai ®Ëp vμo tr−íc ngùc Mai, chÞ lËt ®øa bÐ ra sau l−ng. Nã l¹i ®¸nh sau l−ng, chÞ lËt th»ng bÐ ra tr−íc ngùc. TrËn m−a c©y s¾t mçi lóc mét dån dËp. Kh«ng nghe thÊy tiÕng thÐt cña Mai n÷a. ChØ nghe ®øa bÐ khãc rÐ lªn mét tiÕng råi im bÆt. ChØ cßn tiÕng c©y s¾t nÖn xuèng hõ hù.

Tnó bá gèc c©y cña anh. §ã lμ mét c©y v¶. Anh ®· bøt ®øt hμng chôc tr¸i v¶ mμ kh«ng hay. Anh chåm dËy. Mét bμn tay nÝu vai anh l¹i. TiÕng cô MÕt nÆng trÞch :  Kh«ng ®−îc, Tnó ! §Ó tau !

Tnó g¹t tay «ng cô ra. ¤ng cô nh¾c l¹i :  Tnó !

Tnó quay l¹i. ¤ng cô kh«ng nh×n ra Tnó n÷a. ë chç hai con m¾t anh b©y giê lμ hai côc löa lín. ¤ng cô bu«ng vai Tnó ra.

45

Mét tiÕng hÐt d÷ déi. Tnó ®· nh¶y xæ vμo gi÷a bän lÝnh. Anh kh«ng biÕt ®· lμm g×. ChØ thÊy th»ng lÝnh giÆc to bÐo n»m ngöa ra gi÷a s©n, th»ng Dôc th¸o ch¹y vμo nhμ −ng. TiÕng lªn ®¹n l¸ch c¸ch quanh anh. Råi Mai «m ®øa con chui vμo ngùc anh. Hai c¸nh tay réng lín nh− hai c¸nh lim ch¾c cña anh «m chÆt lÊy mÑ con Mai.  §å ¨n thÞt ng−êi, tau ®©y, Tnó ®©y !...

Tnó kh«ng cøu sèng ®−îc Mai.  õ, Tnó kh«ng cøu sèng ®−îc mÑ con Mai...

TiÕng «ng cô MÕt vÉn trÇm vμ nÆng. ¤ng cô vông vÒ trë tay lau mét giät n−íc m¾t. Bçng nhiªn «ng cô nãi to lªn :  Tnó kh«ng cøu ®−îc vî con. Tèi ®ã Mai chÕt. Cßn ®øa con th× ®· chÕt råi. Th»ng lÝnh to bÐo ®¸nh mét c©y s¾t vμo ngang bông nã, lóc mÑ nã ng· xuèng, kh«ng kÞp che cho nã. Nhí kh«ng, Tnó, mμy còng kh«ng cøu sèng ®−îc vî mμy. Cßn mμy th× chóng nã b¾t mμy, trong tay mμy chØ cã hai bμn tay tr¾ng, chóng nã trãi mμy l¹i. Cßn tau th× lóc ®ã tau ®øng sau gèc c©y v¶. Tau thÊy chóng nã trãi mμy b»ng d©y rõng. Tau kh«ng nh¶y ra cøu mμy. Tau còng chØ cã hai bμn tay kh«ng. Tau kh«ng ra, tau quay ®i vμo rõng, tau ®i t×m bän thanh niªn. Bän thanh niªn th× còng ®· ®i vμo rõng, chóng nã ®i t×m gi¸o m¸c.

Nghe râ ch−a, c¸c con, râ ch−a. Nhí lÊy, ghi lÊy. Sau nμy tau chÕt råi, bay cßn sèng ph¶i nãi l¹i cho con ch¸u : Chóng nã ®· cÇm sóng, m×nh ph¶i cÇm gi¸o !...

Chóng nã trãi chÆt Tnó b»ng d©y rõng, khiªng nÐm vμo gãc nhμ −ng råi kÐo ®i ¨n thÞt con heo cña anh Br«i.

Tnó n»m trong gãc nhμ. Bãng tèi ®· dμy ®Æc. Anh suy nghÜ, ng¹c nhiªn tù thÊy m×nh rÊt b×nh th¶n : “§øa con chÕt råi. Mai ch¾c còng chÕt råi, Tnó còng s¾p chÕt. Ai sÏ lμm c¸n bé ? §Õn khi cã lÖnh §¶ng cho ®¸nh, ai sÏ lμm c¸n bé l·nh ®¹o d©n lμng X« Man ®¸nh giÆc ? Cô MÕt ®· giμ. §−îc, cßn cã bän thanh niªn. Råi con DÝt sÏ lín lªn. Con bÐ Êy v÷ng h¬n c¶ chÞ nã. Kh«ng sao... ChØ tiÕc cho Tnó, Tnó kh«ng sèng ®−îc tíi ngμy cÇm vò khÝ ®øng dËy víi d©n lμng...”.

Th»ng Dôc kh«ng giÕt Tnó ngay. Nã ®èt mét ®èng löa lín ë nhμ −ng, lïa tÊt c¶ d©n lμng tíi, cëi trãi cho Tnó, råi nãi víi mäi ng−êi :  Nghe nãi chóng mμy ®· mμi rùa, mμi gi¸o c¶ råi, ph¶i kh«ng ? §−îc, ®øa nμo muèn cÇm rùa, cÇm gi¸o th× coi bμn tay th»ng Tnó ®©y.

46

Nã hÊt hμm ra hiÖu cho th»ng lÝnh to bÐo nhÊt. Chóng nã ®· chuÈn bÞ s½n c¶. Th»ng lÝnh më tói se(1) lÊy ra mét nhóm giÎ ®· tÈm dÇu xμ nu. Nã quÊn giÎ lªn m−êi ®Çu ngãn tay Tnó. Råi nã cÇm lÊy mét c©y löa. Nh−ng th»ng Dôc b¶o :  §Ó ®ã cho tau.

Nã giËt lÊy c©y löa.

Tnó kh«ng kªu lªn mét tiÕng nμo. Anh trîn m¾t nh×n th»ng Dôc. Nã c−êi s»ng sÆc. Nã gÝ c©y löa l¹i s¸t mÆt anh :  Coi kÜ c¸i mÆt th»ng céng s¶n muèn cÇm vò khÝ nμy xem sao nμo ! Sè kiÕp chóng mμy kh«ng ph¶i sè kiÕp cÇm gi¸o m¸c. Bá c¸i méng cÇm gi¸o m¸c ®i, nghe kh«ng !

Mét ngãn tay Tnó bèc ch¸y. Hai ngãn, ba ngãn. Kh«ng cã g× ®−îm b»ng nhùa xμ nu. Löa b¾t rÊt nhanh. M−êi ngãn tay ®· thμnh m−êi ngän ®uèc.

Tnó nh¾m m¾t l¹i, råi më m¾t ra, trõng trõng.

Trêi ¬i ! Cha mÑ ¬i ! Anh kh«ng c¶m thÊy löa ë m−êi ®Çu ngãn tay n÷a.

Anh nghe löa ch¸y trong lång ngùc, ch¸y ë bông. M¸u anh mÆn ch¸t ë ®Çu l−ìi. R¨ng anh ®· c¾n n¸t m«i anh råi. Anh kh«ng kªu lªn. Anh QuyÕt nãi : “Ng−êi céng s¶n kh«ng thÌm kªu van...”. Tnó kh«ng thÌm, kh«ng thÌm kªu van. Nh−ng trêi ¬i ! Ch¸y, ch¸y c¶ ruét ®©y råi ! Anh QuyÕt ¬i ! Ch¸y ! Kh«ng, Tnó sÏ kh«ng kªu ! Kh«ng !

TiÕng c−êi giÇn giËt cña th»ng Dôc. C¸c cô giμ chåm dËy. Bän lÝnh g¹t ra.

TiÕng kªu rÐ cña ®ång bμo. TiÕng ch©n ai rÇm rËp quanh nhμ −ng. Ai thÕ ?

Tnó thÐt lªn mét tiÕng. ChØ mét tiÕng th«i. Nh−ng tiÕng thÐt cña anh bçng vang déi thμnh nhiÒu tiÕng thÐt d÷ déi h¬n. TiÕng “GiÕt !”. TiÕng ch©n ng−êi ®¹p trªn sμn nhμ −ng μo μo. TiÕng bän lÝnh kªu thÊt thanh. TiÕng cô MÕt å å : “ChÐm ! ChÐm hÕt !”. Cô MÕt ®óng råi, cô MÕt ®· ®øng ®Êy, l−ìi m¸c dμi trong tay. Th»ng Dôc n»m d−íi l−ìi m¸c cña cô MÕt. Vμ thanh niªn, tÊt c¶ thanh niªn trong lμng, mçi ng−êi mét c©y rùa s¸ng lo¸ng, nh÷ng c©y rùa mμi b»ng ®¸ Tnó mang tõ ®Ønh nói Ngäc Linh vÒ...

TiÕng anh Br«i nãi, trÇm tÜnh :  Tnó, Tnó. TØnh dËy ch−a ! §©y nμy, chóng t«i giÕt hÕt råi. C¶ m−êi ®øa, ®©y nμy ! B»ng gi¸o, b»ng m¸c. §©y nμy !

(1) Tói se (tiÕng Ph¸p : cartouchiÌre) : bao ®¹n.

47

Löa ®· t¾t trªn m−êi ®Çu ngãn tay Tnó. Nh−ng ®èng löa xμ nu lín gi÷a nhμ vÉn ®á. X¸c m−êi tªn lÝnh giÆc ngæn ngang quanh ®èng löa ®ã.

Cô MÕt chèng gi¸o xuèng sμn nhμ, tiÕng nãi vang vang :  ThÕ lμ b¾t ®Çu råi. §èt löa lªn ! TÊt c¶ ng−êi giμ, ng−êi trÎ, ng−êi ®μn «ng, ng−êi ®μn bμ, mçi ng−êi ph¶i t×m lÊy mét c©y gi¸o, mét c©y m¸c, mét c©y dô, mét c©y rùa. Ai kh«ng cã th× vãt ch«ng, n¨m tr¨m c©y ch«ng. §èt löa lªn !

TiÕng chiªng næi lªn... §øng trªn ®åi xμ nu gÇn con n−íc lín, suèt ®ªm nghe c¶ rõng X« Man μo μo rung ®éng. Vμ löa ch¸y kh¾p rõng...

(L−îc mét ®o¹n : Tnó kÓ cho d©n lμng nghe trong mét trËn chiÕn ®Êu, anh ®· bãp chÕt tªn chØ huy ®ån b»ng ®«i bμn tay tμn tËt khi nã cè thñ trong hÇm.)

Tnó l¹i ra ®i. Cô MÕt vμ DÝt ®−a anh ra ®Õn rõng xμ nu gÇn con n−íc lín. TrËn ®¹i b¸c ®ªm qua ®· ®¸nh ng· bèn n¨m c©y xμ nu to. Nhùa øa ra ë nh÷ng vÕt th−¬ng ®ang ®äng l¹i, lãng l¸nh n¾ng hÌ. Quanh ®ã v« sè nh÷ng c©y con ®ang mäc lªn. Cã nh÷ng c©y míi nhó khái mÆt ®Êt, nhän ho¾t nh− nh÷ng mòi lª.

Ba ng−êi ®øng ë ®Êy nh×n ra xa. §Õn hót tÇm m¾t còng kh«ng thÊy g× kh¸c ngoμi nh÷ng rõng xμ nu nèi tiÕp ch¹y ®Õn ch©n trêi.

(Trªn quª h−¬ng nh÷ng anh hïng §iÖn Ngäc, NXB Gi¶i phãng, 1969)

h−íng dÉn häc bµi 1. Anh (chÞ) c¶m nhËn ®−îc ý nghÜa g× cña truyÖn ng¾n qua : a) Nhan ®Ò t¸c phÈm. b) §o¹n v¨n miªu t¶ c¸nh rõng xμ nu d−íi tÇm ®¹i b¸c. c) H×nh ¶nh nh÷ng ngän ®åi, c¸nh rõng xμ nu tr¶i ra hót tÇm m¾t, ch¹y tÝt t¾p ®Õn tËn ch©n trêi lu«n trë ®i trë l¹i trong t¸c phÈm.

2. T¸c gi¶ vÉn coi “Rõng xμ nu lμ truyÖn cña mét ®êi, vμ ®−îc kÓ trong mét ®ªm.”. H·y cho biÕt : a) Ng−êi anh hïng mμ cô MÕt kÓ trong c¸i ®ªm dμi Êy cã nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng quý nμo ? So víi nh©n vËt A Phñ (trong Vî chång A Phñ cña T« Hoμi), h×nh t−îng Tnó cã g× míi mÎ h¬n ?

48

b) V× sao trong c©u chuyÖn bi tr¸ng vÒ cuéc ®êi Tnó, cô MÕt nh¾c ®i nh¾c l¹i r»ng Tnó ®· kh«ng cøu sèng ®−îc vî con, ®Ó råi kh¾c ghi vμo t©m trÝ cña ng−êi nghe c©u nãi : “Chóng nã ®· cÇm sóng, m×nh ph¶i cÇm gi¸o” ? c) C©u chuyÖn cña Tnó còng nh− cña d©n lμng X« Man nãi lªn ch©n lÝ lín nμo cña d©n téc ta trong thêi ®¹i bÊy giê ? V× sao cô MÕt muèn ch©n lÝ ®ã ph¶i ®−îc nhí, ®−îc ghi ®Ó truyÒn cho con ch¸u ? d) C¸c h×nh t−îng cô MÕt, Mai, DÝt, bÐ Heng cã vai trß g× trong viÖc kh¾c ho¹ nh©n vËt chÝnh vμ lμm næi bËt t− t−ëng c¬ b¶n cña t¸c phÈm ?

3. Theo anh (chÞ), h×nh ¶nh c¸nh rõng xμ nu vμ h×nh t−îng nh©n vËt Tnó g¾n kÕt h÷u c¬, kh¨ng khÝt víi nhau nh− thÕ nμo ?

4. Nªu vμ ph©n tÝch nh÷ng c¶m nhËn cña anh (chÞ) vÒ vÎ ®Ñp nghÖ thuËt cña t¸c phÈm.

Ghi nhí  Rõng xμ nu lμ mét thiªn truyÖn mang ý nghÜa vμ vÎ ®Ñp cña mét khóc sö thi trong v¨n xu«i hiÖn ®¹i. Víi lêi v¨n trau chuèt, giμu h×nh ¶nh, t¸c phÈm ®· t¸i hiÖn ®−îc vÎ ®Ñp tr¸ng lÖ, hμo hïng cña nói rõng, cña con ng−êi vμ cña truyÒn thèng v¨n ho¸ T©y Nguyªn.  Th«ng qua c©u chuyÖn vÒ nh÷ng con ng−êi ë mét b¶n lμng hÎo l¸nh, bªn nh÷ng c¸nh rõng xμ nu b¹t ngμn, xanh bÊt tËn, t¸c gi¶ ®· ®Æt ra mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa lín lao cña d©n téc vμ thêi ®¹i : §Ó cho sù sèng cña ®Êt n−íc vμ nh©n d©n m·i m·i tr−êng tån, kh«ng cã c¸ch nμo kh¸c h¬n lμ ph¶i cïng nhau ®øng lªn, cÇm vò khÝ chèng l¹i kÎ thï tμn ¸c.

LuyÖn tËp 1. T×m ®äc trän vÑn t¸c phÈm.

2. ViÕt mét ®o¹n v¨n ph¸t biÓu suy nghÜ vμ c¶m xóc cña anh (chÞ) vÒ h×nh ¶nh ®«i bμn tay Tnó.

49

b¾t sÊu rõng u minh h¹(1)

s¬n nam

TiÓu dÉn S¬n Nam (1926  2008) cßn cã bót danh kh¸c lμ Ph¹m Anh Tμi, tªn khai sinh lμ Ph¹m Minh Tμi, sinh t¹i lμng §«ng Thíi, huyÖn An Biªn, tØnh Kiªn Giang ; häc tiÓu häc ë R¹ch Gi¸, häc trung häc ë CÇn Th¬. ¤ng tham gia c¸ch m¹ng tõ n¨m 1945 vμ ho¹t ®éng v¨n nghÖ thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p ë Khu IX. Tõ n¨m 1954 ®Õn n¨m 1975, «ng lμm b¸o  viÕt v¨n ë Sμi Gßn. Sau n¨m 1975, «ng lμ héi viªn Héi Nhμ v¨n ViÖt Nam, uû viªn Ban ChÊp hμnh Héi liªn hiÖp V¨n häc nghÖ thuËt Thμnh phè Hå ChÝ Minh.

T¸c phÈm chÝnh cña S¬n Nam thêi k× kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p : T©y ®Çu ®á, Bªn rõng cï lao Dung (Gi¶i th−ëng V¨n nghÖ Cöu Long) ; thêi k× 1954  1975 : H−¬ng rõng Cμ Mau, Hai câi U Minh, Väc n−íc giìn tr¨ng (tËp truyÖn), Bμ Chóa Hßn, Chim quyªn xuèng ®Êt (tiÓu thuyÕt), S¬n Nam

T×m hiÓu ®Êt HËu Giang, V¨n minh miÖt v−ên (kh¶o cøu) ; thêi k× sau 1975 : BÕn NghÐ x−a, Ng−êi Sμi Gßn (kh¶o cøu),...

H−¬ng rõng Cμ Mau gåm 18 truyÖn ng¾n. TËp truyÖn ®−a ta vμo mét thÕ giíi bao la vμ k× thó cña vïng rõng U Minh víi nh÷ng ng−êi d©n lao ®éng cã søc sèng m·nh liÖt, ®Ëm s©u ©n nghÜa vμ còng ®Çy tμi ba, trÝ dòng, gan gãc, can tr−êng. ThÊm ®−îm trong mçi trang viÕt lμ t×nh yªu thiÕt tha cña nhμ v¨n víi ®Êt n−íc quª h−¬ng. TruyÖn S¬n Nam cßn hÊp dÉn ng−êi ®äc b»ng c¸ch dùng truyÖn li k×, nh÷ng chi tiÕt gîi c¶m, nh©n vËt giμu chÊt sèng, ng«n ng÷ ®Ëm mμu s¾c Nam Bé. Cã thÓ thÊy râ nh÷ng ®iÒu ®ã qua truyÖn ng¾n B¾t sÊu rõng U Minh H¹ d−íi ®©y.

V¨n b¶n (L−îc phÇn ®Çu : ë vïng U Minh H¹, c¸ sÊu th−êng ®i ng−îc s«ng vμo gi÷a rõng trμm sinh sèng. Mét ng−êi lªn rõng lÊy mËt ong ph¸t hiÖn ra ë ngän r¹ch C¸i Tμu cã c¸i ao sÊu “nhiÒu nh− tr¸i mï u chÝn rông”.)

(1) Rõng U Minh cã diÖn tÝch kho¶ng 2000 km2, tr¶i dμi tõ s«ng ¤ng §èc ®Õn R¹ch Gi¸, tùa l−ng vμo miÒn T©y Nam Bé, mÆt h−íng ra vÞnh Th¸i Lan. S«ng TrÑm vμ s«ng C¸i Tμu chia U Minh thμnh hai phÇn : U Minh Th−îng phÝa b¾c thuéc Kiªn Giang, U Minh H¹ phÝa nam thuéc Cμ Mau.

50

C¸i ao sÊu ë ngän r¹ch (1) C¸i Tμu ®· bÞ ph¸t gi¸c. Tin Êy ®ån ®¹i lÇn lÇn, thÊu ®Õn tai «ng N¨m Hªn, ng−êi thî giμ chuyªn b¾t sÊu ë Kiªn Giang ®¹o (2) , tøc lμ vïng R¹ch Gi¸ ngμy nay. ¤ng b¬i chiÕc xuång ba l¸(3) nhá ®Õn ®Þa phËn lμng Kh¸nh L©m, ngän r¹ch C¸i Tμu. Trong xuång, cã ván vÑn mét län nhang trÇn(4) vμ mét hò r−îu.

Tõ sím tíi chiÒu, «ng b¬i xuång tíi lui theo r¹ch mμ h¸t : Hån ë ®©u ®©y ?

Hån ¬i ! Hån hìi !

Xa c©y xa cèi, Xa céi xa nhμnh, §Çu b·i cuèi gμnh, Hïm tha, sÊu b¾t, Bëi v× th¾t ngÆt, Manh ¸o chÐn c¬m, U Minh ®á ngßm Rõng trμm xanh biÕc !

Ta th−¬ng ta tiÕc, LËp ®μn gi¶i oan...

Giäng nghe ¶o n·o, rïng rîn. D©n lμng thÊy chuyÖn k× l¹, xuèng ®øng d−íi bÕn ®Ó nh×n kÜ. §o¸n chõng «ng l·o nä lμ ng−êi cã k× tμi, hä mêi «ng lªn nhμ, lμm thÞt gμ, mua r−îu thÕt ®·i.

Sau khi tù x−ng danh t¸nh, «ng b¶o :  Nghe ®ån cã ao sÊu, t«i ch¼ng nÖ ®−êng xa ®Ó tíi xø Kh¸nh L©m nμy...  TÐ ra «ng lμ thî c©u sÊu ! ¤ng N¨m Hªn l¾c ®Çu :  Thî b¾t sÊu chí kh«ng ph¶i thî c©u. Hai nghÒ ®ã kh¸c nhau. C©u th× dïng l−ìi s¾t, mãc måi b»ng con vÞt sèng. §ã lμ ë d−íi n−íc. §»ng nμy t«i chuyªn b¾t sÊu trªn kh«, kh«ng cÇn l−ìi.

(1) R¹ch : ®−êng dÉn n−íc tõ s«ng vμo ®ång ruéng, thuyÒn bÌ cã thÓ ®i l¹i.

(2) Kiªn Giang ®¹o (®¹o : ®¬n vÞ hμnh chÝnh thêi x−a, t−¬ng ®−¬ng huyÖn) : ®¹o Kiªn Giang.

(3) Xuång ba l¸ : thuyÒn nhá lμm b»ng v¸n gç ghÐp l¹i.

(4) Län nhang trÇn : bã nhang (h−¬ng) kh«ng cã bao, rÎ tiÒn ; nhμ nghÌo th−êng dïng lo¹i nhang nμy.

51

 VËy chí «ng b¾t b»ng g× ?  T«i b¾t b»ng... hai tay kh«ng.

Ai nÊy ng¹c nhiªn. ¤ng N¨m Hªn c−êi gißn :  Bμ con c« b¸c kh«ng tin sao ?

Ai nÊy nöa tin nöa nghi. Hä cè nhí l¹i c¸ch b¾t sÊu cña mÊy ng−êi thî nμo ®Õn giê. B¾t sÊu b»ng hai tay kh«ng qu¶ lμ phi phμm(1), thÕ gian hi h÷u(2).

Kh«ng lÏ «ng N¨m Hªn nμy l¹i nãi l¸o ®Ó l−êng g¹t, æng nμo ®· më miÖng xin tiÒn b¹c c¬m g¹o g× cña xãm nμy ! Ai nÊy n«n nao, thiÕu ®iÒu muèn n¨n nØ «ng ®i b¾t sÊu tøc th× ®Ó coi thö c¸ch thøc.  Th−a «ng, chõng nμo «ng ra nghÒ ®Ó cho d©n lμng chóng t«i ®−îc mõng ?

NÕu cÇn tiÕp gióp chuyÖn chi, chóng t«i s½n sμng. ë xãm nμy, thiÕu g× trai lùc l−ìng ®· tõng gμi bÉy cäp, s¨n heo rõng. ¤ng N¨m Hªn ®¸p :  S¸ng mai sím, ®i còng kh«ng muén. T«i cÇn mét ng−êi dÉn ®−êng ®Õn ao c¸ sÊu ®ã. Cã vËy th«i ! Chõng mét giê ®ång hå sau lμ xong chuyÖn ! SÊu ë ao gi÷a rõng, t«i b¾t nhiÒu lÇn råi. Bμ con cø tin t«i. X−a nay, bÞ sÊu b¾t lμ ng−êi ®i ghe xuång hoÆc ngåi röa chÐn d−íi bÕn, cã bao giê sÊu r−ît ng−êi ta gi÷a rõng mμ ¨n thÞt ? T«i ®©y kh«ng tμi giái g× hÕt, ch¼ng qua lμ biÕt m−u mÑo chót Ýt, theo nh− ng−êi kh¸c th× hä nãi ®ã lμ bïa phÐp ®Ó kiÕm tiÒn. NghÒ b¾t sÊu cã thÓ lμm giμu ®−îc, ngÆt t«i kh«ng mang thø phó quíi(3) ®ã. Nãi thiÖt víi bμ con : cha mÑ t«i sanh ra chØ cã hai anh em tôi t«i. Anh t«i xuèng miÖt Gß Quao ph¸ rõng lËp rÉy håi m−êi hai n¨m vÒ tr−íc. Sau ®−îc tin cho hay : ¶nh bÞ sÊu ë ng· ba §×nh b¾t mÊt. T«i thÒ quyÕt tr¶ thï cho anh. Cùc lßng biÕt bao nhiªu khi nghe ë miÖt R¹ch Gi¸, Cμ Mau nμy cã nhiÒu con r¹ch, ng· ba, mang tªn §Çu SÊu, L−ng SÊu, Bμu SÊu, sau nμy hái l¹i t«i míi biÕt ®ã lμ n¬i ghª gím, håi x−a lóc ®Êt cßn hoang. R¹ch Cμ B¬ He, ®ã lμ chç sÊu léi nhiÒu, ng−êi Miªn sî sÊu kh«ng d¸m ®i qua nªn ®Æt tªn nh− vËy, còng nh− ph¸ Tam Giang, tru«ng Nhμ Hå(4) cña m×nh ngoμi HuÕ. * * * (1) Phi phμm : kh¸c th−êng.

(2) Hi h÷u : hiÕm cã.

(3) Phó quíi : phó quý.

(4) Ph¸ Tam Giang : vïng biÓn ë huyÖn Qu¶ng §iÒn, tØnh Thõa Thiªn  HuÕ cã ba con s«ng ch¶y vμo råi ®æ ra cöa ThuËn An, n¬i ®©y s«ng réng, sãng d÷, thuyÒn bÌ hay bÞ ®¾m. Tru«ng Nhμ Hå : rõng Nhμ Hå (Hå X¸ L©m) ë huyÖn VÜnh Linh, tØnh Qu¶ng TrÞ, thêi x−a cã nhiÒu giÆc c−íp (Th−¬ng anh, em còng muèn v«  Sî tru«ng Nhμ Hå, sî ph¸ Tam Giang  Ca dao).

52

S¸ng h«m sau, «ng N¨m Hªn ®i lªn ao sÊu, cã T− Ho¹ch  mét tay ¨n ong rÊt rμnh ®Þa thÕ vïng C¸i Tμu dÉn ®−êng. NhiÒu ng−êi nμi nØ xin ®i theo. ¤ng N¨m Hªn c¶n l¹i :  §i nhiÒu chén rén(1) l¾m. T«i kh«ng giÊu nghÒ víi bμ con ®©u. Cã T− Ho¹ch ®i theo coi mμ. §· qu¸ giê ngä.

Ngãng vÒ phÝa ao sÊu U Minh H¹, ai nÊy ®Òu thÊy mét lμn khãi ®en bèc lªn.

Ban ®Çu ngì lμ ch¸y rõng, chËp sau, khãi lôn xuèng. Trong lóc ®ã bμ con xãm C¸i Tμu lo nÊu c¬m, mua r−îu ®îi chiÒu lμm tiÖc ¨n mõng. Nh−ng ng¹c nhiªn lμm sao, trêi võa xÕ, lóc ai nÊy ®ang nghØ trªn nhμ, bçng nghe tiÕng kªu rÐo tõng håi :  Bμ con ¬i ! Ra coi sÊu... Bèn m−¬i l¨m con cßn sèng nh¨n.

Râ rμng lμ giäng T− Ho¹ch.  DiÖu kÕ ! DiÖu kÕ ! T«i lμ T− Ho¹ch ®i b¾t sÊu vÒ ®©y. Bμ con coi sÊu léi cã hμng d−íi s«ng m×nh nÌ ! Mét ®êi ng−êi míi cã mét lÇn.

D−íi s«ng, T− Ho¹ch ngåi trªn xuång, b¬i nhÌ nhÑ nh− ®i d¹o m¸t.

TiÕp theo l¸i xuång lμ mét bÇy sÊu, con nμy buéc nèi ®u«i con kia, ®en ngßm nh− khóc c©y kh« dμi. Mçi con sÊu, hai ch©n sau thóc kÐ(2) trªn l−ng, hai ch©n tr−íc tù do, qu¹t n−íc cÇm chõng nh− tiÕp søc víi T− Ho¹ch ®Ó ®Èy chiÕc bÌ qu¸i dÞ kia ®i nhÑ nhμng. Thùc tÕ hay lμ chiªm bao ? Ng−êi th× ®øng h¸ miÖng söng sèt råi toan ch¹y vμo nhμ trèn. Ng−êi kh¸c khÊn v¸i l©m r©m, e nay mai xãm nμy bÞ sù trõng ph¹t cña quû thÇn. Vμi ng−êi d¹n h¬n, b¬i xuång ra gi÷a s«ng, nh×n bÇy sÊu nä cho tá râ råi r−íc T− Ho¹ch vμo bê hái han rèi rÝt. §¹i kh¸i, T− Ho¹ch tr×nh bμy :  Tíi ao sÊu, «ng N¨m Hªn ®i vßng quanh dßm ®Þa thÕ råi ngåi xuèng uèng mét chung(3) r−îu. KÕ ®ã æng víi t«i lÊy xuæng(4) ®μo mét ®−êng nhá, ngμy mét c¹n, tõ bê ao lªn rõng chõng m−êi th−íc. Xong xu«i, æng biÓu t«i bøt cho æng mét n¾m d©y cãc kÌn(5). PhÇn æng th× lo ®èn mét ®èng c©y mèp(6) t−¬i, chÆt ra khóc chõng ba tÊc.

(1) Chén rén : nhèn nh¸o, lén xén.

(2) Thóc kÐ : trãi quÆt ch©n ra sau l−ng.

(3) Chung : chÐn uèng r−îu, uèng trμ.

(4) Xuæng : thuæng.

(5) Cãc kÌn : lo¹i d©y leo ë rõng n−íc mÆn, dïng ®Ó trãi, buéc ; rÊt bÒn, ch¾c.

(6) Mèp : mét lo¹i c©y gièng nh− c©y v«ng, gç xèp, ruét mÒm, rÊt dÎo, dÝnh ; c¸ sÊu ngËm ph¶i khóc gç mèp, hai hμm r¨ng dÝnh chÆt kh«ng më miÖng ra ®−îc n÷a.

53

Löa ch©m v« sËy ®Õ(1), cãc kÌn xung quanh, b¾t ch¸y xuèng ®¸m sËy ®Õ trong ao. ChËp sau, bÞ khãi bay cay m¾t, ngép thë, phÇn th× n−íc s«i nãng, sÊu bß lªn rõng theo con ®−êng ®μo s½n håi n·y. Tøc thêi, «ng N¨m Hªn ch¹y l¹i.

SÊu h¸ miÖng hung h¨ng ®ßi t¸p(2) æng. æng ®ót v« miÖng sÊu mét khóc mèp.

SÊu t¸p l¹i, dÝnh chÆt hai hμm r¨ng : nh− m×nh ngËm mét côc m¹ch nha(3) qu¸ lín, muèn h¸ miÖng cho réng ®Ó nh¶ ra còng kh«ng ®−îc. SÊu bÞ khóc mèp kho¸ miÖng, cßn c¸i ®u«i ®Ëp qua ®Ëp l¹i. ¤ng N¨m x¸ch c©y m¸c, nh¾m ngay sau l−ng sÊu mμ x¾n nhÌ nhÑ ®Ó c¾t g©n ®u«i. §u«i sÊu bÞ liÖt. ThÕ lμ m×nh yªn trÝ, lÊy d©y cãc kÌn trãi thóc kÐ hai ch©n sau cña nã l¹i ; chõa hai ch©n tr−íc ®Ó nã b¬i tiÕp víi m×nh.  Thùc lμ bùc th¸nh cña xø nμy råi ! M−u kÕ nh− vËy thùc qu¸ cao c−êng. æng ®©u råi ? Sao kh«ng thÊy æng vÒ ? Xãm m×nh nhÊt ®Þnh ®Òn ¬n æng mét sè tiÒn, nu«i æng cho tíi giμ, ë xãm nμy. Bμ con tÝnh sao ?

T− Ho¹ch nãi :  Mμ quªn ! ¤ng biÓu t«i vÒ tr−íc cho bμ con coi thö. PhÇn æng m¾c ë l¹i cóng “®Êt ®ai v−¬ng tr¹ch”(4) råi ®i bé vÒ sau.

Ch−a døt lêi, bªn s«ng nghe tiÕng h¸t cña «ng N¨m Hªn, ngμy mét râ : Hån ë ®©u ®©y ?

Hån ¬i ! Hån hìi !

Xa c©y xa cèi, Xa céi xa nhμnh, §Çu b·i cuèi gμnh, Hïm tha, sÊu b¾t, Bëi v× th¾t ngÆt, Manh ¸o chÐn c¬m, U Minh ®á ngßm, Rõng trμm xanh biÕc !

Ta th−¬ng ta tiÕc, LËp ®μn gi¶i oan...

(1) SËy ®Õ : mét lo¹i lau sËy.

(2) T¸p : ngo¹m, ®íp nhanh, m¹nh b»ng miÖng h¸ réng.

(3) M¹ch nha : thø kÑo rÊt qu¸nh, dÎo, nÊu b»ng mÇm thãc.

(4) Cóng “®Êt ®ai v−¬ng tr¹ch" : cóng thæ thÇn cai qu¶n nhμ ®Êt ruéng v−ên.

54

TiÕng nh− khãc lãc, nμi nØ. TiÕng nh− phÉn né, bi ai. Ghª rîn nhøt lμ khi thÊy «ng ®i ra khái mÐ rõng, ¸o r¸ch vai, tãc rèi nïi(1), m¾t ®á ngÇu, bã nhang ch¸y ®á qu¬ qua qu¬ l¹i trªn tay.  Coi t−íng cña æng ghª nh− t−íng thÇy ph¸p(2) !  Mét ng−êi thèt lªn nh− vËy.

Nh−ng cã tiÕng khãc sôt sïi ®©u ®©y. §ã lμ vμi cô giμ, bμ l·o ch¹nh nhí ®Õn tæ tiªn, ®Õn b¹n bÌ cña m×nh, biÕt ®©u trªn b−íc ®−êng sanh nhai gi÷a chèn n−íc ®á rõng xanh, cã th©n nh©n cña hä ®· bá th©n v× ®μn sÊu nμy. Bã nhang ®ang ch¸y kia cã gi¶i oan ®−îc c¸i chÕt cña hä kh«ng chí ?

(H−¬ng rõng Cμ Mau, NXB TrÎ, Thμnh phè Hå ChÝ Minh, 1986)

H−íng dÉn ®äc thªm 1. Qua t¸c phÈm, thiªn nhiªn vμ con ng−êi vïng U Minh H¹ hiÖn lªn víi nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt nμo ?

2. Ph©n tÝch tÝnh c¸ch, tμi nghÖ cña nh©n vËt N¨m Hªn. Bμi h¸t cña N¨m Hªn gîi cho anh (chÞ) c¶m nghÜ g× ?

3. Nªu nh÷ng nÐt ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt kÓ chuyÖn, sö dông ng«n ng÷ cña S¬n Nam trong t¸c phÈm.

4. C¶m nhËn cña anh (chÞ) vÒ vïng ®Êt vμ con ng−êi miÒn cùc nam Tæ quèc qua truyÖn ng¾n B¾t sÊu rõng U Minh H¹.

(1) Rèi nïi : xo¾n kÕt vμo nhau nh− bói chØ rèi.

(2) ThÇy ph¸p : thÇy cóng, thÇy phï thuû, ng−êi cã ph¸p thuËt trõ ®−îc ma quû  theo mª tÝn.

55

NH÷NG §øA CON TRONG GIA §×NH

nguyÔn thi

KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc sù g¾n bã s©u nÆng gi÷a t×nh c¶m gia ®×nh vμ t×nh yªu n−íc, yªu c¸ch m¹ng, gi÷a truyÒn thèng gia ®×nh víi truyÒn thèng d©n téc ®· t¹o nªn søc m¹nh tinh thÇn to lín cña con ng−êi ViÖt Nam, d©n téc ViÖt Nam trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n−íc.  N¾m ®−îc nghÖ thuËt trÇn thuËt, kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch, miªu t¶ t©m lÝ vμ ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña t¸c phÈm.

TiÓu dÉn NguyÔn Thi (1928  1968), bót danh kh¸c lμ NguyÔn Ngäc TÊn, tªn khai sinh lμ NguyÔn Hoμng Ca, quª ë x· QuÇn Ph−¬ng Th−îng (nay lμ x· H¶i Anh), huyÖn H¶i HËu, tØnh Nam §Þnh. Må c«i cha tõ n¨m m−êi tuæi, mÑ ®i b−íc n÷a, NguyÔn Thi ph¶i sèng nhê hä hμng nªn vÊt v¶, tñi cùc tõ nhá. N¨m 1943, «ng theo ng−êi anh vμo Sμi Gßn, võa ®i lμm kiÕm sèng võa tù häc. N¨m 1945, «ng tham gia c¸ch m¹ng råi gia nhËp lùc l−îng vò trang.

Trong kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p, NguyÔn Thi lμm c«ng t¸c tuyªn huÊn, võa chiÕn ®Êu võa h¨ng h¸i ho¹t ®éng v¨n nghÖ. N¨m 1954, «ng tËp kÕt ra B¾c, c«ng t¸c ë toμ so¹n t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n ®éi. Hai tËp truyÖn ng¾n Tr¨ng s¸ng (1960) vμ §«i b¹n (1962) cña «ng (víi bót danh NguyÔn Ngäc TÊn) ®· b¸o hiÖu triÓn väng cña mét tμi n¨ng. N¨m 1962, NguyÔn Thi t×nh nguyÖn trë l¹i

NguyÔn Thi

chiÕn tr−êng miÒn Nam, c«ng t¸c t¹i Côc chÝnh trÞ Qu©n gi¶i phãng miÒn Nam, lμ mét trong nh÷ng thμnh viªn s¸ng lËp vμ phô tr¸ch t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n gi¶i phãng. ¤ng hi sinh ë mÆt trËn Sμi Gßn, trong cuéc tæng tÊn c«ng MËu Th©n n¨m 1968.

S¸ng t¸c cña NguyÔn Thi gåm nhiÒu thÓ lo¹i : bót kÝ, truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt. Sau khi hi sinh, t¸c phÈm cña «ng ®−îc s−u tËp vμ in l¹i trong TruyÖn vμ kÝ, xuÊt b¶n n¨m 1978,

56

NguyÔn Ngäc TÊn  NguyÔn Thi toμn tËp (4 quyÓn), xuÊt b¶n n¨m 1996. N¨m 2000 «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.

NguyÔn Thi lμ mét trong nh÷ng c©y bót v¨n xu«i hμng ®Çu cña v¨n nghÖ gi¶i phãng miÒn Nam thêi k× kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc MÜ. ¤ng quª ë miÒn B¾c nh−ng ®· g¾n bã s©u nÆng víi nh©n d©n miÒn Nam vμ thùc sù xøng ®¸ng víi danh hiÖu Nhμ v¨n cña ng−êi n«ng d©n Nam Bé trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n−íc. T¸c phÈm cña NguyÔn Thi tõ khi «ng trë l¹i miÒn Nam (1962) th−êng b¾t nguån trùc tiÕp tõ hiÖn thùc nãng báng, ¸c liÖt ë mÆt trËn miÒn §«ng  Nam Bé. Nh©n vËt tiªu biÓu trong s¸ng t¸c cña «ng lμ nh÷ng ng−êi n«ng d©n vïng ®Êt nμy, nh÷ng con ng−êi b¶n chÊt võa hån nhiªn, béc trùc, trung hËu võa cã lßng c¨m thï giÆc s©u s¾c ; v« cïng gan gãc, s½n sμng hi sinh v× quª h−¬ng, v× ®éc lËp, tù do cña Tæ quèc. NguyÔn Thi lμ c©y bót cã n¨ng lùc ph©n tÝch t©m lÝ s¾c s¶o. V¨n NguyÔn Thi võa giμu chÊt hiÖn thùc, ®Çy nh÷ng chi tiÕt d÷ déi, ¸c liÖt cña chiÕn tranh, võa ®»m th¾m chÊt tr÷ t×nh víi mét ng«n ng÷ phong phó, gãc c¹nh, ®Ëm chÊt Nam Bé, cã kh¶ n¨ng t¹o nªn nh÷ng nh©n vËt cã c¸ tÝnh m¹nh mÏ.

Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh lμ mét trong nh÷ng truyÖn ng¾n xuÊt s¾c nhÊt cña NguyÔn Thi, ®−îc viÕt ngay trong nh÷ng ngμy chiÕn ®Êu ¸c liÖt khi «ng c«ng t¸c ë t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n gi¶i phãng.

V¨n b¶n (L−îc phÇn ®Çu : ViÖt lμ mét chiÕn sÜ Gi¶i phãng qu©n, xuÊt th©n tõ mét gia ®×nh n«ng d©n cã mèi thï s©u nÆng víi MÜ  nguþ : «ng néi vμ bè ViÖt ®Òu bÞ giÆc giÕt h¹i ; mÑ ViÖt võa ph¶i vÊt v¶ nu«i con võa ph¶i ®−¬ng ®Çu víi nh÷ng ®e do¹, h¹ch s¸ch cña bän giÆc, cuèi cïng còng chÕt v× bom ®¹n. Gia ®×nh chØ cßn l¹i ViÖt, chÞ ChiÕn, th»ng ót em, chó N¨m, vμ mét ng−êi chÞ nu«i ®i lÊy chång xa. TruyÒn thèng c¸ch m¹ng vÎ vang cña gia ®×nh vμ nh÷ng ®au th−¬ng mÊt m¸t nÆng nÒ do téi ¸c cña MÜ  nguþ g©y ra ®èi víi gia ®×nh ViÖt ®Òu ®−îc chó N¨m ghi chÐp vμo mét cuèn sæ cña gia ®×nh.

ViÖt vμ ChiÕn h¨ng h¸i tßng qu©n ®i giÕt giÆc. ViÖt nhá tuæi, ®ång ®éi gäi th©n mËt lμ cËu T−. Anh rÊt g¾n bã víi ®¬n vÞ, ®Æc biÖt lμ víi tiÓu ®éi tr−ëng T¸nh, nh− t×nh ruét thÞt. ë anh lu«n lu«n s«i næi mét tinh thÇn chiÕn ®Êu. Anh quyÕt lËp ®−îc nhiÒu chiÕn c«ng ®Ó cïng chÞ ChiÕn tr¶ thï cho ba m¸.

Trong trËn chiÕn ®Êu ¸c liÖt t¹i mét khu rõng cao su, ViÖt ®· h¹ ®−îc mét xe bäc thÐp cña ®Þch nh−ng bÞ th−¬ng nÆng vμ l¹c ®ång ®éi. ViÖt ngÊt ®i tØnh l¹i nhiÒu lÇn. Mçi lÇn tØnh l¹i, dßng håi øc l¹i ®−a anh trë vÒ víi nh÷ng kØ niÖm th©n thiÕt ®· qua : kØ niÖm vÒ m¸, chÞ ChiÕn, chó N¨m, vÒ ®ång ®éi vμ anh T¸nh,...)

ViÖt tØnh dËy lÇn thø t−, trong ®Çu cßn tho¸ng qua h×nh ¶nh cña ng−êi mÑ. §ªm n÷a l¹i ®Õn. §ªm s©u th¨m th¼m, b¾t ®Çu tõ tiÕng dÕ g¸y u u cao vót m·i lªn. Ng−êi ViÖt nh− ®ang tan ra nhÌ nhÑ. ¦íc g× b©y giê l¹i ®−îc gÆp m¸.

57

Ph¶i, vÝ nh− lóc m¸ ®ang b¬i xuång, m¸ sÏ ghÐ l¹i, xoa ®Çu ViÖt, ®¸nh thøc ViÖt dËy, råi lÊy xoong c¬m ®i lμm ®ång ®Ó ë d−íi xuång lªn cho ViÖt ¨n... Nh−ng mÊy giät m−a lÊt phÊt trªn cæ lμm ViÖt choμng tØnh h¼n. Mét sù v¾ng lÆng nh− tõ trªn trêi lao xuèng ch¹y tõ cæ ViÖt, lan dμi cho tíi ngãn ch©n. ViÖt cã mét m×nh ë ®©y th«i − ? C©u hái bËt ra trong ®Çu ViÖt råi déi l¹i trong tõng ch©n l«ng kÏ tãc. C¸i c¶m gi¸c mét m×nh bËt lªn mét c¸ch râ rμng nhÊt, mªnh m«ng nhÊt, trong ®ªm thø hai nμy, khi ViÖt c¶m thÊy kh«ng cßn bß ®i ®−îc n÷a, khi nh÷ng h×nh ¶nh th©n yªu th−êng kÐo ®Õn rÊt nhanh råi còng vôt tan biÕn ®i rÊt nhanh chØ v× mét cμnh c©y g·y, mét giät m−a r¬i trªn mÆt, hoÆc mét tiÕng ®éng nhá cña ban ®ªm. ViÖt muèn ch¹y thËt nhanh, tho¸t khái sù v¾ng lÆng nμy, vÒ víi ¸nh s¸ng ban ngμy, gÆp l¹i anh T¸nh, nÝu chÆt lÊy c¸c anh mμ khãc nh− th»ng ót em vÉn nÝu ch©n chÞ ChiÕn, nh−ng ch©n tay kh«ng nhÊc lªn ®−îc. Bãng ®ªm v¾ng lÆng vμ l¹nh lÏo bao trßn lÊy ViÖt, kÐo theo ®Õn c¶ con ma côt ®Çu vÉn ngåi trªn c©y xoμi må c«i vμ th»ng cháng thôt l−ìi hay nh¶y nhãt trong nh÷ng ®ªm m−a ngoμi vμm s«ng(1), c¸i mμ ViÖt vÉn nghe c¸c chÞ nãi håi ë nhμ, ViÖt n»m thë dèc...

Mét lo¹t ®¹n sóng lín v¨ng v¼ng déi ®Õn Çm Ü trªn ngän c©y. Råi lo¹t thø hai... ViÖt ngãc dËy. Râ rμng kh«ng ph¶i tiÕng ph¸o lÔnh l·ng cña giÆc. §ã lμ nh÷ng tiÕng næ quen thuéc, gom vμo mét chç, lín nhá kh«ng ®Òu, chen vμo ®ã lμ nh÷ng d©y sóng næ v« håi v« tËn. Sóng lín vμ sóng nhá quyÖn vμo nhau nh− tiÕng mâ vμ tiÕng trèng ®×nh ®¸nh dËy trêi dËy ®Êt håi §ång khëi. §óng sóng cña ta råi ! ViÖt muèn reo lªn. Anh T¸nh ch¾c ë ®ã, ®¬n vÞ m×nh ë ®ã.

Chμ, næ d÷, ph¶i chuÈn bÞ lùu ®¹n xung phong th«i ! §ã, l¹i tiÕng hôp hïm... ch¾c lμ mét xe bäc thÐp võa bÞ ta b¾n ch¸y. TiÕng sóng nghe th©n thiÕt vμ vui l¹. Nh÷ng khu«n mÆt anh em m×nh l¹i hiÖn ra... C¸i c»m nhän ho¾t ra cña anh T¸nh, nô c−êi vμ c¸i nheo m¾t cña anh C«ng mçi lÇn anh ®éng viªn ViÖt tiÕn lªn... ViÖt vÉn cßn ®©y, nguyªn t¹i vÞ trÝ nμy, ®¹n ®· lªn nßng, ngãn c¸i cßn l¹i vÉn s½n sμng næ sóng. C¸c anh chê ViÖt mét chót. TiÕng m¸y bay vÉn gÇm ró hçn lo¹n trªn cao, nh−ng mÆc x¸c chóng. KÌn xung phong cña chóng ta ®· næi lªn. Lùu ®¹n ta ®ang næ ré...

ViÖt ®· bß ®i ®−îc mét ®o¹n, c©y sóng ®Èy ®i tr−íc, hai cïi tay l«i ng−êi theo. ViÖt còng kh«ng biÕt r»ng m×nh ®ang bß ®i n÷a, chÝnh trËn ®¸nh ®ang gäi

(1) Vμm s«ng : cöa s«ng.

58

ViÖt ®Õn. PhÝa ®ã lμ sù sèng. TiÕng sóng ®· ®em l¹i sù sèng cho ®ªm v¾ng lÆng. ë ®ã cã c¸c anh ®ang chê ViÖt, ®¹n ta ®ang ®æ lªn ®Çu giÆc MÜ nh÷ng ®¸m löa d÷ déi, vμ nh÷ng mòi lª nhän ho¾t trong ®ªm ®ang b¾t ®Çu xung phong... * *

*

Ngμy m¸ chÕt råi, ý nghÜ ®i bé ®éi còng th«i thóc ViÖt nh− vËy. Nh−ng håi ®ã r¾c rèi h¬n ®ªm nay bß tíi mÆt trËn nhiÒu. ViÖt võa ngá lêi ra, chÞ ChiÕn ®· giμnh ®i tr−íc. Hai ®øa lín ®ßi ®i hÕt, cßn th»ng ót em míi m−êi tuæi, lμm sao ?

ViÖt ®i ®©u chÞ ChiÕn còng dßm chõng, coi ViÖt cã bäc quÇn ¸o theo kh«ng.

ChÞ nãi :  Tao lín tao míi ®i, mÇy cßn nhá, ë nhμ phô lμm víi chó N¨m, qua n¨m h·y ®i.

ViÖt ®¸ tr¸i dõa rông d−íi ch©n xuèng m−¬ng c¸i ®ïng :  Bé m×nh chÞ biÕt ®i tr¶ thï μ ?  Håi ®ã m¸ nãi cho tao ®i, mÇy ë nhμ lμm ruéng víi m¸, träng träng råi ®i sau.  M¸ nãi håi nμo ?

M¸ chÕt råi, kh«ng biÕt ai mμ ph©n chøng. Nh−ng chÞ ChiÕn vÉn kh«ng chÞu, viÖc nμy ®©u cã nh−êng ®−îc, chÞ sang vËn ®éng chó N¨m.

Trong ®ªm mÝt tinh ®Ó ghi tªn thanh niªn tßng qu©n, tr−íc mÆt bμ con c¶ x·, ®Ìn s¸ng rùc, anh c¸n bé cña huyÖn ®éi võa døt lêi, c¶ hai chÞ em ViÖt giμnh nhau ch¹y lªn.  T«i tªn lμ ViÖt, anh cho t«i ®i bé ®éi víi.

ChÞ ChiÕn ®øng sau ViÖt, thë :  §Ò nghÞ mÊy anh xÐt cho. Nã lμ em t«i mμ c¸i g× nã còng giμnh... §«i ch©n mμy réng cña anh c¸n bé cø nh−íng lªn gi÷a tr¸n, kh«ng hiÓu chuyÖn g×. Bμ con c« b¸c ë d−íi bμn t¸n lao xao. Anh c¸n bé hái ViÖt :  Hai em lμ chÞ em ruét ?  D¹, nhμ em ë Êp Mét, em m−êi t¸m, chÞ ChiÕn em m−êi chÝn.

ViÖt dßm chÞ, m×nh ®øng ®©u cã thua chÞ, tuy tãc chÞ cã cao h¬n m×nh mét chót thËt.

59

ChÞ ChiÕn nãi :  §Õn TÕt nμy nã míi ®−îc m−êi t¸m anh μ ! Em nãi ®Ó em ®i tr−íc, nã ë nhμ, thñng th¼ng ®Ó chó N¨m em thu xÕp råi h·y ®i, mμ nã kh«ng chÞu.

Anh c¸n bé nh×n hai bé mÆt bÇu bÇu cïng mét khu«n cã hai c¸i chãt mòi h¬i hít lªn cña chÞ em ViÖt, råi c−êi :  Ba m¸ cã ®i ®©y kh«ng em ?  D¹ kh«ng.  Ba m¸ em chÕt råi.  ChÞ ChiÕn nãi thªm cho râ.

Anh c¸n bé ®· cÇm viÕt(1) råi l¹i ®Æt xuèng. Tõ d−íi s©n, chó N¨m b−íc lªn. Chó nheo m¾t nh×n chÞ em ViÖt, råi nãi víi anh c¸n bé :  T«i xin cã mét c©u víi ®ång chÝ huyÖn ®éi. Hai ®øa ch¸u t«i nã mét lßng theo §¶ng nh− vËy, t«i còng mõng. VËy xin trªn cø ghi tªn cho c¶ hai. ViÖc lín ta tÝnh theo viÖc lín, cßn viÖc thán mán trong nhμ t«i thu xÕp kh¾c xong. §ªm Êy thanh niªn ghi tªn tßng qu©n ®«ng l¾m.

Còng ngay ®ªm Êy, vÒ tíi nhμ, tr−íc khi ngñ, chÞ ChiÕn tõ trong buång nãi víi ra víi ViÖt :  Chó N¨m nãi mÇy víi tao ®i k× nμy lμ ra ch©n trêi mÆt biÓn, xa nhμ th× r¸ng häc chóng häc b¹n, thï cha mÑ ch−a tr¶ mμ bá vÒ lμ chó chÆt ®Çu.

ViÖt l¨n kÒnh ra v¸n, c−êi kh× kh× :  ChÞ cã bÞ chÆt ®Çu th× chÆt chí chõng nμo t«i míi bÞ.  Tao ®· th−a víi chó N¨m råi. §· lμm th©n con g¸i ra ®i th× tao chØ cã mét c©u : NÕu giÆc cßn th× tao mÊt, vËy μ !

Chμ, chÞ ChiÕn b÷a nay nãi in nh− m¸ vËy ! Còng ë trong buång mμ nãi víi ra, còng n»m víi th»ng ót em, ë trªn c¸i gi−êng ®ã. ViÖt nãi :  ChÞ biÕt vËy sao håi n·y chÞ ng¨n t«i ? Ng−êi ta m−êi t¸m råi mμ nãi ch−a...  Håi ®ã m¸ tÝnh tuæi cho mÇy chí bé tao tÝnh ha ?

Nhμ day cöa ra s«ng, trong ®ªm vui n¸o nøc nμy, ®om ®ãm tõ ngoμi rÆng bÇn còng kÐo vμo ®Çy nhμ. Chóng bay chíp chíp nh− dß trªn nãc råi sμ xuèng tr−íc mÆt ViÖt. ChÞ ChiÕn còng kh«ng ngñ ®−îc. S¾p tíi ®©y biÕt bao nhiªu

(1) CÇm viÕt : cÇm bót.

60

chuyÖn ph¶i lo, ngay b©y giê còng bao nhiªu chuyÖn ph¶i nhí. C¶ chÞ c¶ em cïng nhí ®Õn m¸. H×nh nh− m¸ còng ®· vÒ ®©u ®©y. M¸ biÕn theo ¸nh ®om ®ãm trªn nãc nhμ hay ®ang ngåi dùa vμo mÊy thóng lóa mμ cÇm nãn qu¹t ? §ªm nay, dÔ g× m¸ v¾ng mÆt, m¸ còng ph¶i vÒ dßm ngã coi chÞ em ViÖt tÝnh to¸n viÖc nhμ lμm sao chí ?

ChÞ ChiÕn l¹i nãi víi ra, ®óng lμ c¸i giäng rμnh rät tiÕng nμo ra tiÕng nÊy :  Mai mÇy viÕt th− cho chÞ Hai biÕt nghen ?  S¾p ®i tíi n¬i mμ cßn b¾t viÕt th−.  Th«i tao viÕt.

ChÞ Hai lμ con nu«i cña m¸. Cha mÑ chÞ còng v× mét tay th»ng T©y mμ chÕt. Håi ba d¾t vÒ trao cho m¸, chÞ míi chÝn tuæi, èm nhom, mét m¶ng tãc bÞ bom x¨ng lμm ch¸y cßn sÐm nh− ®u«i bß. ChÞ lín tuæi h¬n chÞ ChiÕn nªn m¸ ®Æt chÞ lμ thø hai. Sèng víi gia ®×nh ®−îc mÊy n¨m th× mét ng−êi chó bμ con cña chÞ xuèng xin chÞ vÒ d−íi biÓn. Råi chÞ lín lªn, lÊy chång, c«ng t¸c lu«n d−íi ®ã. Sau nμy, mçi n¨m ®«i ba lÇn, chÞ l¹i v−ît c¸nh ®ång mÊy chôc c©y sè, léi qua mÊy chôc ®ån bãt giÆc vÒ th¨m m¸, th¨m em. Trõ m¾c c«ng t¸c th× th«i, cßn th× trêi sËp chÞ còng vÒ, cø mét m×nh mét nãn mμ ®i. Cã b÷a vÒ, dÇm m−a tr¾ng hÕt mÆt mòi, ch¬i víi em ®−îc mét buæi chiÒu, ¨n b÷a c¬m, ngñ víi m¸ mét ®ªm, hõng ®«ng l¹i tÊt t−ëi ®i sím.

ChÞ ChiÕn l¹i nãi, giäng cßn rμnh rät h¬n c¶ håi n·y :  B©y giê chÞ Hai ë xa. ChÞ em m×nh ®i th× th»ng ót sang ë víi chó N¨m, chó nu«i. Cßn c¸i nhμ nμy ba m¸ lμm ra ®ã th× cho c¸c anh ë x· m−în më tr−êng häc. Chó N¨m nãi cã con nÝt häc ª a cã g× nã quÐt dän cho. Th»ng ót còng häc ë ®©y. MÇy chÞu kh«ng ?

ViÖt chôp mét con ®om ®ãm óp trong lßng tay :  Sao kh«ng chÞu ?  Gi−êng v¸n còng cho x· m−în lμm ghÕ häc, nghen ?  Håi ®ã m¸ dÆn chÞ lμm sao, giê chÞ cø lμm y vËy, t«i chÞu hÕt.  M¸ dÆn tao håi nμo ? Giê cßn cã tao víi mÇy th«i. NÕu ®ång ý th× nåi, lu, chÐn, ®Üa, cuèc, v¸, ®Ìn soi víi n¬m ®Ó gëi chó N¨m. Chõng nμo chÞ Hai ë d−íi biÓn vÒ lμm giç m¸, chÞ cã muèn lÊy g× th× chÞ chë vÒ d−íi, nghen ?  T«i nãi chÞ tÝnh sao cø tÝnh mμ...

61

ChÞ ChiÕn cùa m×nh, lμm nh− chÞ nghÜ ngîi lung l¾m. Ph¶i chÞ thë dμi råi kªu th»ng ót dËy ®i ®¸i n÷a th× gièng hÖt nh− m¸ vËy. ChÞ l¹i nãi, lÇn nμy kh«ng gäi ViÖt b»ng mÇy, mμ b»ng em vμ x−ng chÞ :  Cßn n¨m c«ng ruéng håi tr−íc mÊy chó cÊp cho ba m¸, giê m×nh ®i m×nh trao l¹i chi bé ®Æng chia cho c« b¸c kh¸c mÇn, nghen ? Hai c«ng mÝa th× chõng nμo tíi mïa, nhê chó N¨m ®èn, ®Ó dμnh ®ã lμm ®¸m giç ba m¸. Em còng õ nghen ? õ!  Cßn bμn thê m¸ em tÝnh gëi ®©u ? Gëi sang chó N¨m cho th»ng ót nã coi chõng hay lμ ®Ó chÞ Hai vÒ ®em ®i ?

ViÖt khÏ ngãc ®Çu lªn dßm bμn thê. Tõ n·y giê ®ang m¶i víi ý nghÜ m¸ ®· vÒ, nghe chÞ hái, ViÖt l¹i tin m¸ ®· vÒ ngåi ®©u ®ã thËt. ViÖt nãi :  M×nh ®i ®©u th× m¸ ®i theo ®ã chí lo g× mμ lo ?  VËy chí ba m¸ kh«ng theo con th× theo ai, nh−ng mμ còng ph¶i tÝnh cho ®©u ra ®ã chí. §em bμn thê sang gëi chó N¨m, em cã õ kh«ng ?  õ !... Mμ håi ®ã m¸ dÆn chÞ vËy h¶ ?  M¸ cã biÕt m¸ chÕt ®©u mμ dÆn.

ViÖt s¶i ch©n ra gi−êng :  VËy mμ nãi nghe in nh− m¸ vËy.

ChÞ ChiÕn hø mét c¸i “cãc” råi trë m×nh. May mμ chÞ kh«ng bÎ tay råi ®Ëp vμo b¾p vÕ than mái.

ChÞ nãi :  Tao còng lùa ý nÕu m¸ cßn sèng ch¾c m¸ tÝnh vËy, nªn tao còng tÝnh vËy. §óng råi, hÌn chi chÞ nãi nghe thiÖt gän. VËy mμ håi n·y cßn giμnh ®i víi m×nh. ViÖt nghÜ vËy, råi ngñ quªn lóc nμo kh«ng biÕt.

S¸ng h«m sau, nghe chÞ ChiÕn nãi, chó N¨m cø ngåi y trªn v¸n nh×n hai ch¸u thiÖt l©u. Mét l¸t, chó nãi :  Kh«n ! ViÖc nhμ nã thu ®−îc gän th× viÖc n−íc nã më ®−îc réng, gän bÒ gia thÕ, ®Æng bÒ n−íc non. Con nÝt chóng b©y k× ®¸nh giÆc nμy kh«n h¬n chó håi tr−íc.  Chó c−êi, ®−a mÊy ngãn tay cøng cßng chïi m¾t.  §©y råi tao giao cuèn sæ gia ®×nh cho chÞ em b©y. Gäi lμ giao vËy chí ®−a cho b©y råi b©y léi ®ïng ®ïng qua s«ng lμ h− hÕt. Gäi vËy chí tao vÉn gi÷, tao sÏ ghi cho hai ®øa b©y tõng ngμy.

62

Trong lóc chÞ ChiÕn xuèng bÕp nÊu c¬m, ViÖt ®i c©u Ýt con c¸ vÒ lμm b÷a cóng m¸ tr−íc khi dêi bμn thê sang nhμ chó, cßn mét m×nh ë nhμ trªn, chó N¨m l¹i cÊt tiÕng hß. Kh«ng ph¶i giäng hß trong trÎo trong ®ªm bay ra hai bªn bê s«ng, råi déi l¹i trªn c¸i ghe heo chÌo m−ín cña chó. C©u hß næi lªn gi÷a ban ngμy, b¾t ®Çu cÊt lªn nh− mét hiÖu lÖnh d−íi ¸nh n¾ng chãi chang, råi kÐo dμi, tõng tiÕng mét vì ra, nh¾n nhñ, tha thiÕt, cuèi cïng ng¾t l¹i nh− mét lêi thÒ d÷ déi.

Cóng mÑ vμ c¬m n−íc xong, mÊy chÞ em, chó ch¸u thu xÕp ®å ®¹c dêi nhμ. ChÞ ChiÕn ra ®øng gi÷a s©n, kÐo c¸i kh¨n trªn cæ xuèng, còng x¾n tay ¸o ®Ó lé hai b¾p tay trßn vo s¹m ®á mμu ch¸y n¾ng, råi dang c¶ th©n ng−êi to vμ ch¾c nÞch cña m×nh nhÊc bæng mét ®Çu bμn thê m¸ lªn. ViÖt ghÐ vμo mét ®Çu.

Nμo, ®−a m¸ sang ë t¹m bªn nhμ chó, chóng con ®i ®¸nh giÆc tr¶ thï cho ba m¸, ®Õn chõng n−íc nhμ ®éc lËp con l¹i ®−a m¸ vÒ. ViÖt khiªng tr−íc. ChÞ ChiÕn khiªng bÞch bÞch phÝa sau. Nghe tiÕng ch©n chÞ, ViÖt thÊy th−¬ng chÞ l¹.

LÇn ®Çu tiªn ViÖt míi thÊy lßng m×nh râ nh− thÕ. Cßn mèi thï th»ng MÜ th× cã thÓ rê thÊy ®−îc, v× nã ®ang ®Ì nÆng ë trªn vai.

Hai chÞ em khiªng m¸ b¨ng t¾t qua d·y ®Êt cμy tr−íc cöa, men theo ch©n v−ên tho¶ng mïi hoa cam, con ®−êng håi tr−íc m¸ vÉn ®i ®Ó léi hÕt ®ång nμy sang b−ng kh¸c.

(L−îc phÇn cuèi : T¸nh cïng tiÓu ®éi ®i suèt ba ngμy míi t×m ®−îc ViÖt trong mét lïm c©y rËm vμ suýt n÷a th× bÞ ¨n ®¹n cña “cËu T−”, bëi dï ®· kiÖt søc kh«ng bß ®i ®−îc n÷a nh−ng mét ngãn tay ViÖt vÉn ®ang ®Æt ë cß sóng, ®¹n ®· lªn nßng vμ anh t−ëng lμ qu©n ®Þch tíi. NÕu T¸nh kh«ng lªn tiÕng ngay, cã lÏ ViÖt ®· næ sóng...

ViÖt ®−îc ®−a vÒ ®iÒu trÞ t¹i mét bÖnh viÖn d· chiÕn, søc khoÎ dÇn håi phôc. Anh T¸nh giôc ViÖt viÕt th− cho chÞ ChiÕn kÓ chiÕn c«ng cña m×nh. ViÖt nhí chÞ ChiÕn, muèn viÕt th− nh−ng kh«ng biÕt viÕt sao. ViÖt còng kh«ng muèn kÓ chiÕn c«ng cña m×nh v× tù thÊy ch−a thÊm g× víi thμnh tÝch cña ®¬n vÞ vμ nh÷ng −íc mong cña m¸.)

Th¸ng 2  1966 (TruyÖn vμ kÝ, NXB V¨n häc Gi¶i phãng, 1978)

h−íng dÉn häc bµi 1. §o¹n trÝch Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh ®−îc trÇn thuËt chñ yÕu tõ ®iÓm nh×n cña nh©n vËt nμo ? C¸ch trÇn thuËt nμy cã t¸c dông nh− thÕ nμo ®èi víi kÕt cÊu truyÖn vμ kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt ?

63

2. T¸c phÈm kÓ chuyÖn mét gia ®×nh n«ng d©n Nam Bé. TruyÒn thèng nμo ®· g¾n bã nh÷ng ng−êi con trong gia ®×nh víi nhau ? (Chó ý mèi quan hÖ cña ChiÕn, ViÖt víi m¸ vμ chó N¨m.)

3. Ph©n tÝch vμ so s¸nh tÝnh c¸ch c¸c nh©n vËt ChiÕn, ViÖt ®Ó lμm râ sù tiÕp nèi truyÒn thèng gia ®×nh cña nh÷ng ng−êi con.

4. Ph©n tÝch nh÷ng biÓu hiÖn cña khuynh h−íng sö thi trong ®o¹n trÝch nμy.

5. §èi víi anh (chÞ), ®o¹n v¨n nμo c¶m ®éng nhÊt ? V× sao ?

Ghi nhí  TruyÖn kÓ vÒ nh÷ng ng−êi con trong mét gia ®×nh n«ng d©n Nam Bé cã truyÒn thèng yªu n−íc, c¨m thï giÆc, thuû chung son s¾t víi quª h−¬ng, c¸ch m¹ng. ChÝnh sù g¾n bã s©u nÆng gi÷a t×nh c¶m gia ®×nh víi t×nh yªu n−íc, gi÷a truyÒn thèng gia ®×nh víi truyÒn thèng d©n téc ®· t¹o nªn søc m¹nh tinh thÇn to lín cña con ng−êi ViÖt Nam, d©n téc ViÖt Nam trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n−íc.  T¸c phÈm thÓ hiÖn nh÷ng ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt truyÖn ng¾n cña NguyÔn Thi : trÇn thuËt qua dßng håi t−ëng cña nh©n vËt, kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch vμ miªu t¶ t©m lÝ s¾c s¶o ; ng«n ng÷ phong phó, gãc c¹nh vμ ®Ëm chÊt Nam Bé.

luyÖn tËp 1. Ph©n tÝch ®èi tho¹i gi÷a ChiÕn vμ ViÖt ®ªm tr−íc ngμy nhËp ngò. T©m lÝ vμ tÝnh c¸ch cña mçi nh©n vËt thÓ hiÖn nh− thÕ nμo qua ®o¹n ®èi tho¹i nμy ?

2. T×m ®äc trän vÑn t¸c phÈm.

64

Tr¶ bμi lμm v¨n sè 5

KÕt qu¶ cÇn ®¹t Cñng cè thªm tri thøc vμ kÜ n¨ng viÕt bμi v¨n nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bμn vÒ v¨n häc.

I  ho¹t ®éng trªn líp 1. X¸c ®Þnh yªu cÇu bμi viÕt  §äc l¹i ®Ò bμi ®Ó x¸c ®Þnh yªu cÇu cña ®Ò.  §èi chiÕu nh÷ng yªu cÇu ®· x¸c ®Þnh víi bμi viÕt ®Ó nhËn ra nh÷ng −u ®iÓm vμ nh−îc ®iÓm cña bμi viÕt.

2. X©y dùng l¹i dμn ý Trªn c¬ së nh÷ng yªu cÇu ®· x¸c ®Þnh, tËp thÓ líp cïng x©y dùng l¹i dμn ý chi tiÕt.

Gîi ý dμn ý cho bμi lμm v¨n ®Ò sè 1 : Më bμi :  Khi cÇm bót, c¸c nghÖ sÜ ch©n chÝnh ®Òu phÊn ®Êu ®Ó ®¹t ®−îc môc ®Ých cao c¶ cña v¨n ch−¬ng.  Lμ mét danh sÜ (“thÇn Siªu, th¸nh Qu¸t”), NguyÔn V¨n Siªu ®· nªu lªn mét quan niÖm ®óng ®¾n vμ thuyÕt phôc vÒ v¨n ch−¬ng (dÉn c©u nãi cña «ng).

Th©n bμi :  Gi¶i thÝch ý kiÕn cña NguyÔn V¨n Siªu : + Tiªu chuÈn ®Ó NguyÔn V¨n Siªu ph©n lo¹i v¨n ch−¬ng lμ tÝnh môc ®Ých cña nã. + ThÕ nμo lμ v¨n ch−¬ng “chØ chuyªn chó ë v¨n ch−¬ng” ? + ThÕ nμo lμ v¨n ch−¬ng “chuyªn chó ë con ng−êi” ?

65

 B×nh luËn, ®¸nh gi¸. Cã thÓ nªu mét sè ý nh− sau : + Tiªu chÝ ®¸nh gi¸ mét t¸c phÈm v¨n ch−¬ng tr−íc hÕt lμ ë môc ®Ých cña ng−êi cÇm bót : ViÕt ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng vμ t¸c dông gi¸o dôc cña v¨n ch−¬ng chø kh«ng ph¶i v× thó vui trau chuèt c©u ch÷ h×nh thøc. + Tuy nhiªn, khi ®Ò cao môc ®Ých cao c¶ cña v¨n ch−¬ng lμ “chuyªn chó ë con ng−êi”, chóng ta kh«ng v× thÕ mμ coi nhÑ sù s¸ng t¹o nghÖ thuËt cña nhμ v¨n v× tÝnh nghÖ thuËt cña t¸c phÈm v¨n ch−¬ng cμng cao th× hiÖu qu¶ gi¸o dôc cña t¸c phÈm ®ã cμng lín.

KÕt bμi :  ý kiÕn cña NguyÔn V¨n Siªu vÒ tÝnh môc ®Ých cña v¨n ch−¬ng rÊt tiªu biÓu cho quan niÖm truyÒn thèng “v¨n dÜ t¶i ®¹o” cña cha «ng ta.  ý kiÕn cña NguyÔn V¨n Siªu cho ®Õn nay vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ.

3. Söa ch÷a nh÷ng sai sãt cô thÓ trong bμi viÕt  §äc nhËn xÐt cña thÇy (c«) gi¸o vÒ bμi viÕt.  Söa l¹i c¸c sai sãt trong bμi viÕt.

II  luyÖn tËp ë nhµ vµ chuÈn bÞ cho bµi viÕt sau 1. ViÕt l¹i toμn bé hoÆc mét phÇn bμi viÕt.

2. Thùc hiÖn c¸c yªu cÇu cña thÇy (c«) gi¸o, chuÈn bÞ tèt cho bμi viÕt sè 6.

66

ViÕt bμi lμm v¨n sè 6 : nghÞ luËn v¨n häc (Bμi lμm ë nhμ) KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m v÷ng h¬n n÷a c¸c t¸c phÈm truyÖn vμ tuú bót ®· häc ë líp 12.  VËn dông tèt h¬n c¸c kÜ n¨ng lμm bμi v¨n nghÞ luËn, nhÊt lμ c¸c kÜ n¨ng ph©n tÝch truyÖn, tuú bót vμ kÜ n¨ng lËp luËn.  Th«ng qua viÖc ph©n tÝch t¸c phÈm, cã ®−îc nh÷ng hiÓu biÕt ®óng ®¾n vÒ cuéc sèng.

I  h−íng dÉn chung §Ó bμi viÕt ®¹t kÕt qu¶ tèt, anh (chÞ) cÇn thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc chuÈn bÞ sau : 1. §äc l¹i c¸c t¸c phÈm (®o¹n trÝch) truyÖn vμ tuú bót ®· häc ë ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 12 ®Ó :  Nhí râ cèt truyÖn, nh©n vËt, chi tiÕt, sù viÖc chÝnh cña mçi truyÖn còng nh− dßng ý nghÜ, c¶m xóc vμ nh÷ng lêi v¨n ®Ñp cña mçi thiªn tuú bót.  T×m hiÓu nh÷ng néi dung c¬ b¶n vμ ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña tõng t¸c phÈm (®o¹n trÝch).  Ghi l¹i nh÷ng ý kiÕn, ®¸nh gi¸, nh÷ng ®iÒu muèn bμn luËn cïng c¶m nghÜ vÒ t¸c phÈm hoÆc vÒ tõng mÆt, tõng khÝa c¹nh cña t¸c phÈm.

2. Häc l¹i ®Ó n¾m v÷ng h¬n c¸ch thøc t×m hiÓu vμ ph©n tÝch mét t¸c phÈm tù sù.

3. ¤n luyÖn nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng vÒ tiÕng ViÖt ®· häc ®Ó cã c¸ch diÔn ®¹t chÝnh x¸c, rμnh m¹ch, chÆt chÏ, phï hîp víi tÝnh chÊt cña bμi v¨n nghÞ luËn v¨n häc.

4. ¤n l¹i c¸c kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng lμm v¨n nghÞ luËn, nhÊt lμ nh÷ng kÜ n¨ng vÒ lËp luËn ®· häc ë líp 12. Chó ý rÌn luyÖn thªm nh÷ng mÆt cßn yÕu cña b¶n th©n ë c¸c kh©u : t×m hiÓu ®Ò ; lËp dμn ý ; t×m lÝ lÏ, dÉn chøng vμ tiÕn hμnh lËp luËn,...

67

Ii  gîi ý mét sè ®Ò bµi 1. Trong truyÖn Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh, NguyÔn Thi cã nªu lªn quan niÖm : ChuyÖn gia ®×nh còng dμi nh− s«ng, mçi thÕ hÖ ph¶i ghi vμo mét khóc. Råi tr¨m con s«ng cña gia ®×nh l¹i cïng ®æ vÒ mét biÓn, “mμ biÓn th× réng l¾m [...], réng b»ng c¶ n−íc ta vμ ra ngoμi c¶ n−íc ta”.

Anh (chÞ) cã cho r»ng, trong thiªn truyÖn cña NguyÔn Thi qu¶ ®· cã mét dßng s«ng truyÒn thèng liªn tôc ch¶y tõ nh÷ng líp ng−êi ®i tr−íc : tæ tiªn, «ng cha, cho ®Õn líp ng−êi ®i sau : chÞ em ChiÕn, ViÖt ?

2. Ph©n tÝch h×nh ¶nh th¬ méng, tr÷ t×nh cña nh÷ng dßng s«ng ViÖt Nam qua hai bμi tuú bót Ng−êi l¸i ®ß S«ng §μ (NguyÔn Tu©n) vμ Ai ®· ®Æt tªn cho dßng s«ng ? (Hoμng Phñ Ngäc T−êng).

3. VÒ mét truyÖn ng¾n trong nÒn v¨n xu«i hiÖn ®¹i ViÖt Nam mμ anh (chÞ) yªu thÝch.

III  Gîi ý c¸ch lµm bµi 1. CÇn ®äc kÜ ®Ò bμi ®Ó tr¸nh nh÷ng hiÓu lÇm ®¸ng tiÕc dÉn ®Õn l¹c ®Ò hoÆc xa ®Ò (vÝ dô : cho r»ng ®Ò 1 chØ yªu cÇu nh¾c l¹i nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ néi dung vμ nghÖ thuËt cña truyÖn Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh, ®Ò 2 ®ßi hái ph¶i ®Ò cËp tíi c¶ hai mÆt hung b¹o vμ tr÷ t×nh cña s«ng §μ, cßn ®Ó lμm ®Ò 3 th× chØ cÇn nh¾c l¹i nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vÒ mét t¸c phÈm tù sù,...).

2. CÇn t×m ®ñ c¸c luËn ®iÓm, luËn cø cÇn thiÕt, nh»m ®¸p øng ®Çy ®ñ c¸c yªu cÇu cña ®Ò bμi.

3. X©y dùng mét dμn ý râ rμng, m¹ch l¹c. PhÇn më bμi giíi thiÖu ®−îc vÊn ®Ò nghÞ luËn vμ g©y ®−îc høng thó cho ng−êi ®äc. PhÇn th©n bμi tr×nh bμy c¸c luËn ®iÓm, luËn cø theo mét tiÕn tr×nh lËp luËn hîp lÝ, chÆt chÏ. PhÇn kÕt bμi th©u tãm ®−îc tinh thÇn vμ néi dung c¬ b¶n cña bμi lμm, ®ång thêi l−u l¹i nh÷ng suy ngÉm s©u xa trong ng−êi ®äc.

4. Trong qu¸ tr×nh tr×nh bμy luËn ®iÓm, luËn cø, cÇn vËn dông c¸c thao t¸c lËp luËn thÝch hîp. C¸c thao t¸c Êy ph¶i kÕt hîp hμi hoμ, nhuÇn nhuyÔn víi nhau. Chó ý kh«ng ®Ó bμi lμm m¾c lçi vÒ lËp luËn.

5. CÇn cè g¾ng n©ng cao hiÖu qu¶ diÔn ®¹t. L−u ý vËn dông hîp lÝ, s¸ng t¹o c¸c biÖn ph¸p chuyÓn ý, chuyÓn ®o¹n vμ c¸c phÐp tu tõ ®Ó c¸c c©u, c¸c ®o¹n v¨n thªm chÆt chÏ vμ hÊp dÉn, phï hîp víi mét bμi nghÞ luËn v¨n häc.

68

ChiÕc thuyÒn ngoμi xa

nguyÔn minh ch©u

KÕt qu¶ cÇn ®¹t  C¶m nhËn ®−îc suy nghÜ cña ng−êi nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh khi ph¸t hiÖn ra sù thËt : ®»ng sau bøc ¶nh rÊt ®Ñp vÒ chiÕc thuyÒn trong s−¬ng sím mμ anh t×nh cê chôp ®−îc lμ sè phËn ®au ®ín cña ng−êi phô n÷ vμ bao ngang tr¸i trong mét gia ®×nh hμng chμi.

Tõ ®ã thÊu hiÓu : mçi ng−êi trong câi ®êi, nhÊt lμ ng−êi nghÖ sÜ, kh«ng thÓ ®¬n gi¶n, s¬ l−îc khi nh×n nhËn cuéc sèng vμ con ng−êi.  ThÊy ®−îc nghÖ thuËt kÕt cÊu ®éc ®¸o, c¸ch triÓn khai cèt truyÖn, kh¾c ho¹ nh©n vËt cña mét c©y bót viÕt truyÖn ng¾n cã b¶n lÜnh vμ tμi hoa.

TiÓu dÉn NguyÔn Minh Ch©u (1930  1989) quª ë lμng Th¬i, x· Quúnh H¶i (nay lμ x· S¬n H¶i), huyÖn Quúnh L−u, tØnh NghÖ An. §Çu n¨m 1950, «ng gia nhËp qu©n ®éi, theo häc Tr−êng SÜ quan Lôc qu©n TrÇn Quèc TuÊn. Tõ n¨m 1952 ®Õn n¨m 1958, «ng c«ng t¸c vμ chiÕn ®Êu t¹i S− ®oμn 320.

N¨m 1962, «ng vÒ Phßng V¨n nghÖ qu©n ®éi, sau chuyÓn sang t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n ®éi.

T¸c phÈm chÝnh : Cöa s«ng (tiÓu thuyÕt, 1967), Nh÷ng vïng trêi kh¸c nhau (tËp truyÖn ng¾n, 1970), DÊu ch©n ng−êi lÝnh (tiÓu thuyÕt, 1972), MiÒn ch¸y (tiÓu thuyÕt, 1977), Löa tõ nh÷ng ng«i nhμ (tiÓu thuyÕt, 1977), Nh÷ng ng−êi ®i tõ trong rõng ra (tiÓu thuyÕt, 1982), M¶nh ®Êt t×nh yªu (tiÓu thuyÕt, 1987). ¤ng còng cã nhiÒu s¸ng t¸c viÕt cho thiÕu nhi nh− : Tõ gi· tuæi th¬ (tiÓu thuyÕt, 1974), Nh÷ng ngμy l−u l¹c (tiÓu thuyÕt, 1981), §¶o ®¸ k× l¹ (tiÓu thuyÕt, 1985),... vμ mét tËp tiÓu luËn phª b×nh Trang giÊy

NguyÔn Minh Ch©u

tr−íc ®Ìn (1994). §Æc biÖt, víi c¸c tËp truyÖn ng¾n : Ng−êi ®μn bμ trªn chuyÕn tμu tèc hμnh (1983), BÕn quª (1985), ChiÕc thuyÒn ngoμi xa (1987), Cá lau (1989), NguyÔn Minh Ch©u ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng c©y bót tiªn phong cña v¨n häc ViÖt Nam thêi k× ®æi míi. N¨m 2000 «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.

69

TruyÖn ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoμi xa in ®Ëm phong c¸ch tù sù  triÕt lÝ cña NguyÔn Minh Ch©u. Víi ng«n tõ dung dÞ ®êi th−êng, truyÖn kÓ l¹i chuyÕn ®i thùc tÕ cña mét nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh vμ nh÷ng chiªm nghiÖm s©u s¾c cña «ng vÒ nghÖ thuËt vμ cuéc ®êi.

V¨n b¶n (L−îc phÇn ®Çu : §Ó cã thÓ xuÊt b¶n mét bé lÞch nghÖ thuËt vÒ thuyÒn vμ biÓn thËt −ng ý, tr−ëng phßng ®Ò nghÞ nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh Phïng ®i thùc tÕ chôp bæ sung mét bøc ¶nh víi c¶nh biÓn buæi s¸ng cã s−¬ng mï. Nh©n chuyÕn ®i th¨m §Èu, ng−êi b¹n chiÕn ®Êu n¨m x−a, giê ®ang lμ ch¸nh ¸n toμ ¸n huyÖn, Phïng ®i tíi mét vïng biÓn tõng lμ chiÕn tr−êng cò cña anh thêi kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc MÜ. Phïng ®· “phôc kÝch” mÊy buæi s¸ng mμ ch−a chôp ®−îc bøc ¶nh nμo. Sau gÇn mét tuÇn lÔ suy nghÜ, t×m kiÕm, Phïng quyÕt ®Þnh thu vμo tê lÞch th¸ng b¶y n¨m sau c¶nh thuyÒn ®¸nh c¸ thu l−íi vμo lóc b×nh minh.)

Lóc bÊy giê trêi ®Çy mï tõ ngoμi biÓn bay vμo. L¹i l¸c ®¸c mÊy h¹t m−a. T«i róc vμo bªn b¸nh xÝch cña mét chiÕc xe t¨ng(1) ®Ó tr¸nh m−a, ®ang lói hói thay phim, lóc ngÈng lªn thÊy mét chuyÖn h¬i l¹ : mét chiÕc thuyÒn l−íi vã(2) mμ t«i ®o¸n lμ trong nhãm ®¸nh c¸ ban n·y ®ang chÌo th¼ng vμo tr−íc mÆt t«i.

Cã lÏ suèt mét ®êi cÇm m¸y ¶nh ch−a bao giê t«i ®−îc thÊy mét c¶nh “®¾t” trêi cho nh− vËy : tr−íc mÆt t«i lμ mét bøc tranh mùc tμu cña mét danh ho¹ thêi cæ. Mòi thuyÒn in mét nÐt m¬ hå loÌ nhoÌ vμo bÇu s−¬ng mï tr¾ng nh− s÷a cã pha ®«i chót mμu hång hång do ¸nh mÆt trêi chiÕu vμo. Vμi bãng ng−êi lín lÉn trÎ con ngåi im ph¨ng ph¾c nh− t−îng trªn chiÕc mui khum khum, ®ang h−íng mÆt vμo bê. TÊt c¶ khung c¶nh Êy nh×n qua nh÷ng c¸i m¾t l−íi vμ tÊm l−íi n»m gi÷a hai chiÕc gäng vã hiÖn ra d−íi mét h×nh thï y hÖt c¸nh mét con d¬i, toμn bé khung c¶nh tõ ®−êng nÐt ®Õn ¸nh s¸ng ®Òu hμi hoμ vμ ®Ñp, mét vÎ ®Ñp thùc ®¬n gi¶n vμ toμn bÝch khiÕn ®øng tr−íc nã t«i trë nªn bèi rèi, trong tr¸i tim nh− cã c¸i g× bãp th¾t vμo. Ch¼ng biÕt ai ®ã lÇn ®Çu ®· ph¸t hiÖn ra b¶n th©n c¸i ®Ñp chÝnh lμ ®¹o ®øc ? Trong gi©y phót bèi rèi, t«i t−ëng chÝnh m×nh võa kh¸m ph¸ thÊy c¸i ch©n lÝ cña sù toμn thiÖn, kh¸m ph¸ thÊy c¸i kho¶nh kh¾c trong ngÇn cña t©m hån.

Ch¼ng ph¶i lùa chän xª dÞch g× n÷a, t«i g¸c m¸y lªn b¸nh xÝch cña chiÕc xe t¨ng háng bÊm “liªn thanh” mét håi hÕt mét phÇn t− cuèn phim, thu vμo (1) §©y lμ b·i xe t¨ng háng do qu©n nguþ th¸o ch¹y ®Ó l¹i khi bÞ qu©n gi¶i phãng tÊn c«ng vμo mïa xu©n n¨m 1975.

(2) ThuyÒn l−íi vã : thuyÒn ®¸nh c¸ cã hai gäng ë mòi thuyÒn ®Ó gi¨ng l−íi, khi c¸ ®−îc dån vμo th× cÊt lªn nh− cÊt vã.

70

chiÕc Pra-ti-ca(1) c¸i kho¶nh kh¾c h¹nh phóc trμn ngËp t©m hån m×nh, do c¸i ®Ñp tuyÖt ®Ønh cña ngo¹i c¶nh võa mang l¹i.

T«i ch¾c mÈm ngay trong ngμy h«m nay hoÆc s¸ng mai ®· cã thÓ nh¶y lªn tμu ho¶ trë vÒ, nÕu c¸i anh b¹n ®ång ngò kh«ng cè nÝu gi÷ ë ch¬i thªm vμi b÷a. * *

*

Ngay lóc Êy, chiÕc thuyÒn ®©m th¼ng vμo tr−íc chç t«i ®øng. Mét ng−êi ®μn «ng vμ mét ng−êi ®μn bμ rêi chiÕc thuyÒn. Hä ph¶i léi qua mét qu·ng bê ph¸(2) n−íc ngËp ®Õn qu¸ ®Çu gèi. BÊt gi¸c t«i nghe ng−êi ®μn «ng nãi châ lªn thuyÒn nh− qu¸t : “Cø ngåi nguyªn ®Êy. §éng ®Ëy tao giÕt c¶ mμy ®i b©y giê”.

Ch¾c ch¾n hä kh«ng tr«ng thÊy t«i. Ng−êi ®μn bμ tr¹c ngoμi bèn m−¬i, mét th©n h×nh quen thuéc cña ®μn bμ vïng biÓn, cao lín víi nh÷ng ®−êng nÐt th« kÖch. Mô rç mÆt. Khu«n mÆt mÖt mái sau mét ®ªm thøc tr¾ng kÐo l−íi, t¸i ng¾t vμ d−êng nh− ®ang buån ngñ. Ng−êi ®μn «ng ®i sau. TÊm l−ng réng vμ cong nh− l−ng mét chiÕc thuyÒn. M¸i tãc tæ qu¹. L·o ®i ch©n ch÷ b¸t, b−íc tõng b−íc ch¾c ch¾n, hμng l«ng mμy ch¸y n¾ng rñ xuèng hai con m¾t ®Çy vÎ ®éc d÷ lóc nμo còng nh×n d¸n vμo tÊm l−ng ¸o b¹c phÕch vμ r¸ch r−íi, nöa th©n d−íi −ít sòng cña ng−êi ®μn bμ.

Tõ chç chiÕc xe t¨ng mμ t«i ®ang ®øng víi chiÕc m¸y ¶nh, ®i qu¸ m−¬i b−íc s©u vμo phÝa trong cã mét chiÕc xe rμ ph¸ m×n cña c«ng binh MÜ, chiÕc xe s¬n mμu vμng t−¬i vμ to lín gÊp ®«i mét chiÕc xe t¨ng. Hai ng−êi ®i qua tr−íc mÆt t«i. Hä ®i ®Õn bªn chiÕc xe rμ ph¸ m×n. Ng−êi ®μn bμ ®øng l¹i, ng−íc m¾t nh×n ra ngoμi mÆt ph¸ n−íc chç chiÕc thuyÒn ®Ëu mét tho¸ng, råi ®−a mét c¸nh tay lªn cã lÏ ®Þnh g·i hay söa l¹i m¸i tãc nh−ng råi l¹i bu«ng thâng xuèng, ®−a cÆp m¾t nh×n xuèng ch©n.

L·o ®μn «ng lËp tøc trë nªn hïng hæ, mÆt ®á gay, l·o rót trong ng−êi ra mét chiÕc th¾t l−ng cña lÝnh nguþ ngμy x−a, cã vÎ nh− nh÷ng ®iÒu ph¶i nãi víi nhau hä ®· nãi hÕt, ch¼ng nãi ch¼ng r»ng l·o trót c¬n giËn nh− löa ch¸y b»ng c¸ch dïng chiÕc th¾t l−ng quËt tíi tÊp vμo l−ng ng−êi ®μn bμ, l·o võa ®¸nh võa thë hång héc, hai hμm r¨ng nghiÕn ken kÐt, cø mçi nh¸t quÊt xuèng

(1) ChiÕc m¸y ¶nh hiÖu Pra-ti-ca.

(2) Ph¸ : vïng biÓn ¨n s©u vμo ®Êt liÒn.

71

l·o l¹i nguyÒn rña b»ng c¸i giäng rªn rØ ®au ®ín : “Mμy chÕt ®i cho «ng nhê.

Chóng mμy chÕt hÕt ®i cho «ng nhê !”.

Ng−êi ®μn bμ víi mét vÎ cam chÞu ®Çy nhÉn nhôc, kh«ng hÒ kªu mét tiÕng, kh«ng chèng tr¶, còng kh«ng t×m c¸ch ch¹y trèn.

TÊt c¶ mäi viÖc x¶y ®Õn khiÕn t«i kinh ng¹c ®Õn møc, trong mÊy phót ®Çu, t«i cø ®øng h¸ måm ra mμ nh×n. ThÕ råi ch¼ng biÕt tõ bao giê, t«i ®· vøt chiÕc m¸y ¶nh xuèng ®Êt ch¹y nhμo tíi.

Bãng mét ®øa con nÝt lao qua tr−íc mÆt t«i. T«i võa kÞp nhËn ra th»ng Ph¸c  th»ng bÐ trªn rõng xuèng võa n»m ngñ víi t«i tõ lóc nöa ®ªm. Th»ng bÐ cø ch¹y mét m¹ch, sù giËn d÷ c¨ng th¼ng lμm nã khi ch¹y qua kh«ng nh×n thÊy t«i. Nh− mét viªn ®¹n trªn ®−êng lao tíi ®Ých ®· nh¾m, mÆc cho t«i gäi nã vÉn kh«ng hÒ ngo¶nh l¹i, nã ch¹y tiÕp mét qu·ng ng¾n gi÷a nh÷ng chiÕc xe t¨ng råi lËp tøc nh¶y xæ vμo c¸i l·o ®μn «ng.

Còng y hÖt ng−êi ®μn bμ, th»ng bÐ cña t«i còng nh− mét ng−êi c©m, vμ ®Õn lóc nμy t«i míi biÕt lμ nã khoÎ ®Õn thÕ !

Khi t«i ch¹y ®Õn n¬i th× chiÕc th¾t l−ng da ®· n»m trong tay th»ng bÐ, kh«ng biÕt lμm thÕ nμo nã ®· gi»ng ®−îc chiÕc th¾t l−ng, liÒn d−ín th¼ng ng−êi vung chiÕc kho¸ s¾t quËt vμo gi÷a khu«n ngùc trÇn v¹m vì ch¸y n¾ng cã nh÷ng ®¸m l«ng ®en nh− h¾c Ýn, lo¨n xo¨n tõ rèn mäc ng−îc lªn. L·o ®μn «ng ®Þnh gi»ng l¹i chiÕc th¾t l−ng nh−ng ch¼ng ®−îc n÷a, liÒn dang th¼ng c¸nh cho th»ng bÐ hai c¸i t¸t khiÕn th»ng nhá l¶o ®¶o ng· dói xuèng c¸t. Råi l·o l¼ng lÆng bá ®i vÒ phÝa bê n−íc ®Ó trë vÒ thuyÒn. Kh«ng hÒ quay mÆt nh×n l¹i, chØ cã t¶ng l−ng khum khum vμ v¹m vì cμng cã vÎ cói thÊp h¬n, nom l·o nh− mét con gÊu ®ang ®i t×m nguån n−íc uèng, hai bμn ch©n ch÷ b¸t ®Ó l¹i nh÷ng vÕt ch©n to vμ s©u trªn b·i c¸t hoang v¾ng.

Ng−êi ®μn bμ d−êng nh− lóc nμy míi c¶m thÊy ®au ®ín  võa ®au ®ín võa v« cïng xÊu hæ, nhôc nh·.  Ph¸c, con ¬i !

MiÖng mÕu m¸o gäi, ng−êi ®μn bμ ngåi xÖp xuèng tr−íc mÆt th»ng bÐ, «m chÇm lÊy nã råi l¹i bu«ng ra, ch¾p tay v¸i lÊy v¸i ®Ó, råi l¹i «m chÇm lÊy. Th»ng nhá cho ®Õn lóc nμy vÉn ch¼ng hÒ hÐ r¨ng, nh− mét viªn ®¹n b¾n vμo ng−êi ®μn «ng vμ b©y giê ®ang xuyªn qua t©m hån ng−êi ®μn bμ, lμm rá xuèng nh÷ng dßng n−íc m¾t, vμ c¸i th»ng nhá, lÆng lÏ ®−a mÊy ngãn tay khÏ sê trªn khu«n mÆt ng−êi mÑ, nh− muèn lau ®i nh÷ng giät n−íc m¾t chøa ®Çy trong nh÷ng nèt rç ch»ng chÞt.

72

ThÕ råi bÊt ngê ng−êi ®μn bμ bu«ng ®øa trÎ ra, ®i thËt nhanh ra khái b·i xe t¨ng háng, ®uæi theo l·o ®μn «ng. C¶ hai ng−êi l¹i trë vÒ chiÕc thuyÒn.

Kho¶nh kh¾c sau, b·i c¸t l¹i trë vÒ víi vÎ mªnh m«ng vμ hoang s¬. Gi÷a tiÕng sãng ngoμi kh¬i déi nh÷ng tiÕng kªu å å vμo câi im lÆng, chØ cã t«i vμ th»ng bÐ ®øng tr¬ gi÷a b·i xe t¨ng háng, trªn tay th»ng nhá vÉn cÇm chiÕc th¾t l−ng, hai chóng t«i ®−a m¾t ng¬ ng¸c nh×n ra mét qu·ng bê ph¸ võa ban n·y chiÕc thuyÒn ®Ëu.

Nh− trong c©u chuyÖn cæ ®Çy qu¸i ®¶n, chiÕc thuyÒn l−íi vã ®· biÕn mÊt. * * * (L−îc mét ®o¹n : BiÕt Phïng chøng kiÕn sù tμn b¹o cña cha m×nh, th»ng bÐ Ph¸c ®©m ra c¨m ghÐt anh. Ba h«m sau, còng trong lμn s−¬ng sím, Phïng l¹i chøng kiÕn c¶nh l·o ®μn «ng ®¸nh vî, c¶nh c« chÞ g¸i t−íc ®o¹t con dao g¨m mμ ®øa em trai ®Þnh dïng lμm vò khÝ ®Ó b¶o vÖ ng−êi mÑ ®¸ng th−¬ng. Kh«ng thÓ nÐn chÞu h¬n ®−îc n÷a, Phïng x«ng ra buéc l·o ®μn «ng ph¶i chÊm døt hμnh ®éng ®éc ¸c. L·o ®μn «ng ®¸nh tr¶, Phïng bÞ th−¬ng, anh ®−îc ®−a vÒ tr¹m y tÕ cña toμ ¸n huyÖn. ë ®Êy anh ®· nghe c©u chuyÖn cña ng−êi ®μn bμ hμng chμi víi bao sù c¶m th«ng vμ ngì ngμng, ng¹c nhiªn.)

§©y lμ lÇn thø hai, ng−êi ®μn bμ ®−îc §Èu mêi ®Õn vÒ c«ng viÖc gia ®×nh.

Còng kh«ng ph¶i lμ lÇn ®Çu ®Õn mét n¬i c«ng së nh−ng ng−êi ®μn bμ vÉn cã vÎ sî sÖt, lóng tóng  c¸i vÎ lóng tóng, sî sÖt mμ ngay lóc mô ®øng gi÷a b·i xe t¨ng còng kh«ng hÒ thÊy cã.

Ng−êi ®μn bμ chØ quen sèng gi÷a mÆt n−íc võa ®Æt ch©n vμo trong gian phßng ®Çy bμn ghÕ vμ giÊy m¸ liÒn t×m ®Õn mét gãc t−êng ®Ó ngåi.

Ngåi sau mét chiÕc bμn lín, §Èu nhæm dËy chØ chiÕc ghÕ m©y tr−íc mÆt, cè lμm ra vÎ th©n mËt :  ChÞ ngåi lªn ®©y, sao l¹i thÕ, h·y ngåi lªn chiÕc ghÕ nμy... §Èu ph¶i nãi ®Õn l−ît thø hai, mô míi d¸m rãn rÐn ®Õn ngåi ghÐ vμo mÐp chiÕc ghÕ vμ cè thu ng−êi l¹i. §Èu hái :  ThÕ nμo, chÞ ®· nghÜ kÜ ch−a ?

Ng−êi ®μn bμ ng−íc lªn nh×n §Èu, råi l¹i cói mÆt xuèng.  Th−a ®·...

73

§Èu gËt ®Çu. Anh ®øng dËy. Tù nhiªn anh rêi chiÕc bμn ®Õn ®øng vÞn vμo l−ng ghÕ ng−êi ®μn bμ ngåi, giäng trë nªn ®Çy giËn d÷, kh¸c h¼n víi giäng mét vÞ ch¸nh ¸n :  Ba ngμy mét trËn nhÑ, n¨m ngμy mét trËn nÆng. C¶ n−íc kh«ng cã mét ng−êi chång nμo nh− h¾n. T«i ch−a hái téi cña h¾n mμ t«i chØ muèn b¶o ngay víi chÞ : ChÞ kh«ng sèng næi víi c¸i l·o ®μn «ng vò phu Êy ®©u ! ChÞ nghÜ thÕ nμo ?

Ng−êi ®μn bμ h−íng vÒ phÝa §Èu, tù nhiªn ch¾p tay l¹i v¸i lia lÞa :  Con l¹y quý toμ...  Sao, sao ?  Quý toμ b¾t téi con còng ®−îc, ph¹t tï con còng ®−îc, ®õng b¾t con bá nã...

Lóc bÊy giê t«i ®ang ngåi giÊu mÆt sau bøc mμn v¶i hoa ng¨n chç lμm viÖc bªn ngoμi vμ phßng ngñ bªn trong cña §Èu. Sau c©u nãi cña ng−êi ®μn bμ, t«i c¶m thÊy gian phßng ngñ lång léng giã biÓn cña §Èu tù nhiªn bÞ hót hÕt kh«ng khÝ, trë nªn ngét ng¹t qu¸. T«i vÐn l¸ mμn b−íc ra.

Ng−êi ®μn bμ nhËn ra ®−îc t«i ngay. Mô nhÊp nhæm xoay m×nh trªn chiÕc ghÕ nh− bÞ kiÕn ®èt, vμ vÒ sau t«i míi sùc nghÜ ra, mô nghÜ r»ng toμ ¸n ®· bè trÝ s½n t«i ngåi phÝa sau ®Ó chuÈn bÞ lμm nh©n chøng.  ChÞ cø ngåi nguyªn ®Êy !  §Èu nãi víi vÎ ®Çy hμo høng cña mét con ng−êi b¶o vÖ c«ng lÝ võa cã thªm ng−êi ®Õn tiÕp viÖn, anh ch¹y sang phßng bªn x¸ch mét chiÕc ghÕ cho t«i. BÊy giê d−íi con m¾t cña ng−êi ®μn bμ hμng chμi, vÞ ch¸nh ¸n kh«ng ph¶i lμ §Èu ®· trë vÒ ngåi sau chiÕc bμn lín mμ lμ t«i, víi mÊy vÕt th−¬ng ®· lªn da non nh−ng vÉn ®Ó dÊu vÕt trªn mÆt.  Tuú bμ !  §Èu thay ®æi c¸ch x−ng h«, kho¸c lªn m×nh c¸i cung c¸ch bÒ ngoμi cña mét vÞ ch¸nh ¸n  chñ tr−¬ng nguyªn t¾c cña chóng t«i lμ kªu gäi hoμ thuËn... §ang ngåi cói gôc xuèng, ng−êi ®μn bμ bçng ngÈng lªn nh×n th¼ng vμo chóng t«i, lÇn l−ît tõng ng−êi mét, víi mét vÎ ban ®Çu h¬i ng¬ ng¸c.  ChÞ c¸m ¬n c¸c chó !  Ng−êi ®μn bμ ®ét nhiªn thèt lªn b»ng mét giäng khÈn thiÕt  §©y lμ chÞ nãi thμnh thùc, chÞ c¸m ¬n c¸c chó. Lßng c¸c chó tèt, nh−ng c¸c chó ®©u cã ph¶i lμ ng−êi lμm ¨n... cho nªn c¸c chó ®©u cã hiÓu ®−îc c¸i viÖc cña c¸c ng−êi lμm ¨n lam lò, khã nhäc...

ChØ mÊy lêi mμo ®Çu Êy, ng−êi ®μn bμ ®· mÊt hÕt c¸i vÎ ngoμi khóm nóm, sî sÖt. §iÖu bé kh¸c, ng«n ng÷ kh¸c.

74

Còng ph¶i nãi thËt, nh÷ng lêi Êy, nhÊt lμ ®Êy l¹i lμ lêi mét ng−êi ®μn bμ khèn khæ, kh«ng ph¶i dÔ nghe ®èi víi chóng t«i. DÇu mÆt h·y cßn trÎ, §Èu còng lμ mét ch¸nh ¸n huyÖn. Cßn t«i, mét ng−êi ®¸ng lÏ mô ph¶i biÕt ¬n...

Nh−ng ng−êi ®μn bμ ®Ó lé ra c¸i vÎ s¾c s¶o chØ ®Õn thÕ, chØ võa ®ñ ®Ó kÝch thÝch trÝ tß mß cña chóng t«i. Mô ®−a cÆp m¾t ®Çy vÎ mÖt mái nh×n ra ngoμi bê ph¸ bªn kia con ®−êng chÝnh cña phè huyÖn ë ®Êy, thiÕu n÷ mÆc ¸o tÝm vÉn ngåi ®îi mô trªn chiÕc mñng(1).

Trong phót chèc, ngåi tr−íc mÆt chóng t«i l¹i vÉn lμ mét ng−êi ®μn bμ lóng tóng, ®Çy sî sÖt, nh−ng cã vÎ th«ng c¶m víi chóng t«i h¬n. Mô b¾t ®Çu kÓ :  Tõ nhá tuæi t«i ®· lμ mét ®øa con g¸i xÊu, l¹i rç mÆt, sau mét bËn lªn ®Ëu mïa. Håi bÊy giê nhμ t«i cßn kh¸ gi¶, nhμ t«i tr−íc ë trong c¸i phè nμy.

Còng v× xÊu, trong phè kh«ng ai lÊy, t«i cã mang víi mét anh con trai mét nhμ hμng chμi gi÷a ph¸ hay ®Õn nhμ t«i mua b¶(2) vÒ ®an l−íi. L·o chång t«i khi Êy lμ mét anh con trai côc tÝnh nh−ng hiÒn lμnh l¾m, kh«ng bao giê ®¸nh ®Ëp t«i.

Ng−êi ®μn bμ bçng chÐp miÖng, con m¾t nh− ®ang nh×n suèt c¶ ®êi m×nh :  Gi¸ t«i ®Î Ýt ®i, hoÆc chóng t«i s¾m ®−îc mét chiÕc thuyÒn réng h¬n, tõ ngμy c¸ch m¹ng vÒ ®· ®ì ®ãi khæ chø tr−íc kia vμo c¸c vô b¾c(3), «ng trêi lμm ®éng biÓn suèt hμng th¸ng, c¶ nhμ vî chång con c¸i toμn ¨n c©y x−¬ng rång luéc chÊm muèi...  L·o ta tr−íc håi b¶y nh¨m cã ®i lÝnh nguþ kh«ng ?  T«i bçng hái mét c©u nh− l¹c ®Ò.  Kh«ng chó μ, còng nghÌo khæ, tóng quÉn ®i v× trèn lÝnh  bçng mô ®á mÆt  nh−ng c¸i lçi chÝnh lμ ®¸m ®μn bμ ë thuyÒn ®Î nhiÒu qu¸, mμ thuyÒn l¹i chËt.  VËy sao kh«ng lªn bê mμ ë  §Èu hái.  Lμm nhμ trªn ®Êt ë mét chç ®©u cã thÓ lμm ®−îc c¸i nghÒ thuyÒn l−íi vã ?

Tõ ngμy c¸ch m¹ng vÒ, c¸ch m¹ng ®· cÊp ®Êt cho nh−ng ch¼ng ai ë, v× kh«ng bá nghÒ ®−îc !  ë trªn thuyÒn cã bao giê l·o ta ®¸nh chÞ kh«ng ?  T«i hái.

(1) Mñng : thuyÒn thóng.

(2) B¶ : sîi ®an l−íi.

(3) Vô b¾c : ë biÓn cã hai vô ®¸nh c¸ lμ vô nam (theo mïa giã nåm nam tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10) vμ vô b¾c (theo mïa giã ®«ng b¾c tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4) ; vô b¾c th−êng lμ mïa biÓn ®éng.

75

 BÊt kÓ lóc nμo thÊy khæ qu¸ lμ l·o x¸ch t«i ra ®¸nh, còng nh− ®μn «ng thuyÒn kh¸c uèng r−îu... Gi¸ mμ l·o uèng r−îu... th× t«i cßn ®ì khæ... Sau nμy con c¸i lín lªn, t«i míi xin ®−îc víi l·o... ®−a t«i lªn bê mμ ®¸nh...  Kh«ng thÓ nμo hiÓu ®−îc, kh«ng thÓ nμo hiÓu ®−îc !  §Èu vμ t«i cïng mét lóc thèt lªn.  Lμ bëi v× c¸c chó kh«ng ph¶i lμ ®μn bμ, ch−a bao giê c¸c chó biÕt nh− thÕ nμo lμ nçi vÊt v¶ cña ng−êi ®μn bμ trªn mét chiÕc thuyÒn kh«ng cã ®μn «ng...  Ph¶i, ph¶i, b©y giê t«i ®· hiÓu,  bÊt ngê §Èu trót mét tiÕng thë dμi ®Çy chua ch¸t,  trªn thuyÒn ph¶i cã mét ng−êi ®μn «ng... dï h¾n man rî, tμn b¹o ?  Ph¶i  Ng−êi ®μn bμ ®¸p  Còng cã khi biÓn ®éng sãng giã chø chó ?

L¸t l©u sau mô l¹i míi nãi tiÕp :  Mong c¸c chó c¸ch m¹ng th«ng c¶m cho, ®¸m ®μn bμ hμng chμi ë thuyÒn chóng t«i cÇn ph¶i cã ng−êi ®μn «ng ®Ó chÌo chèng khi phong ba, ®Ó cïng lμm ¨n nu«i nÊng ®Æng mét s¾p(1) con nhμ nμo còng trªn d−íi chôc ®øa. ¤ng trêi sinh ra ng−êi ®μn bμ lμ ®Ó ®Î con, råi nu«i con cho ®Õn khi kh«n lín cho nªn ph¶i g¸nh lÊy c¸i khæ. §μn bμ ë thuyÒn chóng t«i ph¶i sèng cho con chø kh«ng thÓ sèng cho m×nh nh− ë trªn ®Êt ®−îc ! Mong c¸c chó l−îng t×nh cho c¸i sù l¹c hËu. C¸c chó ®õng b¾t t«i bá nã !  LÇn ®Çu tiªn trªn khu«n mÆt xÊu xÝ cña mô chît öng s¸ng lªn nh− mét nô c−êi  v¶ l¹i, ë trªn chiÕc thuyÒn còng cã lóc vî chång con c¸i chóng t«i sèng hoμ thuËn, vui vÎ.  C¶ ®êi chÞ cã mét lóc nμo thËt vui kh«ng ?  §ét nhiªn t«i hái.  Cã chø, chó ! Vui nhÊt lμ lóc ngåi nh×n ®μn con t«i chóng nã ®−îc ¨n no...

Viªn ch¸nh ¸n huyÖn rêi chiÕc bμn xÕp ®Õn ph¸t ngèt lªn nh÷ng chång hå s¬, giÊy m¸. §Èu ®i ®i l¹i l¹i trong phßng, hai tay thäc s©u vμo hai bªn tói chiÕc quÇn qu©n phôc ®· cò. Mét c¸i g× võa míi vì ra trong ®Çu vÞ Bao C«ng cña c¸i phè huyÖn vïng biÓn, lóc nμy tr«ng §Èu rÊt nghiªm nghÞ vμ ®Çy suy nghÜ.

Ng−êi ®μn bμ ®· khãc khi nghe t«i nh¾c ®Õn th»ng Ph¸c. Nh−ng t×nh th−¬ng con còng nh− nçi ®au, còng nh− c¸i sù th©m trÇm trong viÖc hiÓu thÊu c¸c lÏ ®êi h×nh nh− mô ch¼ng bao giê ®Ó lé râ rÖt ra bÒ ngoμi. Trong c¸i ®¸m con c¸i ®«ng ®óc ®ang sèng ë d−íi thuyÒn, mô kh«ng yªu mét ®øa nμo b»ng th»ng Ph¸c, c¸i th»ng con tõ tÝnh khÝ ®Õn mÆt mòi gièng nh− lét ra tõ c¸i l·o ®μn «ng ®· tõng hμnh h¹ mô, vμ kh«ng khÐo sÏ cßn hμnh h¹ mô cho ®Õn khi chÕt  nÕu kh«ng cã c¸ch m¹ng vÒ.

(1) S¾p (ph−¬ng ng÷ Trung Bé, Nam Bé) : lò, bÇy, ®μn.

76

Mô cho chóng t«i biÕt, v× sî th»ng bÐ cã thÓ lμm ®iÒu g× d¹i dét ®èi víi bè nã, mô ®· ph¶i göi nã lªn rõng nhê bè m×nh nu«i ®· nöa n¨m nay. ë víi «ng ngo¹i, th»ng bÐ s−íng h¬n ë trªn thuyÒn víi bè mÑ. Nh−ng hÔ rêi ra lμ nã trèn vÒ. Th»ng bÐ tuyªn bè víi c¸c b¸c ë x−ëng ®ãng thuyÒn r»ng nã cßn cã mÆt ë d−íi biÓn nμy th× mÑ nã kh«ng bÞ ®¸nh.

ChiÒu h«m Êy trong khi §Èu gÆp l·o ®μn «ng ®Ó gi¸o dôc r¨n d¹y l·o th× t«i trë l¹i x−ëng ®ãng thuyÒn. V¾ng th»ng Ph¸c, dï sao c¸i b·i c¸t còng nh− c¶ vïng ph¸ n−íc trë nªn trèng tr¶i thÕ nμo Êy. §ªm, nh÷ng ®μn chim di c− vÉn vç c¸nh trong s−¬ng, bay qua vïng ph¸. T«i kho¸c chiÕc m¸y ¶nh ®i lang thang cho ®Õn tËn khuya, ®· mái c¶ ch©n, t«i ®Õn ngåi bªn mét ngän löa.

Nhóm phoi bμo b¾t ch¸y sang mÊy c¸i ®Çu mÈu gç c−a ra tõ c¸c lÎ v¸n cña mét chiÕc thuyÒn míi vít lªn ®−îc, sau vô ®¾m thuyÒn trong vô b¾c n¨m ngo¸i.

GÇn s¸ng trêi trë giã ®ét ngét, tõng t¶ng m©y ®en xÕp ngæn ngang trªn mÆt biÓn ®en ngßm, vμ biÓn b¾t ®Çu gμo thÐt, sãng b¹c ®Çu ngoμi cöa l¹ch næi cån lªn, cao nh− nh÷ng ngän nói tuyÕt tr¾ng.

Trong ph¸, c¸c thø tμu thuyÒn ®Òu t×m vμo bê ®Ó tró, duy ë gi÷a ph¸ ch¼ng hiÓu v× sao vÉn cßn thÊy mét chiÕc thuyÒn vã bÌ ®ang ®Ëu.

Giã ró μo μo chung quanh chiÕc xe Reo võa míi ë trªn rõng xuèng, ch−a dì gç xuèng hÕt. C¸i «ng l·o ®· ngoμi s¸u m−¬i mμ vÉn cßn theo ®uæi nghÒ s¬n trμng ®ang ngåi bªn bÕp löa gi÷a trêi, vÉn ®Æt hai con m¾t ®Çy vÎ lo l¾ng ra ngoμi mÆt ph¸, n¬i cã chiÕc thuyÒn.

C¸i bÕp löa còng bÞ giã nÐm tung ra kh¾p b·i c¸t, nh÷ng tμn löa ®á rùc bay quÈn lªn chung quanh chç t«i vμ «ng l·o ngåi. T«i xem l¹i xoong c¬m ®· sèng nh¨n hé «ng l·o ®o¹n gμo lªn :  ChiÒu giã nμy kh«ng khÐo b·o cÊp 11 råi ?  õ, õ...!  ¤ng l·o lÈm bÈm, vÉn kh«ng rêi m¾t khái chiÕc thuyÒn ®ang chèng chäi víi sãng giã gi÷a ph¸. * *

*

Nh÷ng tÊm ¶nh t«i mang vÒ, ®· ®−îc chän lÊy mét tÊm. Tr−ëng phßng rÊt b»ng lßng vÒ t«i.

Kh«ng nh÷ng trong bé lÞch n¨m Êy mμ m·i m·i vÒ sau, tÊm ¶nh chôp cña t«i vÉn cßn ®−îc treo ë nhiÒu n¬i, nhÊt lμ trong c¸c gia ®×nh sμnh nghÖ thuËt.

Qu¸i l¹, tuy lμ ¶nh ®en tr¾ng nh−ng mçi lÇn ng¾m kÜ, t«i vÉn thÊy hiÖn lªn c¸i

77

mμu hång hång cña ¸nh s−¬ng mai lóc bÊy giê t«i nh×n thÊy tõ b·i xe t¨ng háng, vμ nÕu nh×n l©u h¬n, bao giê t«i còng thÊy ng−êi ®μn bμ Êy ®ang b−íc ra khái tÊm ¶nh, ®ã lμ mét ng−êi ®μn bμ vïng biÓn cao lín víi nh÷ng ®−êng nÐt th« kÖch, tÊm l−ng ¸o b¹c phÕch cã miÕng v¸, nöa th©n d−íi −ít sòng, khu«n mÆt rç ®· nhît tr¾ng v× kÐo l−íi suèt ®ªm. Mô b−íc nh÷ng b−íc chËm r·i, bμn ch©n giËm trªn mÆt ®Êt ch¾c ch¾n, hoμ lÉn trong ®¸m ®«ng...

8  1983 (NguyÔn Minh Ch©u, Toμn tËp, tËp 3, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 2001)

h−íng dÉn häc bµi 1. Ph¸t hiÖn thø nhÊt cña ng−êi nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh ®Çy th¬ méng. Anh ®· c¶m nhËn nh− thÕ nμo vÒ vÎ ®Ñp cña chiÕc thuyÒn ngoμi xa trªn biÓn sím mê s−¬ng ?

2. Ph¸t hiÖn thø hai cña ng−êi nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh ®Çy nghÞch lÝ. Anh ®· chøng kiÕn vμ cã th¸i ®é nh− thÕ nμo tr−íc nh÷ng g× diÔn ra ë gia ®×nh hμng chμi ?

3. C©u chuyÖn cña ng−êi ®μn bμ ë toμ ¸n huyÖn nãi lªn ®iÒu g× ?

4. Nªu c¶m nghÜ vÒ c¸c nh©n vËt : ng−êi ®μn bμ vïng biÓn, l·o ®μn «ng ®éc ¸c, chÞ em th»ng Ph¸c, ng−êi nghÖ sÜ nhiÕp ¶nh.

5. C¸ch x©y dùng cèt truyÖn cña NguyÔn Minh Ch©u trong t¸c phÈm nμy cã nÐt g× ®éc ®¸o ?

6. Ng«n ng÷ ng−êi kÓ chuyÖn vμ ng«n ng÷ nh©n vËt trong truyÖn cã g× ®¸ng chó ý ?

Ghi nhí Tõ c©u chuyÖn vÒ mét bøc ¶nh nghÖ thuËt vμ sù thËt cuéc ®êi ®»ng sau bøc ¶nh, truyÖn ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoμi xa mang ®Õn mét bμi häc ®óng ®¾n vÒ c¸ch nh×n nhËn cuéc sèng vμ con ng−êi : mét c¸ch nh×n ®a diÖn, nhiÒu chiÒu, ph¸t hiÖn ra b¶n chÊt thËt sau vÎ ®Ñp bªn ngoμi cña hiÖn t−îng. C¸ch kh¾c ho¹ nh©n vËt, x©y dùng cèt truyÖn, sö dông ng«n ng÷ rÊt linh ho¹t, s¸ng t¹o ®· gãp phÇn lμm næi bËt chñ ®Ò  t− t−ëng cña t¸c phÈm.

LuyÖn tËp Nh©n vËt nμo trong truyÖn ®Ó l¹i cho anh (chÞ) Ên t−îng s©u s¾c nhÊt ?

V× sao ?

78

Thùc hμnh vÒ hμm ý KÕt qu¶ cÇn ®¹t  Cñng cè vμ n©ng cao nh÷ng kiÕn thøc cb¶n vÒ hμm ý, c¸ch t¹o hμm ý, t¸c dông cña hμm ý trong giao tiÕp ng«n ng÷.  Cã kÜ n¨ng lÜnh héi ®−îc hμm ý, kÜ n¨ng nãi vμ viÕt c©u cã hμm ý trong nh÷ng ng÷ c¶nh cÇn thiÕt.

1. §äc ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái nªu ë d−íi.

VÒ ®Õn nhμ, A Phñ l¼ng vai nÐm nöa con bß xuèng gèc ®μo tr−íc cöa. P¸ Tra b−íc ra hái :

 MÊt mÊy con bß ?

A Phñ tr¶ lêi tù nhiªn :

 T«i vÒ lÊy sóng, thÕ nμo còng b¾n ®−îc. Con hæ nμy to l¾m.

P¸ Tra hÊt tay, nãi :

 Qu©n ¨n c−íp lμm mÊt bß tao. A Sö ! §em sóng ®i lÊy con hæ vÒ.

(T« Hoμi, Vî chång A Phñ)

C©u hái : a) NÕu c¨n cø vμo lêi ®¸p cña A Phñ ®èi víi c©u hái cña P¸ Tra th× : (1) Lêi ®¸p ®ã thiÕu th«ng tin g× cÇn thiÕt ®èi víi yªu cÇu cña c©u hái ?

(2) Lêi ®¸p ®ã thõa th«ng tin g× so víi yªu cÇu cña c©u hái ?

(3) C¸ch tr¶ lêi cña A Phñ cã hμm ý g× vμ thÓ hiÖn sù kh«n khÐo nh− thÕ nμo ? b) Tõ sù ph©n tÝch trªn, h·y nhí l¹i kiÕn thøc ®· häc ë Trung häc c¬ së : ThÕ nμo lμ hμm ý ? C¨n cø vμo ph−¬ng ch©m héi tho¹i ®· ®−îc häc ë Trung häc c¬ së, th× ë ®o¹n trÝch trªn, A Phñ ®· chñ ý vi ph¹m ph−¬ng ch©m vÒ l−îng (l−îng tin) khi giao tiÕp nh− thÕ nμo ?

79

2. §äc ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái nªu ë d−íi.

Nh÷ng lóc nh− thÕ, th× mét ng−êi dÉu kh«n ngoan còng kh«ng b×nh tÜnh ®−îc. NhÊt lμ khi tr«ng thÊy mét th»ng chØ ®Õn vßi tiÒn uèng r−îu nh− ChÝ PhÌo. Tuy vËy, cô còng mãc s½n n¨m hμo. Thμ mãc s½n ®Ó tèng nã ®i cho chãng. Nh−ng mãc råi, cô còng ph¶i qu¸t mét c©u cho nhÑ ng−êi :

 ChÝ PhÌo ®Êy hë ? LÌ bÌ võa võa chø, t«i kh«ng ph¶i lμ c¸i kho.

Råi nÐm bÑt n¨m hμo xuèng ®Êt, cô b¶o h¾n :

 CÇm lÊy mμ cót, ®i ®i cho r¶nh. Råi lμm mμ ¨n chø cø b¸o ng−êi ta m·i μ ?

H¾n trîn m¾t, chØ vμo mÆt cô :

 Tao kh«ng ®Õn ®©y xin n¨m hμo.

ThÊy h¾n toan lμm d÷, cô ®μnh dÞu giäng :

 Th«i, cÇm lÊy vËy, t«i kh«ng cßn h¬n.

H¾n vªnh c¸i mÆt lªn, rÊt lμ kiªu ng¹o :

 Tao ®· b¶o tao kh«ng ®ßi tiÒn.  Giái ! H«m nay míi thÊy anh kh«ng ®ßi tiÒn. ThÕ th× anh cÇn g× ?

H¾n dâng d¹c :

 Tao muèn lμm ng−êi l−¬ng thiÖn.

(Nam Cao, ChÝ PhÌo)

C©u hái : a) C©u nãi cña b¸ KiÕn “T«i kh«ng ph¶i lμ c¸i kho” cã hμm ý g× ? C¸ch nãi nh− thÕ cã ®¶m b¶o ph−¬ng ch©m c¸ch thøc (cÇn nãi râ rμng, rμnh m¹ch) kh«ng ? b) ë l−ît lêi thø nhÊt vμ thø hai cña b¸ KiÕn cã nh÷ng c©u d¹ng c©u hái.

Nh÷ng c©u ®ã thùc hiÖn hμnh ®éng nãi g× ? Chóng cã hμm ý nh− thÕ nμo ? c) ë l−ît lêi thø nhÊt vμ thø hai cña m×nh, ChÝ PhÌo ®Òu kh«ng nãi hÕt ý.

PhÇn hμm ý cßn l¹i ®−îc t−êng minh ho¸ (®−îc nãi râ) ë l−ît lêi nμo ? C¸ch nãi ë hai l−ît lêi ®Çu cña ChÝ PhÌo kh«ng ®¶m b¶o ph−¬ng ch©m vÒ l−îng vμ ph−¬ng ch©m c¸ch thøc nh− thÕ nμo ?

3. §äc truyÖn c−êi sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái nªu ë d−íi.

V¨n hay Mét «ng ®å ngåi cÆm côi viÕt. Bμ vî ®Õn bªn c¹nh b¶o :  ¤ng lÊy giÊy khæ to mμ viÕt cã h¬n kh«ng ?

80

ThÇy ®å lÊy lμm ®¾c chÝ cho lμ vî khen tμi v¨n ch−¬ng cña m×nh, ý v¨n dåi dμo giÊy khæ nhá kh«ng ®ñ chÐp. Nh−ng thÇy còng hái l¹i :  Bμ nãi vËy lμ thÕ nμo ?

Bμ vî thong th¶ nãi :  ¤ng ch¶ biÕt tÝnh to¸n g× c¶, giÊy khæ to bá ®i cßn gãi hμng, chø giÊy khæ nhá th× lμm g× ®−îc.

(Theo TruyÖn c−êi nh÷ng chμng ngèc, NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1993)

C©u hái : a) L−ît lêi thø nhÊt cña bμ ®å cã h×nh thøc c©u hái nh−ng thùc chÊt lμ thùc hiÖn hμnh ®éng nãi g× (ng¨n c¶n, khuyªn, ®Ò nghÞ, khen,…) ? ë l−ît lêi ®ã, bμ ®å tá ý “khen tμi v¨n ch−¬ng” cña «ng ®å hay thùc chÊt ®¸nh gi¸ nh− thÕ nμo vÒ v¨n ch−¬ng cña «ng ? b) V× sao bμ ®å kh«ng nãi th¼ng ý m×nh mμ chän c¸ch nãi nh− trong truyÖn ?

4. Qua c¸c bμi tËp trªn, anh (chÞ) h·y x¸c ®Þnh : §Ó nãi mét c©u cã hμm ý, ng−êi ta dïng nh÷ng c¸ch thøc nμo ? Chän c©u tr¶ lêi ®óng vμ ®Çy ®ñ nhÊt.

A  Chñ ý vi ph¹m ph−¬ng ch©m vÒ l−îng trong giao tiÕp (nãi thõa l−îng tin cÇn thiÕt hoÆc nãi thiÕu l−îng tin so víi yªu cÇu cña cuéc giao tiÕp) B  Chñ ý vi ph¹m ph−¬ng ch©m c¸ch thøc (nãi mËp mê, vßng vo, kh«ng râ rμng, rμnh m¹ch) C  Sö dông c¸c hμnh ®éng nãi gi¸n tiÕp D  Tuú ng÷ c¶nh mμ sö dông mét hay phèi hîp c¸c c¸ch thøc trªn

81

mïa l¸ rông trong v−ên

Ma v¨n kh¸ng

(TrÝch)

TiÓu dÉn Ma V¨n Kh¸ng tªn khai sinh lμ §inh Träng §oμn, sinh n¨m 1936, quª gèc ë ph−êng Kim Liªn, quËn §èng §a, Hμ Néi. M−êi bèn tuæi, Ma V¨n Kh¸ng tham gia tæ chøc thiÕu sinh qu©n, råi ®−îc cö ®i häc ë Khu häc x¸ ViÖt Nam t¹i Trung Quèc. N¨m 1964, sau khi tèt nghiÖp §¹i häc S− ph¹m, «ng lªn d¹y häc ë tØnh Lμo Cai vμ b¾t ®Çu viÕt v¨n. LÊy bót danh Ma V¨n Kh¸ng chÝnh lμ c¸ch ®Ó «ng ghi nhí nh÷ng kØ niÖm kh«ng thÓ nμo quªn vÒ mét thêi tuæi trÎ ®Çy nhiÖt huyÕt, kh«ng ng¹i gian khã, l¨n lén víi c«ng viÖc d¹y häc n¬i b¶n lμng, vμ bμy tá niÒm tri ©n s©u nÆng cña m×nh ®èi víi ®ång bμo c¸c d©n téc vïng cao, n¬i «ng ®· g¾n bã h¬n m−êi n¨m trêi. N¨m 1976 «ng chuyÓn vÒ c«ng t¸c t¹i Hμ Néi, lμm Phã Gi¸m ®èc  Tæng biªn tËp Nhμ xuÊt b¶n Lao ®éng, Uû viªn Ban ChÊp hμnh Héi Nhμ v¨n Ma v¨n kh¸ng

ViÖt Nam, Tæng biªn tËp t¹p chÝ V¨n häc n−íc ngoμi,... Víi nh÷ng ®ãng gãp tÝch cùc cho sù vËn ®éng vμ ph¸t triÓn

nhiÒu mÆt cña v¨n häc nghÖ thuËt, Ma V¨n Kh¸ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng V¨n häc ASEAN n¨m 1998 vμ Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt n¨m 2012.

T¸c phÈm chÝnh : §ång b¹c tr¾ng hoa xoÌ (tiÓu thuyÕt, 1979), Vïng biªn ¶i (tiÓu thuyÕt, 1983), Mïa l¸ rông trong v−ên (tiÓu thuyÕt, 1985), Ngμy ®Ñp trêi (tËp truyÖn ng¾n, 1986), §¸m c−íi kh«ng cã giÊy gi¸ thó (tiÓu thuyÕt, 1989), Tr¨ng soi s©n nhá (tËp truyÖn ng¾n, 1994), Mét chiÒu d«ng giã (tËp truyÖn ng¾n, 1998),...

Mïa l¸ rông trong v−ên lμ cuèn tiÓu thuyÕt ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Héi Nhμ v¨n ViÖt Nam n¨m 1986. T¸c phÈm thÓ hiÖn sù quan s¸t vμ c¶m nhËn tinh nh¹y cña nhμ v¨n vÒ nh÷ng biÕn ®éng, nh÷ng ®æi thay trong t− t−ëng vμ t©m lÝ cña con ng−êi ViÖt Nam giai ®o¹n x· héi chuyÓn m×nh xo¸ bá dÇn m« h×nh kinh tÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng víi nh÷ng r¹n vì tÊt yÕu theo c¶ hai h−íng tÝch cùc vμ tiªu cùc trong quan niÖm sèng, c¸ch sèng vμ c¸ch lùa chän c¸c gi¸ trÞ. ChuyÖn x¶y ra ngay trong chÝnh gia ®×nh «ng B»ng, mét gia ®×nh ®−îc coi lμ nÒn nÕp, lu«n gi÷ g×n gia ph¸p vμ gia phong, nay trë nªn chao ®¶o tr−íc nh÷ng c¬n ®Þa chÊn tinh thÇn tõ bªn ngoμi. Nhμ v¨n bμy tá niÒm lo l¾ng s©u s¾c cho c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng tr−íc nh÷ng ®æi thay cña thêi cuéc.

V¨n b¶n d−íi ®©y trÝch tõ ch−¬ng 2 cña tiÓu thuyÕt Mïa l¸ rông trong v−ên.

82

V¨n b¶n CÇu ®−îc, −íc thÊy. Ng−êi phô n÷ mμ LÝ vμ Ph−îng cïng ao −íc hiÖn ra, thËt nh− ®· hiÖn ra ngay tr−íc cæng nhμ, vμo ®óng lóc c¶ nhμ ®ang tÝu tÝt vμo buæi cóng tÊt niªn chiÒu ba m−¬i TÕt.

Nghe tiÕng chu«ng ®iÖn, Ph−îng ch¹y ra cöa. Tr−íc hai c¸nh cæng s¾t lμ mét phô n÷ n«ng th«n tr¹c n¨m m−¬i, ng−êi thon gän trong c¸i ¸o b«ng chÇn h¹t lùu(1). ChiÕc kh¨n len n©u th¾t «m mét khu«n mÆt réng cã cÆp m¾t hai mÝ ®»m th¾m vμ c¸i miÖng t−¬i. Ng−êi phô n÷ ®eo mét c¸i tay n¶i(2) nÆng, d¸ng võa ®i bé tõ ga xe löa vÒ, kh«ng cã c¸i vÎ ng¸c ng¬ l¹ lÉm, nh−ng hai con m¾t ®Ëm nçi båi håi.

Ph−îng kÐo c¸nh cöa s¾t, dÌ dÆt :  B¸c... b¸c hái ai ¹ ? A, cã ph¶i b¸c lμ... lμ chÞ Hoμi kh«ng ¹ ?  C« Ph−îng ®Êy nh− ?

Ph−îng quay ngo¾t vÒ sau, reo to :  ChÞ Hoμi ! ChÞ Hoμi lªn, anh §«ng, chÞ LÝ, anh LuËn ¬i !

Sù viÖc diÔn ra qu¸ − ®ét ngét ! §«ng, LÝ, LuËn hÊp tÊp tõ phßng kh¸ch ïa ra vÖt ®−êng l¸t xi m¨ng ®i qua v−ên c©y ra cæng, nh×n thÊy chÞ Hoμi thËt råi mμ vÉn cßn ng¬ ng¬ ng¸c ng¸c, nöa tin nöa ngê. ChÞ Hoμi lªn ! Lªn ®óng chiÒu ba m−¬i TÕt ! ThËt ngoμi søc t−ëng t−îng ! Trong t©m øc vÉn lμ cã h×nh bãng chÞ Hoμi. ChÞ Hoμi, vî anh c¶ T−êng liÖt sÜ. ChÞ Hoμi, d©u tr−ëng, nÕt na, thuú mÞ. Trong tiÒm thøc vÉn sèng ®éng mét chÞ Hoμi ®Ñp ng−êi, ®Ñp nÕt. Nh−ng b©y giê chÞ Hoμi ®· cã mét gia ®×nh riªng víi nh÷ng quan hÖ riªng, lo toan riªng, nªn vÉn nhí, vÉn quý, vÉn yªu chÞ ®Êy, mμ l¹i kh«ng d¸m, kh«ng nì nÝu kÐo chÞ vÒ m×nh. Quan hÖ cña chÞ ë gia ®×nh nμy ®· thuéc vÒ qu¸ khø. KØ niÖm cña chÞ ë ®©y ®Ñp nh−ng buån. ChÞ cã quyÒn quªn mμ kh«ng ai ®−îc tr¸ch cø.

Ph−îng s«i næi, nång hËu :  Em mõng qu¸, chÞ Hoμi ¬i. §Ó em x¸ch tay n¶i cho.

LÝ «m chÇm ng−êi phô n÷ ®· mét thêi lμ d©u tr−ëng, nøc në :  §óng lμ cã linh tÝnh nhÐ. ChÞ xem lêi em nãi cã thiªng kh«ng ? Em võa nãi : ¦íc g× chÞ Hoμi hiÖn ra b©y giê nhØ.

(1) ¸o b«ng may b»ng nh÷ng ®−êng chØ ®an chÐo nhau t¹o ra c¸c « nhá h×nh h¹t lùu trªn mÆt v¶i.

(2) Tay n¶i (cã n¬i gäi lμ tay ®Éy) : tói v¶i kho¸c vai, dïng ®ùng ®å mang ®i ®−êng.

83

 H¬n chôc n¨m nay chÞ Hoμi ch−a lªn Hμ Néi råi ®Êy.  LuËn nãi.  Lμm g× ! §¸m c−íi chó vμ c« Ph−îng chÞ cßn lªn dù c¬ mμ. Míi cã chÝn n¨m th«i. BËn qu¸. Nhμ n«ng ch¼ng bao giê hÕt viÖc. ¤ng ®©u ?

LuËn ra vÎ thμnh th¹o :  Th¸ng nμy ®· cÊy ®©u chÞ ? ¤ng ë trªn nhμ, cã lÏ s¾p xuèng ®Êy.  D−ng mμ cßn rì(1) khoai t©y. Cßn häp §¹i héi. §Þnh ®i tõ sím kia, mμ c«ng kia viÖc nä cø dån tíi.  Cø vøt to¹ch c«ng viÖc mét chç ®·, chÞ ¹  LÝ chªm, hai m¾t tÝt l¹i  §êi ng−êi chØ nh÷ng lo cïng lo cã chÕt !  ¤ng cã khoÎ kh«ng, hai c« ?  ¤ng kh«ng khoÎ l¾m, chÞ ¹  Ph−îng ®¸p, ch−a hÕt mõng rì  GÆp chÞ ë ngoμi ®−êng kh«ng ch¾c em ®· nhËn ra ®−îc ®©u. H«m c−íi em, chÞ mÆc ¸o vÐt nh− c¸n bé kia.

LuËn ®i c¹nh chÞ Hoμi, nghiªng nghiªng ®Çu :  Th× chÞ vÉn lμ chñ nhiÖm chø, chÞ Hoμi ?

Ng−êi phô n÷ c−êi :  VÉn, nh−ng t«i chuyÓn sang lμm chñ nhiÖm hîp t¸c x· ®an dÖt th¶m ng« råi. §Êy, c¸i b·i soi(2) håi chó vÒ ch¬i, ®i thuyÒn ra, xem chäi tr©u Êy, giê b¹t ngμn lμ ng«. μ, c« Ph−îng chuyÓn ®−îc c«ng t¸c vÒ d−íi nμy råi nhØ. Th«i thÕ còng mõng. Råi lo cho bμ, cho ch¸u vÒ dÇn c« ¹.

Ph−îng n¾m tay chÞ Hoμi :  Sao chÞ biÕt em chuyÓn c«ng t¸c vÒ d−íi nμy ?  ¤ng viÕt th− cho t«i. ¤ng kÓ hÕt. C¶ chuyÖn cËu Cõ. ThÕ nªn t«i míi sèt ruét, ph¶i lªn ngay. T«i sî «ng buån. §−a m¾t nh×n Ph−îng, LuËn nhËn ra Ph−îng buét khái tay chÞ Hoμi.

Ph−îng cói m¾t chíp chíp v× mét c¶m kÝch bÊt ngê. Ng−êi phô n÷ t−ëng ®· c¾t hÕt mèi d©y liªn hÖ víi gia ®×nh nμy, vÉn giao c¶m, vÉn chia sÎ buån vui vμ cïng tham dù cuéc sèng cña gia ®×nh nμy. LuËn ®i tôt l¹i phÝa sau cïng Ph−îng, anh muèn gÇn gòi Ph−îng trong mèi ®ång c¶m nμy. PhÝa tr−íc, LÝ kÐo tay chÞ Hoμi, vui vÎ qu¸ møc, cïng §«ng ®−a chÞ vμo phßng kh¸ch.

(1) Rì (c¸ch ph¸t ©m cña mét sè vïng) : dì.

(2) B·i soi : b·i phï sa næi lªn ë gi÷a s«ng.

84

Trong phßng kh¸ch ®· bμy cç cóng, §«ng sóc Êm, pha trμ. LÝ sμ xuèng tay n¶i cïng chÞ Hoμi.  Ch¼ng mang ®−îc c¸i g× lªn ®©u  ChÞ Hoμi xëi lëi  C¸i Ngoan, th»ng Tung cø nhÐt vμo, råi giôc : MÑ ®i ®i, kh«ng «ng buån, c¸c chó, c¸c c« mong ! §©y lμ g¹o nÕp t¨ng s¶n(1) cña nhμ. C¸i giß thñ anh Êy gãi ®©y, «ng thÝch ¨n giß thñ l¾m ®Êy, c« LÝ ¹. Cßn bäc nμy lμ s¾n d©y. TrÎ con nã gi·, nã r©y ®Êy. μ, c¸i gièng m−íp h−¬ng nμy th¬m ngon mμ to qu¶ l¾m. C« Ph−îng cÊt ®i mμ gieo.

Gieo ®ªm nay lμ tèt nhÊt ®Êy. ë nhμ, trång bê ao, cã qu¶ hai c©n b¶y kia. ê, cho nã leo bê t−êng. μ, «ng thî méc cßn ®Êy kh«ng ? MÊy con råi ? Chó §«ng tãc b¹c nh−ng vÉn khoÎ nhØ ! Ch¸u D− cã hay göi th− vÒ kh«ng ? C« LÝ tr«ng kh«ng nhËn ra ®−îc n÷a. TrÎ nh− g¸i m−êi t¸m Êy !

LÝ tÝt m¾t, hai m¸ h©y h©y :  ¤ng §«ng s¾p thμnh «ng Di LÆc råi, chÞ ¹. Cßn em... bÖnh ®Êy chÞ ¬i...

CÇu thang cã tiÕng ba toong (2) chèng lÞch kÞch. Ph−îng vμ LuËn ch¹y ra ch©n cÇu thang. ¤ng B»ng ®· xuèng hÕt bËc. §· ®Õn lóc ph¶i xuèng ®Ó cóng, còng lμ lóc «ng nghe thÊy x«n xao tin chÞ Hoμi lªn. ¤ng cè ®i cho ngay ng¾n. Tr«ng «ng cao, gÇy h¬n mäi ngμy, nh−ng trang träng, chØnh tÒ h¬n, mÆc dÇu vÉn lμ bé com lª ®en, kÎ säc mê, cμi khuy chÐo. Cã lÏ do g−¬ng mÆt «ng ¸nh lªn c¸i c¶m xóc cña con ng−êi tr−íc ng−ìng cöa cña n¨m míi, do con m¾t ®· qua khái c¨n bÖnh, s¸ng dËy, ¸t ®i vÎ giμ nua, tμn lôi vμ nçi −u t− cßn ghi vÕt ë trªn tr¸n, vμ nÕp da xÖ ë hai bªn c»m. ¤ng s÷ng l¹i khi nh×n thÊy Hoμi, mÆt tho¸ng mét chót ng¬ ngÈn. Råi m¾t «ng chíp liªn håi, m«i «ng lËt bËt kh«ng thμnh tiÕng, cã c¶m gi¸c «ng s¾p khãc oμ.

Hoμi gÇn nh− kh«ng chñ ®éng ®−îc m×nh, chÞ lao vÒ phÝa «ng B»ng, quªn c¶ ®«i dÐp, ®«i ch©n to b¶n, gãt nøt nÎ th©m ®en, giÉm trªn nÒn ®¸ l¹nh, kÞp h·m l¹i khi cßn c¸ch «ng giμ hai hμng g¹ch hoa.  «ng !

Ng−êi phô n÷ thèt lªn mét tiÕng nh− tiÕng nÊc. Vμ giäng «ng B»ng bçng khª ®Æc, khμn rÌ :  Hoμi ®Êy −, con ?

(1) T¨ng s¶n : t¨ng s¶n l−îng nhê ¸p dông biÖn ph¸p kÜ thuËt vμ ch¨m sãc.

(2) Ba toong (phiªn ©m tiÕng Ph¸p : baton) : gËy chèng.

85

Ph−îng quay mÆt ®i, m¾t ngÊn lÖ kh«ng nì nh×n c¶nh gÆp gì, kh«ng nì thÊy ®«i gãt ch©n nøt nÎ cña chÞ Hoμi, ngùc déi lªn nh÷ng c¬n sãng nghÑn ngμo vμ hai c¸nh mòi se se cay. C¶nh gÆp gì vui mõng nhiÔm mét nçi tiÕc th−¬ng, ®au buån, ª nhøc c¶ tim gan. ¤ng B»ng nÐn xóc ®éng, rót kh¨n tay, chÊm kÏ m¾t :  Anh Êy vμ c¸c ch¸u vÉn khoÎ c¶ chø, con ?  Th−a «ng, bèn ch¸u cña con nhê trêi vÉn khoÎ m¹nh c¶. Ch¸u ®Çu ®i bé ®éi ®ãng ë biªn giíi Hμ Tuyªn(1), võa råi hÕt nghÜa vô, vÒ x· tham gia s¶n xuÊt.

Ch¸u thø hai häc líp m−êi. Ch¸u g¸i thø ba häc líp t¸m. Ch¸u trai ót häc líp s¸u. Nhμ con, c¶m ¬n «ng, vÉn ®−îc b×nh th−êng. Anh Êy giê tham gia Uû ban x·. LÏ ra, anh Êy thu xÕp c«ng viÖc ®−îc còng lªn kÝnh th¨m «ng dÞp nμy.

C¶ c¸c ch¸u n÷a, bèn ®øa, ®øa nμo còng ®ßi ®i. NhÊt lμ th»ng lín, nã cø b¶o mÊy lÇn nã qua Hμ Néi mμ ch−a ®−îc vμo nhμ th¨m «ng, lÇn nμy rçi r·i nã ph¶i ®i...

C©u chuyÖn cña ng−êi phô n÷ n«ng th«n cã c¸i vÎ kÒ cμ ®· ®−a cuéc gÆp gì ra khái nh÷ng chÊn ®éng t×nh c¶m bÊt th−êng. Vμ LÝ ®· hÝ hói xÕp xong m©m cóng, nh¶y tõ c¸i ghÕ ®Èu xuèng, xoa xoa hai bμn tay rÊt ý tø tr−íc «ng B»ng :  ¤ng ¹, con ®Ò nghÞ thÕ nμy, hμn huyªn cßn nhiÒu chuyÖn, ®Ó l¸t n÷a tha hå. Giê, mêi «ng l¹i khÊn cho lÔ cóng gia tiªn b¾t ®Çu ¹.

Mäi ng−êi d¹t ra, ®Ó trèng mét kho¶ng réng tr−íc bμn thê. ¤ng B»ng so¸t l¹i hμng khuy ¸o, chØnh l¹i c¸i cμ v¹t, ho khan mét tiÕng, dÞch ch©n l¹i tr−íc mÆt bμn thê.

H−¬ng ch¸y, uèn cong mét ®o¹n tμn, bèc to¶ mét lμn khãi ¶o mê. Hai c¸i b¸nh ch−ng bäc l¸ xanh t−¬i, buéc l¹t ®iÒu, xÕp c¹nh m©m ngò qu¶ vμ nh÷ng chÐn r−îu xinh x¾n ®Æt r¶i hμng ngang tr−íc bÖ thê. Ngän ®Ìn dÇu lim dim in c¸i chÊm vμng vμo d·y khung ¶nh ®Æt s¸t t−êng. ¶nh song th©n ë chÝnh gi÷a ; bªn tr¸i, ¶nh bμ B»ng mÆt hoa da phÊn, tãc vÊn kh¨n nhung, phÝa ph¶i, ¶nh anh c¶ T−êng ¸o trÊn thñ « qu¶ tr¸m, mò ca l« nghiªng, nÐt ®· ph«i pha.

Ng−íc m¸i ®Çu hãi, diÒm tãc l¬ th¬ ®· b¹c hÕt, «ng B»ng ch¾p hai tay tr−íc ngùc. Khãi h−¬ng vμ khung c¶nh trÇm tÜnh ®−a hiÖn t¹i vÒ qu¸ khø.

(1) Nay lμ Hμ Giang vμ Tuyªn Quang.

86

Tho¸ng c¸i, «ng B»ng nh− quªn hÕt xung quanh vμ b¶n thÓ(1). D©ng lªn trong «ng c¸i c¶m xóc thiªng liªng rÊt ®çi quen th©n vμ t©m trÝ «ng bçng mê nhoμ, phiªu diªu l·ng ®·ng gÇn xa, Èn hiÖn tÇng tÇng líp líp nh÷ng ¶nh h×nh khi tá khi mê, chËp chên nh− trong chiªm bao. Th−a thÇy mÑ ®· c¸ch trë ngμn trïng mμ vÉn h»ng sèng cïng con ch¸u. Con vÉn v¨ng v¼ng nghe ®©u ®©y lêi gi¸o huÊn(2) «ng cha, tiªn tæ. Con vÉn ®inh ninh ghi kh¾c c«ng ¬n sinh thμnh d−ìng dôc(3) cña thÇy mÑ, gia téc, «ng bμ, cha mÑ, tæ tiªn, con nh− thÊy tõ trong t©m linh, huyÕt m¹ch sù sinh s«i n¶y në, phóc thä an khang(4) cña ch¸u con ®êi ®êi nèi tiÕp trong céng ®ång d©n téc yªu th−¬ng. Vμ em, cïng con trai c¶ cña ba mÑ. Em cïng con ®· mÊt vμ vÉn h»ng sèng, h»ng vui buån, chia sÎ, ®ì n©ng, d¾t d×u t«i cïng c¸c ch¸u, c¸c con, c¸c em...

Trong gi©y l¸t, nhËp vμo dßng xóc ®éng tri ©n(5) tiªn tæ vμ nh÷ng ng−êi ®· khuÊt, «ng B»ng l©ng l©ng trong nh÷ng hoμi niÖm h− ¶o, tho¸t trÇn. Nh−ng, «ng chØ ë trong dßng t×nh c¶m tr«i l÷ng lê ®ã trong gi©y phót. Qu¸ khø kh«ng c¾t rêi víi hiÖn t¹i. Tæ tiªn kh«ng t¸ch rêi víi con ch¸u. TÊt c¶ liªn kÕt mét m¹ch bÒn chÆt thuû chung. Bëi vËy, «ng l¹i trë vÒ víi nh÷ng ngμy ®ang sèng, víi nh÷ng ng−êi ®ang sèng. M¾t «ng bçng cay sÌ. Lßng «ng l¹i bån ngén. Vμ «ng véi cói xuèng, bËt trªn ®«i m«i nh÷ng lêi cÇu khÊn thμnh kÝnh vμ run rÈy :  H«m nay ngμy ba m−¬i th¸ng ch¹p n¨m BÝnh TuÊt, buæi tÊt niªn, con cïng c¸c nam tö, n÷ tö, t«n tö(6)...

Râi(7) theo lêi cha, LuËn bçng bÊm tay §«ng. MÆt LuËn biÕn s¾c. Râ rμng lμ khi kÓ tªn c¸c con trai, «ng cô ®· g¹t tªn th»ng Cõ. LÝ ngä nguËy kh«ng yªn, l¸t sau, ghÐ tai chÞ Hoμi, hÝ höng : “ChÞ ¬i, em biÕt khÊn ®óng bμi kinh nhμ PhËt c¬”.

M¾t chÞ Hoμi ®¨m ®¾m ng−íc lªn bμn thê. Vμ khi «ng B»ng võa bu«ng tay ch¾p, rót mïi xoa lau m¾t, lui ra, chÞ liÒn thÕ ch©n «ng cô, hai tay n©ng lªn tr−íc ngùc. * * * (1) B¶n thÓ (kh¸i niÖm triÕt häc) : nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ sù tån t¹i vμ b¶n chÊt con ng−êi ; ë ®©y dïng theo nghÜa : b¶n th©n m×nh.

(2) Gi¸o huÊn : d¹y b¶o ®iÒu hay lÏ ph¶i.

(3) D−ìng dôc (c¸ch nãi cò) : nu«i nÊng vμ d¹y dç.

(4) Phóc thä an khang : phóc : tèt lμnh ; thä : sèng l©u ; an : yªn b×nh ; khang : khoÎ m¹nh.

(5) Tri ©n : biÕt ¬n.

(6) Nam tö : c¸c con trai ; n÷ tö : c¸c con g¸i ; t«n tö : c¸c ch¸u.

(7) Râi (c¸ch ph¸t ©m cña mét sè vïng) : dâi.

87

ThËt lμ mét m©m cç qu¸ − thÞnh so¹n vμo c¸i thêi buæi ®Êt n−íc cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n sau h¬n ba m−¬i n¨m chiÕn tranh vμ so víi ®ång l−¬ng cã h¹n cña c¸n bé, c«ng nh©n, viªn chøc lóc nμy.

Trμn trÒ trªn mÆt bμn, ch¹m c¶ vμo cμnh quÊt LÝ cè t×nh ®Ó s¸t vμo m©m cç cho b÷a ¨n thªm ®Ñp, thªm sang, lμ la liÖt b¸t ®Üa ngån ngén c¸c mãn ¨n.

Ngoμi c¸c mãn th−êng thÊy ë cç TÕt nh− gμ luéc, giß, ch¶, nem, m¨ng hÇm ch©n giß, miÕn nÊu lßng gμ, xóp l¬ xμo thÞt bß...  mãn nμo còng mang dÊu Ên tμi hoa cña ng−êi chÕ biÕn  lμ c¸c mãn kh¸c th−êng nh− gμ quay −íp hóng l×u, vÞt tÇn h¹t sen, ch¶ ch×a, mäc, v©y... §Æc s¾c nhÊt, mμ cã lÏ LÝ muèn béc lé khiÕu n¨ng, cïng tÊm lßng m×nh nhiÒu nhÊt ë ®ã, lμ c¸c mãn vÞt tÇn, v©y vμ mäc, nhÊt lμ mãn mäc. ChÞ ®· rÊt tØ mØ, vμ kÜ tÝnh hÕt søc khi chÕ biÕn mãn nμy. MiÕng th¨n ®−îc chän lùa, gi· thËt nhuyÔn nhõ thay cho giß sèng, ®−îc chÝnh tay chÞ trén víi méc nhÜ, nÊm h−¬ng, råi nÆn thμnh tõng viªn trßn trÜnh. Nåi n−íc dïng ®¶m b¶o ph¶i trong veo. Vμ chÝnh tay chÞ vít, chia ®Òu ra c¸c b¸t nhá.

Mäi ng−êi vμo m©m, h©n hoan kh¸c th−êng.

(Mïa l¸ rông trong v−ên, NXB Phô n÷, Hμ Néi, 1985)

H−íng dÉn ®äc thªm 1. Nh©n vËt chÞ Hoμi trong t¸c phÈm ®Ó l¹i cho anh (chÞ) Ên t−îng g× ? V× sao mäi ng−êi trong gia ®×nh, víi nh÷ng tÝnh c¸ch kh¸c nhau, nh−ng tÊt c¶ ®Òu yªu quý chÞ Hoμi ?

2. Ph©n tÝch diÔn biÕn t©m lÝ hai nh©n vËt «ng B»ng vμ chÞ Hoμi trong c¶nh gÆp l¹i tr−íc giê cóng tÊt niªn. Sù xóc ®éng s©u s¾c cña hai ng−êi cã ý nghÜa g× ?

3. Khung c¶nh TÕt vμ dßng t©m t− cïng víi lêi khÊn cña «ng B»ng tr−íc bμn thê gîi cho anh (chÞ) c¶m xóc vμ suy nghÜ g× vÒ truyÒn thèng v¨n ho¸ riªng cña d©n téc ta ?

88

Mét ng−êi Hμ Néi

nguyÔn kh¶i

TiÓu dÉn NguyÔn Kh¶i (1930  2008) tªn khai sinh lμ NguyÔn M¹nh Kh¶i, sinh t¹i Hμ Néi nh−ng sèng ë nhiÒu n¬i. N¨m 1947 «ng gia nhËp tù vÖ chiÕn ®Êu ë thÞ x· H−ng Yªn, sau ®ã vμo bé ®éi, lμm y t¸ råi lμm b¸o. N¨m 1951 «ng lμm c«ng t¸c tuyªn huÊn ë Phßng chÝnh trÞ Qu©n khu III. N¨m 1952 «ng lμm Th− kÝ toμ so¹n b¸o ChiÕn sÜ Qu©n khu III. Tõ n¨m 1956 «ng c«ng t¸c ë toμ so¹n t¹p chÝ V¨n nghÖ Qu©n ®éi, lμ uû viªn Ban ChÊp hμnh Héi Nhμ v¨n ViÖt Nam. Sau n¨m 1975, «ng chuyÓn vμo sinh sèng, c«ng t¸c t¹i Thμnh phè Hå ChÝ Minh.

NguyÔn Kh¶i b¾t ®Çu viÕt v¨n tõ n¨m 1950. N¨m 1951 «ng ®−îc tÆng gi¶i khuyÕn khÝch vÒ v¨n xu«i trong cuéc thi v¨n nghÖ 1951  1952 víi truyÖn X©y dùng, vμ b¾t ®Çu ®−îc chó ý tõ tiÓu thuyÕt Xung ®ét (phÇn I  1959, phÇn II  nguyÔn kh¶i

1962). NguyÔn Kh¶i cã nhiÒu t¸c phÈm viÕt vÒ n«ng th«n trong qu¸ tr×nh x©y dùng cuéc sèng míi : Mïa l¹c (tËp

truyÖn ng¾n, 1960), Mét chÆng ®−êng (truyÖn dμi, 1962), TÇm nh×n xa (truyÖn, 1963), Ng−êi trë vÒ (tËp truyÖn võa, 1964), Chñ tÞch huyÖn (truyÖn, 1972) ; vÒ bé ®éi trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh chèng MÜ : Hä sèng vμ chiÕn ®Êu (kÝ sù, 1966), Hoμ Vang (bót kÝ, 1967), §−êng trong m©y (tiÓu thuyÕt, 1970), Ra ®¶o (tiÓu thuyÕt, 1970), ChiÕn sÜ (tiÓu thuyÕt, 1973), Th¸ng ba ë T©y Nguyªn (kÝ sù, 1976). Tõ sau n¨m 1975, s¸ng t¸c cña «ng ®Ò cËp ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò x· héi  chÝnh trÞ cã tÝnh thêi sù vμ ®Æc biÖt quan t©m ®Õn tÝnh c¸ch, t− t−ëng, tinh thÇn cña con ng−êi hiÖn nay tr−íc nh÷ng biÕn ®éng phøc t¹p cña ®êi sèng  tiªu biÓu lμ c¸c tiÓu thuyÕt : Cha vμ con, vμ… (1979), GÆp gì cuèi n¨m (1982), Thêi gian cña ng−êi (1985), vμ c¸c tËp truyÖn ng¾n : Mét ng−êi Hμ Néi (1990), Mét thêi giã bôi (1993), Hμ Néi trong m¾t t«i (1995), Sèng ë ®êi (2002),… N¨m 2000 «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.

TruyÖn ng¾n Mét ng−êi Hμ Néi ph¸t hiÖn vÎ ®Ñp trong chiÒu s©u t©m hån, tÝnh c¸ch con ng−êi ViÖt Nam qua bao biÕn ®éng, th¨ng trÇm cña ®Êt n−íc. V¨n b¶n d−íi ®©y cã l−îc mét sè ®o¹n.

89

V¨n b¶n 1 Chóng t«i gäi lμ c«, c« HiÒn, lμ chÞ em ®«i con d× ruét víi mÑ giμ t«i. N¨m 1955, t«i tõ kh¸ng chiÕn trë vÒ mét Hμ Néi nhá h¬n tr−íc, v¾ng h¬n tr−íc, cßn hä hμng chØ cßn l¹i cã d¨m gia ®×nh v× chång vμ con ®Òu ®i theo c¸ch m¹ng.

C« HiÒn còng ë l¹i, dÇu c« chó vÉn sèng ë Hμ Néi suèt chÝn n¨m ®¸nh Ph¸p, c¸c con l¹i cßn nhá, ch¶ cã dÝnh lÝu g× ®Õn chÝnh phñ “ngoμi kia” c¶. Hä ë l¹i chØ v× kh«ng thÓ rêi xa Hμ Néi, kh«ng thÓ sinh c¬ lËp nghiÖp ë mét vïng ®Êt kh¸c. L¹i thªm, chó t«i lμm nghÒ gi¸o häc, mét «ng gi¸o d¹y cÊp TiÓu häc, lμ ng−êi cÇn thiÕt cña mäi chÕ ®é, chÕ ®é céng s¶n còng ph¶i khuyÕn khÝch trÎ con ®i häc, häc v¨n ho¸ vμ häc lμm ng−êi. Cßn chÝnh trÞ, chÝnh em lμ nh÷ng løa tuæi trªn, häc sinh tó tμi vμ sinh viªn ®¹i häc. TÝnh thÕ lμ ®óng, nh−ng t«i vÉn lo, thËt ra kh«ng cã g× ®¸ng ®Ó ph¶i lo nh−ng t«i vÉn nghi ng¹i gia ®×nh nμy rÊt khã g¾n bã víi chÕ ®é míi vμ chÕ ®é míi còng kh«ng thÓ tin cËy ®−îc ë hä. Lμ v× hä ë réng qu¸, mét toμ nhμ to¹ l¹c ngay t¹i mét ®−êng phè lín, h−íng nhμ nh×n th¼ng ra c©y si cæ thô vμ hËu cung cña ®Òn Ngäc S¬n. Víi ng−êi v« s¶n, ë qu¸ réng lμ mét c¸i téi, trong khi c¸n bé vμ gia ®×nh hä ph¶i ë chen chóc trong nh÷ng khu nhμ tËp thÓ, cã khi ph¶i ë ngay d−íi gÇm cÇu thang cña mét nhμ b¹n bÌ. C¸i mÆc còng sang träng qu¸. Mïa ®«ng «ng mÆc ¸o ba-®ê-xuy(1), ®i giμy da, bμ mÆc ¸o m¨ng-t« cæ l«ng, ®i giμy nhung ®Ýnh h¹t c−êm. L¹i c¸i ¨n n÷a còng kh«ng gièng víi sè ®«ng. Bμn ¨n tr¶i kh¨n tr¾ng, gi÷a bμn cã mét lä hoa nhá, b¸t óp trªn ®Üa, ®òa bäc trong giÊy b¶n vμ tõng ng−êi ngåi ®óng chç ®· quy ®Þnh. Gia ®×nh t«i th× ¨n uèng b×nh d©n h¬n, vî chång con c¸i ngåi xóm xÝt quanh c¸i m©m nh«m, thøc ¨n cã khi móc ra b¸t ra ®Üa, cã khi cø ®Ó nguyªn trong nåi, nåi lín ®Æt gi÷a m©m, nåi nhá ®Æt c¹nh m©m, cø viÖc sôc mu«i vμo, sôc ®òa vμo, võa ¨n võa qu¸t con m¾ng c¸i, nhåm nhoμm, h¶ hª, kh«ng cÇn ph¶i khu«n bã theo mét quy t¾c nμo c¶. ¨n cèt ®Ó sèng, ®Ó lμm viÖc, hay hím g× c¸i thø lÔ nghi r−êm rμ cña... giai cÊp t− s¶n.

T«i kh«ng d¸m thèt ra miÖng nh−ng vî chång vÉn b¶o riªng nhau : “C« HiÒn ®Ých thÞ lμ t− s¶n råi. §· lμ t− s¶n th× kh«ng thÓ tin cËy ®−îc. ViÖc m×nh m×nh biÕt, viÖc c« mÆc c«, dÝnh lÝu nhiÒu cã ngμy l¹i r¾c rèi.”.

(1) ¸o kho¸c dμi kiÓu ¢u, b»ng len, d¹, dïng cho ®μn «ng mÆc ngoμi vÒ mïa rÐt.

90

(L−îc ®o¹n 2 : C« HiÒn xuÊt th©n trong mét gia ®×nh giμu cã l−¬ng thiÖn : mÑ bu«n n−íc m¾m, bè ®ç tó tμi, mª v¨n th¬, d¹y con c¸i theo khu«n phÐp nhμ quan. C« HiÒn xinh ®Ñp, th«ng minh, ®−îc gia ®×nh cho phÐp më phßng tiÕp kh¸ch v¨n ch−¬ng, gäi lμ xa l«ng v¨n häc.)

3 §−îc sèng n¨m ®Çu ë Hμ Néi võa gi¶i phãng, víi løa tuæi chóng t«i ngμy Êy míi h¨m bèn h¨m nh¨m c¸i xu©n xanh, lμ cùc k× khoan kho¸i. ChÝn n¨m xa phè ph−êng, xa ¸nh ®iÖn, kh«ng ®−îc vμo r¹p xem chiÕu bãng hoÆc c¶i l−¬ng, kh«ng ®−îc vμo mét c¸i chî ®«ng ng−êi gi÷a ban ngμy, b©y giê mçi ngμy ®Òu ë Hμ Néi, mçi ®ªm ®Òu ë Hμ Néi, m·i m·i cßn ë Hμ Néi. Chóng t«i th× vui thÕ, t¹i sao nh÷ng ng−êi vèn sèng ë Hμ Néi ch−a thËt vui nhØ ? Hä ®ang t×m c¸ch thÝch øng víi chÕ ®é míi, c¸ch sèng, c¸ch lμm viÖc, c¶ c¸ch nãi n¨ng n÷a. Mét lÇn t«i ®Õn th¨m c« chó, th»ng em trai ®· m−êi bèn, m−êi l¨m tuæi ch¹y ra më cöa kªu Çm lªn : “MÑ ¬i ! §ång chÝ Kh¶i ®Õn !”. C« t«i cau mÆt g¾t : “Ph¶i gäi lμ anh Kh¶i, hiÓu ch−a ?”. BÊt ®å chó t«i còng b−íc tíi, n¾m tay t«i råi hái hån nhiªn : “T¹i sao chñ nhËt tr−íc ®ång chÝ kh«ng ra ch¬i, c¶ nhμ chê c¬m m·i”.

C« t«i thë dμi, quay ng−êi ®i. T«i nãi : “N−íc ®−îc ®éc lËp vui qu¸ c« nhØ ?”.

C« tr¶ lêi : “Vui h¬i nhiÒu, nãi còng h¬i nhiÒu, ph¶i nghÜ ®Õn lμm ¨n chø ?”.

Theo c«, ChÝnh phñ can thiÖp vμo nhiÒu viÖc cña d©n qu¸, nμo ph¶i tËp thÓ dôc mçi s¸ng, ph¶i sinh ho¹t v¨n nghÖ mçi tèi, vî chång ph¶i sèng ra sao, trai g¸i ph¶i yªu nhau nh− thÕ nμo, thËm chÝ c¶ tiÒn c«ng s¸ cho kÎ ¨n ng−êi ë. VÒ sau tæ d©n phè l¹i vËn ®éng nhau kh«ng nªn nu«i ng−êi ë. Nhμ nμy tr−íc ®©y cã hai ng−êi ë, mét anh bÕp vμ mét chÞ vó(1). ChÞ vó lμ vî anh bÕp, ®Î ®−îc ®øa con nμo l¹i ®−a vÒ quª cho bμ ngo¹i nu«i. Sau ngμy gi¶i phãng, c« t«i cho anh bÕp vÒ quª lμm ruéng, cßn chÞ vó vÉn ë l¹i, v× chñ tí cßn cÇn dùa vμo nhau.

Mçi ngμy chÞ ®i chî, ®Òu cã c¸n bé b¸m theo, dß hái : “ChÞ cã bÞ nhμ chñ hμnh h¹ kh«ng ? TiÒn c«ng cã ®−îc tr¶ ®Òu ®Æn kh«ng ? Th¸i ®é chÝnh trÞ cña hä lμ nh− thÕ nμo ?”. ChÞ vó g¾t Çm lªn : “NÕu hä kh«ng tö tÕ th× t«i ®· xÐo tõ l©u råi kh«ng khiÕn anh ph¶i xui”. ChÞ ta kÓ l¹i chuyÖn ®ã cho c¶ nhμ nghe, b×nh luËn : “C¸ch m¹ng g× toμn ®Ó ý ®Õn nh÷ng chuyÖn lÆt vÆt”. B©y giê th× chÞ vó ®· mÊt råi, vÒ quª ®−îc bèn n¨m th× mÊt. ChÞ tr«ng con cho bμ c« t«i tõ n¨m m−êi chÝn tuæi, ®Õn n¨m bèn l¨m tuæi míi vÒ quª, t×nh nghÜa nh− ng−êi trong hä. Anh chång kh«ng lÊy vî kh¸c v× c¸c con ®· tr−ëng thμnh, anh lμm chñ nhiÖm mét

(1) Nh÷ng ng−êi ®i ë (trong x· héi cò), ng−êi nÊu ¨n, ng−êi nu«i con chñ,...

91

cöa hμng mua b¸n cña x·, ngμy giç «ng chó vμ ngμy TÕt ®Òu ®em g¹o, ®Ëu xanh, miÕn vμ r−îu, toμn cña nhμ lμm c¶, lªn biÕu c« vμ c¸c em.

4 Trong lÝ lÞch c¸n bé t«i kh«ng ghi tªn c« HiÒn. Hä th× xa, b¾n sóng ®¹i b¸c ch−a ch¾c ®· tíi, huèng hå cßn lμ bμ t− s¶n, dÝnh lÝu vμo l¹i thªm phiÒn. T«i vÉn ®inh ninh c« ph¶i thuéc giai cÊp t− s¶n v× c« cã g−¬ng mÆt ®Æc biÖt lμ t− s¶n, cμng giμ l¹i cμng râ. T«i hái c« :  T¹i sao c« kh«ng ph¶i häc tËp c¶i t¹o, c« giÊu còng tμi nhØ ?

C« HiÒn c−êi rÊt t−¬i :  Tao ch−a ®ñ tiªu chuÈn.

T«i còng c−êi :  L¹i cßn ch−a ®ñ.

C« nãi th¶n nhiªn :  Tao cã bé mÆt rÊt t− s¶n, mét c¸ch sèng rÊt t− s¶n, nh−ng l¹i kh«ng bãc lét ai c¶ th× lμm sao thμnh t− s¶n ®−îc.

T«i nÝn lÆng v× ®ã lμ sù thËt. Cöa hμng cña c« chØ b¸n cã mét thø : hoa giÊy, c¸c lo¹i hoa giÊy vμ c¸c l½ng hoa ®an b»ng tre, thªm Ýt b−u ¶nh vμ sæ tay kØ niÖm. Hoa lμm rÊt ®Ñp, b¸n rÊt ®¾t, nh−ng chÞu thuÕ rÊt nhÑ, chØ cã mét m×nh c« lμm, c¸c con th× ch¹y mua vËt liÖu, hoÆc lμm gióp phÇn cuèng l¸ vμo dÞp TÕt ta vμ TÕt t©y. NhiÒu bμ b¹n còng tá ý ngê vùc : “Tr«ng bμ nh− t− s¶n mμ kh«ng bÞ häc tËp còng l¹ nhØ ?”. C« t«i tr¶ lêi thËt nhÑ nhμng : “C¸c bμ kh«ng biÕt nh−ng nhμ n−íc l¹i rÊt biÕt”. TÊt nhiªn lμ c« kh«n h¬n c¸c bμ b¹n cña c« vμ còng thøc thêi h¬n «ng chång. Sau ngμy Hμ Néi gi¶i phãng c« vÉn cã hai dinh c¬, mét nhμ ®ang ë vμ mét nhμ ë Hμng Bón cho thuª. ¤ng lμm nghÒ d¹y häc, con ®«ng, ®ñ ¨n lμ may, cã tiÒn d− ®Ó tËu nhμ lμ do «ng viÕt s¸ch gi¸o khoa cÊp TiÓu häc, ®−îc Nha Häc chÝnh(1) c«ng nhËn vμ cho in b¸n.

N¨m 1956, c« b¸n ng«i nhμ ë Hμng Bón cho mét ng−êi b¹n míi ë kh¸ng chiÕn vÒ. Mét n¨m sau, cã mét c¸n bé tíi hái vÒ nhμ cöa vμ cã nh¾c tíi ng«i nhμ ë Hμng Bón. C« tr¶ lêi tØnh kh« : “Xin mêi anh tíi ng«i nhμ anh võa nãi, hái th¼ng nhμ chñ xem hä tr¶ lêi ra sao. NÕu cßn th¾c m¾c xin mêi anh trë l¹i.”.

(1) Nha Häc chÝnh : c¬ quan Trung −¬ng vÒ gi¸o dôc, nh− Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o hiÖn nay.

92

Còng trong n¨m 1956, «ng chó t«i muèn mua mét m¸y in nhá ®Ó kinh doanh trong ngμnh in v× chÕ ®é míi kh«ng cho phÐp «ng më tr−êng t− thôc. Bμ vî hái l¹i : “¤ng cã ®øng m¸y ®−îc kh«ng ?”. ¤ng chång tr¶ lêi : “Kh«ng”, “¤ng cã s¾p ch÷ ®−îc kh«ng ?”, “Kh«ng”, “¤ng sÏ ph¶i thuª thî chø g×. §· cã thî tÊt cã chñ, «ng muèn lμm mét «ng chñ d−íi chÕ ®é nμy μ ?”. ¤ng chång tÝnh vèn nh¸t, rót lui ngay [...].

5 C« HiÒn bªn ngo¹i, chÞ §¹i(1) bªn néi lμ nh÷ng ng−êi ®μn bμ cã ®Çu ãc rÊt thùc tÕ. Mäi sù mäi viÖc ®Òu ®−îc c¸c bμ Êy tÝnh to¸n tr−íc c¶. Vμ lu«n lu«n tÝnh ®óng v× kh«ng cã lßng tù ¸i, sù ganh ®ua, thãi thêi th−îng chen v«. Kh«ng cã c¶ sù l·ng m¹n hay m¬ méng ví vÈn. §· tÝnh lμ lμm, ®· lμm lμ kh«ng thÌm ®Ó ý ®Õn nh÷ng ®μm tiÕu cña thiªn h¹. C« tuyªn bè th¼ng thõng víi t«i : “Mét ®êi tao ch−a tõng bÞ ai c¸m dç, kÓ c¶ chÕ ®é”. GÇn ba chôc tuæi c« míi ®i lÊy chång, kh«ng lÊy mét «ng quan nμo hÕt, còng ch¶ høa hÑn g× víi ®¸m nghÖ sÜ v¨n nh©n, ®ïa vui mét thêi son trÎ thÕ lμ ®ñ, b©y giê ph¶i lμm vî, lμm mÑ, c« chän b¹n tr¨m n¨m lμ mét «ng gi¸o cÊp TiÓu häc hiÒn lμnh, ch¨m chØ, khiÕn c¶ Hμ Néi ph¶i kinh ng¹c. Cã g× mμ kinh ng¹c, c« ®· tÝnh tr−íc c¶. Sau khi sinh ®øa con g¸i ót, ng−êi con thø n¨m, c« nãi víi chång : “Tõ nay lμ chÊm døt chuyÖn sinh ®Î, bèn m−¬i tuæi råi, nÕu «ng vμ t«i sèng ®Õn s¸u chôc th× con ót ®· hai m−¬i, cã thÓ tù lËp ®−îc, khái ph¶i sèng b¸m vμo c¸c anh chÞ.”.

Lμ th«i h¼n. C« b¶o t«i : “Mμy b¾t n¹t vî mμy qu¸, kh«ng ®Ó nã tù quyÕt ®Þnh bÊt cø viÖc g×, vËy lμ háng. Ng−êi ®μn bμ kh«ng lμ néi t−íng(2) th× c¸i gia ®×nh Êy còng ch¶ ra sao.”. Khi c¸c con cßn nhá, ngåi vμo bμn ¨n c« th−êng chó ý söa ch÷a c¸ch ngåi, c¸ch cÇm b¸t cÇm ®òa, c¸ch móc canh, c¶ c¸ch nãi chuyÖn trong b÷a ¨n. C« vÉn r¨n lò con t«i : “Chóng mμy lμ ng−êi Hμ Néi th× c¸ch ®i ®øng nãi n¨ng ph¶i cã chuÈn, kh«ng ®−îc sèng tuú tiÖn, bu«ng tuång.”. Cã lÇn t«i c·i : “Chóng t«i lμ ng−êi cña thêi lo¹n, c¸c cô l¹i b¾t d¹y con c¸i theo thêi b×nh lμ khã l¾m.”. C« ngåi ngÈn ra mét lóc, råi b¶o : “Tao chØ d¹y chóng nã biÕt tù träng, biÕt xÊu hæ, cßn sau nμy muèn ra sao lμ tuú.”.

(1) ChÞ §¹i : mét ng−êi phô n÷ Hμ Néi th«ng minh, s¾c s¶o  nh©n vËt trong truyÖn N¾ng chiÒu cña NguyÔn Kh¶i.

(2) Néi t−íng : chØ ng−êi vî  hμm ý ®Ò cao ng−êi qu¶n lÝ mäi viÖc trong gia ®×nh.

93

§Çu n¨m 1965, Hμ Néi cã ®ît tuyÓn qu©n vμo chiÕn ®Êu trong Nam, lμ ®ît ®Çu tiªn nªn tuyÓn chän rÊt kÜ cμng, løa tuæi tõ m−êi t¸m ®Õn hai l¨m, diÔn viªn c¶i l−¬ng vμ kÞch nãi cã, nh¹c sÜ cã, ho¹ sÜ cã, gi¸o viªn trung häc rÊt ®«ng, lμ nh÷ng chμng trai −u tó cña Hμ Néi. Nghe nãi kho¶ng s¸u tr¨m s¸u m−¬i ng−êi. Ng−êi con trai ®Çu cña c« HiÒn võa tèt nghiÖp trung häc, t×nh nguyÖn ®¨ng kÝ xin ®i ®¸nh MÜ. Th¸ng 4 n¨m 1965, lªn Th¸i Nguyªn huÊn luyÖn. Th¸ng 7 rêi Th¸i Nguyªn vμo Nam. Hä cã dõng l¹i Hμ Néi vμi giê vμo lóc tèi, nh−ng kh«ng mét ai biÕt. T«i hái c« : “C« b»ng lßng cho em ®i chiÕn ®Êu chø ?”. C« tr¶ lêi : “Tao ®au ®ín mμ b»ng lßng, v× tao kh«ng muèn nã sèng b¸m vμo sù hi sinh cña b¹n bÌ. Nã d¸m ®i còng lμ biÕt tù träng”. Ba n¨m c« kh«ng nhËn ®−îc mét tin tøc g× vÒ ®øa con ®· ra ®i, l¹i ®Õn th»ng em kÕ lμm ®¬n xin tßng qu©n, còng ®ßi vμo chiÕn tr−êng phÝa trong ®Ó gÆp anh, nÕu anh ®· hi sinh th× nèi tiÕp chÝ h−íng cña anh. T«i l¹i hái c« : “C« còng ®ång ý cho nã ®i μ ?”. C« tr¶ lêi buån b· : “Tao kh«ng khuyÕn khÝch, còng kh«ng ng¨n c¶n, ng¨n c¶n tøc lμ b¶o nã t×m ®−êng sèng ®Ó c¸c b¹n nã ph¶i chÕt, còng lμ mét c¸ch giÕt chÕt nã.”. Råi c« chÐp miÖng : “Tao còng muèn ®−îc sèng b×nh ®¼ng víi c¸c bμ mÑ kh¸c, hoÆc sèng c¶ hoÆc chÕt c¶, vui lÎ th× cã hay hím g×”.

Còng may chó em t«i häc rÊt giái, thi vμo ®¹i häc víi sè ®iÓm rÊt cao, nªn nhμ tr−êng gi÷ l¹i. T«i ®Õn chóc mõng c« vμ em, c« nãi : “HiÖn t¹i th× nã may h¬n anh nã, nh−ng nÕu anh nã cßn sèng råi còng ch−a biÕt ®øa nμo may h¬n ®øa nμo.”.

C« t«i tÝnh to¸n viÖc nhμ viÖc n−íc ®¹i kh¸i lμ nh− thÕ.

6 Th¸ng 12 n¨m 1975, c« HiÒn cho con g¸i xuèng nhμ gäi vî chång t«i tíi ¨n liªn hoan mõng em Dòng ®· vÒ. C« nãi : “Nã ®eo ba l« b−íc vμo ®Õn gi÷a nhμ, tao cßn hái, anh muèn mua g× ?”. T«i còng kh«ng thÓ nhËn ra nÕu ®−îc gÆp ®ång chÝ th−îng uý nμy ë ®©u ®ã. GÇy èm qu¸, da ®en qu¸, r©u ria còng nhiÒu qu¸, ch¶ cßn tÝ dÊu vÕt g× lμ mét chμng trai cña Hμ Néi. Trong mÊy chôc n¨m sèng d−íi chÕ ®é ta, mçi th¸ng c« chó ®Òu tæ chøc mét b÷a ¨n b¹n bÌ, gåm c¸c cùu c«ng d©n Hμ Néi, nh÷ng tªn tuæi ®· thμnh danh cña ®Êt kinh k×.

Kho¶ng m−¬i, m−êi l¨m ng−êi g× ®ã. Cöa hμng ®ãng tõ chiÒu, c¸c bμ lÇn l−ît ®Õn tr−íc, x«ng ngay vμo bÕp cïng lμm c¬m, c¸c «ng ®Õn sau, mò d¹, ¸o ba-®ê-xuy, bá ¸o kho¸c ngoμi bªn trong cßn mÆc ®å bé, th¾t cμ v¹t, nh−ng ®· sên b¹c cò kÜ. TiÖc ®· bμy xong, vÉn chØ cã mÊy «ng ngåi t¸n su«ng chø ch−a thÊy c¸c bμ. Råi cöa trong më, bμ chñ xuÊt hiÖn tr−íc nh− diÔn viªn trªn

94

s©n khÊu, l−îc gi¾t tr©m cμi hoa hét lÊp l¸nh, råi mét lo¹t b¶y t¸m bμ tãc ®· b¹c hoÆc nöa xanh nöa b¹c, ¸o nhung, ¸o d¹, ®eo ngäc ®eo d©y ®i l¹i uyÓn chuyÓn. Ngμy th−êng c¸c bμ mÆc ¸o b«ng ng¾n, quÇn th©m, ®i dÐp ®i guèc, vu«ng kh¨n len t¬i típ buéc cæ hay bÞt ®Çu, lμ c¸c c« Lä Lem cña mçi ngμy, cã ph¶i trß chuyÖn m×nh còng dÔ ¨n nãi bu«ng tuång, thiÕu ý tø. TÊt c¶ lμ b×nh d©n, tÊt c¶ ®Òu cã quyÒn ¨n nãi th« tôc. Cßn lóc nμy, toμn lμ nh÷ng ng−êi quý ph¸i, m×nh ph¶i xö sù ra sao nhØ ? C« hái t«i : “X· héi nμo còng ph¶i cã mét giai tÇng th−îng l−u cña nã ®Ó lμm chuÈn cho mäi gi¸ trÞ. Theo anh, ë x· héi ta lμ tÇng líp nμo ?”. T«i c−êi ph¸ lªn : “Th−a c«, lμ bän lÝnh chóng t«i, lμ giai cÊp lÝnh chóng t«i, chø cßn ai n÷a.”. Cho nªn c¸i mïi lÝnh tr¸ng th©m nhiÔm vμo mäi n¬i mäi chç, quan hÖ kiÓu lÝnh, vui ch¬i kiÓu lÝnh, ¨n nãi kiÓu lÝnh, v¨n ch−¬ng còng lμ mét mïi lÝnh. Lμ ng−êi lÝnh võa chiÕn th¾ng, ng−êi lÝnh ®ang ®−îc c¶ x· héi träng väng. Cßn b©y giê, sau b÷a tiÖc mõng ®¹i th¾ng m−êi l¨m n¨m, tÇng líp lÝnh ®· mÊt ng«i vÞ ®éc t«n cña m×nh råi. B©y giê lμ thêi c¸c gi¸m ®èc c«ng ti, c¸c tæng gi¸m ®èc c«ng ti, c¸c cè vÊn, chuyªn viªn kinh tÕ thËt gi¶ ®ñ lo¹i lªn ng«i ban ph¸t mäi tiªu chuÈn gi¸ trÞ cho c¶ x· héi. T«i xin trë l¹i c¸i b÷a tiÖc cña buæi tèi h«m Êy, b÷a tiÖc cña mÊy ng−êi th−îng l−u cña Hμ Néi ®· mÊt ng«i tiÕp ®·i, chiÒu nÞnh hai anh bé ®éi tõ mét thμnh phè lín nhÊt n−íc trë vÒ. Nãi cho thËt, Dòng míi lμ nh©n vËt chÝnh, cßn t«i chØ lμ mét lo¹i nh©n vËt phô, ghÐ gÈm vμo c¸i vinh quang chung mμ th«i. Trong b÷a tiÖc h×nh nh− t«i nãi cã h¬i nhiÒu, nãi vÒ thμnh phè Sμi Gßn réng h¬n, ®«ng h¬n, ®Ñp h¬n c¸i Hμ Néi cña m×nh, vÒ ng−êi d©n Sμi Gßn còng lÞch thiÖp nh· nhÆn h¬n ng−êi d©n Hμ Néi. Nh÷ng ng−êi ngåi nghe ®Òu nÝn lÆng, kh«ng mét ai hái l¹i, kh«ng mét ai b×nh phÈm g× thªm. T«i ®· nãi ®iÒu g× thÊt thè ? Mét «ng giμ h−íng mÆt vÒ phÝa Dòng b¶o : “§ång chÝ bé ®éi cã chuyÖn g× vui kÓ nghe nμo ?”.

Dòng nãi : “Th−a c¸c b¸c, chØ cã nh÷ng chuyÖn kh«ng ®−îc vui l¾m.”. Mét bμ nãi : “Cø nãi, ng−êi ®i xa vÒ cã quyÒn muèn nãi g× th× nãi.”. Dòng nãi r»ng trong nöa n¨m nay anh kh«ng ngít nghÜ vÒ nh÷ng ng−êi tõ Hμ Néi ra ®i c¸ch ®©y ®óng m−êi n¨m. S¸u tr¨m s¸u m−¬i ng−êi. B©y giê cßn l¹i kho¶ng chõng trªn d−íi bèn chôc. Anh kÓ vÒ mét ng−êi b¹n cïng trung ®oμn, cïng mét cÊp th−îng uý, tªn lμ TuÊt. Khi chuyÕn tμu tõ Th¸i Nguyªn tiÕn vμo ga Hμ Néi ®· gÇn nöa ®ªm. Võa m−a to xong, ¸nh ®iÖn loμ nhoμ trªn l¸ c©y, trªn nh÷ng mÆt ®−êng v¾ng hun hót, trªn s©n ga Hμ Néi. Tμu võa dõng l¹i th× ®©u ®ã bËt lªn tiÕng loa rÊt s©u, rÊt vang : “Quý kh¸ch chó ý ! Quý kh¸ch chó ý ! ChuyÕn tμu tõ Th¸i Nguyªn...”. TuÊt ngåi c¹nh Dòng chît nhoμi ng−êi qua mÆt b¹n, gÇn nh− ®−a c¶ nöa th©n ng−êi qua khu«n cöa sæ, hÊt mÆt lªn phÝa cã tiÕng loa,

95

kªu nho nhá : “Dòng ¬i, Dòng, tiÕng cña mÑ m×nh ®Êy ! TiÕng cña mÑ ®Êy !...”.

Kh«ng mét ai ®−îc phÐp rêi khái toa tμu, kh«ng mét ng−êi th©n nμo ®−îc biÕt tr−íc ®Ó chê s½n ë s©n ga, ®Ó ®−îc nh×n nhau lÇn cuèi, nãi víi nhau mét lêi cuèi. TÊt c¶ ®Òu ph¶i bÝ mËt. Dòng kÓ tiÕp :  Th»ng TuÊt hi sinh ë trËn ®¸nh vμo Xu©n Léc, tr−íc ngμy toμn th¾ng cã mÊy ngμy. Ch¸u vÒ Hμ Néi lμ muèn nhμo ngay l¹i nhμ ga, ®Õn phßng ph¸t thanh, gÆp mÑ TuÊt, nãi víi bμ mét lêi, v× bän ch¸u vÉn ë c¹nh nhau trong suèt m−êi n¨m. VËy mμ ph¶i mÊy ngμy sau ch¸u míi d¸m ®Õn. Ch¸u biÕt nãi thÕ nμo víi mét bμ mÑ cã con hi sinh, mμ b¹n cña con m×nh l¹i vÉn cßn sèng, sèng ®Õn b©y giê, ®Õn h«m nay. Bμ b−íc ra gi÷a mét ®¸m ®«ng nh−ng ch¸u vÉn nhËn ngay ®−îc lμ mÑ cña TuÊt. TuÊt vÉn nãi lμ h¾n gièng mÑ h¬n gièng cha. Ch¸u chØ võa kÞp nãi : Th−a c«, ch¸u lμ Dòng... n−íc m¾t ®· ®Çm ®×a, råi ch¸u oμ khãc y hÖt mét ®øa trÎ. Bμ nÝu chÆt lÊy mét c¸nh tay cña ch¸u, ng−êi bμ run bÇn bËt nh−ng kh«ng khãc, vμ bμ nãi run rÈy : “NÝn ®i con, nÝn ®i Dòng. C« ®· biÕt c¶. C« biÕt tõ mÊy th¸ng nay råi.”.

7 NhiÒu n¨m ®· tr«i qua. T«i sèng ë Thμnh phè Hå ChÝ Minh thØnh tho¶ng cã viÖc ph¶i ra Hμ Néi ®Òu ghÐ l¹i th¨m c« HiÒn. Chó t«i ®· mÊt råi. C¸c em ®· cã gia ®×nh riªng. Chóng nã còng ®· b¾t ®Çu giμ. Líp c¸c cô trong hä chØ cßn vμi ng−êi, c« HiÒn lμ mét. C« ®· yÕu nhiÒu, ®· giμ h¼n, ngoμi b¶y m−¬i råi cßn g×, nh−ng c« vÉn lμ ng−êi cña h«m nay, mét ng−êi Hμ Néi cña h«m nay, thuÇn tuý Hμ Néi, kh«ng pha trén. N¬i tiÕp kh¸ch cña c« sau tÊm b×nh phong cao h¬n ®Çu ng−êi b»ng gç ch¹m suèt mÊy chôc n¨m kh«ng hÒ thay ®æi. Mét bé xa l«ng gô “c¸i kh¸nh”(1), c¸i sËp gô ch©n quú ch¹m rÊt ®Ñp nh−ng kh«ng kh¶m, c¸i tñ chïa mét c¸nh bªn trong bμy mét c¸i lä men Thuý hång, mét c¸i l− h−¬ng ®êi H¸n, mét c¸i liÔn hÊp s©m Giang T©y, vμ mÊy thø b×nh lä mμu men th× th−êng nh−ng cã d¸ng l¹, ch¶ râ tõ ®êi nμo. C« ®ang lau ®¸nh mét c¸i b¸t thuû tiªn men ®á, hai c¸i ®Çu rång g¾n nèi b»ng ®ång, miÖng ch©n còng ®Òu bÞt ®ång, thËt ®Ñp. Bªn ngoμi trêi rÐt, m−a r©y l¶ l−ít chØ ®ñ lμm Èm ¸o chø kh«ng lμm −ít, l¹i nh×n mét bμ l·o (nÕu lμ mét thiÕu n÷ th× ph¶i h¬n) lau ®¸nh c¸i b¸t bμy thuû tiªn thÊy TÕt qu¸, Hμ Néi qu¸, muèn ë thªm Ýt ngμy ¨n l¹i mét c¸i TÕt Hμ Néi. N¨m nay ch¾c ch−a thÓ cã thuû tiªn. D©n Hμ Néi nh¶y (1) Bé bμn ghÕ gç gô kiÓu Tμu, ch¹m h×nh trang trÝ chÝnh lμ c¸i kh¸nh.

96

tμu lªn L¹ng S¬n bu«n b¸n ®ñ thø mμ kh«ng bu«n ®−îc vμi ngμn cñ thuû tiªn nhØ ? VÝ thö cã thuû tiªn liÖu cßn cã ng−êi biÕt gät tØa thuû tiªn ? L¹i thªm c¸i c¸ch sèng, c¸i t©m lÝ sèng å ¹t, x« bå, vô lîi cña ®¸m ng−êi võa tho¸t khái c¸i chÕt c¸i khæ ®· dÔ g× cã ®−îc sù b×nh tÜnh ®Ó th−ëng thøc vÎ ®Ñp trang träng cña mét dß hoa thuû tiªn. C« HiÒn hái :  Anh ra Hμ Néi lÇn nμy thÊy phè x¸ thÕ nμo, d©n t×nh thÕ nμo ?

T«i võa c−êi võa nãi :  Ch−a bao giê Hμ Néi vui nh− b©y giê. Phè x¸ vui, mÆt ng−êi vui.  NhiÒu ng−êi nãi Hμ Néi ®· sèng l¹i.

T«i nãi :  Cã ®óng mét phÇn, phÇn x¸c th«i, cßn phÇn hån th× ch−a. Cø nh×n nghe nh÷ng ng−êi Hμ Néi bu«n b¸n, ¨n uèng, nãi n¨ng, c− xö víi nhau ë ngoμi ®−êng lμ ®ñ râ.

Nãi thÕ còng h¬i nghiÖt. V× cã mÊy viÖc võa x¶y ra lμm t«i tøc, tøc vμ ®au.

T«i ®¹p xe ë ®−êng Phan §×nh Phïng, t«i ®¹p chËm, võa ®¹p võa nghÜ ngîi.

Mét «ng b¹n trÎ ®¹p xe nh− giã thóc m¹nh b¸nh xe vμo ®Ýt xe t«i, may mμ g−îng kÞp. T«i quay l¹i nãi còng nhÑ nhμng : “CËu ®i ®©u mμ véi thÕ ?”. H¾n kh«ng tr¶ lêi, ®¹p v−ît qua xe t«i, råi quay mÆt l¹i chöi mét c©u ®Õn s÷ng sê : “Tiªn s− c¸i anh giμ !”. L¹i mét buæi s¸ng t«i tíi th¨m mét ng−êi b¹n ë quËn §èng §a, ®· l©u kh«ng ®Õn nªn quªn ®−êng, l¸t l¸t ph¶i hái th¨m. Cã ng−êi tr¶ lêi, lμ nãi sâng hoÆc hÊt c»m, cã ng−êi cø gi−¬ng m¾t nh×n m×nh nh− nh×n con thó l¹. T«i cã than phiÒn víi vî chång b¹n vÒ sù thiÕu lÔ ®é cña ng−êi Hμ Néi, c« con g¸i ®ang cho con bó gãp lêi liÒn : “¤ng ¨n mÆc tÈm(1) nh− thÕ l¹i ®i xe ®¹p hä khinh lμ ph¶i, thö ®éi mò d¹, ¸o ba-®ê-xuy, c−ìi c¸i Cóp xem, th−a göi tö tÕ ngay”. T«i c−êi nh¨n nhã : “L¹i ra thÕ !”. C« HiÒn kh«ng b×nh luËn mét lêi nμo vÒ nh÷ng nhËn xÐt kh«ng mÊy vui vÎ cña t«i vÒ Hμ Néi. C« than thë víi t«i r»ng d¹o nμy c« th−êng nghÜ ngîi mäi chuyÖn mét c¸ch duy t©m, y hÖt mét bμ giμ nhμ quª. Mïa hÌ n¨m nä, b·o vμo Hμ Néi gμo ró mét ®ªm, s¸ng ra më cöa nh×n sang ®Òn Ngäc S¬n mμ h·i. C©y si cæ thô ®æ nghiªng, t¸n c©y ®Ì lªn hËu cung, mét phÇn bé rÔ bËt ®Êt chæng ng−îc lªn trêi. LËp tøc c« nghÜ ngay tíi sù kh¸c th−êng, sù dêi ®æi, ®iÒm xÊu, lμ sù ra ®i cña mét thêi.

(1) TÈm (khÈu ng÷  th« tôc) : chØ ng−êi quª kÖch, ng©y ng«, ngèc nghÕch.

97

Víi ng−êi giμ, bÊt kÓ ai, c¸i thêi ®· qua lu«n lu«n lμ thêi vμng son. Mçi thÕ hÖ ®Òu cã thêi vμng son cña hä. Hμ Néi th× kh«ng thÕ. Thêi nμo nã còng ®Ñp, mét vÎ ®Ñp riªng cho mçi løa tuæi. C« nãi víi t«i thÕ, ®· biÕt nãi thÕ ®©u ph¶i ®· giμ. MÊy ngμy sau, c« kÓ tiÕp, thμnh phè cho m¸y cÈu tíi ®Æt bªn kia bê quμng d©y têi vμo th©n c©y si råi kÐo dÇn lªn, mçi ngμy mét tÝ. Sau mét th¸ng, c©y si l¹i sèng, l¹i træ ra l¸ non, vÉn lμ c©y si cña nhiÒu thÕ hÖ Hμ Néi, nghÜ cø l¹, t−ëng lμ chÕt ®øt bæ ra lμm cñi, mμ l¹i sèng. C« nãi thªm : “Thiªn ®Þa tuÇn hoμn, c¸i vμo ra cña t¹o vËt kh«ng thÓ l−êng tr−íc ®−îc.”. C« muèn më réng sù tÝnh to¸n vèn dÜ ®· rÊt kh«n ngoan cña m×nh lªn thªm mét tÇng n÷a ch¨ng, c¸i tÇng v« h×nh, kh«ng thÓ biÕt, nh−ng ph¶i biÕt lμ trªn ®êi nμy cßn cã nhiÒu lÝ sù kh«ng thÓ biÕt ®Ó khái bÞ bã vμo nh÷ng c¸i cã thÓ biÕt. Bμ giμ vÉn giái qu¸, bμ khiªm tèn vμ réng l−îng qu¸. Mét ng−êi nh− c« ph¶i chÕt ®i thËt tiÕc, l¹i mét h¹t bôi vμng cña Hμ Néi r¬i xuèng ch×m s©u vμo líp ®Êt cæ. Nh÷ng h¹t bôi vμng lÊp l¸nh ®©u ®ã ë mçi gãc phè Hμ Néi h·y m−în giã mμ bay lªn cho ®Êt kinh k× chãi s¸ng nh÷ng ¸nh vμng !

Ngμy 19  1  1990 (Theo Hμ Néi trong m¾t t«i, NXB Hμ Néi, 1995)

h−íng dÉn ®äc thªm 1. Nh©n vËt trung t©m cña truyÖn lμ c« HiÒn. NhËn xÐt vÒ tÝnh c¸ch c« HiÒn, ®Æc biÖt lμ suy nghÜ, c¸ch øng xö cña c« trong tõng thêi ®o¹n cña ®Êt n−íc.

V× sao t¸c gi¶ cho c« HiÒn lμ “mét h¹t bôi vμng” cña Hμ Néi ?

2. Nªu c¶m nghÜ vÒ nh©n vËt “t«i”, Dòng, ng−êi mÑ cña TuÊt, nh÷ng thanh niªn Hμ Néi vμ c¶ nh÷ng ng−êi t¹o nªn “nhËn xÐt kh«ng mÊy vui vΔ cña nh©n vËt “t«i” vÒ Hμ Néi.

3. ChuyÖn c©y si cæ thô ë ®Òn Ngäc S¬n bÞ b·o ®¸nh bËt rÔ råi l¹i håi sinh gîi cho anh (chÞ) suy nghÜ g× ?

4. Giäng ®iÖu trÇn thuËt vμ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña NguyÔn Kh¶i cã g× ®¸ng chó ý ?

98

Thùc hμnh vÒ hμm ý (TiÕp theo)

1. §äc ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái nªu ë d−íi.

B¸c Ph« g¸i, dÞu dμng, ®Æt cμnh cau lªn bμn, ngåi xæm ë xã cöa, g·i tai, nãi víi «ng lÝ :

 L¹y thÇy, nhμ con th× ch−a cÊt c¬n, mÊy l¹i sî thÇy m¾ng chöi, nªn kh«ng d¸m ®Õn kªu. L¹y thÇy, quyÒn phÐp trong tay thÇy, thÇy tha cho nhμ con, ®õng b¾t nhμ con ®i xem ®¸ bãng véi.  å, viÖc quan kh«ng ph¶i thø chuyÖn ®μn bμ cña c¸c chÞ !

(NguyÔn C«ng Hoan, Tinh thÇn thÓ dôc)

C©u hái : a) Lêi b¸c Ph« g¸i thùc hiÖn hμnh ®éng van xin, cÇu khÈn ; «ng lÝ ®· ®¸p l¹i b»ng hμnh ®éng nãi nh− thÕ nμo ? b) Lêi ®¸p cña «ng lÝ cã hμm ý g× ? Chän c©u tr¶ lêi ®óng vμ ®Çy ®ñ.

A  Béc lé quyÒn uy cña m×nh B  ThÓ hiÖn sù tõ chèi quyÕt liÖt, m¹nh mÏ lêi van xin cña b¸c Ph« g¸i C  BiÓu lé th¸i ®é mØa mai, giÔu cît c¸ch suy nghÜ kiÓu ®μn bμ D  TÊt c¶ c¸c ph−¬ng ¸n trªn 2. §äc ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái nªu ë d−íi.

Khi h¾n ngõng nãi ®· ®−îc mét lóc kh¸ l©u, Tõ míi lμm nh− chît nhí :

 Cã lÏ h«m nay ®· lμ mång hai, mång ba t©y råi, m×nh nhØ ?  μ ph¶i ! H«m nay mång ba… Gi¸ m×nh kh«ng hái t«i th× t«i quªn… T«i ph¶i ®i xuèng phè.

Tõ nh¾c khÐo :

 HÌn nμo mμ em thÊy ng−êi thu tiÒn nhμ s¸ng nay ®· ®Õn…

Hé sÇm mÆt l¹i :

 TiÒn nhμ… tiÒn giÆt… tiÒn thuèc… tiÒn n−íc m¾m… Cßn chÞu tÊt ! Th¸ng võa råi tiªu tèn qu¸, míi mång m−êi ®· hÕt tiÒn. May mμ cßn cã ®Êt mua chÞu ®−îc.

(Nam Cao, §êi thõa)

99

C©u hái : a) C©u hái ®Çu tiªn cña Tõ lμ hái vÒ thêi gian hay cßn cã hμm ý g× kh¸c ? b) C©u nh¾c khÐo (ë l−ît lêi thø hai) cña Tõ thùc chÊt cã hμm ý nãi víi Hé vÒ ®iÒu g× ? c) ë c¶ hai l−ît lêi, Tõ tr¸nh nãi trùc tiÕp ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò “c¬m ¸o g¹o tiÒn”. H·y ph©n tÝch t¸c dông cña c¸ch nãi trªn.

3. §äc l¹i bμi th¬ Sãng cña Xu©n Quúnh vμ cho biÕt líp nghÜa t−êng minh vμ líp nghÜa hμm ý cña bμi th¬ lμ g×. Hμm ý ®−îc thÓ hiÖn qua c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ nh− thÕ nμo ? Hμm ý mang l¹i t¸c dông vμ hiÖu qu¶ nghÖ thuËt nh− thÕ nμo cho t¸c phÈm v¨n häc ?

4. Qua c¸c bμi tËp thùc hμnh vÒ hμm ý, anh (chÞ) thÊy c¸ch nãi cã hμm ý trong nh÷ng ng÷ c¶nh cÇn thiÕt mang l¹i t¸c dông g× ®èi víi ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ ? Chän c©u tr¶ lêi ®óng vμ ®Çy ®ñ.

A  Cã hiÖu qu¶ m¹nh mÏ, s©u s¾c h¬n c¸ch nãi trùc tiÕp, t−êng minh B  ThÓ hiÖn ®−îc sù tÕ nhÞ, khÐo lÐo vμ tÝnh lÞch sù trong giao tiÕp ng«n ng÷ ; gi÷ ®−îc thÓ diÖn cña c¸c nh©n vËt trong giao tiÕp C  T¹o ra nh÷ng lêi nãi hμm sóc, nãi ®−îc nhiÒu h¬n nh÷ng ®iÒu mμ tõ ng÷ thÓ hiÖn ; h¬n n÷a, ng−êi nãi cã thÓ kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hμm ý, v× hμm ý lμ do ng−êi nghe suy ra D  Tuú tõng ng÷ c¶nh mμ hμm ý cã mét hay mét sè t¸c dông ®ã 5. Chän c¸ch tr¶ lêi cã hμm ý cho c©u hái : “CËu cã thÝch truyÖn ChÝ PhÌo cña Nam Cao kh«ng ?”.

 RÊt thÝch.  Ai mμ ch¼ng thÝch ?  Hμng chÊt l−îng cao ®Êy !  ThÝch nhÊt trong c¸c truyÖn ng¾n ViÖt Nam.  X−a cò nh− tr¸i ®Êt råi !  VÝ ®em vμo tËp ®o¹n tr−êng Th× treo gi¶i NhÊt chi nh−êng cho ai ?

100

thuèc

Lç tÊn

KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc Thuèc lμ håi chu«ng c¶nh b¸o c¨n bÖnh mª muéi cña ng−êi Trung Hoa ®Çu thÕ kØ XX ; nhμ v¨n bμy tá niÒm tin vμo t−¬ng lai : nh©n d©n sÏ thøc tØnh, hiÓu c¸ch m¹ng vμ dÊn b−íc theo c¸ch m¹ng.  HiÓu ®−îc c¸ch viÕt c« ®äng, sóc tÝch, giμu h×nh ¶nh mang tÝnh biÓu t−îng cña Lç TÊn.

TiÓu dÉn Lç TÊn (1881  1936) tªn khai sinh lμ Chu Ch−¬ng Thä, sau ®æi thμnh Chu Thô Nh©n, lμ nhμ v¨n c¸ch m¹ng Trung Quèc. Bãng d¸ng cña «ng bao trïm c¶ v¨n ®μn Trung Quèc thÕ kØ XX. Nhμ th¬ næi tiÕng Trung Quèc lμ Qu¸ch M¹t Nh−îc tõng nãi : “Tr−íc Lç TÊn, ch−a hÒ cã Lç TÊn ; sau Lç TÊn, cã v« vμn Lç TÊn."(1).

Quª «ng ë phñ ThiÖu H−ng, tØnh ChiÕt Giang, miÒn §«ng Nam Trung Quèc. Bót danh Lç TÊn ghÐp tõ hä mÑ (bμ Lç Thuþ) vμ ch÷ TÊn hμnh, nghÜa lμ : “§i nhanh lªn !”. N¨m 13 tuæi, chøng kiÕn c¶nh ng−êi cha l©m bÖnh, v× kh«ng cã thuèc mμ chÕt, «ng «m Êp nguyÖn väng häc nghÒ thuèc. Nhê häc giái, «ng ®−îc nhËn häc bæng cña NhËt. ¤ng chän häc ngμnh Y ®Ó ch÷a bÖnh cho nh÷ng ng−êi nghÌo, èm mμ kh«ng cã thuèc, chÕt v× ngu dèt vμ mª tÝn,... nh− cha m×nh. §ang häc Tr−êng Cao ®¼ng Y khoa Tiªn §μi th× «ng Lç tÊn ®ét ngét thay ®æi chÝ h−íng. Mét lÇn xem phim «ng thÊy nh÷ng ng−êi Trung Quèc khoÎ m¹nh, h¨m hë xem qu©n NhËt chÐm mét ng−êi Trung Quèc lμm gi¸n ®iÖp cho qu©n Nga (thêi k× chiÕn tranh Nga  NhËt, 1901  1905). ¤ng giËt m×nh mμ nhËn ra r»ng : Ch÷a bÖnh thÓ x¸c kh«ng quan träng b»ng ch÷a bÖnh tinh thÇn. Vμ thÕ lμ «ng chuyÓn sang lμm v¨n nghÖ.

(1) Xem TruyÖn Lç TÊn cña L©m ChÝ H¹o, NXB V¨n nghÖ Thμnh phè Hå ChÝ Minh, 2002.

101

Lμm v¨n nghÖ, «ng dïng ngßi bót ®Ó phanh phui c¸c “c¨n bÖnh tinh thÇn” cña quèc d©n, l−u ý mäi ng−êi t×m ph−¬ng thuèc ch¹y ch÷a. ¤ng ®· h¸t cho ®ång bμo m×nh nghe bμi h¸t l¹c ®iÖu cña chÝnh hä, chØ cho hä thÊy nh÷ng b−íc ®i sai nhÞp trªn con ®−êng tiÕn vÒ t−¬ng lai.

Toμn bé s¸ng t¸c cña «ng, chñ yÕu lμ ba tËp truyÖn ng¾n, nhiÒu tËp t¹p v¨n (b×nh luËn chÝnh trÞ, x· héi, v¨n nghÖ) ®Òu tËp trung phª ph¸n c¸c c¨n bÖnh tinh thÇn khiÕn cho quèc d©n mª muéi, tù tho¶ m·n, “ngñ say trong mét c¸i nhμ hép b»ng s¾t kh«ng cã cöa sæ”. Chñ ®Ò “phª ph¸n quèc d©n tÝnh” trong s¸ng t¸c cña «ng cμng trë nªn s©u s¾c, thÊm thÝa, v× nhμ v¨n ®· viÕt víi th¸i ®é tù phª ph¸n nghiªm kh¾c. NÕu c¶ mét d©n téc thùc sù nhËn thøc ®−îc nh− nhμ v¨n th× hä sÏ trë nªn v« ®Þch. Sù v−¬n m×nh vÜ ®¹i cña d©n téc Trung Hoa ngμy cμng chøng tá ®iÒu ®ã.

TruyÖn ng¾n Thuèc cña Lç TÊn viÕt n¨m 1919, ®óng vμo lóc cuéc vËn ®éng Ngò tø(1) bïng næ. Nãi vÒ c¨n bÖnh “®ín hÌn” cña d©n téc Trung Hoa do nh©n d©n th× ch×m ®¾m trong mª muéi, l¹c hËu mμ nh÷ng ng−êi c¸ch m¹ng th× hoμn toμn xa l¹ víi nh©n d©n, nhμ v¨n muèn c¶nh b¸o : Ng−êi Trung Quèc cÇn suy nghÜ nghiªm tóc vÒ mét ph−¬ng thuèc ®Ó cøu d©n téc.

Ng−êi ViÖt Nam ®Çu tiªn ®äc Lç TÊn chÝnh lμ B¸c Hå. Ngay tõ tuæi thanh niªn, Ng−êi ®· “thÝch ®äc Lç TÊn b»ng tiÕng Trung Quèc"(2) vμ trong c¶ cuéc ®êi ho¹t ®éng c¸ch m¹ng, kh«ng chØ mét lÇn Ng−êi nªu g−¬ng Lç TÊn.

V¨n b¶n I Mét ®ªm thu gÇn vÒ s¸ng, tr¨ng lÆn råi, nh−ng mÆt trêi ch−a mäc. TÇng kh«ng xanh th¼m. Ngoμi nh÷ng gièng ®i ¨n ®ªm, cßn th× ngñ say c¶. L·o Hoa bçng ngåi dËy, ®¸nh diªm, th¾p c¸i ®Ìn nhÇy nhôa nh÷ng dÇu lμ dÇu. ¸nh ®Ìn tr¾ng xanh s¸ng kh¾p hai gian qu¸n trμ.  Bè th»ng Thuyªn ®i ®Êy μ ? §ã lμ tiÕng mét ng−êi ®μn bμ ®· cã tuæi. ë buång phÝa trong bçng næi lªn mét c¬n ho.  õ.

L·o võa tr¶ lêi, võa l¾ng tai nghe tiÕng ho, võa cμi nót ¸o, råi ch×a tay ra, nãi tiÕp :  §−a ®©y t«i !

(1) Phong trμo chèng phong kiÕn ®Õ quèc, ®ßi tù do d©n chñ cña häc sinh, sinh viªn B¾c Kinh, næ ra vμo ngμy 4 th¸ng 5 n¨m 1919.

(2) Xem Nh÷ng mÈu chuyÖn vÒ ®êi ho¹t ®éng cña Hå Chñ tÞch cña TrÇn D©n Tiªn, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1962.

102

Bμ Hoa moi d−íi gèi mét lóc l©u, lÊy ra mét gãi b¹c, ®−a cho chång. L·o cÇm lÊy, run run bá vμo tói ¸o, l¹i cßn Ên xuèng vμo lÇn phÝa ngoμi tói, råi th¾p c¸i ®Ìn lång, t¾t ngän ®Ìn con, ®i vμo buång phÝa trong. Buång phÝa trong cã tiÕng ®éng l¹ch c¹ch, tiÕp theo lμ mét c¬n ho. §îi c¬n ho døt, l·o míi khÏ nãi :  Thuyªn μ ! Con cø n»m ®Êy ! C«ng viÖc dän hμng ®Ó mÑ con lo.

Kh«ng nghe con nãi g×, l·o cho r»ng nã ®· yªn t©m n»m ngñ l¹i råi, bÌn më cöa ®i ra. Ngoμi ®−êng, trêi tèi om, vμ hÕt søc v¾ng. ChØ mÆt ®−êng xam x¸m lμ tr«ng thÊy râ. ChiÕc ®Ìn lång chiÕu th¼ng vμo hai ch©n l·o b−íc ®Òu ®Òu. ThØnh tho¶ng, gÆp mét vμi con chã, nh−ng ch¼ng con nμo buån sña.

Trêi l¹nh h¬n trong nhμ nhiÒu, nh−ng l·o c¶m thÊy s¶ng kho¸i, nh− bçng d−ng m×nh trÎ l¹i, vμ ai cho phÐp thÇn th«ng c¶i tö hoμn sinh. L·o b−íc nh÷ng b−íc thËt dμi. Trêi còng s¸ng dÇn vμ ®−êng còng cμng l©u cμng râ. §ang ch¨m chó b−íc, bçng l·o giËt m×nh nh×n thÊy ng· ba ®−êng ®»ng xa, tr−íc mÆt. L·o quay l¹i, ®i mÊy b−íc, t×m mét cöa hiÖu cßn ®ãng kÝn mÝt, rÏ vμo d−íi m¸i hiªn, tùa l−ng vμo cöa. Mét lóc l©u, l·o thÊy h¬i lμnh l¹nh.  Hõ ! Mét «ng giμ !  ThÝch nhÐ !...

L·o l¹i giËt m×nh, trè m¾t nh×n. Cã mÊy ng−êi ®i qua. Mét ng−êi cßn quay ®Çu l¹i nh×n l·o. L·o kh«ng tr«ng râ lμ ai, nh−ng thÊy ¸nh m¾t có vä ngêi lªn, nh− ng−êi ®ãi l©u ngμy thÊy c¬m. L·o nh×n chiÕc ®Ìn lång. §Ìn t¾t råi. L·o ®Æt tay lªn tói ¸o. Gãi b¹c vÉn cåm cém ë ®Êy. Ng−íc ®Çu nh×n xung quanh, l·o thÊy bao nhiªu ng−êi k× dÞ hÕt søc, cø hai ba ng−êi mét, ®i ®i l¹i l¹i nh− nh÷ng bãng ma. Nh−ng nh×n kÜ th× l¹i ch¼ng lÊy g× lμm qu¸i l¹ n÷a.

Mét l¸t, l¹i thÊy mÊy ng−êi lÝnh ®Õn. §»ng xa còng thÊy râ miÕng v¶i trßn mμu tr¾ng ë v¹t ¸o tr−íc vμ v¹t ¸o sau ; khi hä l¹i gÇn tr−íc m¾t th× thÊy c¶ ®−êng viÒn mμu ®á thÉm trªn chiÕc ¸o dÊu(1). TiÕng ch©n b−íc μo μo. Trong nh¸y m¾t, bao nhiªu ng−êi ®i qua. Nh÷ng ng−êi tôm n¨m tôm ba lóc n·y còng dån l¹i mét chç, råi x« nhμo tíi nh− n−íc thuû triÒu, gÇn ®Õn ng· ba ®−êng th× ®øng dõng l¹i, qu©y thμnh mét nöa vßng trßn.

L·o Hoa còng nh×n vÒ phÝa ®ã, nh−ng chØ thÊy l−ng ng−êi mμ th«i. Ng−êi nμo, ng−êi nÊy d−ín cæ ra nh− cæ vÞt bÞ mét bμn tay v« h×nh n¾m lÊy x¸ch lªn.

(1) ¸o dÊu : ¸o lÝnh ngμy x−a.

103

Im lÆng mét l¸t. Bçng h×nh nh− cã tiÕng ®éng. Råi c¶ ®¸m x« ®Èy nhau μo μo, lïi vÒ phÝa sau ®Õn chç l·o ®øng, chen l·o suýt n÷a ng·.  Nμy ! TiÒn trao ch¸o móc, ®−a ®©y !

Mét ng−êi ¸o quÇn ®en ngßm ®øng tr−íc mÆt l·o, m¾t s¾c nh− hai l−ìi dao chäc th¼ng vμo l·o lμm l·o co róm l¹i. H¾n xoÌ vÒ phÝa l·o mét bμn tay to t−íng, tay kia cÇm mét chiÕc b¸nh bao nhuèm m¸u, ®á t−¬i, m¸u cßn nhá tõng giät, tõng giät(1).

L·o véi vμng mãc gãi b¹c trong tói ra, run run ®Þnh ®−a cho h¾n, nh−ng l¹i kh«ng d¸m ®−a tay cÇm chiÕc b¸nh. H¾n sèt ruét, nãi to :  Sî c¸i g× ? Sao kh«ng cÇm lÊy ?

L·o cßn trï trõ. Ng−êi mÆc ®å ®en giËt lÊy chiÕc ®Ìn lång, xÐ to¹c tê giÊy d¸n bªn ngoμi, bäc chiÕc b¸nh l¹i, nhÐt vμo tay l·o, tay kia th× giËt lÊy gãi b¹c, n¾n n¾n, råi quay ®i, miÖng cμu nhμu :  C¸i l·o nμy !  Ch÷a bÖnh cho ai ®Êy ?

L·o Hoa nghe h×nh nh− cã ng−êi nμo hái, nh−ng l·o kh«ng tr¶ lêi. Lóc nμy, l·o cßn ®Ó hÕt tinh thÇn vμo c¸i gãi b¸nh nh− n©ng niu ®øa con cña gia ®×nh m−êi ®êi ®éc ®inh, kh«ng chó ý ®Õn g× n÷a. L·o sÏ mang c¸i gãi nμy vÒ nhμ, ®em sinh mÖnh l¹i cho con l·o, vμ l·o sung s−íng biÕt bao !

MÆt trêi ®· mäc, chiÕu s¸ng con ®−êng lín ®i vÒ nhμ l·o, vμ còng chiÕu s¸ng c¸i biÓn môc n¸t trªn c¸i nhμ bia ë ng· ba ®−êng sau l−ng l·o, cã ®Ò bèn ch÷ thÕp vμng ®· nh¹t mμu : Cæ... §×nh KhÈu(2).

II L·o Hoa vÒ ®Õn nhμ th× qu¸n hμng ®· bμy biÖn s¹ch sÏ, c¸c d·y bμn trμ tr¬n bãng s¾p ®Æt ng¨n n¾p. Nh−ng kh«ng cã kh¸ch, chØ cã th»ng Thuyªn ®ang ngåi ¨n c¬m ë c¸i bμn d·y phÝa trong, må h«i tr¸n nhá tõng giät to t−íng, chiÕc ¸o kÐp dÝnh vμo sèng l−ng, hai x−¬ng vai gå lªn thμnh ch÷ “b¸t” (1) ë Trung Quèc, tr−íc kia cã tôc mª tÝn cho r»ng m¸u ng−êi cã thÓ trÞ ®−îc bÖnh lao. Mçi khi cã tï bÞ chÐm, th−êng cã ng−êi ®Õn mua nh÷ng chiÕc b¸nh bao mμ tªn ®ao phñ ®· tÈm m¸u ®−a vÒ cho ng−êi bÖnh ¨n.

(2) Tøc Cæ Hiªn §×nh KhÈu, ë c¸i nhμ bia ®−êng Hiªn §×nh KhÈu, n¬i Thu CËn  mét n÷ chiÕn sÜ c¸ch m¹ng  cïng víi mét sè ng−êi bÞ hμnh h×nh ; ë ®©y t¸c gi¶ cè ý ®Ó trèng ch÷ Hiªn kh«ng viÕt. NhiÒu nhμ nghiªn cøu cho r»ng Lç TÊn dùa vμo mét sè sù viÖc cã thËt trong cuéc ®êi ho¹t ®éng cña Thu CËn vμ c¸c chiÕn h÷u cña bμ ®Ó s¸ng t¹o nªn h×nh t−îng H¹ Du.

104

in næi. ThÊy vËy, l·o kh«ng khái chau mμy. Bμ Hoa tõ trong bÕp véi v· ch¹y ra, gi−¬ng to m¾t nãi, ®«i m«i run run :  §−îc ch−a ?  §−îc råi !

Hai ng−êi cïng trë vμo bÕp, bμn b¹c mét håi. Bμ Hoa l¹i ®i ra, mét l¸t cÇm vÒ mét c¸nh l¸ sen giμ, tr¶i lªn mÆt bμn. L·o còng më c¸i chao ®Ìn, cÇm chiÕc b¸nh ®Ém m¸u, lÊy l¸ sen bäc l¹i. Th»ng Thuyªn ®· ¨n xong. Bμ Hoa véi nãi :  Thuyªn, con cø ngåi ®Êy, ®õng vμo trong nμy !

L·o Hoa võa thæi löa trong bÕp, võa cÇm c¸i gãi l¸ xanh vμ c¸i chao ®Ìn r¸ch n¸t loang læ m¸u, dói vμo bÕp. Ngän löa ®á sÉm bèc lªn. Mét mïi th¬m qu¸i l¹ trμn ngËp c¶ qu¸n trμ.  Th¬m ghª nhØ ! Hai b¸c ¨n quμ s¸ng g× ®Êy ?

CËu N¨m Gï ®i vμo. CËu ta ngμy nμo còng lª la ë c¸i qu¸n nμy, th−êng ®Õn sím nhÊt mμ còng vÒ muén h¬n ai hÕt. Võa ®i vμo, cËu ta liÒn ngåi vμo c¸i bμn ë gãc t−êng phÝa ngoμi gÇn ®−êng c¸i, hái ngay. Nh−ng kh«ng ai tr¶ lêi.  Rang c¬m(1) ®Êy μ ?

VÉn kh«ng ai tr¶ lêi. L·o Hoa véi vμng ch¹y ra, pha trμ cho cËu.  Thuyªn ¬i ! Vμo ®©y con !

Bμ Hoa gäi con vμo nhμ trong, gi÷a nhμ ®Æt s½n mét chiÕc ghÕ ®Èu.

Thuyªn ngåi xuèng, bμ ta b−ng mét c¸i ®Üa l¹i, trªn ®Üa cã vËt g× trßn trßn, ®en thui, nãi rÊt khÏ :  ¡n ®i con ! SÏ khái ngay !...

Thuyªn cÇm lÊy vËt ®en thui, nh×n mét lóc, cã c¶m gi¸c rÊt l¹ kh«ng biÕt thÕ nμo mμ nãi, nh− ®ang cÇm tÝnh mÖnh cña chÝnh m×nh trong tay. Y bÎ ®«i ra, rÊt cÈn thËn. Mét lμn h¬i tr¾ng bèc ra tõ lÇn vá ch¸y sÐm. Lμn h¬i tan dÇn, míi thÊy ®ã lμ hai nöa miÕng b¸nh bao b»ng bét m× tr¾ng. Kh«ng bao l©u, chiÕc b¸nh ®· n»m gän trong bông, mïi vÞ nh− thÕ nμo còng ®· quªn råi.

Tr−íc mÆt chØ cßn tr¬ l¹i chiÕc ®Üa kh«ng. L·o Hoa ®øng mét bªn, bμ Hoa ®øng mét bªn, trè m¾t nh×n con nh− muèn rãt vμo ng−êi con mét c¸i g×, ®ång thêi còng muèn lÊy ra mét c¸i g×. Thuyªn nghe tim m×nh ®Ëp m¹nh kh«ng sao cÇm næi, ®−a tay vuèt ngùc. L¹i mét c¬n ho.  Th«i con ®i ngñ mét giÊc, sÏ khái ngay !

(1) Nguyªn v¨n sao mÔ chóc, nghÜa lμ : ch¸o g¹o rang ; ng−êi Hoa th−êng ¨n ch¸o vμo buæi s¸ng.

105

Thuyªn nghe lêi mÑ, võa ho võa n»m xuèng. §îi nghe tiÕng thë d×u dÞu, bμ Hoa míi nhÑ nhμng lÊy chiÕc mÒn kÐp v¸ ch»ng chÞt ®¾p cho con.

III Qu¸n trμ ®· ®«ng kh¸ch. L·o Hoa tay x¸ch chiÕc Êm ®ång lín, ®i ®i l¹i l¹i, pha trμ. Hai m¾t l·o th©m quÇng.

Mét ng−êi r©u hoa r©m nãi :  ¤ng Hoa μ ! MÖt ph¶i kh«ng ? Hay lμ èm ®Êy !  Cã lμm sao ®©u !

Ng−êi r©u hoa r©m ch÷a lêi :  Kh«ng sao μ ? õ, nghe tiÕng c−êi th× kh«ng ra ng−êi èm.  ChØ v× «ng ta lËn ®Ën qu¸ ! Gi¸ th»ng con...

CËu N¨m Gï ch−a døt lêi th× mét ng−êi mÆt thÞt ngang phÌ tõ ngoμi ®©m sÇm vμo. H¾n mÆc chiÕc ¸o v¶i mμu huyÒn, kh«ng gμi khuy, d¶i th¾t l−ng còng mμu huyÒn quÊn ë ngoμi, xéc xÖch. Võa vμo, ®· nãi oang oang :  §· ¨n ch−a ? §ì råi chø ? ¤ng Hoa nμy ! May phóc cho nhμ «ng ®Êy nhÐ !

Phóc nhμ «ng, ®Êy lμ nhê t«i biÕt tin sím...

L·o Hoa mét tay x¸ch Êm trμ, mét tay bu«ng xuèng, vÎ cung kÝnh, c−êi hÒ hÒ, l¾ng tai nghe h¾n nãi. C¶ qu¸n còng cung kÝnh l¾ng tai nghe h¾n nãi. Bμ Hoa m¾t còng th©m quÇng, t−¬i c−êi, mang ®Õn tr−íc mÆt h¾n mét c¸i chÐn, bá mét nhóm trμ vμ thªm vμo mét qu¶ tr¸m. L·o Hoa liÒn ®em n−íc s«i l¹i chÕ.

Ng−êi mÆt thÞt ngang phÌ vÉn nãi oang oang :  Cam ®oan thÕ nμo còng khái. Thø thuèc nμy ®Æc biÖt l¾m. ¤ng tÝnh lÊy vÒ cßn nãng h«i hæi, vμ ¨n còng cßn nãng h«i hæi.

Bμ Hoa c¶m ¬n h¾n hÕt lêi :  ThËt ®Êy ! Kh«ng cã b¸c C¶ Khang ®©y gióp cho th× ®õng cã hßng...  Cam ®oan thÕ nμo còng khái. ¡n cßn nãng h«i hæi thÕ kia mμ ! B¸nh bao tÈm m¸u ng−êi nh− thÕ, lao g× ¨n mμ ch¼ng khái !

Bμ Hoa nghe nãi “lao”, s¾c mÆt h¬i ®æi kh¸c, ý kh«ng ®−îc vui, cã ®iÒu còng g−îng c−êi, bá ®i, ng−îng nghÞu. Nh−ng b¸c C¶ Khang kh«ng ®Ó ý ®Õn, cø gi−¬ng cæ nãi oang oang ®Õn nçi th»ng Thuyªn n»m ngñ trong nhμ còng ph¶i ho lªn nh− phô ho¹ theo.

106

 õ, th»ng Thuyªn nhμ «ng may phóc thËt ! NhÊt ®Þnh khái th«i mμ !

Ch¼ng tr¸ch «ng cø c−êi c¶ ngμy !

Ng−êi r©u hoa r©m võa nãi võa ®i l¹i tr−íc mÆt b¸c C¶ Khang, h¹ thÊp giäng nãi :  B¸c C¶ nμy ! Nghe nãi tªn ph¹m chÐm h«m nay lμ ng−êi hä H¹. Con nhμ ai ®Êy nhØ ? Téi g× thÕ hë b¸c ?  Con nhμ ai n÷a ? Con nhμ bμ Tø chø con nhμ ai ? Th»ng quû sø !

B¸c C¶ Khang thÊy mäi ng−êi vÓnh tai nghe, lÊy lμm thó l¾m, nh÷ng thí thÞt trªn mÆt næi tõng côc. B¸c ta cao høng nãi cμng to :  C¸i th»ng nh·i con Êy kh«ng muèn sèng n÷a, thÕ th«i. LÇn nμy, tí ch¼ng n−íc mÑ g×. §Õn c¸i ¸o nã cëi ra, còng l·o NghÜa, c¸i l·o ®Ò lao, m¾t ®á nh− m¾t c¸ chÐp Êy, lÊy mÊt. May nhÊt cã thÓ nãi lμ «ng Hoa nhμ nμy, thø ®Õn lμ cô Ba. Cô ta ®−îc th−ëng hai m−¬i l¹ng b¹c tr¾ng xo¸, mét m×nh bá tói tÊt, ch¼ng mÊt cho ai mét ®ång kÏm !

Th»ng Thuyªn tõ nhμ trong ®i ra, b−íc chËm r·i, hai tay «m ngùc, ho lÊy ho ®Ó. Y vμo bÕp, xóc mét b¸t c¬m nguéi, chan Ýt n−íc nãng, ngåi ¨n. Bμ Hoa b−íc theo con, khÏ hái :  Thuyªn ! Con cã ®ì tÝ nμo kh«ng, con ? Con vÉn cø hay ®ãi bông thÕ μ ?  Cam ®oan khái mμ !

B¸c C¶ Khang liÕc nh×n th»ng Thuyªn mét c¸i, råi quay l¹i, tiÕp tôc c©u chuyÖn víi mäi ng−êi :  Cô Ba ®Õn lμ kh«n ! Gi¸ cô ta kh«ng ®em th»ng ch¸u ra thó th× c¶ nhμ mÊt ®Çu hÕt. Nay th× ®−îc bao nhiªu lμ b¹c ! Cßn c¸i th»ng nh·i con Êy th× ch¼ng ra c¸i th¸ g× hÕt. N»m trong tï råi mμ cßn d¸m rñ l·o ®Ò lao lμm giÆc !

Mét anh chμng tr¹c h¬n hai m−¬i tuæi ngåi d·y bμn sau, nghe nãi, tøc m¸u :  ¸i chμ chμ ! Ghª nhØ !  Anh ph¶i biÕt, l·o NghÜa m¾t c¸ chÐp ®Õn l©n la hái dß h¾n th× h¾n b¾t chuyÖn ngay. H¾n nãi : Thiªn h¹ nhμ M·n Thanh chÝnh lμ cña chóng ta(1). Thö nghÜ xem, nãi thÕ mμ nãi ®−îc. L·o NghÜa m¾t c¸ chÐp còng biÕt nhμ h¾n chØ (1) C¸c nhμ c¸ch m¹ng Trung Quèc n¨m 1907 h« hμo ®ång bμo næi dËy chèng M·n Thanh, th−êng ®−a ra khÈu hiÖu : Thiªn h¹ nhμ M·n Thanh lμ cña chóng ta, nghÜa lμ “N−íc Trung Quèc lμ cña ng−êi Trung Quèc.”.

107

cã mô mÑ giμ, nh−ng kh«ng ngê h¾n l¹i nghÌo gÆm kh«ng ra ®Õn nh− thÕ, ®· tøc anh ¸ch råi, thÕ mμ h¾n l¹i vuèt r©u cäp, nªn l·o ta liÒn ®¸nh cho hai b¹t tai.

CËu N¨m Gï ngåi ë gãc t−êng, nghe nãi, thó qu¸ :  L·o NghÜa lμ tay vâ rÊt cõ, hai c¸i t¸t Êy còng ®ñ cho h¾n ta xμi ®Êy nhØ !  C¸i th»ng khèn n¹n ! §¸nh, cã sî ®©u ! L¹i cßn nãi : ThËt ®¸ng th−¬ng h¹i, thËt ®¸ng th−¬ng h¹i !

Ng−êi r©u hoa r©m nãi :  §¸nh c¸i ®å Êy, th−¬ng h¹i c¸i g× ?

B¸c C¶ Khang tá vÎ khinh bØ, c−êi nh¹t :  ¤ng ch−a nghe ra, xem bé h¾n lóc ®ã, th× h¾n muèn nãi : ®¸ng th−¬ng h¹i, lμ l·o NghÜa ®¸ng th−¬ng h¹i kia !

MÆt ai nÊy bçng ng¬ ng¸c. Kh«ng ai nãi g× c¶.

Th»ng Thuyªn ®· ¨n c¬m xong, må h«i −ít ®Çm, trªn ®Çu h¬i bèc phõng phõng.

Ng−êi r©u hoa r©m bçng vì nhÏ, nãi :  L·o NghÜa mμ ®¸ng th−¬ng h¹i μ ? §iªn ! H¾n ®iªn thËt råi !

Anh chμng hai m−¬i tuæi còng vì nhÏ :  §iªn thËt !

Kh¸ch trong qu¸n l¹i nhao nhao lªn, nãi nãi c−êi c−êi.

Th»ng Thuyªn còng thõa dÞp ho rò r−îi. B¸c C¶ Khang ch¹y l¹i, vç vai, nãi :  Thuyªn μ ! Cam ®oan thÕ nμo mμy còng khái. Mμy ®õng ho nh− thÕ.

Cam ®oan thÕ nμo còng khái.

CËu N¨m Gï gËt gï nãi :  §iªn thËt råi !

IV MiÕng ®Êt däc ch©n thμnh phÝa ngoμi cöa T©y vèn lμ ®Êt c«ng. ë gi÷a cã con ®−êng mßn nhá hÑp, cong queo, do nh÷ng ng−êi hay ®i t¾t giÉm m·i thμnh ®−êng. §ã còng l¹i lμ c¸i ranh giíi tù nhiªn gi÷a nghÜa ®Þa nh÷ng ng−êi chÕt chÐm hoÆc chÕt tï, ë vÒ phÝa tay tr¸i, vμ nghÜa ®Þa nh÷ng ng−êi nghÌo, ë

108

vÒ phÝa tay ph¶i. C¶ hai n¬i, mé dμy khÝt, líp nμy líp kh¸c, nh− b¸nh bao nhμ giμu ngμy mõng thä.

TiÕt Thanh minh n¨m Êy, trêi l¹nh l¾m. Nh÷ng c©y d−¬ng liÔu míi ®©m ra ®−îc nh÷ng mÇm non b»ng nöa h¹t g¹o. Trêi võa r¹ng ®· thÊy bμ Hoa bμy ra tr−íc nÊm mé míi ®¾p, bªn ph¶i ®−êng mßn, mét b¸t c¬m, bèn ®Üa thøc ¨n, råi khãc mét håi. §èt xong thÕp vμng giÊy, bμ ta ngåi bÖt xuèng ®Êt, ngÈn ngnh− ®ang chê ®îi c¸i g×. ChÝnh bμ ta còng ch¼ng biÕt bμ ta chê ®îi c¸i g× n÷a.

Giã hiu hiu thæi vμo mí tãc c¾t ng¾n cña bμ ta, so víi n¨m ngo¸i ch¾c lμ b¹c nhiÒu l¾m råi.

L¹i mét ng−êi ®μn bμ kh¸c ®ang ®i däc ®−êng mßn, tãc còng b¹c giμ nöa, ¸o quÇn r¸ch r−íi, tay x¸ch chiÕc giá trßn s¬n ®á, cò n¸t, phÝa ngoμi gi¾t thÕp vμng giÊy, cø ®i ba b−íc, l¹i ®øng dõng l¹i. Chît thÊy bμ Hoa ngåi bÖt gi÷a ®Êt ®ang nh×n m×nh th× bμ kia ngËp ngõng kh«ng d¸m b−íc tíi n÷a, s¾c mÆt xanh xao bçng h¬i ®á lªn v× xÊu hæ, nh−ng råi còng ®¸nh liÒu ®i tíi tr−íc nÊm mé bªn tr¸i ®−êng mßn, ®Æt chiÕc giá xuèng.

NÊm mé nμy víi nÊm mé th»ng Thuyªn n»m cïng mét hμng, chØ c¸ch con ®−êng mßn ë gi÷a. ThÊy bμ kia còng bμy ra mét b¸t c¬m, bèn ®Üa thøc ¨n, ®øng khãc mét håi, råi ®èt vμng, th× bμ Hoa trong bông nghÜ thÇm : “Ch¾c còng lμ con chÕt !”. Bμ kia nh×n v¬ vÈn xung quanh mét l¸t, bçng tay ch©n h¬i run lªn, råi lo¹ng cho¹ng lïi l¹i mÊy b−íc, m¾t trîn trõng, ng¬ ng¸c.

ThÊy thÕ, bμ Hoa sî bμ kia th−¬ng con qu¸ ph¸t ®iªn ch¨ng, kh«ng cÇm lßng ®Ëu, bÌn ®øng dËy, b−íc sang bªn kia ®−êng mßn, khÏ nãi :  Bμ ¬i ! Th«i mμ, th−¬ng xãt lμm chi n÷a ! Ta vÒ ®i th«i !

Bμ kia h¬i gËt ®Çu, nh−ng m¾t vÉn trõng trõng råi Êp óng nãi khe khÏ :  K×a,... bμ tr«ng kia k×a, c¸i g× thÕ nμy ?

Bμ Hoa nh×n theo ngãn tay chØ, thÊy nÊm mé tr−íc mÆt, cá ch−a xanh kh¾p, cßn loang læ tõng mÈu ®Êt vμng khÌ, rÊt khã coi ; l¹i nh×n kÜ phÝa trªn, bÊt gi¸c giËt m×nh. Râ rμng cã mét vßng hoa(1), hoa tr¾ng hoa hång xen lÉn nhau, n»m khoanh trªn nÊm mé khum khum.

(1) ChÝnh lμ vßng hoa mμ trong bμi Tùa viÕt lÊy, Lç TÊn nãi ®· thªm vμo mé anh Du. Vßng hoa nμy chøng tá t¸c gi¶ cßn ñ Êp hi väng ®èi víi ngμy mai mÆc dï lóc bÊy giê nh÷ng ng−êi c¸ch m¹ng bÞ khñng bè r¸o riÕt, vμ chÝnh t¸c gi¶ ®ang cã mét t©m tr¹ng bμng hoμng.

109

C¶ hai bμ, m¾t mê tõ l©u råi, nh−ng nh×n nh÷ng c¸nh hoa tr¾ng hoa hång kia th× cßn thÊy râ. Hoa kh«ng nhiÒu l¾m, xÕp thμnh vßng trßn trßn, kh«ng lÊy g× lμm ®Ñp, nh−ng còng chØnh tÒ. Bμ Hoa véi nh×n vÒ phÝa mé con m×nh vμ nh÷ng nÊm mé kh¸c xung quanh, chØ thÊy l¸c ®¸c vμi nô hoa kh«ng sî l¹nh, bÐ tÝ, tr¾ng tr¾ng, xanh xanh. Bμ ta bçng thÊy lßng trèng tr¶i, kh«ng tho¶, nh−ng råi còng kh«ng muèn suy nghÜ thªm. Bμ kia b−íc l¹i gÇn mé con, nh×n kÜ mét l−ît, råi nãi mét m×nh : “Hoa kh«ng cã gèc, kh«ng ph¶i d−íi ®Êt mäc lªn ! Ai ®· ®Õn ®©y ? TrÎ con kh«ng thÓ ®Õn ch¬i. Bμ con hä hμng nhÊt ®Þnh lμ kh«ng ai ®Õn råi !... ThÕ nμy lμ thÕ nμo ?”. NghÜ råi l¹i nghÜ, bçng n−íc m¾t trμo ra, bμ ta khãc to :  Du ¬i ! Oan con l¾m, Du ¬i ! Ch¾c con kh«ng quªn ®−îc, con ®au lßng l¾m cho nªn con hiÓn hiÖn lªn ®Ó cho mÑ biÕt, ph¶i kh«ng con ?

Bμ ta nh×n xung quanh, chØ thÊy mét con qu¹ ®en ®Ëu trªn cμnh kh« trôi l¸. Råi l¹i khãc tiÕp :  MÑ biÕt råi ! Du ¬i ! Trêi cã m¾t, thËt téi nghiÖp, chóng nã giÕt con th× råi chóng nã sÏ bÞ b¸o øng th«i ! Con nh¾m m¾t thÕ còng yªn lßng. NÕu hån con qu¶ thËt ®ang ë ®©y nghe lêi mÑ nãi th× con øng vμo con qu¹ kia, ®Õn ®Ëu vμo nÊm mé con cho mÑ xem, con ¬i !

Giã ®· t¾t. Nh÷ng ngän cá kh« ®øng th¼ng t¾p nh− nh÷ng sîi d©y ®ång.

Mét tiÕng rªn rØ run run ®−a lªn gi÷a kh«ng trung, nhá dÇn nhá dÇn, råi t¾t h¼n. Xung quanh v¾ng lÆng nh− tê. Hai bμ giμ ®øng gi÷a ®¸m cá kh«, ng−íc m¾t nh×n con qu¹. Con qu¹ vÉn ®Ëu trªn cμnh kh« trôi l¸, rôt cæ l¹i, im l×m nh− ®óc b»ng s¾t.

Mét lóc l©u, ng−êi ®i viÕng cμng ®«ng. Bãng kÎ giμ ng−êi trÎ thÊp tho¸ng gi÷a c¸c nÊm mé.

Kh«ng hiÓu sao, bμ Hoa c¶m thÊy ng−êi nhÑ ®i nh− cÊt ®−îc g¸nh nÆng.

Bμ ta nghÜ ®Õn chuyÖn vÒ, khuyªn gi¶i bμ giμ kia :  Ta vÒ ®i th«i !

Bμ kia thë dμi mét c¸i, uÓ o¶i thu dän b¸t ®Üa, l¹i chÇn chõ mét lóc, råi còng chËm r·i b−íc ®i, lÈm bÈm nãi mét m×nh :  ThÕ lμ thÕ nμo nhØ ?

110

Hai bμ ®i, ch−a ®−îc vμi ba chôc b−íc, bçng nghe sau l−ng mét tiÕng “Cê... o¹” rÊt to. Hai bμ giËt m×nh, ngo¶nh l¹i, th× thÊy con qu¹ xoÌ ®«i c¸nh, nhón m×nh, råi nh− mét mòi tªn, vót bay th¼ng vÒ phÝa ch©n trêi xa.

Th¸ng 4 n¨m 1919 (Theo b¶n dÞch cña Tr−¬ng ChÝnh trong Gμo thÐt, tËp truyÖn ng¾n, NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1961)

h−íng dÉn häc bµi 1. H×nh t−îng chiÕc b¸nh bao tÈm m¸u ng−êi mang ý nghÜa g× ?

2. H×nh t−îng ng−êi c¸ch m¹ng H¹ Du hiÖn lªn nh− thÕ nμo ? Qua cuéc bμn luËn trong qu¸n trμ vÒ H¹ Du, Lç TÊn muèn nãi lªn ®iÒu g× ?

3. Kh«ng gian nghÖ thuËt cña truyÖn lμ tï h·m, Èm mèc, bÕ t¾c, nh−ng thêi gian nghÖ thuËt th× cã tiÕn triÓn. Tõ mïa thu “tr¶m quyÕt” ®Õn mïa xu©n Thanh minh ®· thÓ hiÖn m¹ch suy t− l¹c quan cña t¸c gi¶. T×m hiÓu ý nghÜa cña h×nh ¶nh vßng hoa.

Ghi nhí  Lç TÊn ®−îc t«n vinh lμ "linh hån d©n téc" v× nhμ v¨n ®· ®au nçi ®au cña d©n téc Trung Hoa thêi cËn ®¹i : nh©n d©n th× "ngñ say trong mét c¸i nhμ hép b»ng s¾t", cßn ng−êi c¸ch m¹ng th× "b«n ba trong chèn qu¹nh hiu".  C« ®äng vμ sóc tÝch, Thuèc lμ mét truyÖn ng¾n mang kÝch th−íc cña mét truyÖn dμi.

LuyÖn tËp 1. H·y nªu ý nghÜa cña c¸c chi tiÕt : nghÜa ®Þa ng−êi chÕt chÐm bªn tr¸i, nghÜa ®Þa ng−êi chÕt bÖnh, chÕt nghÌo bªn ph¶i, chia c¾t bëi mét con ®−êng mßn.

2. C©u hái cña bμ mÑ tr−íc vßng hoa trªn nÊm mé ng−êi tö tï “ThÕ nμy lμ thÕ nμo ?” cã ý nghÜa g× ?

111

RÌN LUYÖN KÜ N¡NG Më BμI, KÕT BμI TRONG BμI V¡N NGHÞ LUËN KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu s©u h¬n vÒ chøc n¨ng cña më bμi vμ kÕt bμi trong bμi v¨n nghÞ luËn.  Cã kÜ n¨ng vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c kiÓu më bμi vμ kÕt bμi th«ng dông.

I  viÕt phÇn Më BµI 1. T×m hiÓu c¸c phÇn më bμi sau ®©y vμ cho biÕt phÇn më bμi nμo phï hîp h¬n víi yªu cÇu tr×nh bμy vÊn ®Ò nghÞ luËn. Gi¶i thÝch v¾n t¾t lÝ do lùa chän cña anh (chÞ). §Ò bμi : Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña t×nh huèng truyÖn trong t¸c phÈm Vî nhÆt (Kim L©n).

(1) Nhμ v¨n Kim L©n sinh n¨m 1920, tªn khai sinh lμ NguyÔn V¨n Tμi, quª ë lμng Phï L−u, x· T©n Hång, huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh. Kim L©n b¾t ®Çu viÕt truyÖn ng¾n tõ n¨m 1941. T¸c phÈm cña «ng ®−îc ®¨ng trªn c¸c b¸o TiÓu thuyÕt thø B¶y vμ Trung B¾c chñ nhËt. ¤ng lμ t¸c gi¶ cña c¸c tËp truyÖn ng¾n : Nªn vî nªn chång (1955), Con chã xÊu xÝ (1962). TruyÖn ng¾n Vî nhÆt lóc ®Çu cã tªn gäi Xãm ngô c−. T¸c phÈm ®−îc viÕt ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thμnh c«ng. Sau khi hoμ b×nh lËp l¹i, nhμ v¨n dùa vμo mét cèt truyÖn cò vμ viÕt l¹i t¸c phÈm nμy. Vî nhÆt ®−îc in trong tËp Con chã xÊu xÝ. §©y lμ t¸c phÈm cã t×nh huèng truyÖn ®Æc s¾c.

(2) TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña nhμ v¨n Kim L©n ®−îc viÕt ngay sau khi C¸ch m¹ng th¸ng T¸m thμnh c«ng. C¸i tªn mμ t¸c gi¶ chän ®Æt cho truyÖn ng¾n nμy ®· cho thÊy mét t×nh huèng rÊt “cã vÊn ®Ò” cña c©u chuyÖn ®−îc kÓ. Tõ chuyÖn “nhÆt ®−îc vî” cña Trμng  nh©n vËt chÝnh trong t¸c phÈm  ®óng vμo nh÷ng ngμy ®ãi thª th¶m cña n¨m Êt DËu (1945), nhμ v¨n ®· th©u tãm trong ®ã kh«ng chØ c¸i bi kÞch vμ kh¸t väng sèng cña mét con ng−êi mμ cßn ph¶n ¸nh trän vÑn tÊn bi kÞch lÞch sö vμ kh¸t väng sèng, xu thÕ tÊt yÕu cña d©n téc.

112

T×nh huèng “nhÆt ®−îc vî” (nh− nhan ®Ò cña truyÖn ng¾n ®· nªu râ) cã vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi toμn bé gi¸ trÞ nghÖ thuËt vμ néi dung cña t¸c phÈm.

(3) §äc Vî nhÆt cña Kim L©n, c¸i Ên t−îng ®Ëm nÐt nhÊt mμ truyÖn ng¾n ®Ó l¹i trong t©m trÝ ng−êi ®äc lμ h×nh ¶nh Trμng d¾t vÒ “ng−êi vî theo” trong c¸i c¶nh “tèi sÇm l¹i v× ®ãi kh¸t” cña n¨m Êt DËu. Sù lùa chän ®Çy t¸o b¹o cña con ng−êi trong t×nh huèng trí trªu Êy còng lμ sù lùa chän cña c¶ mét céng ®ång : ph¶i sèng vμ lμm ng−êi, ph¶i v−ît lªn c¸i ®ãi vμ c¸i chÕt. §ã còng lμ t×nh huèng cña lÞch sö. Cã thÓ nãi, thμnh c«ng cña Vî nhÆt tr−íc hÕt lμ thμnh c«ng cña t×nh huèng truyÖn.

2. §äc c¸c phÇn më bμi sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi.

(1) Hìi ®ång bμo c¶ n−íc, “TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu sinh ra cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o ho¸ cho hä nh÷ng quyÒn kh«ng ai cã thÓ x©m ph¹m ®−îc ; trong nh÷ng quyÒn Êy, cã quyÒn ®−îc sèng, quyÒn tù do vμ quyÒn m−u cÇu h¹nh phóc”.

Lêi bÊt hñ Êy ë trong b¶n Tuyªn ng«n §éc lËp n¨m 1776 cña n−íc MÜ. Suy réng ra, c©u Êy cã ý nghÜa lμ : tÊt c¶ c¸c d©n téc trªn thÕ giíi ®Òu sinh ra b×nh ®¼ng, d©n téc nμo còng cã quyÒn sèng, quyÒn sung s−íng vμ quyÒn tù do.

B¶n Tuyªn ng«n Nh©n quyÒn vμ D©n quyÒn cña C¸ch m¹ng Ph¸p n¨m 1791 còng nãi : “Ng−êi ta sinh ra tù do vμ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi ; vμ ph¶i lu«n lu«n ®−îc tù do vμ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi.” §ã lμ nh÷ng lÏ ph¶i kh«ng ai chèi c·i ®−îc.

(Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp)

(2) VÞ trÝ cña Th©m T©m ®èi víi Th¬ míi cã c¸i g× na n¸ nh− Th«i HiÖu ®èi víi th¬ §−êng. NÕu chän m−êi nhμ th¬ §−êng lín nhÊt, ch−a ch¾c ®· cã Th«i HiÖu, nh−ng nÕu chän m−êi bμi th¬ §−êng hay nhÊt kh«ng thÓ kh«ng cã Hoμng H¹c l©u. V©ng, kÓ tªn m−êi nhμ th¬ míi lín nhÊt kh«ng ch¾c cã Th©m T©m, nh−ng chän m−êi bμi th¬ míi hay nhÊt khã cã thÓ bá qua Tèng biÖt hμnh. Thi phÈm lμ sù th¨ng hoa ®ét xuÊt cña ngßi bót Th©m T©m.

(Chu V¨n S¬n, Tèng biÖt hμnh, trong Tinh hoa th¬ míi, thÈm b×nh vμ suy ngÉm, Lª B¸ H¸n (Chñ biªn), NXB Gi¸o dôc, 2005)

113

(3) N¨m thËp kØ tr−íc ®©y, khi Nam Cao quyÕt ®Þnh b¾t tay vμo viÕt C¸i lß g¹ch cò  tªn ®Çu tiªn cña ChÝ PhÌo  th× trong v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n, ®Ò tμi n«ng th«n ®· qua mïa në ré, vμ nh÷ng s¸ng t¸c thμnh c«ng vÒ n«ng d©n cña NguyÔn C«ng Hoan, Ng« TÊt Tè, Vò Träng Phông,... ®· tån t¹i sõng s÷ng gi÷a v¨n ®μn. T¸c phÈm cña mét c©y bót håi Êy cßn ch−a mÊy ai biÕt ®Õn tªn tuæi nh− Nam Cao cÇm ch¾c sÏ bÞ che khuÊt, sÏ bÞ r¬i vμo câi l·ng quªn, nÕu t¸c gi¶ kh«ng t×m cho m×nh ®−îc mét h−íng khai th¸c riªng cho mét ®Ò tμi ®· thμnh quen thuéc. Thö th¸ch ®ã, Nam Cao ®· lÆng lÏ chÊp nhËn, vμ ®· v−ît qua, víi mét ChÝ PhÌo thËt sù s©u s¾c vμ ®éc ®¸o.

(Theo §ç Kim Håi, “ChÝ PhÌo” cña Nam Cao, trong T¹p chÝ V¨n häc, sè 3 / 1990)

Yªu cÇu : a) X¸c ®Þnh vÊn ®Ò ®−îc triÓn khai trong v¨n b¶n vμ vai trß cña më bμi trong viÖc tr×nh bμy vÊn ®Ò nghÞ luËn. b) Ph©n tÝch tÝnh hÊp dÉn cña c¸c më bμi trªn.

3. Theo anh (chÞ), phÇn më bμi cÇn ®¸p øng yªu cÇu g× trong qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n ?

II  viÕt phÇn kÕt bµi 1. T×m hiÓu c¸c phÇn kÕt bμi sau ®©y vμ cho biÕt phÇn kÕt bμi nμo phï hîp h¬n víi vÊn ®Ò nghÞ luËn. Gi¶i thÝch v¾n t¾t lÝ do lùa chän cña anh (chÞ). §Ò bμi : Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ nh©n vËt «ng l¸i ®ß trong tuú bót Ng−êi l¸i ®ß S«ng §μ (NguyÔn Tu©n).

(1) Thiªn tuú bót Ng−êi l¸i ®ß S«ng §μ ®· thÓ hiÖn râ sù tμi hoa vμ uyªn b¸c trong phong c¸ch nghÖ thuËt NguyÔn Tu©n. §ã chÝnh lμ sù phong phó, tinh tÕ trong c¸ch biÓu hiÖn thiªn nhiªn, con ng−êi ®Ó kh¾c ho¹ râ nÐt c¸i k× vÜ, phi th−êng cña c«ng cuéc chinh phôc thiªn nhiªn. T¸c phÈm hÊp dÉn ë nhÞp v¨n giμu nh¹c ®iÖu, ®Çy l«i cuèn ; c¸ch dïng tõ ng÷ phong phó, sinh ®éng vμ ®Çy bÊt ngê. §Æc biÖt, h×nh t−îng ng−êi l¸i ®ß s«ng §μ ®· ®Ó l¹i nh÷ng Ên t−îng thËt s©u s¾c.

(2) H×nh t−îng ng−êi l¸i ®ß s«ng §μ, nh− ®· ®Ò cËp tíi, mang vÎ ®Ñp võa m¹nh mÏ, k× vÜ võa bay bæng, phãng tóng. Sù s¸ng t¹o, dòng c¶m vμ tμi hoa cña ng−êi l¸i ®ß trong cuéc ®èi mÆt víi th¸ch thøc trªn sãng n−íc lμ biÓu t−îng

114

cho nh÷ng phÈm chÊt ®¸ng tr©n träng nhÊt ë ng−êi lao ®éng  ®ång thêi lμ ng−êi nghÖ sÜ  theo c¶m quan ®Æc biÖt cña NguyÔn Tu©n. Tõ tay l¸i “në hoa” trªn th¸c ghÒnh, sãng n−íc, mét lÇn n÷a, NguyÔn Tu©n l¹i kh¼ng ®Þnh râ b¶n lÜnh vμ quan niÖm nghÖ thuËt cña m×nh.

2. Nh÷ng phÇn kÕt bμi sau ®©y ®· nªu ®−îc néi dung g× cña v¨n b¶n vμ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng ®Õn ng−êi ®äc nh− thÕ nμo ? T¹i sao ?

(1) V× nh÷ng lÏ trªn, chóng t«i, ChÝnh phñ l©m thêi cña n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoμ, trÞnh träng tuyªn bè víi thÕ giíi r»ng : N−íc ViÖt Nam cã quyÒn h−ëng tù do vμ ®éc lËp, vμ sù thËt ®· thμnh mét n−íc tù do ®éc lËp. Toμn thÓ d©n téc ViÖt Nam quyÕt ®em tÊt c¶ tinh thÇn vμ lùc l−îng, tÝnh m¹ng vμ cña c¶i ®Ó gi÷ v÷ng quyÒn tù do, ®éc lËp Êy.

(Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp)

(2) Hai ®øa trÎ ®· thùc hiÖn ®−îc ®iÒu nμy. H¬n thÕ n÷a, dÊu Ên cña phè huyÖn Êy lu«n kh¶m trong ta b»ng quyÒn n¨ng k× l¹. B©y giê vμ m·i sau nμy, mçi khi ®øng tr−íc mét phè huyÖn nμo th× c©u chuyÖn cña Th¹ch Lam dÔ sèng dËy trong ta, b»ng ¸nh s¸ng ®Ñp, diÖu k×.(1) (Lª Huy B¾c, Ên t−îng phè huyÖn “Hai ®øa trΔ, trong TruyÖn ng¾n : lÝ luËn, t¸c gia vμ t¸c phÈm, tËp 1, NXB Gi¸o dôc, 2004)

3. Tõ nh÷ng néi dung ®· t×m hiÓu ë c¸c môc 1 vμ 2, theo anh (chÞ), phÇn kÕt bμi cÇn ®¸p øng ®−îc yªu cÇu g× trong qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n ? Chän ph−¬ng ¸n tr¶ lêi ®Çy ®ñ vμ chÝnh x¸c nhÊt.

A  Tãm t¾t l¹i toμn bé nh÷ng néi dung ®· tr×nh bμy vμ liªn hÖ víi thùc tÕ B  Nªu ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t vμ béc lé c¶m xóc cña ng−êi viÕt vÒ khÝa c¹nh næi bËt nhÊt cña vÊn ®Ò C  Th«ng b¸o viÖc tr×nh bμy vÊn ®Ò ®· hoμn thμnh, nªu ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t vμ gîi nh÷ng liªn t−ëng réng h¬n, s©u s¾c h¬n D  Tãm t¾t l¹i toμn bé néi dung ®· tr×nh bμy vμ béc lé c¶m xóc cña ng−êi viÕt

(1) §Ò tμi : T×m hiÓu nh÷ng nÐt ®éc ®¸o trong truyÖn ng¾n Hai ®øa trÎ (Th¹ch Lam).

115

Ghi nhí  Më bμi th«ng b¸o chÝnh x¸c, ng¾n gän vÊn ®Ò nghÞ luËn ; h−íng ng−êi ®äc (ng−êi nghe) vμo néi dung bμn luËn mét c¸ch tù nhiªn vμ gîi sù høng thó víi vÊn ®Ò ®−îc tr×nh bμy trong v¨n b¶n.  KÕt bμi th«ng b¸o vÒ sù kÕt thóc cña viÖc tr×nh bμy vÊn ®Ò, nªu ®¸nh gi¸ kh¸i qu¸t cña ng−êi viÕt vÒ nh÷ng khÝa c¹nh næi bËt nhÊt cña vÊn ®Ò ; gîi liªn t−ëng réng h¬n, s©u s¾c h¬n.

LUYÖN TËP 1. So s¸nh sù gièng nhau vμ kh¸c nhau cña hai phÇn më bμi sau ®©y trong bμi v¨n nghÞ luËn vÒ t¸c phÈm ¤ng giμ vμ biÓn c¶ víi ®Ò bμi : “C¶m nhËn cña anh (chÞ) vÒ sè phËn con ng−êi qua h×nh t−îng «ng l·o ®¸nh c¸ Xan-ti-a-g« trong t¸c phÈm ¤ng giμ vμ biÓn c¶ cña nhμ v¨n ¬. Hª-minh-uª”.

(1) ¤ng giμ vμ biÓn c¶ (1952) lμ t¸c phÈm thÓ hiÖn râ nÐt bót ph¸p vμ quan niÖm nghÖ thuËt cña ¬. Hª-minh-uª. Trong truyÖn ng¾n nμy, t¸c gi¶ ®· kh¾c ho¹ h×nh t−îng Con Ng−êi ®èi mÆt víi §¹i D−¬ng. Cuéc quyÕt ®Êu cña «ng l·o ®¸nh c¸ Xan-ti-a-g« tr−íc biÓn víi kh¸t väng lín lao, chiÕn th¾ng phi th−êng vμ c¶ nçi mÊt m¸t ®au ®ín lμ mét biÓu t−îng ®Çy søc gîi më vμ ¸m ¶nh.

(2)

¤i ! BiÕt bao thuyÒn viªn, thuyÒn tr−ëng Buæi ra ®i vui s−íng ®−êng xa.

(V. Huy-g«)

Bi kÞch cña con ng−êi tr−íc biÓn c¶ còng lμ bi kÞch cña kh¸t väng qu¸ lín vμ nh÷ng thÊt b¹i kh«ng thÓ tr¸nh khái trªn hμnh tr×nh t×m kiÕm nh÷ng gi¸ trÞ cña tån t¹i. Nh−ng v× sao hμnh tr×nh Êy vÉn th«i thóc con ng−êi ? Vμ con ng−êi vÉn ra ®i theo tiÕng gäi cña biÓn c¶ bÝ Èn ? V× sao hμnh tr×nh Êy vÉn tiÕp nèi kh«ng ngõng trong suèt lÞch sö cña loμi ng−êi nh− mét khóc bi ca bÊt tËn, nh− mét b¶n giao h−ëng diÔm tuyÖt ? LiÖu sè phËn cña con ng−êi trong ¤ng giμ vμ biÓn c¶ cña ¬. Hª-minh-uª cã ph¶i lμ mét phÇn cña b¶n giao h−ëng bi tr¸ng ®ã ?

2. T¹i sao phÇn më bμi vμ kÕt bμi sau ®©y ch−a ®¹t yªu cÇu ? Anh (chÞ) h·y viÕt l¹i ®Ó nh÷ng phÇn nμy hay h¬n, phï hîp h¬n.

116

§Ò bμi : Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ h×nh t−îng nh©n vËt MÞ trong t¸c phÈm Vî chång A Phñ cña nhμ v¨n T« Hoμi.  Më bμi : T« Hoμi tªn khai sinh lμ NguyÔn Sen, sinh ngμy 7 th¸ng 9 n¨m 1920 ë quª ngo¹i  lμng NghÜa §«, thuéc phñ Hoμi §øc, tØnh Hμ §«ng (nay lμ ph−êng NghÜa §«, quËn CÇu GiÊy, Hμ Néi). ¤ng lμ t¸c gi¶ cña nhiÒu t¸c phÈm næi tiÕng nh− DÕ MÌn phiªu l−u kÝ (1941), TruyÖn T©y B¾c (1953),...

TruyÖn ng¾n Vî chång A Phñ in trong tËp TruyÖn T©y B¾c lμ t¸c phÈm viÕt vÒ sè phËn cña MÞ vμ A Phñ  nh÷ng ng−êi d©n vïng cao trªn hμnh tr×nh ®Õn víi c¸ch m¹ng. MÞ lμ h×nh t−îng nh©n vËt thÓ hiÖn râ bi kÞch cña ng−êi phô n÷ vïng cao tr−íc C¸ch m¹ng : bÞ bãc lét, bÞ xóc ph¹m nh©n phÈm, bÞ t−íc ®o¹t quyÒn sèng. §ång thêi, ë MÞ còng tiÒm Èn mét søc sèng tiÒm tμng, m·nh liÖt.  KÕt bμi : Qua ®ã, cã thÓ thÊy MÞ lμ h×nh t−îng ng−êi phô n÷ vïng cao chÞu mét sè phËn ®Çy bi kÞch nh−ng vÉn tiÒm Èn mét vÎ ®Ñp t©m hån ®¸ng quý : khao kh¸t sèng, khao kh¸t yªu th−¬ng. Bi kÞch cña MÞ còng lμ bi kÞch cña nh÷ng phô n÷ vïng cao tr−íc C¸ch m¹ng. Nhμ v¨n T« Hoμi ®· thÓ hiÖn thμnh c«ng diÔn biÕn néi t©m ®Çy phøc t¹p vμ phong phó cña MÞ.

3. Anh (chÞ) h·y viÕt mét sè më bμi vμ kÕt bμi kh¸c nhau cho cïng mét bμi v¨n theo mét trong nh÷ng ®Ò bμi sau : §Ò 1. Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ h×nh t−îng “sãng” vμ kh¸t väng t×nh yªu trong bμi th¬ Sãng cña Xu©n Quúnh. §Ò 2. Anh (chÞ) hiÓu thÕ nμo vÒ t×nh yªu vμ kh¸t väng ®èi víi tù do trong bμi th¬ Tù do cña nhμ th¬ P. £-luy-a ? §Ò 3. H·y lÝ gi¶i nguyªn nh©n vμ ý nghÜa cña hμnh ®éng quyÕt liÖt : MÞ c¾t d©y trãi cho A Phñ vμ cïng A Phñ trèn khái nhμ thèng lÝ P¸ Tra.

117

Sè PHËN CON NG¦êI

s«-l«-khèp

(TrÝch) KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu râ tÝnh c¸ch Nga kiªn c−êng vμ nh©n ¸i qua bót ph¸p hiÖn thùc t¸o b¹o vμ nghÖ thuËt truyÖn ng¾n cña S«-l«-khèp.  Tin t−ëng r»ng ý chÝ vμ nghÞ lùc cña con ng−êi cã thÓ kh¾c phôc mäi khã kh¨n gian khæ, v−ît qua sè phËn Ðo le.

TiÓu dÉn Mi-khai-in A-lÕch-xan-®r«-vÝch S«-l«-khèp (1905  1984) lμ nhμ v¨n Nga lçi l¹c, ®· vinh dù nhËn Gi¶i th−ëng N«-ben vÒ v¨n häc n¨m 1965. T¸c phÈm cña S«-l«-khèp ®−îc dÞch ra nhiÒu thø tiÕng trªn thÕ giíi. Lμ mét nhμ tiÓu thuyÕt cã tμi, «ng ®−îc liÖt vμo hμng c¸c nhμ v¨n lín nhÊt thÕ kØ XX. S«-l«-khèp sinh t¹i thÞ trÊn Vi-«-sen-xcai-a thuéc tØnh R«-xtèp trªn vïng th¶o nguyªn s«ng §«ng. ¤ng tham gia c«ng t¸c c¸ch m¹ng tõ kh¸ sím (th− kÝ uû ban trÊn, nh©n viªn thu mua l−¬ng thùc, tiÔu phØ,...). Cuèi n¨m 1922 «ng ®Õn M¸t-xc¬-va, lμm nhiÒu nghÒ ®Ó kiÕm sèng nh− : ®Ëp ®¸, khu©n v¸c, kÕ to¸n. Thêi gian r¶nh rçi, «ng dμnh c¶ cho viÖc tù häc vμ ®äc v¨n häc. N¨m 1926, ë tuæi 21, «ng ®· in hai tËp truyÖn ng¾n lμ TruyÖn s«ng §«ng vμ Th¶o nguyªn xanh. N¨m 1925, «ng trë vÒ quª vμ b¾t ®Çu viÕt t¸c phÈm t©m huyÕt nhÊt cña ®êi m×nh  tiÓu thuyÕt S«ng §«ng ªm ®Òm.

M. s«-l«-khèp

Bé tiÓu thuyÕt ®−îc in dÇn tõng phÇn, v−ît qua nhiÒu tr¾c trë, hoμn thμnh vμo n¨m 1940 (4 quyÓn, 8 phÇn) vμ lËp tøc ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Quèc gia. Nhμ v¨n l·o thμnh A. Xª-ra-phi-m«-vÝch vui mõng chμo ®ãn tμi n¨ng trÎ S«-l«-khèp : “… con ®¹i bμng non tung c¸nh trong bÇu trêi v¨n häc”. S«-l«-khèp lμ ®¶ng viªn §¶ng Céng s¶n Liªn X« tõ n¨m 1932. N¨m 1939 «ng ®−îc bÇu lμm ViÖn sÜ ViÖn hμn l©m Khoa häc Liªn X«. Trong thêi gian chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i chèng ph¸t xÝt §øc x©m l−îc, «ng theo s¸t Hång qu©n trªn nhiÒu chiÕn tr−êng víi t− c¸ch phãng viªn b¸o Sù thËt.

TruyÖn ng¾n Sè phËn con ng−êi (1957) cña S«-l«-khèp lμ cét mèc quan träng më ra ch©n trêi míi cho v¨n häc Nga. Dung l−îng t− t−ëng lín cña truyÖn khiÕn cã ng−êi liÖt nã vμo lo¹i

118

tiÓu anh hïng ca. T¸c phÈm thÓ hiÖn c¸ch nh×n cuéc sèng vμ chiÕn tranh mét c¸ch toμn diÖn, ch©n thùc ; sù ®æi míi c¸ch miªu t¶ nh©n vËt, kh¸m ph¸ tÝnh c¸ch Nga, khÝ ph¸ch anh hïng vμ nh©n hËu cña ng−êi lÝnh X« viÕt. Sù thËt t¸o b¹o bao trïm toμn bé t¸c phÈm cña S«-l«-khèp. Sù thËt ®ã ®−îc t«n träng trong tõng c©u v¨n, tõng chi tiÕt, tõng h×nh ¶nh. ¤ng d¸m nãi lªn sù thËt dï ®«i khi kh¾c nghiÖt, cay ®¾ng. ¤ng coi sø m¹ng cao c¶ nhÊt cña nghÖ thuËt lμ “ca ngîi nh©n d©n  ng−êi lao ®éng, nh©n d©n  ng−êi x©y dùng, nh©n d©n anh hïng” cña m×nh. V¨n b¶n d−íi ®©y lμ phÇn kÕt thóc truyÖn.

V¨n b¶n (L−îc phÇn ®Çu : Mïa xu©n n¨m 1946, trªn ®−êng ®i c«ng t¸c, t¸c gi¶ gÆp anh l¸i xe An-®r©y X«-c«-lèp 46 tuæi vμ bÐ Va-ni-a chõng 5  6 tuæi trªn bÕn ®ß. Nh©n dÞp nμy, An-®r©y X«-c«-lèp ®· kÓ cho t¸c gi¶ nghe vÒ cuéc ®êi ®au khæ cña m×nh. Khi chiÕn tranh bïng næ, anh ra trËn, ®Ó l¹i vî vμ ba con ë hËu ph−¬ng. ChiÕn ®Êu chõng mét n¨m, anh bÞ th−¬ng hai lÇn, vμo tay vμ ch©n. TiÕp ®ã lμ hai n¨m bÞ ®o¹ ®μy trong c¸c tr¹i tËp trung cña ph¸t xÝt §øc. N¨m 1944, bän ph¸t xÝt bÞ thua to trªn mÆt trËn X«  §øc, buéc ph¶i dïng c¶ tï binh lμm l¸i xe. Nh©n c¬ héi ®ã, An-®r©y X«-c«-lèp ®· c−íp xe, b¾t sèng tªn thiÕu t¸ ph¸t xÝt, ch¹y tho¸t vÒ phÝa qu©n ta. M·i lóc Êy An-®r©y X«-c«-lèp míi biÕt vî vμ hai con g¸i anh ®· bÞ bom ph¸t xÝt giÕt h¹i tõ gi÷a n¨m 1942.

A-na-t«-li, con trai anh, mét häc sinh giái to¸n, giê lμ ®¹i uý ph¸o binh. Hai cha con cïng tiÕn ®¸nh BÐc-lin, sμo huyÖt cña bän ph¸t xÝt. §óng ngμy 9 th¸ng 5 n¨m 1945, ngμy chiÕn th¾ng, mét tªn thiÖn x¹ §øc ®· b¾n chÕt A-na-t«-li, ®øa con trai yªu quý, niÒm hi väng cuèi cïng cña An-®r©y X«-c«-lèp...)

T«i ®· ch«n trªn ®Êt ng−êi, ®Êt §øc, niÒm vui s−íng vμ niÒm hi väng cuèi cïng cña t«i ; ®¹i ®éi ph¸o ®· næ sóng vÜnh biÖt tiÔn ng−êi chØ huy cña hä tíi n¬i an nghØ cuèi cïng ; trong ng−êi t«i nh− cã c¸i g× ®ã vì tung ra... T«i trë vÒ ®¬n vÞ m×nh nh− ng−êi mÊt hån. Nh−ng ch¶ mÊy chèc t«i ®−îc gi¶i ngò. VÒ ®©u b©y giê ? Ch¶ nhÏ l¹i vÒ V«-r«-ne-gi¬ ? Kh«ng ®−îc ! T«i chît nhí ë U-riu-pin-xccã mét ng−êi b¹n, gi¶i ngò håi mïa ®«ng v× bÞ th−¬ng,  cã lÇn anh Êy mêi t«i vÒ nhμ, t«i nhí ra vμ t×m ®Õn U-riu-pin-xc¬.

Hai vî chång ng−êi b¹n t«i kh«ng cã con, sèng trong mét ng«i nhμ riªng nho nhá ë r×a thμnh phè. MÆc dï ®−îc h−ëng phô cÊp th−¬ng binh, nh−ng anh b¹n t«i vÉn lμm l¸i xe cho mét ®éi vËn t¶i, t«i còng ®Õn xin lμm ë ®ã. T«i ë nhμ b¹n, hä thu xÕp cho t«i chç n−¬ng th©n. Chóng t«i chë c¸c thø hμng ho¸ vÒ c¸c huyÖn, vμ mïa thu th× chuyÓn sang chë lóa m×. ChÝnh vμo håi Êy t«i gÆp chó con trai míi cña t«i, ®Êy chó bÐ ®ang nghÞch c¸t ®Êy.

Th−êng cø ch¹y xe xong trë vÒ thμnh phè, viÖc ®Çu tiªn còng dÔ hiÓu th«i, lμ t«i vμo hiÖu gi¶i kh¸t, nhÊm nh¸p chót g× ®ã vμ tÊt nhiªn, cã uèng mét li r−îu lö ng−êi. Ph¶i nãi r»ng t«i ®· qu¸ say mª c¸i mãn nguy h¹i Êy... ThÕ råi mét h«m, t«i thÊy chó bÐ Êy ë gÇn cöa hμng gi¶i kh¸t, h«m sau vÉn l¹i thÊy 

119

th»ng bÐ r¸ch b−¬m x¬ m−íp. MÆt mòi th× bª bÕt n−íc d−a hÊu, lem luèc, bôi bÆm, bÈn nh− ma lem, ®Çu tãc rèi bï, nh−ng cÆp m¾t  cø nh− nh÷ng ng«i sao s¸ng ngêi sau trËn m−a ®ªm ! T«i thÝch nã, vμ l¹ thËt, thÝch ®Õn nçi b¾t ®Çu thÊy nhí nã, cè ch¹y xe cho nhanh ®Ó ®−îc vÒ gÆp nã. Nã ¨n ngay ë hiÖu gi¶i kh¸t, ai cho g× th× ¨n nÊy.

Sang ngμy thø t−, t«i chë lóa m× tõ n«ng tr−êng, ghÐ l¹i hiÖu gi¶i kh¸t. Chó bÐ cña t«i ngåi ë bËc thÒm, hai bμn ch©n nhá xÝu ®ung ®−a, vμ nom cã vÎ nh− ®ang ®ãi. T«i thß ®Çu ra ngoμi cöa buång l¸i vμ hÐt gäi : “£, Va-ni-a ! Lªn « t« ®i, nhanh lªn, chó ®−a ®Õn kho thãc råi trë vÒ ®©y ¨n tr−a.”. Nghe tiÕng hÐt gäi cña t«i, nã giËt m×nh nh¶y khái thÒm, leo lªn bËc xe hái nhá : “Sao chó l¹i biÕt tªn ch¸u lμ Va-ni-a ?”. Vμ ®«i m¾t nhá cña nã më to ra chê t«i tr¶ lêi. Cßn t«i th× b¶o nã r»ng t«i lμ ng−êi tõng tr¶i, c¸i g× còng biÕt.

Nã b−íc sang bªn ph¶i xe, t«i më cöa ®Æt nã ngåi bªn c¹nh m×nh vμ cho xe ch¹y. Th»ng bÐ ho¹t b¸t ®Õn thÕ mμ bçng nhiªn kh«ng biÕt v× sao l¹i lÆng thinh, t− lù, chèc chèc l¹i liÕc nh×n t«i d−íi ®«i hμng mi dμi cong vót, vμ l¹i thë dμi. Mét con chim con non nít nh− thÕ mμ ®· häc thë dμi − ? §Êy ®©u ph¶i viÖc cña nã ? T«i hái : “Bè ch¸u ®©u, h¶ Va-ni-a ?”. Nã rØ tai : “ChÕt ë mÆt trËn.”  “ThÕ mÑ ch¸u ?”  “MÑ bÞ bom chÕt trªn tμu ho¶ khi mÑ con ch¸u ®ang ®i tμu.”  “ThÕ ch¸u tõ ®©u ®Õn ?”  “Ch¸u kh«ng biÕt, kh«ng nhí...”  “ThÕ ë ®©y ch¸u kh«ng cã ai lμ bμ con th©n thuéc μ ?”.  “Kh«ng cã ai c¶.”  “ThÕ ®ªm ch¸u ngñ ë ®©u ?”  “B¹ ®©u ngñ ®ã”.

Nh÷ng giät n−íc m¾t nãng hæi s«i lªn ë mÆt t«i, vμ lËp tøc t«i quyÕt ®Þnh : “Kh«ng thÓ ®Ó cho m×nh víi nã ch×m nghØm riªng rÏ ®−îc ! M×nh sÏ nhËn nã lμm con.”. Ngay lóc Êy, t©m hån t«i bçng nhÑ nhâm vμ bõng s¸ng lªn. T«i cói xuèng bªn nã khÏ hái : “Va-niu-ska, cã biÕt ta lμ ai kh«ng nμo ?”. Nã hái l¹i nghÑn ngμo : “ThÕ chó lμ ai ?”. T«i nãi l¹i còng khÏ nh− thÕ : “Ta lμ bè cña con !”.

Trêi ¬i, thËt kh«ng thÓ t−ëng t−îng ®−îc. Nã nh¶y chåm lªn cæ t«i h«n vμo m¸, vμo m«i, vμo tr¸n vμ nh− con chim chÝch, nã rÝu rÝt lÝu lo vang rén c¶ buång l¸i : “Bè yªu cña con ¬i ! Con biÕt mμ ! Con biÕt thÕ nμo bè còng t×m thÊy con mμ ! ThÕ nμo còng t×m thÊy mμ ! Con chê m·i mong ®−îc gÆp bè !”. Nã ¸p s¸t vμo ng−êi t«i, toμn th©n cø run lªn nh− ngän cá tr−íc giã. Cßn m¾t t«i th× cø mê ®i, c¶ ng−êi còng run lªn, hai bμn tay lÈy bÈy... ThÕ mμ t«i vÉn kh«ng bÞ mÊt tay l¸i th× còng k× l¹ thËt. Nh−ng råi xe còng l¶o ®¶o ®©m xuèng r·nh, t«i t¾t m¸y. Gi÷a lóc m¾t cßn mê ®i nh− vËy, t«i kh«ng d¸m ch¹y tiÕp, sî ®©m ph¶i ng−êi. T«i dõng xe chõng d¨m phót, cßn chó bÐ con trai cña t«i cø gh× chÆt lÊy t«i lÆng im, run rÈy. Tay ph¶i t«i quμng sang «m lÊy nã, khÏ ¸p nã vμo

120

ng−êi, cßn tay tr¸i t«i më m¸y quay trë vÒ nhμ m×nh. §Õn kho thãc lμm g× n÷a, khi mμ t«i kh«ng cßn bông d¹ nμo ®Ó ®i ®Õn ®ã.

T«i ®Ó xe c¹nh cæng, bÕ con trai míi cña t«i vμo nhμ. Cßn nã th× hai tay bÐ báng cø «m chÆt lÊy cæ t«i, vμo ®Õn n¬i vÉn kh«ng chÞu bu«ng ra. Nã ¸p chÆt m¸ vμo c¸i m¸ lëm chëm ch−a c¹o cña t«i, cø nh− lμ d¸n vμo ®ã. T«i cø thÕ bÕ vμo. May qu¸, c¶ hai vî chång nhμ chñ ®Òu ®ang ë nhμ. T«i b−íc vμo, nh¸y m¾t ra hiÖu cho c¶ hai ng−êi råi nãi mét c¸ch phÊn khëi : “§©y, t«i t×m ®−îc ch¸u Va-niu-ska cña t«i råi ! Hai b¸c lμ ng−êi tèt bông, cho chóng t«i ë nhê nhÐ !”. C¶ hai, nh÷ng ng−êi kh«ng cã con, lËp tøc hiÓu ngay c©u chuyÖn, cø l¨ng x¨ng tÝu tÝt. Cßn t«i th× kh«ng lμm sao døt khái chó con trai. Cuèi cïng, råi còng dç ®−îc nã. T«i lÊy xμ phßng röa tay cho nã råi ®Æt ngåi vμo bμn ¨n.

Bμ chñ móc xóp b¾p c¶i vμo ®Üa cho nã, råi ®øng nh×n nã ¨n ngÊu nghiÕn mμ n−íc m¾t rßng rßng. Bμ ®øng c¹nh lß s−ëi lÊy t¹p dÒ che mÆt khãc. BÐ Va-niu-ska cña t«i thÊy b¸c Êy khãc bÌn ch¹y l¹i nÝu lÊy v¹t ¸o vμ nãi : “C« ¬i, sao c« l¹i khãc ? Bè ch¸u t×m thÊy ch¸u ë gÇn hiÖu gi¶i kh¸t, mäi ng−êi ph¶i vui mõng chø, sao c« l¹i khãc ?”. Chao «i, nghe nãi thÕ b¸c ta l¹i cμng ®Çm ®×a n−íc m¾t, cμng khãc s−ít m−ít.

Sau b÷a ¨n tr−a, t«i ®−a nã tíi hiÖu c¾t tãc, råi vÒ nhμ ®Æt ngåi vμo chËu giÆt, t¾m röa xong råi bäc nã vμo tÊm kh¨n tr¶i gi−êng s¹ch. Nã «m lÊy t«i vμ cø thÕ ngñ thiÕp ®i. T«i cÈn thËn ®Æt nã lªn gi−êng, råi cho xe ch¹y tíi kho thãc, dì lóa m× xuèng, ®em xe vÒ tr¹m ®Ó ®ã, ch¹y ra cöa hμng t¹p ho¸. T«i mua cho nã mét c¸i quÇn d¹, mét s¬ mi, ®«i dÐp vμ mét c¸i mò l−ìi trai b»ng sîi. TÊt nhiªn lμ tÊt c¶ mäi thø ®Òu kh«ng võa vμ chÊt l−îng còng kÐm. VÒ c¸i quÇn d¹ th× bμ chñ ®· quë t«i : “B¸c ®iªn hay sao, trêi nãng thÕ nμy mμ mÆc quÇn d¹ cho con !”. Vμ lËp tøc, chiÕc m¸y kh©u ®−îc ®Æt lªn bμn ; r−¬ng hßm ®−îc lôc tung lªn. Mét giê sau, Va-niu-ska cña t«i ®· cã mét chiÕc quÇn ®ïi xa tanh vμ mét s¬ mi tr¾ng céc tay. T«i ngñ chung víi nã, vμ lÇn ®Çu tiªn, sau bao nhiªu n¨m t«i ®−îc ngñ mét giÊc yªn lμnh. Nh−ng trong ®ªm còng ph¶i dËy ®Õn vμi bèn bËn. T«i thøc giÊc, thÊy nã róc vμo n¸ch t«i nh− con chim sÎ d−íi m¸i r¹, ng¸y khe khÏ, t«i thÊy lßng vui kh«ng lêi nμo t¶ xiÕt ! T«i kh«ng d¸m trë m×nh ®Ó nã khái thøc giÊc, nh−ng råi kh«ng nÐn ®−îc, t«i nhÑ nhμng ngåi dËy ®¸nh diªm ng¾m nh×n nã ngñ...

T«i thøc giÊc tr−íc khi trêi s¸ng, kh«ng hiÓu v× sao mμ l¹i khã thë thÕ. Ho¸ ra chó con trai cña t«i ®· ®¹p tung kh¨n tr¶i gi−êng, bß lªn n»m v¾t ngang trªn ng−êi t«i, xo¹c ch©n ra, bμn ch©n bÐ nhá ®Ì lªn cæ häng t«i. Ngñ víi nã thËt kh«ng yªn, nh−ng quen h¬i, kh«ng cã nã th× buån. §ªm ®ªm khi th× nh×n

121

nã ngñ, khi th× th¬m m¸i tãc xï cña nã, tr¸i tim t«i ®· suy kiÖt, ®· bÞ chai s¹n v× ®au khæ, nay trë nªn ªm dÞu h¬n...

Thêi gian ®Çu, nã cßn theo t«i trong c¸c chuyÕn xe, nh−ng råi t«i hiÓu ra r»ng nh− thÕ kh«ng cã lîi. ChØ mét m×nh t«i th× cÇn g× ®©u ? Mét mÈu b¸nh m×, mét cñ hμnh víi tÝ muèi, thÕ lμ ®ñ no cho mét ngμy cña ®êi lÝnh. Nh−ng thªm nã th× kh¸c : khi th× ph¶i mua s÷a cho nã, khi th× ph¶i luéc qu¶ trøng, kh«ng cã thøc ¨n nãng cho nã lμ kh«ng xong. Nh−ng c«ng viÖc th× cÇn gÊp. T«i kiªn quyÕt ®Ó nã ë nhμ cho bμ chñ ch¨m nom, nh−ng nã cø khãc suèt tõ s¸ng cho ®Õn tèi, chiÒu tèi chuån ra kho thãc t×m t«i. Nã th−êng ®îi t«i ë ®ã ®Õn khuya.

Ban ®Çu thËt lμ vÊt v¶ víi nã. Cã h«m trêi cßn s¸ng, hai bè con ®· ®i n»m ngñ  ban ngμy t«i lμm viÖc mÖt lö ng−êi  cßn nã, lóc th× cø lu«n lu«n rÝu rÝt nh− chim sÎ, cã lóc kh«ng hiÓu sao l¹i cø tù nhiªn im lÆng. T«i hái : “Con trai bè ®ang nghÜ g× ®Êy ?”. Nã hái l¹i, m¾t nh×n lªn trÇn : “Bè ¬i, c¸i ¸o bμnh t« b»ng da cña bè ®©u råi ?”. C¶ ®êi t«i, cã bao giê t«i cã bμnh t« da nμo ®©u ! T«i ®μnh ph¶i ®¸nh trèng l¶ng : “Bè ®Ó l¹i ë V«-r«-ne-gi¬ råi !”  T«i b¶o nã. “ThÕ t¹i sao bè l¹i t×m con l©u thÕ ?”. T«i ®¸p : “Bè t×m con ë bªn §øc, bªn Ba Lan, vμ ®i bé, ®i xe t×m kh¾p c¶ Bª-l«-ru-xi-a, mμ con th× l¹i ë U-riu-pin-xc¬.”.  “ThÕ U-riu-pin-xc¬ cã gÇn n−íc §øc kh«ng h¶ bè ? ThÕ Ba Lan cã c¸ch xa nhμ ta l¾m kh«ng ?”. §Êy hai bè con cø nãi chuyÖn huyªn thuyªn nh− thÕ cho ®Õn khi ngñ thiÕp ®i.

Anh b¹n ¹, kh«ng ph¶i lμ v« cí mμ nã hái vÒ c¸i ¸o bμnh t« da ®©u ?

Kh«ng, hoμn toμn kh«ng ®¬n gi¶n. Tøc lμ, «ng bè ®Î cña nã ®· cã thêi mÆc bμnh t« da, vμ nã chît nhí l¹i. §Êy, trÝ nhí trÎ con cø nh− quÇng s¸ng mïa h¹, soi s¸ng tÊt c¶ trong chèc l¸t råi vôt t¾t. TrÝ nhí cña chó bÐ Êy còng nh− vËy, nh− quÇng s¸ng, cø chît loÐ lªn nh− thÕ.

Còng cã thÓ lμ t«i vμ ch¸u bÐ cßn ë U-riu-pin-xc¬, chõng h¬n mét n¨m n÷a, nÕu nh− håi th¸ng m−êi mét kh«ng bÞ chuyÖn rñi ro. H«m Êy t«i l¸i xe ®−êng lÇy, ®Õn mét th«n nä th× xe bÞ tr−ît, võa lóc ®ã cã mét con bß quay l¹i, xe t«i ch¹m ph¶i ch©n nã. ThÕ lμ nh− ta biÕt ®Êy, c¸c bμ gμo thÐt Çm lªn, ng−êi ta xóm l¹i, anh kiÓm so¸t xe h¬i lËp tøc ®Õn ngay. Anh ta thu håi b»ng l¸i cña t«i mÆc dï t«i ®· hÕt søc van nμi mong anh réng l−îng tha thø. Con bß ®øng dËy, ve vÈy ®u«i råi ch¹y vμo ngâ hÎm, cßn t«i th× bÞ t−íc b»ng l¸i. Mïa ®«ng, t«i lμm thî méc, råi th− tõ víi mét ng−êi b¹n tr−íc kia ë cïng ®¬n vÞ. Anh ta ë cïng mét tØnh víi anh ®Êy, ë huyÖn Ka-sa-r−, lμm nghÒ l¸i xe h¬i  anh Êy mêi t«i ®Õn nhμ anh Êy. Anh Êy viÕt th− b¶o r»ng ®Õn ®ã t«i sÏ lμm ë bé phËn thî méc chõng nöa n¨m, råi ë tØnh hä cÊp l¹i b»ng l¸i xe míi cho t«i. ThÕ lμ t«i vμ ch¸u bÐ cïng ®i bé tíi Ka-sa-r−.

122

Mμ nãi thùc víi anh, nÕu kh«ng x¶y ra chuyÖn l«i th«i víi con bß th× råi t«i còng vÉn rêi U-riu-pin-xc¬. Nçi ®au buån kh«ng cho t«i ë l©u m·i mét chç ®−îc. Cã lÏ ph¶i ®Õn khi nμo ch¸u Va-niu-ska lín lªn, buéc lßng ph¶i göi ch¸u vμo mét tr−êng häc æn ®Þnh, th× may ra lóc Êy, ngu«i bít nçi buån, t«i míi cã thÓ ë yªn mét chç. Cßn b©y giê th× hai bè con cø cuèc bé kh¾p n−íc Nga.  Ch¸u bÐ ®i vÊt v¶ l¾m nhØ,  t«i nãi.  Ch¸u ®i bé Ýt th«i, phÇn lín thêi gian t«i câng ch¸u. T«i ®Ó nã ngåi lªn vai vμ cø thÕ ®i, nÕu muèn vËn ®éng cho d·n g©n cèt th× nã l¹i tôt xuèng ch¹y, tung t¨ng bªn ®−êng nh− con dª con. Anh b¹n ¹, tÊt c¶ nh÷ng ®iÒu Êy còng ch¼ng sao, miÔn lμ bè con chóng t«i sèng ®−îc ; nh−ng mμ qu¶ tim cña t«i ®· rÖu r· l¾m råi, ®Õn ph¶i thay pÝt-t«ng th«i... Cã khi tù nhiªn nã nhãi lªn, th¾t l¹i, vμ gi÷a ban ngμy mμ tèi t¨m mÆt mòi. T«i chØ sî lóc nμo ®ã ®ang ngñ mμ t«i chÕt lu«n lμm cho con trai t«i ph¶i khiÕp sî. L¹i cßn thªm mét nçi khæ t©m nμy n÷a : hÇu nh− ®ªm nμo t«i còng chiªm bao thÊy nh÷ng ng−êi th©n qu¸ cè.

Vμ lóc nμo còng thÕ, t«i ë bªn nμy, sau hμng rμo d©y thÐp gai, cßn vî con th× tù do ë bªn kia... T«i nãi ®ñ chuyÖn víi I-ri-na, víi c¸c con nh−ng chØ võa míi toan lÊy tay ®Èy d©y thÐp gai ra, th× vî con l¹i rêi bá t«i, cø nh− lμ vôt tan biÕn mÊt... Vμ ®©y lμ mét ®iÒu rÊt k× l¹ : ban ngμy bao giê t«i còng trÊn tÜnh ®−îc, kh«ng hë ra mét tiÕng thë dμi, mét lêi than v·n, nh−ng ban ®ªm thøc giÊc th× gèi −ít ®Ém n−íc m¾t...

Trong rõng ®· nghe tiÕng ®ång chÝ cña t«i gäi, tiÕng m¸i chÌo vç n−íc.

Ng−êi kh¸ch l¹ nh−ng ®· trë thμnh th©n thiÕt ®èi víi t«i ®øng dËy, ®−a bμn tay to bÌ cøng r¾n nh− b»ng gç :  T¹m biÖt anh b¹n, chóc anh may m¾n.  Chóc anh ®Õn Ka-sa-r− may m¾n.  C¶m ¬n anh. Nμy con, sang ®ß ®i.

Chó bÐ ch¹y tíi, ®øng bªn ph¶i bè, tóm lÊy v¹t ¸o b«ng cña bè, ch¹y lon ton cho kÞp b−íc s¶i dμi cña ng−êi lín.

Hai con ng−êi c«i cót, hai h¹t c¸t ®· bÞ søc m¹nh phò phμng cña b·o tè chiÕn tranh thæi b¹t tíi nh÷ng miÒn xa l¹... C¸i g× ®ang chê ®ãn hä ë phÝa tr−íc ? ThiÕt nghÜ r»ng con ng−êi Nga ®ã, con ng−êi cã ý chÝ kiªn c−êng, sÏ ®øng v÷ng ®−îc vμ sèng bªn c¹nh bè, chó bÐ kia mét khi lín lªn sÏ cã thÓ ®−¬ng ®Çu víi mäi thö th¸ch, sÏ v−ît qua mäi ch−íng ng¹i trªn ®−êng nÕu nh− Tæ quèc kªu gäi.

Víi mét nçi buån thÊm thÝa, t«i nh×n theo hai bè con... Cã lÏ cuéc chia tay cña chóng t«i sÏ thanh th¶n tèt ®Ñp h¬n ; nh−ng Va-niu-ska, míi ®i ®−îc Ýt

123

b−íc, ®«i ch©n lòn còn chuÖnh cho¹ng, chît quay l¹i nh×n t«i, vÉy bμn tay bÐ xÝu hång hång. Bçng nh− cã mét bμn ch©n con vËt nμo ®ã mÒm m¹i nh−ng mãng s¾c nhän bãp lÊy tim t«i, vμ t«i véi quay mÆt ®i. Kh«ng, kh«ng ph¶i nh÷ng ng−êi ®øng tuæi ®· b¹c ®Çu trong chiÕn tranh chØ khãc trong chiªm bao ®©u. Hä còng khãc trong thùc t¹i ®Êy. C¸i chÝnh ë ®©y lμ ph¶i biÕt kÞp thêi quay mÆt ®i. C¸i chÝnh ë ®©y lμ ®õng lμm tæn th−¬ng tr¸i tim em bÐ, ®õng ®Ó cho em thÊy nh÷ng giät n−íc m¾t ®μn «ng hiÕm hoi nãng báng l¨n trªn m¸ anh.

(TuyÓn tËp Mi-khai-in S«-l«-khèp, b¶n dÞch cña NguyÔn Duy B×nh, NXB CÇu vång, M¸t-xc¬-va, 1987)

h−íng dÉn häc bµi 1. Hoμn c¶nh vμ t©m tr¹ng cña An-®r©y X«-c«-lèp sau khi chiÕn tranh kÕt thóc vμ tr−íc khi gÆp bÐ Va-ni-a ®−îc miªu t¶ nh− thÕ nμo ?

2. ViÖc An-®r©y X«-c«-lèp nhËn bÐ Va-ni-a lμm con nu«i t¸c ®éng lín lao ®Õn hai cha con nh− thÕ nμo ? T©m hån th¬ ng©y cña bÐ Va-ni-a vμ lßng nh©n hËu cña An-®r©y X«-c«-lèp ®−îc biÓu hiÖn nh− thÕ nμo ? §iÓm nh×n cña ng−êi kÓ chuyÖn cã gièng ®iÓm nh×n cña nh©n vËt kh«ng ?

3. An-®r©y X«-c«-lèp ®· v−ît lªn nçi ®au vμ sù c« ®¬n nh− thÕ nμo (khã kh¨n trong ®êi th−êng, chiªm bao ¸m ¶nh vμ nçi ®au kh«ng ngu«i) ?

4. NhËn xÐt vÒ th¸i ®é cña ng−êi kÓ chuyÖn. ý nghÜa lêi tr÷ t×nh ngo¹i ®Ò ë cuèi t¸c phÈm.

5. Theo anh (chÞ), qua ®o¹n trÝch nμy, S«-l«-khèp nghÜ g× vÒ sè phËn con ng−êi ?

Ghi nhí  B¶n lÜnh kiªn c−êng vμ nh©n hËu cña con ng−êi X« viÕt.  S«-l«-khèp lμ nhμ v¨n dòng c¶m kh¸m ph¸ sù thËt.

LUYÖN TËP 1. T×m c¸i míi cña truyÖn ng¾n Sè phËn con ng−êi trong viÖc miªu t¶ cuéc chiÕn tranh vÖ quèc vÜ ®¹i cña nh©n d©n Liªn X«.

2. T−ëng t−îng vμ viÕt mét ®o¹n v¨n vÒ cuéc sèng t−¬ng lai cña hai bè con An-®r©y X«-c«-lèp.

124

tr¶ bμi lμm v¨n sè 6 KÕt qu¶ cÇn ®¹t NhËn ra −u ®iÓm vμ h¹n chÕ trong bμi viÕt sè 6 cña m×nh, trªn c¬ së ®ã rót ra nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao kh¶ n¨ng viÕt mét bμi nghÞ luËn v¨n häc nãi chung vμ nghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i nãi riªng.

1. Còng nh− ë c¸c tiÕt tr¶ bμi tr−íc, anh (chÞ) tù ®¸nh gi¸ bμi viÕt cña m×nh vÒ c¸c mÆt :  Ph©n tÝch ®Ò, nhËn thøc ®óng ®¾n c¸c yªu cÇu cña ®Ò.  X¸c ®Þnh luËn ®iÓm vμ c¸c luËn cø lμm s¸ng tá cho tõng luËn ®iÓm.  S¾p xÕp c¸c luËn ®iÓm, luËn cø thμnh dμn ý.  DiÔn ®¹t (dïng tõ, ®Æt c©u, liªn kÕt v¨n b¶n, sù linh ho¹t, tr«i ch¶y cña m¹ch v¨n,…).

Ngoμi ra, cÇn t×m nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng h¹n chÕ vμ sai sãt cña bμi viÕt, vÝ dô : kh«ng m¹nh d¹n suy nghÜ ®Ó cã ý kiÕn thËt cña m×nh, hoÆc kh«ng d¸m nãi lªn suy nghÜ, c¶m xóc cña b¶n th©n mμ cßn dùa dÉm, nghÜ theo ng−êi kh¸c ; c¸ch t− duy cßn thiÕu khoa häc, thiÕu trong s¸ng vμ chÆt chÏ ; cßn lóng tóng khi s¾p xÕp c¸c ý vμ diÔn ®¹t ý kiÕn cña m×nh,... Tõ ®ã, rót ra nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt ®Ó sau nμy cã thÓ lμm tèt h¬n c¸c bμi kiÓm tra hoÆc c¸c bμi thi.

2. §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ph©n tÝch, bμn luËn c¸c t¸c phÈm truyÖn, tuú bót vμ kh¶ n¨ng vËn dông c¸c thao t¸c lËp luËn. CÇn nh×n l¹i xem, vÒ hai mÆt ®ã, anh (chÞ) cã nh÷ng ®iÓm m¹nh vμ ®iÓm yÕu nμo ; tõ ®ã ®Æt ra nh÷ng kÕ ho¹ch thiÕt thùc ®Ó ph¸t huy nh÷ng ®iÓm m¹nh mμ m×nh ®· cã vμ h¹n chÕ nh÷ng ®iÓm yÕu mμ m×nh cßn m¾c ph¶i.

125

«ng giμ vμ biÓn c¶

Hª-minh-uª

(TrÝch) KÕt qu¶ cÇn ®¹t  ThÊy ®−îc vÎ ®Ñp cña con ng−êi trong hμnh tr×nh theo ®uæi mét −íc m¬ gi¶n dÞ nh−ng rÊt lín lao cña ®êi m×nh.  Tõ hai h×nh t−îng "nh©n vËt" chÝnh, t×m ra mét (hoÆc vμi) líp nghÜa hμm Èn trong ®o¹n trÝch.

TiÓu dÉn ¬-nÝt Hª-minh-uª (1899  1961) lμ nhμ v¨n MÜ ®· ®Ó l¹i mét dÊu Ên s©u s¾c trong v¨n xu«i hiÖn ®¹i ph−¬ng T©y vμ gãp phÇn ®æi míi lèi viÕt truyÖn, tiÓu thuyÕt cña nhiÒu thÕ hÖ nhμ v¨n trªn thÕ giíi nãi chung. Ng−êi thanh niªn Êy b−íc vμo ®êi víi nghÒ viÕt b¸o vμ lμm phãng viªn mÆt trËn cho tíi kÕt thóc ChiÕn tranh thÕ giíi thø hai. ¤ng næi tiÕng víi nh÷ng tiÓu thuyÕt nh− : MÆt trêi vÉn mäc (1926), Gi· tõ vò khÝ (1929), Chu«ng nguyÖn hån ai (1940),… song truyÖn ng¾n cña «ng l¹i còng ®−îc ®¸nh gi¸ lμ nh÷ng t¸c phÈm mang phong vÞ ®éc ®¸o hiÕm thÊy, ngay tõ mét tËp truyÖn ®Çu tay nh− Trong thêi ®¹i chóng ta (1925),... Dï viÕt vÒ thÓ nghiÖm cña nh÷ng nh©n vËt tõng tham gia ChiÕn tranh thÕ giíi thø nhÊt vμ cuéc chiÕn tranh thÕ giíi chèng ph¸t xÝt hay viÕt vÒ nh÷ng trËn ®Êu bß, s¨n thó d÷, ®Êu quyÒn Anh, dï viÕt vÒ ch©u Phi hay ch©u MÜ, «ng ®Òu nh»m ý ®å “viÕt

¬. Hª-minh-uª

mét ¸ng v¨n xu«i ®¬n gi¶n vμ trung thùc vÒ con ng−êi”. ¤ng giμ vμ biÓn c¶ (1952) ra m¾t b¹n ®äc tr−íc khi Hª-minh-uª ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng N«-ben vÒ v¨n häc n¨m 1954, lμ mét kÕt tinh tiªu biÓu cña nh÷ng nÐt míi mÎ trong lèi kÓ chuyÖn cña Hª-minh-uª. TruyÖn kÓ l¹i ba ngμy hai ®ªm ra kh¬i ®¸nh c¸ cña «ng l·o Xan-ti-a-g«.

Trong khung c¶nh mªnh m«ng trêi biÓn, chØ cã mét m×nh «ng l·o, khi chuyÖn trß víi m©y n−íc, chim c¸, khi ®uæi theo con c¸ lín, khi ®−¬ng ®Çu víi ®μn c¸ mËp ®ang x«ng vμo x©u xÐ con c¸ kiÕm cña l·o, ®Ó rèt côc, kÐo vμo bê mét con c¸ chØ cßn tr¬ x−¬ng... Thêi gian, nh©n vËt d−êng nh− ®−îc thu hÑp tíi møc cùc h¹n, nh−ng c©u chuyÖn cùc k× ®¬n gi¶n Êy l¹i gîi më nhiÒu tÇng ý nghÜa cho ng−êi ®äc : mét cuéc t×m kiÕm con c¸ lín nhÊt, ®Ñp nhÊt ®êi ; hμnh tr×nh nhäc nh»n vμ dòng c¶m cña ng−êi lao ®éng trong mét x· héi v« t×nh ; thÓ nghiÖm vÒ

126

thμnh c«ng vμ thÊt b¹i cña ng−êi nghÖ sÜ ®¬n ®éc khi theo ®uæi −íc m¬ s¸ng t¹o, råi tr×nh bμy nã tr−íc m¾t ng−êi ®êi ; mèi liªn hÖ gi÷a con ng−êi vμ thiªn nhiªn... Bëi vËy, ®óng nh− h×nh ¶nh vÒ t¸c phÈm nghÖ thuËt mμ Hª-minh-uª ®· tõng so s¸nh vμ phÊn ®Êu ®Ó s¸ng t¹o, t¸c phÈm nμy gièng nh− mét t¶ng b¨ng tr«i. ¤ng giμ vμ biÓn c¶ xuÊt hiÖn trªn phÇn næi cña ng«n tõ kh«ng nhiÒu, lèi viÕt gi¶n dÞ song phÇn ch×m cña nã rÊt lín, bëi ®· gîi lªn nhiÒu tÇng ý nghÜa mμ ng−êi ®äc sÏ rót ra ®−îc tuú theo thÓ nghiÖm vμ c¶m høng tr−íc h×nh t−îng  ®ã lμ biÓu hiÖn cña nguyªn lÝ s¸ng t¸c do nhμ v¨n ®Ò ra : t¸c phÈm nghÖ thuËt nh− mét “t¶ng b¨ng tr«i”. §o¹n trÝch d−íi ®©y n»m ë cuèi truyÖn, kÓ l¹i viÖc «ng l·o Xan-ti-a-g« ®uæi theo vμ b¾t ®−îc con c¸ kiÕm.

V¨n b¶n MÆt trêi ®ang mäc lªn lÇn thø ba kÓ tõ lóc l·o ra kh¬i th× con c¸ b¾t ®Çu l−în vßng.

L·o ch−a thÓ nh×n ®é nghiªng cña sîi d©y ®Ó biÕt con c¸ ®ang b¬i trßn.

H·y cßn qu¸ sím cho ®iÒu ®ã. L·o chØ c¶m nhËn ¸p lùc cña sîi d©y h¬i chïng l¹i vμ dïng tay ph¶i, l·o b¾t ®Çu nhÑ nhμng kÐo vμo. Sîi d©y ch÷ng l¹i, nh− mäi khi, nh−ng ngay lóc l·o kÐo ®Õn ®iÓm s¾p ®øt th× sîi d©y b¾t ®Çu thu vμo.

L·o l¸ch vai vμ ®Çu ra khái sîi d©y vμ b¾t ®Çu liªn tôc kÐo nhÑ nhμng. L·o dïng c¶ hai tay, l¾c ng−êi, dèc hÕt lùc cña c¶ c¬ thÓ, cña ch©n trô ra mμ kÐo. §«i ch©n giμ nua vμ vai l·o b¾t nhÞp víi ®éng t¸c kÐo.

“Vßng trßn rÊt lín”, l·o nãi. “Nh−ng con c¸ ®· quay trßn”.

Råi sîi d©y kh«ng nhÝch thªm tÝ nμo n÷a vμ l·o gi÷ cho tíi lóc l·o thÊy trong ¸nh n¾ng, nh÷ng tia n−íc tõ sîi d©y b¾n ra. ThÕ råi sîi d©y tho¸t ®i mÊt, «ng l·o quú gèi vμ ®μnh ph¶i ®Ó nã lao hót trë l¹i vμo trong vïng n−íc tèi.

“B©y giê nã ®ang l−în ®Õn chç xa nhÊt cña vßng trßn råi ®Êy”, l·o nãi.

M×nh ph¶i dèc søc ra mμ nÝu, l·o nghÜ. C¨ng th¼ng sÏ khiÕn nã dÇn thu hÑp c¸c vßng l−în. Cã lÏ ®é tiÕng n÷a m×nh sÏ nh×n thÊy nã. B©y giê m×nh ph¶i khuÊt phôc nã råi sau ®ã m×nh ph¶i giÕt nã.

Nh−ng con c¸ vÉn chËm r·i l−în vßng vμ hai giê sau, må h«i −ít ®Ém ng−êi «ng l·o vμ l·o mÖt thÊu x−¬ng. B©y giê c¸c vßng trßn ®· hÑp h¬n nhiÒu vμ tõ ®é chÕch cña sîi d©y l·o cã thÓ biÕt con c¸ ®ang liªn tôc ngoi lªn trong lóc b¬i. ¤ng l·o thÊy hoa m¾t suèt c¶ tiÕng ®ång hå, må h«i x¸t muèi vμo m¾t l·o vμ x¸t muèi lªn vÕt c¾t phÝa trªn m¾t vμ tr¸n. L·o kh«ng ng¹i chuyÖn hoa m¾t.

127

Chøng Êy b×nh th−êng khi cø c¨ng ng−êi ra mμ kÐo sîi d©y. Nh−ng ®· hai lÇn l·o c¶m thÊy chãng mÆt vμ cho¸ng v¸ng vμ ®iÒu Êy khiÕn l·o sî.

“Ta kh«ng thÓ tù ch¬i xá m×nh vμ chÕt tr−íc mét con c¸ nh− thÕ nμy ®−îc”, l·o nãi. “B©y giê lóc ta ®· khiÕn nã ®Õn mét c¸ch ngon lμnh, Chóa gióp ta chÞu ®ùng. Ta sÏ ®äc mét tr¨m lÇn kinh L¹y Cha vμ mét tr¨m lÇn kinh Mõng §øc MÑ. Nh−ng lóc nμy th× ta ch−a thÓ ®äc”.

Cø xem nh− m×nh ®· ®äc, l·o nghÜ. M×nh sÏ ®äc sau vËy. §óng lóc ®ã l·o c¶m thÊy mét có quËt ®ét ngét vμ có n¶y m¹nh ë sîi d©y l·o ®ang nÝu b»ng c¶ hai tay. ThËt lμ s¾c vμ c¶m thÊy cøng vμ nÆng.

L−ìi kiÕm cña con c¸ ®ang quËt vμo ®o¹n d©y thÐp ®¸y(1), l·o nghÜ. ChuyÖn Êy tÊt x¶y ra. Nã ph¶i lμm nh− thÕ. MÆc dï ®iÒu ®ã sÏ lμm con c¸ nh¶y lªn, vμ b©y giê m×nh muèn nã h·y l−în vßng th× h¬n. Nh÷ng có nh¶y còng cÇn ®Ó nã hÝt kh«ng khÝ. Nh−ng sau mçi lÇn nh¶y, chç l−ìi c©u m¾c vμo sÏ bÞ réng h¬n råi nã cã thÓ hÊt v¨ng l−ìi c©u. “§õng nh¶y, c¸”, l·o nãi. “§õng nh¶y”.

Con c¸ quËt sîi d©y thªm vμi lÇn n÷a vμ cø mçi lÇn nã v¨ng ®Çu, «ng l·o l¹i níi thªm chót d©y.

M×nh ph¶i gi÷ cho nã ®õng ®au qu¸, l·o nghÜ. Nçi ®au cña ta th× kh«ng thμnh vÊn ®Ò. Ta cã thÓ chÕ ngù. Nh−ng nçi ®au cña con c¸ th× cã thÓ khiÕn nã cuång lªn.

L¸t sau, con c¸ kh«ng quËt d©y ®¸y n÷a vμ b¾t ®Çu l¹i l−în vßng chÇm chËm. BÊy giê «ng l·o liªn tôc thu d©y. Nh−ng l·o l¹i c¶m thÊy cho¸ng v¸ng.

L·o ®−a tay tr¸i vèc Ýt n−íc biÓn vç lªn ®Çu. Råi l·o tiÕp tôc vç thªm, xoa c¶ xuèng g¸y.

“Ta kh«ng ®Ó bÞ chuét rót”, l·o nãi. “Chèc n÷a nã sÏ ngoi lªn vμ ta cã thÓ cÇm cù. Mμy ph¶i cÇm cù. Chí cã nãi l»ng nh»ng”.

L·o t× gèi vμo m¹n mòi thuyÒn mét lóc råi l¹i quμng sîi d©y lªn l−ng. B©y giê m×nh sÏ nghØ mét l¸t trong lóc nã m¶i l−în vßng d−íi kia råi khi nã ngoi lªn m×nh sÏ ®øng dËy chiÕn ®Êu, l·o quyÕt ®Þnh. §−îc nghØ ng¬i ë ®»ng mòi thuyÒn, ®Ó mÆc con c¸ b¬i c¶ mét vßng mμ kh«ng ph¶i kÐo d©y th× qu¶ thËt lμ c¸m dç qu¸ møc. Nh−ng khi ®é c¨ng cña (1) §o¹n d©y thÐp ë s¸t l−ìi c©u.

128

sîi d©y cho thÊy con c¸ quay vÒ phÝa thuyÒn, «ng l·o nhæm ng−êi ®øng dËy, xoay, l¾c, kÐo tÊt chç d©y thu ®−îc vμo.

Ch−a bao giê m×nh mÖt nh− thÕ nμy, l·o nghÜ, b©y giê giã mËu dÞch(1) ®ang næi lªn. Nh−ng ®Êy sÏ lμ h−íng giã thuËn ®Ó ®−a con c¸ vμo bê. M×nh rÊt cÇn thø giã nμy.

“L−ît tíi nã l−în ra, ta sÏ nghØ”, l·o nãi. “Ta c¶m thÊy ®ì h¬n nhiÒu. ChØ hai ba vßng n÷a th«i th× ta sÏ cã nã”.

ChiÕc mò r¬m cña l·o trËt ra sau g¸y vμ l·o ngåi thôp xuèng mòi thuyÒn víi søc kÐo sîi d©y, khi l·o c¶m thÊy con c¸ l−în l¹i.

B©y giê mμy cø l−în ®i, c¸, l·o nghÜ. Tao sÏ tãm mμy ë ®−êng l−în.

BiÓn dËy sãng. Nh−ng giã Êy chØ xuÊt hiÖn vμo nh÷ng lóc thêi tiÕt tèt vμ l·o ph¶i cÇn nã ®Ó trë vÒ ®Êt liÒn.

“Ta chØ viÖc l¸i theo h−íng t©y nam”, l·o nãi. “Ng−êi ta kh«ng bao giê l¹c trªn biÓn vμ ®©y l¹i lμ mét hßn ®¶o dμi”. §Õn vßng thø ba, l·o lÇn ®Çu tiªn thÊy con c¸.

Tho¹t tiªn l·o thÊy mét c¸i bãng ®en v−ît dμi qua d−íi con thuyÒn, ®Õn møc l·o kh«ng thÓ tin næi ®é dμi cña nã.

“Kh«ng”, l·o nãi. “Nã kh«ng thÓ lín nh− thÕ ®−îc”.

Nh−ng ®óng lμ con c¸ lín nh− thÕ vμ ®Õn cuèi ®−êng vßng Êy, chØ c¸ch chõng hai l¨m mÐt, nã tråi lªn vμ l·o nom thÊy c¸i ®u«i nh« khái mÆt n−íc.

C¸i ®u«i lín h¬n c¶ chiÕc l−ìi h¸i lín, mμu tÝm hång dùng trªn mÆt ®¹i d−¬ng xanh thÉm. Nã l¹i lÆn xuèng vμ khi con c¸ h·y cßn mÊp mÐ mÆt n−íc, «ng l·o cã thÓ nh×n thÊy th©n h×nh ®å sé vμ nh÷ng säc mμu tÝa trªn m×nh nã. C¸nh vi trªn l−ng xÕp l¹i, cßn bé v©y to sô bªn s−ên xoÌ réng.

LÇn l−în nμy, «ng l·o cã thÓ nh×n thÊy m¾t con c¸ vμ c¶ hai con c¸ chÐt x¸m b¬i bªn c¹nh. ThØnh tho¶ng hai con c¸ nμy róc vμo m×nh nã. Råi cã lóc chóng d¹t ra. Chèc chèc chóng l¹i nhÑ nhμng b¬i trong bãng cña con c¸ lín.

Mçi con dμi c¶ th−íc vμ khi b¬i nhanh, chóng vÆn vÑo toμn th©n nh− thÓ loμi l−¬n.

(1) Giã mËu dÞch (nguyªn v¨n tiÕng Anh : trade wind) : giã m¹nh thæi tíi vïng xÝch ®¹o tõ h−íng ®«ng nam hay ®«ng b¾c.

129

B©y giê «ng l·o ®ang to¸t må h«i ®Çm ®×a nh−ng kh«ng ph¶i v× mÆt trêi mμ lμ v× mét nguyªn nh©n kh¸c. Cø mçi vßng b¬i b×nh lÆng cña con c¸ th× l·o l¹i thu d©y vμo vμ l·o ch¾c chØ chõng hai vßng n÷a th«i th× l·o sÏ cã c¬ héi phãng lao vμo nã.

Nh−ng m×nh ph¶i ®Ó nã ®Õn gÇn, gÇn, thËt gÇn, l·o nghÜ. M×nh kh«ng cÇn nh»m vμo ®Çu. M×nh ph¶i nh»m vμo tim.

“H·y b×nh tÜnh vμ gi÷ søc, l·o giμ ¹”, l·o nãi.

Vßng l−în tiÕp theo, l−ng con c¸ ®· nh« lªn nh−ng h·y cßn kh¸ xa thuyÒn.

Vßng tiÕp theo ®ã, nã vÉn ë xa nh−ng ®· nh« m×nh lªn cao h¬n vμ «ng l·o tin ch¾c r»ng nÕu thu thªm d©y th× con c¸ sÏ cËp s¸t thuyÒn.

L·o ®· chuÈn bÞ mòi lao tr−íc ®Êy kh¸ l©u ; cuén d©y nhá cña nã ®Ó trong c¸i x« trßn vμ mét ®Çu d©y ®· ®−îc buéc vμo c¸i mÊu ë mòi thuyÒn.

B©y giê con c¸ l¹i tiÕp tôc l−în vμo theo vßng trßn cña nã, tr«ng ®iÒm tÜnh vμ tuyÖt ®Ñp, chØ cã c¸i ®u«i ®å sé cö ®éng. ¤ng l·o dèc hÕt søc ra kÐo con c¸ vμo gÇn h¬n. Con c¸ khÏ nghiªng m×nh trong chèc l¸t. Råi trë m×nh th¼ng dËy vμ b¾t ®Çu l−în thªm vßng n÷a.

“Ta ®· di chuyÓn ®−îc nã”, «ng l·o nãi. “Ta ®· di chuyÓn ®−îc nã råi”.

Lóc nμy l·o l¹i thÊy x©y xÈm mÆt mμy nh−ng vÉn g−îng hÕt søc b×nh sinh ra mμ kÐo con c¸ khæng lå. M×nh di chuyÓn ®−îc nã, l·o nghÜ. Cã lÏ lÇn nμy m×nh sÏ tãm ®−îc nã. KÐo ®i, tay ¬i, l·o thÇm giôc. H·y ®øng v÷ng, ®«i ch©n kia. TØnh t¸o v× tao, ®Çu μ. H·y tØnh t¸o v× tao. Bän mμy ch−a bao giê b¹i trËn.

LÇn nμy ta sÏ lËt ®−îc nã.

Nh−ng khi l·o tËp trung hÕt søc lùc, chuÈn bÞ dèc kiÖt ra tr−íc khi con c¸ b¬i song song víi m¹n thuyÒn vμ g¾ng søc b×nh sinh mμ kÐo th× con c¸ chao m×nh tr¸nh ra råi lËt th¼ng ng−êi lªn b¬i ®i.

“C¸ ¬i”, «ng l·o nãi. “C¸ nμy, dÉu sao th× mμy còng sÏ chÕt. Mμy muèn tao cïng chÕt n÷a μ ?”.

Cø c¸i ®μ nμy th× kh«ng æn råi, l·o nghÜ. MiÖng l·o kh« khèc kh«ng thÓ nãi næi, nh−ng lóc nμy l·o kh«ng thÓ víi lÊy c¸i chai. LÇn nμy m×nh ph¶i kÐo nã cËp m¹n, l·o nghÜ. Cø thªm vμi vßng n÷a th× m×nh sÏ ®uèi søc. Kh«ng, mμy khoÎ, l·o tù nhñ. Mμy lu«n khoÎ.

Vßng l−în tiÕp theo, l·o gÇn nh− k×m ®−îc con c¸. Nh−ng lÇn n÷a nã l¹i lËt th¼ng m×nh, tõ tõ b¬i ra xa.

130

Mμy ®ang giÕt tao, c¸ μ, «ng l·o nghÜ. Nh−ng mμy cã quyÒn lμm nh− thÕ.

Tao ch−a bao giê thÊy bÊt k× ai hïng dòng, duyªn d¸ng, b×nh tÜnh, cao th−îng h¬n mμy, ng−êi anh em ¹. H·y ®Õn vμ giÕt ta ®i. Ta kh«ng quan t©m chuyÖn ai giÕt ai.

Giê th× ®Çu ãc mμy ®ang ló lÉn lªn hÕt c¶ råi, l·o nghÜ. Mμy ph¶i gi÷ ®Çu ãc tØnh t¸o. H·y gi÷ ®Çu ãc tØnh t¸o vμ biÕt c¸ch chÞu ®ùng nh− mét con ng−êi.

Hay nh− mét con c¸, l·o nghÜ. “§Çu ¬i, h·y tØnh t¸o”, l·o nãi b»ng giäng mμ b¶n th©n hÇu nh− kh«ng cßn nghe næi. “H·y tØnh t¸o”.

Con c¸ l−în thªm hai vßng n÷a mμ vÉn vËy.

M×nh kh«ng biÕt, «ng l·o nghÜ. §· ®Õn lóc l·o cã c¶m gi¸c nh− l·o cã thÓ ®æ sôp xuèng bÊt cø lóc nμo. M×nh kh«ng biÕt. Nh−ng m×nh sÏ cè thªm lÇn n÷a.

L·o cè thªm lÇn n÷a vμ khi k×m con c¸, l·o c¶m thÊy m×nh s¾p ngÊt ®i.

Con c¸ r−ín th¼ng m×nh, l¹i chÇm chËm b¬i xa, c¸i ®u«i ®å sé l¾c l− trong kh«ng trung.

M×nh sÏ l¹i cè thªm, «ng l·o høa mÆc dï hai tay l·o ®· r· rêi vμ m¾t l·o chØ cã thÓ nh×n râ ®−îc tõng lóc mμ th«i.

L·o l¹i cè vμ mäi chuyÖn vÉn nh− cò. ThÕ ®Êy, l·o nghÜ vμ l·o c¶m thÊy x©y xÈm c¶ mÆt mμy tr−íc lóc b¾t ®Çu ; m×nh sÏ l¹i cè thªm mét lÇn n÷a.

Dån hÕt mäi ®ín ®au vμ nh÷ng g× cßn l¹i cña søc lùc vμ lßng kiªu h·nh ®· rêi bá tõ l©u, l·o mang ra ®−¬ng ®Çu víi c¬n hÊp hèi cña con c¸ vμ con c¸ tiÕn gÇn m¹n thuyÒn, tõ tõ b¬i nghiªng, mâm nã gÇn nh− ch¹m vμo v¸n thuyÒn vμ s¾p söa v−ît qua, dμi, s©u, réng, ¸nh b¹c, v»n tÝa vμ bÊt tËn trong dßng n−íc. ¤ng l·o bu«ng sîi d©y xuèng, giÉm ch©n gi÷ råi nhÊc cao ngän lao hÕt møc, vËn hÕt søc b×nh sinh, céng thªm søc lùc l·o võa huy ®éng trong ng−êi, phãng xuèng s−ên con c¸ ngay sau c¸i v©y ngùc ®å sé, v−¬n cao trong kh«ng trung ngang ngùc «ng l·o. C¶m thÊy mòi s¾t c¾m phËp vμo, l·o t× ng−êi lªn Ên s©u xuèng råi dån hÕt träng lùc lªn c¸n lao.

Khi Êy con c¸, mang c¸i chÕt trong m×nh, sùc tØnh, phãng vót lªn khái mÆt n−íc ph« hÕt tÇm vãc khæng lå, vÎ ®Ñp vμ søc lùc. Nã d−êng nh− treo l¬ löng trong kh«ng trung phÝa trªn «ng l·o vμ chiÕc thuyÒn. Tho¸ng chèc nã r¬i sÇm xuèng lμm n−íc b¾n tung trïm lªn c¶ «ng l·o lÉn con thuyÒn.

131

¤ng l·o c¶m thÊy cho¸ng v¸ng, ®au ®ín vμ l·o kh«ng thÓ nh×n râ. Nh−ng l·o vÉn gì sîi d©y cña ngän lao råi ®Ó nã tõ tõ ch¹y qua ®«i tay s©y s¸t, vμ khi cã thÓ nh×n râ, l·o thÊy con c¸ n»m ngöa ph¬i c¸i bông ¸nh b¹c cña nã lªn trêi. C¸n lao nh« ra tõ c¸i hèc sau v©y c¸, cßn biÓn th× ®ang ®æi mμu bëi m¸u ®á loang ra tõ tim c¸. Tho¹t tiªn, lμn m¸u ®en sÉm tr«ng nh− b·i c¸t ngÇm trong lμn n−íc biÕc s©u h¬n ngμn th−íc. Råi nã lan réng tùa ®¸m m©y. Con c¸ tr¾ng b¹c, th¼ng ®¬ vμ bång bÒnh theo sãng. ¤ng l·o chó môc quan s¸t khi thÊp tho¸ng nh×n ®−îc. Råi l·o quÊn sîi d©y mòi lao hai vßng quanh c¸i mÊu ë ®Çu thuyÒn vμ gôc ®Çu vμo lßng bμn tay.

“H·y gi÷ ®Çu ãc m×nh tØnh t¸o”, l·o nãi vμo m¹n thuyÒn. “Ta lμ l·o giμ mÖt mái. Nh−ng ta ®· giÕt con c¸ nμy, ng−êi anh em ta, vμ b©y giê ta ph¶i lμm c¸i thø khæ dÞch nμy."

Lóc nμy m×nh ph¶i chuÈn bÞ d©y vμ thßng läng ®Ó buéc con c¸ vμo m¹n thuyÒn, l·o nghÜ. DÇu cho m×nh cã hai ng−êi ®Ó nghiªng thuyÒn kÐo nã lªn råi t¸t n−íc ra th× chiÕc thuyÒn nμy còng kh«ng thÓ chøa næi nã. M×nh ph¶i chuÈn bÞ mäi thø, kÐo nã vμo buéc chÆt råi dùng cét, giong buåm trë vÒ.

L·o b¾t tay kÐo con c¸ cËp s¸t thuyÒn ®Ó cã thÓ luån sîi d©y qua mang, ra mâm råi buéc ®Çu nã vμo mòi thuyÒn. M×nh muèn ng¾m nã, l·o nghÜ, muèn ch¹m vμ sê vμo m×nh nã. Con c¸ lμ vËn may cña ta, l·o nghÜ. Nh−ng ®Êy kh«ng ph¶i lμ lÝ do ®Ó ta muèn sê nã. Ta ch¾c ta ®· c¶m thÊy tr¸i tim cña nã, l·o nghÜ.

Khi ta Ên c¸i c¸n lao lÇn thø hai. B©y giê ph¶i kÐo nã vμo, buéc chÆt vμ trßng mét chiÕc thßng läng vμo gi÷a th©n vμ mét chiÕc n÷a vμo ®u«i ®Ó buéc nã vμo thuyÒn.

“Lμm ngay ®i, l·o giμ ¬i”, l·o nãi. L·o híp mét ngôm n−íc rÊt nhá. “B©y giê khi trËn ®Êu ®· kÕt thóc, l¹i ph¶i lμm l¾m thø khæ dÞch h¬n”.

L·o ng−íc nh×n bÇu trêi råi cói nh×n con c¸. L·o ch¨m chó quan s¸t mÆt trêi. ChØ võa xÕ tr−a th«i, l·o nghÜ. Vμ giã mËu dÞch ®ang thæi. C¶ ®¸m d©y c©u Êy b©y giê kh«ng quan träng. Th»ng bÐ sÏ cïng m×nh nèi l¹i khi vÒ ®Õn nhμ. “§Õn ®©y, c¸”, l·o nãi. Nh−ng con c¸ kh«ng nhóc nhÝch. Thay vμo ®ã, lóc nμy nã n»m −ên m×nh trªn biÓn vμ «ng l·o ph¶i l«i con thuyÒn l¹i chç nã.

Khi ®Õn bªn con c¸ vμ kÐo ®Çu nã t× s¸t mòi thuyÒn, l·o kh«ng thÓ nμo tin ®−îc kÝch th−íc cña nã. Tuy vËy l·o th¸o sîi d©y ë c¸n lao ra khái c¸i mÊu, luån nã qua mang c¸ ra miÖng, quÊn mét vßng quanh c¸i kiÕm råi l¹i ®ót sîi d©y qua miÖng ra mang kia, quÊn mét vßng n÷a quanh miÖng c¸, gót chËp sîi d©y ®«i l¹i råi cét vμo c¸i mÊu ®»ng mòi thuyÒn. Råi l·o c¾t sîi d©y mang ra

132

sau l¸i buéc thßng läng vμo ®u«i c¸. Da c¸ chuyÓn tõ mμu gèc, mμu tÝa ¸nh b¹c, sang mμu tr¾ng b¹c vμ nh÷ng c¸i säc ph« cïng mμu tÝm nh¹t nh− ®u«i nã. Nh÷ng ®−êng säc Êy lín h¬n c¶ bμn tay ng−êi xoÌ réng, cßn m¾t nã tr«ng döng d−ng nh− nh÷ng tÊm kÝnh trong kÝnh viÔn väng hay nh− mét vÞ th¸nh trong ®¸m r−íc. “§Êy lμ c¸ch duy nhÊt ®Ó giÕt nã”, «ng l·o nãi. KÓ tõ lóc uèng n−íc, l·o c¶m thÊy khoÎ h¬n vμ l·o biÕt l·o sÏ kh«ng bÞ ngÊt vμ ®Çu ãc l·o tØnh t¸o. KiÓu nμy th× con c¸ ch¾c ph¶i nÆng h¬n nöa tÊn, l·o nghÜ. Cã lÏ cßn h¬n c¶ thÕ. NÕu chØ tÝnh hai phÇn ba sè l−îng thÞt tõ träng l−îng Êy víi gi¸ ba m−¬i xen mét pao(1) th× sÏ ®−îc bao nhiªu ?

“Ta cÇn mét c©y bót ch× ®Ó tÝnh”, l·o nãi. “§Çu ta kh«ng th¹o tÝnh to¸n.

Nh−ng ta nghÜ §i Ma-gi« vÜ ®¹i sÏ tù hμo vÒ ta h«m nay. Ta kh«ng m¾c chøng nÎ cùa gμ. Nh−ng ®«i tay vμ l−ng th× thùc sù nhøc nhèi.”. M×nh ch¼ng hay chøng nÎ cùa gμ lμ g×, l·o nghÜ. Kh«ng chõng m×nh ®· m¾c chøng Êy mμ kh«ng biÕt.

L·o buéc chÆt con c¸ vμo mòi, ®u«i thuyÒn vμ c¶ vμo c¸i giãng ngang gi÷a thuyÒn. Con c¸ lín ®Õn nçi tr«ng nh− thÓ «ng l·o buéc mét con thuyÒn kh¸c lín h¬n nhiÒu vμo thuyÒn m×nh. L·o c¾t mét mÈu d©y vμ buéc chÆt c¸i hμm d−íi cña con c¸ vμo miÖng ®Ó miÖng nã kh«ng h¸ ra, ®Ó con thuyÒn l−ít ®i cμng ªm cμng tèt. Råi l·o dùng cét, c¨ng buåm víi thanh ®ì lμ c¸i sμo mãc ë bªn trªn vμ c©y sμo dμi gi÷ ë bªn d−íi ; c¸nh buåm v¸ c¨ng phång, con thuyÒn b¾t ®Çu l−ít ®i ; tùa ng¶ ng−êi lªn ®u«i thuyÒn, l·o l¸i vÒ h−íng t©y nam.

L·o kh«ng cÇn la bμn ®Ó biÕt h−íng t©y nam. L·o chØ cÇn n−¬ng theo h−íng giã mËu dÞch vμ chiÒu xoay trë cña c¸nh buåm. Tèt h¬n lμ m×nh nªn kiÕm mét c¸i måi th×a(2) buéc vμo sîi d©y nhá ®Ó kiÕm c¸i g× ®ã bá bông vμ lμm dÞu c¬n kh¸t. Nh−ng l·o ch¼ng t×m thÊy, cßn mÊy con c¸ mßi th× ®· −¬n. VËy nªn l·o dïng c¸i mãc khua mét ®¸m rong vμng vïng NhiÖt l−u lªn thuyÒn khi ®¸m rong ®ã tr«i qua vμ rò b¾t nh÷ng con t«m nhá r¬i xuèng lßng thuyÒn.

Chõng h¬n m−êi con vμ chóng nh¶y bóng ch©n nh− loμi bä chÐt trªn c¸t. ¤ng l·o dïng ngãn c¸i vμ ngãn trá røt ®Çu råi nhai gän c¶ vá lÉn ®u«i. MÊy con t«m rÊt bÐ nh−ng l·o biÕt chóng giμu chÊt dinh d−ìng, v¶ l¹i mïi vÞ cña chóng thËt dÔ chÞu.

(1) 1 xen (tiÕng Anh : cent) = 0,01 ®« la ; 1 pao (tiÕng Anh : pound) = 0,454 kg.

(2) Måi th×a (nguyªn v¨n tiÕng Anh : spoon) : mét lo¹i måi cho c¸ ¨n thÞt sèng.

133

¤ng l·o vÉn cßn trong chai ®é hai ngôm n−íc vμ sau khi ¨n xong chç t«m Êy, l·o uèng hÕt mét phÇn t−. Con thuyÒn vÉn l−ít ªm bÊt chÊp vËt c¶n kia ; «ng l·o cÆp tay l¸i vμo n¸ch, l¸i thuyÒn ®i. L·o cã thÓ nh×n thÊy con c¸, vμ chØ khi nh×n ®«i tay vμ c¶m nhËn c¸i m¹n thuyÒn d−íi l−ng, l·o biÕt viÖc nμy ®· thùc sù x¶y ra chø ®©u ph¶i trong m¬. §· cã lóc khi cuéc ®Êu s¾p kÕt thóc, ng−êi l·o rÖu r· ®Õn nçi l·o nghÜ chuyÖn con c¸ h¼n lμ trong m¬. Råi khi l·o thÊy con c¸ tung m×nh lªn khái mÆt n−íc, l¬ löng bÊt ®éng trong kh«ng trung tr−íc lóc r¬i xuèng th× l·o ch¾c ch¾n lμ cã ®iÒu g× ®ã thùc sù qu¸i ®¶n vμ l·o kh«ng thÓ nμo tin næi. Khi Êy l·o kh«ng thÓ nh×n râ, nh−ng b©y giê m¾t l·o l¹i tá nh− th−êng.

Lóc nμy l·o biÕt con c¸ cã thËt vμ tay vμ l−ng l·o ®©u ph¶i lμ m¬. Tay sÏ chãng khái th«i, l·o nghÜ. M×nh ®· lμm chóng ch¶y m¸u vμ n−íc mÆn sÏ ch÷a lμnh chóng. Lμn n−íc sÉm ®en cña chÝnh dßng NhiÖt l−u vèn lμ ph−¬ng thuèc ch÷a lμnh vÕt th−¬ng hiÖu nghiÖm nhÊt. Nh÷ng g× m×nh ph¶i lμm lμ gi÷ cho ®Çu ãc tØnh t¸o. §«i tay vÉn lμm c«ng viÖc cña nã vμ chóng ta l¸i giái. Víi c¸i miÖng mÝm chÆt, c¸i ®u«i nhÞp nhμng, chóng ta l¸i thuyÒn ®i nh− thÓ hai anh em. Råi ®Çu ãc l·o b¾t ®Çu h¬i lÉn lén vμ l·o nghÜ con c¸ ®−a ta hay ta ®ang ®−a nã vμo bê ? NÕu ta ®ang kÐo nã phÝa sau th× ch¼ng cã vÊn ®Ò g× vμ nÕu con c¸ ë trªn thuyÒn n»m ®ê ra, th× còng ch¼ng cã vÊn ®Ò g×. Nh−ng «ng l·o vμ con c¸ l¹i ®ang cÆp kÌ l−ít ®i nªn l·o nghÜ, cø ®Ó cu cËu ®−a ta vμo bê nÕu viÖc ®ã lμm hμi lßng cu cËu. Ta chØ th¹o h¬n cu cËu ë mçi c¸i trß m¸nh líi ; cßn cu cËu th× ®©u cã lμm h¹i ta chót m¶y may.

Hä l¸i thuyÒn ªm, «ng l·o nhóng hai bμn tay xuèng n−íc mÆn vμ cè gi÷ ®Çu ãc tØnh t¸o. Cã nh÷ng ®¸m m©y tÝch(1) trªn cao vμ nhiÒu d¶i m©y t¬(2) bªn trªn, v× vËy «ng l·o biÕt giã nhÑ sÏ cßn thæi suèt ®ªm. ¤ng l·o th−êng xuyªn nh×n con c¸ ®Ó ch¾c ch¾n lμ nã cã thùc. Mét tiÕng ®ång hå sau, con c¸ mËp ®Çu tiªn tÊn c«ng. (¤ng giμ vμ biÓn c¶, b¶n dÞch cña Lª Huy B¾c, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 2004)

(1) M©y tÝch (nguyªn v¨n tiÕng Anh : cumulus) : lo¹i m©y cã h×nh thï gièng nh− nh÷ng khèi b«ng xèp tr¾ng, l¬ löng ë ®é cao d−íi 10 km. M©y tÝch lμ dÊu hiÖu cña nh÷ng ngμy nãng.

(2) M©y t¬ (nguyªn v¨n tiÕng Anh : cirrus) : lo¹i m©y máng, ë ®é cao tõ 10 ®Õn 12 km. M©y t¬ lμ dÊu hiÖu cña thêi tiÕt n¾ng ®Ñp.

134

h−íng dÉn häc bµi 1. H×nh ¶nh nh÷ng vßng l−în cña con c¸ kiÕm ®−îc nh¾c ®i nh¾c l¹i trong ®o¹n v¨n gîi lªn nh÷ng ®Æc ®iÓm g× vÒ cuéc ®Êu gi÷a «ng l·o vμ con c¸ kiÕm (thêi ®iÓm, phong ®é, t− thÕ,...) ?

2. C¶m nhËn vÒ con c¸ kiÕm tËp trung vμo nh÷ng gi¸c quan nμo cña «ng l·o ?

Chøng minh r»ng nh÷ng chi tiÕt nμy gîi lªn mét sù tiÕp nhËn tõ xa ®Õn gÇn, tõ bé phËn ®Õn toμn thÓ.

3. H·y ph¸t hiÖn thªm mét líp ý nghÜa míi : Ph¶i ch¨ng «ng l·o chØ c¶m nhËn ®èi t−îng b»ng gi¸c quan cña mét ng−êi ®i s¨n, mét kÎ chØ nh»m tiªu diÖt ®èi thñ cña m×nh ? H·y t×m nh÷ng chi tiÕt chøng tá mét c¶m nhËn kh¸c l¹ ë ®©y, tõ ®ã nhËn xÐt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a «ng l·o vμ con c¸ kiÕm.

4. So s¸nh h×nh ¶nh con c¸ kiÕm tr−íc vμ sau khi «ng l·o chiÕm ®−îc nã. §iÒu nμy gîi cho anh (chÞ) suy nghÜ g× ? V× sao cã thÓ coi con c¸ kiÕm nh− mét biÓu t−îng ?

Ghi nhí H×nh ¶nh «ng l·o ®¸nh c¸ ®¬n ®éc dòng c¶m s¨n ®uæi con c¸ lín nhÊt ®êi lμ mét biÓu t−îng vÒ vÎ ®Ñp cña −íc m¬ vμ hμnh tr×nh gian khæ cña con ng−êi ®Ó biÕn −íc m¬ thμnh hiÖn thùc. Sù chuyÓn ho¸ tõ bøc tranh víi nh÷ng nÐt trÇn trôi, ch©n thùc, gi¶n dÞ sang mét líp nghÜa hμm Èn, réng lín  ®ã chÝnh lμ phong c¸ch cña Hª-minh-uª vμ còng lμ sù thÓ hiÖn nguyªn lÝ s¸ng t¸c cña «ng : t¸c phÈm nghÖ thuËt nh− mét “t¶ng b¨ng tr«i”.

LuyÖn tËp 1. Ngoμi viÖc miªu t¶ b»ng lêi cña ng−êi kÓ chuyÖn, cßn cã lo¹i ng«n tõ nμo trùc tiÕp nãi lªn hμnh ®éng vμ th¸i ®é cña «ng l·o tr−íc con c¸ kiÕm n÷a kh«ng ? Sö dông lo¹i ng«n tõ nμy cã t¸c dông g× khi nãi lªn mèi quan hÖ gi÷a «ng l·o vμ con c¸ kiÕm ?

2. Tªn t¸c phÈm (nguyªn v¨n tiÕng Anh : The old man and the sea) trong c¸c b¶n dÞch ë ViÖt Nam ®Òu ®−îc bæ sung thªm mét ®Þnh ng÷ : ¤ng giμ vμ biÓn c¶. NÕu dÞch ®óng nguyªn v¨n, chØ cßn : ¤ng giμ vμ biÓn. Anh (chÞ) thÝch c¸ch dÞch nμo h¬n ? V× sao ?

135

diÔn ®¹t TRONG V¡N NGHÞ LUËN KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc nh÷ng chuÈn mùc diÔn ®¹t cña bμi v¨n nghÞ luËn.  BiÕt c¸ch tr¸nh c¸c lçi vÒ dïng tõ, viÕt c©u, sö dông giäng ®iÖu kh«ng phï hîp víi chuÈn mùc diÔn ®¹t cña bμi v¨n nghÞ luËn.  N©ng cao kÜ n¨ng vËn dông nh÷ng c¸ch diÔn ®¹t kh¸c nhau ®Ó tr×nh bμy vÊn ®Ò linh ho¹t, s¸ng t¹o.

I  C¸CH sö DôNG Tõ NG÷ TRONG V¡N NGHÞ LUËN 1. T×m hiÓu c¸c vÝ dô sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi. §Ò tμi : VÎ ®Ñp t©m hån Hå ChÝ Minh qua mét sè bμi th¬ cña tËp NhËt kÝ trong tï : ChiÒu tèi ; Gi¶i ®i sím ; Míi ra tï, tËp leo nói.

(1) Chóng ta h¼n ai còng nghe nãi vÒ tËp th¬ NhËt kÝ trong tï cña Hå ChÝ Minh.

TËp th¬ gåm nh÷ng bμi ®−îc B¸c lμm trong lóc nhμn rçi ë nhμ lao cùc khæ cña bän T−ëng Giíi Th¹ch. B¸c vèn ch¼ng thÝch lμm th¬ : “Ng©m th¬ ta vèn kh«ng ham...”. Nh−ng trong hoμn c¶nh nhμ tï khæ së, t¨m tèi, t©m hån t¸c gi¶ Hå ChÝ Minh vÉn mang mét vÎ ®Ñp lung linh. VÎ ®Ñp Êy thÓ hiÖn râ trong c¸c bμi th¬ : ChiÒu tèi ; Gi¶i ®i sím ; Míi ra tï, tËp leo nói.

(2) Nh¾c tíi sù nghiÖp s¸ng t¸c cña Hå ChÝ Minh, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi tËp th¬ NhËt kÝ trong tï. TËp th¬ ®−îc viÕt trong nh÷ng thêi kh¾c hiÕm hoi  ®−îc thanh nhμn bÊt ®¾c dÜ cña B¸c gi÷a chèn lao tï. Th¬ kh«ng ph¶i lμ môc ®Ých cao nhÊt cña ng−êi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng, nh− Ng−êi ®· tù b¹ch mét c¸ch thËt khiªm tèn : “Ng©m th¬ ta vèn kh«ng ham Nh−ng v× trong ngôc biÕt lμm chi ®©y ?”

Nh−ng nh÷ng vÇn th¬ vang lªn trong c¶nh tï ®μy, “tª t¸i g«ng cïm” l¹i lμ nh÷ng “vÇn th¬ thÐp” “mμ vÉn mªnh m«ng b¸t ng¸t t×nh”. Bëi lÏ, víi ng−êi nghÖ sÜ 

136

chiÕn sÜ Êy, chØ cã “th©n thÓ ë trong lao”, cßn tinh thÇn Ng−êi vÉn v−ît tho¸t qua chÊn song, qua xiÒng xÝch, qua d©y trãi cña nhμ tï. ChiÒu tèi ; Gi¶i ®i sím ; Míi ra tï, tËp leo nói,... lμ nh÷ng thi phÈm tiªu biÓu cho tinh thÇn ®ã.

Yªu cÇu : a) Cïng tr×nh bμy mét néi dung c¬ b¶n gièng nhau nh−ng c¸ch dïng tõ ng÷ trong hai vÝ dô trªn kh¸c nhau nh− thÕ nμo ? H·y chØ râ −u ®iÓm hoÆc nh−îc ®iÓm trong c¸ch dïng tõ ng÷ cña mçi vÝ dô. b) ChØ râ nh÷ng tõ ng÷ dïng kh«ng phï hîp víi ®èi t−îng nghÞ luËn trong c¸c vÝ dô trªn. Theo anh (chÞ), cã thÓ söa l¹i nh÷ng tõ ng÷ nμy nh− thÕ nμo ®Ó viÖc diÔn ®¹t ®¶m b¶o yªu cÇu cña v¨n nghÞ luËn mμ vÉn gi÷ nguyªn ®−îc ý chÝnh cña c©u v¨n, ®o¹n v¨n ? c) H·y viÕt mét ®o¹n v¨n cã néi dung c¬ b¶n t−¬ng tù nh− c¸c vÝ dô trªn nh−ng dïng mét sè tõ ng÷ kh¸c ®Ó thay ®æi c¸ch diÔn ®¹t.

2. T×m hiÓu ®o¹n trÝch sau vμ tr¶ lêi c©u hái nªu ë d−íi. Êy lμ Huy CËn ®ã  nh−ng mét thi sÜ “thiªn nhiªn” nh− chμng th× ë n¬i nμo ch¼ng ®−îc, ë thêi nay còng nh− ë thêi x−a ; chμng nh− kh«ng ë trong thêi gian mμ chØ ë trong kh«ng gian ; ng−êi ta muèn t−ëng linh hån Huy CËn lμ ®¸m m©y kia, lμ nçi h¾t hiu trong câi trêi, lμ h¬i giã nhí th−¬ng...

Trong th¬ ViÖt Nam, nghe bay dËy mét tiÕng ®Þch buån. Kh«ng ph¶i s¸o Thiªn Thai, kh«ng ph¶i ®iÖu ¸i t×nh, kh«ng ph¶i lêi li tao(1) kÓ chuyÖn mét c¸i “t«i” ; mμ Êy lμ mét b¶n ngËm ngïi dμi : cã ph¶i tiÕng ®×u hiu cña khãm tróc, b«ng lau ; cã ph¶i niÒm than van cña bê s«ng, b·i c¸t ; cã ph¶i mÆt tr¨ng mét m×nh ®ang c¶m th−¬ng cïng c¸c v× sao ?

(Xu©n DiÖu, Lêi tùa cho tËp Löa thiªng, NXB Héi Nhμ v¨n, Hμ Néi, 1995)

C©u hái : a) Nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm trong ®o¹n trÝch trªn cã t¸c dông biÓu hiÖn c¶m xóc cña ng−êi viÕt nh− thÕ nμo vμ gîi lªn ®iÒu g× vÒ ®èi t−îng nghÞ luËn ? b) S¾c th¸i biÓu c¶m cña c¸c tõ ng÷ ®ã cã phï hîp víi ®èi t−îng nghÞ luËn cña ®o¹n trÝch kh«ng ? T¹i sao ?

(1) Li tao : tªn mét t¸c phÈm tiªu biÓu cña nhμ th¬ Trung Quèc KhuÊt Nguyªn (340  278 tr−íc C«ng nguyªn) ; ë ®©y dïng ®Ó chØ th¬ ca, ©m nh¹c nãi chung.

137

3. ChØ ra nh÷ng tõ ng÷ dïng kh«ng phï hîp trong ®o¹n v¨n sau, thay thÕ b»ng c¸c tõ ng÷ thÝch hîp víi yªu cÇu cña v¨n nghÞ luËn vμ vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn. ViÕt l¹i ®o¹n v¨n sau khi ®· söa l¹i nh÷ng tõ ng÷ kh«ng thÝch hîp. §Ò bμi : Tr×nh bμy nh÷ng suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ mèi quan hÖ gi÷a linh hån vμ thÓ x¸c con ng−êi qua ®o¹n trÝch c¶nh VII cña vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt (L−u Quang Vò).

L−u Quang Vò lμ mét kÞch t¸c gia vÜ ®¹i. Vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt xøng ®¸ng lμ mét kiÖt t¸c trong kho tμng v¨n häc n−íc nhμ. Nhμ v¨n ®· nªu lªn mét vÊn ®Ò cã ý nghÜa s©u s¾c : sù tranh chÊp gi÷a linh hån vμ thÓ x¸c trong qu¸ tr×nh con ng−êi sèng vμ h−íng tíi sù hoμn thiÖn. Thùc ra, ng−êi ta ai mμ ch¼ng ph¶i sèng b»ng c¶ linh hån vμ thÓ x¸c. Linh hån cã cao khiÕt, ®Ñp ®Ï thÕ nμo còng ch¼ng lμ g× c¶ khi kh«ng cã thÓ x¸c. Anh chμng Tr−¬ng Ba trong vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt còng thÕ mμ th«i. Anh ta kh«ng thÓ sèng chØ b»ng phÇn hån. Nh−ng phÇn hån Êy, v× nh÷ng trí trªu, Ðo le cña sè phËn, l¹i bÞ nhËp vμo x¸c cña tªn hμng thÞt. Ch¼ng qua ®ã chØ lμ mét c¸i x¸c “©m u ®ui mï” nÕu kh«ng cã hån Tr−¬ng Ba. Nh−ng nã còng kh«ng ®Ó cho hån Tr−¬ng Ba ®−îc yªn mμ l¹i cßn lμm anh ta ph¸t bÖnh v× nh÷ng ®ßi hái, ham muèn qu¸ qu¾t cña nã.

4. Qua viÖc t×m hiÓu nh÷ng vÝ dô ®· nªu, theo anh (chÞ), khi sö dông tõ ng÷ trong v¨n nghÞ luËn cÇn chó ý nh÷ng yªu cÇu g× ?

II  C¸CH sö DôNG KÕT HîP C¸C KIÓU C¢U TRONG V¡N NGHÞ LUËN 1. T×m hiÓu c¸c vÝ dô sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi. §Ò bμi : Ph©n tÝch nh©n vËt Träng Thuû trong TruyÖn An D−¬ng V−¬ng vμ MÞ Ch©u  Träng Thuû.

(1) ë phÇn ®Çu truyÒn thuyÕt, khi Träng Thuû t×m c¸ch ®¸nh c¾p ná thÇn, nh÷ng ©m m−u vμ tham väng t¨m tèi x©m chiÕm con ng−êi chμng. Sau khi ®¹t ®−îc ©m m−u, phÇn con ng−êi trong chμng míi lªn tiÕng. Giê ®©y, chμng ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng mÊt m¸t lín. Chμng mÊt MÞ Ch©u, ng−êi vî hiÒn dÞu, ng©y th¬, hÕt lßng v× chång. §Õn lóc nμy chμng míi nhËn ra sù tμn khèc cña nh÷ng ©m m−u x©m l−îc mμ chμng lμ kÎ thõa hμnh vμ lμ thñ ph¹m. Träng Thuû lu«n nh×n thÊy h×nh bãng MÞ Ch©u n¬i giÕng n−íc v× chμng kh«ng muèn tin vμ kh«ng chÊp nhËn

138

c¸i chÕt cña nμng, còng v× thÕ chμng kh«ng thÓ tha thø cho b¶n th©n m×nh. Tuy ®· muén, nh−ng trong nçi ©n hËn, Träng Thuû ®μnh lùa chän c¸i chÕt ®Ó s¸m hèi vμ mong chuéc l¹i lçi lÇm, tù trõng ph¹t vμ thanh tÈy téi lçi.

(2) NÕu nh− tõ ®Çu truyÒn thuyÕt, khi Träng Thuû t×m c¸ch ®¸nh c¾p ná thÇn, nh÷ng ©m m−u vμ tham väng t¨m tèi x©m chiÕm con ng−êi chμng th× sau khi ©m m−u hoμn tÊt, phÇn con ng−êi trong chμng míi lªn tiÕng. Giê ®©y, Träng Thuû ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng mÊt m¸t lín. MÊt MÞ Ch©u  ng−êi vî hiÒn dÞu, ng©y th¬, hÕt lßng v× chång, chμng nhËn ra sù tμn khèc cña nh÷ng ©m m−u x©m l−îc mμ chμng lμ kÎ thõa hμnh, h¬n thÕ, chÝnh lμ thñ ph¹m. V× sao Träng Thuû lu«n nh×n thÊy h×nh bãng MÞ Ch©u n¬i giÕng n−íc ? V× chμng kh«ng muèn tin vμ kh«ng chÊp nhËn r»ng : “Nμng ®· chÕt !”. Kh«ng thÓ tha thø cho b¶n th©n m×nh, chμng ®· lùa chän c¸i chÕt. C¸i chÕt s¸m hèi. C¸i chÕt trong ©n hËn muén m»n. C¸i chÕt víi khao kh¸t ®−îc chuéc l¹i lçi lÇm. §ã chÝnh lμ c¸i chÕt cña sù tù trõng ph¹t. C¸i chÕt Êy cã gi¸ trÞ thanh tÈy nh÷ng téi lçi cña Träng Thuû.

Yªu cÇu : a) So s¸nh c¸ch sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u cña hai ®o¹n v¨n vμ chØ ra hiÖu qu¶ diÔn ®¹t cña c¸ch sö dông nμy. b) V× sao trong mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn nªn sö dông kÕt hîp nhiÒu kiÓu c©u kh¸c nhau ? c) §o¹n v¨n nμo trong hai ®o¹n v¨n trªn sö dông phÐp tu tõ có ph¸p ? §ã lμ nh÷ng phÐp tu tõ nμo ? Ph©n tÝch ng¾n gän hiÖu qu¶ cña nh÷ng phÐp tu tõ ®ã trong viÖc tr×nh bμy ®Ò tμi vμ biÓu hiÖn c¶m xóc cña ng−êi viÕt. d) V× sao trong bμi v¨n nghÞ luËn nªn sö dông mét sè phÐp tu tõ có ph¸p ?

C¸c phÐp tu tõ có ph¸p th−êng ®−îc sö dông trong v¨n nghÞ luËn lμ nh÷ng phÐp tu tõ nμo ? Nªu mét sè vÝ dô vμ ph©n tÝch ng¾n gän.

2. T×m hiÓu vÝ dô sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi.

C¸i lμng ThiÖn VÞnh trong th¬ NguyÔn BÝnh còng chØ lμ mét bãng m¬. Lμng ThiÖn VÞnh thËt cã gi÷a vïng chiªm khª mïa thèi ®Êt Nam §Þnh, Th¸i B×nh, ®©u ®©u còng x¬ x¸c n−íc tr¾ng ®ång, giã lïa sãng ®ång cên lªn, qu»n l¹i, lËt thuyÒn m¶ng, c¶ ®Õn ng−êi ra cøu lóa còng chÕt ®uèi. Mçi n¨m, mçi mïa, biÕt bao ng−êi ®· bá lμng ®i tha ph−¬ng. Nhμ th¬ bã gèi ngåi nh×n vμo trong ®ªm.

ChØ nghÜ l¹i còng ®· se lßng. Nhμ th¬ t−ëng t−îng, trªn nh÷ng khæ cùc Êy, phÊp phíi nh÷ng løa tuæi ®−¬ng t¬, hoa c¶i vμng th¸ng ch¹p, m−a d©y m−a dî, tr¨ng r»m s¸ng nh− ban ngμy vμ nh÷ng ®ªm chÌo h¸t...

139

Th¬ lμ niÒm khao kh¸t, lμ −íc nguyÖn cña con ng−êi. Khi ch−a quen NguyÔn BÝnh, t«i còng kh«ng thËt hiÓu ®−îc nh÷ng bμi th¬ viÕt vÒ ®ång quª cña NguyÔn BÝnh vμ còng ch−a ph©n biÖt ®−îc ®©u lμ chót lßng méc m¹c thiÕt tha cña ng−êi lμm th¬, ®©u lμ c¸i hoa hoÌ hoa sãi cña chμng trai quª ra tØnh.

(T« Hoμi, Lêi giíi thiÖu TuyÓn tËp NguyÔn BÝnh, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1986)

Yªu cÇu : a) Trong ®o¹n trÝch trªn, ng−êi viÕt chñ yÕu sö dông kiÓu c©u nμo cña tiÕng ViÖt ? KiÓu c©u ®ã cã hiÖu qu¶ thÕ nμo trong viÖc truyÒn ®¹t néi dung th«ng b¸o ? b) So s¸nh kiÓu c©u cña c©u v¨n “ChØ nghÜ l¹i còng ®· se lßng.” víi nh÷ng c©u kh¸c trong ®o¹n trÝch vμ ph©n tÝch ng¾n gän hiÖu qu¶ cña kiÓu c©u nμy trong viÖc truyÒn ®¹t néi dung th«ng b¸o vμ biÓu hiÖn c¶m xóc cña ng−êi viÕt.

3. ChØ râ nh÷ng nh−îc ®iÓm trong viÖc sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u cña c¸c ®o¹n v¨n sau vμ nªu c¸ch kh¾c phôc nh÷ng nh−îc ®iÓm ®ã ®Ó viÖc diÔn ®¹t néi dung s¸ng râ vμ linh ho¹t h¬n.

(1) Qua viÖc x©y dùng t×nh huèng, kh¾c ho¹ nh©n vËt vμ thÓ hiÖn t©m tr¹ng cïng víi viÖc sö dông h×nh ¶nh giμu ý nghÜa biÓu t−îng, gîi nh÷ng liªn t−ëng s©u s¾c cho ng−êi ®äc, NguyÔn Minh Ch©u ®· s¸ng t¹o nªn mét truyÖn ng¾n hay vμ ®Æc s¾c. Qua nh©n vËt NhÜ trong BÕn quª, nhμ v¨n ®· nãi lªn nh÷ng suy t−, tr¨n trë cña con ng−êi trong thêi kh¾c mong manh gi÷a sù sèng vμ c¸i chÕt.

Qua nh©n vËt nμy, t¸c gi¶ muèn nh¾n nhñ : h·y biÕt tr©n träng nh÷ng gi¸ trÞ, nh÷ng ®iÒu b×nh dÞ vμ gÇn gòi nhÊt trong cuéc ®êi.

(2) Kho tμng v¨n häc d©n gian ViÖt Nam rÊt ®å sé, gåm nh÷ng t¸c phÈm cña nhiÒu d©n téc trªn kh¾p miÒn ®Êt n−íc, víi nhiÒu thÓ lo¹i : thÇn tho¹i, sö thi, truyÒn thuyÕt, truyÖn cæ tÝch, ca dao, d©n ca,… cã gi¸ trÞ nhËn thøc, gi¸o dôc vμ thÈm mÜ to lín. Kho tμng v¨n häc d©n gian ViÖt Nam lμ cuèn “b¸ch khoa th−” vÒ cuéc sèng, cung cÊp cho nh©n d©n vèn hiÓu biÕt phong phó, toμn diÖn vÒ thÕ giíi tù nhiªn, con ng−êi vμ cuéc sèng. V¨n häc d©n gian gãp phÇn b¶o tån vμ nu«i d−ìng con ng−êi : c¸c t¸c phÈm v¨n häc d©n gian th−êng h−íng tíi ch©n, thiÖn, mÜ ; gãp phÇn x©y dùng vμ hoμn thiÖn nh©n c¸ch con ng−êi, gióp con ng−êi ph©n biÖt ®iÒu hay, ®iÒu dë, c¸i thiÖn, c¸i ¸c. Ngoμi ra, v¨n häc d©n gian cßn b¶o tån, g×n gi÷ tiÕng nãi chung, nÒn v¨n ho¸ d©n téc,

140

lμ c¬ së, nguån gèc cña v¨n häc viÕt trong suèt qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn v¨n häc ViÖt Nam. 4. Tõ nh÷ng néi dung ®· t×m hiÓu ë c¸c môc 1, 2, 3, theo anh (chÞ), khi sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u trong v¨n nghÞ luËn cÇn chó ý nh÷ng yªu cÇu g× ?

Ghi nhí Khi viÕt bμi v¨n nghÞ luËn, cÇn chó ý :

 VÒ c¸ch dïng tõ ng÷ : + Lùa chän tõ ng÷ chÝnh x¸c, phï hîp víi vÊn ®Ò cÇn nghÞ luËn ; tr¸nh dïng tõ l¹c phong c¸ch hoÆc nh÷ng tõ ng÷ s¸o rçng, cÇu k×. + KÕt hîp sö dông c¸c phÐp tu tõ tõ vùng vμ mét sè tõ ng÷ mang tÝnh biÓu c¶m, gîi h×nh t−îng ®Ó béc lé c¶m xóc phï hîp.  VÒ c¸ch sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u : + KÕt hîp mét sè kiÓu c©u trong ®o¹n, trong bμi ®Ó t¹o nªn giäng ®iÖu linh ho¹t, biÓu hiÖn c¶m xóc. + Sö dông c¸c phÐp tu tõ có ph¸p ®Ó t¹o nhÞp ®iÖu, nhÊn m¹nh râ h¬n th¸i ®é, c¶m xóc.

141

Hån Tr−¬ng Ba, da Hμng thÞt

L−u quang vò

(TrÝch) KÕt qu¶ cÇn ®¹t  C¶m nhËn ®−îc : bi kÞch cña con ng−êi khi bÞ ®Æt vμo nghÞch c¶nh ph¶i sèng nhê, sèng t¹m vμ tr¸i tù nhiªn khiÕn t©m hån nh©n hËu, thanh cao bÞ nhiÔm ®éc vμ tha ho¸ tr−íc sù lÊn ¸t cña thÓ x¸c th« lç, phμm tôc ; vÎ ®Ñp t©m hån ng−êi lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh chèng l¹i sù gi¶ t¹o vμ dung tôc, b¶o vÖ quyÒn ®−îc sèng ®Ých thùc vμ kh¸t väng hoμn thiÖn nh©n c¸ch.  ThÊy ®−îc kÞch L−u Quang Vò ®Æc s¾c trªn nhiÒu ph−¬ng diÖn : sù hÊp dÉn cña kÞch b¶n v¨n häc vμ nghÖ thuËt s©n khÊu, sù kÕt hîp gi÷a tÝnh hiÖn ®¹i víi c¸c gi¸ trÞ truyÒn thèng, sù phª ph¸n m¹nh mÏ, quyÕt liÖt vμ chÊt tr÷ t×nh ®»m th¾m, bay bæng.

TiÓu dÉn L−u Quang Vò (1948  1988), quª gèc ë §μ N½ng, sinh t¹i Phó Thä trong mét gia ®×nh trÝ thøc, cha lμ nhμ viÕt kÞch L−u Quang ThuËn, nªn thiªn h−íng vμ n¨ng khiÕu nghÖ thuËt cña «ng ®· sím béc lé tõ nhá. Tõ n¨m 1965 ®Õn n¨m 1970, «ng vμo bé ®éi, phôc vô trong qu©n chñng Phßng kh«ng  Kh«ng qu©n. Tõ n¨m 1970 ®Õn n¨m 1978 «ng xuÊt ngò vμ lμm ®ñ mäi nghÒ ®Ó m−u sinh, nh− lμm hîp ®ång cho Nhμ xuÊt b¶n Gi¶i phãng, chÊm c«ng trong mét ®éi cÇu ®−êng, vÏ pa-n«, ¸p-phÝch,... Tõ n¨m 1978 ®Õn n¨m 1988, «ng lμ biªn tËp viªn t¹p chÝ S©n khÊu vμ b¾t ®Çu s¸ng t¸c kÞch nãi  víi vë kÞch ®Çu tay Sèng m·i tuæi 17 (viÕt l¹i theo kÞch b¶n cña Vò Duy Kú). Nh−ng sau ®ã, mét nguån lùc s¸ng t¹o ®ét khëi m¹nh mÏ ®· bïng ch¸y d−íi ngßi bót L−u Quang Vò. Víi nh÷ng vë kÞch g©y chÊn ®éng d− luËn nh− : L−u quang vò

Lêi nãi dèi cuèi cïng, Nμng Xi-ta, ChÕt cho ®iÒu ch−a cã, NÕu anh kh«ng ®èt löa, Lêi thÒ thø 9, Kho¶nh kh¾c vμ v« tËn, BÖnh

sÜ, T«i vμ chóng ta,... L−u Quang Vò kh«ng chØ trë thμnh mét hiÖn t−îng ®Æc biÖt cña s©n khÊu kÞch tr−êng nh÷ng n¨m t¸m m−¬i cña thÕ kØ XX mμ cßn ®−îc coi lμ mét trong nh÷ng nhμ so¹n kÞch tμi n¨ng nhÊt cña nÒn v¨n häc nghÖ thuËt ViÖt Nam hiÖn ®¹i. ¤ng qua ®êi gi÷a lóc tμi n¨ng

142

®ang vμo ®é chÝn, ngμy 29  8  1988, trong mét tai n¹n « t« trªn quèc lé 5 cïng víi ng−êi b¹n ®êi lμ nhμ th¬ Xu©n Quúnh vμ con trai L−u Quúnh Th¬.

Tr−íc khi ®Õn víi thÓ lo¹i kÞch nãi, L−u Quang Vò tõng lμm th¬, s¸ng t¸c truyÖn ng¾n, vÏ tranh. Th¬ L−u Quang Vò kh«ng s¾c s¶o vμ d÷ déi nh− kÞch nh−ng giμu c¶m xóc, tr¨n trë, kh¸t khao. RÊt nhiÒu bμi th¬ cña «ng ®−îc b¹n ®äc yªu thÝch nh− : Vμ anh tån t¹i, TiÕng ViÖt, V−ên trong phè, BÇy ong trong ®ªm s©u,... ¤ng cßn lμ t¸c gi¶ cña mét sè truyÖn ng¾n mang ®Ëm phong c¸ch riªng. T¸c phÈm chÝnh : H−¬ng c©y (th¬, 1968  in chung trong tËp H−¬ng c©y  BÕp löa), M©y tr¾ng cña ®êi t«i (th¬, 1989), BÇy ong trong ®ªm s©u (th¬, 1993) cïng nhiÒu bμi thkh¸c ch−a ®−îc in thμnh tËp vμ mét tËp tiÓu luËn : DiÔn viªn vμ s©n khÊu (tiÓu luËn, 1979  in chung). N¨m 2000 «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt.

Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt (viÕt n¨m 1981 nh−ng ®Õn n¨m 1984 míi ra m¾t c«ng chóng) lμ mét trong nh÷ng vë kÞch ®Æc s¾c nhÊt cña L−u Quang Vò, ®· c«ng diÔn nhiÒu lÇn trªn s©n khÊu trong vμ ngoμi n−íc. Tõ mét cèt truyÖn d©n gian, L−u Quang Vò ®· x©y dùng thμnh mét vë kÞch nãi hiÖn ®¹i, ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò míi mÎ, cã ý nghÜa t− t−ëng, triÕt lÝ vμ nh©n v¨n s©u s¾c. (Tãm t¾t néi dung : Tr−¬ng Ba giái ®¸nh cê bÞ Nam Tμo b¾t chÕt nhÇm. V× muèn söa sai, nªn Nam Tμo vμ §Õ ThÝch cho hån Tr−¬ng Ba sèng l¹i, nhËp vμo x¸c hμng thÞt võa míi chÕt.

Tró nhê linh hån trong thÓ x¸c hμng thÞt, Tr−¬ng Ba gÆp rÊt nhiÒu phiÒn to¸i : lÝ tr−ëng s¸ch nhiÔu, chÞ hμng thÞt ®ßi chång, gia ®×nh Tr−¬ng Ba còng c¶m thÊy xa l¹... mμ b¶n th©n Tr−¬ng Ba th× ®au khæ v× ph¶i sèng tr¸i tù nhiªn, gi¶ t¹o. §Æc biÖt th©n x¸c hμng thÞt lμm Tr−¬ng Ba nhiÔm mét sè thãi xÊu vμ cã nh÷ng nhu cÇu vèn kh«ng ph¶i cña chÝnh b¶n th©n «ng. Tr−íc nguy c¬ tha ho¸ vÒ nh©n c¸ch vμ sù phiÒn to¸i do m−în th©n x¸c cña kÎ kh¸c, Tr−¬ng Ba quyÕt ®Þnh tr¶ l¹i x¸c cho hμng thÞt vμ chÊp nhËn c¸i chÕt.)

V¨n b¶n d−íi ®©y trÝch tõ c¶nh VII vμ ®o¹n kÕt cña vë kÞch.

V¨n b¶n VII Nhμ tr−¬ng Ba Tãm l−îc c¸c líp (Tr−¬ng Ba  Tr−ëng Ho¹t ; Tr−¬ng Ba  lÝ tr−ëng  con trai Tr−¬ng Ba ; Tr−¬ng Ba  con d©u  ch¸u g¸i) : Tr−ëng Ho¹t sang nhμ Tr−¬ng Ba, phª ph¸n Tr−¬ng Ba d¹o nμy ®æi tÝnh, ®æi nÕt. LÝ tr−ëng l¹i ®Õn s¸ch nhiÔu. Con trai tá ra h− háng h¬n. Ch¸u g¸i kh«ng nhËn «ng. Con d©u than phiÒn bè chång thay ®æi. Tr−¬ng Ba rÊt ®au khæ.

Hån Tr−¬ng Ba : (ngåi «m ®Çu mét håi l©u råi ®øng vôt dËy) Kh«ng ! Kh«ng !

T«i kh«ng muèn sèng nh− thÕ nμy m·i ! (nh×n ch©n tay, th©n thÓ) T«i ch¸n c¸i chç ë kh«ng ph¶i cña t«i nμy l¾m råi, ch¸n l¾m råi ! C¸i th©n thÓ kÒnh cμng th« lç nμy, ta b¾t ®Çu sî mi, ta chØ muèn rêi xa mi tøc kh¾c ! NÕu c¸i hån cña ta cã h×nh thï riªng nhØ, ®Ó nã ®−îc t¸ch ra khái c¸i x¸c nμy, dï chØ mét l¸t !

143

(Tíi ®©y, b¾t ®Çu líp kÞch “Cuéc ®èi tho¹i gi÷a Hån vμ X¸c”. Trªn s©n khÊu, hån Tr−¬ng Ba t¸ch ra khái x¸c anh hμng thÞt vμ hiÖn h×nh lê mê trong d¸ng nh©n vËt Tr−¬ng Ba thËt. Th©n x¸c b»ng thÞt vÉn ngåi nguyªn trªn châng vμ lóc nμy chØ cßn lμ th©n x¸c.)

X¸c hμng thÞt : (b¾t ®Çu) V« Ých, c¸i linh hån mê nh¹t cña «ng Tr−¬ng Ba khèn khæ kia ¬i, «ng kh«ng t¸ch ra khái t«i ®−îc ®©u, dï t«i chØ lμ th©n x¸c...

Hån Tr−¬ng Ba : A, mμy còng biÕt nãi kia μ ? V« lÝ, mμy kh«ng thÓ biÕt nãi !

Mμy kh«ng cã tiÕng nãi, mμ chØ lμ x¸c thÞt ©m u ®ui mï...

X¸c hμng thÞt : Cã ®Êy ! X¸c thÞt cã tiÕng nãi ®Êy ! ¤ng ®· biÕt tiÕng nãi cña t«i råi, ®· lu«n lu«n bÞ tiÕng nãi Êy sai khiÕn. ChÝnh v× ©m u, ®ui mï mμ t«i cã søc m¹nh ghª gím, l¾m khi ¸t c¶ c¸i linh hån cao khiÕt cña «ng ®Êy !

Hån Tr−¬ng Ba : Nãi l¸o ! Mμy chØ lμ c¸i vá bªn ngoμi, kh«ng cã ý nghÜa g× hÕt, kh«ng cã t− t−ëng, kh«ng cã c¶m xóc !

X¸c hμng thÞt : Cã thËt thÕ kh«ng ?

Hån Tr−¬ng Ba : HoÆc nÕu cã, th× chØ lμ nh÷ng thø thÊp kÐm, mμ bÊt cø con thó nμo còng cã ®−îc : thÌm ¨n ngon, thÌm r−îu thÞt...

X¸c hμng thÞt : TÊt nhiªn, tÊt nhiªn. Sao «ng kh«ng kÓ tiÕp : Khi «ng ë bªn nhμ t«i... Khi «ng ®øng bªn c¹nh vî t«i, tay ch©n run rÈy, h¬i thë nãng rùc, cæ nghÑn l¹i... §ªm h«m ®ã, suýt n÷a th×...

Hån Tr−¬ng Ba : Im ®i ! §Êy lμ mμy chø, ch©n tay mμy, h¬i thë cña mμy...

X¸c hμng thÞt : Th× t«i cã ghen ®©u ! Ai l¹i ghen víi chÝnh th©n thÓ m×nh nhØ ! T«i chØ tr¸ch lμ sao ®ªm Êy «ng l¹i tù d−ng bá ch¹y, hoμi cña !... Nμy, nh−ng ta nªn thμnh thËt víi nhau mét chót : Ch¼ng lÏ «ng kh«ng xao xuyÕn chót g× ? Hμ hμ, c¸i mãn tiÕt canh, cæ hò, khÊu ®u«i, vμ ®ñ c¸c thø thó vÞ kh¸c kh«ng lμm hån «ng l©ng l©ng c¶m xóc sao ? §Ó tho¶ m·n t«i, ch¼ng lÏ «ng kh«ng tham dù vμo chót ®Ønh g× ? Nμo, h·y thμnh thËt tr¶ lêi !

Hån Tr−¬ng Ba : Ta... ta... ®· b¶o mμy im ®i !

X¸c hμng thÞt : Râ lμ «ng kh«ng d¸m tr¶ lêi. GiÊu ai chø kh«ng thÓ giÊu t«i ®−îc ! Hai ta ®· hoμ víi nhau lμm mét råi !

Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng ! Ta vÉn cã mét ®êi sèng riªng : nguyªn vÑn, trong s¹ch, th¼ng th¾n...

X¸c hμng thÞt : Nùc c−êi thËt ! Khi «ng ph¶i tån t¹i nhê t«i, chiÒu theo nh÷ng ®ßi hái cña t«i, mμ cßn nhËn lμ nguyªn vÑn, trong s¹ch, th¼ng th¾n !

144

Hån Tr−¬ng Ba : (bÞt tai l¹i) Ta kh«ng muèn nghe mμy n÷a !

X¸c hμng thÞt : (l¾c ®Çu) ¤ng cø viÖc bÞt tai l¹i ! Ch¼ng cã c¸ch nμo chèi bá t«i ®−îc ®©u ! Mμ ®¸ng lÏ «ng ph¶i c¶m ¬n t«i. T«i ®· cho «ng søc m¹nh. ¤ng cã nhí h«m «ng t¸t th»ng con «ng toÐ m¸u måm m¸u mòi kh«ng ? C¬n giËn cña «ng l¹i cã thªm søc m¹nh cña t«i... Ha ha !

Hån Tr−¬ng Ba : Ta cÇn g× ®Õn c¸i søc m¹nh lμm ta trë thμnh tμn b¹o.

X¸c hμng thÞt : Nh−ng t«i lμ c¸i hoμn c¶nh mμ «ng buéc ph¶i quy phôc ! §©u ph¶i lçi t¹i t«i... (buån rÇu) Sao «ng cã vÎ khinh th−êng t«i thÕ nhØ ? T«i còng ®¸ng ®−îc quý träng chø ! T«i lμ c¸i b×nh ®Ó chøa ®ùng linh hån. Nhê t«i mμ «ng cã thÓ lμm lông, cuèc xíi. ¤ng nh×n ng¾m trêi ®Êt, c©y cèi, nh÷ng ng−êi th©n... Nhê cã ®«i m¾t cña t«i, «ng c¶m nhËn thÕ giíi nμy qua nh÷ng gi¸c quan cña t«i... Khi muèn hμnh h¹ t©m hån con ng−êi, ng−êi ta xóc ph¹m thÓ x¸c... Nh÷ng vÞ l¾m ch÷ nhiÒu s¸ch nh− c¸c «ng lμ hay vin vμo cí t©m hån lμ quý, khuyªn con ng−êi ta sèng v× phÇn hån, ®Ó råi bá bª cho th©n x¸c hä m·i khæ së, nhÕch nh¸c... Mçi b÷a t«i ®ßi ¨n t¸m, chÝn b¸t c¬m, t«i thÌm ¨n thÞt, hái cã g× lμ téi lçi nμo ? Lçi lμ ë chç kh«ng cã ®ñ t¸m, chÝn b¸t c¬m cho t«i ¨n chø !

Hån Tr−¬ng Ba : Nh−ng... Nh−ng...

X¸c hμng thÞt : H·y c«ng b»ng h¬n, «ng Tr−¬ng Ba ¹ ! Tõ n·y tíi giê chØ cã «ng nÆng lêi víi t«i, chø t«i th× vÉn nh· nhÆn víi «ng ®Êy chø. (th× thÇm) T«i rÊt biÕt c¸ch chiÒu chuéng linh hån...

Hån Tr−¬ng Ba : ChiÒu chuéng ?

X¸c hμng thÞt : Chø sao ? T«i th«ng c¶m víi nh÷ng “trß ch¬i t©m hån cña «ng”. NghÜa lμ : Nh÷ng lóc mét m×nh mét bãng, «ng cø viÖc nghÜ r»ng «ng cã mét t©m hån bªn trong cao khiÕt, ch¼ng qua v× hoμn c¶nh, v× ®Ó sèng mμ «ng ph¶i nh©n nh−îng t«i. Lμm xong ®iÒu xÊu g× «ng cø viÖc ®æ téi cho t«i, ®Ó «ng ®−îc thanh th¶n. T«i biÕt : CÇn ph¶i ®Ó cho tÝnh tù ¸i cña «ng ®−îc ve vuèt.

T©m hån lμ thø l¾m sÜ diÖn ! Hμ hμ, miÔn lμ... «ng vÉn lμm ®ñ mäi viÖc ®Ó tho¶ m·n nh÷ng thÌm kh¸t cña t«i !

Hån Tr−¬ng Ba : LÝ lÏ cña anh thËt ti tiÖn !

X¸c hμng thÞt : Êy ®Êy, «ng b¾t ®Çu gäi t«i lμ anh råi ®Êy ! Cã ph¶i lÝ lÏ cña t«i ®©u, t«i chØ nh¾c l¹i nh÷ng ®iÒu «ng vÉn tù nãi víi m×nh vμ víi ng−êi kh¸c ®Êy chø ! §· b¶o chóng ta tuy hai mμ mét !

Hån Tr−¬ng Ba : (nh− tuyÖt väng) Trêi !

145

X¸c hμng thÞt : (an ñi) ¤ng ®õng nªn tù d»n vÆt lμm g× ! T«i ®©u muèn lμm khæ «ng, bëi t«i còng rÊt cÇn ®Õn «ng. Th«i, ®õng c·i cä nhau n÷a ! Ch¼ng cßn c¸ch nμo kh¸c ®©u ! Ph¶i sèng hoμ thuËn víi nhau th«i ! C¸i hån vÝa −¬ng b−íng cña t«i ¬i, h·y vÒ víi t«i nμy !

(Hån Tr−¬ng Ba bÇn thÇn nhËp l¹i vμo x¸c hμng thÞt. Trªn s©n khÊu, nh©n vËt Tr−¬ng Ba biÕn ®i. ChØ cßn l¹i x¸c hμng thÞt mang hån Tr−¬ng Ba ngåi lÆng lÏ bªn châng... Vî Tr−¬ng Ba vμo.)

Vî Tr−¬ng Ba : C¸i G¸i ch−a vÒ h¶ «ng ?

Hån Tr−¬ng Ba : (thÉn thê) Ch−a.

Vî Tr−¬ng Ba : Nã sang nhμ cu TÞ tõ sím. Cu TÞ bÞ èm nÆng.

Hån Tr−¬ng Ba : èm nÆng ? VËy mμ t«i kh«ng biÕt !

Vî Tr−¬ng Ba : «ng b©y giê cßn biÕt ®Õn ai n÷a ! Cu TÞ èm thËp tö nhÊt sinh, tõ ®ªm qua tíi giê b¾t ®Çu mª man, mÑ nã khãc ®á con m¾t. Khæ ! Th»ng bÐ ngoan lμ thÕ ! C¸i G¸i th−¬ng b¹n, ng¬ ngÈn c¶ ng−êi... Kh«ng hiÓu th»ng bÐ cã qua khái ®−îc kh«ng, khÐo mμ... (mét l¸t) C¸i th©n t«i th× sao trêi l¹i kh«ng b¾t ®i cho r¶nh !

Hån Tr−¬ng Ba : Sao bμ l¹i nãi thÕ ?

Vî Tr−¬ng Ba : (nghÜ ngîi) T«i nãi thËt ®Êy... «ng Tr−¬ng Ba ¹, t«i ®· nghÜ kÜ : Cã lÏ t«i ph¶i ®i...

Hån Tr−¬ng Ba : §i ®©u ?

Vî Tr−¬ng Ba : Ch−a biÕt ! §i cÊy thuª lμm m−ín ë ®©u còng ®−îc... ®i biÖt... (r−ng r−ng). §Ó «ng ®−îc th¶nh th¬i... víi c« vî ng−êi hμng thÞt... Cßn h¬n lμ thÕ nμy... (khãc) Hån Tr−¬ng Ba : Bμ ! (sau mét håi l©u) Sao l¹i ®Õn n«ng nçi nμy ?

Vî Tr−¬ng Ba : T«i biÕt, «ng vèn lμ ng−êi hÕt lßng th−¬ng yªu vî con... ChØ t¹i b©y giê... (khãc) ¤ng ®©u cßn lμ «ng, ®©u cßn lμ «ng Tr−¬ng Ba lμm v−ên ngμy x−a, «ng biÕt kh«ng : Th»ng C¶ ®· quyÕt ®Þnh døt kho¸t sÏ b¸n khu v−ên ®Ó cã tiÒn më thªm vèn liÕng cöa hμng thÞt.

Hån Tr−¬ng Ba : ThËt sao ? Kh«ng ®−îc !

Vî Tr−¬ng Ba : «ng b¶o kh«ng ®−îc nh−ng t«i biÕt råi sù thÓ sÏ cø dÉn ®Õn nh− vËy, «ng sÏ ®μnh −ng chÞu nh− vËy... Th«i tuú «ng, t«i chØ muèn «ng ®−îc th¶nh th¬i sung s−íng... T«i kh«ng cßn gióp g× «ng ®−îc, tèt nhÊt lμ... lμ... kh«ng cã t«i n÷a, còng nh− kh«ng cã khu v−ên n÷a ! (bá ra)

146

Hån Tr−¬ng Ba : Bμ ! (ngåi xuèng, tay «m ®Çu).

(Khi Hån Tr−¬ng Ba ngÈng lªn th× ®· thÊy c¸i G¸i ®øng tr−íc mÆt víi c¸i nh×n lÆng lÏ, soi mãi.)

Hån Tr−¬ng Ba : (nh− cÇu cøu) G¸i, ch¸u...

C¸i G¸i : (lïi l¹i) T«i kh«ng ph¶i lμ ch¸u cña «ng !

Hån Tr−¬ng Ba : (nhÉn nhôc) G¸i, råi lín lªn ch¸u sÏ hiÓu... «ng ®óng lμ «ng néi ch¸u...

C¸i G¸i : ¤ng néi t«i chÕt råi. NÕu «ng néi t«i hiÖn vÒ ®−îc, hån «ng néi t«i sÏ bãp cæ «ng ! ¤ng d¸m nhËn lμ «ng néi, d¸m ®ông vμo c©y cèi trong v−ên cña «ng néi t«i.

Hån Tr−¬ng Ba : Dï sao... Ch¸u... S¸ng nμo «ng còng ra cuèc xíi ch¨m chót c©y cèi ngoμi v−ên, ch¸u kh«ng thÊy sao : ChØ cã «ng néi ch¸u míi biÕt quý c©y nh− thÕ...

C¸i G¸i : Quý c©y ! Hõ, t«i ph¶i r×nh lóc nμy, c¶ nhμ ®i v¾ng hÕt ®Ó ®Õn nãi víi «ng : Tõ nay «ng kh«ng ®−îc ®éng vμo c©y cèi trong v−ên «ng t«i n÷a ! ¤ng mμ quý c©y μ ? S¸ng qua, t«i ®Ó ý lóc «ng chiÕt c©y cam, bμn tay giÕt lîn cña «ng lμm g·y tiÖt c¸i chåi non, ch©n «ng to bÌ nh− c¸i xÎng, giÉm lªn n¸t c¶ c©y s©m quý míi −¬m ! ¤ng néi ®êi nμo th« lç phò phμng nh− vËy !

Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng kh«ng dÌ... §Êy lμ... t¹i...

C¸i G¸i : Cßn c¸i diÒu cña cu TÞ n÷a, chiÒu h«m kia nã mang diÒu sang ®©y ch¬i, «ng cÇm lÊy ®ßi ch÷a cho nã, thÕ lμ «ng lμm g·y c¶ nan, r¸ch c¶ giÊy, háng mÊt c¸i diÒu ®Ñp mμ cu TÞ rÊt quý ! Lóc n·y, trong c¬n sèt mª man, cu TÞ cø khãc b¾t ®Òn c¸i diÒu, nã tiÕc...

Hån Tr−¬ng Ba : ThÕ − ? Khæ qu¸...

C¸i G¸i : §õng vê ! ChÝnh «ng lμm cu TÞ thªm khæ th× cã ! Cu TÞ nã còng rÊt ghÐt «ng ! ¤ng xÊu l¾m, ¸c l¾m ! Cót ®i ! L·o ®å tÓ, cót ®i ! (võa khãc võa ch¹y vôt ®i) (ChÞ con d©u Tr−¬ng Ba ë trong nhμ ra, nghe thÊy nh÷ng lêi cuèi cïng cña c¸i G¸i.)

ChÞ con d©u : (gäi theo con) G¸i, quay l¹i ®©y, G¸i ! (nh×n thÊy Hån Tr−¬ng Ba ®ang run rÈy, liÒn ®i tíi bªn c¹nh) ThÇy, thÇy ®õng giËn con trÎ... Nã rÊt yªu th−¬ng «ng néi. §ªm nμo nã còng khãc th−¬ng «ng... Nã cÊt gi÷ n©ng niu tõng chót kØ niÖm cña «ng : ®«i guèc gç, bã ®ãm thuèc lμo, nhÊt lμ nh÷ng c©y

147

thuèc trong v−ên... ChØ t¹i nã nghÜ thÇy kh«ng ph¶i lμ «ng néi cña nã, con dç dμnh thÕ nμo nã còng kh«ng nghe... (r−ng r−ng) Khæ th©n thÇy...

Hån Tr−¬ng Ba : §Õn lóc nμy, c¶ nhμ chØ cßn m×nh con vÉn th−¬ng thÇy nh− x−a.

ChÞ con d©u : H¬n x−a n÷a, th−a thÇy. H¬n c¶ h«m thÇy míi tõ nhμ ng−êi hμng thÞt trë vÒ. Bëi con biÕt giê thÇy khæ h¬n x−a nhiÒu l¾m... (khÏ) Mμ u con còng khæ h¬n nhiÒu l¾m. U ®· ®Þnh bá ®i ®©u thËt xa, cho thÇy ®−îc th¶nh th¬i. Nhμ ta nh− s¾p tan hoang ra c¶...

Hån Tr−¬ng Ba : ThÇy ®· lμm u khæ. Cã lÏ c¸i ngμy u ch«n x¸c thÇy xuèng ®Êt, t−ëng thÇy ®· chÕt h¼n, u còng kh«ng khæ b»ng b©y giê.

ChÞ con d©u : ThÇy b¶o con : C¸i bªn ngoμi lμ kh«ng ®¸ng kÓ, chØ cã c¸i bªn trong, nh−ng thÇy ¬i, con sî l¾m, bëi con c¶m thÊy, ®au ®ín thÊy... mçi ngμy thÇy mét ®æi kh¸c dÇn, mÊt m¸t dÇn, tÊt c¶ cø nh− lÖch l¹c, nhoμ mê dÇn ®i, ®Õn nçi cã lóc chÝnh con còng kh«ng nhËn ra thÇy n÷a... Con cμng th−¬ng thÇy, nh−ng thÇy ¬i, lμm sao, lμm sao gi÷ ®−îc thÇy ë l¹i, hiÒn hËu, vui vÎ, tèt lμnh nh− thÇy cña chóng con x−a kia ? Lμm thÕ nμo, thÇy ¬i ?

Hån Tr−¬ng Ba : (mÆt lÆng ng¾t nh− t¶ng ®¸) Giê th× c¶ con còng...

ChÞ con d©u : ThÇy ®õng giËn nÕu con ®· nãi ®iÒu g× kh«ng ph¶i.

Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng, ta kh«ng giËn. C¶m ¬n con ®· nãi thËt. B©y giê th×... ®i ®i, cho ta ®−îc ngåi yªn mét l¸t. §i ®i !

(ChÞ con d©u tõ tõ lui ra.)

Hån Tr−¬ng Ba : (mét m×nh) Mμy ®· th¾ng thÕ råi ®Êy, c¸i th©n x¸c kh«ng ph¶i cña ta ¹, mμy ®· t×m ®−îc ®ñ mäi c¸ch ®Ó lÊn ¸t ta... (sau mét l¸t) Nh−ng lÏ nμo ta l¹i chÞu thua mμy, khuÊt phôc mμy vμ tù ®¸nh mÊt m×nh ? “Ch¼ng cßn c¸ch nμo kh¸c” ! Mμy nãi nh− thÕ h¶ ? Nh−ng cã thËt lμ kh«ng cßn c¸ch nμo kh¸c ? Kh«ng cÇn ®Õn c¸i ®êi sèng do mμy mang l¹i ! Kh«ng cÇn ! (§øng dËy, lËp cËp nh−ng qu¶ quyÕt, ®Õn bªn cét nhμ, lÊy mét nÐn h−¬ng ch©m löa, th¾p lªn. §Õ ThÝch xuÊt hiÖn.) §Õ ThÝch : ¤ng Tr−¬ng Ba ! (thÊy vÎ nhît nh¹t cña Hån Tr−¬ng Ba) ¤ng cã èm ®au g× kh«ng ? Mét tuÇn nay t«i bÞ canh gi÷ chÆt qu¸, kh«ng xuèng ®¸nh cê víi «ng ®−îc, nh−ng «ng ®èt h−¬ng gäi, ®o¸n lμ «ng cã chuyÖn khÈn, t«i liÒu m¹ng xuèng ngay. Cã viÖc g× thÕ ?

148

Hån Tr−¬ng Ba : (sau mét l¸t) ¤ng §Õ ThÝch ¹, t«i kh«ng thÓ tiÕp tôc mang th©n anh hμng thÞt ®−îc n÷a, kh«ng thÓ ®−îc ! §Õ ThÝch : Sao thÕ ? Cã g× kh«ng æn ®©u !

Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng thÓ bªn trong mét ®»ng, bªn ngoμi mét nÎo ®−îc.

T«i muèn ®−îc lμ t«i toμn vÑn. §Õ ThÝch : ThÕ «ng ngì tÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu ®−îc lμ m×nh toμn vÑn c¶ − ?

Ngay c¶ t«i ®©y. ë bªn ngoμi, t«i ®©u cã ®−îc sèng theo nh÷ng ®iÒu t«i nghÜ bªn trong. Mμ c¶ Ngäc Hoμng n÷a, chÝnh ng−êi l¾m khi còng ph¶i khu«n Ðp m×nh cho xøng víi danh vÞ Ngäc Hoμng. D−íi ®Êt, trªn trêi ®Òu thÕ c¶, n÷a lμ «ng. ¤ng ®· bÞ g¹ch tªn khái sæ Nam Tμo. Th©n thÓ thËt cña «ng ®· tan r÷a trong bïn ®Êt, cßn chót h×nh thï g× cña «ng ®©u !

Hån Tr−¬ng Ba : Sèng nhê vμo ®å ®¹c, cña c¶i ng−êi kh¸c, ®· lμ chuyÖn kh«ng nªn, ®»ng nμy ®Õn c¸i th©n t«i còng ph¶i sèng nhê anh hμng thÞt. ¤ng chØ nghÜ ®¬n gi¶n lμ cho t«i sèng, nh−ng sèng nh− thÕ nμo th× «ng ch¼ng cÇn biÕt ! §Õ ThÝch : (kh«ng hiÓu) Nh−ng mμ «ng muèn g× ?

Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng tõng nãi : NÕu th©n thÓ ng−êi chÕt cßn nguyªn vÑn, «ng cã thÓ lμm cho hån ng−êi ®ã trë vÒ. Th× ®©y, (chØ vμo ng−êi m×nh) th©n thÓ anh hμng thÞt cßn lμnh lÆn nguyªn xi ®©y, t«i tr¶ l¹i cho anh ta. ¤ng h·y lμm cho hån anh ta ®−îc sèng l¹i víi th©n x¸c nμy. §Õ ThÝch : Sao l¹i cã thÓ ®æi t©m hån ®¸ng quý cña b¸c lÊy chç cho c¸i phÇn hån tÇm th−êng cña anh hμng thÞt ?

Hån Tr−¬ng Ba : TÇm th−êng, nh−ng ®óng lμ cña anh ta, sÏ sèng hoμ thuËn ®−îc víi th©n anh ta, chóng sinh ra lμ ®Ó sèng víi nhau. V¶ l¹i, cßn... cßn chÞ vî anh ta n÷a... chÞ ta thËt ®¸ng th−¬ng ! §Õ ThÝch : Nh−ng thÕ hån «ng muèn tró vμo ®©u ?

Hån Tr−¬ng Ba : ë ®©u còng ®−îc, chø kh«ng ë ®©y n÷a. NÕu «ng kh«ng gióp, t«i sÏ... t«i sÏ... nh¶y xuèng s«ng hay ®©m mét nh¸t dao vμo cæ, lóc ®ã th× hån t«i ch¼ng cßn, x¸c anh hμng thÞt còng mÊt... §Õ ThÝch : Sao «ng l¹i tÝnh n−íc Êy ! R¾c rèi thËt ! T«i ®· ph¹m phÐp giêi mét lÇn. Trªn thiªn ®×nh ng−êi ta cßn ®ang treo téi t«i ®Êy ®Ó chê xÐt xö. T«i ch¼ng sî, hä do¹ thÕ chø ch−a ch¾c ®· lμm g× ®−îc t«i. TrÞ téi hÕt tiªn hÕt thÇn th× lÊy g× cho d©n chóng hä thê ! C¸i khã nghÜ b©y giê lμ s¾p xÕp cho hån «ng nhËp vμo ®©u ®©y ? (®i l¹i, suy nghÜ, bçng l¾ng nghe) Cã tiÕng khãc ran lªn tõ ®©u Êy nhØ ? Tõ nhμ ai ?

149

Hån Tr−¬ng Ba : (còng nh×n ra ngoμi) Tõ phÝa nhμ chÞ Lôa mÑ cu TÞ.

Th»ng cu TÞ ®ang èm nÆng... Trêi, hay lμ...

(C¸i G¸i ch¹y vμo nhμ, n−íc m¾t ®Çm ®×a.)

C¸i G¸i : (gäi thÊt thanh) MÑ ¬i, mÑ ¬i ! Cu TÞ... cu TÞ... chÕt råi ! (Oμ khãc, råi ch¹y ®i, chÞ con d©u ch¹y theo.) §Õ ThÝch : (nh×n ra ngoμi) C¸i nhμ sau rÆng cau kia ph¶i kh«ng ? T«i võa thÊy hån th»ng bÐ bay vôt lªn khái m¸i nhμ, tan mê ra nh− mét lμn s−¬ng máng... Cu TÞ lμ ®øa trÎ nh− thÕ nμo ?

Hån Tr−¬ng Ba : Con trai ®éc nhÊt cña chÞ Lôa. Nã lμ b¹n th©n cña c¸i G¸i nhμ t«i. Th»ng bÐ ngoan l¾m, kh«n l¾m. T«i rÊt quý nã mμ nã còng rÊt th©n víi t«i. DÜ nhiªn, ®Êy lμ tr−íc kia... Nh−ng t¹i sao nã l¹i ph¶i chÕt ? §Õ ThÝch : KiÓu nμy, ch¾c l¹i do hai «ng Nam Tμo, B¾c §Èu t¾c tr¸ch g¹ch tªn bõa, hoÆc còng do bμ V−¬ng HÇu Ðp, bμ Êy kh«ng −a trÎ con. LÖnh cña bμ Êy th× ch¼ng ai c−ìng ®−îc ! (bÇn thÇn nghÜ ngîi) A, hay qu¸, t«i nghÜ ra råi ! «ng Tr−¬ng Ba ! T«i sÏ gióp «ng mét lÇn n÷a ! Ngay b©y giê ®©y, «ng sÏ tr¶ c¸i th©n thÓ nμy cho anh hμng thÞt, t«i sÏ lμm cho hån «ng nhËp vμo x¸c cu TÞ.

Nh− vËy lμ anh hμng thÞt ®−îc sèng, hån «ng vÉn cã chç tró, mμ c¸i th©n thÓ bÐ nhá cña cu TÞ sÏ kh«ng bÞ mÊt ®i. ¤ng thÊy ®−îc kh«ng ?

Hån Tr−¬ng Ba : NhËp vμo x¸c cu TÞ ? T«i ? §Õ ThÝch : Chø sao ! ¤ng víi anh hμng thÞt lμ hai ng−êi xa l¹, cßn «ng víi th»ng cu TÞ ®· tõng quÊn quýt quý mÕn nhau, «ng sèng trong th©n thÓ th»ng bÐ ch¾c sÏ æn...

Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng cho t«i suy nghÜ mét l¸t ®·... ViÖc nμy bÊt ngê qu¸ ! (ngåi xuèng, nghÜ ngîi) NhËp vμo cu TÞ... (lÈm bÈm) T«i, mét «ng giμ gÇn 60, cu TÞ th× cßn ch−a b¾t ®Çu cuéc ®êi, cßn ®ang tuæi ¨n, tuæi lín, ch¹y nh¶y v« t−... cã æn kh«ng nhØ ? (nh¾m m¾t l¹i) Thö h×nh dung xem nμo... sÏ ph¶i gi¶i thÝch cho chÞ Lôa : T«i kh«ng ph¶i lμ con chÞ, chÞ Êy sÏ kh«ng ngu«i th−¬ng nhí con... Cã khi t«i cßn ph¶i sang nhμ chÞ Lôa ë... Råi cßn hμng xãm, lÝ tr−ëng, tr−¬ng tuÇn... Bao nhiªu sù r¾c rèi. Bμ vî t«i, c¸c con t«i sÏ nghÜ ngîi, xö sù thÕ nμo, khi chång m×nh, bè m×nh mang th©n mét th»ng bÐ lªn 10 ? Lμm trÎ con kh«ng ph¶i dÔ ! Mμ c¸i G¸i nhμ t«i, nã sÏ nghÜ thÕ nμo nhØ ? §Õ ThÝch : Ch¾c nã sÏ thÝch. Nã th©n víi cu TÞ mμ.

150

Hån Tr−¬ng Ba : (l¾c ®Çu) Sî chØ cμng o¸i o¨m r¾c rèi h¬n. TrÎ con ph¶i ra trÎ con, ng−êi lín ph¶i ra ng−êi lín. Th»ng cu TÞ bçng thμnh «ng néi, con bÐ ®êi nμo chÞu. T«i ®· l−êng tr−íc thÊy bao sù kh«ng æn, «ng §Õ ThÝch ¹. §Õ ThÝch : Trong th©n mét ®øa bÐ, «ng sÏ cã c¶ cuéc ®êi tr−íc mÆt.

Hån Tr−¬ng Ba : §Ó råi, ch¼ng bao l©u n÷a, bμ nhμ t«i, b¹n bÌ cïng løa víi t«i nh− b¸c Tr−ëng Ho¹t lÇn l−ît n»m xuèng, m×nh t«i vÉn ph¶i sèng suèt bao n¨m th¸ng d»ng dÆc. M×nh t«i gi÷a ®¸m ng−êi hËu sinh. Nh÷ng g× chóng thÝch th× t«i ghÐt, nh÷ng g× t«i thÝch chóng ch¼ng −a. T«i sÏ nh− «ng kh¸ch ngåi dai ë nhμ ng−êi ta, mäi kh¸ch khøa ®· vÒ c¶ råi, m×nh vÉn dÇm dÒ n¸n l¹i. T«i sÏ b¬ v¬ l¹c lâng, hoÆc sÏ trë nªn th¶m h¹i ®¸ng ghÐt nh− kÎ tham lam, mét kÎ lÝ ra ph¶i chÕt tõ l©u mμ vÉn cø sèng, cø trÎ khoÎ, cø ngang nhiªn h−ëng thô mäi thø léc trêi ! V« lÝ l¾m ! Kh«ng !

T«i kh«ng thÓ c−íp c¸i th©n thÓ non nít cña cu TÞ. (nh×n ra ngoμi) TiÕng chÞ Lôa gμo khãc nghe ®øt ruét ! MÊt ®øa con, chÞ Êy lμm sao sèng ®−îc ? (®ét ngét) ¤ng §Õ ThÝch, hån cu TÞ b©y giê ë ®©u ? §Õ ThÝch : T«i ®· nãi víi «ng råi : ra khái th©n x¸c, hån ch¼ng cßn lμ g× n÷a !

Hån Tr−¬ng Ba : «ng h·y ®−a hån cu TÞ vÒ nhËp l¹i vμo x¸c nã, cho nã ®−îc sèng l¹i ! §Õ ThÝch : Kh«ng ®−îc ! ViÖc cu TÞ... ch¾c ch¾n ®· cã lÖnh cña bμ T©y V−¬ng MÉu.

Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng h·y cøu nã ! ¤ng ph¶i cøu nã ! ¤ng cã biÕt ®øa con ®èi víi ng−êi mÑ lμ thÕ nμo kh«ng ? Cßn to lín h¬n c¶ ý muèn bμ T©y V−¬ng MÉu nhμ «ng. ¤ng §Õ ThÝch, v× con trÎ «ng ¹, v× con trÎ ! ¤ng h·y gióp t«i lÇn cuèi cïng. T«i sÏ kh«ng bao giê lμm phiÒn «ng n÷a, kh«ng ®ßi «ng ®iÒu g× n÷a ! (lÊy bã h−¬ng ra) §©y ! (bÎ g·y c¶ bã) §Õ ThÝch : ¤ng Tr−¬ng Ba... (®¾n ®o rÊt l©u råi quyÕt ®Þnh) V× lßng quý mÕn «ng, t«i sÏ lμm cu TÞ sèng l¹i, dï cã bÞ ph¹t nÆng... Nh−ng cßn «ng... rèt cuéc «ng muèn nhËp vμo th©n thÓ ai ?

Hån Tr−¬ng Ba (sau mét håi l©u) : T«i ®· nghÜ kÜ... (nãi chËm vμ khÏ) T«i kh«ng nhËp vμo h×nh thï ai n÷a ! T«i ®· chÕt råi, h·y ®Ó t«i chÕt h¼n ! §Õ ThÝch : Kh«ng thÓ ®−îc ! ViÖc «ng ph¶i chÕt chØ lμ mét lÇm lÉn cña quan thiªn ®×nh. C¸i sai Êy ®· ®−îc söa b»ng c¸ch lμm cho hån «ng ®−îc sèng.

Hån Tr−¬ng Ba : Cã nh÷ng c¸i sai kh«ng thÓ söa ®−îc. Ch¾p v¸ g−îng Ðp chØ cμng lμm sai thªm. ChØ cã c¸ch lμ ®õng bao giê sai n÷a, hoÆc ph¶i bï l¹i

151

b»ng mét viÖc ®óng kh¸c. ViÖc ®óng cßn lμm kÞp b©y giê lμ lμm cu TÞ sèng l¹i.

Cßn t«i, cø ®Ó t«i chÕt h¼n... §Õ ThÝch : Kh«ng ! ¤ng ph¶i sèng, dï víi bÊt cø gi¸ nμo...

Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng thÓ sèng víi bÊt cø gi¸ nμo ®−îc, «ng §Õ ThÝch ¹ !

Cã nh÷ng c¸i gi¸ ®¾t qu¸, kh«ng thÓ tr¶ ®−îc... L¹ thËt, tõ lóc t«i cã ®ñ can ®¶m ®i ®Õn quyÕt ®Þnh nμy, t«i bçng c¶m thÊy m×nh l¹i lμ Tr−¬ng Ba thËt, t©m hån t«i l¹i trë l¹i thanh th¶n, trong s¸ng nh− x−a... §Õ ThÝch : ¤ng cã biÕt «ng quyÕt ®Þnh ®iÒu g× kh«ng ? ¤ng sÏ kh«ng cßn l¹i mét chót g× n÷a, kh«ng ®−îc tham dù vμo bÊt cø nçi vui buån g× ! Råi ®©y, ngay c¶ sù ©n hËn vÒ quyÕt ®Þnh nμy, «ng còng kh«ng cã ®−îc n÷a.

Hån Tr−¬ng Ba : T«i hiÓu. ¤ng t−ëng t«i kh«ng ham sèng hay sao ? Nh−ng sèng thÕ nμy, cßn khæ h¬n lμ c¸i chÕt. Mμ kh«ng ph¶i chØ mét m×nh t«i khæ !

Nh÷ng ng−êi th©n cña t«i sÏ cßn ph¶i khæ v× t«i ! Cßn lÊy lÝ lÏ g× khuyªn th»ng con t«i ®i vμo con ®−êng ngay th¼ng ®−îc ? Cuéc sèng gi¶ t¹o nμy cã lîi cho ai ?

Ho¹ ch¨ng chØ cã l·o lÝ tr−ëng vμ ®¸m tr−¬ng tuÇn hØ h¶ thu lîi léc ! §óng, chØ bän khèn kiÕp lμ lîi léc. §Õ ThÝch : T«i kh«ng ph¶i lμ kÎ khèn kiÕp... T«i quý mÕn «ng... T«i sÏ ch¼ng bao giê ®−îc ®¸nh cê víi «ng n÷a − ? Nhê «ng ®¸nh cê víi t«i, ng−êi trªn trêi, d−íi ®Êt míi biÕt t«i cao cê nh− thÕ nμo ! Ngoμi «ng ra, kh«ng ai d¸m ®ä cê víi t«i. ¤ng chÝnh lμ lÏ tån t¹i cña t«i.

Hån Tr−¬ng Ba : V× ®Ó chøng minh «ng tån t¹i mμ t«i cø ph¶i tiÕp tôc cuéc sèng kh«ng ph¶i lμ t«i − ? Kh«ng, «ng ph¶i tån t¹i lÊy chø ! §Õ ThÝch : Nh−ng kh«ng ®¸nh cê, §Õ ThÝch sÏ kh«ng cßn lμ §Õ ThÝch.

Hån Tr−¬ng Ba : Ng−êi ta ®¸nh cê lμ ®Ó rÌn luyÖn t©m trÝ, ®Ó s¶ng kho¸i minh mÉn h¬n mμ sèng ! Cßn «ng ®¸nh cê chØ ®Ó chøng tá m×nh lμ tiªn cê !

Nãi thËt víi «ng : NÕu cßn tiÕp tôc sèng, t«i còng ch¼ng thÝch ®¸nh cê víi «ng n÷a ! §¸nh cê víi «ng ch¸n l¾m ! Kh«ng cã g× ch¸n b»ng ®¸nh cê víi tiªn ! §Õ ThÝch : (suy nghÜ) Con ng−êi d−íi h¹ giíi c¸c «ng thËt k× l¹.

Hån Tr−¬ng Ba : ¤ng h·y tr¶ lêi ®i ! ¤ng cã gióp t«i kh«ng ? NÕu «ng tõ chèi, t«i sÏ... T«i ®· nhÊt quyÕt ! ¤ng ph¶i gióp t«i ! §Õ ThÝch : Tr¶ th©n x¸c nμy cho anh hμng thÞt... vμ thÕ lμ...

Hån Tr−¬ng Ba : Kh«ng cßn c¸i vËt qu¸i gë mang tªn “Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt” n÷a.

152

(L−îc mét ®o¹n : Nam Tμo vμ B¾c §Èu hiÖn ra b¸o cho §Õ ThÝch biÕt Ngäc Hoμng ®· tha cho §Õ ThÝch téi nhËp hån Tr−¬ng Ba vμo x¸c hμng thÞt vμ cho phÐp hån Tr−¬ng Ba ®−îc tiÕp tôc sèng trong x¸c hμng thÞt. Hån Tr−¬ng Ba kh«ng chÊp nhËn sèng trong th©n x¸c ng−êi kh¸c, yªu cÇu mäi ng−êi sang nhμ chÞ Lôa b¸o tin cu TÞ ®−îc sèng l¹i, cßn m×nh quyÕt chÕt ®Ó tr¶ x¸c cho anh hμng thÞt. Tr−íc khi l×a ®êi, Hån Tr−¬ng Ba dÆn dß, an ñi, vÜnh biÖt vî con.)

§o¹n kÕt V−ên c©y rung rinh ¸nh s¸ng. ë mét gãc nhμ ®ã, hiÖn lªn c¶nh t−îng cu TÞ ®ang «m chÇm lÊy mÑ, chÞ Lôa cuèng quýt vuèt ve con...

Bμ vî Tr−¬ng Ba xuÊt hiÖn ë phÝa tr−íc s©n khÊu.

Vî Tr−¬ng Ba : ¤ng ë ®©u ? ¤ng ë ®©u ?

(Gi÷a mμu xanh c©y v−ên, Tr−¬ng Ba chËp chên xuÊt hiÖn.)

Tr−¬ng Ba : T«i ®©y bμ ¹. T«i vÉn ë liÒn ngay bªn bμ ®©y, ngay trªn bËc cöa nhμ ta, trong ¸nh löa bμ nÊu c¬m, cÇu ao bμ vo g¹o, trong c¸i c¬i bμ ®ùng trÇu, con dao bμ giÉy cá... Kh«ng ph¶i m−în th©n ai c¶, t«i vÉn ë ®©y, trong v−ên c©y nhμ ta, trong nh÷ng ®iÒu tèt lμnh cña cuéc ®êi, trong mçi tr¸i c©y c¸i G¸i n©ng niu...

(D−íi mét gèc c©y, hiÖn lªn cu TÞ vμ c¸i G¸i.)

C¸i G¸i : (tay cÇm mét tr¸i na) C©y na nμy, «ng néi tí trång ®Êy ! Qu¶ to mμ ngon l¾m ! Ta ¨n chung nhÐ !

(BÎ qu¶ na ®−a cho cu TÞ mét nöa. §«i trÎ ¨n ngon lμnh. C¸i G¸i lÊy nh÷ng h¹t na vïi xuèng ®Êt.)

Cu TÞ : CËu lμm g× thÕ ?

C¸i G¸i : Cho nã mäc thμnh c©y míi. ¤ng néi tí b¶o vËy. Nh÷ng c©y sÏ nèi nhau mμ lín kh«n. M·i m·i...

(TuyÓn tËp kÞch L−u Quang Vò, NXB S©n khÊu, Hμ Néi, 1994)

h−íng dÉn häc bµi 1. Qua ®o¹n ®èi tho¹i gi÷a hån Tr−¬ng Ba vμ x¸c hμng thÞt, t×m hμm ý mμ t¸c gi¶ muèn göi g¾m.

2. Qua líp kÞch hån Tr−¬ng Ba vμ gia ®×nh (vî, ch¸u g¸i, con d©u), anh (chÞ) nhËn thÊy nguyªn nh©n nμo ®· khiÕn cho ng−êi th©n cña Tr−¬ng Ba vμ c¶

153

chÝnh Tr−¬ng Ba r¬i vμo bÊt æn vμ ph¶i chÞu ®au khæ ? Tr−¬ng Ba cã th¸i ®é nh− thÕ nμo tr−íc nh÷ng r¾c rèi ®ã ?

3. H·y chØ ra sù kh¸c nhau trong quan niÖm cña Tr−¬ng Ba vμ §Õ ThÝch vÒ ý nghÜa sù sèng. Theo anh (chÞ), Tr−¬ng Ba tr¸ch §Õ ThÝch, ng−êi ®em l¹i cho m×nh sù sèng : “¤ng chØ nghÜ ®¬n gi¶n lμ cho t«i sèng, nh−ng sèng nh− thÕ nμo th× «ng ch¼ng cÇn biÕt !” cã ®óng kh«ng ? V× sao ? Mμn ®èi tho¹i gi÷a Tr−¬ng Ba vμ §Õ ThÝch to¸t lªn ý nghÜa g× ?

4. Khi Tr−¬ng Ba kiªn quyÕt ®ßi tr¶ x¸c cho hμng thÞt, §Õ ThÝch ®Þnh cho hån Tr−¬ng Ba nhËp vμo cu TÞ, Tr−¬ng Ba ®· tõ chèi. V× sao ?

5. C¶m nghÜ cña anh (chÞ) sau khi ®äc ®o¹n kÕt.

Ghi nhí Qua ®o¹n trÝch vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt, L−u Quang Vò muèn göi tíi ng−êi ®äc th«ng ®iÖp : §−îc sèng lμm ng−êi quý gi¸ thËt, nh−ng ®−îc sèng ®óng lμ m×nh, sèng trän vÑn nh÷ng gi¸ trÞ m×nh vèn cã vμ theo ®uæi cßn quý gi¸ h¬n. Sù sèng chØ thùc sù cã ý nghÜa khi con ng−êi ®−îc sèng tù nhiªn víi sù hμi hoμ gi÷a thÓ x¸c vμ t©m hån. Con ng−êi ph¶i lu«n lu«n biÕt ®Êu tranh víi nh÷ng nghÞch c¶nh, víi chÝnh b¶n th©n, chèng l¹i sù dung tôc, ®Ó hoμn thiÖn nh©n c¸ch vμ v−¬n tíi nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn cao quý.

LuyÖn tËp Gi¶ ®Þnh §Õ ThÝch cho Tr−¬ng Ba ®−îc quyÒn sèng (kh«ng ph¶i m−în) trong x¸c hμng thÞt hoÆc hån Tr−¬ng Ba nhËp vμo cu TÞ vμ Tr−¬ng Ba ®ång ý, theo anh (chÞ), cuéc sèng cña Tr−¬ng Ba sau ®ã sÏ nh− thÕ nμo ? Tr×nh bμy ý t−ëng vÒ nh÷ng r¾c rèi sÏ x¶y ra vμ viÕt mét líp kÞch ng¾n vÒ ®iÒu ®ã.

154

diÔn ®¹t TRONG V¡N NGHÞ LUËN (TiÕp theo)

III  X¸C §ÞNH GIäNG §IÖU PHï HîP TRONG V¡N NGHÞ LUËN 1. T×m hiÓu c¸c ®o¹n trÝch sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi.

(1) ThÕ mμ h¬n 80 n¨m nay, bän thùc d©n Ph¸p lîi dông l¸ cê tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i, ®Õn c−íp ®Êt n−íc ta, ¸p bøc ®ång bμo ta. Hμnh ®éng cña chóng tr¸i h¼n víi nh©n ®¹o vμ chÝnh nghÜa.

VÒ chÝnh trÞ, chóng tuyÖt ®èi kh«ng cho nh©n d©n ta mét chót tù do d©n chñ nμo.

Chóng thi hμnh nh÷ng luËt ph¸p d· man. Chóng lËp ba chÕ ®é kh¸c nhau ë Trung, Nam, B¾c ®Ó ng¨n c¶n viÖc thèng nhÊt n−íc nhμ cña ta, ®Ó ng¨n c¶n d©n téc ta ®oμn kÕt.

Chóng lËp ra nhμ tï nhiÒu h¬n tr−êng häc. Chóng th¼ng tay chÐm giÕt nh÷ng ng−êi yªu n−íc th−¬ng nßi cña ta. Chóng t¾m c¸c cuéc khëi nghÜa cña ta trong nh÷ng bÓ m¸u.

Chóng rμng buéc d− luËn, thi hμnh chÝnh s¸ch ngu d©n.

Chóng dïng thuèc phiÖn, r−îu cån ®Ó lμm cho nßi gièng ta suy nh−îc.

(Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp)

(2) Trong t×nh c¶nh Êy, nh÷ng lêi th¬, ý th¬ cña Hμn MÆc Tö, nh÷ng bμi thmμ anh thÝch gäi lμ “th¬ ®iªn, th¬ lo¹n”, thùc ra kh«ng ®iªn lo¹n chót nμo !

Nh÷ng bμi th¬ ®äc nghe nh− lμ “kinh dÞ” thùc ra kh«ng kinh dÞ chót nμo. Tr¸i l¹i ®ã lμ nh÷ng bμi th¬, v¨n thÓ hiÖn mét søc sèng phi th−êng, thÓ hiÖn mét lßng ham sèng v« biªn, thÓ hiÖn mét −íc m¬ rÊt chi lμ “con ng−êi” : −íc m®−îc sèng khi ý thøc ®−îc r»ng m×nh s¾p chÕt, ®ang chÕt. H¬n n÷a v× ý thøc ®−îc m×nh s¾p chÕt cho nªn ph¶i “sèng gÊp”, sèng... b»ng th¬ : [...]“T«i muèn hån trμo ra ®Çu ngän bót Mçi lêi th¬ ®Òu dÝnh n·o c©n ta.”

(NguyÔn Minh Vü, Con ng−êi Hμn MÆc Tö qua th¬ anh, trong Th¬ v¨n Hμn MÆc Tö (Phª b×nh vμ t−ëng niÖm), NXB Gi¸o dôc, 1993)

155

Yªu cÇu : a) §èi t−îng nghÞ luËn vμ néi dung cô thÓ cña hai ®o¹n trÝch trªn kh¸c nhau nh−ng giäng ®iÖu trong lêi v¨n cã ®iÓm g× t−¬ng ®ång ? Ngoμi ®iÓm t−¬ng ®ång ®ã, giäng ®iÖu trong tõng ®o¹n trÝch cã nh÷ng nÐt g× ®Æc tr−ng, riªng biÖt ? b) C¬ së chñ yÕu t¹o nªn sù kh¸c biÖt vÒ giäng ®iÖu cña lêi v¨n trong nh÷ng ®o¹n trÝch trªn lμ g× ? c) ChØ râ c¸ch sö dông tõ ng÷ hoÆc c¸ch sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u, c¸c phÐp tu tõ tõ vùng hoÆc có ph¸p cã vai trß chñ yÕu trong viÖc biÓu hiÖn giäng ®iÖu cña tõng ®o¹n trÝch.

2. T×m hiÓu c¸c ®o¹n trÝch sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi.

(1) Hìi ®ång bμo toμn quèc !

Chóng ta muèn hoμ b×nh, chóng ta ph¶i nh©n nh−îng. Nh−ng chóng ta cμng nh©n nh−îng, thùc d©n Ph¸p cμng lÊn tíi, v× chóng quyÕt t©m c−íp n−íc ta lÇn n÷a !

Kh«ng ! Chóng ta thμ hi sinh tÊt c¶, chø nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu mÊt n−íc, nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lμm n« lÖ.

Hìi ®ång bμo !

Chóng ta ph¶i ®øng lªn !

(Hå ChÝ Minh, Lêi kªu gäi toμn quèc kh¸ng chiÕn)

(2) Th¬ Xu©n DiÖu cßn lμ mét nguån sèng dμo d¹t ch−a tõng thÊy ë chèn n−íc non lÆng lÏ nμy. Xu©n DiÖu say ®¾m t×nh yªu, say ®¾m c¶nh trêi, sèng véi vμng, sèng cuèng quýt, muèn tËn h−ëng cuéc ®êi ng¾n ngñi cña m×nh. Khi vui còng nh− khi buån, ng−êi ®Òu nång nμn, tha thiÕt. [...] Nh−ng xÐt réng ra, c¸i nao nøc, c¸i x«n xao cña Xu©n DiÖu còng lμ c¸i nao nøc, c¸i x«n xao cña thanh niªn ViÖt Nam b©y giê. Sù ®ông ch¹m víi ph−¬ng T©y ®· lμm tan r· bao nhiªu bøc thμnh kiªn cè. Ng−êi thanh niªn ViÖt Nam ®−îc dÞp ngã trêi cao ®Êt réng, nh−ng còng nh©n ®ã mμ c¶m thÊy c¸i thª l−¬ng cña vò trô, c¸i bi ®¸t cña kiÕp ng−êi.

(Hoμi Thanh  Hoμi Ch©n, Thi nh©n ViÖt Nam, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1993)

Yªu cÇu : a) NhËn xÐt vÒ giäng ®iÖu cña lêi v¨n nghÞ luËn trong c¸c ®o¹n trÝch trªn. ChØ râ nh÷ng ph−¬ng tiÖn tõ ng÷, kiÓu c©u ®−îc dïng ®Ó biÓu hiÖn giäng ®iÖu ®ã.

156

b) Ph©n tÝch ng¾n gän nh÷ng c¬ së t¹o nªn sù kh¸c biÖt cña giäng ®iÖu Êy trong tõng tr−êng hîp cô thÓ.

3. Tõ nh÷ng néi dung ®· t×m hiÓu ë c¸c môc 1 vμ 2, anh (chÞ) h·y x¸c ®Þnh ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña giäng ®iÖu trong v¨n nghÞ luËn.

Ghi nhí Giäng ®iÖu c¬ b¶n cña lêi v¨n nghÞ luËn lμ trang träng, nghiªm tóc nh−ng ë mçi phÇn trong bμi v¨n cã thÓ thay ®æi sao cho phï hîp víi néi dung cô thÓ.

LUYÖN TËP 1. Ph©n tÝch râ nh÷ng ®Æc ®iÓm trong c¸ch sö dông tõ ng÷, sö dông kÕt hîp c¸c kiÓu c©u, biÓu hiÖn giäng ®iÖu cña lêi v¨n trong c¸c ®o¹n trÝch sau : (1) Sù thËt lμ tõ mïa thu n¨m 1940, n−íc ta ®· thμnh thuéc ®Þa cña NhËt, chø kh«ng ph¶i thuéc ®Þa cña Ph¸p n÷a. Khi NhËt hμng §ång minh th× nh©n d©n c¶ n−íc ta ®· næi dËy giμnh chÝnh quyÒn, lËp nªn n−íc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoμ.

Sù thËt lμ d©n ta ®· lÊy l¹i n−íc ViÖt Nam tõ tay NhËt, chø kh«ng ph¶i tõ tay Ph¸p.

Ph¸p ch¹y, NhËt hμng, vua B¶o §¹i tho¸i vÞ. D©n ta ®· ®¸nh ®æ c¸c xiÒng xÝch thùc d©n gÇn 100 n¨m nay ®Ó g©y dùng nªn n−íc ViÖt Nam ®éc lËp. D©n ta l¹i ®¸nh ®æ chÕ ®é qu©n chñ mÊy m−¬i thÕ kØ mμ lËp nªn chÕ ®é D©n chñ Céng hoμ.

(Hå ChÝ Minh, Tuyªn ng«n §éc lËp)

(2) Con ng−êi th¬ Tó X−¬ng muèn ®øng ®¾n mμ ®êi sèng l¹i thμnh ra l−u ®·ng h·o huyÒn. Con nhμ nho kh¸i muèn thanh bÇn víi ®¹o th¸nh hiÒn mμ cuéc sèng ®Æt cho nhiÒu mèi luþ. C¸i t©m hån thÌm chan hoμ Êy l¹i sa vμo c« ®¬n, con ng−êi kh¸i Êy l¹i sèng nhê vμo t×nh b¹n, lÇn håi ®¾p ®æi vμo sù nhí th−¬ng : [...] B¹n ®μn ch−a dÔ t×m nhau B¹n nghiªn b¹n bót cã ®©u ®−îc nhiÒu.

157

[...] Con ng−êi tó tμi “næi tiÕng tμi hoa”, “phong nguyÖt t×nh hoμi” ch¬i ng«ng Êy, hiªn ngang Êy ®©m ra ph¸ bÜnh : ... Non n−íc thÒ båi th«i xuý xo¸ Quû thÇn nμo chøng ë hai vai.

L¹i xoay ra ba däi(1) víi ng−êi ta : ... Ba m−¬i mÊy ®é ch«n chång Cßn toan trang ®iÓm m¸ hång ch«n ai.

(NguyÔn Tu©n, Thêi vμ th¬ Tó X−¬ng, trong TuyÓn tËp NguyÔn Tu©n, tËp II, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1982)

(3) Nh−ng nÕu KiÒu lμ mét ng−êi yÕu ®uèi th× Tõ H¶i lμ kÎ hïng m¹nh, KiÒu lμ ng−êi tñi nhôc th× Tõ lμ kÎ vinh quang. ë trong cuéc sèng, mçi b−íc ch©n KiÒu ®Òu vÊp ph¶i mét bÊt tr¾c th× trªn qu·ng ®−êng ngang däc Tõ kh«ng hÒ gÆp khã kh¨n. Suèt ®êi KiÒu sèng chÞu ®ùng, Tõ sèng bÊt b×nh. KiÒu quen tiÕng khãc, Tõ quen tiÕng c−êi. KiÒu ®éi trªn ®Çu nμo trung, nμo hiÕu th× trªn ®Çu Tõ chØ cã mét kho¶ng trèng kh«ng “nμo biÕt trªn ®Çu cã ai”. NÕu KiÒu lª lÕt trªn mÆt ®Êt ®Çy nh÷ng Ðo le trãi buéc th× Tõ vïng vÉy trªn cao phãng tóng, tù do. KiÒu lμ hiÖn th©n cña mèi mÆc c¶m tù ti, cßn Tõ lμ nguyªn h×nh cña mèi mÆc c¶m tù t«n.

(Vò H¹nh, dÉn theo NguyÔn ThÞ Ngäc DiÖu, Gi¸o tr×nh Ng÷ ph¸p v¨n b¶n, NXB §¹i häc S− ph¹m, Hμ Néi, 2004)

2. Anh (chÞ) h·y chän mét trong nh÷ng ®Ò bμi sau vμ viÕt mét bμi v¨n nghÞ luËn ng¾n gän (kho¶ng 1  2 trang), sö dông tõ ng÷, c¸c kiÓu c©u vμ giäng ®iÖu phï hîp. a) Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ viÖc lùa chän nghÒ nghiÖp cña thanh niªn hiÖn nay. b) Mét sè b¹n trÎ hiÖn nay cho r»ng : “Tr−íc hÕt lμ ph¶i sèng cho m×nh”. Theo anh (chÞ), tr¸ch nhiÖm víi b¶n th©n kh¸c víi tÝnh vÞ kØ nh− thÕ nμo ? c) “Gi¸ trÞ cña con ng−êi kh«ng ë ch©n lÝ ng−êi ®ã së h÷u hoÆc cho r»ng m×nh së h÷u, mμ ë nçi gian khã ch©n thμnh ng−êi ®ã nhËn l·nh trong khi ®i t×m ch©n lÝ” (LÐt-xinh).

Tõ c©u nãi trªn, anh (chÞ) suy nghÜ g× vÒ nh÷ng thμnh c«ng vμ thÊt b¹i trong hμnh tr×nh t×m kiÕm nh÷ng gi¸ trÞ cao ®Ñp cña ®êi sèng con ng−êi ?

(1) Ba däi : ìm ê, ®ïa cît.

158

Nh×n vÒ vèn v¨n ho¸ d©n téc

TrÇn ®×nh h−îu KÕt qu¶ cÇn ®¹t

 N¾m ®−îc c¸c luËn ®iÓm chñ yÕu cña bμi viÕt vμ quan ®iÓm cña t¸c gi¶ vÒ nh÷ng −u ®iÓm, nh−îc ®iÓm cña v¨n ho¸ truyÒn thèng ViÖt Nam.  N©ng cao n¨ng lùc ®äc v¨n b¶n khoa häc vμ v¨n b¶n chÝnh luËn.

tiÓu dÉn TrÇn §×nh H−îu (1926  1995) quª ë x· Vâ LiÖt, huyÖn Thanh Ch−¬ng, tØnh NghÖ An. ¤ng chuyªn nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò lÞch sö t− t−ëng vμ v¨n häc ViÖt Nam trung cËn ®¹i. C¸c c«ng tr×nh chÝnh : V¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n giao thêi 1900  1930 (1988), Nho gi¸o vμ v¨n häc ViÖt Nam trung cËn ®¹i (1995), §Õn hiÖn ®¹i tõ truyÒn thèng (1996), C¸c bμi gi¶ng vÒ t− t−ëng ph−¬ng §«ng (2001) v.v… N¨m 2000 «ng ®−îc tÆng Gi¶i th−ëng Nhμ n−íc vÒ khoa häc vμ c«ng nghÖ.

V¨n b¶n d−íi ®©y trÝch tõ phÇn II, bμi VÒ vÊn ®Ò t×m ®Æc s¾c v¨n ho¸ d©n téc, in trong cuèn §Õn hiÖn ®¹i tõ truyÒn thèng. Nhan ®Ò do ng−êi biªn so¹n ®Æt.

TrÇn ®×nh H−îu

V¨n b¶n Trong lóc chê ®îi kÕt luËn khoa häc cña c¸c ngμnh chuyªn m«n, chóng t«i xin ®−a ra mét sè nhËn xÐt vÒ vμi ba mÆt cña c¸i vèn v¨n ho¸ d©n téc ; kh«ng ph¶i c¸i h×nh thμnh vμo thêi k× ®Þnh h×nh mμ lμ c¸i æn ®Þnh dÇn, tån t¹i cho ®Õn tr−íc thêi cËn  hiÖn ®¹i. Chóng t«i kh«ng nghÜ ®ã lμ ®Æc s¾c v¨n ho¸ d©n téc nh−ng ch¾c ch¾n cã liªn quan gÇn gòi víi nã. [...]

Gi÷a c¸c d©n téc, chóng ta kh«ng thÓ tù hμo lμ nÒn v¨n ho¸ cña ta ®å sé, cã nh÷ng cèng hiÕn lín lao cho nh©n lo¹i, hay cã nh÷ng ®Æc s¾c næi bËt. ë mét sè d©n téc hoÆc lμ mét t«n gi¸o, hoÆc lμ mét tr−êng ph¸i triÕt häc, mét ngμnh khoa häc, mét nÒn ©m nh¹c, héi ho¹,... ph¸t triÓn rÊt cao, ¶nh h−ëng phæ biÕn vμ l©u dμi ®Õn toμn bé v¨n ho¸, thμnh ®Æc s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc ®ã, thμnh thiªn h−íng v¨n ho¸ cña d©n téc ®ã. ë ta, thÇn tho¹i kh«ng phong phó 

159

hay lμ cã nh−ng mét thêi gian nμo ®ã ®· mÊt høng thó l−u truyÒn ? T«n gi¸o hay triÕt häc còng ®Òu kh«ng ph¸t triÓn. Ng−êi ViÖt Nam kh«ng cã t©m lÝ kiÒn thμnh(1), cuång tÝn t«n gi¸o, mμ còng kh«ng say mª tranh biÖn triÕt häc. C¸c t«n gi¸o ®Òu cã mÆt, nh−ng th−êng lμ biÕn thμnh mét lèi thê cóng, Ýt ai quan t©m ®Õn gi¸o lÝ. Kh«ng cã mét ngμnh khoa häc, kÜ thuËt, gi¶ khoa häc nμo ph¸t triÓn ®Õn thμnh cã truyÒn thèng. ¢m nh¹c, héi ho¹, kiÕn tróc ®Òu kh«ng ph¸t triÓn ®Õn tuyÖt kÜ(2). Trong c¸c ngμnh nghÖ thuËt, c¸i ph¸t triÓn nhÊt lμ th¬ ca. HÇu nh− ng−êi nμo còng cã thÓ, còng cã dÞp lμm d¨m ba c©u th¬.

Nh−ng sè nhμ th¬ ®Ó l¹i nhiÒu t¸c phÈm th× kh«ng cã. X· héi cã träng v¨n ch−¬ng, nh−ng [...] b¶n th©n c¸c nhμ th¬ còng kh«ng ai nghÜ cuéc ®êi, sù nghiÖp cña m×nh lμ ë th¬ ca. Ch−a bao giê trong lÞch sö d©n téc, mét ngμnh v¨n ho¸ nμo ®ã trë thμnh ®μi danh dù, thu hót, quy tô c¶ nÒn v¨n ho¸.

Thùc tÕ ®ã cho ta biÕt khuynh h−íng, høng thó, sù −a thÝch, nh−ng h¬n thÕ, cßn cho ta biÕt sù h¹n chÕ cña tr×nh ®é s¶n xuÊt, cña ®êi sèng x· héi. §ã lμ v¨n ho¸ cña d©n n«ng nghiÖp ®Þnh c−, kh«ng cã nhu cÇu l−u chuyÓn, trao ®æi, kh«ng cã sù kÝch thÝch cña ®« thÞ. [...]

Ng−êi ViÖt Nam cã thÓ coi lμ Ýt tinh thÇn t«n gi¸o. Hä coi träng hiÖn thÕ(3) trÇn tôc h¬n thÕ giíi bªn kia. Kh«ng ph¶i ng−êi ViÖt Nam kh«ng mª tÝn, hä tin cã linh hån, ma quû, thÇn PhËt. NhiÒu ng−êi thùc hμnh cÇu cóng. Nh−ng vÒ t−¬ng lai, hä lo cho con ch¸u h¬n lμ linh hån cña m×nh. Tuy lμ coi träng hiÖn thÕ nh−ng còng kh«ng b¸m lÊy hiÖn thÕ, kh«ng qu¸ sî h·i c¸i chÕt (sèng göi th¸c vÒ). Trong cuéc sèng, ý thøc vÒ c¸ nh©n vμ së h÷u kh«ng ph¸t triÓn cao.

Cña c¶i vÉn ®−îc quan niÖm lμ cña chung, giμu sang chØ lμ t¹m thêi, tham lam giμnh giËt cho nhiÒu còng kh«ng gi÷ m·i mμ h−ëng ®−îc. Ng−êi ta mong −íc th¸i b×nh, an c− l¹c nghiÖp ®Ó lμm ¨n cho no ®ñ, sèng thanh nhμn, thong th¶, cã ®«ng con nhiÒu ch¸u, −íc mong vÒ h¹nh phóc nãi chung lμ thiÕt thùc, yªn phËn thñ th−êng(4), kh«ng mong g× cao xa, kh¸c th−êng, h¬n ng−êi. Con ng−êi ®−îc −a chuéng lμ con ng−êi hiÒn lμnh, t×nh nghÜa. Kh«ng chuéng trÝ mμ còng kh«ng chuéng dòng. D©n téc chèng ngo¹i x©m liªn tôc nh−ng kh«ng th−îng vâ [...]. Trong t©m trÝ nh©n d©n th−êng cã ThÇn vμ Bôt mμ kh«ng cã Tiªn.

ThÇn uy linh b¶o quèc hé d©n vμ Bôt hay cøu gióp mäi ng−êi ; cßn Tiªn nhiÒu phÐp l¹, ngao du ngoμi thÕ giíi th× xa l¹. Kh«ng ca tông trÝ tuÖ mμ ca tông sù kh«n khÐo. Kh«n khÐo lμ ¨n ®i tr−íc, léi n−íc theo sau, biÕt thñ thÕ, gi÷ m×nh,

(1) KiÒn thμnh : cung kÝnh, thμnh khÈn.

(2) TuyÖt kÜ : khÐo lÐo ®Õn cùc ®iÓm ; ë ®©y cã thÓ hiÓu lμ ®Ønh cao tuyÖt ®èi.

(3) HiÖn thÕ : ®êi nay, ®êi hiÖn t¹i.

(4) Yªn phËn thñ th−êng : gi÷ yªn phËn m×nh, kh«ng ®i ra ngoμi c¸i ®· biÕt, ®· cã.

160

gì ®−îc t×nh thÕ khã kh¨n. §èi víi c¸i dÞ kØ(1), c¸i míi, kh«ng dÔ hoμ hîp nh−ng còng kh«ng cù tuyÖt ®Õn cïng, chÊp nhËn c¸i g× võa ph¶i, hîp víi m×nh nh−ng còng chÇn chõ, dÌ dÆt, gi÷ m×nh.

C¸i ®Ñp võa ý lμ xinh, lμ khÐo. Ta kh«ng h¸o høc c¸i tr¸ng lÖ, huy hoμng, kh«ng say mª c¸i huyÒn ¶o, k× vÜ. Mμu s¾c chuéng c¸i dÞu dμng, thanh nh·, ghÐt sÆc sì. Quy m« chuéng sù võa khÐo, võa xinh, ph¶i kho¶ng(2). Giao tiÕp, øng xö chuéng hîp t×nh, hîp lÝ, ¸o quÇn, trang søc, mãn ¨n ®Òu kh«ng chuéng sù cÇu k×. TÊt c¶ ®Òu h−íng vμo c¸i ®Ñp dÞu dμng, thanh lÞch, duyªn d¸ng vμ cã quy m« võa ph¶i.

Kh«ng cã c«ng tr×nh kiÕn tróc nμo, kÓ c¶ cña vua chóa, nh»m vμo sù vÜnh viÔn. H×nh nh− ta coi träng ThÕ h¬n Lùc, quý sù kÝn ®¸o h¬n sù ph« tr−¬ng, sù hoμ ®ång h¬n r¹ch rßi tr¾ng ®en. Ph¶i ch¨ng ®ã lμ kÕt qu¶ cña ý thøc l©u ®êi vÒ sù nhá yÕu, vÒ thùc tÕ nhiÒu khã kh¨n, nhiÒu bÊt tr¾c ?

Nh×n vμo lèi sèng, quan niÖm sèng, ta cã thÓ nãi ng−êi ViÖt Nam sèng cã v¨n ho¸, ng−êi ViÖt Nam cã nÒn v¨n ho¸ cña m×nh. Nh÷ng c¸i th« d·(3), nh÷ng c¸i hung b¹o ®· bÞ xo¸ bá ®Ó cã c¸i nÒn nh©n b¶n. Tinh thÇn chung cña v¨n ho¸ ViÖt Nam lμ thiÕt thùc, linh ho¹t, dung hoμ. Kh«ng cã kh¸t väng ®Ó h−íng ®Õn nh÷ng s¸ng t¹o lín mμ nh¹y c¶m, tinh nhanh, kh«n khÐo gì c¸c khã kh¨n, t×m ®−îc sù b×nh æn.

Nh÷ng c¸i võa nãi lμ c¸i ®· l¾ng ®äng, ®· æn ®Þnh, ch¾c ch¾n lμ kÕt qu¶ cña sù dung hîp cña c¸i vèn cã, cña v¨n ho¸ PhËt gi¸o, v¨n ho¸ Nho gi¸o, c¸i ®−îc d©n téc sμng läc, tinh luyÖn ®Ó thμnh b¶n s¾c cña m×nh. PhËt gi¸o, Nho gi¸o tuy tõ ngoμi du nhËp vμo nh−ng ®Òu ®Ó l¹i dÊu Ên s©u s¾c trong b¶n s¾c d©n téc. Cã ®iÒu, ®Ó thÝch øng víi c¸i vèn cã, PhËt gi¸o kh«ng ®−îc tiÕp nhËn ë khÝa c¹nh trÝ tuÖ, cÇu gi¶i tho¸t, mμ Nho gi¸o còng kh«ng ®−îc tiÕp nhËn ë khÝa c¹nh nghi lÔ tñn mñn, gi¸o ®iÒu kh¾c nghiÖt. §¹o gi¸o h×nh nh− kh«ng cã nhiÒu ¶nh h−ëng trong v¨n ho¸ nh−ng t− t−ëng L·o  Trang th× l¹i ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn líp trÝ thøc cao cÊp, ®Ó l¹i dÊu vÕt kh¸ râ trong v¨n häc.

Con ®−êng h×nh thμnh b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ kh«ng chØ tr«ng cËy vμo sù t¹o t¸c cña chÝnh d©n téc ®ã mμ cßn tr«ng cËy vμo kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh, kh¶ n¨ng ®ång ho¸ nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ bªn ngoμi. VÒ mÆt ®ã, lÞch sö chøng minh lμ d©n téc ViÖt Nam cã b¶n lÜnh. (§Õn hiÖn ®¹i tõ truyÒn thèng, NXB V¨n ho¸, Hμ Néi, 1996)

(1) DÞ kØ : kh¸c víi b¶n th©n m×nh.

(2) Ph¶i kho¶ng : võa ph¶i.

(3) Th« d· : kh«ng tinh khÐo, thuÇn thôc ; ë ®©y dïng ®Ó chØ phÇn hoang d· mang tÝnh chÊt tù nhiªn ch−a ®−îc c¶i t¹o, tån t¹i trong tõng con ng−êi vμ trong cuéc sèng.

161

h−íng dÉn häc bµi 1. T¸c gi¶ ®· ph©n tÝch ®Æc ®iÓm cña vèn v¨n ho¸ d©n téc trªn c¬ së nh÷ng ph−¬ng diÖn cô thÓ nμo cña ®êi sèng vËt chÊt vμ tinh thÇn ?

2. Theo t¸c gi¶, ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt trong c¸c s¸ng t¹o v¨n ho¸ cña ViÖt Nam lμ g× ? §Æc ®iÓm nμy nãi lªn thÕ m¹nh g× cña vèn v¨n ho¸ d©n téc ?

T×m mét sè vÝ dô cô thÓ trong ®êi sèng v¨n ho¸ thùc tiÔn : tÝn ng−ìng, v¨n häc nghÖ thuËt, øng xö, sinh ho¹t mang tÝnh truyÒn thèng cña ng−êi ViÖt ®Ó lμm râ luËn ®iÓm nμy.

3. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nμo cã thÓ coi lμ h¹n chÕ cña vèn v¨n ho¸ d©n téc ?

4. Nh÷ng t«n gi¸o nμo cã ¶nh h−ëng m¹nh nhÊt ®Õn v¨n ho¸ truyÒn thèng cña ViÖt Nam ? Ng−êi ViÖt ®· tiÕp nhËn t− t−ëng cña c¸c t«n gi¸o nμy theo h−íng nμo ®Ó t¹o nªn b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ? T×m mét sè vÝ dô cô thÓ trong v¨n häc ®Ó lμm s¸ng tá luËn ®iÓm nμy.

5. NhËn ®Þnh “Tinh thÇn chung cña v¨n ho¸ ViÖt Nam lμ thiÕt thùc, linh ho¹t, dung hoμ” nh»m nªu lªn mÆt tÝch cùc hay h¹n chÕ cña v¨n ho¸ ViÖt Nam ?

H·y gi¶i thÝch râ vÊn ®Ò nμy.

6. V× sao cã thÓ kh¼ng ®Þnh : “Con ®−êng h×nh thμnh b¶n s¾c d©n téc cña v¨n ho¸ kh«ng chØ tr«ng cËy vμo sù t¹o t¸c cña chÝnh d©n téc ®ã mμ cßn tr«ng cËy vμo kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh, kh¶ n¨ng ®ång ho¸ c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ bªn ngoμi. VÒ mÆt ®ã, lÞch sö chøng minh lμ d©n téc ViÖt Nam cã b¶n lÜnh.” ? H·y liªn hÖ víi thùc tÕ lÞch sö, v¨n ho¸ vμ v¨n häc ®Ó lμm s¸ng tá vÊn ®Ò nμy.

Ghi nhí  Tõ hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ vèn v¨n ho¸ d©n téc, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch râ nh÷ng mÆt tÝch cùc vμ mét sè h¹n chÕ cña v¨n ho¸ truyÒn thèng. Bμi viÕt cã v¨n phong khoa häc chÝnh x¸c, m¹ch l¹c.  N¾m v÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, chóng ta cã thÓ ph¸t huy ®iÓm m¹nh, kh¾c phôc h¹n chÕ ®Ó héi nhËp víi thÕ giíi trong thêi ®¹i ngμy nay.

LuyÖn tËp ViÕt mét bμi luËn (kho¶ng 3 trang) vÒ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò sau ®©y : 1. Anh (chÞ) hiÓu thÕ nμo lμ truyÒn thèng “t«n s− träng ®¹o”  mét nÐt ®Ñp cña v¨n ho¸ ViÖt Nam ? Tr×nh bμy nh÷ng suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ truyÒn thèng nμy trong nhμ tr−êng vμ x· héi hiÖn nay.

2. Theo anh (chÞ), nÐt ®Ñp v¨n ho¸ g©y Ên t−îng nhÊt trong nh÷ng ngμy TÕt Nguyªn ®¸n cña ViÖt Nam lμ g× ? Tr×nh bμy hiÓu biÕt vμ quan ®iÓm cña anh (chÞ) vÒ vÊn ®Ò nμy.

3. Theo anh (chÞ), hñ tôc cÇn bμi trõ nhÊt trong c¸c ngμy lÔ, tÕt ë ViÖt Nam lμ g× ?

Tr×nh bμy hiÓu biÕt vμ quan ®iÓm cña anh (chÞ) vÒ vÊn ®Ò nμy.

162

ph¸t biÓu tù do KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HiÓu ®−îc thÕ nμo lμ ph¸t biÓu tù do.  Th«ng qua thùc hμnh, luyÖn tËp, b−íc ®Çu biÕt c¸ch ph¸t biÓu tù do vÒ mét lÜnh vùc quen thuéc.

1. Anh (chÞ) h·y t×m mét vμi vÝ dô tõ ®êi sèng vμ cña b¶n th©n ®Ó chøng tá r»ng : Trong thùc tÕ, kh«ng ph¶i lóc nμo con ng−êi còng chØ ph¸t biÓu nh÷ng ý kiÕn mμ m×nh ®· chuÈn bÞ kÜ cμng, theo nh÷ng chñ ®Ò ®Þnh s½n.

2. Trªn c¬ së nh÷ng vÝ dô ®· t×m ®−îc, anh (chÞ) h·y tr¶ lêi c©u hái : V× sao con ng−êi l¹i cã nhu cÇu ph¸t biÓu tù do ?

Gîi ý : Cã thÓ xem xÐt thªm t×nh huèng ®−îc kÓ l¹i sau ®©y ®Ó t×m lêi gi¶i ®¸p ®Çy ®ñ vμ x¸c ®¸ng. §ªm nay m−a dÇm, trung ®éi l¸i xe ®−îc dÞp trë vÒ gÇn ®«ng ®ñ. [...] Kh«ng biÕt ë trªn ®êi cßn cã c¶nh g× vui vμ n¸o nhiÖt h¬n ®ªm nh− ®ªm nay, nh÷ng chiÕn sÜ l¸i xe sau nhiÒu chuyÕn rong ruæi trªn c¸c ng¶ ®−êng nay trë vÒ gÆp mÆt nhau. Sau hμng chôc ®ªm thøc chong bªn tay l¸i, t−ëng nh− hä cø n»m xuèng lμ con m¾t sÏ dÝp l¹i, vËy mμ ch¼ng ai buån ngñ c¶.  Xong ch−a nμo, ®Õn l−ît tí kÓ nhÐ ?  Ng−êi nμy ch−a nãi hÕt, ng−êi kh¸c ®· dän tr−íc nh− thÕ b»ng giäng hÕt søc h¸o høc. H×nh nh− trong ®Çu tõng ng−êi ®ang x«n xao v« vμn h×nh ¶nh trªn däc ®−êng, vμ chÝnh lóc nμy, nh÷ng h×nh ¶nh Êy ®ang chen lÊn nhau ®ßi sèng l¹i...

(NguyÔn Minh Ch©u, M¶nh tr¨ng, trong NguyÔn Minh Ch©u, Toμn tËp, tËp 3, S®d)

3. Nh÷ng vÝ dô trªn ®©y cho thÊy, ng−êi ph¸t biÓu tù do th−êng kh«ng ®ñ thêi gian ®Ó chuÈn bÞ kÜ cho lêi ph¸t biÓu. VËy ph¶i lμm thÕ nμo ®Ó cã thÓ ®¹t ®−îc thμnh c«ng ? H·y chän trong c¸c ph−¬ng ¸n sau ®©y nh÷ng c©u tr¶ lêi ®óng. a) Kh«ng ph¸t biÓu nh÷ng g× m×nh kh«ng hiÓu biÕt vμ thÝch thó. b) Ph¶i b¸m s¸t chñ ®Ò, kh«ng ®Ó bÞ xa ®Ò hoÆc l¹c ®Ò. c) Ph¶i tù rÌn luyÖn ®Ó cã thÓ nhanh chãng t×m ý vμ s¾p xÕp ý. d) Nªn x©y dùng lêi ph¸t biÓu thμnh mét bμi hoμn chØnh.

163

e) ChØ nªn tËp trung vμo nh÷ng néi dung cã kh¶ n¨ng lμm cho ng−êi nghe c¶m thÊy míi mÎ vμ thó vÞ. g) Lu«n lu«n quan s¸t nÐt mÆt, cö chØ cña ng−êi nghe ®Ó cã sù ®iÒu chØnh kÞp thêi.

4. H·y t−ëng t−îng t×nh huèng sau : Anh (chÞ) ®ang cã mÆt gi÷a ®«ng ®¶o b¹n bÌ. Mäi ng−êi ®ang trao ®æi, bμn luËn víi nhau vÒ nh÷ng vÊn ®Ò (hiÖn t−îng, c©u chuyÖn,...) ®ang ®−îc bμn c·i s«i næi trong giíi trÎ... Anh (chÞ) cã nh÷ng ý kiÕn riªng vÒ mét chñ ®Ò n¶y sinh khi nghe th¶o luËn vμ muèn ph¸t biÓu nh÷ng ý kiÕn ®ã cho c¸c b¹n cïng nghe.

H·y cho biÕt : a) Anh (chÞ) ®Þnh ph¸t biÓu vÒ chñ ®Ò cô thÓ nμo ? b) V× sao anh (chÞ) lùa chän chñ ®Ò Êy ? c) Anh (chÞ) ®· ph¸c nhanh trong ãc m×nh nh÷ng ý chÝnh nμo cña lêi ph¸t biÓu vμ ®· s¾p xÕp chóng l¹i theo thø tù nμo ? d) Anh (chÞ) ®Þnh lμm thÕ nμo ®Ó thu hót sù chó ý cña ng−êi nghe ?  NhÊn m¹nh nh÷ng chç cã ý nghÜa quan träng trong lêi ph¸t biÓu.  §−a ra nh÷ng th«ng tin míi, bÊt ngê, g©y Ên t−îng.  Lång néi dung ph¸t biÓu vμo nh÷ng c©u chuyÖn kÓ lÝ thó, hÊp dÉn.  T×m c¸ch diÔn ®¹t dÔ tiÕp nhËn vμ trong hoμn c¶nh thÝch hîp, cã thªm sù biÓu c¶m hay hμi h−íc.  ThÓ hiÖn sù hμo høng cña b¶n th©n qua ¸nh m¾t, giäng nãi, ®iÖu bé.  T¹o c¶m gi¸c gÇn gòi, cã sù giao l−u gi÷a ng−êi nãi vμ ng−êi nghe.

Ghi nhí  Trong cuéc sèng, ng−êi ta cã thÓ gÆp nh÷ng t×nh huèng khiÕn m×nh muèn (hoÆc cÇn ph¶i) ph¸t biÓu kh«ng theo c¸c néi dung ®· chuÈn bÞ kÜ cμng tõ tr−íc. Ph¸t biÓu trong nh÷ng t×nh huèng nh− thÕ ®−îc gäi lμ ph¸t biÓu tù do.  Muèn thμnh c«ng, ng−êi ph¸t biÓu tù do ph¶i hiÓu biÕt vμ cã høng thó víi chñ ®Ò mμ m×nh ®· chän. Ng−êi ph¸t biÓu tù do cßn cÇn quan t©m ®Õn nhu cÇu cña ng−êi nghe, ®Ó tõ ®ã t×m ®−îc néi dung vμ c¸ch ph¸t biÓu thÝch hîp, cã kh¶ n¨ng ®em l¹i cho ng−êi nghe nh÷ng ®iÒu ®óng ®¾n, míi mÎ vμ bæ Ých.

164

LuyÖn tËp 1. S−u tÇm nh÷ng lêi ph¸t biÓu tù do mμ anh (chÞ) ®¸nh gi¸ lμ ®Æc s¾c, ®¸ng ®Ó cho m×nh häc tËp.

2. Gi¶ sö anh (chÞ) tham gia cuéc th¶o luËn vÒ mét cuèn s¸ch ®ang ®−îc giíi trÎ quan t©m, yªu thÝch vμ ®· ph¸t biÓu mét c¸ch tù do nh÷ng ý kiÕn cña riªng m×nh. H·y ghi l¹i lêi ph¸t biÓu ®ã vμ tù ®¸nh gi¸ xem so víi nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra th× lêi ph¸t biÓu cña anh (chÞ) cã nh÷ng −u ®iÓm vμ h¹n chÕ g×.

§äC TH£M Pa-ven kÐo c¸i yªn ngùa l¹i gÇn ¸nh löa, ngåi c−ìi lªn yªn, më trªn ®Çu gèi cuèn s¸ch khæ nhá song kh¸ dμy.

 B¸o c¸o c¸c ®ång chÝ, cuèn truyÖn nμy tªn lμ “Ruåi tr©u”(1). §ång chÝ chÝnh uû tiÓu ®oμn cho t«i m−în ®Êy. Cuèn truyÖn rÊt thÊm thÝa ®èi víi t«i.

C¸c ®ång chÝ ngåi yªn ®õng ®ïa, t«i ®äc cho mμ nghe.

 Th«i ®äc ®i, nhanh lªn. Ch¼ng ai ph¸ ®¸m ®©u. […] §äc xong nh÷ng trang cuèi, Pa-ven ®Æt s¸ch lªn gèi vμ b©ng khu©ng nh×n ch¨m ch¨m vμo ngän löa, nghÜ ngîi.

Trong mÊy phót ®ång hå, kh«ng ai nãi mét lêi. TÊt c¶ mäi ng−êi ®Òu xóc ®éng v× c¸i chÕt cña “Ruåi tr©u”.

Pu-d−-rÐp-xki hót mét h¬i thuèc l¸, chê ®îi anh em lªn tiÕng.

Lêi ph¸t biÓu cña Xª-rª-®a ph¸ tan c¸i kh«ng khÝ yªn lÆng.

 C©u chuyÖn bi th¶m thËt. Ai mμ t−ëng cã ®−îc nh÷ng con ng−êi b¶n lÜnh nh− thÕ trªn ®êi nμy. Mét ng−êi th−êng kh«ng thÓ chÞu ®−îc cùc h×nh ®Õn ®é Êy. Nh−ng khi ng−êi Êy ®· v× lÝ t−ëng mμ chiÕn ®Êu th× nhÊt ®Þnh gi÷ v÷ng ®−îc tinh thÇn.

Giäng Xª-rª-®a hÕt søc xóc ®éng. C©u chuyÖn lμm anh c¶m xóc s©u xa.

An-®riu-sa, mét ng−êi thî häc viÖc ®ãng giμy vïng Bª-lai-a Xe-r¬-cèp, bõng bõng phÉn né :

 Th»ng ¸c t¨ng khèn n¹n ®ã mμ ví ph¶i tay t«i th× t«i ®©m chÕt nã ngay t¹i chç !

(1) Ruåi tr©u : mét truyÖn næi tiÕng nãi vÒ phong trμo c¸ch m¹ng ë ý do ng−êi thñ lÜnh lÊy tªn lμ Ruåi tr©u ®Ò x−íng ra. (ng−êi dÞch)

165

An-®r¬-sóc lÊy que cñi Ên thªm chiÕc cμ mÌn cña m×nh vμo bÕp, råi nãi b»ng mét giäng tin t−ëng :

 ChÕt mμ biÕt m×nh chÕt v× mét sù nghiÖp g× th× chÕt còng ®¸ng l¾m. Trong tr−êng hîp Êy anh thÊy m×nh cã ®ñ søc m¹nh ®Ó kh«ng sî chÕt. Ta s½n sμng ®i ®Õn c¸i chÕt mét c¸ch kiªn nhÉn khi ta c¶m thÊy cã chÝnh nghÜa ë phÝa ta.

ChÝnh c¸i ®ã lμm con ng−êi ta trë thμnh anh hïng ®Êy. T«i biÕt mét ®ång chÝ trÎ tuæi tªn gäi lμ P«-rai-ca. C¸i h«m bän giÆc tr¾ng thäc vμo ¤-®Ðt-xa, mét m×nh anh ta xung phong ®¸nh c¶ mét trung ®éi chóng nã. Bän chóng ch−a kÞp gië l−ìi lª ®©m anh, anh ®· rót lùu ®¹n ra, qu¨ng ngay d−íi ch©n m×nh. Ng−êi anh tan ra tõng m¶nh, nh−ng c¶ bän Ba Lan(1) còng tan x¸c. Êy thÕ mμ tr«ng anh ta bÒ ngoμi ch¼ng cã vÎ g× ®©u. Kh«ng ai viÕt s¸ch nãi vÒ anh ta. Song chuyÖn anh ta thËt ®¸ng chÐp vμo s¸ch. Hμng ngò ta cã v« sè ®ång chÝ −u tó nh− thÕ.

(N. ¤-xt¬-rèp-xki, ThÐp ®· t«i thÕ ®Êy, b¶n dÞch cña ThÐp Míi vμ Huy V©n, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 2005)

(1) ë ®©y chØ bän b¹ch vÖ ng−êi Ba Lan chèng ph¸ n−íc Nga sau C¸ch m¹ng th¸ng M−êi n¨m 1917.

166

Phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m v÷ng kh¸i niÖm ng«n ng÷ hμnh chÝnh vμ c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh.  Cã kÜ n¨ng so¹n th¶o mét sè v¨n b¶n hμnh chÝnh khi cÇn thiÕt.

I  v¨n b¶n hµnh chÝnh vµ Ng«n ng÷ hµnh chÝnh 1. V¨n b¶n hμnh chÝnh V¨n b¶n 1 Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc

ChÝnh phñ Sè : 58/1998/N§  CP

Hμ Néi, ngμy 13 th¸ng 8 n¨m 1998

NghÞ ®Þnh cña chÝnh phñ Ban hμnh §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ

chÝnh phñ  C¨n cø LuËt Tæ chøc ChÝnh phñ ngμy 30 th¸ng 9 n¨m 1992 ;  Theo ®Ò nghÞ cña Bé tr−ëng Bé Y tÕ,

NghÞ ®Þnh §iÒu 1. Nay ban hμnh kÌm theo NghÞ ®Þnh nμy §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ. §iÒu 2. NghÞ ®Þnh nμy cã hiÖu lùc thi hμnh sau 45 ngμy kÓ tõ ngμy kÝ. NghÞ ®Þnh nμy thay thÕ NghÞ ®Þnh sè 299/H§BT ngμy 15 th¸ng 8 n¨m 1992 cña Héi ®ång Bé tr−ëng (nay lμ ChÝnh phñ) ban hμnh §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ vμ NghÞ ®Þnh sè 47/CP ngμy 6 th¸ng 6 n¨m 1994 cña ChÝnh phñ söa ®æi mét sè ®iÒu cña §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ. §iÒu 3. Bé tr−ëng c¸c Bé : Y tÕ, Tμi chÝnh, Lao ®éng  Th−¬ng binh vμ X· héi, Bé tr−ëng  Tr−ëng ban Tæ chøc c¸n bé ChÝnh phñ chÞu tr¸ch nhiÖm h−íng dÉn thi hμnh NghÞ ®Þnh nμy.

167

§iÒu 4. C¸c Bé tr−ëng, Thñ tr−ëng c¬ quan ngang Bé, c¬ quan thuéc ChÝnh phñ vμ Chñ tÞch Uû ban nh©n d©n tØnh, thμnh phè trùc thuéc Trung −¬ng chÞu tr¸ch nhiÖm thi hμnh NghÞ ®Þnh nμy.

TM. chÝnh phñ thñ t−íng (§· kÝ )

N¬i nhËn : […]

V¨n b¶n 2 së gi¸o dôc vμ ®μo t¹o hμ néi Tr−êng THPt lª lîi

Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc

Sè : …/2007

GiÊy chøng nhËn Tèt nghiÖp trung häc phæ th«ng (T¹m thêi)  §−îc phÐp cña Bé tr−ëng Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o trong c«ng v¨n sè 1838/THPT ngμy 1  4  1995 ;  §−îc sù uû quyÒn cña Gi¸m ®èc Së Gi¸o dôc vμ §μo t¹o Hμ Néi,

HiÖu tr−ëng tr−êng tHPT lª lîi Chøng nhËn häc sinh : TrÇn V¨n TuÊn ¶nh 3  4cm

Sinh ngμy : 3  9  1989

Nam/n÷ : Nam

N¬i sinh : Hμ Néi

Lμ häc sinh Tr−êng THPT Lª Lîi, ®· dù k× thi tèt nghiÖp THPT kho¸ ngμy 31  5  2007 T¹i Héi ®ång coi thi Tr−êng THPT Lª Lîi Sè BD : 060029 Phßng thi sè : 30 §¹t tæng ®iÓm thi : 44,5. Trong ®ã ®iÓm tõng m«n thi lμ : 1. Ng÷ v¨n : 7 2. VËt lÝ : 8,0 3. LÞch sö : 7,5 §iÓm TBXLTN : 7,41 4. Ho¸ häc : 7 5. To¸n : 7 6. TiÕng Anh (3N) : 8 §iÓm XTN : 7,66 DiÖn ¦T : §iÓm KK : 1,5 (NK) §ñ ®iÒu kiÖn c«ng nhËn tèt nghiÖp THPT (THCB) theo quy ®Þnh cña Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o.

XÕp lo¹i tèt nghiÖp : Kh¸.

GiÊy chøng nhËn t¹m thêi cã gi¸ trÞ trong thêi gian 1 n¨m chê cÊp b»ng tèt nghiÖp THPT (THCB) chÝnh thøc.

Hμ Néi, ngμy 30 th¸ng 6 n¨m 2007

Hä tªn, ch÷ kÝ cña häc sinh

HiÖu tr−ëng (§· kÝ )

168

V¨n b¶n 3 Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc

®¬n xin häc nghÒ KÝnh göi : ¤ng HiÖu tr−ëng Tr−êng C«ng nh©n kÜ thuËt ®iÖn tö M.I.G T«i tªn lμ : NguyÔn ThÞ H−¬ng Sinh ngμy : 20  10  1986 Chç ë hiÖn nay : ThÞ trÊn CÇu DiÔn, Tõ Liªm, Hμ Néi Hä tªn bè : NguyÔn V¨n Vi

Tuæi : 50

NghÒ nghiÖp : C«ng nh©n c¬ khÝ

§¬n vÞ c«ng t¸c : X−ëng c¬ khÝ n«ng nghiÖp Tõ Liªm Hä tªn mÑ : Lª ThÞ Mai

Tuæi : 48

NghÒ nghiÖp : KÜ thuËt viªn ®iÖn tö

§¬n vÞ c«ng t¸c : Tr−êng C«ng nh©n kÜ thuËt ®iÖn tö M.I.G Nay lμm ®¬n nμy xin ®−îc häc nghÒ : KÜ thuËt ®iÖn tö NÕu ®−îc thu nhËn, t«i xin cam ®oan : 1. TuyÖt ®èi chÊp hμnh néi quy häc tËp vμ lao ®éng.

2. TuyÖt ®èi phôc tïng sù ph©n c«ng häc tËp, bè trÝ c«ng t¸c cña nhμ tr−êng.

Lêi cam ®oan vμ ý kiÕn cña bè mÑ T«i xin cam ®oan vμ chÞu tr¸ch nhiÖm hoμn toμn vÒ nh÷ng lêi con t«i ®· viÕt trong ®¬n.

Hμ Néi, ngμy 30 th¸ng 6 n¨m 2004 Ng−êi viÕt ®¬n (KÝ tªn)

Ngμy 30 th¸ng 6 n¨m 2004 (KÝ tªn)

Qua c¸c v¨n b¶n trªn, cã thÓ thÊy :  V¨n b¶n 1 lμ nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ. GÇn víi nghÞ ®Þnh lμ c¸c v¨n b¶n kh¸c cña c¸c c¬ quan nhμ n−íc (hoÆc tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi,…) nh− ph¸p lÖnh, nghÞ quyÕt, th«ng t−, th«ng c¸o, chØ thÞ, quyÕt ®Þnh,...  V¨n b¶n 2 lμ giÊy chøng nhËn cña hiÖu tr−ëng mét tr−êng trung häc phæ th«ng. GÇn víi giÊy chøng nhËn lμ c¸c lo¹i v¨n b¶n nh− v¨n b»ng, chøng chØ, giÊy khai sinh,...  V¨n b¶n 3 lμ ®¬n cña mét häc sinh göi mét c¬ së ®μo t¹o nghÒ. GÇn víi ®¬n lμ c¸c lo¹i v¨n b¶n kh¸c nh− b¶n khai, b¸o c¸o, biªn b¶n,...

2. Ng«n ng÷ hμnh chÝnh C¸c lo¹i v¨n b¶n hμnh chÝnh ®Òu cã mét sè ®Æc ®iÓm tiªu biÓu vÒ ng«n ng÷ nh− sau :

169

 VÒ c¸ch tr×nh bμy : C¸c v¨n b¶n ®Òu ®−îc so¹n th¶o theo mét kÕt cÊu thèng nhÊt, th−êng cã ba phÇn theo mét khu«n mÉu nhÊt ®Þnh (xem môc II.1).  VÒ tõ ng÷ : Cã mét líp tõ ng÷ hμnh chÝnh ®−îc dïng víi tÇn sè cao. VÝ dô : c¨n cø..., ®−îc sù uû nhiÖm cña… ; t¹i c«ng v¨n sè... ; nay quyÕt ®Þnh, chÞu tr¸ch nhiÖm thi hμnh ; cã hiÖu lùc tõ ngμy... ; xin cam ®oan...  VÒ kiÓu c©u : Cã nh÷ng v¨n b¶n tuy dμi nh−ng chØ lμ kÕt cÊu cña mét c©u.

VÝ dô : ChÝnh phñ c¨n cø... quyÕt ®Þnh : ®iÒu 1, 2, 3,... Mçi mét ý quan träng th−êng ®−îc t¸ch ra vμ xuèng dßng, viÕt hoa ®Çu dßng. VÝ dô : T«i tªn lμ : TrÇn V¨n Xu©n Sinh ngμy : 20 th¸ng 6 n¨m 1980 N¬i sinh : x· Cæ Am, huyÖn VÜnh B¶o, thμnh phè H¶i Phßng

II  §Æc tr−ng cña phong c¸ch ng«n ng÷ hµnh chÝnh Qua c¸c v¨n b¶n dÉn lμm vÝ dô ë môc I.1, cã thÓ thÊy phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh cã ba ®Æc tr−ng c¬ b¶n : tÝnh khu«n mÉu, tÝnh minh x¸c vμ tÝnh c«ng vô.

1. TÝnh khu«n mÉu TÝnh khu«n mÉu cña phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh thÓ hiÖn ë kÕt cÊu v¨n b¶n thèng nhÊt, th−êng gåm ba phÇn : phÇn ®Çu, phÇn chÝnh vμ phÇn cuèi. VÝ dô, mét v¨n b¶n cña ChÝnh phñ (v¨n b¶n 1 ë môc I.1) th−êng cã bè côc nh− sau : a) PhÇn ®Çu :  Quèc hiÖu vμ tiªu ng÷ : Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc  Tªn c¬ quan ban hμnh v¨n b¶n (ChÝnh phñ), bªn d−íi lμ sè hiÖu v¨n b¶n.  §Þa ®iÓm, thêi gian ban hμnh v¨n b¶n. b) PhÇn chÝnh : Néi dung chÝnh cña v¨n b¶n. c) PhÇn cuèi :  Chøc vô, ch÷ kÝ vμ hä tªn cña ng−êi kÝ v¨n b¶n, dÊu cña c¬ quan.  N¬i nhËn.

V¨n b¶n hμnh chÝnh cã rÊt nhiÒu lo¹i nªn c¸ch tr×nh bμy còng cã thÓ cã nh÷ng ®iÓm kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh. KÕt cÊu nªu trªn cã thÓ thay ®æi Ýt nhiÒu ë c¸c lo¹i v¨n b¶n kh¸c nhau. Tuy nhiªn, nh×n chung c¸c v¨n b¶n hμnh chÝnh ®Òu mang tÝnh khu«n mÉu thèng nhÊt. BiÓu hiÖn râ nhÊt cña tÝnh khu«n mÉu lμ nhiÒu lo¹i v¨n b¶n cã mÉu chung, ®−îc in s½n ; khi dïng, ng−êi ta chØ cÇn ®iÒn néi dung cô thÓ. VÝ dô : giÊy khai sinh, hîp ®ång,…

170

2. TÝnh minh x¸c V¨n b¶n hμnh chÝnh lμ v¨n b¶n ®−îc viÕt ra chñ yÕu ®Ó thùc thi, do vËy cÇn ph¶i rÊt minh x¸c. Mçi tõ chØ cã mét nghÜa, mçi c©u chØ cã mét ý. V¨n b¶n hμnh chÝnh kh«ng dïng c¸c phÐp tu tõ hoÆc lèi biÓu ®¹t hμm ý.

MÆt kh¸c, ng«n tõ trong v¨n b¶n hμnh chÝnh lμ chøng tÝch ph¸p lÝ, nªn kh«ng thÓ tuú tiÖn xo¸ bá, thay ®æi, söa ch÷a. C¸c v¨n b¶n hμnh chÝnh ®ßi hái sù chÝnh x¸c ®Õn tõng dÊu chÊm, dÊu phÈy ; ®èi víi mét sè v¨n b¶n th× cÇn chÝnh x¸c c¶ vÒ ch÷ kÝ, c¶ vÒ thêi gian mμ v¨n b¶n cã hiÖu lùc,... Néi dung cña v¨n b¶n hμnh chÝnh ®−îc so¹n th¶o theo c¸c c¨n cø ph¸p lÝ râ rμng vμ th−êng ®−îc tr×nh bμy minh b¹ch thμnh c¸c ®iÒu, kho¶n, ch−¬ng, môc ®Ó ng−êi tiÕp nhËn lÜnh héi ®−îc chÝnh x¸c vμ thi hμnh nghiªm tóc.

3. TÝnh c«ng vô Ng«n ng÷ hμnh chÝnh lμ ng«n ng÷ dïng trong giao tiÕp c«ng vô. TÝnh c«ng vô lμ tÝnh chÊt c«ng viÖc chung cña c¶ céng ®ång hay tËp thÓ. TÝnh c«ng vô kh«ng chØ thÓ hiÖn ë néi dung, mμ cßn thÓ hiÖn ë c¶ c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ cña v¨n b¶n. Trong v¨n b¶n hμnh chÝnh, nh÷ng biÓu ®¹t t×nh c¶m cña c¸ nh©n bÞ h¹n chÕ ë møc tèi ®a. C¸c tõ ng÷ biÓu c¶m nÕu dïng còng chØ cã tÝnh −íc lÖ, khu«n mÉu, vÝ dô : kÝnh chuyÓn, kÝnh mong, tr©n träng kÝnh göi,... Trong ®¬n tõ cña c¸ nh©n, khi muèn tr×nh bμy sù viÖc, ng−êi ta chó träng ®Õn nh÷ng tõ ng÷ biÓu ý h¬n lμ biÓu c¶m. VÝ dô, trong ®¬n xin phÐp nghØ häc cña häc sinh göi thÇy (c«) gi¸o th× lêi x¸c nhËn cña cha mÑ hoÆc c¬ së y tÕ cã gi¸ trÞ h¬n lμ nh÷ng lêi tr×nh bμy cã c¶m xóc ®Ó ®−îc th«ng c¶m.

Trong c¸c v¨n b¶n cña c¬ quan hay tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi, kinh tÕ,… ng−êi kÝ v¨n b¶n kh«ng ph¶i kÝ víi t− c¸ch c¸ nh©n mμ víi c−¬ng vÞ vμ tr¸ch nhiÖm cña ng−êi ®¹i diÖn cho c¶ c¬ quan hay tæ chøc ®ã. Còng ®Ó ®¶m b¶o tÝnh c«ng vô, tõ ng÷ trong v¨n b¶n hμnh chÝnh lμ líp tõ ng÷ toμn d©n, kh«ng dïng tõ ®Þa ph−¬ng, tõ khÈu ng÷ ; trong khi ®ã líp tõ ng÷ hμnh chÝnh ®−îc dïng víi tÇn sè cao.

Ghi nhí  Ng«n ng÷ hμnh chÝnh lμ ng«n ng÷ dïng trong c¸c v¨n b¶n hμnh chÝnh ®Ó giao tiÕp trong ph¹m vi c¸c c¬ quan nhμ n−íc hay c¸c tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi, kinh tÕ,… (gäi chung lμ c¬ quan), hoÆc gi÷a c¬ quan víi c¸ nh©n, hay gi÷a c¸c c¸ nh©n víi nhau trªn c¬ së ph¸p lÝ.  Phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh cã ba ®Æc tr−ng c¬ b¶n : tÝnh khu«n mÉu, tÝnh minh x¸c vμ tÝnh c«ng vô.

171

luyÖn tËp 1. H·y kÓ tªn mét sè lo¹i v¨n b¶n hμnh chÝnh th−êng liªn quan ®Õn c«ng viÖc häc tËp trong nhμ tr−êng cña anh (chÞ).

2. H·y nªu nh÷ng ®Æc ®iÓm tiªu biÓu vÒ c¸ch tr×nh bμy v¨n b¶n, vÒ tõ ng÷, kiÓu c©u cña v¨n b¶n hμnh chÝnh (l−îc trÝch) sau ®©y : bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o

Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc

Sè : 03/2002/Q§-BGD&§T

Hμ Néi, ngμy 24 th¸ng 1 n¨m 2002

QuyÕt ®Þnh cña bé tr−ëng bé gi¸o dôc vμ ®μo t¹o VÒ viÖc : Ban hμnh Ch−¬ng tr×nh Trung häc c¬ së bé tr−ëng Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o  C¨n cø NghÞ ®Þnh sè 15/CP ngμy 2  3  1993 cña ChÝnh phñ vÒ nhiÖm vô, quyÒn h¹n vμ tr¸ch nhiÖm qu¶n lÝ nhμ n−íc cña Bé, c¬ quan ngang Bé ;  [...]  Theo ®Ò nghÞ cña Vô tr−ëng Vô Trung häc phæ th«ng,

quyÕt ®Þnh §iÒu 1. Ban hμnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh nμy Ch−¬ng tr×nh Trung häc c¬ së ¸p dông thèng nhÊt trong c¶ n−íc theo tiÕn ®é quy ®Þnh trong ChØ thÞ sè 14/2001/CT-TTg ngμy 11  6  2001 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ. §iÒu 2. QuyÕt ®Þnh nμy cã hiÖu lùc sau 15 ngμy kÓ tõ ngμy kÝ. Vô tr−ëng Vô Trung häc phæ th«ng cã tr¸ch nhiÖm h−íng dÉn thùc hiÖn QuyÕt ®Þnh nμy. §iÒu 3. Chñ tÞch UBND tØnh, thμnh phè trùc thuéc Trung −¬ng, Ch¸nh V¨n phßng, Vô tr−ëng Vô Trung häc phæ th«ng, Thñ tr−ëng c¸c ®¬n vÞ h÷u quan thuéc cquan Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o, Gi¸m ®èc c¸c Së Gi¸o dôc vμ §μo t¹o chÞu tr¸ch nhiÖm thi hμnh QuyÕt ®Þnh nμy.

KT. Bé tr−ëng Bé Gi¸o dôc vμ §μo t¹o N¬i nhËn :  V¨n phßng Quèc héi  V¨n phßng Chñ tÞch n−íc  V¨n phßng ChÝnh phñ  [...]

Thø tr−ëng (§· kÝ )

3. Anh (chÞ) h·y ghi biªn b¶n mét cuéc häp theo phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh.

172

V¨n b¶n tæng kÕt KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc ®Æc ®iÓm vμ yªu cÇu cña v¨n b¶n tæng kÕt.  ViÕt ®−îc mét v¨n b¶n tæng kÕt cã néi dung vμ yªu cÇu ®¬n gi¶n.

I  t×m hiÓu chung vÒ v¨n b¶n tæng kÕt Trong cuéc sèng, sau mçi mét c«ng viÖc, ng−êi ta th−êng nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ cña c«ng viÖc Êy. Trong häc tËp, nghiªn cøu, nhiÒu khi ta còng cÇn tæng kÕt nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau mçi phÇn, mçi ch−¬ng. Tr−êng hîp ®Çu cÇn viÕt v¨n b¶n tæng kÕt ho¹t ®éng thùc tiÔn, tr−êng hîp sau cÇn viÕt v¨n b¶n tæng kÕt tri thøc.

Anh (chÞ) h·y nªu mét sè v¨n b¶n tæng kÕt thuéc hai lo¹i trªn mμ m×nh ®−îc biÕt.

II  c¸ch viÕt v¨n b¶n tæng kÕt 1. §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái nªu ë d−íi. ®oµn Thanh Niªn Céng S¶n Hå chÝ minh tr−êng §¹i Häc S− Ph¹m Hµ Néi

®oμn thanh niªn céng s¶n hå chÝ minh

®éi thanh niªn t×nh nguyÖn sè 2

Hμ Néi, ngμy 15 th¸ng 9 n¨m 2007

Tæng kÕt ®ît ho¹t ®éng t×nh nguyÖn t¹i c¸c trung t©m ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh nÆng vμ ng−êi cã c«ng víi n−íc Nh»m ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c ®Òn ¬n ®¸p nghÜa, gãp phÇn gi¸o dôc truyÒn thèng “uèng n−íc nhí nguån” cho sinh viªn s− ph¹m, mïa hÌ n¨m 2007, §éi thanh niªn t×nh nguyÖn sè 2 thuéc §oμn TNCS Hå ChÝ Minh Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hμ Néi ®· triÓn khai ho¹t ®éng t¹i c¸c trung t©m ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh nÆng vμ ng−êi cã c«ng víi n−íc.

173

1) Tæ chøc a) §Þa ®iÓm ho¹t ®éng  Trung t©m ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh nÆng tØnh B¾c Ninh (ThuËn Thμnh, B¾c Ninh)  Trung t©m nu«i d−ìng, ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh vμ ng−êi cã c«ng víi n−íc tØnh B¾c Giang (T©n Yªn, B¾c Giang)  Trung t©m ®iÒu d−ìng th−¬ng binh, bÖnh binh nÆng Duy Tiªn (Duy Tiªn, Hμ Nam) b) Sè l−îng : 3 nhãm, gåm 50 sinh viªn t×nh nguyÖn. c) Thêi gian : Tõ 12  7  2007 ®Õn 30  7  2007.

2) KÕt qu¶ ho¹t ®éng a) Ho¹t ®éng ch¨m sãc th−¬ng binh, bÖnh binh  Tæ chøc th¨m hái, ®éng viªn tinh thÇn ; t¹o kh«ng khÝ vui vÎ, Êm cóng, gãp phÇn gi¶m bít nçi c« ®¬n vμ sù ®au ®ín cña th−¬ng binh, bÖnh binh.  Phèi hîp thùc hiÖn chÕ ®é dinh d−ìng cho th−¬ng binh, bÖnh binh b»ng viÖc tham gia nÊu ¨n, vÖ sinh phßng ¨n cho th−¬ng binh, bÖnh binh. b) Ho¹t ®éng giao l−u v¨n ho¸, v¨n nghÖ, thÓ thao  Th−êng xuyªn tæ chøc hoÆc kÕt hîp tæ chøc c¸c cuéc giao l−u v¨n ho¸, v¨n nghÖ víi th−¬ng binh, bÖnh binh vμ Ban l·nh ®¹o c¸c trung t©m.  Tæ chøc gi¶i thi ®Êu thÓ thao, héi thi h¸t ka-ra-«-kª cho th−¬ng binh, bÖnh binh, c¸c c¸n bé lμm viÖc t¹i trung t©m vμ sinh viªn t×nh nguyÖn. c) VÖ sinh m«i tr−êng, t«n t¹o c¶nh quan  QuÐt v«i, lμm cá, trång cá t¹i khu«n viªn, v−ên hoa cña c¸c trung t©m.  C¶i t¹o, trång, ch¨m sãc c¸c v−ên thuèc nam ; lμm biÓn ghi tªn c¸c c©y thuèc.  Ch¨m sãc nghÜa trang liÖt sÜ cña c¸c trung t©m. d) Ho¹t ®éng tæ chøc «n tËp v¨n ho¸ vμ sinh ho¹t hÌ cho con em th−¬ng binh, bÖnh binh  Tæ chøc «n tËp v¨n ho¸ vμo dÞp hÌ cho gÇn 100 häc sinh lμ con em th−¬ng binh, bÖnh binh t¹i c¸c trung t©m ë mäi tr×nh ®é vμ tÊt c¶ c¸c m«n häc.  Tæ chøc sinh ho¹t hÌ, sinh ho¹t tËp thÓ th−êng xuyªn cho trÎ em t¹i c¸c trung t©m. e) Ho¹t ®éng tÆng quμ th−¬ng binh, bÖnh binh  Bæ sung vμo th− viÖn cña c¸c trung t©m nhiÒu cuèn s¸ch cã gi¸ trÞ, víi nh÷ng néi dung phï hîp víi th−¬ng binh, bÖnh binh.  Cïng víi l·nh ®¹o Nhμ tr−êng tæ chøc th¨m hái vμ tÆng quμ c¸c trung t©m nh©n Ngμy Th−¬ng binh liÖt sÜ 27  7.

174

3) §¸nh gi¸ chung §ît ho¹t ®éng cña §éi thanh niªn t×nh nguyÖn sè 2 thuéc §oμn TNCS Hå ChÝ Minh Tr−êng §¹i häc S− ph¹m Hμ Néi ®· kÕt thóc vμ thμnh c«ng tèt ®Ñp. Cã ®−îc thμnh c«ng nμy lμ nhê sù quan t©m chØ ®¹o s¸t sao cña Ban ChÊp hμnh §oμn tr−êng, sù gióp ®ì vμ hîp t¸c nhiÖt t×nh cña c¸c trung t©m ; ®Æc biÖt lμ nhê sù nç lùc, phÊn ®Êu h¨ng say vμ ®Çy s¸ng t¹o cña toμn thÓ ®éi viªn. Nh÷ng kinh nghiÖm thiÕt thùc thu ®−îc còng sÏ lμ nh÷ng bμi häc bæ Ých cho c¸c ®ît ho¹t ®éng t×nh nguyÖn sau nμy.

TM. Ban chØ huy §éi §éi tr−ëng (§· kÝ)

C©u hái : a) V¨n b¶n trªn thuéc lo¹i v¨n b¶n tæng kÕt nμo vμ thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ nμo ? b) Qua c¸c ®Ò môc vμ néi dung cña v¨n b¶n trªn, anh (chÞ) h·y cho biÕt môc ®Ých, yªu cÇu, bè côc vμ nh÷ng néi dung chÝnh cña mét v¨n b¶n tæng kÕt ho¹t ®éng thùc tiÔn.

2. H·y ®äc bμi Tæng kÕt phÇn TiÕng ViÖt : ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ (chó ý môc I  Néi dung c¬ b¶n cÇn n¾m v÷ng) vμ tr¶ lêi c¸c c©u hái sau : a) Bμi tæng kÕt trªn thuéc lo¹i v¨n b¶n tæng kÕt nμo vμ thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ nμo ? b) Bμi tæng kÕt trªn nh»m môc ®Ých g× ? Cã nh÷ng néi dung nμo ?

3. Qua viÖc t×m hiÓu hai lo¹i v¨n b¶n tæng kÕt, anh (chÞ) h·y cho biÕt : a) Môc ®Ých, yªu cÇu vμ néi dung cña v¨n b¶n tæng kÕt. b) Phong c¸ch ng«n ng÷ cña v¨n b¶n tæng kÕt.

Ghi nhí  V¨n b¶n tæng kÕt ho¹t ®éng thùc tiÔn nh»m nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ trung thùc, kh¸ch quan kÕt qu¶ vμ rót ra nh÷ng bμi häc kinh nghiÖm khi kÕt thóc mét c«ng viÖc ; cßn v¨n b¶n tæng kÕt tri thøc nh»m tæng kÕt c¸c tri thøc hoÆc c¸c thμnh tùu nghiªn cøu ®· ®¹t ®−îc.  V¨n b¶n tæng kÕt ho¹t ®éng thùc tiÔn th−êng cã c¸c néi dung : môc ®Ých, yªu cÇu, nh÷ng ho¹t ®éng chÝnh, bμi häc kinh nghiÖm,... V¨n b¶n tæng kÕt tri thøc lÇn l−ît tr×nh bμy kh¸i qu¸t c¸c tri thøc vμ thμnh tùu nghiªn cøu ®· ®¹t ®−îc.  Tuú theo yªu cÇu vμ néi dung, v¨n b¶n tæng kÕt cã thÓ thuéc phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh hoÆc phong c¸ch ng«n ng÷ khoa häc.

175

LuyÖn tËp 1. §äc v¨n b¶n sau vμ tr¶ lêi c©u hái nªu ë d−íi.

Tæng kÕt thμnh tÝch c«ng t¸c ®oμn vμ phong trμo thanh niªn t×nh nguyÖn cña chi ®oμn líp 11A n¨m häc 2006  2007 I. §Æc ®iÓm cña chi ®oμn [...]

II. C«ng t¸c gi¸o dôc chÝnh trÞ, t− t−ëng 1. Ngay tõ ®Çu n¨m häc 2006  2007, ®−îc sù chØ ®¹o cña Ban ChÊp hμnh §oμn cÊp trªn, Ban ChÊp hμnh Chi ®oμn líp 11A ®· tæ chøc cho ®oμn viªn trong Chi ®oμn tham gia c¸c cuéc thi t×m hiÓu ®iÒu lÖ §oμn, gióp ®oμn viªn hiÓu râ h¬n vÒ §oμn TNCS Hå ChÝ Minh vμ ý thøc ®−îc tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô cña mçi c¸ nh©n ®èi víi phong trμo chung cña toμn tr−êng.

2. ...

3. …

III. KÕt qu¶ thùc hiÖn phong trμo thanh niªn t×nh nguyÖn 1. T×nh nguyÖn phÊn ®Êu trong häc tËp : … KÕt qu¶ : …

2. T×nh nguyÖn tham gia phong trμo chèng tÖ n¹n x· héi : … KÕt qu¶ : …

3. T×nh nguyÖn chung søc cïng céng ®ång tham gia c«ng t¸c x· héi : … KÕt qu¶ : …

IV. C«ng t¸c x©y dùng ®oμn 1. Vμo ®Çu n¨m häc, ®−îc sù chØ ®¹o cña Ban ChÊp hμnh §oμn cÊp trªn, Ban ChÊp hμnh Chi ®oμn kho¸ tr−íc ®· tæ chøc mét c¸ch nghiªm tóc §¹i héi Chi ®oμn líp 11A, bÇu ra ®−îc mét Ban ChÊp hμnh Chi ®oμn kho¸ 2006  2007, gåm ba ®oμn viªn xøng ®¸ng víi sù tÝn nhiÖm cña tËp thÓ vμ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña nhiÖm vô míi.

2. …

3. …

Trong n¨m häc 2006  2007, Chi ®oμn líp 11A ®· ®¹t ®−îc mét sè thμnh tÝch nªu trªn. §Ò nghÞ §oμn cÊp trªn xem xÐt khen th−ëng cho Chi ®oμn ®Ó thóc ®Èy phong trμo trong nh÷ng n¨m häc sau.

TM. BCH Chi ®oμn líp 11A BÝ th− (§· kÝ )

176

C©u hái : a) V¨n b¶n trªn ®· ®¹t ®−îc nh÷ng yªu cÇu nμo cña mét v¨n b¶n tæng kÕt ?

(Chó ý bè côc vμ c¸ch diÔn ®¹t ë c¸c ®o¹n trÝch nguyªn v¨n cña v¨n b¶n.) b) Trong v¨n b¶n cã mét sè phÇn bÞ l−îc bít (®−îc ®¸nh dÊu b»ng dÊu ba chÊm). Anh (chÞ) ®o¸n xem trong c¸c phÇn bÞ l−îc ®i Êy, t¸c gi¶ dÉn ra nh÷ng sù viÖc, sè liÖu g×. c) §èi chiÕu víi yªu cÇu cña mét v¨n b¶n tæng kÕt nãi chung, v¨n b¶n trªn thiÕu néi dung nμo ?

2. Anh (chÞ) h·y viÕt mét bμi tæng kÕt phÇn V¨n häc (hoÆc TiÕng ViÖt, Lμm v¨n) thuéc ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 12.

177

Tæng kÕt phÇn tiÕng viÖt : ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HÖ thèng ho¸ ®−îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ ®· häc trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n tõ líp 10 ®Õn líp 12.  N©ng cao thªm n¨ng lùc giao tiÕp b»ng tiÕng ViÖt ë c¶ hai qu¸ tr×nh : t¹o lËp vμ lÜnh héi v¨n b¶n.

I  néi dung c¬ b¶n cÇn n¾m v÷ng 1. Giao tiÕp lμ ho¹t ®éng(1) trao ®æi th«ng tin cña con ng−êi, ®−îc tiÕn hμnh chñ yÕu b»ng ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷, nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc ®Ých vÒ nhËn thøc, t×nh c¶m, hμnh ®éng. §ã lμ ho¹t ®éng kh«ng thÓ thiÕu cña con ng−êi vμ x· héi loμi ng−êi, nhê ®ã con ng−êi ®−îc tr−ëng thμnh, x· héi ®−îc h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn.

Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ bao gåm hai qu¸ tr×nh : qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n do ng−êi nãi hay ng−êi viÕt thùc hiÖn, qu¸ tr×nh lÜnh héi v¨n b¶n do ng−êi nghe hay ng−êi ®äc thùc hiÖn. Hai qu¸ tr×nh nμy cã thÓ diÔn ra ®ång thêi, t¹i cïng mét ®Þa ®iÓm (héi tho¹i), còng cã thÓ ë c¸c thêi ®iÓm vμ kho¶ng kh«ng gian c¸ch biÖt (qua v¨n b¶n viÕt).

2. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp, ng«n ng÷ ®−îc sö dông ë hai d¹ng : nãi vμ viÕt. Hai d¹ng ®ã cã sù kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn t¹o lËp vμ lÜnh héi v¨n b¶n, vÒ ®−êng kªnh giao tiÕp, vÒ lo¹i tÝn hiÖu (©m thanh hay ch÷ viÕt), vÒ c¸c ph−¬ng tiÖn phô trî (ng÷ ®iÖu, nÐt mÆt, cö chØ, ®iÖu bé hay dÊu c©u, c¸c kÝ hiÖu v¨n tù, m« h×nh, b¶ng biÓu,…), vÒ c¸ch dïng tõ, ®Æt c©u vμ tæ chøc v¨n b¶n,…

3. Ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ lu«n lu«n diÔn ra trong mét ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh. Ng÷ c¶nh lμ bèi c¶nh ng«n ng÷, lμm c¬ së cho viÖc sö dông (1) Nh÷ng ch÷ in ®Ëm ë c¸c môc ®Òu gîi l¹i tªn c¸c bμi häc t−¬ng øng tõ líp 10 ®Õn líp 12.

178

ng«n ng÷ vμ t¹o lËp v¨n b¶n, ®ång thêi lμm c¨n cø ®Ó lÜnh héi thÊu ®¸o v¨n b¶n. Ng÷ c¶nh bao gåm c¸c nh©n tè : nh©n vËt giao tiÕp, bèi c¶nh réng (bèi c¶nh v¨n ho¸), bèi c¶nh hÑp (bèi c¶nh t×nh huèng), hiÖn thùc ®−îc ®Ò cËp ®Õn vμ v¨n c¶nh.

4. Trong ng÷ c¶nh, nh©n vËt giao tiÕp lμ nh©n tè rÊt quan träng. C¸c nh©n vËt giao tiÕp ®Òu ph¶i cã c¶ n¨ng lùc t¹o lËp vμ n¨ng lùc lÜnh héi v¨n b¶n.

Trong giao tiÕp ë d¹ng nãi, hä th−êng ®æi vai cho nhau hay lu©n phiªn l−ît lêi. C¸c nh©n vËt giao tiÕp cã nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ c¸c ph−¬ng diÖn : vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n s¬, løa tuæi, giíi tÝnh, nghÒ nghiÖp, tÇng líp x· héi, vèn sèng, v¨n ho¸,… Nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ã lu«n chi phèi néi dung vμ c¸ch thøc giao tiÕp b»ng ng«n ng÷. H¬n thÕ, mçi nh©n vËt giao tiÕp th−êng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn cña ng÷ c¶nh mμ lùa chän cho m×nh mét chiÕn l−îc giao tiÕp tèi −u nh»m ®¹t ®−îc môc ®Ých vμ hiÖu qu¶ giao tiÕp.

5. Khi giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp sö dông ng«n ng÷ chung cña x· héi ®Ó t¹o ra lêi nãi  nh÷ng s¶n phÈm cô thÓ cña c¸ nh©n. Trong ho¹t ®éng ®ã, c¸c nh©n vËt giao tiÕp võa sö dông nh÷ng yÕu tè cña hÖ thèng ng«n ng÷ chung vμ tu©n thñ nh÷ng quy t¾c, chuÈn mùc chung, ®ång thêi biÓu lé nh÷ng nÐt riªng trong n¨ng lùc ng«n ng÷ cña c¸ nh©n. H¬n n÷a, mçi c¸ nh©n l¹i cã thÓ vμ cÇn ph¶i vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c ph−¬ng tiÖn ng«n ng÷ ®Ó t¨ng c−êng kh¶ n¨ng biÓu ®¹t vμ hiÖu qu¶ giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, gãp phÇn ®æi míi vμ ph¸t triÓn ng«n ng÷.

6. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp, mçi c©u th−êng cã hai thμnh phÇn nghÜa : nghÜa sù viÖc vμ nghÜa t×nh th¸i. NghÜa sù viÖc øng víi sù viÖc mμ c©u ®Ò cËp ®Õn. NghÜa t×nh th¸i th−êng thÓ hiÖn th¸i ®é, t×nh c¶m, sù nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ cña ng−êi nãi ®èi víi sù viÖc, hoÆc ®èi víi ng−êi nghe.

7. Trong ho¹t ®éng giao tiÕp, c¸c nh©n vËt giao tiÕp cÇn cã ý thøc, thãi quen vμ kÜ n¨ng gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. Muèn thÕ, mçi ng−êi cÇn n¾m v÷ng c¸c chuÈn mùc ng«n ng÷, sö dông ng«n ng÷ ®óng chuÈn mùc, ®ång thêi cã thÓ vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o ng«n ng÷ theo c¸c quy t¾c chung ; khi cÇn thiÕt cã thÓ tiÕp nhËn nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña c¸c ng«n ng÷ kh¸c, tuy cÇn chèng l¹m dông tiÕng n−íc ngoμi. MÆt kh¸c, ®Ó gi÷ g×n sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt, mçi nh©n vËt giao tiÕp cÇn ®Ò cao phÈm chÊt v¨n ho¸, lÞch sù trong giao tiÕp ng«n ng÷, tr¸nh nh÷ng c¸ch biÓu hiÖn th« tôc lμm vÈn ®ôc ng«n ng÷.

179

II  LuyÖn tËp §äc ®o¹n trÝch sau vμ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu nªu ë d−íi.

H«m sau l·o H¹c sang nhμ t«i. Võa thÊy t«i, l·o b¸o ngay :

 CËu Vμng ®i ®êi råi, «ng gi¸o ¹ !  Cô b¸n råi ?  B¸n råi ! Hä võa b¾t xong.

L·o cè lμm ra vÎ vui vÎ. Nh−ng tr«ng l·o c−êi nh− mÕu vμ ®«i m¾t l·o Çng Ëng n−íc, t«i muèn «m choμng lÊy l·o mμ oμ lªn khãc. B©y giê th× t«i kh«ng xãt xa n¨m quyÓn s¸ch cña t«i qu¸ nh− tr−íc n÷a. T«i chØ ¸i ng¹i cho l·o H¹c. T«i hái cho cã chuyÖn :

 ThÕ nã cho b¾t μ ?

MÆt l·o ®ét nhiªn co róm l¹i. Nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho n−íc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o ngoÑo vÒ mét bªn vμ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh− con nÝt. L·o hu hu khãc…

 Khèn n¹n… ¤ng gi¸o ¬i !... Nã cã biÕt g× ®©u ! Nã thÊy t«i gäi th× ch¹y ngay vÒ, vÉy ®u«i mõng. T«i cho nã ¨n c¬m. Nã ®ang ¨n th× th»ng Môc nÊp trong nhμ, ngay ®»ng sau nã, tãm lÊy hai c¼ng sau nã dèc ng−îc nã lªn. Cø thÕ lμ th»ng Môc víi th»ng Xiªn, hai th»ng chóng nã chØ loay hoay mét lóc ®· trãi chÆt c¶ bèn ch©n nã l¹i. BÊy giê cu cËu míi biÕt lμ cu cËu chÕt !... Nμy ! ¤ng gi¸o ¹ ! C¸i gièng nã còng kh«n ! Nã cø lμm in nh− nã tr¸ch t«i ; nã kªu − ö, nh×n t«i, nh− muèn b¶o t«i r»ng : “A ! L·o giμ tÖ l¾m ! T«i ¨n ë víi l·o nh− thÕ mμ l·o xö víi t«i nh− thÕ nμy μ ?”. Th× ra t«i giμ b»ng nμy tuæi ®Çu råi cßn ®¸nh lõa mét con chã, nã kh«ng ngê t«i nì t©m lõa nã !

T«i an ñi l·o :

 Cô cø t−ëng thÕ ®Êy chø nã ch¶ hiÓu g× ®©u ! V¶ l¹i ai nu«i chã mμ ch¶ b¸n hay giÕt thÞt ! Ta giÕt nã chÝnh lμ ho¸ kiÕp cho nã ®Êy, ho¸ kiÕp ®Ó cho nã lμm kiÕp kh¸c.

L·o chua ch¸t b¶o :

 ¤ng gi¸o nãi ph¶i ! KiÕp con chã lμ kiÕp khæ th× ta ho¸ kiÕp cho nã ®Ó nã lμm kiÕp ng−êi, may ra cã sung s−íng h¬n mét chót… kiÕp ng−êi nh− kiÕp t«i ch¼ng h¹n !…

T«i bïi ngïi nh×n l·o, b¶o :

 KiÕp ai còng thÕ th«i, cô ¹ ! Cô t−ëng t«i sung s−íng h¬n ch¨ng ?  ThÕ th× kh«ng biÕt nÕu kiÕp ng−êi còng khæ nèt th× ta nªn lμm kiÕp g× cho thËt s−íng ?

(Nam Cao, L·o H¹c)

180

Yªu cÇu : 1. Ph©n tÝch sù ®æi vai vμ lu©n phiªn l−ît lêi trong ho¹t ®éng giao tiÕp trªn. Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña giao tiÕp ë d¹ng ng«n ng÷ nãi thÓ hiÖn qua nh÷ng chi tiÕt nμo trong ®o¹n trÝch (chó ý lêi kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶ vμ lêi cña c¸c nh©n vËt) ?

2. C¸c nh©n vËt giao tiÕp cã vÞ thÕ x· héi, quan hÖ th©n s¬ vμ nh÷ng ®Æc ®iÓm g× riªng biÖt ? Ph©n tÝch sù chi phèi cña nh÷ng ®iÒu ®ã ®Õn néi dung vμ c¸ch thøc nãi trong l−ît lêi ®Çu tiªn cña l·o H¹c.

3. H·y ph©n tÝch nghÜa sù viÖc vμ nghÜa t×nh th¸i trong c©u : “BÊy giê cu cËu míi biÕt lμ cu cËu chÕt !”.

4. Trong ®o¹n trÝch cã ho¹t ®éng giao tiÕp ë d¹ng nãi gi÷a hai nh©n vËt, ®ång thêi khi ng−êi ®äc ®äc ®o¹n trÝch (hoÆc c¶ truyÖn L·o H¹c) l¹i cã mét ho¹t ®éng giao tiÕp n÷a gi÷a nhμ v¨n Nam Cao vμ ng−êi ®äc. H·y chØ ra sù kh¸c biÖt gi÷a hai ho¹t ®éng giao tiÕp ®ã.

181

«n tËp phÇn lμm v¨n KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HÖ thèng ho¸ tri thøc vÒ c¸c kiÓu lo¹i v¨n b¶n ®· häc trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n Trung häc phæ th«ng, ®Æc biÖt lμ líp 12.  ViÕt ®−îc c¸c kiÓu lo¹i v¨n b¶n ®· häc, ®Æc biÖt lμ v¨n b¶n nghÞ luËn.

I  nh÷ng néi dung kiÕn thøc cÇn ¤n tËp 1. Thèng kª c¸c kiÓu v¨n b¶n ®· häc trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n Trung häc phæ th«ng vμ cho biÕt nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n cña c¸c kiÓu v¨n b¶n ®ã.

2. Theo anh (chÞ), ®Ó viÕt ®−îc mét v¨n b¶n, cÇn thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc g× ?

3. ¤n tËp vÒ v¨n nghÞ luËn. a) §Ò tμi c¬ b¶n cña v¨n nghÞ luËn trong nhμ tr−êng  §Ò tμi cña v¨n nghÞ luËn trong nhμ tr−êng gåm nh÷ng nhãm nμo ?  C¸c ®Ò tμi ®ã cã nh÷ng ®iÓm g× chung vμ kh¸c biÖt ? b) LËp luËn trong v¨n nghÞ luËn  LËp luËn gåm nh÷ng yÕu tè nμo ?  ThÕ nμo lμ luËn ®iÓm, luËn cø vμ ph−¬ng ph¸p lËp luËn ? Quan hÖ gi÷a luËn ®iÓm vμ luËn cø ?  H·y cho biÕt yªu cÇu c¬ b¶n vμ c¸ch x¸c ®Þnh luËn cø cho luËn ®iÓm.  KÓ tªn c¸c thao t¸c lËp luËn c¬ b¶n, cho biÕt c¸ch tiÕn hμnh vμ sö dông c¸c thao t¸c lËp luËn ®ã trong bμi v¨n nghÞ luËn.  Nªu v¾n t¾t c¸c lçi th−êng gÆp khi lËp luËn vμ c¸ch kh¾c phôc c¸c lçi ®ã. c) Bè côc cña bμi v¨n nghÞ luËn  Vai trß cña phÇn më bμi ®èi víi bμi v¨n, nh÷ng yªu cÇu ®èi víi phÇn më bμi. C¸ch më bμi cho c¸c kiÓu bμi nghÞ luËn vÒ mét t− t−ëng, ®¹o lÝ, mét hiÖn t−îng ®êi sèng ; nghÞ luËn vÒ mét ý kiÕn bμn vÒ v¨n häc, mét bμi th¬, ®o¹n thvμ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i.  VÞ trÝ, néi dung c¬ b¶n cña phÇn th©n bμi trong c¸c kiÓu bμi nghÞ luËn ®· häc ; c¸ch s¾p xÕp c¸c néi dung ®ã ; sù chuyÓn ý gi÷a c¸c ®o¹n.  Vai trß vμ yªu cÇu cña phÇn kÕt bμi, c¸ch kÕt bμi cho c¸c kiÓu bμi nghÞ luËn ®· häc.

182

d) DiÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn  Yªu cÇu cña diÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn ; c¸ch dïng tõ, viÕt c©u vμ giäng v¨n trong v¨n nghÞ luËn.  C¸c lçi vÒ diÔn ®¹t vμ c¸ch kh¾c phôc.

II  LuyÖn tËp 1. §Ò bμi §Ò 1. §äc truyÖn sau : Ba c©u hái Ngμy nä, cã mét ng−êi ®Õn gÆp nhμ triÕt häc X«-c¬-r¸t (Hi L¹p) vμ nãi : “¤ng cã muèn biÕt nh÷ng g× t«i míi nghe ®−îc vÒ ng−êi b¹n cña «ng kh«ng ?”.  Chê mét chót.  X«-c¬-r¸t tr¶ lêi  Tr−íc khi kÓ vÒ ng−êi b¹n t«i, anh nªn suy nghÜ mét chót vμ v× thÕ t«i muèn hái anh ba ®iÒu. Thø nhÊt : Anh cã hoμn toμn ch¾c ch¾n r»ng nh÷ng ®iÒu anh s¾p kÓ lμ ®óng sù thËt kh«ng ?  å kh«ng.  Ng−êi kia nãi  ThËt ra t«i chØ nghe nãi vÒ ®iÒu ®ã th«i vμ…  §−îc råi.  X«-c¬-r¸t nãi  B©y giê ®iÒu thø hai : Cã ph¶i anh s¾p nãi nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp vÒ b¹n t«i kh«ng ?  Kh«ng, mμ ng−îc l¹i lμ…  ThÕ μ ?  X«-c¬-r¸t tiÕp tôc  C©u hái cuèi cïng : TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu anh s¾p nãi vÒ b¹n t«i sÏ thËt sù cÇn thiÕt cho t«i chø ?  Kh«ng, còng kh«ng hoμn toμn nh− vËy.  VËy ®Êy.  X«-c¬-r¸t quay sang ng−êi kh¸ch vμ nãi : “…”.

(Theo PhÐp mμu nhiÖm cña ®êi, NXB TrÎ, TP. Hå ChÝ Minh, 2004)

Theo anh (chÞ), X«-c¬-r¸t sÏ nãi víi ng−êi kh¸ch nh− thÕ nμo ? H·y b×nh luËn vÒ bμi häc rót ra tõ c©u chuyÖn trªn. §Ò 2. Ph©n tÝch mét ®o¹n mμ anh (chÞ) thÝch nhÊt trong ®o¹n trÝch §Êt N−íc cña NguyÔn Khoa §iÒm.

2. Yªu cÇu luyÖn tËp a) T×m hiÓu ®Ò : Hai ®Ò bμi trªn yªu cÇu ph¶i viÕt kiÓu bμi nghÞ luËn nμo ?

Nh÷ng thao t¸c lËp luËn nμo cÇn sö dông trong bμi viÕt ? Nh÷ng luËn ®iÓm cb¶n nμo cÇn dù kiÕn cho bμi viÕt ? b) LËp dμn ý cho bμi viÕt. c) TËp viÕt phÇn më bμi cho tõng bμi viÕt. d) Chän mét ý trong dμn ý ®Ó viÕt thμnh mét ®o¹n v¨n.

183

GI¸ trÞ v¨n häc vμ tiÕp nhËn v¨n häc

KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m ®−îc nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n häc.  HiÓu ®−îc nh÷ng nÐt b¶n chÊt cña ho¹t ®éng tiÕp nhËn v¨n häc.

I  Gi¸ trÞ v¨n häc Gi¸ trÞ v¨n häc lμ s¶n phÈm kÕt tinh tõ qu¸ tr×nh v¨n häc, ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu kh¸c nhau cña cuéc sèng con ng−êi, t¸c ®éng s©u s¾c tíi cuéc sèng vμ con ng−êi. ë ®©y chØ nãi vÒ ba gi¸ trÞ c¬ b¶n cña v¨n häc.

1. Gi¸ trÞ nhËn thøc XÐt vÒ thùc chÊt, t¸c phÈm v¨n häc lμ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nhμ v¨n kh¸m ph¸, lÝ gi¶i hiÖn thùc ®êi sèng råi chuyÓn ho¸ nh÷ng hiÓu biÕt ®ã vμo néi dung t¸c phÈm nh»m ®¸p øng nhu cÇu nhËn thøc cña con ng−êi. V× sao con ng−êi l¹i cã nhu cÇu ®ã ? Bëi v× mçi ng−êi th−êng chØ sèng trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, ë mét ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh, víi nh÷ng mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh trong gia ®×nh vμ x· héi. V¨n häc chÝnh lμ mét ph−¬ng tiÖn cã kh¶ n¨ng ph¸ vì giíi h¹n tån t¹i trong kh«ng gian vμ thêi gian thùc tÕ cña mçi c¸ nh©n, ®ång thêi ®em l¹i cho hä kh¶ n¨ng sèng cuéc sèng cña nhiÒu ng−êi kh¸c, sèng ë nhiÒu thêi ®¹i, sèng ë nhiÒu xø së. Nh− vËy, gi¸ trÞ nhËn thøc lμ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ ®¸p øng ®−îc yªu cÇu cña con ng−êi muèn hiÓu biÕt râ h¬n, s©u h¬n cuéc sèng xung quanh vμ chÝnh b¶n th©n m×nh, tõ ®ã t¸c ®éng vμo cuéc sèng cã hiÖu qu¶ h¬n.

Tr−íc hÕt, v¨n häc cã thÓ mang tíi cho ng−êi ®äc nh÷ng nhËn thøc míi mÎ vμ s©u réng vÒ nhiÒu mÆt cña cuéc sèng trong nh÷ng kho¶ng thêi gian vμ kh«ng gian kh¸c nhau. Nh÷ng t¸c phÈm cña mét thêi ®· xa nh− TruyÖn KiÒu, Hoμng Lª nhÊt thèng chÝ, ChiÕn tranh vμ hoμ b×nh... cã thÓ ®−a con ng−êi trë vÒ víi qu¸ khø cña d©n téc vμ nh©n lo¹i, khi ®ã “v¨n häc lμ tiÕng nãi cña c¸c thêi ®¹i, lμ cuéc ®èi tho¹i chøa chan t×nh nghÜa gi÷a ng−êi x−a vμ ng−êi nay” (NguyÔn Kh¸nh Toμn). Nh÷ng t¸c phÈm cña thêi hiÖn ®¹i nh− Vî chång A Phñ,

184

Vî nhÆt, Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh,... më ra tr−íc m¾t ng−êi ®äc bao hiÓu biÕt phong phó vÒ cuéc sèng trªn ®Êt n−íc m×nh víi nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau, tõ chiÕn ®Êu, s¶n xuÊt ®Õn phong tôc, tËp qu¸n, hoμn c¶nh ®Þa lÝ,... ; l¹i cã t¸c phÈm dÉn ng−êi ®äc tíi nh÷ng miÒn ®Êt xa l¹ nμo ®ã trªn thÕ giíi (Tam quèc diÔn nghÜa, ChiÕc l¸ cuèi cïng, Sè phËn con ng−êi,...). §ã chÝnh lμ qu¸ tr×nh nhËn thøc cuéc sèng cña v¨n häc. Th«ng qua cuéc sèng vμ h×nh ¶nh cña nhiÒu ng−êi kh¸c nhau ®−îc tr×nh bμy trong c¸c t¸c phÈm cô thÓ, v¨n häc cßn gióp cho mçi ng−êi ®äc hiÓu ®−îc b¶n chÊt cña con ng−êi nãi chung (§©u lμ môc ®Ých tån t¹i cña con ng−êi ? §©u lμ t− t−ëng, t×nh c¶m, kh¸t väng vμ søc m¹nh cña con ng−êi ? v.v...). §ång thêi chÝnh tõ cuéc ®êi cña ng−êi kh¸c, mçi ng−êi ®äc cã thÓ liªn hÖ, so s¸nh, ®èi chiÕu ®Ó hiÓu chÝnh b¶n th©n m×nh h¬n víi t− c¸ch lμ mét con ng−êi c¸ nh©n. §ã chÝnh lμ qu¸ tr×nh tù nhËn thøc mμ v¨n häc mang tíi cho mçi ng−êi.

2. Gi¸ trÞ gi¸o dôc Trong sù tån t¹i cña v¨n häc, gi¸ trÞ nhËn thøc lu«n lμ tiÒn ®Ò cña gi¸ trÞ gi¸o dôc. Kh«ng cã nhËn thøc ®óng ®¾n th× v¨n häc kh«ng thÓ gi¸o dôc ®−îc con ng−êi. Ng−îc l¹i, gi¸ trÞ gi¸o dôc lμm s©u s¾c thªm gi¸ trÞ nhËn thøc cña v¨n häc ®èi víi ®êi sèng, bëi v× ng−êi ta nhËn thøc kh«ng ph¶i chØ ®Ó nhËn thøc mμ nhËn thøc lμ ®Ó hμnh ®éng. Do ®©u mμ v¨n häc cã gi¸ trÞ gi¸o dôc ?

Cã lÏ bëi v× con ng−êi kh«ng chØ cã nhu cÇu hiÓu biÕt mμ cßn cã nhu cÇu h−íng thiÖn, con ng−êi lu«n khao kh¸t mét cuéc sèng tèt lμnh, chan hoμ t×nh yªu th−¬ng gi÷a ng−êi víi ng−êi ; mÆt kh¸c cßn bëi v× trong khi ph¶n ¸nh hiÖn thùc, dï trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp bao giê nhμ v¨n còng béc lé mét th¸i ®é t− t−ëng  t×nh c¶m, mét sù nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ cña m×nh,... tÊt c¶ ®Òu Ýt nhiÒu t¸c ®éng tíi ng−êi ®äc vμ ®ã còng chÝnh lμ gi¸o dôc.

Gi¸ trÞ gi¸o dôc cña v¨n häc tr−íc hÕt biÓu hiÖn ë kh¶ n¨ng ®em ®Õn cho con ng−êi nh÷ng bμi häc quý gi¸ vÒ lÏ sèng ®Ó hä tù rÌn luyÖn b¶n th©n m×nh ngμy mét tèt ®Ñp h¬n. VÒ t− t−ëng, v¨n häc h×nh thμnh trong ng−êi ®äc mét lÝ t−ëng tiÕn bé, gióp cho hä cã th¸i ®é vμ quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ cuéc sèng. Cã thÓ thÊy nh÷ng ý nghÜa ®ã trong c©u tôc ng÷ “Chí thÊy sãng c¶ mμ ng· tay chÌo”, trong lêi th¬ cña TrÇn Quang Kh¶i : “Th¸i b×nh nªn g¾ng søc  Non n−íc Êy ngμn thu”. VÒ t×nh c¶m, v¨n häc gióp con ng−êi biÕt yªu ghÐt ®óng ®¾n, lμm cho t©m hån con ng−êi trë nªn lμnh m¹nh, trong s¸ng, cao th−îng h¬n ; ch¼ng h¹n c©u ca dao “NhiÔu ®iÒu phñ lÊy gi¸ g−¬ng  Ng−êi trong mét n−íc ph¶i th−¬ng nhau cïng” kh¬i dËy biÕt bao thuû chung ©n nghÜa cña

185

t×nh c¶m ®ång bμo, bμi th¬ §Êt n−íc cña NguyÔn §×nh Thi gîi biÕt bao yªu th−¬ng vμ tù hμo vÒ Tæ quèc. VÒ ®¹o ®øc, v¨n häc n©ng ®ì cho nh©n c¸ch cña con ng−êi ph¸t triÓn, gióp cho hä biÕt ph©n biÖt ph¶i  tr¸i, tèt  xÊu, ®óng  sai, cã quan hÖ tèt ®Ñp vμ biÕt g¾n bã cuéc sèng cña c¸ nh©n m×nh víi cuéc sèng cña mäi ng−êi. Tãm l¹i, gi¸ trÞ gi¸o dôc lμ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ thay ®æi hoÆc n©ng cao t− t−ëng, t×nh c¶m cña con ng−êi theo chiÒu h−íng tÝch cùc, tèt ®Ñp, tiÕn bé, ®ång thêi lμm cho con ng−êi ngμy cμng hoμn thiÖn vÒ ®¹o ®øc.

Còng cÇn thÊy r»ng ®Æc tr−ng gi¸o dôc cña v¨n häc hoμn toμn kh¸c víi nh÷ng nguyªn t¾c ¸p ®Æt cña luËt ph¸p hay nh÷ng lêi gi¸o huÊn trùc tiÕp trong nh÷ng bμi gi¶ng ®¹o ®øc, bëi v¨n häc gi¸o dôc con ng−êi b»ng con ®−êng tõ c¶m xóc tíi nhËn thøc, b»ng c¸i thËt, c¸i ®óng, c¸i ®Ñp cña nh÷ng h×nh t−îng sinh ®éng, ®Çy søc thuyÕt phôc. Cã lÏ v× thÕ t¸c dông gi¸o dôc cña v¨n häc kh«ng ph¶i ngay lËp tøc mμ dÇn dÇn, thÊm s©u nh−ng rÊt l©u bÒn, nã gîi nh÷ng c¶m nghÜ s©u xa vÒ con ng−êi vμ cuéc ®êi, nã gi¸n tiÕp ®−a ra nh÷ng bμi häc, nh÷ng ®Ò nghÞ vÒ c¸ch sèng. T¸c dông ®ã vÉn ph¸t huy ngay c¶ khi v¨n häc miªu t¶ c¸i xÊu, c¸i ¸c, nÕu nh− ng−êi viÕt cã c¸i t©m trong s¸ng, biÕt ®øng v÷ng trªn lËp tr−êng cña c¸i tèt, c¸i thiÖn, biÕt nh©n danh c«ng lÝ vμ nh÷ng gi¸ trÞ nh©n b¶n cao ®Ñp cña con ng−êi. Nh− vËy, v¨n häc chÝnh lμ mét ph−¬ng tiÖn hiÖu nghiÖm ®Ó t¹o nªn ë con ng−êi tÊt c¶ nh÷ng g× mang tÝnh nh©n ®¹o ch©n chÝnh. Víi kh¶ n¨ng Êy, v¨n häc kh«ng chØ gãp phÇn hoμn thiÖn b¶n th©n con ng−êi, mμ cßn h−íng hä tíi nh÷ng hμnh ®éng cô thÓ, thiÕt thùc, v× mét cuéc ®êi ngμy cμng tèt ®Ñp h¬n.

3. Gi¸ trÞ thÈm mÜ Gi¸ trÞ nhËn thøc vμ gi¸ trÞ gi¸o dôc cña v¨n häc chØ cã thÓ ph¸t huy mét c¸ch tÝch cùc nhÊt, cã hiÖu qu¶ cao nhÊt khi g¾n víi mét gi¸ trÞ t¹o nªn ®Æc tr−ng cña v¨n häc, ®ã lμ gi¸ trÞ thÈm mÜ. Con ng−êi lu«n cã nhu cÇu c¶m thô, th−ëng thøc c¸i ®Ñp vμ trong sù tån t¹i cña m×nh, con ng−êi kh«ng nh÷ng muèn cuéc sèng tèt h¬n mμ cßn ®Ñp h¬n. Nãi ®óng ra, b¶n th©n nhiÒu sù vËt, hiÖn t−îng trong thÕ giíi hiÖn thùc ®· cã s½n vÎ ®Ñp, nh−ng kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ nhËn biÕt vμ c¶m thô ®−îc nh÷ng vÎ ®Ñp Êy. Do vËy gi¸ trÞ thÈm mÜ lμ kh¶ n¨ng cña v¨n häc cã thÓ ph¸t hiÖn vμ miªu t¶ nh÷ng vÎ ®Ñp cña cuéc sèng mét c¸ch sinh ®éng, gióp con ng−êi c¶m nhËn ®−îc vμ biÕt rung ®éng mét c¸ch tinh tÕ, s©u s¾c tr−íc nh÷ng vÎ ®Ñp ®ã.

186

Gi¸ trÞ thÈm mÜ cña v¨n häc ®−îc thùc hiÖn trong mét ph¹m vi hÕt søc réng lín, phong phó. V¨n häc mang tíi cho con ng−êi nh÷ng vÎ ®Ñp mu«n h×nh mu«n vÎ cña cuéc ®êi : vÎ ®Ñp trong thiªn nhiªn, trong c¶nh vËt cña ®Êt n−íc (chïm th¬ thu cña NguyÔn KhuyÕn), vÎ ®Ñp cña nh÷ng c¶nh ®êi cô thÓ trong cuéc sèng h»ng ngμy, vÎ ®Ñp hμo hïng cña chiÕn trËn (sö thi I-li-¸t cña H«-me-r¬, truyÖn Th¸nh Giãng). §Æc biÖt, v¨n häc ®i s©u miªu t¶ vÎ ®Ñp cña con ng−êi tõ h×nh thÓ bªn ngoμi ®Õn nh÷ng diÔn biÕn s©u xa cña t− t−ëng  t×nh c¶m vμ nh÷ng hμnh ®éng g©y Ên t−îng thËt khã quªn víi mäi ng−êi (Thuý KiÒu víi tμi s¾c vÑn toμn, hμnh ®éng b¸n m×nh cøu cha vμ nçi lßng ®au xãt, nhí th−¬ng khi ë lÇu Ng−ng BÝch). V¨n häc cã thÓ ph¸t hiÖn ra vÎ ®Ñp cña nh÷ng sù vËt rÊt nhá bÐ, b×nh th−êng vμ c¶ vÎ ®Ñp cña mét d©n téc suèt tr−êng k× lÞch sö : Sèng v÷ng ch·i bèn ngμn n¨m sõng s÷ng, L−ng ®eo g−¬m, tay mÒm m¹i bót hoa Trong vμ thËt : s¸ng hai bê suy t−ëng Sèng hiªn ngang mμ nh©n ¸i chan hoμ.

(Huy CËn, §i trªn m¶nh ®Êt nμy)

C¸i ®Ñp trong v¨n häc kh«ng chØ thÓ hiÖn ë néi dung mμ cßn ë h×nh thøc, chØ nh− thÕ v¨n häc míi cã t¸c dông s©u s¾c trong viÖc tho¶ m·n nhu cÇu thÈm mÜ cña con ng−êi. H×nh thøc ®Ñp lμ nh÷ng thñ ph¸p lμm cho h×nh t−îng v¨n häc trë nªn sinh ®éng, hÊp dÉn, nghÖ thuËt kÕt cÊu t¸c phÈm mét c¸ch chÆt chÏ, hîp lÝ, nghÖ thuËt sö dông ng«n ng÷ mét c¸ch ®iªu luyÖn,... Ch¼ng h¹n, nghÖ thuËt ®iÓn h×nh ho¸ rÊt ®Æc s¾c cña Nam Cao trong ChÝ PhÌo, c¸ch dïng biÖn ph¸p nh©n ho¸, ®¶o ng÷ vμ c¸c tõ l¸y trong c©u th¬ rÊt tμi hoa cña Xu©n DiÖu “Nh÷ng luång run rÈy rung rinh l¸” v.v... Víi c¶ néi dung ®Ñp vμ h×nh thøc ®Ñp, v¨n häc lμm cho con ng−êi thªm mÕn yªu cuéc sèng, thªm khao kh¸t h−íng tíi nh÷ng g× lμ ®Ñp ®Ï, tèt lμnh.

Ba gi¸ trÞ trªn ®©y cña v¨n häc cã mèi liªn hÖ rÊt mËt thiÕt. Kh«ng thÓ quan niÖm r»ng bé phËn nμy cña t¸c phÈm ®−a l¹i nh÷ng th«ng tin nhËn thøc, bé phËn kia cã ý nghÜa gi¸o dôc vμ bé phËn cßn l¹i th× tho¶ m·n nhu cÇu thÈm mÜ, mμ thùc ra c¶ ba gi¸ trÞ nμy cïng t¸c ®éng tíi ng−êi ®äc. Còng cÇn l−u ý, khi ®Ò cËp ®Õn ba gi¸ trÞ trªn cña v¨n häc lμ nãi theo thuËt ng÷ hiÖn ®¹i, chø thùc ra tõ xa x−a «ng cha ta ®· bμn tíi nh÷ng gi¸ trÞ ch©n, thiÖn, mÜ cña v¨n ch−¬ng. V¨n ch−¬ng h−íng tíi ch©n, thiÖn, mÜ bao giê còng lμ v¨n ch−¬ng cho mäi ng−êi vμ lμ v¨n ch−¬ng cña mu«n ®êi.

187

II  TiÕp nhËn v¨n häc C¸c gi¸ trÞ v¨n häc thÓ hiÖn søc t¸c ®éng th«ng qua tiÕp nhËn v¨n häc.

1. TiÕp nhËn trong ®êi sèng v¨n häc Còng nh− bÊt cø mét lo¹i h×nh nghÖ thuËt nμo kh¸c, trong ®êi sèng v¨n häc lu«n cã mèi liªn hÖ qua l¹i gi÷a s¸ng t¹o, truyÒn b¸ vμ tiÕp nhËn. NÕu t¸c gi¶ lμ ng−êi s¸ng t¹o v¨n häc th× t¸c phÈm lμ ph−¬ng tiÖn truyÒn b¸ v¨n häc vμ ng−êi ®äc lμ chñ thÓ tiÕp nhËn v¨n häc. Kh«ng cã ng−êi ®äc, kh«ng cã c«ng chóng th× nh÷ng cè g¾ng cña t¸c gi¶, mäi gi¸ trÞ cña t¸c phÈm còng trë nªn v« nghÜa.

CÇn ph©n biÖt tiÕp nhËn vμ ®äc. TiÕp nhËn réng h¬n ®äc, v× tr−íc khi cã ch÷ viÕt vμ c«ng nghÖ in Ên, t¸c phÈm v¨n häc ®· ®−îc truyÒn miÖng. Ngμy nay, khi t¸c phÈm v¨n häc chñ yÕu ®−îc in ra, nhiÒu ng−êi vÉn tiÕp nhËn v¨n häc kh«ng ph¶i do ®äc b»ng m¾t mμ nghe b»ng tai, nh− nghe chÝnh t¸c gi¶ ®äc th¬, nghe “®äc truyÖn ®ªm khuya” trªn ®μi ph¸t thanh... TiÕp nhËn v¨n häc chÝnh lμ qu¸ tr×nh ng−êi ®äc hoμ m×nh vμo t¸c phÈm, rung ®éng víi nã, ®¾m ch×m trong thÕ giíi nghÖ thuËt ®−îc dùng lªn b»ng ng«n tõ, l¾ng nghe tiÕng nãi cña t¸c gi¶, th−ëng thøc c¸i hay, c¸i ®Ñp, tμi nghÖ cña ng−êi nghÖ sÜ s¸ng t¹o. B»ng trÝ t−ëng t−îng, kinh nghiÖm sèng, vèn v¨n ho¸ vμ b»ng c¶ t©m hån m×nh, ng−êi ®äc kh¸m ph¸ ý nghÜa cña tõng c©u ch÷, c¶m nhËn søc sèng cña tõng h×nh ¶nh, h×nh t−îng, nh©n vËt, dâi theo diÔn biÕn cña c©u chuyÖn, lμm cho t¸c phÈm tõ mét v¨n b¶n kh« khan biÕn thμnh mét thÕ giíi sèng ®éng, ®Çy søc cuèn hót. Nh− vËy, tiÕp nhËn v¨n häc lμ ho¹t ®éng tÝch cùc cña c¶m gi¸c, t©m trÝ ng−êi ®äc nh»m biÕn v¨n b¶n thμnh thÕ giíi nghÖ thuËt trong t©m trÝ m×nh.

2. TÝnh chÊt tiÕp nhËn v¨n häc TiÕp nhËn v¨n häc thùc chÊt lμ mét qu¸ tr×nh giao tiÕp. Sù giao tiÕp gi÷a t¸c gi¶ víi ng−êi tiÕp nhËn lμ mèi quan hÖ gi÷a ng−êi nãi vμ ng−êi nghe, ng−êi viÕt vμ ng−êi ®äc, ng−êi bμy tá vμ ng−êi chia sÎ, c¶m th«ng. Bao giê ng−êi viÕt còng mong ng−êi ®äc hiÓu m×nh, c¶m nhËn ®−îc nh÷ng ®iÒu m×nh muèn göi g¾m, kÝ th¸c. Cao B¸ Qu¸t tõng nãi : “X−a nay, nçi khæ cña ng−êi ta kh«ng g× b»ng ch÷ t×nh, mμ c¸i khã ë ®êi kh«ng g× b»ng sù gÆp gì”. GÆp gì, ®ång ®iÖu hoμn toμn lμ ®iÒu v« cïng khã kh¨n. Song dÉu kh«ng cã ®−îc sù gÆp gì hoμn toμn, t¸c gi¶ vμ ng−êi ®äc th−êng vÉn cã ®−îc sù tri ©m nhÊt ®Þnh ë mét sè

188

khÝa c¹nh nμo ®ã, mét vμi suy nghÜ nμo ®ã. §äc TruyÖn KiÒu, ng−êi kh«ng t¸n thμnh quan niÖm “Ch÷ tμi ch÷ mÖnh khÐo lμ ghÐt nhau” cña NguyÔn Du vÉn cã thÓ chia sÎ víi «ng nçi ®au nh©n thÕ ; ng−êi kh«ng b»ng lßng viÖc t¸c gi¶ ®Ó cho Tõ H¶i ra hμng vÉn cã thÓ t©m ®¾c víi nh÷ng trang ngîi ca ng−êi anh hïng “Chäc trêi khuÊy n−íc mÆc dÇu  Däc ngang nμo biÕt trªn ®Çu cã ai”,...

Trong sù giao tiÕp gi÷a t¸c phÈm víi ®éc gi¶, cÇn chó ý tÝnh chÊt c¸ thÓ ho¸, tÝnh chñ ®éng, tÝch cùc cña ng−êi tiÕp nhËn. ë ®©y, n¨ng lùc, thÞ hiÕu, së thÝch cña c¸ nh©n ®ãng vai trß rÊt quan träng ; tuú theo løa tuæi giμ hay trÎ, tr×nh ®é häc vÊn cao hay thÊp, kinh nghiÖm sèng nhiÒu hay Ýt mμ cã kÕt qu¶ tiÕp nhËn cô thÓ, riªng biÖt cho mçi ng−êi. ThËm chÝ cïng mét ng−êi, lóc nhá ®äc t¸c phÈm Êy ®¸nh gi¸ kh¸c, sau lín lªn ®¸nh gi¸ kh¸c, vÒ giμ l¹i ®¸nh gi¸ kh¸c. TÝnh khuynh h−íng trong t− t−ëng, t×nh c¶m, trong thÞ hiÕu thÈm mÜ cμng lμm cho sù tiÕp nhËn v¨n häc mang ®Ëm nÐt c¸ nh©n vμ chÝnh sù chñ ®éng, tÝch cùc cña ng−êi tiÕp nhËn ®· lμm t¨ng thªm søc sèng cña t¸c phÈm.

T¸c phÈm v¨n häc tuy miªu t¶ cuéc sèng cô thÓ, toμn vÑn, sinh ®éng, nh−ng vÉn cßn rÊt nhiÒu ®iÒu m¬ hå, ch−a râ. Ng−êi ®äc ph¶i quan s¸t, tri gi¸c ®Ó lμm næi lªn nh÷ng nÐt mê, kh«i phôc nh÷ng chç cßn bá löng, nhËn ra mèi liªn hÖ cña nh÷ng phÇn xa nhau, ý thøc ®−îc sù chi phèi cña chØnh thÓ ®èi víi c¸c bé phËn. ë ®©y kh«ng chØ cã t¸c phÈm t¸c ®éng tíi ng−êi ®äc, mμ cßn cã viÖc t¸c ®éng, t×m tßi cña ng−êi ®äc ®èi víi v¨n b¶n. ThiÕu sù tiÕp nhËn tÝch cùc cña ng−êi ®äc th× t¸c phÈm ch−a thÓ hiÖn lªn thËt sinh ®éng, ®Çy ®Æn, hoμn chØnh.

TÝnh ®a d¹ng, kh«ng thèng nhÊt còng lμ mét ®iÓm næi bËt trong sù giao tiÕp cña ng−êi ®äc víi t¸c phÈm. TÝnh chÊt nμy béc lé ë chç cïng mét t¸c phÈm nh−ng c¶m thô vμ ®¸nh gi¸ cña c«ng chóng cã thÓ rÊt kh¸c nhau. §äc TruyÖn KiÒu, ng−êi thÊy ë Thuý KiÒu tÊm g−¬ng hiÕu nghÜa, ng−êi coi nμng nh− lμ biÓu t−îng cho th©n phËn ®au khæ cña ng−êi phô n÷,... Sù kh¸c nhau trong c¶m nhËn, ®¸nh gi¸ t¸c phÈm cã nguyªn nh©n ë c¶ t¸c phÈm vμ ng−êi ®äc. Néi dung t¸c phÈm cμng phong phó, h×nh t−îng nghÖ thuËt cμng phøc t¹p, ng«n tõ cμng ®a nghÜa th× sù tiÕp nhËn cña c«ng chóng vÒ t¸c phÈm cμng l¾m h×nh nhiÒu vÎ. Tuæi t¸c, kinh nghiÖm sèng, häc vÊn hay t©m tr¹ng ng−êi ®äc còng t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn qu¸ tr×nh tiÕp nhËn t¸c phÈm. Ch¼ng h¹n cïng ®äc truyÖn Bμ chóa tuyÕt cña An-®Ðc-xen, trÎ em vμ ng−êi lín ®Òu thÝch thó, nh−ng c¸ch hiÓu cña mçi ng−êi l¹i kh«ng gièng nhau. VÉn lμ bμi Th¬ duyªn cña Xu©n DiÖu nh−ng khi buån ®äc kh¸c, khi vui ®äc kh¸c, khi ®ang yªu ®äc kh¸c... §iÒu ®¸ng l−u ý lμ, dï c¸ch hiÓu cã kh¸c nhau, nh−ng ng−êi ®äc cÇn cè

189

g¾ng ®Ó ®¹t tíi mét c¸ch hiÓu ®óng vÒ t¸c phÈm, lμm sao ®Ó t¸c phÈm to¶ s¸ng ®óng víi gi¸ trÞ thùc cña nã.

3. C¸c cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc §äc vμ hiÓu t¸c phÈm v¨n häc lμ mét hμnh ®éng tù do, mçi ng−êi cã c¸ch thøc riªng, tuú theo tr×nh ®é, thãi quen, thÞ hiÕu, së thÝch cña m×nh, nh−ng nÕu nh×n nhËn mét c¸ch kh¸i qu¸t vÉn cã thÓ thÊy nh÷ng cÊp ®é nhÊt ®Þnh trong c¸ch thøc tiÕp nhËn v¨n häc. Thø nhÊt lμ c¸ch c¶m thô chØ tËp trung vμo néi dung cô thÓ, néi dung trùc tiÕp cña t¸c phÈm, tøc lμ xem t¸c phÈm kÓ chuyÖn g×, cã t×nh ý g×, c¸c t×nh tiÕt diÔn biÕn ra sao, c¸c nh©n vËt yªu ghÐt nhau thÕ nμo, sèng chÕt ra sao... §ã lμ c¸ch tiÕp nhËn v¨n häc ®¬n gi¶n nhÊt nh−ng còng kh¸ phæ biÕn. Thø hai lμ c¸ch c¶m thô qua néi dung trùc tiÕp ®Ó thÊy néi dung t− t−ëng cña t¸c phÈm. ë ®©y ng−êi ®äc cã t− duy ph©n tÝch, kh¸i qu¸t, biÕt tõ nh÷ng g× cô thÓ, sinh ®éng mμ thÊy vÊn ®Ò ®Æt ra vμ c¸ch thøc ng−êi viÕt ®¸nh gi¸, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò theo mét khuynh h−íng t− t−ëng  t×nh c¶m nμo ®ã. Thø ba lμ c¸ch c¶m thô chó ý ®Õn c¶ néi dung vμ h×nh thøc biÓu hiÖn cña t¸c phÈm, thÊy c¶ gi¸ trÞ t− t−ëng vμ gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña nã, c¶m nhËn ®−îc c¸i hÊp dÉn, sinh ®éng cña ®êi sèng ®−îc t¸i hiÖn, l¹i biÕt th−ëng thøc c¸i hay, c¸i ®Ñp cña c©u ch÷, kÕt cÊu, lo¹i thÓ, h×nh t−îng..., qua ®ã kh«ng chØ thÊy râ ý nghÜa x· héi s©u s¾c cña t¸c phÈm mμ cßn xem viÖc ®äc t¸c phÈm lμ c¸ch ®Ó nghÜ, ®Ó c¶m, ®Ó tù ®èi tho¹i víi m×nh vμ ®èi tho¹i víi t¸c gi¶, suy t− vÒ cuéc ®êi, tõ ®ã t¸c ®éng tÝch cùc vμo tiÕn tr×nh ®êi sèng. §Ó tiÕp nhËn v¨n häc thùc sù cã hiÖu qu¶, ng−êi ®äc ph¶i kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é hiÓu biÕt cña m×nh, tÝch luü kinh nghiÖm tiÕp nhËn, biÕt tr©n träng s¶n phÈm s¸ng t¹o cña mét ý thøc kh¸c, l¾ng nghe mét tiÕng nãi kh¸c, lμm quen víi mét gi¸ trÞ v¨n ho¸ kh¸c, t×m c¸ch ®Ó hiÓu t¸c phÈm mét c¸ch kh¸ch quan, toμn vÑn, nhê thÕ mμ lμm phong phó thªm vèn c¶m thô cña m×nh. Kh«ng nªn thô ®éng mμ ph¶i tiÕp nhËn v¨n häc mét c¸ch chñ ®éng, tÝch cùc, s¸ng t¹o, h−íng tíi c¸i hay, c¸i ®Ñp, c¸i ®óng. Thãi quen ®äc  hiÓu theo kiÓu suy diÔn tuú tiÖn ch¼ng nh÷ng lμm thui chét c¸c gi¸ trÞ kh¸ch quan vèn cã cña t¸c phÈm, mμ cßn lμm nghÌo n¨ng lùc tiÕp nhËn c¸c t¸c phÈm míi, l¹ vμ khã. Ng−êi ta bao giê còng cã ph¸t hiÖn míi vÒ t¸c phÈm trªn tÇm cao cña kiÕn thøc, t×nh yªu thiÕt tha víi c¸i ®Ñp, sù say mª vμ rung c¶m m·nh liÖt víi v¨n ch−¬ng.

190

H−íng dÉn häc bµi 1. Nªu v¾n t¾t c¬ së xuÊt hiÖn vμ néi dung cô thÓ tõng gi¸ trÞ nhËn thøc, gi¸o dôc, thÈm mÜ cña v¨n häc.

2. C¸c gi¸ trÞ cña v¨n häc cã mèi quan hÖ víi nhau nh− thÕ nμo ?

3. TiÕp nhËn v¨n häc lμ g× ? Ph©n tÝch c¸c tÝnh chÊt trong tiÕp nhËn v¨n häc.

4. Cã mÊy cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc ? Lμm thÕ nμo ®Ó tiÕp nhËn v¨n häc cã hiÖu qu¶ thùc sù ?

Ghi nhí V¨n häc cã ba gi¸ trÞ c¬ b¶n : nhËn thøc, gi¸o dôc, thÈm mÜ. C¸c gi¸ trÞ cña v¨n häc ®−îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh tiÕp nhËn v¨n häc víi c¸c tÝnh chÊt vμ cÊp ®é kh¸c nhau.

LuyÖn tËp 1. Cã ng−êi cho r»ng gi¸ trÞ cao quý nhÊt cña v¨n ch−¬ng lμ nu«i d−ìng ®êi sèng t©m hån con ng−êi, hay nãi nh− Th¹ch Lam lμ “lμm cho lßng ng−êi ®−îc thªm trong s¹ch vμ phong phó h¬n”. Nãi nh− vËy cã ®óng kh«ng ?

V× sao ?

2. Tù chän ph©n tÝch mét t¸c phÈm v¨n häc cô thÓ ®Ó lμm s¸ng tá c¸c gi¸ trÞ cña v¨n häc (hoÆc c¸c cÊp ®é tiÕp nhËn v¨n häc).

3. ThÕ nμo lμ c¶m vμ hiÓu trong tiÕp nhËn v¨n häc ?

191

Tæng kÕt phÇn tiÕng viÖt : lÞch sö, ®Æc ®iÓm lo¹i h×nh vμ c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ KÕt qu¶ cÇn ®¹t  HÖ thèng ho¸ ®−îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ lÞch sö, ®Æc ®iÓm lo¹i h×nh, c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ cña tiÕng ViÖt ®· häc tõ líp 10 ®Õn líp 12 ; n¾m ch¾c ®Æc ®iÓm cña tõng phong c¸ch vμ viÖc sö dông mçi phong c¸ch trong ng÷ c¶nh giao tiÕp phï hîp.  N©ng cao thªm kÜ n¨ng lÜnh héi vμ t¹o lËp v¨n b¶n thuéc tõng phong c¸ch khi cÇn thiÕt.

1. KÎ b¶ng sau vμo vë råi ®iÒn nh÷ng néi dung cÇn thiÕt vÒ tiÕng ViÖt vμo c¸c môc trong b¶ng.

Nguån gèc vμ lÞch sö ph¸t triÓn

a) VÒ nguån gèc, tiÕng ViÖt thuéc :

§Æc ®iÓm cña lo¹i h×nh ng«n ng÷ ®¬n lËp a) …

 Hä :  Dßng :  Nh¸nh : b) C¸c thêi k× trong lÞch sö :

b)…

… … … … …

192

c) ...

2. KÎ b¶ng sau vμo vë råi ®iÒn tªn c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ vμ c¸c thÓ lo¹i v¨n b¶n tiªu biÓu cho tõng phong c¸ch (theo mÉu ë cét thø ba trong b¶ng) : PCNN ...

PCNN nghÖ thuËt

PCNN ...

PCNN ...

PCNN ...

PCNN ...

 Ca dao, vÌ, th¬,…

ThÓ lo¹i v¨n b¶n tiªu biÓu

 TruyÖn, tiÓu thuyÕt, kÝ,...  KÞch b¶n,...

3. KÎ b¶ng sau vμo vë råi ®iÒn tªn c¸c phong c¸ch ng«n ng÷ vμ c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña tõng phong c¸ch (theo mÉu ë cét thø ba trong b¶ng) : PCNN ...

C¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n

PCNN nghÖ thuËt

PCNN ...

PCNN ...

PCNN ...

PCNN ...

 TÝnh h×nh t−îng  TÝnh truyÒn c¶m  TÝnh c¸ thÓ ho¸

4. So s¸nh hai ®o¹n v¨n b¶n sau ®©y, x¸c ®Þnh phong c¸ch ng«n ng÷ vμ ®Æc ®iÓm ng«n ng÷ cña hai ®o¹n v¨n b¶n. a) MÆt tr¨ng : VÖ tinh tù nhiªn cña Tr¸i §Êt, ph¶n chiÕu ¸nh s¸ng cña MÆt Trêi vμ chiÕu s¸ng Tr¸i §Êt vÒ ban ®ªm, cã h×nh d¹ng nh×n thÊy thay ®æi dÇn tõng ngμy tõ khuyÕt ®Õn trßn vμ ng−îc l¹i.

(ViÖn Ng«n ng÷ häc, Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, NXB §μ N½ng  Trung t©m Tõ ®iÓn häc, 2005)

b) Gi¨ng lμ c¸i liÒm vμng gi÷a ®ång sao. Gi¨ng lμ c¸i ®Üa b¹c trªn tÊm th¶m nhung da trêi. Gi¨ng to¶ méng xuèng trÇn gian. Gi¨ng tu«n suèi m¸t ®Ó nh÷ng hån kh¸t khao ngôp lÆn.

(Nam Cao, Gi¨ng s¸ng, trong TuyÓn tËp Nam Cao, tËp I, NXB V¨n häc, Hμ Néi, 1993)

193

5. §äc v¨n b¶n (l−îc trÝch) sau vμ thùc hiÖn yªu cÇu nªu ë d−íi.

Uû ban nh©n d©n Thμnh phè hμ néi

Céng hoμ x· héi chñ nghÜa viÖt nam §éc lËp  Tù do  H¹nh phóc

Sè : 2795/Q§-UB

Hμ Néi, ngμy 12 th¸ng 11 n¨m 1992

QuyÕt ®Þnh thμnh lËp b¶o hiÓm y tÕ hμ Néi Uû ban nh©n d©n Thμnh phè Hμ Néi  C¨n cø LuËt tæ chøc H§ND vμ UBND ;  C¨n cø NghÞ ®Þnh 299/H§BT ngμy 15  8  1992 cña Héi ®ång Bé tr−ëng ban hμnh §iÒu lÖ B¶o hiÓm y tÕ ;  XÐt ®Ò nghÞ cña c¸c ®ång chÝ Tr−ëng ban Tæ chøc chÝnh quyÒn thμnh phè, Gi¸m ®èc Së Y tÕ Hμ Néi,

QuyÕt ®Þnh I. Thμnh lËp B¶o hiÓm y tÕ (BHYT) Hμ Néi. BHYT Hμ Néi chÞu sù qu¶n lÝ, chØ ®¹o trùc tiÕp cña Së Y tÕ Hμ Néi vμ chÞu sù chØ ®¹o vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô cña BHYT ViÖt Nam (Bé Y tÕ). §Þa ®iÓm ®Æt t¹i sè 18 phè Hμng L−îc, quËn Hoμn KiÕm, Hμ Néi.

BHYT Hμ Néi cã nhiÖm vô : 1. Tæ chøc thùc hiÖn BHYT t¹i Hμ Néi theo NghÞ ®Þnh sè 299/H§BT ngμy 15  8  1992 cña Héi ®ång Bé tr−ëng ban hμnh §iÒu lÖ BHYT (trõ c¸c ®èi t−îng lμ c¸n bé c«ng nh©n viªn ®ang c«ng t¸c t¹i c¸c c¬ quan Trung −¬ng).

2. Tuyªn truyÒn vμ gi¶i thÝch vÒ lîi Ých cña BHYT cho nh©n d©n, h−íng dÉn viÖc thùc hiÖn BHYT cho c¸c quËn, huyÖn ; c¸c së, ban, ngμnh ; c¸c ®¬n vÞ lμm b¶o hiÓm.

3. Phèi hîp víi c¸c phßng, ban chøc n¨ng cña Së, c¸c bÖnh viÖn ®Ó tæ chøc tèt viÖc kh¸m, ch÷a bÖnh vμ phôc vô ng−êi bÖnh ®−îc BHYT, ®ång thêi h−íng dÉn hoÆc kÝ kÕt hîp ®ång dÞch vô y tÕ cho c¸c nhu cÇu BHYT.

194

II. Tæ chøc cña BHYT Hμ Néi : cã 1 Gi¸m ®èc, 1  2 Phã Gi¸m ®èc vμ c¸c phßng, ban chøc n¨ng.

III. T¹i mçi huyÖn tæ chøc mét chi nh¸nh BHYT huyÖn trùc thuéc BHYT Hμ Néi.

IV. […]

V. […]

VI. C¸c ®ång chÝ Ch¸nh v¨n phßng UBND thμnh phè ; Tr−ëng ban Tæ chøc chÝnh quyÒn thμnh phè ; Chñ tÞch UBND c¸c quËn, huyÖn ; Gi¸m ®èc c¸c së, c¸c ®¬n vÞ cã liªn quan vμ Gi¸m ®èc BHYT Hμ Néi thi hμnh quyÕt ®Þnh nμy.

TM. UBND thμnh phè Hμ Néi KT. Chñ tÞch N¬i nhËn :

Phã chñ tÞch

[…]

(§· kÝ)

Yªu cÇu : a) H·y x¸c ®Þnh phong c¸ch ng«n ng÷ cña v¨n b¶n. b) Ph©n tÝch ®Æc ®iÓm vÒ tõ ng÷, c©u v¨n, kÕt cÊu cña v¨n b¶n. c) Gi¶ ®Þnh r»ng v¨n b¶n trªn võa míi ®−îc kÝ vμ ban hμnh mét vμi giê tr−íc, anh (chÞ) h·y ®ãng vai mét phãng viªn b¸o h»ng ngμy viÕt mét tin ng¾n theo phong c¸ch ng«n ng÷ b¸o chÝ (thÓ lo¹i b¶n tin) ®Ó ®−a tin vÒ sù kiÖn ban hμnh v¨n b¶n.

195

«n tËp phÇn v¨n häc KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m mét c¸ch hÖ thèng vμ biÕt vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®· häc trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 12, häc k× II.  Cã n¨ng lùc ph©n tÝch v¨n häc theo tõng cÊp ®é : sù kiÖn, vÊn ®Ò, t¸c phÈm, h×nh t−îng, ng«n ng÷ v¨n häc,…

I  Néi dung «n tËp S¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n12, tËp hai, phÇn v¨n häc ViÖt Nam gåm nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc hiÖn ®¹i tõ C¸ch m¹ng th¸ng T¸m n¨m 1945 ®Õn hÕt thÕ kØ XX, thuéc c¸c thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÞch, v¨n nhËt dông.

VÒ truyÖn ng¾n vμ tiÓu thuyÕt, ch−¬ng tr×nh gåm c¸c t¸c phÈm : Vî chång A Phñ (T« Hoμi), Vî nhÆt (Kim L©n), Rõng xμ nu (NguyÔn Trung Thμnh), Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh (NguyÔn Thi), ChiÕc thuyÒn ngoμi xa (NguyÔn Minh Ch©u) vμ c¸c t¸c phÈm ®äc thªm : B¾t sÊu rõng U Minh H¹ (S¬n Nam), Mïa l¸ rông trong v−ên (Ma V¨n Kh¸ng), Mét ng−êi Hμ Néi (NguyÔn Kh¶i).

Khi «n tËp, cÇn n¾m ®−îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ thÓ lo¹i truyÖn ng¾n vμ tiÓu thuyÕt ®Ó vËn dông vμo viÖc ph©n tÝch t¸c phÈm. Ngoμi viÖc n¾m v÷ng néi dung t− t−ëng c¸c t¸c phÈm, nªn so s¸nh ®Ó lμm râ nh÷ng nÐt ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt cña mçi truyÖn : t×nh huèng truyÖn, kh¾c ho¹ nh©n vËt, nghÖ thuËt trÇn thuËt, ng«n ng÷ nghÖ thuËt,… ë ®©y, ngoμi yªu cÇu nhËn ra nh÷ng nÐt ®Æc s¾c cña tõng t¸c phÈm thÓ hiÖn t− t−ëng vμ phong c¸ch nghÖ thuËt cña mçi nhμ v¨n, cßn ph¶i thÊy ®−îc phÇn nμo sù ®a d¹ng, phong phó cña truyÖn ng¾n thêi k× nμy.

VÒ kÞch hiÖn ®¹i ViÖt Nam, s¸ch gi¸o khoa trÝch häc vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt cña L−u Quang Vò. Khi «n tËp, ngoμi viÖc n¾m v÷ng gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch, cÇn ph¶i hiÓu ®−îc mét sè ®Æc ®iÓm cña thÓ lo¹i kÞch qua ®o¹n trÝch vμ vËn dông ®−îc nh÷ng tri thøc ®ã ®Ó ®äc v¨n b¶n kÞch.

PhÇn v¨n häc n−íc ngoμi cã c¸c trÝch ®o¹n truyÖn ng¾n vμ tiÓu thuyÕt : Thuèc (Lç TÊn), Sè phËn con ng−êi (M. S«-l«-khèp), ¤ng giμ vμ biÓn c¶ (¬. Hª-minh-uª). Khi «n tËp, ngoμi viÖc n¾m v÷ng gi¸ trÞ néi dung, nh÷ng

196

s¸ng t¹o vÒ h×nh thøc trong mçi t¸c phÈm, cßn cÇn n¾m ®−îc c¸ch ®äc mét t¸c phÈm truyÖn hiÖn ®¹i n−íc ngoμi.

II  Ph−¬ng ph¸p «n tËp Häc sinh cã thÓ vËn dông nh÷ng h×nh thøc «n tËp sau :  Lμm bμi tËp t¹i líp.  ThuyÕt tr×nh.  Th¶o luËn ë líp (cã thÓ theo nhãm).  ViÕt b¸o.

Cã thÓ lËp ®Ò c−¬ng «n tËp theo hÖ thèng c¸c vÊn ®Ò vμ c©u hái sau : 1. Nh÷ng ph¸t hiÖn kh¸c nhau vÒ sè phËn vμ c¶nh ngé cña ng−êi d©n lao ®éng trong c¸c t¸c phÈm Vî chång A Phñ (T« Hoμi), Vî nhÆt (Kim L©n). Ph©n tÝch nÐt ®Æc s¾c trong t− t−ëng nh©n ®¹o cña mçi t¸c phÈm.

2. C¸c t¸c phÈm Rõng xμ nu cña NguyÔn Trung Thμnh, Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh cña NguyÔn Thi ®Òu viÕt vÒ chñ nghÜa anh hïng c¸ch m¹ng trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ cøu n−íc. H·y so s¸nh ®Ó lμm râ nh÷ng kh¸m ph¸, s¸ng t¹o riªng cña tõng t¸c phÈm trong viÖc thÓ hiÖn chñ ®Ò chung ®ã.

3. Ph©n tÝch t×nh huèng truyÖn trong truyÖn ng¾n ChiÕc thuyÒn ngoμi xa cña NguyÔn Minh Ch©u.

4. ý nghÜa t− t−ëng cña ®o¹n trÝch vë kÞch Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt cña L−u Quang Vò.

5. ý nghÜa t− t−ëng vμ ®Æc s¾c nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n Sè phËn con ng−êi cña M. S«-l«-khèp.

6. Trong truyÖn ng¾n Thuèc, Lç TÊn phª ph¸n c¨n bÖnh g× cña ng−êi Trung Quèc ®Çu thÕ kØ XX ? §Æc s¾c nghÖ thuËt cña t¸c phÈm ?

7. ý nghÜa biÓu t−îng trong ®o¹n trÝch ¤ng giμ vμ biÓn c¶ cña ¬. Hª-minh-uª ?

L−u ý : VÒ nh÷ng t¸c phÈm kh¸c, häc sinh dùa vμo c©u hái ë phÇn H−íng dÉn häc bμi ®Ó «n tËp.

197

kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m KÕt qu¶ cÇn ®¹t  N¾m v÷ng c¸c néi dung c¬ b¶n cña c¶ ba phÇn V¨n häc, TiÕng ViÖt, Lμm v¨n trong ch−¬ng tr×nh Ng÷ v¨n líp 12, chñ yÕu ë häc k× II.  BiÕt c¸ch vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng ®· häc ®Ó hoμn thμnh tèt bμi kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m.

I  H−íng dÉn chung 1. Nh÷ng néi dung cÇn chó ý ¤n l¹i nh÷ng néi dung ®· ®−îc h−íng dÉn «n tËp ë cuèi häc k× I. Chó träng «n tËp c¸c néi dung sau ®©y ë häc k× II : a) VÒ V¨n häc Gi¸ trÞ néi dung vμ nghÖ thuËt cña c¸c t¸c phÈm, ®o¹n trÝch ®· häc ë häc k× II :  PhÇn v¨n häc ViÖt Nam : Vî chång A Phñ (T« Hoμi) ; Vî nhÆt (Kim L©n) ; Rõng xμ nu (NguyÔn Trung Thμnh) ; Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh (NguyÔn Thi) ; ChiÕc thuyÒn ngoμi xa (NguyÔn Minh Ch©u) ; Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt (L−u Quang Vò) vμ mét sè v¨n b¶n nhËt dông.  PhÇn v¨n häc n−íc ngoμi : Thuèc (Lç TÊn), Sè phËn con ng−êi (M. S«-l«-khèp), ¤ng giμ vμ biÓn c¶ (¬. Hª-minh-uª).  LÝ luËn v¨n häc : Gi¸ trÞ v¨n häc vμ tiÕp nhËn v¨n häc. b) VÒ TiÕng ViÖt  Nh©n vËt giao tiÕp  Thùc hμnh vÒ hμm ý  Phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh. c) VÒ Lμm v¨n  NghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i

198

 RÌn luyÖn kÜ n¨ng më bμi vμ kÕt bμi trong bμi v¨n nghÞ luËn  DiÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn  Ph¸t biÓu tù do  V¨n b¶n tæng kÕt.

2. C¸ch «n tËp vμ lμm bμi kiÓm tra (Tham kh¶o phÇn H−íng dÉn chung ë bμi KiÓm tra tæng hîp cuèi häc k× I.)

II  gîi ý §Ò bµi (Thêi gian lμm bμi 90 phót, kh«ng kÓ thêi gian giao ®Ò.)

PhÇn tr¾c nghiÖm (3 ®iÓm) 1. Néi dung nμo sau ®©y kh«ng ph¶i lμ biÓu hiÖn cña tÝnh nh©n ®¹o trong truyÖn ng¾n Vî nhÆt ?

A  Tr©n träng niÒm kh¸t khao tæ Êm gia ®×nh B  Ca ngîi t×nh th−¬ng yªu gi÷a nh÷ng ng−êi nghÌo khæ C  X©y dùng mét t×nh huèng ®Æc biÖt : vui mμ téi nghiÖp, mõng mμ võa tñi võa lo D  Xãt th−¬ng tr−íc t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n tr−íc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m 2. C©u nμo sau ®©y nªu ®óng vμ ®Çy ®ñ chñ ®Ò truyÖn ng¾n Vî nhÆt ?

A  TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n kÓ vÒ ng−êi vî “nhÆt ®−îc” cña Trμng.

B  TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n kh«ng chØ miªu t¶ t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n trong n¹n ®ãi n¨m 1945 mμ cßn kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt tèt ®Ñp vμ søc sèng k× diÖu cña hä.

C  TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n thÓ hiÖn niÒm kh¸t khao tæ Êm gia ®×nh vμ t×nh yªu th−¬ng ®ïm bäc lÉn nhau cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n tr−íc C¸ch m¹ng.

D  TruyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n nãi vÒ t×nh c¶nh thª th¶m cña ng−êi n«ng d©n trong n¹n ®ãi n¨m 1945.

199

3. Thμnh c«ng chñ yÕu vÒ nghÖ thuËt cña truyÖn Vî chång A Phñ thÓ hiÖn ë nh÷ng ph−¬ng diÖn nμo ?

A  Kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt ; t¹o mμu s¾c vμ phong vÞ d©n téc B  Kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt ; x©y dùng t×nh huèng truyÖn C  Kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt ; miªu t¶ t©m lÝ nh©n vËt D  T¹o mμu s¾c vμ phong vÞ d©n téc ; x©y dùng t×nh huèng truyÖn 4. §Æc ®iÓm nμo d−íi ®©y kh«ng thÓ hiÖn mμu s¾c sö thi trong t¸c phÈm Rõng xμ nu cña NguyÔn Trung Thμnh ?

A  §Ò cËp tíi vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt, cã ý nghÜa sèng cßn cña ®Êt n−íc  cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ giμnh ®éc lËp cho d©n téc B  X©y dùng c¸c nh©n vËt anh hïng quyÕt chiÕn ®Êu, hi sinh v× ®éc lËp tù do cña ®Êt n−íc C  ThÓ hiÖn tinh thÇn l¹c quan, tin t−ëng vμo th¾ng lîi cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng MÜ D  T¹o dùng mét bøc tranh hoμnh tr¸ng vÒ thiªn nhiªn vμ con ng−êi 5. NhËn ®Þnh nμo sau ®©y ®óng vμ ®Çy ®ñ ?

H×nh t−îng rõng xμ nu trong truyÖn ng¾n cïng tªn cña NguyÔn Trung Thμnh cã ý nghÜa t−îng tr−ng cho : A  Søc sèng tuyÖt vêi cña thiªn nhiªn ViÖt Nam B  Cuéc ®Êu tranh bÊt khuÊt cña d©n lμng X« Man vμ c¸c d©n téc T©y Nguyªn C  Sù bÊt lùc cña bom ®¹n ®Õ quèc MÜ D  Cuéc sèng ®au th−¬ng nh−ng kiªn c−êng bÊt khuÊt cña c¸c d©n téc T©y Nguyªn nãi riªng vμ cña d©n téc ViÖt Nam nãi chung 6. Trong truyÖn ChiÕc thuyÒn ngoμi xa cña NguyÔn Minh Ch©u cã chi tiÕt : Sau cuéc nãi chuyÖn víi “ng−êi ®μn bμ”, cã “mét c¸i g× võa míi vì ra trong ®Çu vÞ Bao C«ng cña c¸i phè huyÖn vïng biÓn”. Theo anh (chÞ), nh©n vËt §Èu ®· hiÓu ra ®iÒu g× ?

A  Cuéc sèng cßn qu¸ nhiÒu khã kh¨n cña ng−êi d©n chμi vïng biÓn B  Sù nhÉn nhôc, cam chÞu cña ng−êi phô n÷ lao ®éng vïng biÓn C  T×nh th−¬ng yªu v« bê cña ng−êi mÑ ®èi víi nh÷ng ®øa con cña m×nh D  Kh«ng thÓ ®¬n gi¶n, s¬ l−îc trong viÖc nh×n nhËn cuéc sèng vμ con ng−êi

200

7. C©u nμo sau ®©y nªu chÝnh x¸c vμ ®Çy ®ñ chñ ®Ò truyÖn Sè phËn con ng−êi cña nhμ v¨n Nga M. S«-l«-khèp ?

A  TruyÖn Sè phËn con ng−êi thÓ hiÖn sù tμn b¹o cña chiÕn tranh ph¸t xÝt.

B  TruyÖn Sè phËn con ng−êi thÓ hiÖn sù ®ång c¶m s©u s¾c víi nh÷ng sè phËn chÞu nhiÒu mÊt m¸t trong chiÕn tranh.

C  TruyÖn Sè phËn con ng−êi thÓ hiÖn kh¸t väng v−¬n lªn lμm chñ sè phËn cña con ng−êi.

D  TruyÖn Sè phËn con ng−êi thÓ hiÖn b¶n lÜnh kiªn c−êng vμ nh©n hËu cña con ng−êi X« viÕt.

8. Dßng nμo sau ®©y kh«ng nªu ®Æc ®iÓm thÓ hiÖn sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt ?

A  TÝnh chuÈn mùc, cã quy t¾c B  Sù kh«ng lai c¨ng, pha t¹p C  TÝnh lÞch sù, v¨n ho¸ trong lêi nãi D  Sù phong phó, sinh ®éng vÒ tõ ng÷, ©m thanh 9. §o¹n v¨n sau cã nh÷ng ®Æc s¾c g× vÒ diÔn ®¹t ?

T«i quyÕt r»ng trong lÞch sö thi ca ViÖt Nam ch−a bao giê cã mét thêi ®¹i phong phó nh− thêi ®¹i nμy. Ch−a bao giê ng−êi ta thÊy xuÊt hiÖn cïng mét lóc mét hån th¬ réng më nh− ThÕ L÷, m¬ mμng nh− L−u Träng L−, hïng tr¸ng nh− Huy Th«ng, trong s¸ng nh− NguyÔn Nh−îc Ph¸p, ¶o n·o nh− Huy CËn, quª mïa nh− NguyÔn BÝnh, k× dÞ nh− ChÕ Lan Viªn… vμ thiÕt tha, r¹o rùc, b¨n kho¨n nh− Xu©n DiÖu.

(Hoμi Thanh  Hoμi Ch©n, Thi nh©n ViÖt Nam, S®d)

A  Dïng tõ chÝnh x¸c, ®éc ®¸o ; viÕt v¨n giμu h×nh ¶nh B  ViÕt v¨n giμu h×nh ¶nh ; sö dông c¸c phÐp tu tõ lÆp có ph¸p, liÖt kª C  Dïng tõ chÝnh x¸c, ®éc ®¸o ; sö dông c¸c phÐp tu tõ lÆp có ph¸p, liÖt kª D  ViÕt v¨n giμu h×nh ¶nh ; sö dông c¸c phÐp tu tõ chªm xen, liÖt kª 10. §o¹n v¨n sau ®©y sö dông phÐp tu tõ nμo ?

Lμng ë trong tÇm ®¹i b¸c cña ®ån giÆc. Chóng nã b¾n, ®· thμnh lÖ, mçi ngμy hai lÇn, hoÆc buæi s¸ng sím vμ xÕ chiÒu, hoÆc ®øng bãng vμ sÈm tèi, hoÆc

201

nöa ®ªm vμ trë gμ g¸y. HÇu hÕt ®¹n ®¹i b¸c ®Òu r¬i vμo ngän ®åi xμ nu c¹nh con n−íc lín. C¶ rõng xμ nu hμng v¹n c©y kh«ng cã c©y nμo kh«ng bÞ th−¬ng.

Cã nh÷ng c©y bÞ chÆt ®øt ngang nöa th©n m×nh, ®æ μo μo nh− mét trËn b·o. ë chç vÕt th−¬ng, nhùa øa ra, trμn trÒ, th¬m ngμo ng¹t, long lanh n¾ng hÌ gay g¾t, råi dÇn dÇn bÇm l¹i, ®en vμ ®Æc quyÖn thμnh tõng côc m¸u lín.

(NguyÔn Trung Thμnh, Rõng xμ nu)

A  LÆp có ph¸p, liÖt kª B  LÆp có ph¸p, chªm xen C  LiÖt kª, chªm xen D  LÆp có ph¸p, liÖt kª, chªm xen 11. §äc ®o¹n trÝch sau vμ cho biÕt v× sao lËp luËn ®−a ra l¹i bÞ phe ®èi lËp b¸c l¹i ? […] N¨m 1990 trong cuéc thi hïng biÖn ch©u ¸ vÒ luËn ®Ò “Loμi ng−êi chung sèng hoμ b×nh lμ lÝ t−ëng cã thÓ thùc hiÖn”, phÝa ph¶n b¸c lμ ®éi §¹i häc §μi Loan, sè 2 nãi : “Dùa vμo sè liÖu thèng kª, tõ n¨m 1945 ®Õn nay, mçi ngμy cã 12 cuéc chiÕn x¶y ra, bao gåm c¸c cuéc chiÕn tranh quèc tÕ hay néi chiÕn lín nhá.

Xin hái mäi ng−êi, ®ã lμ tr¹ng th¸i hoμ b×nh ch¨ng ?”.

VÒ viÖc nμy, ®éi b¶o vÖ lμ §¹i häc Nam Kinh, sè 3 ph¶n b¸c : “… §éi b¹n nãi r»ng tõ 1945 ®Õn nay, mçi ngμy næ ra 12 cuéc chiÕn tranh. C¸c sè nμy nªu ra kh«ng chÝnh x¸c. Sù thùc lμ nh÷ng n¨m 60 tæng céng ®· næ ra kho¶ng 30 cuéc chiÕn, cßn ®Õn nh÷ng n¨m 80 th× c¶ th¶y næ ra ch−a ®Õn 10 cuéc. §iÒu nμy ch¼ng nãi lªn mét xu thÕ hoμ ho·n hay sao ?”.

(Theo TriÖu TruyÒn §èng, Ph−¬ng ph¸p biÖn luËn, NguyÔn Quèc Siªu biªn dÞch, NXB Gi¸o dôc, 1999)

A  LuËn cø kh«ng ®Çy ®ñ B  LuËn cø kh«ng chÝnh x¸c C  LuËn cø kh«ng tiªu biÓu D  LuËn cø m©u thuÉn 12. §o¹n v¨n sau chñ yÕu sö dông thao t¸c lËp luËn nμo ?

Trªn trêi cã nh÷ng v× sao cã ¸nh s¸ng kh¸c th−êng, nh−ng con m¾t cña chóng ta ph¶i ch¨m chó nh×n th× míi thÊy, vμ cμng nh×n th× cμng thÊy s¸ng. V¨n

202

th¬ cña NguyÔn §×nh ChiÓu còng vËy. Cã ng−êi chØ biÕt NguyÔn §×nh ChiÓu lμ t¸c gi¶ cña Lôc V©n Tiªn, vμ hiÓu Lôc V©n Tiªn kh¸ thiªn lÖch vÒ néi dung vμ vÒ v¨n, cßn rÊt Ýt biÕt th¬ v¨n yªu n−íc cña NguyÔn §×nh ChiÓu, khóc ca hïng tr¸ng cña phong trμo yªu n−íc chèng bän x©m l−îc Ph¸p lóc chóng ®Õn bê câi n−íc ta c¸ch ®©y mét tr¨m n¨m !

(Ph¹m V¨n §ång, NguyÔn §×nh ChiÓu, ng«i sao s¸ng trong v¨n nghÖ cña d©n téc)

A  Chøng minh

B  So s¸nh

C  Gi¶i thÝch

D  Ph©n tÝch

PhÇn tù luËn (7 ®iÓm  Chän mét trong hai ®Ò) §Ò 1 1. Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ t¸c gi¶ T« Hoμi vμ t¸c phÈm Vî chång A Phñ.

(2 ®iÓm) 2. Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña viÖc x©y dùng t×nh huèng truyÖn trong truyÖn ng¾n Vî nhÆt cña Kim L©n. (5 ®iÓm) §Ò 2 1. Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ t¸c gi¶ ¬. Hª-minh-uª vμ t¸c phÈm ¤ng giμ vμ biÓn c¶. (2 ®iÓm) 2. “Cã ba ®iÒu trong cuéc ®êi mçi ng−êi nÕu ®i qua sÏ kh«ng lÊy l¹i ®−îc : thêi gian, lêi nãi vμ c¬ héi.”

Nªu suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ ý kiÕn trªn. (5 ®iÓm)

203

Tr¶ bμi kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m KÕt qu¶ cÇn ®¹t  Ph¸t hiÖn vμ bæ sung nh÷ng mÆt cßn yÕu vÒ kiÕn thøc vμ kÜ n¨ng.  Rót ®−îc nh÷ng kinh nghiÖm bæ Ých ®Ó chuÈn bÞ tèt cho k× thi tèt nghiÖp Trung häc phæ th«ng.

Ho¹t ®éng d¹y häc trªn líp 1. Nghe nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ lμm bμi.

2. Th¶o luËn ®Ó ph¸t hiÖn vμ söa ch÷a c¸c lçi trong bμi kiÓm tra, rót kinh nghiÖm vÒ c¸ch lμm bμi kiÓm tra tæng hîp.

3. X©y dùng mét dμn ý chi tiÕt cho ®Ò tù luËn.

4. Tõng c¸ nh©n ®äc l¹i bμi kiÓm tra vμ söa ch÷a c¸c lçi.

5. Gîi ý lμm bμi a) §¸p ¸n phÇn tr¾c nghiÖm 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

C

B

A

C

D

D

D

D

C

D

B

B

b) Gîi ý néi dung phÇn tù luËn C©u 2 (®Ò 1)  C¸c t×nh huèng ®éc ®¸o cña truyÖn : + Nh©n vËt Trμng trong truyÖn lμ mét thanh niªn lμm nghÒ kÐo xe, nghÌo khæ, th« kÖch bçng nhiªn “nhÆt” ®−îc vî mét c¸ch dÔ dμng, nhanh chãng, ë ngay gi÷a ®−êng gi÷a chî, nhê mÊy b¸t b¸nh ®óc. + Trμng lÊy vî trong mét t×nh huèng Ðo le, vui buån lÉn lén vμ trong hoμn c¶nh nu«i m×nh vμ mÑ giμ ®· rÊt khã kh¨n, nay l¹i ph¶i thªm mét miÖng ¨n n÷a. + H¹nh phóc cña ®«i vî chång míi lÊy nhau, cña gia ®×nh bμ cô Tø diÔn ra trong t×nh c¶nh thª th¶m cña n¹n ®ãi n¨m 1945.

204

 ý nghÜa cña viÖc x©y dùng t×nh huèng truyÖn : + Lªn ¸n x· héi thùc d©n nöa phong kiÕn tμn b¹o ®· ®Èy con ng−êi ®Õn c¶nh sèng Ðo le, cïng cùc. + Nãi lªn kh¸t väng cña con ng−êi cho dï bÞ ®Èy vμo t×nh huèng bi ®¸t, ph¶i sèng trong sù ®e do¹ cña c¸i chÕt vÉn khao kh¸t t×nh th−¬ng, khao kh¸t cã mét gia ®×nh ªm Êm, lu«n h−íng vÒ sù sèng vμ hi väng ë t−¬ng lai. + T¹o hoμn c¶nh ®Ó c¸c nh©n vËt béc lé tÝnh c¸ch cña m×nh.

C©u 2 (®Ò 2) Bμi lμm nªn cã mét sè ý chÝnh sau ®©y :  Gi¶i thÝch vμ chøng minh tÝnh ®óng ®¾n cña ý kiÕn : “Cã ba ®iÒu trong cuéc ®êi mçi ng−êi nÕu ®i qua sÏ kh«ng lÊy l¹i ®−îc : thêi gian, lêi nãi vμ c¬ héi.”  Nªu bμi häc rót ra tõ c©u nãi : + Kh«ng nªn l·ng phÝ thêi gian, “viÖc h«m nay chí ®Ó ®Õn ngμy mai”. + CÇn cÈn träng, suy nghÜ chÝn ch¾n tr−íc khi nãi. + Khi thêi c¬ ®Õn, ph¶i biÕt n¾m lÊy, kh«ng nªn bá lì.

205

B¶ng tra cøu tõ h¸n viÖt

1. Tõ trong b¶ng tra cøu chñ yÕu lμ nh÷ng tõ H¸n ViÖt xuÊt hiÖn trong SGK Ng÷ v¨n 12 vμ mét sè tμi liÖu tham kh¶o kh¸c. Khu«n khæ cña b¶ng tra cøu cã h¹n nªn NBS chØ lùa chän mét sè tõ th−êng xuÊt hiÖn trong c¸c v¨n b¶n cæ ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc lÜnh héi v¨n b¶n vμ sö dông khi cÇn thiÕt.

2. Nh×n chung, mçi tõ sÏ ®−îc tr×nh bμy theo quy c¸ch d−íi ®©y :  Tõ cÇn gi¶i thÝch.  NghÜa cña tõ cÇn gi¶i thÝch. NÕu tõ cã nhiÒu nghÜa sÏ ghi râ 1, 2,...  NghÜa cña tõng yÕu tè trong tõ (nÕu cÇn).  Më réng vèn tõ (theo c¸c yÕu tè). NghÜa cña nh÷ng tõ khã hiÓu ®Æt trong dÊu ngoÆc ®¬n.  HiÖn t−îng ®ång ©m (®−îc ®¸nh dÊu b»ng dÊu * ; nÕu cã nhiÒu tõ ®ång ©m th× sÏ ghi râ 1, 2,... sau dÊu *). b¸c ¸i

yªu th−¬ng réng kh¾p tÊt c¶ mäi ng−êi. b¸c = réng lín, réng r·i : b¸c häc, uyªn b¸c (hiÓu biÕt s©u réng). b¸c* = g¹t bá, phñ nhËn : biÖn b¸c (ph©n tÝch lÝ lÏ ph¶i tr¸i, ®óng sai,... ®Ó g¹t bá, phñ nhËn), ph¶n b¸c.

béc b¹ch

tr×nh bμy râ rμng, kh«ng che giÊu ; ph¬i bμy, gi·i bμy (t©m sù, nçi lßng). béc = ph¬i bμy ; ®Ó lé ra, kh«ng che ®Ëy, giÊu giÕm : béc lé, béc trùc (th¼ng th¾n, kh«ng vßng vo nÐ tr¸nh). béc* = ng−êi hÇu, ®Çy tí (trong x· héi cò) : l·o béc, n« béc.

c−¬ng th−êng

d¹ng t¾t cña tam c−¬ng (ba quan hÖ : vua t«i, cha con, vî chång) vμ ngò th−êng (n¨m phÈm chÊt : nh©n, nghÜa, lÔ, trÝ, tÝn). c−¬ng = nh÷ng ®iÒu chñ chèt, chñ yÕu, c¸i quan träng nhÊt chi phèi, ®iÒu hμnh nh÷ng c¸i cßn l¹i trong mét tæ chøc, tæ hîp (nh− sîi d©y lín gi÷ mÐp l−íi) ; mèi giÒng : c−¬ng lÜnh, chÝnh c−¬ng (c−¬ng lÜnh chÝnh trÞ), ®¹i c−¬ng, ®Ò c−¬ng. c−¬ng*1 = cøng r¾n : c−¬ng nghÞ (cøng r¾n qu¶ quyÕt), c−¬ng quyÕt, c−¬ng trùc.

206

c−¬ng*2 = bê câi : biªn c−¬ng, c−¬ng giíi, v« c−¬ng (kh«ng giíi h¹n ; v« cïng v« tËn). th−êng = 1. liªn tôc, l©u dμi, kh«ng thay ®æi : th−êng tró, th−êng trùc, th−êng xuyªn. 2. chung, phæ biÕn ; kh«ng cã g× næi bËt, ®Æc biÖt : th−êng k×, th−êng lÖ, th−êng thøc, th−êng t×nh ; dÞ th−êng (kh¸c th−êng), phi th−êng, tÇm th−êng, th«ng th−êng. diÖu c¶nh

c¶nh ®Ñp tuyÖt trÇn. diÖu = cùc k× hay, ®Ñp ; kh¸c th−êng nh− cã sù trî gióp cña phÐp thÇn : diÖu kÕ, diÖu k× ; huyÒn diÖu, k× diÖu, thÇn diÖu, tuyÖt diÖu. c¶nh = h×nh s¾c, sù vËt, hiÖn t−îng,... ph« bμy ra tr−íc m¾t : c¶nh ngé (t×nh tr¹ng khã kh¨n trong cuéc sèng), c¶nh t×nh, c¶nh t−îng ; bèi c¶nh, hoμn c¶nh, ngo¹i c¶nh, phong c¶nh, quang c¶nh, th¶m c¶nh, th¾ng c¶nh, t×nh c¶nh, toμn c¶nh, viÔn c¶nh. c¶nh* = ®Ò phßng, nh¾c nhë ®Ó chó ý ®Ò phßng, b¶o vÖ, canh g¸c : c¶nh binh, c¶nh gi¸c, c¶nh s¸t, c¶nh vÖ, c¶nh b¸o, c¶nh c¸o, c¶nh tØnh.

hi h÷u

hiÕm cã, hiÕm thÊy, Ýt cã, Ýt thÊy. hi = 1. tr«ng ®îi : hi väng. 2. Ýt, hiÕm. hi* = sóc vËt hiÕn tÕ thÇn linh (nghÜa gèc) : hi sinh (hi : con vËt hiÕn tÕ cã bé l«ng mét mμu, kh«ng pha t¹p s¾c mμu kh¸c ; sinh : con vËt hiÕn tÕ toμn vÑn, kh«ng thiÕu mét bé phËn nμo). HiÖn nay, hi sinh ®−îc dïng víi ý nghÜa : hμnh ®éng quªn m×nh v× lÝ t−ëng, nghÜa vô cao c¶.

hiÖn thÕ

®êi nay ; thêi nay. hiÖn = 1. g¾n víi thêi ®iÓm ®ang diÔn ra tr−íc m¾t : hiÖn ®¹i, hiÖn hμnh, hiÖn h÷u, hiÖn t¹i, hiÖn thêi, hiÖn t×nh, hiÖn tr¹ng. 2. lé ra, cã thÓ thÊy ®−îc : hiÖn diÖn (cã mÆt), hiÖn th©n, hiÖn t−îng, hiÖn vËt ; biÓu hiÖn, hiÓn hiÖn, ph¸t hiÖn, t¸i hiÖn, thÓ hiÖn, thùc hiÖn, xuÊt hiÖn.

hoμn vò

toμn cÇu, toμn thÕ giíi, vò trô. hoμn = réng lín ; bao trïm : hoμn cÇu (tr¸i ®Êt, thÕ giíi). hoμn*1 = vßng trßn : kim hoμn, liªn hoμn, tuÇn hoμn. hoμn*2 = quay trë l¹i : hoμn nguyªn, hoμn tôc (quay trë l¹i cuéc sèng thÕ tôc, kh«ng ®i tu n÷a), hoμn l−¬ng (trë l¹i con ®−êng l−¬ng thiÖn) ; båi hoμn (tr¶ l¹i, ®Òn bï). hoμn*3 = ®Çy ®ñ, trän vÑn ; xong xu«i : hoμn bÞ (®Çy ®ñ, kh«ng thiÕu sãt), hoμn chØnh, hoμn h¶o, hoμn thiÖn, hoμn thμnh.

207

hoμn*4 = trë vÒ : kh¶i hoμn (th¾ng trËn trë vÒ), kh¶i hoμn ca, kh¶i hoμn m«n (cæng chμo ®ãn ®oμn qu©n chiÕn th¾ng trë vÒ ; c«ng tr×nh kiÕn tróc mang h×nh d¸ng cæng chμo ®Ó kØ niÖm chiÕn th¾ng). vò = m¸i nhμ (nghÜa gèc) ; che phñ, bao trïm c¶ mét vïng réng lín (nghÜa chuyÓn) : vò trô (vò : nãi vÒ kh«ng gian réng lín ; trô : nãi vÒ thêi gian v« tËn). vò*1 = m−a : vò kÕ (dông cô ®o l−îng n−íc m−a), vò lé (m−a vμ s−¬ng thÊm nhuÇn ®Êt ®ai, lμm cho c©y cèi ®©m chåi n¶y léc ; ®−îc dïng ®Ó nãi vÒ ¬n huÖ cña vua chóa), vò thuû (mét trong 24 tiÕt khÝ, m−a rμo tèt lóa, xuÊt hiÖn vμo cuèi mïa xu©n), phong vò biÓu (dông cô dù ®o¸n thêi tiÕt). vò*2 = móa : vò ®¹o, vò héi, vò khóc, vò tr−êng. hång hoang

thêi viÔn cæ xa x«i, lóc con ng−êi cßn sèng trong t×nh tr¹ng ¨n l«ng ë lç. hång = to lín, réng lín : hång phóc (phóc lín), hång thuû (trËn lôt trμn ngËp c¶ mét vïng ®Êt ®ai réng lín). hång* = ®á : hång k×, hång qu©n. hoang = 1. ch−a khai khÈn, sö dông, trång trät : hoang ®¶o, hoang phÕ, hoang s¬, hoang vu ; khÈn hoang (khai ph¸ ®Êt ®ai ®Ó trång trät).

2. kh«ng x¸c thùc : hoang b¸o (b¸o tin kh«ng x¸c thùc), hoang ®−êng.

3. qu¸ møc ®é : hoang phÝ.

k× vÜ

lín lao kh¸c th−êng, vÜ ®¹i phi th−êng. k× = l¹ lïng kh¸c th−êng ; ®Æc biÖt kh¸c th−êng : k× c«ng, k× dÞ, k× diÖu, k× quan (c«ng tr×nh kiÕn tróc, th¾ng c¶nh næi tiÕng, thÓ hiÖn nh÷ng gi¸ trÞ, nh÷ng vÎ ®Ñp ®éc ®¸o), k× tμi, k× tÝch (thμnh tÝch ®Æc biÖt phi th−êng). k×*1 = 1. mét kho¶ng thêi gian cã giíi h¹n nhÊt ®Þnh : k× h¹n ; hËu k×, häc k×, thêi k×, chu k×, ®Þnh k×, nhiÖm k×. 2. hi väng, tr«ng chê : k× väng. k×*2 = cê : k× ®μi ; quèc k×, qu©n k×. vÜ = to lín : vÜ ®¹i, vÜ m«, vÜ nh©n ; hïng vÜ. vÜ* = ®−êng sîi ngang ; ®−êng ngang : vÜ ®é, vÜ tuyÕn.

kiÒm thóc

bã buéc. kiÒm = xiÒng xÝch (nghÜa gèc) ; k×m gi÷ : kiÒm chÕ, kiÒm to¶. thóc = bã (nghÜa gèc) ; buéc, bã buéc, rμng buéc, trãi buéc : thóc thñ (bã tay) ; c©u thóc, kÕt thóc, qu¶n thóc, −íc thóc (rμng buéc).

208

liªn tμi

quý träng tμi n¨ng. liªn (l©n) = xãt th−¬ng : ®ång bÖnh t−¬ng liªn (®ång bÖnh t−¬ng l©n) : cïng chung bÖnh tËt th× th−¬ng xãt nhau ; ý nãi : cïng chung c¶nh ngé th× c¶m th«ng, xãt th−¬ng nhau. liªn* = liÒn (nhau) ; nèi tiÕp nhau ; kÕt hîp l¹i víi nhau : liªn bang, liªn ®oμn, liªn hÖ, liªn hoan, liªn hîp, liªn kÕt, liªn minh, liªn quan, liªn qu©n, liªn t−ëng.

lu©n th−êng nh÷ng quy ph¹m ®¹o ®øc theo Nho gia, cÇn ph¶i tu©n thñ khi xö lÝ c¸c mèi quan hÖ vua t«i, cha con, vî chång, anh em, b¹n bÌ (ngò lu©n) vμ ®−îc Nho gia coi lμ nh÷ng nguyªn t¾c øng xö, nh÷ng ®¹o lÝ phæ biÕn kh«ng thay ®æi (th−êng). nh·n giíi

ph¹m vi nh×n, tÇm nh×n.

(nhìn giíi)

nh·n = m¾t : nh·n cÇu, nh·n khoa (chuyªn khoa y häc vÒ m¾t), nh·n quan (c¸ch nh×n, tÇm nh×n), nh·n tiÒn (ngay tr−íc m¾t). giíi = khoanh vïng h¹n ®Þnh mét khu vùc, ph¹m vi, chñng lo¹i, nghÒ nghiÖp ; n¬i tiÕp gi¸p (khu vùc, ph¹m vi,...) : giíi h¹n, giíi thuyÕt, giíi tuyÕn ; biªn giíi, c−¬ng giíi, ®Þa giíi, gi¸o giíi, nam giíi, n÷ giíi, thÕ giíi, th−îng giíi, tiªn giíi. giíi *1 = khuyªn r¨n, ng¨n cÊm, kiªng kÞ : giíi nghiªm, giíi s¸t, giíi töu (kiªng, cÊm uèng r−îu) ; c¶nh giíi, ph¸ giíi, ph¹m giíi, thô giíi (tiÕp nhËn nh÷ng ®iÒu cÊm kÞ cña ®¹o PhËt, theo con ®−êng tu hμnh), trai giíi (¨n chay, gi÷ m×nh trong s¹ch ®Ó hμnh lÔ). giíi *2 = ë gi÷a lμm cÇu nèi cho sù giao tiÕp, tiÕp xóc : giíi thiÖu, m«i giíi. giíi *3 = dông cô, khÝ cô : c¬ giíi (m¸y mãc), khÝ giíi, qu©n giíi (chuyªn ngμnh nghiªn cøu, s¶n xuÊt vò khÝ cho qu©n ®éi).

nhÊt qu¸n

tr−íc sau thèng nhÊt tõ ®Çu ®Õn cuèi, kh«ng m©u thuÉn víi nhau. qu¸n = x©u thμnh mét chuçi (nghÜa gèc)  th«ng suèt, xuyªn suèt : qu¸n th«ng, qu¸n triÖt, qu¸n xuyÕn (g¸nh v¸c, lo liÖu,... mäi viÖc). qu¸n*1 = thãi quen : qu¸n tÝnh ; tËp qu¸n. qu¸n*2 = ®éi mò (nghÜa gèc)  ®øng ®Çu, h¬n h¼n (mäi ng−êi) : qu¸n qu©n (ng−êi chiÕm gi¶i NhÊt trong thi ®Êu thÓ thao), qu¸n thÕ (bËc nhÊt ë trªn ®êi, h¬n tÊt c¶ mäi ng−êi).

phiªu bång

cá bång bay theo giã (nghÜa gèc)  cuéc sèng lang thang v« ®Þnh. phiªu = bay theo giã ; tr«i næi theo dßng n−íc : phiªu b¹t, phiªu l·ng, phiªu l−u. bång = loμi cá d¹i, th©n cøng, mÐp l¸ h×nh r¨ng c−a, cã ra hoa kÕt qu¶ ; ruét qu¶ cã chøa ®Çy sîi nhá ; qu¶ giμ bung ra, sîi nhá bay tø tung theo giã.

209

tang bång : cung b»ng gç c©y d©u, tªn b»ng th©n cá bång. Thêi x−a, sinh con trai th× lÊy c©y cung b»ng gç c©y d©u vμ s¸u mòi tªn b»ng th©n cá bång b¾n lªn trêi, b¾n xuèng ®Êt, b¾n ra bèn ph−¬ng, ý nãi : lμm trai cã thÓ vμ cÇn ph¶i thi thè tμi n¨ng ë kh¾p mäi n¬i. phån t¹p

kh«ng ®¬n thuÇn ; bÒ bén, phøc t¹p. phån = nhiÒu, dåi dμo : phån hoa, phån thÞnh, phån thùc (sinh s«i n¶y në nhiÒu), phån vinh. t¹p = nhiÒu thø, nhiÒu lo¹i kh¸c nhau xen lÉn nhau : t¹p ©m, t¹p chÊt, t¹p chÝ, t¹p dÞch, t¹p ho¸, t¹p v¨n, t¹p vô ; phøc t¹p, uÕ t¹p.

quang ©m

thêi gian, ngμy th¸ng. quang = 1. ¸nh s¸ng : quang häc, quang hîp, quang phæ, quang tuyÕn ; d¹ quang, ®iÖn quang, hμo quang, ph¶n quang, thiÒu quang (¸nh s¸ng t−¬i ®Ñp trong mïa xu©n). 2. râ rμng, minh b¹ch : quang minh. 3. vÎ vang : quang vinh ; ®¨ng quang (lªn ng«i vua). 4. c¶nh s¾c, c¶nh vËt : phong quang ; quang c¶nh. ©m = ®èi xøng víi d−¬ng ; mÆt tr¨ng, bãng tèi, ban ®ªm : ©m lÞch ; th¸i ©m (mÆt tr¨ng, ®èi xøng víi th¸i d−¬ng : mÆt trêi).

sÜ phu

ng−êi cã häc thøc, cã tμi ®øc trong x· héi phong kiÕn. sÜ = 1. ng−êi cã häc thøc, cã tμi n¨ng, ®øc ®é ; tõ t«n x−ng : Èn sÜ, ca sÜ, danh sÜ, ®¹o sÜ, gi¸o sÜ, hiÖp sÜ, nh©n sÜ, nho sÜ, n÷ sÜ, nghÜa sÜ, quèc sÜ, th©n sÜ. 2. chØ nh÷ng ng−êi thuéc lùc l−îng vò trang ; mét cÊp bËc trong qu©n ®éi : binh sÜ, dòng sÜ, h¹ sÜ, qu©n sÜ, th−îng sÜ, trung sÜ, t−íng sÜ, vÖ sÜ,... phu = 1. ng−êi ®μn «ng ®· tr−ëng thμnh : chinh phu (ng−êi ®μn «ng ra trËn ; ng−êi ®i xa), ®¹i phu (chøc quan to trong chÕ ®é phong kiÕn ; thÇy thuèc), l·o phu (ng−êi giμ tù x−ng), n«ng phu, phμm phu (kÎ phμm tôc), thÊt phu (d©n th−êng), tiÒu phu. 2. chång : phu qu©n (chång), vÞ h«n phu (ng−êi ®−îc −íc ®Þnh lμm chång, chång ch−a c−íi), väng phu (ngãng tr«ng, chê ®îi chång).

tÊt ®Þnh

nhÊt thiÕt ph¶i nh− vËy.

tha nh©n

ng−êi kh¸c ; ng−êi ta. tha = kh¸c biÖt ; c¸i kh¸c : tha ho¸ (phÈm chÊt ®¹o ®øc suy tho¸i, biÕn chÊt), tha h−¬ng (n¬i chèn kh¸c, kh«ng ph¶i lμ quª h−¬ng m×nh), tha ph−¬ng (ph−¬ng trêi, n¬i chèn kh¸c, kh«ng ph¶i quª h−¬ng b¶n qu¸n), tha ph−¬ng cÇu thùc (®i lμm, ®i kiÕm ¨n ë n¬i xa ; ý nãi v× cuéc sèng mμ ph¶i rêi bá quª h−¬ng ®i n¬i kh¸c kiÕm ¨n mét c¸ch vÊt v¶).

210

thÕ phiÖt

dßng dâi nèi ®êi cao sang, cã thÕ lùc trong x· héi cò. thÕ = câi ®êi ; ®êi ng−êi : thÕ gian, thÕ giíi, thÕ hÖ, thÕ kØ, thÕ nh©n (ng−êi ®êi), thÕ sù, thÕ tËp (nèi ®êi ®−îc h−ëng chøc t−íc, bæng léc), thÕ tôc (cuéc ®êi trÇn tôc ; câi ®êi) ; c¸i thÕ (h¬n h¼n trªn ®êi), cøu thÕ, ®é thÕ, gi¸ng thÕ (tiªn, PhËt xuèng trÇn, theo quan niÖm x−a), hËu thÕ, nhËp thÕ (g¾n bã víi cuéc ®êi), xuÊt thÕ, yÕm thÕ (ch¸n ®êi). phiÖt = 1. c«ng tr¹ng ; ghi c«ng tr¹ng, thμnh tÝch (nghÜa cæ). 2. th©u tãm quyÒn lùc, t¹o thμnh thÕ lùc lín, bao trïm : qu©n phiÖt, tμi phiÖt.

thiªn kh¶i

(nh−) ®−îc trêi gîi ý, b¸o cho biÕt (theo quan niÖm x−a). kh¶i = më ; gîi më ; më mang (kiÕn thøc). kh¶i* = khóc ca chiÕn th¾ng ; chiÕn th¾ng.

thiªn l−¬ng

b¶n chÊt tèt ®Ñp cña con ng−êi (vèn cã nh− trêi ban cho, theo quan niÖm x−a). l−¬ng = tèt lμnh ; tèt ®Ñp : l−¬ng d©n (d©n lμnh), l−¬ng duyªn, l−¬ng t©m, l−¬ng thiÖn, l−¬ng tri, l−¬ng y (thÇy thuèc cã tμi cã ®øc) ; bÊt l−¬ng (kh«ng l−¬ng thiÖn), c¶i l−¬ng, hoμn l−¬ng (quay trë l¹i cuéc ®êi l−¬ng thiÖn). l−¬ng*1 = thãc g¹o : l−¬ng th¶o (lóa g¹o cho binh lÝnh, r¬m cá cho ngùa chiÕn ; c¸c phÈm vËt cÇn thiÕt cung cÊp cho qu©n ®éi nãi chung), l−¬ng thùc ; qu©n l−¬ng. l−¬ng*2 = m¸t l¹nh ; l¹nh lÏo : thª l−¬ng. l−¬ng*3 = r−êng, rÇm (trong bé khung m¸i nhμ) : l−¬ng ®èng (xμ, rÇm  nghÜa gèc ; nh÷ng ng−êi ®ãng vai trß trô cét trong triÒu ®×nh nghÜa chuyÓn).

thêi th−îng

nh÷ng c¸i ®−îc −a chuéng ®−¬ng thêi. th−îng = −a chuéng ; −a thÝch : cao th−îng ; th−îng hiÒn (quý träng ng−êi hiÒn tμi), th−îng vâ (−a chuéng vâ nghÖ ; coi träng vâ nghÖ).

thï tiÕp

tiÕp ®·i b¹n bÌ, kh¸ch khøa mét c¸ch trÞnh träng, ©n cÇn, chu ®¸o. thï = chñ tù rãt r−îu mêi kh¸ch (nghÜa gèc) ; tiÕp ®·i ©n cÇn, b¸o ®¸p (nghÜa më réng) : thï t¹c (t¹c : kh¸ch rãt r−îu mêi l¹i chñ), thï lao. thï*1 = c¨m giËn ; c¨m ghÐt ; o¸n hËn : thï ®Þch, thï hËn ; hiÒm thï, o¸n thï, phôc thï, quèc thï, t− thï, tö thï (kÎ thï kh«ng ®éi trêi chung, ph¶i mét mÊt mét cßn). thï*2 = kh¸c biÖt, riªng biÖt : ®Æc thï.

thñ th−êng

gi÷ møc b×nh th−êng, hîp víi ®¹o lÝ, chuÈn mùc chung.

211

thñ x−íng

®Ò xuÊt, nªu lªn ®Çu tiªn. thñ = ®Çu ; ®Çu tiªn, ®øng ®Çu, trªn hÕt : thñ cÊp (c¸i ®Çu), thñ m−u, thñ ph¹m, thñ ®«, thñ khoa, thñ lÜnh, thñ phñ, thñ tr−ëng ; nguyªn thñ quèc gia (ng−êi ®øng ®Çu Nhμ n−íc). thñ*1 = 1. tay : thñ bót ; thñ c«ng. 2. ng−êi giái mét nghÒ, chuyªn mét viÖc : cÇu thñ, ph¸o thñ, thuû thñ, x¹ thñ. thñ*2 = gi÷ g×n, b¶o vÖ : thñ cùu («m kh− kh− lÊy c¸i cò), thñ thÕ (gi÷ thÕ ®Ò phßng), thñ tõ (ng−êi tr«ng coi ®Òn), thñ tiÕt (gi÷ g×n sù chung thuû sau khi chång qua ®êi, theo quan niÖm x−a) ; b¶o thñ, cè thñ, phßng thñ, tu©n thñ, tö thñ (kiªn quyÕt trÊn gi÷ dï ph¶i hi sinh). thñ*3 = lÊy : biÓn thñ (lÊy cña c«ng b»ng m¸nh khoÐ lõa dèi), tiÕn thñ, tranh thñ.

toμn bÝch

ngäc mμu xanh, h×nh trßn, dÑt, kh«ng søt mÎ, r¹n nøt (nghÜa gèc) ; trän vÑn, hoμn h¶o, kh«ng khiÕm khuyÕt (nghÜa chuyÓn  th−êng dïng ®Ó khen mét t¸c phÈm v¨n ch−¬ng, nghÖ thuËt ®¹t ®−îc gi¸ trÞ thÈm mÜ tèi −u, kh«ng cã chç nμo ®¸ng chª).

t«ng ®−êng

nhμ thê tæ tiªn (nghÜa gèc) ; viÖc thê cóng tæ tiªn (nghÜa chuyÓn) : nèi dâi t«ng ®−êng.

tung tÝch

dÊu vÕt, qua ®ã cã thÓ t×m ra ng−êi cÇn t×m kiÕm. tung = dÊu ch©n (nghÜa gèc) ; dÊu vÕt ®Ó l¹i (nghÜa chuyÓn) : hμnh tung (dÊu vÕt c¸c hμnh ®éng cña mét ng−êi nμo ®ã cßn ®Ó l¹i), thÊt tung (mÊt hÕt dÊu vÕt). tung* = däc, chiÒu däc : tung hoμnh (däc ngang). tÝch = vÕt ch©n (nghÜa gèc) ; vÕt tÝch, dÊu vÕt (nghÜa chuyÓn) : biÖt tÝch, bót tÝch, di tÝch, ph¸t tÝch (khëi ®Çu dùng nghiÖp lín), th¾ng tÝch (di tÝch th¾ng c¶nh næi tiÕng). tÝch*1 = dån chøa, gom gãp : tÝch luü, tÝch sè, tÝch tô ; diÖn tÝch, dung tÝch, ®iÖn tÝch, gi¶i tÝch, quü tÝch, sóc tÝch, thÓ tÝch. tÝch*2 = xe b«ng thμnh sîi (nghÜa gèc) ; kÕt qu¶ cña c«ng viÖc (nghÜa chuyÓn) : chiÕn tÝch, c«ng tÝch, thμnh tÝch.

tri ngé

®−îc biÕt ®Õn, ®−îc träng dông. tri = 1. biÕt ; hiÓu biÕt ; biÕt ®−îc, n¾m ®−îc (sù viÖc, vÊn ®Ò, c¸ch øng xö,...) : tri ©m (hiÓu ®−îc ý nghÜa cña tiÕng ®μn : thêi Xu©n Thu, Chung Tö K× nghe tiÕng ®μn cña ng−êi b¹n lμ B¸ Nha liÒn hiÓu ®−îc t©m sù, chÝ h−íng,... cña b¹n  ®−îc dïng ®Ó nãi vÒ nh÷ng ng−êi b¹n hiÓu nhau, th«ng c¶m víi nhau mét c¸ch s©u s¾c), tri gi¸c, tri thøc ; l−¬ng tri, tiªn tri, v« tri. 2. cai qu¶n : tri ch©u, tri huyÖn, tri phñ.

212

ngé = gÆp gì ; gÆp ph¶i : ngé biÕn (gÆp ph¶i tai ho¹, ho¹n n¹n)  “ThiÕp tõ ngé biÕn ®Õn giê,  Ong qua b−ím l¹i ®· thõa xÊu xa” (TruyÖn KiÒu), ngé ®éc, ngé n¹n ; c¶nh ngé, ®·i ngé, h¹nh ngé (cuéc gÆp gì may m¾n), héi ngé, k× ngé (cuéc gÆp gì l¹ th−êng), t¸i ngé, tao ngé (gÆp gì t×nh cê). ngé*1 = lÇm lÉn : ngé nhËn. ngé*2 = hiÓu ra, vì lÏ, thÊu hiÓu, n¾m b¾t ®−îc b¶n chÊt : ngé ®¹o (hiÓu ®−îc lÏ s©u kÝn, nhiÖm mμu cña ®¹o) ; gi¸c ngé, tØnh ngé. tr−îng phu

ng−êi ®μn «ng cã tμi ®øc, chÝ khÝ.

vi hμnh

(nhμ vua) c¶i trang bÝ mËt ®i th¨m thó, xem xÐt c¸c n¬i (ngoμi hoμng cung) ®Ó t×m hiÓu d©n t×nh. vi = nhá bÐ, yÕu kÐm ; kh«ng hiÓn hiÖn, kÝn ®¸o ; lÆng lÏ, bÝ mËt t×m hiÓu ; che giÊu : vi khÝ hËu, vi khuÈn, vi l−îng, vi m«, vi sinh vËt, vi trïng ; hiÓn vi, tÕ vi (cùc k× nhá bÐ), hμn vi, suy vi, tinh vi. vi*1 = v©y quanh : chu vi, ngo¹i vi, ph¹m vi. vi*2 = chèng l¹i, tr¸i víi,... : vi c¶nh (tr¸i víi ®iÒu luËt ®−îc quy ®Þnh trong sinh ho¹t n¬i c«ng céng), vi ph¹m. hμnh = ®i, di chuyÓn ; lμm, thùc hiÖn : hμnh binh, hμnh cung (cung ®iÖn ngoμi hoμng thμnh, n¬i nghØ cña nhμ vua khi ra ngoμi kinh ®«), hμnh dinh (n¬i bé chØ huy cao cÊp cña qu©n ®éi lμm viÖc trong chiÕn dÞch), hμnh khÊt (®i lang thang ®Ó ¨n xin), hμnh khóc, hμnh trang, hμnh tr×nh ; bé hμnh, chÊp hμnh, cö hμnh, thùc hμnh, thõa hμnh.

xung thiªn

bèc cao tíi trêi (®−îc dïng ®Ó nãi vÒ khÝ ph¸ch hμo hïng, tinh thÇn dòng m·nh,... ph¸t huy ®Õn cao ®é). xung = 1. va ch¹m, ®ông ch¹m m¹nh mÏ, chèng chäi nhau : xung ®éng, xung ®ét, xung kh¾c. 2. x«ng lªn, sÊn vμo, lao vμo : xung kÝch, xung phong, xung trËn. 3. n¬i quan träng, hiÓm yÕu : xung yÕu.

213

Môc lôc

TuÇn 19

Néi dung  Vî chång A Phñ (trÝch)

Trang 3

 ViÕt bμi lμm v¨n sè 5 : NghÞ luËn v¨n häc

16

20

 Nh©n vËt giao tiÕp

18

21

 Vî nhÆt

23

 NghÞ luËn vÒ mét t¸c phÈm, mét ®o¹n trÝch v¨n xu«i

34

 Rõng xμ nu

37

 §äc thªm : B¾t sÊu rõng U Minh H¹

50

 Nh÷ng ®øa con trong gia ®×nh

56

 Tr¶ bμi lμm v¨n sè 5

65

 ViÕt bμi lμm v¨n sè 6 : NghÞ luËn v¨n häc (bμi lμm ë nhμ)

67

 ChiÕc thuyÒn ngoμi xa

69

 Thùc hμnh vÒ hμm ý

79

 §äc thªm : Mïa l¸ rông trong v−ên (trÝch)

82

 §äc thªm : Mét ng−êi Hμ Néi

89

 Thùc hμnh vÒ hμm ý (tiÕp theo)

99

22

23

24

25

26

27

28

29

214

 Thuèc

101

 RÌn luyÖn kÜ n¨ng më bμi, kÕt bμi trong bμi v¨n nghÞ luËn

112

 Sè phËn con ng−êi (trÝch)

118

 Tr¶ bμi lμm v¨n sè 6

125

 ¤ng giμ vμ biÓn c¶ (trÝch)

126

 DiÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn

136

 Hån Tr−¬ng Ba, da hμng thÞt (trÝch)

142

 DiÔn ®¹t trong v¨n nghÞ luËn (tiÕp theo)

155

30

31

32

33

 Nh×n vÒ vèn v¨n ho¸ d©n téc

159

 Ph¸t biÓu tù do

163

 Phong c¸ch ng«n ng÷ hμnh chÝnh

167

 V¨n b¶n tæng kÕt

173

 Tæng kÕt phÇn TiÕng ViÖt : ho¹t ®éng giao tiÕp b»ng ng«n ng÷

178

 ¤n tËp phÇn Lμm v¨n

182

 Gi¸ trÞ v¨n häc vμ tiÕp nhËn v¨n häc

184

 Tæng kÕt phÇn TiÕng ViÖt : lÞch sö, ®Æc ®iÓm lo¹i h×nh vμ c¸c phong c¸ch ng«n ng÷

192

34

 ¤n tËp phÇn V¨n häc

196

35

 KiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m

198

 Tr¶ bμi kiÓm tra tæng hîp cuèi n¨m

204

B¶ng tra cøu tõ H¸n ViÖt

206

215

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thμnh viªn nguyÔn ®øc th¸i Tæng Gi¸m ®èc hoμng lª b¸ch ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung : Tæng biªn tËp phan xu©n thμnh Biªn tËp lÇn ®Çu : ph¹m kim chung  ®inh xu©n anh Biªn tËp t¸i b¶n : trÇn mai thanh h»ng Biªn tËp kÜ thuËt : NguyÔn nam thμnh  ®inh xu©n dung Tr×nh bμy b×a vμ minh ho¹ : ph¹m quúnh chi Söa b¶n in : nguyÔn thÞ nhung ChÕ b¶n : c«ng ty cæ phÇn dÞch vô xuÊt b¶n gi¸o dôc hμ néi

B×a s¸ch cã sö dông tranh Xãm Sμi S¬n cña NguyÔn TiÕn Chung.

ng÷ v¨n 12 tËp hai M· sè : CH212T0 In..........b¶n (Q§ ...), khæ 17 x 24cm. §¬n vÞ in: ... ®Þa chØ ...

C¬ së in: ... ®Þa chØ ...

Sè §KXB: 01-2020/CXBIPH/623-869/GD Sè Q§XB: ... /Q§-GD ngµy ... th¸ng ... n¨m ...

In xong vµ nép l−u chiÓu th¸ng ... n¨m .......

M· sè ISBN : TËp mét : 978-604-0-18901-1 TËp hai : 978-604-0-18902-8

216