GDCD 11 by lactrithuquan

GIAÙO DUÏC COÂNG DAÂN

(T¸i b¶n lÇn thø m−êi ba)

nhµ xuÊt b¶n gi¸o dôc viÖt nam

Hãy bảo quản, giữ gìn sách giáo khoa để dành tặng cho các em học sinh lớp sau !

B¶n quyÒn thuéc Nhµ xuÊt b¶n Gi¸o dôc ViÖt Nam - Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o. 012020/CXBIPH/607869/GD

M· sè : CH117T0

PhÇn mét

c«ng d©n víi kinh tÕ

Bμi 1

c«ng d©n víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ

iMë ®Çu bμi häc D©n téc ViÖt Nam lμ mét d©n téc anh hïng, th«ng minh, s¸ng t¹o, víi lÞch sö hμng ngh×n n¨m dùng n−íc vμ gi÷ n−íc. Ngμy nay, d©n téc ta ®ang ®øng tr−íc th¸ch thøc cña cuéc ®Êu tranh chèng ®ãi nghÌo, l¹c hËu, kh¾c phôc nguy c¬ tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi nhiÒu n−íc trong khu vùc vμ trªn thÕ giíi. V× vËy, mçi chóng ta ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn x©y dùng mét n−íc ViÖt Nam giμu m¹nh ? Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  Nªu ®−îc thÕ nμo lμ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt vμ vai trß cña s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt ®èi víi ®êi sèng x· héi.  Nªu ®−îc c¸c yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vμ mèi quan hÖ gi÷a chóng.  Nªu ®−îc néi dung vμ ý nghÜa cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia ®×nh vμ x· héi.  BiÕt ®−îc mçi ng−êi ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. TÝch cùc tham gia x©y dùng kinh tÕ gia ®×nh vμ ®Þa ph−¬ng.

iiNéi dung bμi häc 1. S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt

a) ThÕ nµo lµ s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt ? S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lμ sù t¸c ®éng cña con ng−êi vμo tù nhiªn, biÕn ®æi c¸c yÕu tè cña tù nhiªn ®Ó t¹o ra c¸c s¶n phÈm phï hîp víi nhu cÇu cña m×nh. 4

b) Vai trß cña s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt  S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt lμ c¬ së tån t¹i cña x· héi. Trong ®êi sèng x· héi, loμi ng−êi cã nhiÒu mÆt ho¹t ®éng nh− ho¹t ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, khoa häc... C¸c ho¹t ®éng nμy ngμy cμng phong phó, ®a d¹ng. §Ó tiÕn hμnh c¸c ho¹t ®éng nãi trªn, tr−íc hÕt con ng−êi ph¶i tån t¹i. Muèn tån t¹i, con ng−êi ph¶i cã thøc ¨n, ®å mÆc, nhμ ë, ph−¬ng tiÖn ®i l¹i vμ nhiÒu thø cÇn thiÕt kh¸c. §Ó cã nh÷ng thø ®ã, con ng−êi ph¶i s¶n xuÊt vμ s¶n xuÊt víi quy m« ngμy cμng lín. X· héi sÏ kh«ng tån t¹i nÕu ngõng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt.

C«ng ti s¶n xuÊt giµy Thanh niªn xung phong H¶i Phßng ¶nh : TTXVN  S¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt quyÕt ®Þnh mäi ho¹t ®éng cña x· héi. Sù ph¸t triÓn cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt lμ tiÒn ®Ò, lμ c¬ së thóc ®Èy viÖc më réng c¸c ho¹t ®éng kh¸c cña x· héi, s¸ng t¹o ra toμn bé ®êi sèng vËt chÊt vμ tinh thÇn cña x· héi. §ång thêi, th«ng qua ho¹t ®éng 5

s¶n xuÊt cña c¶i vËt chÊt, con ng−êi ngμy cμng ®−îc hoμn thiÖn vμ ph¸t triÓn toμn diÖn. V× vËy, s¶n xuÊt vËt chÊt gi÷ vai trß lμ c¬ së cña sù tån t¹i vμ ph¸t

triÓn cña x· héi, xÐt ®Õn cïng quyÕt ®Þnh toμn bé sù vËn ®éng cña ®êi sèng x· héi. 2. C¸c yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt §Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, cÇn ph¶i cã nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n nµo ?

Mäi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Òu lμ sù kÕt hîp cña ba yÕu tè c¬ b¶n : søc lao ®éng, ®èi t−îng lao ®éng vμ t− liÖu lao ®éng.

a) Søc lao ®éng Søc lao ®éng lμ toμn bé nh÷ng n¨ng lùc thÓ chÊt vμ tinh thÇn cña con ng−êi ®−îc vËn dông vμo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Søc lao ®éng kh¸c víi lao ®éng. Søc lao ®éng míi chØ lμ kh¶ n¨ng cña lao ®éng, cßn lao ®éng lμ sù tiªu dïng søc lao ®éng trong hiÖn thùc.

Lao ®éng lμ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, cã ý thøc cña con ng−êi lμm biÕn ®æi nh÷ng yÕu tè cña tù nhiªn cho phï hîp víi nhu cÇu cña con ng−êi. Em hiÓu nh− thÕ nµo vÒ c©u nãi sau ®©y cña C. M¸c : "Con nhÖn lµm nh÷ng ®éng t¸c gièng nh− ®éng t¸c cña ng−êi thî dÖt, vµ b»ng viÖc x©y dùng nh÷ng ng¨n tæ s¸p cña m×nh, con ong cßn lµm cho mét sè nhµ kiÕn tróc ph¶i hæ thÑn. Nh−ng ®iÒu ngay tõ ®Çu ph©n biÖt nhµ kiÕn tróc tåi nhÊt víi con ong giái nhÊt lµ tr−íc khi x©y dùng nh÷ng ng¨n tæ ong b»ng s¸p, nhµ kiÕn tróc ®· x©y dùng chóng ë trong ®Çu ãc (1) cña m×nh råi" .

(1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 1993, tËp 23, tr. 266  267.

Lao ®éng lμ ho¹t ®éng b¶n chÊt nhÊt cña con ng−êi, lμ tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt con ng−êi víi loμi vËt. Ho¹t ®éng tù gi¸c, cã ý thøc, cã môc ®Ých, biÕt chÕ t¹o ra c«ng cô lao ®éng lμ phÈm chÊt ®Æc biÖt cña con ng−êi.

b) §èi t−îng lao ®éng §èi t−îng lao ®éng lμ nh÷ng yÕu tè cña tù nhiªn mμ lao ®éng cña con ng−êi t¸c ®éng vμo nh»m biÕn ®æi nã cho phï hîp víi môc ®Ých cña con ng−êi. §èi t−îng lao ®éng cã thÓ chia thμnh hai lo¹i :  Lo¹i cã s½n trong tù nhiªn nh− gç trong rõng, quÆng trong lßng ®Êt, t«m ç d−íi s«ng, biÓn... mμ con ng−êi chØ cÇn khai th¸c lμ dïng ®−îc. Lo¹i nμy th−êng lμ ®èi t−îng lao ®éng cña çc ngμnh c«ng nghiÖp khai th¸c.  Lo¹i ®· tr¶i qua t¸c ®éng cña lao ®éng, ®−îc c¶i biÕn Ýt nhiÒu nh− sîi ®Ó dÖt v¶i, s¾t thÐp ®Ó chÕ t¹o m¸y... gäi lμ nguyªn liÖu. Lo¹i nμy th−êng lμ ®èi t−îng lao ®éng cña çc ngμnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lao ®éng s¶n xuÊt vμ khoa häc  kÜ thuËt, ®èi t−îng lao ®éng ngμy cμng ®a d¹ng, phong phó ; con ng−êi ngμy cμng t¹o ra nhiÒu nguyªn vËt liÖu "nh©n t¹o" cã tÝnh n¨ng, t¸c dông theo ý muèn. Tuy nhiªn, nh÷ng nguyªn vËt liÖu "nh©n t¹o" ®ã còng ®Òu cã nguån gèc tõ tù nhiªn.

c) T− liÖu lao ®éng T− liÖu lao ®éng lμ mét vËt hay hÖ thèng nh÷ng vËt lμm nhiÖm vô truyÒn dÉn sù t¸c ®éng cña con ng−êi lªn ®èi t−îng lao ®éng, nh»m biÕn ®æi ®èi t−îng lao ®éng thμnh s¶n phÈm tho¶ m·n nhu cÇu cña con ng−êi. T− liÖu lao ®éng ®−îc chia thμnh ba lo¹i :  C«ng cô lao ®éng hay c«ng cô s¶n xuÊt nh− : cμy, cuèc, m¸y mãc,...  HÖ thèng b×nh chøa cña s¶n xuÊt nh− : èng, thïng, hép... 7

 KÕt cÊu h¹ tÇng cña s¶n xuÊt nh− : ®−êng s¸, bÕn c¶ng, s©n bay... lμ ®iÒu kiÖn rÊt cÇn thiÕt ®èi víi s¶n xuÊt. Do vËy, ph¸t triÓn kÕt cÊu h¹ tÇng cña s¶n xuÊt ph¶i ®i tr−íc mét b−íc so víi s¶n xuÊt trùc tiÕp. Em h·y t×m thªm vÝ dô vÒ c¸c lo¹i t− liÖu lao ®éng nãi trªn.

Trong çc yÕu tè cÊu thμnh t− liÖu lao ®éng th× c«ng cô lao ®éng lμ yÕu tè quan träng nhÊt. Nã lμ mét trong nh÷ng c¨n cø c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt çc thêi ®¹i kinh tÕ. C. M¸c viÕt : "Nh÷ng thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau kh«ng ph¶i lμ ë chç chóng s¶n xuÊt ra çi g×, mμ lμ ë chç chóng s¶n xuÊt b»ng çch nμo, víi nh÷ng t− liÖu lao ®éng nμo" (1). Mét vËt nμo ®ã lμ t− liÖu lao ®éng hay lμ ®èi t−îng lao ®éng tuú thuéc vμo môc ®Ých sö dông g¾n víi chøc n¨ng mμ nã ®¶m nhËn trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. VÝ dô :

C©y gç lµ ®èi t−îng lao ®éng cña ng−êi thî méc, nh−ng lµ t− liÖu lao ®éng cña ng−êi thî chèng lß trong hÇm má. §èi t−îng lao ®éng vμ t− liÖu lao ®éng kÕt hîp l¹i thμnh t− liÖu s¶n xuÊt. V× vËy, qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt lμ sù kÕt hîp gi÷a søc lao ®éng víi t− liÖu s¶n xuÊt. Trong çc yÕu tè c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, t− liÖu lao ®éng vμ ®èi t−îng lao ®éng b¾t nguån tõ tù nhiªn. Cßn søc lao ®éng víi tÝnh s¸ng t¹o, gi÷ vai trß quan träng vμ quyÕt ®Þnh nhÊt. Suy ®Õn cïng, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña t− liÖu s¶n xuÊt lμ sù ph¶n ¸nh søc lao ®éng s¸ng t¹o cña con ng−êi. Mét quèc gia kh«ng giμu vÒ tμi nguyªn thiªn nhiªn nh−ng vÉn cã thÓ trë thμnh mét c−êng quèc kinh tÕ, nÕu ë ®ã søc lao ®éng cã chÊt l−îng cao. Mét x· héi muèn cã nhiÒu cña c¶i vËt chÊt ph¶i th−êng xuyªn ch¨m lo ph¸t triÓn nguån lùc con ng−êi ; kh«i phôc vμ b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn, m«i tr−êng ; sö dông çc yÕu tè s¶n xuÊt mét çch hîp lÝ vμ cã hiÖu qu¶ nhÊt. V× vËy, viÖc th−êng xuyªn rÌn luyÖn, (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, tËp 23, S®d, tr. 269.

häc tËp ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ lao ®éng vμ gãp phÇn b¶o vÖ tμi nguyªn thiªn nhiªn, m«i tr−êng lμ tr¸ch nhiÖm cña mäi c«ng d©n. 3. Ph¸t triÓn kinh tÕ vμ ý nghÜa cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia ®×nh vμ x· héi

a) Ph¸t triÓn kinh tÕ Ph¸t triÓn kinh tÕ lμ sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ g¾n liÒn víi c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, tiÕn bé vμ c«ng b»ng x· héi. Ph¸t triÓn kinh tÕ bao gåm ba néi dung chñ yÕu :

 Ph¸t triÓn kinh tÕ biÓu hiÖn tr−íc hÕt ë sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ. T¨ng tr−ëng kinh tÕ lμ sù t¨ng lªn vÒ sè l−îng, chÊt l−îng s¶n phÈm vμ c¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra nã. Quy m« vμ tèc ®é t¨ng tr−ëng kinh tÕ lμ c¨n cø quan träng ®Ó x¸c ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ, trong ®ã cã sù t¸c ®éng cña møc t¨ng d©n sè. V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, c¸c quèc gia kh«ng chØ chó ý thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, mμ cßn ph¶i cã chÝnh s¸ch d©n sè phï hîp.

 Sù t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i dùa trªn c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, tiÕn bé ®Ó ®¶m b¶o t¨ng tr−ëng kinh tÕ bÒn v÷ng. Mäi nÒn kinh tÕ ®Òu tån t¹i vμ vËn ®éng trong mét c¬ cÊu nhÊt ®Þnh. VËy, c¬ cÊu kinh tÕ lµ g× ?

C¬ cÊu kinh tÕ lμ tæng thÓ mèi quan hÖ h÷u c¬, phô thuéc vμ quy ®Þnh lÉn nhau c¶ vÒ quy m« vμ tr×nh ®é gi÷a çc ngμnh kinh tÕ, çc thμnh phÇn kinh tÕ, çc vïng kinh tÕ. Trong çc c¬ cÊu kinh tÕ nãi trªn cña nÒn kinh tÕ th× c¬ cÊu kinh tÕ ngμnh lμ quan träng nhÊt. C¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ lμ c¬ cÊu kinh tÕ ph¸t huy ®−îc mäi tiÒm n¨ng, néi lùc cña toμn bé nÒn kinh tÕ ; phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ; g¾n víi ph©n c«ng lao ®éng vμ hîp t¸c quèc tÕ. 9

C¬ cÊu kinh tÕ biÕn ®æi theo h−íng tiÕn bé lμ c¬ cÊu kinh tÕ cã tØ träng cña c¸c ngμnh dÞch vô vμ c«ng nghiÖp trong tæng s¶n phÈm quèc d©n t¨ng dÇn, tØ träng cña ngμnh n«ng nghiÖp gi¶m dÇn. Em h·y t×m hiÓu vµ nhËn xÐt vÒ c¬ cÊu kinh tÕ ngµnh cña ®Þa ph−¬ng m×nh.

 T¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi c«ng b»ng x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng−êi cã quyÒn b×nh ®¼ng trong ®ãng gãp vμ h−ëng thô kÕt qu¶ cña t¨ng tr−ëng kinh tÕ. §ång thêi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ ph¶i phï hîp víi sù biÕn ®æi nhu cÇu ph¸t triÓn toμn diÖn cña con ng−êi vμ x· héi, b¶o vÖ m«i tr−êng sinh th¸i. Møc ®é tho¶ m·n c¸c nhu cÇu c¬ b¶n cña con ng−êi thÓ hiÖn ë sù t¨ng lªn cña thu nhËp thùc tÕ vμ chÊt l−îng v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, m«i tr−êng... mμ mçi ng−êi d©n ®−îc h−ëng. Néi dung nμy cña ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶n ¸nh mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a t¨ng tr−ëng kinh tÕ vμ c«ng b»ng x· héi. T¨ng tr−ëng kinh tÕ cao t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó gi¶i quyÕt c«ng b»ng x· héi, khi c«ng b»ng x· héi ®−îc ®¶m b¶o sÏ t¹o ®éng lùc m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ.

b) ý nghÜa cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi ç nh©n, gia ®×nh vµ x· héi  §èi víi ç nh©n Ph¸t triÓn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn cho mçi ng−êi cã viÖc lμm vμ thu nhËp æn ®Þnh, cuéc sèng Êm no ; cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc søc khoÎ, n©ng cao tuæi thä ; ®¸p øng nhu cÇu vËt chÊt vμ tinh thÇn ngμy cμng phong phó ; cã ®iÒu kiÖn häc tËp, tham gia çc ho¹t ®éng x· héi, ph¸t triÓn con ng−êi toμn diÖn...  §èi víi gia ®×nh Ph¸t triÓn kinh tÕ lμ tiÒn ®Ò, lμ c¬ së quan träng ®Ó thùc hiÖn tèt çc chøc n¨ng cña gia ®×nh : chøc n¨ng kinh tÕ, chøc n¨ng sinh s¶n, chøc n¨ng ch¨m sãc vμ gi¸o dôc, ®¶m b¶o h¹nh phóc gia ®×nh ; x©y dùng gia ®×nh v¨n ho¸... ®Ó gia ®×nh thùc sù lμ tæ Êm h¹nh phóc cña mçi ng−êi, lμ tÕ bμo lμnh m¹nh cña x· héi. 10

 §èi víi x· héi + Ph¸t triÓn kinh tÕ lμm t¨ng thu nhËp quèc d©n vμ phóc lîi x· héi, chÊt l−îng cuéc sèng cña céng ®ång ®−îc c¶i thiÖn nh− gi¶m tØ lÖ suy dinh d−ìng vμ tö vong ë trÎ em ; gi¶m bít t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo... + Ph¸t triÓn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lμm, gi¶m thÊt nghiÖp, gi¶m tÖ n¹n x· héi. + Ph¸t triÓn kinh tÕ lμ tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó ph¸t triÓn v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ vμ c¸c lÜnh vùc kh¸c cña x· héi ; ®¶m b¶o æn ®Þnh vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. + Ph¸t triÓn kinh tÕ t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó cñng cè an ninh quèc phßng, gi÷ v÷ng chÕ ®é chÝnh trÞ, t¨ng hiÖu lùc qu¶n lÝ cña Nhμ n−íc, cñng cè niÒm tin cña nh©n d©n vμo sù l·nh ®¹o cña §¶ng. + §èi víi n−íc ta, ph¸t triÓn kinh tÕ cßn lμ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó kh¾c phôc sù tôt hËu xa h¬n vÒ kinh tÕ so víi c¸c n−íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi ; x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, më réng quan hÖ quèc tÕ, ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.

Tãm l¹i, tÝch cùc tham gia ph¸t triÓn kinh tÕ võa lμ quyÒn lîi, võa lμ nghÜa vô cña c«ng d©n, gãp phÇn thùc hiÖn d©n giμu, n−íc m¹nh, x· héi d©n chñ, c«ng b»ng vμ v¨n minh.

IIIT− liÖu tham kh¶o 1. C. M¸c : "Søc lao ®éng hay n¨ng lùc lao ®éng lμ toμn bé nh÷ng n¨ng lùc thÓ chÊt vμ tinh thÇn tån t¹i trong mét c¬ thÓ, trong mét con ng−êi ®ang sèng, vμ ®−îc ng−êi ®ã ®em ra vËn dông mçi khi s¶n xuÊt ra mét gi¸ trÞ sö dông nμo ®ã".(1) 2. C. M¸c : "Trong khi t¸c ®éng vμo tù nhiªn ë bªn ngoμi th«ng qua sù vËn ®éng ®ã, vμ lμm thay ®æi tù nhiªn, con ng−êi còng ®ång thêi lμm thay ®æi b¶n tÝnh cña chÝnh nã" (2). (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp , S®d , tËp 23, tr. 251. (2) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp , S®d , tËp 23, tr. 266.

3. C. M¸c : "Ng−êi ta chØ s¶n xuÊt ®−îc khi hîp t¸c víi nhau theo mét c¸ch nμo ®ã vμ trao ®æi ho¹t ®éng víi nhau. Muèn s¶n xuÊt ®−îc, ng−êi ta ph¶i cã nh÷ng mèi quan hÖ víi nhau vμ chØ trong ph¹m vi nh÷ng mèi liªn hÖ vμ quan hÖ x· héi ®ã th× míi cã t¸c ®éng vμo tù (1) nhiªn, vμo s¶n xuÊt ®−îc" . 4. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : "Ph¸t triÓn gi¸o dôc vμ ®μo t¹o lμ mét trong nh÷ng ®éng lùc quan träng thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, lμ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy nguån lùc con ng−êi  yÕu tè c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn x· héi, t¨ng tr−ëng kinh tÕ nhanh vμ bÒn v÷ng" (2) .

iv  c©u hái vμ Bμi tËp 1. H·y ph©n biÖt ®èi t−îng lao ®éng víi t− liÖu lao ®éng cña mét sè ngμnh s¶n xuÊt mμ em biÕt. 2. H·y chØ ra nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, chñ quan ®Ó ng−êi cã søc lao ®éng thùc hiÖn ®−îc qu¸ tr×nh lao ®éng. 3. H·y cho biÕt v× sao §¶ng ta x¸c ®Þnh : Ph¸t triÓn gi¸o dôc  ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ lμ quèc s¸ch hμng ®Çu ? 4. Em h·y tr×nh bμy nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña ph¸t triÓn kinh tÕ vμ biÓu hiÖn cña nã ë n−íc ta hiÖn nay. 5. Nªu mét vÝ dô vÒ ý nghÜa cña ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi víi c¸ nh©n, gia ®×nh vμ x· héi. 6. V× sao sù ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®Æt trong mèi quan hÖ víi sù gia t¨ng d©n sè vμ b¶o vÖ m«i tr−êng ? 7. H·y cho biÕt vμi nÐt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ cña gia ®×nh m×nh vμ em cã thÓ lμm g× ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ gia ®×nh. (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : TuyÓn tËp, NXB Sù thËt, Hμ Néi, 1971, tËp 2, tr. 541. (2) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2001, tr. 108, 109.

Bμi 2

Hμng ho¸tiÒn tÖthÞ tr−êng

iMë ®Çu bμi häc Kinh tÕ thÞ tr−êng lμ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hμng ho¸. §ã lμ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ, trong ®ã toμn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vμ t¸i s¶n xuÊt g¾n chÆt víi thÞ tr−êng. ViÖc s¶n xuÊt ra nh÷ng hμng ho¸ g×, cÇn cã nh÷ng dÞch vô nμo ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thÞ tr−êng. Mäi s¶n phÈm ®i vμo s¶n xuÊt, ph©n phèi, trao ®æi, tiªu dïng ph¶i th«ng qua thÞ tr−êng. VËy hµng ho¸, tiÒn tÖ, thÞ tr−êng lµ g× ? Chóng cã vai trß nh− thÕ nµo ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng ?

Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :  HiÓu ®−îc kh¸i niÖm hμng ho¸ víi hai thuéc tÝnh cña nã lμ gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ.  Nªu ®−îc nguån gèc, b¶n chÊt, chøc n¨ng cña tiÒn tÖ vμ quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ.  Nªu ®−îc kh¸i niÖm thÞ tr−êng, c¸c chøc n¨ng cña thÞ tr−êng. BiÕt nhËn xÐt t×nh h×nh s¶n xuÊt vμ tiªu thô mét sè hμng ho¸ ë ®Þa ph−¬ng.  Coi träng ®óng møc vai trß cña hμng ho¸ vμ s¶n xuÊt hμng ho¸.

iiNéi dung bμi häc 1. Hμng ho¸

a) Hµng ho¸ lµ g× ? Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, mçi ng−êi chØ chuyªn s¶n xuÊt ra mét hoÆc mét sè lo¹i s¶n phÈm nhÊt ®Þnh, nh−ng cuéc sèng l¹i cÇn tho¶ m·n 13

nhu cÇu nhiÒu mÆt nªn hä ph¶i tiÕn hμnh trao ®æi s¶n phÈm víi nhau. Ch¼ng h¹n, ng−êi n«ng d©n s¶n xuÊt ra lóa g¹o, mét phÇn ®Ó tiªu dïng cho b¶n th©n vμ gia ®×nh, phÇn cßn l¹i ®em b¸n, trao ®æi lÊy c¸c s¶n phÈm tiªu dïng kh¸c. VËy, phÇn lóa g¹o nµo cña ng−êi n«ng d©n lµ hµng ho¸ ?

S¶n phÈm chØ trë thμnh hμng ho¸ khi cã ®ñ ba ®iÒu kiÖn : do lao ®éng t¹o ra ; cã c«ng dông nhÊt ®Þnh ®Ó tho¶ m·n mét nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi ; tr−íc khi ®i vμo tiªu dïng ph¶i th«ng qua mua  b¸n.

Hμng ho¸ lμ s¶n phÈm cña lao ®éng cã thÓ tho¶ m·n mét nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi th«ng qua trao ®æi mua  b¸n. Hμng ho¸ lμ mét ph¹m trï lÞch sö, chØ tån t¹i trong nÒn kinh tÕ hμng ho¸. S¶n phÈm cña lao ®éng chØ mang h×nh th¸i hμng ho¸ khi nã lμ ®èi t−îng mua  b¸n trªn thÞ tr−êng. Hμng ho¸ cã thÓ ë d¹ng vËt thÓ (h÷u h×nh) hoÆc ë d¹ng phi vËt thÓ (hμng ho¸ dÞch vô).

b) Hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸ Hµng ho¸ cã nh÷ng thuéc tÝnh nµo ? B¶n chÊt cña tõng thuéc tÝnh ®ã lµ g× ?

 Gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ Mçi hμng ho¸ ®Òu cã mét hay mét sè c«ng dông nhÊt ®Þnh cã thÓ tho¶ m·n mét nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi, hoÆc lμ nhu cÇu cho tiªu dïng c¸ nh©n vÒ vËt chÊt vμ tinh thÇn nh− : l−¬ng thùc, thùc phÈm, quÇn ¸o, s¸ch b¸o, ph−¬ng tiÖn th«ng tin, ®i l¹i..., hoÆc lμ nhu cÇu cho s¶n xuÊt nh− m¸y mãc, thiÕt bÞ, nguyªn vËt liÖu... ChÝnh c«ng dông cña s¶n phÈm lμm cho hμng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông.

Gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ lμ c«ng dông cña s¶n phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nμo ®ã cña con ng−êi. Em h·y cho vÝ dô vÒ mét hµng ho¸ cã thÓ cã mét hoÆc mét sè gi¸ trÞ sö dông.

Gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ ®−îc ph¸t hiÖn dÇn vμ ngμy cμng ®a d¹ng, phong phó cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt vμ khoa häc  kÜ thuËt. VÝ dô :

Than ®¸, dÇu má lóc ®Çu chØ dïng lµm chÊt ®èt, sau ®ã dïng lµm nguyªn liÖu cho mét sè ngµnh c«ng nghiÖp ®Ó chÕ biÕn ra nhiÒu lo¹i s¶n phÈm kh¸c phôc vô cho ®êi sèng. Ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ lu«n t×m mäi c¸ch lμm cho hμng ho¸ cña m×nh cã chÊt l−îng cao vμ cã nhiÒu c«ng dông ®Ó ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng, do ®ã cã thÓ b¸n ®−îc trªn thÞ tr−êng. Trong nÒn kinh tÕ hμng ho¸, muèn tiªu dïng gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ ph¶i mua ®−îc hμng ho¸ ®ã.

 Gi¸ trÞ cña hμng ho¸ Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ lµ g× ? B»ng c¸ch nµo cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ?

Gi¸ trÞ cña hμng ho¸ ®−îc biÓu hiÖn th«ng qua gi¸ trÞ trao ®æi cña nã. Gi¸ trÞ trao ®æi lμ mét quan hÖ vÒ sè l−îng, hay tØ lÖ trao ®æi gi÷a

c¸c hμng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau. VÝ dô :

1 m v¶i = 5 kg thãc. V¶i vµ thãc lµ hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi ®−îc víi nhau lµ v× chóng cã c¬ së chung gièng nhau®Òu lµ s¶n phÈm cña lao ®éng. Gi¶ ®Þnh ®Ó lµm ra 1 m v¶i, ng−êi thî dÖt mÊt 2 giê lao ®éng ; ®Ó s¶n xuÊt ra 5 kg thãc ng−êi n«ng d©n còng mÊt 2 giê lao ®éng. Trao ®æi 1 m v¶i lÊy 5 kg thãc ch¼ng qua lµ trao ®æi 2 giê lao ®éng lµm ra v¶i víi 2 giê lao ®éng lµm ra thãc. Nh− vËy, trªn thÞ tr−êng, ng−êi ta trao ®æi c¸c hμng ho¸ víi nhau theo nh÷ng tØ lÖ nhÊt ®Þnh, vÒ thùc chÊt lμ trao ®æi nh÷ng l−îng lao ®éng 15

hao phÝ b»ng nhau Èn chøa trong c¸c hμng ho¸ ®ã. Lao ®éng hao phÝ ®Ó t¹o ra hμng ho¸ lμm c¬ së cho gi¸ trÞ trao ®æi ®−îc gäi lμ gi¸ trÞ hμng ho¸.

Gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ lao ®éng x· héi cña ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ kÕt tinh trong hμng ho¸. Gi¸ trÞ hμng ho¸ lμ néi dung, lμ c¬ së cña gi¸ trÞ trao ®æi. L−îng gi¸ trÞ hµng ho¸ ®−îc x¸c ®Þnh nh− thÕ nµo ?

L−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ ®−îc ®o b»ng sè l−îng thêi gian lao ®éng hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ nh− : gi©y, phót, giê, ngμy, th¸ng, quý, n¨m... Trong x· héi cã nhiÒu ng−êi cïng s¶n xuÊt mét lo¹i hμng ho¸, nh−ng do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tr×nh ®é kÜ thuËt  c«ng nghÖ, tr×nh ®é qu¶n lÝ, tr×nh ®é tay nghÒ, c−êng ®é lao ®éng... kh¸c nhau, nªn hao phÝ lao ®éng cña tõng ng−êi s¶n xuÊt kh«ng gièng nhau. Thêi gian lao ®éng hao phÝ ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ cña tõng ng−êi ®−îc gäi lμ thêi gian lao ®éng ç biÖt. Thêi gian lao ®éng ç biÖt t¹o ra gi¸ trÞ ç biÖt cña hμng ho¸. Ph¶i ch¨ng ng−êi ta trao ®æi hµng ho¸ trªn thÞ tr−êng c¨n cø vµo thêi gian lao ®éng ç biÖt ?

L−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ kh«ng ph¶i ®−îc tÝnh b»ng thêi gian lao ®éng c¸ biÖt, mμ tÝnh b»ng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ ®ã.

Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt hμng ho¸ lμ thêi gian cÇn thiÕt cho bÊt cø lao ®éng nμo tiÕn hμnh víi mét tr×nh ®é thμnh th¹o trung b×nh vμ mét c−êng ®é trung b×nh, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn trung b×nh so víi hoμn c¶nh x· héi nhÊt ®Þnh. Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt t¹o ra gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸. Th«ng th−êng, thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ gÇn s¸t víi thêi gian lao ®éng c¸ biÖt cña ng−êi s¶n xuÊt cung øng ®¹i bé phËn hμng ho¸ ®ã trªn thÞ tr−êng. 16

VÝ dô :

Ba ng−êi A, B, C cïng s¶n xuÊt v¶i cã chÊt l−îng nh− nhau, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh¸c nhau nªn thêi gian lao ®éng ç biÖt cña tõng ng−êi lµ kh«ng gièng nhau. Ch¼ng h¹n, ®Ó s¶n xuÊt ra 1 m v¶i, thêi gian lao ®éng ç biÖt cña ng−êi A lµ 2 giê, ng−êi B lµ 3 giê, ng−êi C lµ 4 giê. NÕu ng−êi B lµ ng−êi s¶n xuÊt vµ cung øng ®¹i bé phËn sè v¶i trªn thÞ tr−êng th× thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt 1 m v¶i gÇn s¸t víi thêi gian lao ®éng ç biÖt cña ng−êi B. T−¬ng tù nh− vËy, nÕu ng−êi A hoÆc ng−êi C s¶n xuÊt vµ cung øng ®¹i bé phËn sè v¶i trªn thÞ tr−êng th× thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt sÏ gÇn s¸t víi thêi gian lao ®éng ç biÖt cña ng−êi A hoÆc ng−êi C. Nh− vËy, ®Ó s¶n xuÊt cã l·i vμ giμnh ®−îc −u thÕ trong c¹nh tranh, ng−êi s¶n xuÊt ph¶i t×m mäi çch gi¶m gi¸ trÞ ç biÖt hμng ho¸ cña m×nh xuèng Ýt nhÊt lμ b»ng vμ cμng thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸ cμng tèt. XÐt vÒ c¬ cÊu, gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸ gåm ba bé phËn : gi¸ trÞ t− liÖu s¶n xuÊt ®· hao phÝ ; gi¸ trÞ søc lao ®éng cña ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸ ; gi¸ trÞ t¨ng thªm. Bé phËn thø nhÊt gép víi bé phËn thø hai gäi lμ chi phÝ s¶n xuÊt, cßn bé phËn thø ba gäi lμ l·i (hay lîi nhuËn). Gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸ = chi phÝ s¶n xuÊt + lîi nhuËn.

Tãm l¹i, hμng ho¸ lμ sù thèng nhÊt cña hai thuéc tÝnh : gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ. §ã lμ sù thèng nhÊt cña hai mÆt ®èi lËp mμ thiÕu mét trong hai thuéc tÝnh th× s¶n phÈm kh«ng thÓ trë thμnh hμng ho¸. N¾m ®−îc b¶n chÊt vμ thuéc tÝnh cña hμng ho¸ ®ßi hái mçi ng−êi ph¶i cã tr¸ch nhiÖm tham gia s¶n xuÊt ra nhiÒu hμng ho¸ víi gi¸ trÞ sö dông cao h¬n, gi¸ c¶ ngμy cμng thÊp h¬n, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngμy cμng cao cña b¶n th©n, gia ®×nh vμ x· héi. 17

2. TiÒn tÖ

a) Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña tiÒn tÖ TiÒn tÖ xuÊt hiÖn khi nµo ?

TiÒn tÖ xuÊt hiÖn lμ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dμi cña s¶n xuÊt, trao ®æi hμng ho¸ vμ cña c¸c h×nh th¸i gi¸ trÞ. Cã bèn h×nh th¸i gi¸ trÞ ph¸t triÓn tõ thÊp lªn cao dÉn ®Õn sù ra ®êi cña tiÒn tÖ.

 H×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n hay ngÉu nhiªn H×nh th¸i gi¸ trÞ gi¶n ®¬n xuÊt hiÖn khi x· héi C«ng x· nguyªn thuû tan r·, lóc nμy s¶n phÈm ®−îc ®em ra trao ®æi cßn rÊt Ýt, tØ lÖ trao ®æi ch−a cè ®Þnh vμ mang tÝnh ngÉu nhiªn. VÝ dô :

1 con gµ = 10 kg thãc. ë ®©y gi¸ trÞ cña gµ ®−îc biÓu hiÖn ë thãc, cßn thãc lµ ph−¬ng tiÖn ®Ó biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña gµ.

 H×nh th¸i gi¸ trÞ ®Çy ®ñ hay më réng Khi s¶n xuÊt hμng ho¸ ph¸t triÓn h¬n n÷a, sè l−îng hμng ho¸ ®−îc ®em ra trao ®æi nhiÒu h¬n th× mét hμng ho¸ cã thÓ trao ®æi ®−îc víi nhiÒu hμng ho¸ kh¸c. VÝ dô :

1 con gµ = 10 kg thãc, hoÆc = 5 kg chÌ, hoÆc = 2 c¸i r×u, hoÆc = 0,2 gam vµng... ë ®©y, gi¸ trÞ cña mét hµng ho¸ ®−îc biÓu hiÖn ë nhiÒu hµng ho¸ kh¸c nhau. Nh−ng viÖc trao ®æi trùc tiÕp hμng lÊy hμng gÆp nhiÒu khã kh¨n. Ch¼ng h¹n, ng−êi cã gμ muèn ®æi lÊy thãc, nh−ng ng−êi cã thãc kh«ng muèn ®æi lÊy gμ, mμ cÇn chÌ... Do ®ã, cÇn ph¶i cã mét hμng ho¸ t¸ch ra ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung, lμm m«i giíi cho viÖc trao ®æi. 18

 H×nh th¸i gi¸ trÞ chung VÝ dô :

1 con gµ

10 kg thãc

5 kg chÌ

2 c¸i r×u

1 m v¶i

0,2 gam vµng = ... ë ®©y, gi¸ trÞ cña çc hμng ho¸ ®−îc thÓ hiÖn ë mét hμng ho¸ ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung lμ v¶i. Mäi ng−êi mang hμng ho¸ cña m×nh ®æi lÊy vËt ngang gi¸ chung, råi dïng vËt ngang gi¸ chung ®Ó ®æi lÊy thø hμng ho¸ m×nh cÇn. Çc ®Þa ph−¬ng, çc vïng kh¸c nhau th× hμng ho¸ lμm vËt ngang gi¸ chung còng kh¸c nhau.  H×nh th¸i tiÒn tÖ Khi lùc l−îng s¶n xuÊt vμ ph©n c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn h¬n n÷a, s¶n xuÊt hμng ho¸ vμ thÞ tr−êng ngμy cμng më réng th× cã nhiÒu hμng ho¸ lμm vËt ngang gi¸ chung, lμm cho trao ®æi gi÷a çc ®Þa ph−¬ng gÆp khã kh¨n, ®ßi hái ph¶i cã vËt ngang gi¸ chung thèng nhÊt. Khi vËt ngang gi¸ chung ®−îc cè ®Þnh ë vμng vμ b¹c th× h×nh th¸i tiÒn tÖ cña gi¸ trÞ xuÊt hiÖn. Nh−ng vμng cã −u thÕ h¬n b¹c nªn cuèi cïng h×nh th¸i tiÒn tÖ ®−îc cè ®Þnh ë vμng. VÝ dô :

1 con gµ

10 kg thãc

5 kg chÌ

2 c¸i r×u

1 m v¶i

0,2 gam vµng

... 19

T¹i sao vµng cã ®−îc vai trß tiÒn tÖ ?

Thø nhÊt, vμng còng lμ mét hμng ho¸, cã gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ, ®ãng vai trß vËt ngang gi¸ chung. Gi¸ trÞ cña vμng còng ®−îc ®o b»ng l−îng lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra nã (t×m kiÕm, khai th¸c vμng). H¬n n÷a, vμng lμ thø kim lo¹i hiÕm nªn víi mét khèi l−îng nhá nh−ng chøa ®ùng mét l−îng gi¸ trÞ lín.

Thø hai, vμng cã thuéc tÝnh tù nhiªn ®Æc biÖt thÝch hîp víi vai trß lμm tiÒn tÖ nh− : thuÇn nhÊt, kh«ng h− háng, dÔ chia nhá... Khi tiÒn tÖ xuÊt hiÖn th× thÕ giíi hμng ho¸ ph©n lμm hai cùc : mét bªn lμ nh÷ng hμng ho¸ th«ng th−êng, mét bªn lμ hμng ho¸ (vμng) ®ãng vai trß tiÒn tÖ.

Nh− vËy, tiÒn tÖ lμ hμng ho¸ ®Æc biÖt ®−îc t¸ch ra lμm vËt ngang gi¸ chung cho tÊt c¶ c¸c hμng ho¸, lμ sù thÓ hiÖn chung cña gi¸ trÞ ; ®ång thêi, tiÒn tÖ biÓu hiÖn mèi quan hÖ s¶n xuÊt gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸. §ã lμ b¶n chÊt cña tiÒn tÖ.

b) Çc chøc n¨ng cña tiÒn tÖ TiÒn tÖ cã çc chøc n¨ng sau :  Th−íc ®o gi¸ trÞ TiÒn tÖ thùc hiÖn chøc n¨ng th−íc ®o gi¸ trÞ khi tiÒn ®−îc dïng ®Ó ®o l−êng vμ biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hμng ho¸. Gi¸ trÞ cña hμng ho¸ ®−îc biÓu hiÖn b»ng mét l−îng tiÒn nhÊt ®Þnh gäi lμ gi¸ c¶ hμng ho¸. Gi¸ c¶ cña hμng ho¸ ®−îc quyÕt ®Þnh bëi çc yÕu tè : gi¸ trÞ hμng ho¸, gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ, quan hÖ cung  cÇu hμng ho¸. Do ®ã, trªn thÞ tr−êng gi¸ c¶ cã thÓ b»ng gi¸ trÞ, hoÆc thÊp h¬n, cao h¬n gi¸ trÞ. NÕu çc ®iÒu kiÖn kh¸c kh«ng thay ®æi, gi¸ trÞ cña hμng ho¸ cao th× gi¸ c¶ cña nã cao vμ ng−îc l¹i.

 Ph−¬ng tiÖn l−u th«ng Víi chøc n¨ng lμm ph−¬ng tiÖn l−u th«ng, tiÒn lμm m«i giíi trong qu¸ tr×nh trao ®æi hμng ho¸ theo c«ng thøc : HTH. Trong ®ã : HT lμ qu¸ tr×nh b¸n, TH lμ qu¸ tr×nh mua ; ng−êi ta b¸n hμng ho¸ lÊy tiÒn råi dïng tiÒn ®Ó mua hμng ho¸ m×nh cÇn. 20

VÝ dô :

Ng−êi n«ng d©n b¸n gµ lÊy tiÒn (HT), råi dïng tiÒn ®ã ®Ó mua quÇn ¸o (TH).  Ph−¬ng tiÖn cÊt tr÷ Lμm ph−¬ng tiÖn cÊt tr÷, tøc lμ tiÒn rót khái l−u th«ng vμ ®−îc cÊt tr÷ l¹i ®Ó khi cÇn th× ®em ra mua hμng. Së dÜ tiÒn tÖ lμm ®−îc chøc n¨ng nμy lμ v× tiÒn lμ ®¹i biÓu cho cña c¶i cña x· héi d−íi h×nh th¸i gi¸ trÞ, nªn viÖc cÊt tr÷ tiÒn lμ h×nh thøc cÊt tr÷ cña c¶i. Nh−ng ®Ó lμm ®−îc chøc n¨ng ph−¬ng tiÖn cÊt tr÷ th× tiÒn ph¶i ®ñ gi¸ trÞ, tøc lμ tiÒn ®óc b»ng vμng, hay nh÷ng cña c¶i b»ng vμng.

 Ph−¬ng tiÖn thanh to¸n Lμm ph−¬ng tiÖn thanh to¸n, tiÒn tÖ ®−îc dïng ®Ó chi tr¶ sau khi giao dÞch, mua b¸n nh− : tr¶ tiÒn mua chÞu hμng ho¸, tr¶ nî, nép thuÕ... Chøc n¨ng nμy lμm cho qu¸ tr×nh mua b¸n diÔn ra nhanh h¬n, nh−ng còng lμm cho nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt vμ trao ®æi hμng ho¸ phô thuéc vμo nhau nhiÒu h¬n. VÝ dô :

Ng−êi A mua chÞu hµng ho¸ cña ng−êi B, ng−êi B l¹i mua chÞu hµng ho¸ cña ng−êi C... th× hä phô thuéc vµo nhau. NÕu mét ng−êi nµo ®ã trong sè hä kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n th× sÏ g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt, kinh doanh cña nh÷ng ng−êi kia.

 TiÒn tÖ thÕ giíi Khi trao ®æi hμng ho¸ v−ît ra khái biªn giíi quèc gia th× tiÒn lμm chøc n¨ng tiÒn tÖ thÕ giíi. Thùc hiÖn chøc n¨ng nμy, tiÒn lμm nhiÖm vô di chuyÓn cña c¶i tõ n−íc nμy sang n−íc kh¸c nªn ph¶i lμ tiÒn vμng, hoÆc tiÒn ®−îc c«ng nhËn lμ ph−¬ng tiÖn thanh to¸n quèc tÕ. ViÖc trao ®æi tiÒn cña n−íc nμy víi tiÒn cña n−íc kh¸c ®−îc tiÕn hμnh theo tØ gi¸ hèi ®o¸i. TØ gi¸ hèi ®o¸i lμ gi¸ c¶ cña ®ång tiÒn n−íc nμy ®−îc tÝnh b»ng ®ång tiÒn cña n−íc kh¸c. 21

VÝ dô :

1 ®« la MÜ = 16.000 ®ång ViÖt Nam (thêi gi¸ n¨m 2006). N¨m chøc n¨ng cña tiÒn tÖ cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Sù ph¸t triÓn c¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ ph¶n ¸nh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. N¾m ®−îc nguån gèc, b¶n chÊt vμ chøc n¨ng cña tiÒn tÖ ta thÊy tiÒn tÖ lμ sù thÓ hiÖn chung cña gi¸ trÞ x· héi, do ®ã tiÒn rÊt quý.

c) Quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ TiÒn lμ h×nh thøc biÓu hiÖn gi¸ trÞ cña hμng ho¸, phôc vô cho sù l−u th«ng hμng ho¸. V× vËy, l−u th«ng tiÒn tÖ do l−u th«ng hμng ho¸ quyÕt ®Þnh. Néi dung quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ lμ x¸c ®Þnh sè l−îng tiÒn tÖ cÇn thiÕt cho l−u th«ng hμng ho¸ ë mçi thêi k× nhÊt ®Þnh. Quy luËt nμy ®−îc thÓ hiÖn nh− sau :

M

PQ V

Trong ®ã : M : lμ sè l−îng tiÒn tÖ cÇn thiÕt cho l−u th«ng. P : lμ møc gi¸ c¶ cña mét ®¬n vÞ hμng ho¸. Q : lμ sè l−îng hμng ho¸ ®em ra l−u th«ng. V : lμ sè vßng lu©n chuyÓn trung b×nh cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ. Nh− vËy, l−îng tiÒn cÇn thiÕt cho l−u th«ng tØ lÖ thuËn víi tæng sè gi¸ c¶ cña hμng ho¸ ®em ra l−u th«ng (P  Q) vμ tØ lÖ nghÞch víi sè vßng lu©n chuyÓn trung b×nh cña mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ (V). §©y lμ quy luËt chung cña l−u th«ng tiÒn tÖ. TiÒn vμng lμ tiÒn cã ®Çy ®ñ gi¸ trÞ, cho nªn nÕu sè l−îng tiÒn vμng nhiÒu h¬n møc cÇn thiÕt cho l−u th«ng hμng ho¸ th× tiÒn vμng sÏ rêi khái l−u th«ng, ®i vμo cÊt tr÷ vμ ng−îc l¹i. TiÒn giÊy chØ lμ kÝ hiÖu cña gi¸ trÞ, kh«ng cã gi¸ trÞ thùc nh− tiÒn vμng. 22

Mét phiªn giao dÞch t¹i sµn chøng kho¸n Hµ Néi ¶nh : TTXVN V× vËy, khi tiÒn giÊy ®−a vμo l−u th«ng v−ît qu¸ sè l−îng cÇn thiÕt sÏ dÉn ®Õn hiÖn t−îng l¹m ph¸t. Khi l¹m ph¸t x¶y ra th× gi¸ c¶ cña hμng ho¸ t¨ng, søc mua cña tiÒn tÖ gi¶m, ®êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng gÆp khã kh¨n, c¸c c«ng cô qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc kÐm hiÖu lùc... HiÓu ®−îc néi dung cña quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ, c«ng d©n kh«ng nªn gi÷ nhiÒu tiÒn mÆt, mμ nªn tÝch cùc ®Çu t− vμo s¶n xuÊt, kinh doanh hoÆc göi tiÒn tiÕt kiÖm vμo ng©n hμng, gãp phÇn lμm t¨ng møc l−u th«ng tiÒn tÖ, h¹n chÕ l¹m ph¸t, võa Ých n−íc võa lîi nhμ. 3. ThÞ tr−êng

a) ThÞ tr−êng lµ g× ? ThÞ tr−êng lμ lÜnh vùc trao ®æi, mua b¸n mμ ë ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vμ sè l−îng hμng ho¸, dÞch vô. ThÞ tr−êng xuÊt hiÖn vμ ph¸t triÓn cïng víi sù ra ®êi vμ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. ThÞ tr−êng ë d¹ng gi¶n ®¬n,

s¬ khai lμ n¬i diÔn ra viÖc trao ®æi, mua b¸n hμng ho¸ g¾n víi mét kh«ng gian, thêi gian nhÊt ®Þnh nh− çc chî, tô ®iÓm mua b¸n, cöa hμng... S¶n xuÊt hμng ho¸ ngμy cμng ph¸t triÓn th× thÞ tr−êng ngμy cμng më réng, ®a d¹ng vμ phong phó. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, viÖc trao ®æi hμng ho¸, dÞch vô diÔn ra mét çch linh ho¹t th«ng qua çc h×nh thøc m«i giíi, trung gian, qu¶ng ço, tiÕp thÞ... ®Ó khai th«ng çc quan hÖ mua  b¸n vμ kÝ kÕt çc hîp ®ång kinh tÕ. Çc nh©n tè c¬ b¶n cña thÞ tr−êng lμ : hμng ho¸ ; tiÒn tÖ ; ng−êi mua ; ng−êi b¸n. Tõ ®ã h×nh thμnh çc quan hÖ : hμng ho¸  tiÒn tÖ, mua  b¸n, cung  cÇu, gi¸ c¶ hμng ho¸.

b) C¸c chøc n¨ng c¬ b¶n cña thÞ tr−êng ThÞ tr−êng cã c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n sau :

 Chøc n¨ng thùc hiÖn (hay thõa nhËn) gi¸ trÞ sö dông vμ gi¸ trÞ cña hμng ho¸. ThÞ tr−êng lμ n¬i kiÓm tra cuèi cïng vÒ chñng lo¹i, h×nh thøc, mÉu m·, sè l−îng, chÊt l−îng hμng ho¸. V× vËy, khi ng−êi s¶n xuÊt mang hμng ho¸ ra thÞ tr−êng, nh÷ng hμng ho¸ nμo thÝch hîp víi nhu cÇu, thÞ hiÕu cña x· héi th× b¸n ®−îc. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lμ nh÷ng chi phÝ lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ ®ã ®−îc x· héi chÊp nhËn, gi¸ trÞ cña hμng ho¸ ®−îc thùc hiÖn. Em h·y cho biÕt, nÕu hµng ho¸ kh«ng b¸n ®−îc sÏ ¶nh h−ëng nh− thÕ nµo ®Õn ng−êi s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña x· héi ?

 Chøc n¨ng th«ng tin. Th«ng tin cña thÞ tr−êng quan träng nh− thÕ nµo ®èi víi c¶ ng−êi b¸n lÉn ng−êi mua ?

ThÞ tr−êng cung cÊp cho c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr−êng nh÷ng th«ng tin vÒ quy m« cung  cÇu, gi¸ c¶, chÊt l−îng, c¬ cÊu, chñng lo¹i, ®iÒu kiÖn mua  b¸n... c¸c hμng ho¸, dÞch vô. Nh÷ng th«ng tin nμy lμ

c¨n cø quan träng gióp cho ng−êi b¸n ®−a ra c¸c quyÕt ®Þnh kÞp thêi nh»m thu nhiÒu lîi nhuËn ; cßn ng−êi mua sÏ ®iÒu chØnh viÖc mua sao cho cã lîi nhÊt.

Chî næi ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long ¶nh : TTXVN

 Chøc n¨ng ®iÒu tiÕt, kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ s¶n xuÊt vμ tiªu dïng. Sù biÕn ®éng cña cung  cÇu, gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng ®· ®iÒu tiÕt c¸c yÕu tè s¶n xuÊt tõ ngμnh nμy sang ngμnh kh¸c, lu©n chuyÓn hμng ho¸ tõ n¬i nμy sang n¬i kh¸c. Khi gi¸ c¶ mét hμng ho¸ nμo ®ã t¨ng lªn sÏ kÝch thÝch x· héi s¶n xuÊt ra hμng ho¸ ®ã nhiÒu h¬n, nh−ng l¹i lμm cho nhu cÇu cña ng−êi tiªu dïng vÒ hμng ho¸ ®ã bÞ h¹n chÕ. Ng−îc l¹i, khi gi¸ c¶ mét hμng ho¸ gi¶m xuèng sÏ kÝch thÝch tiªu dïng vμ h¹n chÕ viÖc s¶n xuÊt hμng ho¸ ®ã. Nh− vËy, hiÓu vμ vËn dông ®−îc c¸c chøc n¨ng cña thÞ tr−êng sÏ gióp cho ng−êi s¶n xuÊt vμ ng−êi tiªu dïng giμnh ®−îc lîi Ých kinh tÕ lín nhÊt vμ Nhμ n−íc cÇn ban hμnh nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ phï hîp nh»m h−íng nÒn kinh tÕ vμo nh÷ng môc tiªu x¸c ®Þnh.

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. C. M¸c : “Mçi mét vËt cã Ých nh− s¾t, giÊy, v.v..., ®Òu cã thÓ xÐt vÒ hai mÆt : mÆt chÊt vμ mÆt l−îng. Mçi mét vËt nh− thÕ lμ mét tæng thÓ cña nhiÒu thuéc tÝnh vμ v× vËy mμ cã thÓ cã Ých vÒ nhiÒu mÆt kh¸c nhau. T×m ra çc mÆt kh¸c nhau ®ã, vμ do ®ã, t×m ra çc c«ng dông nhiÒu mÆt cña çc vËt, lμ c«ng viÖc cña lÞch sö... TÝnh cã Ých cña mét vËt lμm cho (1) vËt ®ã trë thμnh mét gi¸ trÞ sö dông" . 2. C. M¸c : "Gi¸ trÞ trao ®æi tr−íc hÕt biÓu hiÖn ra nh− lμ mét quan hÖ vÒ sè l−îng, lμ mét tØ lÖ theo ®ã nh÷ng gi¸ trÞ sö dông lo¹i nμy ®−îc trao ®æi víi nh÷ng gi¸ trÞ sö dông lo¹i kh¸c, quan hÖ nμy lu«n lu«n thay ®æi theo thêi gian vμ ®Þa ®iÓm "(2). 3. P.A. Sa-mu-el-son : "ThÞ tr−êng lμ mét qu¸ tr×nh trong ®ã ng−êi mua vμ ng−êi b¸n mét thø hμng ho¸ t¸c ®éng qua l¹i nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vμ sè l−îng hμng ho¸"(3).

ivc©u hái vμ Bμi tËp 1. H·y cho biÕt nh÷ng s¶n phÈm tiªu dïng nμo trong gia ®×nh em lμ hμng ho¸, hoÆc kh«ng ph¶i lμ hμng ho¸. V× sao ? 2. H·y nªu mét sè vÝ dô thÓ hiÖn gi¸ trÞ sö dông cña hμng ho¸ ®−îc ph¸t hiÖn dÇn cïng víi sù ph¸t triÓn cña khoa häc  kÜ thuËt. 3. T¹i sao gi¸ trÞ hμng ho¸ kh«ng do thêi gian lao ®éng c¸ biÖt quyÕt ®Þnh, mμ do thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt quyÕt ®Þnh ? 4. Tr×nh bμy nguån gèc ra ®êi vμ b¶n chÊt cña tiÒn tÖ. 5. Ph©n tÝch c¸c chøc n¨ng cña tiÒn tÖ. Em ®· vËn dông ®−îc nh÷ng chøc n¨ng nμo cña tiÒn tÖ trong ®êi sèng ? (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, tËp 23, tr. 62. (2) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, tËp 23, tr. 63. (3) P.A. Sa-mu-el-son & W.D. Nor-hous : Kinh tÕ häc, tËp 1, tr. 53. ViÖn Quan hÖ quèc tÕ (dÞch), 1989. (P.A. Sa-mu-el-son lμ s¸ng lËp viªn Khoa Kinh tÕ cña Häc viÖn C«ng nghÖ Ma-sa-chu-set, lμ ng−êi MÜ ®Çu tiªn ®−îc gi¶i th−ëng Nobel vÒ Kinh tÕ n¨m 1970).

6. Tr×nh bμy néi dung cña quy luËt l−u th«ng tiÒn tÖ. L¹m ph¸t cã ¶nh h−ëng nh− thÕ nμo ®èi víi ®êi sèng ? 7. T¹i sao nãi gi¸ c¶ lμ "mÖnh lÖnh" cña thÞ tr−êng ®èi víi mäi ng−êi s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ? 8. ThÞ tr−êng lμ g× ? Em h·y nªu mét sè vÝ dô vÒ sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hμng ho¸ vμ thÞ tr−êng ë ®Þa ph−¬ng m×nh. 9. H·y nªu mét sè vÝ dô vÒ sù vËn dông c¸c chøc n¨ng cña thÞ tr−êng ®èi víi ng−êi s¶n xuÊt vμ ng−êi tiªu dïng. 10. Theo em, mçi c«ng d©n cÇn ph¶i lμm g× ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay ?

Bμi 3

quy luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸

iMë ®Çu bμi häc Kh¸c víi quy luËt tù nhiªn, quy luËt kinh tÕ chØ ra ®êi vμ ho¹t ®éng khi cã ho¹t ®éng s¶n xuÊt vμ ho¹t ®éng trao ®æi (l−u th«ng) hμng ho¸ cña con ng−êi vμ x· héi. VËy, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ nµy do quy luËt kinh tÕ nµo chi phèi ?

Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 Nªu ®−îc néi dung c¬ b¶n cña quy luËt gi¸ trÞ.  Nªu ®−îc vai trß vμ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. 27

 VËn dông nh÷ng hiÓu biÕt vÒ quy luËt gi¸ trÞ ®Ó gi¶i thÝch hiÖn t−îng biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng.  T«n träng quy luËt gi¸ trÞ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay.

iiNéi dung Bμi häc Ho¹t ®éng s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, nh×n bÒ ngoμi d−êng nh− lμ viÖc riªng cña tõng ng−êi, kh«ng cã g× rμng buéc gi÷a hä víi nhau. Nh−ng trªn thùc tÕ, ho¹t ®éng cña hä chÞu sù rμng buéc víi nhau bëi quy luËt gi¸ trÞ. VËy, néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ lμ g× ? 1. Néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ

S¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ph¶i dùa trªn c¬ së thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸. Néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ ®−îc biÓu hiÖn trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ :

Trong s¶n xuÊt, quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu ng−êi s¶n xuÊt ph¶i ®¶m b¶o sao cho thêi gian lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra tõng hμng ho¸ ph¶i phï hîp víi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra tõng hμng ho¸ ®ã ; vμ tæng thêi gian lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt tæng hμng ho¸ ph¶i phï hîp víi tæng thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt cña tæng hμng ho¸ ®ã. VÝ dô :

Trong x· héi cã 3 ng−êi s¶n xuÊt cïng mét hµng ho¸ cã chÊt l−îng nh− nhau, nh−ng cã thêi gian lao ®éng c¸ biÖt kh¸c nhau : ng−êi s¶n xuÊt thø nhÊt lµ 10 giê, ng−êi s¶n xuÊt thø hai lµ 8 giê, vµ ng−êi s¶n xuÊt thø ba lµ 12 giê. Trong khi ®ã trªn thÞ tr−êng, x· héi chØ thõa nhËn mua vµ b¸n víi thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt lµ 10 giê. Tõ c¸c tr−êng hîp trªn cho thÊy, ng−êi thø nhÊt thùc hiÖn ®óng yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ nªn kh«ng nh÷ng bï ®¾p ®−îc chi phÝ

s¶n xuÊt mμ cßn cã lîi nhuËn ; ng−êi thø hai thùc hiÖn tèt quy luËt gi¸ trÞ nªn thu ®−îc lîi nhuËn nhiÒu h¬n ng−êi thø nhÊt v× thêi gian lao ®éng c¸ biÖt Ýt h¬n ng−êi thø nhÊt, nh−ng ®−îc b¸n theo thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ; cßn ng−êi thø ba thêi gian lao ®éng c¸ biÖt v−ît qu¸ thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, vi ph¹m yªu cÇu quy luËt gi¸ trÞ nªn bÞ thua lç.

Trong l−u th«ng, trªn thÞ tr−êng viÖc trao ®æi hμng ho¸ còng ph¶i dùa trªn c¬ së thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Nãi c¸ch kh¸c, ph¶i dùa theo nguyªn t¾c ngang gi¸. §iÒu ®ã cã nghÜa lμ thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt ®Ó s¶n xuÊt ra hμng ho¸ A vμ hμng ho¸ B b»ng nhau th× chóng ®−îc trao ®æi víi nhau. Trªn thÞ tr−êng, gi¸ c¶ cña tõng hμng ho¸ cã thÓ cao hoÆc thÊp h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ h×nh thμnh trong s¶n xuÊt, do ¶nh h−ëng cña c¹nh tranh, cung cÇu. Nh−ng bao giê gi¸ c¶ hμng ho¸ còng vËn ®éng xoay

quanh trôc gi¸ trÞ hμng ho¸ hay xoay quanh trôc thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Tuy nhiªn, nÕu xem xÐt kh«ng ph¶i mét hμng ho¸ mμ xem xÐt tæng hμng ho¸ vμ trªn ph¹m vi toμn x· héi, th× quy luËt gi¸ trÞ yªu cÇu : Tæng gi¸ c¶ hμng ho¸ sau khi b¸n ph¶i b»ng tæng gi¸ trÞ hμng ho¸ ®−îc t¹o ra trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Kh«ng thùc hiÖn ®óng yªu cÇu nμy sÏ vi ph¹m quy luËt gi¸ trÞ, lμm cho nÒn kinh tÕ mÊt c©n ®èi vμ rèi lo¹n, nÕu Nhμ n−íc hoÆc ng−êi s¶n xuÊt kh«ng cã dù tr÷ hoÆc kh«ng ®−îc ®iÒu chØnh kÞp thêi. 2. T¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ Quy luËt gi¸ trÞ cã nh÷ng t¸c ®éng nh− thÕ nµo trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ ?

Quy luËt gi¸ trÞ cã ba t¸c ®éng sau ®©y :

a) §iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ Quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ th«ng qua gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng. Cã thÓ hiÓu ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vμ l−u th«ng lμ sù ph©n phèi l¹i c¸c yÕu tè t− liÖu s¶n xuÊt vμ søc lao ®éng tõ ngμnh s¶n xuÊt nμy sang ngμnh

s¶n xuÊt kh¸c ; ph©n phèi l¹i nguån hμng tõ n¬i nμy sang n¬i kh¸c, tõ mÆt hμng nμy sang mÆt hμng kh¸c theo h−íng tõ n¬i cã l·i Ýt hoÆc kh«ng cã l·i sang n¬i cã l·i nhiÒu th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng. VÝ dô :

Mét ng−êi nµo ®ã s¶n xuÊt mÆt hµng A vµ ®em ra b¸n trªn thÞ tr−êng. Gi¸ c¶ mÆt hµng nµy thÊp h¬n gi¸ trÞ c¸ biÖt mµ hä ®Çu t−, nÕu tiÕp tôc hä sÏ thua lç. Trong khi ®ã, trªn thÞ tr−êng mÆt hµng B cã gi¸ c¶ cao, v× vËy, ®Ó s¶n xuÊt cã l·i, hä ph¶i ®iÒu chØnh tõ s¶n xuÊt mÆt hµng A sang s¶n xuÊt mÆt hµng B theo tÝn hiÖu cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng. Em h·y lÊy vÝ dô vÒ sù t¸c ®éng ®iÒu tiÕt l−u th«ng hµng ho¸ cña quy luËt gi¸ trÞ.

b) KÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn Hμng ho¸ ®−îc s¶n xuÊt ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, cã gi¸ trÞ ç biÖt kh¸c nhau, nh−ng trªn thÞ tr−êng, hμng ho¸ l¹i ®−îc trao ®æi, mua b¸n theo gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh muèn kh«ng bÞ ph¸ s¶n, ®øng v÷ng vμ chiÕn th¾ng trªn th−¬ng tr−êng ®Ó thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn, hä ph¶i t×m çch c¶i tiÕn kÜ thuËt, n©ng cao tay nghÒ cña ng−êi lao ®éng ; hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt, thùc hμnh tiÕt kiÖm…, lμm cho gi¸ trÞ hμng ho¸ ç biÖt cña hä thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸. ViÖc c¶i tiÕn kÜ thuËt lóc ®Çu cßn lÎ tÎ vμ vÒ sau mang tÝnh phæ biÕn trong x· héi. KÕt qu¶ lμ lμm cho kÜ thuËt, lùc l−îng s¶n xuÊt vμ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®−îc n©ng cao. VÝ dô :

Khi n¨ng suÊt lao ®éng ë møc trung b×nh, mçi ngµy 8 giê, ng−êi lao ®éng s¶n xuÊt ra 8 hµng ho¸, l−îng gi¸ trÞ

cña 1 hµng ho¸ lµ : 8 giê / 8 hµng ho¸ = 1 giê, nh−ng nhê c¶i tiÕn kÜ thuËt, lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng cña ng−êi lao ®éng t¨ng lªn gÊp ®«i, kÕt qu¶ lµ còng trong 8 giê nh−ng hä s¶n xuÊt ra kh«ng ph¶i 8 hµng ho¸ mµ lµ 16 hµng ho¸, nªn l−îng gi¸ trÞ cña 1 hµng ho¸ chØ cßn lµ : 8 giê/16 hµng ho¸ = 1/2 giê. Râ rμng lμ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn kh«ng chØ t¸c ®éng lμm cho sè l−îng hμng ho¸ s¶n xuÊt ra t¨ng lªn, mμ cßn t¸c ®éng lμm cho l−îng gi¸ trÞ cña 1 hμng ho¸ gi¶m xuèng vμ lîi nhuËn còng theo ®ã t¨ng lªn (nÕu gi¸ c¶ hμng ho¸ ®ã trªn thÞ tr−êng kh«ng ®æi).

c) Ph©n ho¸ giµunghÌo gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hµng ho¸ Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña tõng ng−êi kh«ng hoμn toμn gièng nhau ; kh¶ n¨ng ®æi míi kÜ thuËt, c«ng nghÖ vμ hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt kh¸c nhau ; tÝnh n¨ng ®éng vμ kh¶ n¨ng n¾m b¾t nhu cÇu cña thÞ tr−êng kh¸c nhau, nªn gi¸ trÞ c¸ biÖt cña tõng ng−êi kh¸c nhau, nh−ng quy luËt gi¸ trÞ l¹i ®èi xö nh− nhau, nghÜa lμ kh«ng cã ngo¹i lÖ ®èi víi hä. V× vËy, kh«ng tr¸nh khái t×nh tr¹ng mét sè ng−êi cã gi¸ trÞ hμng ho¸ c¸ biÖt thÊp hoÆc b»ng so víi gi¸ trÞ x· héi cña hμng ho¸ nªn cã l·i, mua s¾m thªm t− liÖu s¶n xuÊt, ®æi míi kÜ thuËt, më réng s¶n xuÊt. Ng−îc l¹i, nhiÒu ng−êi s¶n xuÊt kh¸c, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh«ng thuËn lîi, n¨ng lùc qu¶n lÝ s¶n xuÊt, kinh doanh kÐm, gÆp rñi ro, nªn hä bÞ thua lç, dÉn ®Õn ph¸ s¶n. HiÖn t−îng nμy dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giμu  nghÌo.

Nh− vËy, sù t¸c ®éng nμy cña quy luËt gi¸ trÞ th«ng qua sù chän läc tù nhiªn, mét mÆt ®· lμm cho mét sè ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh giái trë nªn giμu cã, qua ®ã thóc ®Èy s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ph¸t triÓn tõ thÊp lªn cao. MÆt kh¸c, nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh kÐm sÏ thua lç, bÞ ph¸ s¶n vμ trë thμnh ng−êi nghÌo, dÉn ®Õn sù ph©n ho¸ giμu  nghÌo trong x· héi. §©y lμ mét trong nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña quy luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ cÇn ®−îc tÝnh ®Õn khi vËn dông nã ë n−íc ta hiÖn nay.

3. VËn dông quy luËt gi¸ trÞ Néi dung vµ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®−îc Nhµ n−íc vµ c«ng d©n vËn dông nh− thÕ nµo ë n−íc ta ?

a) VÒ phÝa Nhµ n−íc  Nhμ n−íc vËn dông quy luËt gi¸ trÞ vμo viÖc ®æi míi nÒn kinh tÕ n−íc ta th«ng qua x©y dùng vμ ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Thùc hiÖn chÕ ®é mét gi¸, mét thÞ tr−êng thèng nhÊt trong c¶ n−íc vμ më cöa víi thÞ tr−êng n−íc ngoμi. VÝ dô :

Tõ n¨m 1986 vÒ tr−íc, n−íc ta thùc thi m« h×nh kinh tÕ chØ huy tËp trung quan liªu bao cÊp, nªn néi dung vµ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ hÇu nh− kh«ng ®−îc Nhµ n−íc vËn dông hoÆc vËn dông kh«ng ®óng. Nh−ng tõ n¨m 1986 ®Õn nay, vËn dông quy luËt gi¸ trÞ th«ng qua ®æi míi nÒn kinh tÕ, n−íc ta chuyÓn sang x©y dùng vµ ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, nhê ®ã ®· ®−a n−íc ta ra khái khñng ho¶ng kinh tÕx· héi vµ ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ.

 Nhμ n−íc th«ng qua viÖc ban hμnh vμ sö dông ph¸p luËt, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ, chÝnh s¸ch x· héi vμ b»ng thùc lùc kinh tÕ cña m×nh, ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng nh»m ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ h¹n chÕ sù ph©n ho¸ giμu  nghÌo vμ nh÷ng tiªu cùc x· héi kh¸c, thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, æn ®Þnh vμ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. VÝ dô :

Nhµ n−íc ban hµnh LuËt Doanh nghiÖp, LuËt §Çu t− vµ thùc hiÖn nhÊt qu¸n, l©u dµi chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, lµm cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi ng−êi d©n ®Òu cã quyÒn tù do kinh doanh, nhê ®ã ®· khai th¸c vµ ph¸t huy mäi nguån lùc cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ

®Çu t− vµo s¶n xuÊt kinh doanh, cã t¸c dông thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕx· héi, lµm cho môc tiªu d©n giµu, n−íc m¹nh, x· héi d©n chñ, c«ng b»ng, v¨n minh tõng b−íc ®−îc thùc hiÖn ë n−íc ta. Em h·y nªu vÝ dô kh¸c vÒ sù ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng vµ vÝ dô vÒ chñ tr−¬ng thùc hiÖn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña Nhµ n−íc mµ em biÕt.

b) VÒ phÝa c«ng d©n Cã thÓ vËn dông néi dung vμ t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ qua c¸c khÝa c¹nh nh− :

 PhÊn ®Êu gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt vμ n©ng cao chÊt l−îng hμng ho¸ ®Ó b¸n ®−îc nhiÒu hμng, thu nhiÒu lîi nhuËn, ®øng v÷ng vμ chiÕn th¾ng trªn th−¬ng tr−êng.  VËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt cña quy luËt gi¸ trÞ th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hμng ho¸ trªn thÞ tr−êng, kÞp thêi ®iÒu chØnh, chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt, chuyÓn ®æi c¬ cÊu mÆt hμng vμ ngμnh hμng sao cho phï hîp víi nhu cÇu cña kh¸ch hμng trªn thÞ tr−êng trong n−íc vμ quèc tÕ. VÝ dô :

Ng−êi b¸n hµng A ®ang b¸n mÆt hµng v¶i, nh−ng khi trªn thÞ tr−êng mÆt hµng v¶i b¸n qu¸ chËm, gi¸ thÊp, mµ mÆt hµng may s½n l¹i b¸n nhanh h¬n vµ gi¸ cao h¬n ; ®Ó kh«ng bÞ ø ®äng vèn, kh«ng thua lç vµ thu ®−îc lîi nhuËn, vËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt l−u th«ng cña quy luËt gi¸ trÞ, ng−êi b¸n hµng A t×m c¸ch chuyÓn ®æi tõ kinh doanh mÆt hµng v¶i sang kinh doanh mÆt hµng may s½n mét c¸ch thÝch øng.

 ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®æi míi kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ, hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt. V× ®æi míi kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ, hîp lÝ ho¸ s¶n xuÊt lμm cho chÊt l−îng s¶n phÈm vμ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, ®Õn l−ît nã,

n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn l¹i lμm cho chi phÝ s¶n xuÊt gi¶m xuèng vμ lîi nhuËn t¨ng lªn. Em ®· hoÆc ®ang cã dù ®Þnh g× ®Ó tham gia cïng víi gia ®×nh trong viÖc vËn dông sù t¸c ®éng kÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn cña quy luËt gi¸ trÞ ?

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. Mèi quan hÖ gi÷a ®¹i l−îng gi¸ trÞ hμng ho¸ víi n¨ng suÊt lao ®éng "§¹i l−îng gi¸ trÞ cña mét hμng ho¸ thay ®æi theo tØ lÖ thuËn víi l−îng lao ®éng thÓ hiÖn trong hμng ho¸ ®ã vμ theo tØ lÖ nghÞch víi søc (1) s¶n xuÊt cña lao ®éng ®ã." 2. Mèi quan hÖ gi÷a gi¸ trÞ hμng ho¸ vμ gi¸ c¶ thÞ tr−êng "Gi¸ trÞ ç biÖt cña hμng ho¸ ph¶i ¨n khíp víi gi¸ trÞ x· héi cña nã – yªu cÇu ®ã giê ®©y ®−îc thùc hiÖn."(2) 3. C¬ chÕ ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ  c¬ chÕ thÞ tr−êng "C¬ chÕ thÞ tr−êng lμ guång m¸y tù ®iÒu chØnh çc quan hÖ kinh tÕ d−íi h×nh th¸i hμng ho¸, dÞch vô diÔn ra trªn thÞ tr−êng d−íi t¸c ®éng cña çc quy luËt kinh tÕ cña kinh tÕ thÞ tr−êng, mμ trùc tiÕp lμ quy luËt cung cÇu, nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña thÞ tr−êng."(3)

ivC©u hái vμ Bμi TËp 1. Néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ ®−îc biÓu hiÖn nh− thÕ nμo trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ? (1) C. M¸c vμ Ph. ¨ng-ghen : Toμn tËp, S®d, tËp 23, tr. 69. (2) C. M¸c vμ Ph. ¨ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1994, tËp 25, phÇn I, tr. 277278. (3) Phan Thanh Phè : Kinh tÕ vμ ®æi míi kinh tÕ, NXB Gi¸o dôc, Hμ Néi, 2000, tr. 143.

2. Em cã nhËn xÐt g× vÒ viÖc thùc hiÖn yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ cña 3 ng−êi s¶n xuÊt (1, 2, 3) trong biÓu ®å sau ®©y ?

Thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt (cña 1 hμng ho¸ A) (1)

(2)

(3)

3. T¹i sao quy luËt gi¸ trÞ l¹i cã t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ ? Cho vÝ dô ®Ó minh häa. 4. T¹i sao quy luËt gi¸ trÞ l¹i cã t¸c ®éng kÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vμ lμm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn ? 5. Cã ý kiÕn cho r»ng, n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn lμm cho l−îng gi¸ trÞ cña mét hμng ho¸ t¨ng lªn. §iÒu ®ã ®óng hay sai ? V× sao ? 6. T¹i sao quy luËt gi¸ trÞ l¹i cã t¸c ®éng ph©n ho¸ ng−êi s¶n xuÊt thμnh giμu  nghÌo ? 7. H·y nªu gi¶i ph¸p vËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt cña quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt mμ em biÕt ®−îc. 8. H·y nªu gi¶i ph¸p vËn dông t¸c ®éng ®iÒu tiÕt l−u th«ng cña quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c cöa hμng mμ em quan s¸t ®−îc. 9. H·y nªu vÝ dô vÒ sù vËn dông t¸c ®éng kÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt vμ n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn cña quy luËt gi¸ trÞ ë mét c¬ së s¶n xuÊt mμ em biÕt. 10. Theo em, Nhμ n−íc cÇn cã chñ tr−¬ng g× ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ h¹n chÕ t¸c ®éng ph©n ho¸ giμu  nghÌo cña quy luËt gi¸ trÞ ?

Bμi 4

C¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸

iMë ®Çu bμi häc Quan s¸t trªn thÞ tr−êng chóng ta th−êng b¾t gÆp nh÷ng hiÖn t−îng ganh ®ua, giµnh giËt hay c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng−êi b¸n víi nhau ; gi÷a nh÷ng ng−êi mua víi nhau ; gi÷a xÝ nghiÖp hoÆc cöa hµng nµy víi xÝ nghiÖp hoÆc cöa hµng kia... Nh÷ng hiÖn t−îng ®ã tèt hay xÊu, cã cÇn thiÕt hay kh«ng vµ ®−îc gi¶i thÝch nh− thÕ nµo ?

Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 Nªu ®−îc kh¸i niÖm c¹nh tranh trong s¶n xuÊt, l−u th«ng hμng ho¸ vμ nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh.  HiÓu ®−îc môc ®Ých cña c¹nh tranh, c¸c lo¹i c¹nh tranh vμ tÝnh hai mÆt cña c¹nh tranh.  Th«ng qua viÖc ph©n biÖt hai mÆt cña c¹nh tranh, tõ ®ã ®−a ra nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ kh¾c phôc mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh ë n−íc ta hiÖn nay.

iinéi dung bμi häc 1. C¹nh tranh vμ nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh C¹nh tranh lµ g× ? T¹i sao c¹nh tranh l¹i lµ sù cÇn thiÕt, kh¸ch quan trong s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ ?

a) Kh¸i niÖm c¹nh tranh Trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, "c¹nh tranh" ®−îc dïng ®Ó gäi t¾t cña côm tõ "c¹nh tranh kinh tÕ".

C¹nh tranh lμ sù ganh ®ua, ®Êu tranh gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ trong s¶n xuÊt, kinh doanh hμng ho¸ nh»m giμnh nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó thu ®−îc nhiÒu lîi nhuËn. Kh¸i niÖm c¹nh tranh trªn ®©y cho thÊy, néi dung cèt lâi cña nã thÓ hiÖn ë ba khÝa c¹nh chñ yÕu lμ : tÝnh chÊt cña c¹nh tranh ; c¸c chñ thÓ kinh tÕ tham gia c¹nh tranh ; môc ®Ých cña c¹nh tranh.

b) Nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh S¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ xuÊt hiÖn, th× c¹nh tranh ra ®êi, tån t¹i vμ ph¸t triÓn. Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, çc chñ së h÷u kh¸c nhau tån t¹i víi t− çch lμ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ ®éc lËp, cã lîi Ých riªng, do ®ã hä kh«ng thÓ kh«ng c¹nh tranh víi nhau. MÆt kh¸c, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cña mçi chñ thÓ kinh tÕ kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é trang bÞ kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ, tr×nh ®é nghÒ nghiÖp, vèn, tr×nh ®é qu¶n lÝ, ®iÒu kiÖn nguyªn, nhiªn vËt liÖu, m«i tr−êng s¶n xuÊt, kinh doanh, nªn chÊt l−îng hμng ho¸ vμ chi phÝ s¶n xuÊt kh¸c nhau, lμm cho kÕt qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh gi÷a hä kh«ng gièng nhau : cã ng−êi thu lîi nhuËn nhiÒu, cã ng−êi thu lîi nhuËn Ýt, cã ng−êi thua thiÖt, mÊt vèn, ph¸ s¶n... §Ó giμnh lÊy çc ®iÒu kiÖn thuËn lîi, tr¸nh ®−îc nh÷ng rñi ro, bÊt lîi trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, tÊt yÕu gi÷a hä cã sù c¹nh tranh víi nhau. Nh− vËy, sù tån t¹i nhiÒu chñ së h÷u víi t− çch lμ nh÷ng ®¬n vÞ

kinh tÕ ®éc lËp, tù do s¶n xuÊt, kinh doanh ; cã ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vμ lîi Ých kh¸c nhau ®· trë thμnh nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. 2. Môc ®Ých cña c¹nh tranh vμ c¸c lo¹i c¹nh tranh Môc ®Ých cña c¹nh tranh lµ g× ? §Ó ®¹t môc ®Ých, nh÷ng ng−êi tham gia c¹nh tranh th«ng qua c¸c lo¹i c¹nh tranh nµo ?

a) Môc ®Ých cña c¹nh tranh Môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ lμ nh»m giμnh lîi nhuËn vÒ m×nh nhiÒu h¬n ng−êi kh¸c. Môc ®Ých nμy thÓ hiÖn ë nh÷ng mÆt sau :

 Giμnh nguån nguyªn liÖu vμ çc nguån lùc s¶n xuÊt kh¸c ;  Giμnh −u thÕ vÒ khoa häc vμ c«ng nghÖ ;  Giμnh thÞ tr−êng, n¬i ®Çu t−, çc hîp ®ång vμ çc ®¬n ®Æt hμng ;  Giμnh −u thÕ vÒ chÊt l−îng vμ gi¸ c¶ hμng ho¸, kÓ c¶ l¾p ®Æt, b¶o hμnh, söa ch÷a, ph−¬ng thøc thanh to¸n...

b) Çc lo¹i c¹nh tranh Tuú theo çc c¨n cø kh¸c nhau, ng−êi ta chia c¹nh tranh thμnh çc lo¹i :

 C¹nh tranh gi÷a ng−êi b¸n víi nhau, th−êng xuÊt hiÖn khi trªn thÞ tr−êng nhiÒu ng−êi cã cïng lo¹i hμng ho¸ ®em b¸n, nh−ng cã Ýt ng−êi mua hμng ho¸ ®ã. VÝ dô :

T¹i phè X, cã nhiÒu ng−êi cïng b¸n mét mÆt hµng A, gi÷a hä tÊt yÕu c¹nh tranh víi nhau ®Ó giµnh kh¸ch hµng vµ theo ®ã giµnh nhiÒu lîi nhuËn h¬n ng−êi kh¸c. Muèn vËy, hä ph¶i t×m c¸ch n©ng cao chÊt l−îng hµng ho¸, th¸i ®é phôc vô, ®Þa ®iÓm thuËn lîi, gi¸ thÊp ®Ó b¸n ®−îc nhiÒu hµng.

 C¹nh tranh gi÷a ng−êi mua víi nhau, th−êng xuÊt hiÖn khi trªn thÞ tr−êng hμng ho¸ ®em ra b¸n Ýt nh−ng ng−êi mua hμng ho¸ ®ã qu¸ nhiÒu. VÝ dô :

T¹i mét thêi ®iÓm trong phiªn giao dÞch trªn thÞ tr−êng chøng kho¸n, cæ phiÕu cña c«ng ti X ®−îc niªm yÕt víi sè l−îng x¸c ®Þnh, cã Ýt ng−êi muèn b¸n, nh−ng l¹i cã nhiÒu ng−êi muèn mua cæ phiÕu cña c«ng ti nµy. §Ó

mua ®−îc, gi÷a hä tÊt yÕu cã sù c¹nh tranh víi nhau b»ng c¸ch ®−a ra møc gi¸ cao vµ tÊt nhiªn ng−êi ®Æt gi¸ cao h¬n sÏ mua ®−îc cæ phiÕu ®ã.

 C¹nh tranh trong néi bé ngμnh lμ sù ganh ®ua vÒ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp trong cïng mét ngμnh hμng. VÝ dô :

C¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp may mÆc trong ngµnh hµng may mÆc víi nhau.

 C¹nh tranh gi÷a çc ngμnh lμ sù ganh ®ua vÒ kinh tÕ gi÷a çc doanh nghiÖp trong çc ngμnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. VÝ dô :

Gi¶ sö trong x· héi cã ba ngµnh s¶n xuÊt A,B,C cïng c¹nh tranh víi nhau nh»m môc ®Ých t×m n¬i ®Çu t− cã nhiÒu lîi nhuËn, muèn vËy hä ph¶i di chuyÓn çc yÕu tè cña s¶n xuÊt tõ ngµnh cã lîi nhuËn thÊp sang ngµnh cã lîi nhuËn cao. Nh−ng viÖc di chuyÓn nµy chØ cã thÓ thùc hiÖn khi cã nh÷ng ®iÒu kiÖn nh− giao th«ng vËn t¶i ph¶i ph¸t triÓn ; viÖc cho vay vèn cña ng©n hµng ®−îc ®¶m b¶o vµ viÖc cung øng m¸y mãc, thiÕt bÞ kÜ thuËt c«ng nghÖ cho ngµnh míi ph¶i s½n sµng. §Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, çc ngµnh A, B, C tÊt yÕu c¹nh tranh víi nhau. Thùc chÊt cuéc c¹nh tranh nµy lµ c¹nh tranh giµnh giËt çc ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, kinh doanh thuËn lîi nãi trªn gi÷a çc ngµnh A, B, C víi nhau.

 C¹nh tranh trong n−íc víi n−íc ngoμi. Lo¹i c¹nh tranh nμy xuÊt hiÖn khi thÞ tr−êng v−ît khái ph¹m vi trong n−íc ®Ó v−¬n ra thÞ tr−êng khu vùc vμ thÕ giíi, g¾n víi xu h−íng toμn cÇu ho¸ vμ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. VÝ dô :

Nhê ®æi míi m« h×nh kinh tÕ, viÖc s¶n xuÊt l−¬ng thùc n−íc ta kh«ng chØ ®ñ cho nh©n d©n ta tiªu dïng, dù tr÷

dåi dµo, mµ cßn tham gia xuÊt khÈu l−¬ng thùc (g¹o) trªn thÞ tr−êng thÕ giíi. Vµ tÊt yÕu chóng ta ph¶i tham gia c¹nh tranh víi mét sè chñ thÓ kinh tÕ kh¸c cïng xuÊt khÈu l−¬ng thùc (g¹o) víi n−íc ta nh− : Th¸i Lan, MÜ, Ên §é... 3. TÝnh hai mÆt cña c¹nh tranh Trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, ho¹t ®éng c¹nh tranh cã hai mÆt : mÆt tÝch cùc vμ mÆt h¹n chÕ.

a) MÆt tÝch cùc cña c¹nh tranh C¹nh tranh gi÷ vai trß lμ mét ®éng lùc kinh tÕ cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. §iÒu ®ã ®−îc biÓu hiÖn ë chç :

 KÝch thÝch lùc l−îng s¶n xuÊt, khoa häc  kÜ thuËt ph¸t triÓn vμ n¨ng suÊt lao ®éng x· héi t¨ng lªn.

 Khai th¸c tèi ®a mäi nguån lùc cña ®Êt n−íc vμo viÖc ®Çu t− x©y dùng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.  Thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, gãp phÇn chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Mäi sù c¹nh tranh diÔn ra theo ®óng ph¸p luËt vμ g¾n liÒn víi c¸c mÆt tÝch cùc nãi trªn lμ c¹nh tranh lμnh m¹nh. ChØ cã c¹nh tranh lμnh m¹nh míi thùc sù lμ ®éng lùc kinh tÕ cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. Ng−îc l¹i, sù c¹nh tranh nμo vi ph¹m ph¸p luËt vμ c¸c chuÈn mùc ®¹o ®øc lμ c¹nh tranh kh«ng lμnh m¹nh, vμ th−êng g¾n víi nh÷ng mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh d−íi ®©y.

b) MÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc lμ chñ yÕu, c¹nh tranh kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh. §ã lμ :

 Ch¹y theo môc tiªu lîi nhuËn mét c¸ch thiÕu ý thøc, vi ph¹m quy luËt tù nhiªn trong khai th¸c tμi nguyªn lμm cho m«i tr−êng, m«i sinh suy tho¸i vμ mÊt c©n b»ng nghiªm träng. 40

VÝ dô :

Khai th¸c gç bõa b·i lµm cho rõng bÞ tµn ph¸, g©y hiÖn t−îng lò lôt, h¹n h¸n ¶nh h−ëng ®Õn m«i tr−êng s¶n xuÊt vµ ®êi sèng cña con ng−êi.

 §Ó giμnh giËt kh¸ch hμng vμ lîi nhuËn nhiÒu h¬n, mét sè ng−êi kh«ng tõ nh÷ng thñ ®o¹n phi ph¸p vμ bÊt l−¬ng. VÝ dô :

Lµm hµng gi¶, kinh doanh hµng quèc cÊm ; gian lËn th−¬ng m¹i ®Ó trèn thuÕ, vi ph¹m ph¸p luËt cña Nhµ n−íc lµm ¶nh h−ëng ®Õn søc khoÎ vµ ®êi sèng cña ng−êi tiªu dïng vµ thÊt thu ng©n s¸ch nhµ n−íc.

 §Çu c¬ tÝch tr÷ g©y rèi lo¹n thÞ tr−êng, tõ ®ã n©ng gi¸ lªn cao lμm ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt vμ ®êi sèng cña nh©n d©n. VÝ dô :

ViÖc mét sè Ýt ng−êi dïng tiÒn v¬ vÐt xi m¨ng ®Ó ®Çu c¬ tÝch tr÷, lµm cho sè l−îng cung øng xi m¨ng trªn thÞ tr−êng thiÕu nhiÒu so víi nhu cÇu xi m¨ng cña ng−êi tiªu dïng, lµm cho gi¸ xi m¨ng bÞ ®Èy lªn cao, g©y ra rèi lo¹n thÞ tr−êng. Tõ ®ã, hä n©ng gi¸ b¸n xi m¨ng trªn thÞ tr−êng ®Ó thu nhiÒu lîi nhuËn bÊt chÝnh, nÕu Nhµ n−íc kh«ng ph¸t hiÖn vµ ®iÒu tiÕt kÞp thêi. Tãm l¹i, c¹nh tranh lμ quy luËt kinh tÕ tån t¹i kh¸ch quan cña s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, võa cã mÆt tÝch cùc võa cã mÆt h¹n chÕ, nh−ng mÆt tÝch cùc lμ c¬ b¶n, mang tÝnh tréi, cßn mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh sÏ ®−îc Nhμ n−íc ®iÒu tiÕt th«ng qua gi¸o dôc, ph¸p luËt vμ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ  x· héi thÝch hîp.

iiit− liÖu tham kh¶o 1. "Cã nÒn kinh tÕ hμng ho¸ th× tÊt nhiªn tån t¹i c¹nh tranh. C¬ së kh¸ch quan cña c¹nh tranh lμ sù kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ gi÷a

nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt hμng ho¸", "C¹nh tranh lμ quy luËt b¾t buéc cña (1) nÒn kinh tÕ hμng ho¸" . 2. C. M¸c trong bé T− b¶n, khi nghiªn cøu sù h×nh thμnh lîi nhuËn b×nh qu©n vμ sù chuyÓn ho¸ gi¸ trÞ hμng ho¸ thμnh gi¸ trÞ thÞ tr−êng vμ gi¸ c¶ s¶n xuÊt ®· ®Ò cËp ®Õn çc lo¹i c¹nh tranh. C. M¸c chia c¹nh tranh thμnh : c¹nh tranh trong néi bé ngμnh ; c¹nh tranh gi÷a çc ngμnh ; c¹nh tranh gi÷a ng−êi b¸n víi nhau ; c¹nh tranh gi÷a ng−êi mua víi nhau. 3. "T¹o m«i tr−êng ph¸p lÝ vμ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch thuËn lîi ®Ó ph¸t huy çc nguån lùc cña x· héi cho ph¸t triÓn, çc chñ thÓ ho¹t ®éng kinh doanh b×nh ®¼ng, c¹nh tranh lμnh m¹nh, c«ng khai, minh b¹ch, cã trËt tù, kØ c−¬ng"(2).

ivC©u hái vμ Bμi tËp 1. C¹nh tranh lμ g× ? Ph©n tÝch tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vμ môc ®Ých cña c¹nh tranh trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. 2. C¹nh tranh cã nh÷ng lo¹i nμo ? LÊy vÝ dô ®Ó minh ho¹. 3. Khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), theo em, tÝnh chÊt vμ møc ®é c¹nh tranh sÏ diÔn ra theo h−íng nμo (ªm dÞu hay gay g¾t quyÕt liÖt) ? T¹i sao ? 4. Tõ tÝnh hai mÆt tÝch cùc vμ h¹n chÕ cña c¹nh tranh, h·y cho biÕt Nhμ n−íc cÇn lμm g× ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc vμ kh¾c phôc mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh hiÖn nay ë n−íc ta ? 5. Cã ý kiÕn cho r»ng : §Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc cña c¹nh tranh ë n−íc ta hiÖn nay, Nhμ n−íc chØ cÇn ®Ò ra gi¶i ph¸p kh¾c phôc mÆt h¹n chÕ cña c¹nh tranh. §iÒu ®ã ®óng hay sai ? T¹i sao ? 6. Em hiÓu thÕ nμo lμ c¹nh tranh lμnh m¹nh vμ kh«ng lμnh m¹nh ? Khi thÊy cã hiÖn t−îng c¹nh tranh kh«ng lμnh m¹nh, em sÏ xö lÝ nh− thÕ nμo ? (1) ViÖn Nghiªn cøu vμ phæ biÕn tri thøc b¸ch khoa : §¹i tõ ®iÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, Hμ Néi, 1998, tr. 282. (2) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2006, tr. 78.

Cung  cÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸

Bμi 5

iMë ®Çu bμi häc Trªn thÞ tr−êng ta thÊy ng−êi b¸n vµ ng−êi mua gÆp nhau vµ cã mèi quan hÖ víi nhau. VËy mèi quan hÖ ®ã lµ g× ?

Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 Nªu ®−îc kh¸i niÖm cung, cÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸.  HiÓu ®−îc mèi quan hÖ cung  cÇu, vai trß cña quan hÖ cung  cÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸.  B−íc ®Çu biÕt vËn dông mèi quan hÖ cung  cÇu hμng ho¸ ë n−íc ta.

iinéi dung bμi häc 1. Kh¸i niÖm cung, cÇu Trong nÒn s¶n xuÊt hμng ho¸, môc ®Ých cña s¶n xuÊt lμ ®Ó tiªu dïng, ®Ó b¸n. Trong ®ã, s¶n xuÊt th−êng g¾n víi cung vμ tiªu dïng th−êng g¾n víi cÇu. Tiªu dïng bao gåm tiªu dïng cho s¶n xuÊt vμ tiªu dïng cho ®êi sèng c¸ nh©n.

a) Kh¸i niÖm cÇu CÇu lμ khèi l−îng hμng ho¸, dÞch vô mμ ng−êi tiªu dïng cÇn mua trong mét thêi k× nhÊt ®Þnh t−¬ng øng víi gi¸ c¶ vμ thu nhËp x¸c ®Þnh. Trªn thÞ tr−êng gi¶ ®Þnh kh«ng mua b¸n chÞu mμ mua b¸n tr¶ tiÒn ngay. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, kh¸i niÖm cÇu nãi trªn ®−îc hiÓu lμ tªn gäi t¾t cña nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n, tøc lμ nhu cÇu mμ

ng−êi tiªu dïng cÇn mua, ®−îc b¶o ®¶m b»ng sè l−îng tiÒn mμ hä s½n cã t−¬ng øng. VÝ dô :

Anh A cã nhu cÇu mua mét chiÕc « t«, nh−ng ch−a cã tiÒn ®Ó mua, th× ®ã ch−a ph¶i lµ nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ ch−a ph¶i lµ cÇu. ChØ khi anh A cã ®ñ sè tiÒn ®Ó mua « t« theo gi¸ c¶ t−¬ng øng, th× lóc ®ã nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n (cÇu) míi xuÊt hiÖn.

b) Kh¸i niÖm cung Cung lμ khèi l−îng hμng ho¸, dÞch vô hiÖn cã trªn thÞ tr−êng vμ chuÈn bÞ ®−a ra thÞ tr−êng trong mét thêi k× nhÊt ®Þnh, t−¬ng øng víi møc gi¸ c¶, kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vμ chi phÝ s¶n xuÊt x¸c ®Þnh. 2. Mèi quan hÖ cungcÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸ Néi dung vµ vai trß cña quan hÖ cung cÇu thÓ hiÖn nh− thÕ nµo trong s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸ ë n−íc ta hiÖn nay ?

a) Néi dung cña quan hÖ cungcÇu Trªn thÞ tr−êng, gi¸ c¶ cña tõng hμng ho¸ cã thÓ cao hoÆc thÊp h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ kh«ng chØ do t¸c ®éng cña c¹nh tranh, mμ cßn do t¸c ®éng cña quan hÖ cung  cÇu. Quan hÖ cung  cÇu lμ mèi quan hÖ t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a ng−êi

b¸n víi ng−êi mua hay gi÷a nh÷ng ng−êi s¶n xuÊt víi nh÷ng ng−êi tiªu dïng diÔn ra trªn thÞ tr−êng ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vμ sè l−îng hμng ho¸, dÞch vô. Trªn thÞ tr−êng, quan hÖ cung  cÇu t¸c ®éng kh¸ phøc t¹p theo nh÷ng chiÒu h−íng vμ møc ®é kh¸c nhau. D−íi ®©y lμ nh÷ng biÓu hiÖn cña néi dung quan hÖ cung  cÇu.

 Cung  cÇu t¸c ®éng lÉn nhau 44

Khi cÇu t¨ng lªn, s¶n xuÊt, kinh doanh më réng, l−îng cung hμng ho¸ t¨ng lªn vμ ng−îc l¹i khi cÇu gi¶m xuèng, s¶n xuÊt, kinh doanh thu hÑp, l−îng cung hμng ho¸ gi¶m xuèng.

 Cung  cÇu ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr−êng Khi cung lín h¬n cÇu, hoÆc cung nhá h¬n cÇu ®Òu ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ c¶ thÞ tr−êng. Tr−êng hîp cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ tr−êng th−êng thÊp h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt. Cßn tr−êng hîp cung nhá h¬n cÇu, gi¸ c¶ thÞ tr−êng th−êng cao h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt. ChØ khi cung b»ng cÇu th× gi¸ c¶ thÞ tr−êng míi b»ng gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt.

 Gi¸ c¶ thÞ tr−êng ¶nh h−ëng ®Õn cung  cÇu

VÒ phÝa cung, khi gi¸ c¶ t¨ng lªn, c¸c doanh nghiÖp më réng s¶n xuÊt, l−îng cung t¨ng lªn vμ ng−îc l¹i, khi gi¸ c¶ gi¶m xuèng, c¸c doanh nghiÖp thu hÑp s¶n xuÊt, l−îng cung gi¶m xuèng.

VÒ phÝa cÇu, khi gi¸ c¶ gi¶m xuèng, th× nãi chung cÇu cã xu h−íng t¨ng lªn vμ ng−îc l¹i. Trªn thùc tÕ, çc tr−êng hîp cña cung  cÇu th−êng vËn ®éng kh«ng ¨n khíp víi nhau, nãi çch kh¸c, th−êng diÔn ra th«ng qua çc tr−êng hîp cung lín h¬n cÇu hoÆc cung nhá h¬n cÇu. Cßn tr−êng hîp cung b»ng cÇu x¶y ra chØ lμ kÕt qu¶ cña viÖc san b»ng sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ c¶ vμ gi¸ trÞ hμng ho¸, th«ng qua c¹nh tranh gi÷a ng−êi b¸n vμ ng−êi mua trªn thÞ tr−êng khi xÐt toμn bé hμng ho¸ ®em ra l−u th«ng.

b) Vai trß cña quan hÖ cungcÇu Trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸, quan hÖ cung  cÇu cã vai trß to lín :

 Lμ c¬ së ®Ó nhËn thøc v× sao gi¸ c¶ trªn thÞ tr−êng vμ gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt l¹i kh«ng ¨n khíp víi nhau. Gi¸ c¶ thÞ tr−êng cã thÓ b»ng, lín hoÆc nhá h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸ trong s¶n xuÊt.  Buéc ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh ph¶i n¾m v÷ng c¸c tr−êng hîp vËn ®éng cña cung  cÇu ®Ó ®−a ra quyÕt ®Þnh më réng hay thu hÑp s¶n xuÊt, kinh doanh, ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao h¬n. 45

 Lμ c¬ së ®Ó ng−êi tiªu dïng lùa chän viÖc mua hμng ho¸ cho phï hîp víi nhu cÇu vμ cã hiÖu qu¶ kinh tÕ t−¬ng øng víi c¸c tr−êng hîp quan hÖ cung  cÇu trªn thÞ tr−êng. 3. VËn dông quan hÖ cung  cÇu Quan hÖ cung  cÇu hµng ho¸ ®−îc Nhµ n−íc, c¸c chñ doanh nghiÖp vµ ng−êi tiªu dïng vËn dông nh− thÕ nµo ?

 §èi víi Nhμ n−íc VËn dông th«ng qua viÖc ®iÒu tiÕt cung  cÇu trªn thÞ tr−êng. Ch¼ng h¹n, khi thÞ tr−êng bÞ rèi lo¹n do nguyªn nh©n kh¸ch quan (lò lôt, h¹n h¸n...), hoÆc do ho¹t ®éng tù ph¸t ®Çu c¬ tÝch tr÷ cña mét sè t− nh©n, lμm cho trªn thÞ tr−êng cung nhá h¬n cÇu vμ gi¸ c¶ t¨ng lªn ®ét biÕn. Khi ®ã, Nhμ n−íc cÇn th«ng qua ph¸p luËt, chÝnh s¸ch..., nh»m c©n ®èi l¹i cung  cÇu, æn ®Þnh gi¸ c¶ vμ ®êi sèng cña nh©n d©n.

 §èi víi ng−êi s¶n xuÊt, kinh doanh VËn dông quan hÖ cung  cÇu b»ng c¸ch thu hÑp s¶n xuÊt, kinh doanh mÆt hμng trªn thÞ tr−êng khi cung lín h¬n cÇu, gi¸ c¶ b¸n thÊp h¬n gi¸ trÞ, cã thÓ bÞ thua lç. Vμ ®Ó cã l·i hä ph¶i chuyÓn sang s¶n xuÊt, kinh doanh mÆt hμng trªn thÞ tr−êng khi cung nhá h¬n cÇu, gi¸ c¶ hμng ho¸ b¸n cao h¬n gi¸ trÞ hμng ho¸.

 §èi víi ng−êi tiªu dïng VËn dông quan hÖ cung  cÇu b»ng çch gi¶m nhu cÇu mua çc mÆt hμng nμo ®ã khi cung nhá h¬n cÇu vμ gi¸ c¶ cao ®Ó chuyÓn sang mua çc mÆt hμng nμo khi cung lín h¬n cÇu vμ cã gi¸ c¶ thÊp t−¬ng øng. VÝ dô :

ChuyÓn tõ mÆt hµng thÞt gi¸ cao sang mÆt hµng c¸, ®Ëu phô cã gi¸ c¶ thÊp h¬n, phï hîp víi nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng−êi mua.

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. "Cung, tøc lμ s¶n phÈm hiÖn cã trªn thÞ tr−êng hay cã thÓ ®−a ra thÞ tr−êng." ; vμ "nh÷ng giíi h¹n trong ®ã nhu cÇu vÒ hμng ho¸ biÓu hiÖn ra trªn thÞ tr−êng, tøc lμ cÇu..."(1). 2. "ViÖc trao ®æi hay viÖc b¸n hμng ho¸ ra theo gi¸ trÞ cña nã lμ nguyªn t¾c hîp lÝ, lμ quy luËt tù nhiªn cña sù th¨ng b»ng gi÷a c¸c hμng ho¸, ph¶i xuÊt ph¸t tõ quy luËt ®ã ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng sù chªnh lÖch chø kh«ng ph¶i ng−îc l¹i, kh«ng ph¶i xuÊt ph¸t tõ nh÷ng sù chªnh lÖch ®Ó gi¶i thÝch b¶n th©n quy luËt"(2). 3. "Trªn thùc tÕ, kh«ng bao giê cung vμ cÇu ¨n khíp víi nhau c¶, vμ nÕu ¨n khíp víi nhau, th× ®ã ch¼ng qua lμ ngÉu nhiªn th«i ; do ®ã ®øng vÒ ph−¬ng diÖn khoa häc mμ nãi, th× tr−êng hîp ®ã ph¶i = 0, ph¶i ®−îc coi lμ kh«ng cã"(3).

ivC©u hái vμ Bμi tËp 1. CÇu lμ g× ? Cung lμ g× ? T¹i sao ng−êi b¸n vμ ng−êi mua l¹i quan t©m ®Õn nhu cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n ? 2. Ph©n tÝch néi dung cña quan hÖ cung  cÇu trong s¶n xuÊt vμ l−u th«ng hμng ho¸. 3. Ph©n tÝch vai trß cña mèi quan hÖ cung  cÇu. 4. Khi lμ ng−êi b¸n hμng trªn thÞ tr−êng, ®Ó cã lîi, em chän tr−êng hîp nμo sau ®©y : a) Cung = cÇu. b) Cung > cÇu. c) Cung < cÇu. (1) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1994, tËp 25, phÇn I, tr. 284, 288. (2) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1994, tËp 25, phÇn I, tr. 286. (3) C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1994, tËp 25, phÇn I, tr. 289.

5. Khilμ ng−êi mua hμng trªn thÞ tr−êng, ®Ó cã lîi, em chän tr−êng hîp nμo sau ®©y : a) Cung = cÇu. b) Cung > cÇu. c) Cung < cÇu. 6. Em h·y lÊy vÝ dô ®Ó minh ho¹ vÒ sù ®iÒu tiÕt cña Nhμ n−íc, khi trªn thÞ tr−êng quan hÖ cung  cÇu bÞ rèi lo¹n ¶nh h−ëng ®Õn s¶n xuÊt vμ ®êi sèng cña nh©n d©n. 7. Khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), theo em, mèi quan hÖ cung  cÇu vÒ hμng ho¸ vμ viÖc lμm sÏ diÔn ra nh− thÕ nμo ? a) ThuËn lîi. b) Khã kh¨n. c) Võa thuËn lîi, võa khã kh¨n. T¹i sao em l¹i chän ph−¬ng ¸n ®ã ?

Bμi 6

C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc

iMë ®Çu bμi häc C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét trong nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ c¬ b¶n cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta hiÖn nay.

Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 HiÓu ®−îc thÕ nμo lμ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vμ sù cÇn thiÕt ph¶i c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc. 48

 Nªu ®−îc néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta.  NhËn râ tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc.



Tin t−ëng vμo ®−êng lèi, chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña §¶ng vμ Nhμ n−íc ; quyÕt t©m häc tËp, rÌn luyÖn ®Ó trë thμnh ng−êi lao ®éng ®¸p øng tèt yªu cÇu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc.

iiNéi dung bμi häc 1. Kh¸i niÖm c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ; tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vμ t¸c dông cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ g× ? T¹i sao n−íc ta ph¶i c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ?

a) Kh¸i niÖm c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ Nh©n lo¹i ®· tr¶i qua hai cuéc c¸ch m¹ng kÜ thuËt :

 Cuéc c¸ch m¹ng kÜ thuËt lÇn thø nhÊt g¾n víi qu¸ tr×nh chuyÓn tõ lao ®éng thñ c«ng lªn lao ®éng c¬ khÝ, tõ ®ã xuÊt hiÖn kh¸i niÖm c«ng nghiÖp ho¸. C«ng nghiÖp ho¸ lμ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toμn

diÖn çc ho¹t ®éng s¶n xuÊt tõ sö dông søc lao ®éng thñ c«ng lμ chÝnh sang sö dông mét çch phæ biÕn søc lao ®éng dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp c¬ khÝ.  Cuéc çch m¹ng kÜ thuËt lÇn thø hai g¾n víi qu¸ tr×nh chuyÓn tõ lao ®éng c¬ khÝ lªn lao ®éng dùa trªn c«ng cô tù ®éng ho¸, sö dông réng r·i ng−êi m¸y vμ nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i kh¸c, tõ ®ã xuÊt hiÖn kh¸i niÖm hiÖn ®¹i ho¸. HiÖn ®¹i ho¸ lμ qu¸ tr×nh øng dông vμ trang bÞ

nh÷ng thμnh tùu khoa häc vμ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i vμo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vμ qu¶n lÝ kinh tÕ  x· héi. Trong thêi ®¹i ngμy nay, mét n−íc thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ muén nh− ViÖt Nam, muèn rót ng¾n kho¶ng c¸ch l¹c hËu so víi c¸c n−íc ph¸t triÓn, ®ßi hái c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸.

C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lμ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toμn diÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vμ qu¶n lÝ kinh tÕ  x· héi tõ sö dông søc lao ®éng thñ c«ng lμ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ, ph−¬ng tiÖn, ph−¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i nh»m t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao.

b) TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vµ t¸c dông cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc  TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ : + Do yªu cÇu ph¶i x©y dùng c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi. C¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi lμ nÒn c«ng nghiÖp lín hiÖn ®¹i, cã c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, tr×nh ®é x· héi ho¸ cao, dùa trªn nÒn t¶ng cña khoa häc vμ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ®−îc h×nh thμnh vμ ph©n bè cã kÕ ho¹ch trªn toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. + Do yªu cÇu ph¶i rót ng¾n kho¶ng c¸ch tôt hËu vÒ kinh tÕ, kÜ thuËt  c«ng nghÖ gi÷a n−íc ta víi c¸c n−íc trong khu vùc vμ thÕ giíi. Sau h¬n 30 n¨m ®æi míi (1986 ®Õn nay), nhÊt lμ 10 n¨m 2001  2010, nÒn kinh tÕ n−íc ta ®· ®¹t nh÷ng thμnh tùu rÊt quan träng, trong ®ã c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt b−íc ®Çu ®−îc t¨ng c−êng. Tuy nhiªn, ®Êt n−íc vÉn ®ang tån t¹i nhiÒu yÕu kÐm, sù yÕu kÐm nμy ®· vμ ®ang lμ nguyªn nh©n lμm h¹n chÕ chÊt l−îng t¨ng tr−ëng, chÊt l−îng c¹nh tranh vμ chÊt l−îng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, nhÊt lμ khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). + Do yªu cÇu ph¶i t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao, ®¶m b¶o cho sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi. X· héi sau muèn tiÕn bé h¬n x· héi tr−íc, th× ®iÒu tr−íc hÕt vμ chñ yÕu lμ ph¶i lμm cho n¨ng suÊt lao ®éng cña x· héi sau cao h¬n h¼n n¨ng suÊt lao ®éng cña x· héi tr−íc, mμ ®iÒu ®ã chØ cã thÓ tr«ng chê ë viÖc thùc hiÖn thμnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc.

 T¸c dông to lín vμ toμn diÖn cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ : + T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn lùc l−îng s¶n xuÊt vμ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ, gi¶i quyÕt viÖc lμm, t¨ng thu nhËp vμ n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. + T¹o ra lùc l−îng s¶n xuÊt míi lμm tiÒn ®Ò cho viÖc cñng cè quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa, t¨ng c−êng vai trß cña Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa, t¨ng c−êng mèi quan hÖ liªn minh gi÷a c«ng nh©n  n«ng d©n  trÝ thøc. + T¹o tiÒn ®Ò h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn nÒn v¨n ho¸ míi x· héi chñ nghÜa  nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc. VÝ dô :

Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng hiÖn ®¹i t¹o tiÒn ®Ò cho nÒn v¨n ho¸ míi x· héi chñ nghÜa ph¸t triÓn theo h−íng hiÖn ®¹i. + T¹o c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cho viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ g¾n víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, cñng cè vμ t¨ng c−êng quèc phßng, an ninh. 2. Néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta cã nh÷ng néi dung g× ?

a) Ph¸t triÓn m¹nh mÏ lùc l−îng s¶n xuÊt Néi dung nμy thÓ hiÖn th«ng qua viÖc :

 Thùc hiÖn c¬ khÝ ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi, b»ng çch chuyÓn nÒn kinh tÕ tõ chç dùa trªn kÜ thuËt thñ c«ng sang dùa trªn kÜ thuËt c¬ khÝ ; chuyÓn nÒn v¨n minh n«ng nghiÖp sang nÒn v¨n minh c«ng nghiÖp.  ¸p dông nh÷ng thμnh tùu khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vμo çc ngμnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Thμnh tùu khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th−êng g¾n víi "hiÖn ®¹i ho¸", g¾n víi cuéc çch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, g¾n víi b−íc chuyÓn tõ v¨n minh c«ng nghiÖp sang v¨n minh hËu c«ng nghiÖp. 51

 N©ng cao chÊt l−îng nguån nh©n lùc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, thùc hiÖn b»ng c¸ch g¾n c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc.

b) X©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, hiÖn ®¹i vµ hiÖu qu¶ C¬ cÊu kinh tÕ lμ tæng thÓ h÷u c¬ gi÷a c¬ cÊu ngμnh kinh tÕ, c¬ cÊu vïng kinh tÕ vμ c¬ cÊu thμnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã, c¬ cÊu ngμnh kinh tÕ lμ quan träng nhÊt v× nã lμ cèt lâi cña c¬ cÊu kinh tÕ. Thùc hiÖn néi dung nμy th«ng qua qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lμ sù chuyÓn ®æi tõ c¬ cÊu kinh tÕ l¹c hËu, kÐm hiÖu qu¶ vμ bÊt hîp lÝ, sang mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lÝ, hiÖn ®¹i vμ hiÖu qu¶. Xu h−íng cña sù chuyÓn dÞch nμy lμ ®i tõ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp lªn c¬ cÊu kinh tÕ n«ng, c«ng nghiÖp vμ ph¸t triÓn lªn thμnh c¬ cÊu kinh tÕ c«ng, n«ng nghiÖp vμ dÞch vô hiÖn ®¹i. §i ®«i víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vμ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc lμ tiÒn ®Ò chi phèi xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng trong tõng thêi k× ë n−íc ta.

c) Cñng cè vµ t¨ng c−êng ®Þa vÞ chñ ®¹o cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa vµ tiÕn tíi x¸c lËp ®Þa vÞ thèng trÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa trong toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n §Þa vÞ chñ ®¹o cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa cña lùc l−îng s¶n xuÊt, cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña lùc l−îng s¶n xuÊt th«ng qua c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cμng cñng cè vμ t¨ng c−êng ®Þa vÞ chñ ®¹o cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa trong toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n.

Tãm l¹i, ba néi dung c¬ b¶n nãi trªn cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ quèc d©n cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. Thùc chÊt cña mèi quan hÖ nμy lμ mèi quan hÖ biÖn chøng nh©n qu¶ gi÷a lùc l−îng

s¶n xuÊt vμ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta.

CÇu B·i Ch¸y b¾c qua eo biÓn Cöa Lôc (thµnh phè H¹ Long – Qu¶ng Ninh) n»m trªn trôc giao th«ng huyÕt m¹ch cña vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa B¾c. ¶nh : TTXVN 3. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc C«ng d©n cã tr¸ch nhiÖm nh− thÕ nµo ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ?

 Cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vμ t¸c dông to lín cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc.  Trong s¶n xuÊt, kinh doanh cÇn lùa chän ngμnh, mÆt hμng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao, phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ tr−êng trong n−íc vμ thÕ giíi, nhÊt lμ khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña WTO. 53

 TiÕp thu vμ øng dông nh÷ng thμnh tùu khoa häc vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vμo s¶n xuÊt ®Ó t¹o nhiÒu s¶n phÈm chÊt l−îng cao, gi¸ thμnh thÊp, cã kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh thÞ tr−êng nh»m tèi ®a ho¸ lîi nhuËn.  Th−êng xuyªn häc tËp n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, chuyªn m«n, nghiÖp vô theo h−íng hiÖn ®¹i, ®¸p øng nguån lao ®éng cã kÜ thuËt cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc. Em thÊy m×nh cã tr¸ch nhiÖm g× ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ?

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. "Con ®−êng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña n−íc ta cÇn vμ cã thÓ rót ng¾n thêi gian, võa cã nh÷ng b−íc tuÇn tù, võa cã b−íc nh¶y vät."(1) 2. "Ph¸t huy nguån lùc trÝ tuÖ vμ søc m¹nh tinh thÇn cña ng−êi ViÖt Nam ; coi ph¸t triÓn gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ lμ nÒn t¶ng vμ ®éng lùc cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸."(2) 3. "X©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ ®i ®«i víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ; kÕt hîp néi lùc víi ngo¹i lùc thμnh nguån lùc tæng hîp ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n−íc."(3) 4. "Tranh thñ c¬ héi thuËn lîi do bèi c¶nh quèc tÕ t¹o ra vμ tiÒm n¨ng, lîi thÕ cña n−íc ta ®Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc, coi kinh tÕ tri thøc lμ yÕu tè quan träng cña nÒn kinh tÕ vμ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸."(4) 5. PhÊn ®Êu ®¹t tèc ®é t¨ng tr−ëng tæng s¶n phÈm trong n−íc (GDP) b×nh qu©n 7 - 8%/n¨m. GDP n¨m 2020 theo gi¸ so s¸nh b»ng kho¶ng 2,2 lÇn so víi n¨m 2010 ; GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi theo gi¸ (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 91. (2) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 91. (3) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 92. (4) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 87.

thùc tÕ ®¹t kho¶ng 3.000 USD. Gi¸ trÞ s¶n phÈm c«ng nghÖ cao vμ s¶n phÈm øng dông c«ng nghÖ cao ®¹t kho¶ng 45% trong tæng GDP. Gi¸ trÞ s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ t¹o chiÕm kho¶ng 40% trong tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp."(1)

ivC©u hái vμ bμi tËp 1. Tõ kh¸i niÖm c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, em h·y cho biÕt t¹i sao ë n−íc ta c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸ ? 2. Tr×nh bμy tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta. 3. Tr×nh bμy t¸c dông to lín vμ toμn diÖn cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. 4. Ph©n tÝch néi dung c¬ b¶n cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n−íc ta. 5. C¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi lμ g× ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña n−íc ta hiÖn nay. 6. Chän ý kiÕn ®óng trong çc ý kiÕn sau vÒ viÖc x©y dùng c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt cña chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta vμ lÝ gi¶i ng¾n gän t¹i sao l¹i chän ý kiÕn ®ã. a) N−íc ta tù nghiªn cøu vμ x©y dùng. b) NhËn chuyÓn giao kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tõ çc n−íc tiªn tiÕn. c) KÕt hîp võa tù nghiªn cøu vμ x©y dùng võa nhËn chuyÓn giao kÜ thuËt vμ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tõ çc n−íc tiªn tiÕn. 7. Tr×nh bμy xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngμnh kinh tÕ theo h−íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø XI, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2011, tr.31.

8. T¹i sao trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i ®ång thêi víi chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng ? Xu h−íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu lao ®éng ë n−íc ta hiÖn nay ? 9. Lμ mét c«ng d©n, trong khi häc vμ sau khi tèt nghiÖp trung häc phæ th«ng, em ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn vμo sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ?

Bμi 7

Thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn vμ t¨ng c−êng vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña nhμ n−íc

iMë ®Çu bμi häc Thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn vμ t¨ng c−êng qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc ®èi víi nÒn kinh tÕ lμ nhiÖm vô quan träng cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 Nªu ®−îc thÕ nμo lμ thμnh phÇn kinh tÕ ; tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta.  BiÕt ®−îc néi dung vμ vai trß c¸c thμnh phÇn kinh tÕ ë n−íc ta hiÖn nay. X¸c ®Þnh ®−îc tr¸ch nhiÖm cña mçi c«ng d©n trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn.  HiÓu ®−îc vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc trong nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ë n−íc ta. 56

iiNéi dung bμi häc 1. Thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn

a) Kh¸i niÖm thµnh phÇn kinh tÕ vµ tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn Thµnh phÇn kinh tÕ lµ g× ? T¹i sao trong thêi k× qu¸ ®é ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta l¹i ph¶i thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ?

 Kh¸i niÖm thμnh phÇn kinh tÕ Thμnh phÇn kinh tÕ lμ mét kh¸i niÖm cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt, tøc lμ liªn quan ®Õn mèi quan hÖ gi÷a ng−êi víi ng−êi trong viÖc chiÕm h÷u t− liÖu s¶n xuÊt. Së h÷u t− liÖu s¶n xuÊt ®−îc biÓu hiÖn d−íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, phï hîp víi tõng giai ®o¹n kh¸c nhau vμ lμ c¨n cø trùc tiÕp ®Ó x¸c ®Þnh thμnh phÇn kinh tÕ. Tõ ®ã cã thÓ ®Þnh nghÜa :

Thμnh phÇn kinh tÕ lμ kiÓu quan hÖ kinh tÕ dùa trªn mét h×nh thøc së h÷u nhÊt ®Þnh vÒ t− liÖu s¶n xuÊt.  TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh

phÇn ë n−íc ta Thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn lμ tÊt yÕu kh¸ch quan v× : + Trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta vÉn tån t¹i mét sè thμnh phÇn kinh tÕ cña x· héi tr−íc ®©y, ch−a thÓ c¶i biÕn ngay ®−îc ; ®ång thêi, trong qu¸ tr×nh x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi x· héi chñ nghÜa l¹i xuÊt hiÖn thªm mét sè thμnh phÇn kinh tÕ míi nh− kinh tÕ nhμ n−íc, kinh tÕ tËp thÓ... C¸c thμnh phÇn kinh tÕ cò vμ míi tån t¹i kh¸ch quan vμ cã quan hÖ víi nhau, t¹o thμnh c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn trong thêi k× qu¸ ®é. + N−íc ta b−íc vμo thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi víi lùc l−îng s¶n xuÊt thÊp kÐm vμ nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau, nªn cã nhiÒu

h×nh thøc së h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt kh¸c nhau. H×nh thøc së h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt lμ c¨n cø trùc tiÕp ®Ó x¸c ®Þnh c¸c thμnh phÇn kinh tÕ.

b) C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n−íc ta §¹i héi §¶ng toμn quèc lÇn thø X ®· x¸c ®Þnh, ë n−íc ta cã 5 thμnh phÇn kinh tÕ sau :

 Kinh tÕ nhμ n−íc lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u nhμ n−íc vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Kinh tÕ nhμ n−íc bao gåm çc doanh nghiÖp nhμ n−íc, çc quü dù tr÷ quèc gia, çc quü b¶o hiÓm nhμ n−íc vμ çc tμi s¶n thuéc së h÷u nhμ n−íc cã thÓ ®−a vμo s¶n xuÊt kinh doanh. Kinh tÕ nhμ n−íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, n¾m gi÷ çc vÞ trÝ, çc lÜnh vùc then chèt trong nÒn kinh tÕ ; lμ lùc l−îng vËt chÊt quan träng ®Ó Nhμ n−íc ®Þnh h−íng vμ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay.

 Kinh tÕ tËp thÓ lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u tËp thÓ vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, bao gåm nhiÒu h×nh thøc hîp t¸c ®a d¹ng, trong ®ã hîp t¸c x· lμ nßng cèt. Hîp t¸c x· lμ nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ ®−îc x©y dùng dùa trªn c¸c nguyªn t¾c tù nguyÖn, cïng cã lîi, qu¶n lÝ d©n chñ vμ cã sù gióp ®ì cña Nhμ n−íc. Kinh tÕ tËp thÓ ph¸t triÓn vμ cïng víi kinh tÕ nhμ n−íc "ngμy cμng trë thμnh nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cña nÒn kinh tÕ quèc d©n."(1)

 Kinh tÕ t− nh©n lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u t− nh©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, cã vai trß quan träng, lμ mét trong nh÷ng ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ. Kinh tÕ t− nh©n cã c¬ cÊu bao gåm : + Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ, dùa trªn h×nh thøc t− h÷u nhá vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vμ lao ®éng cña b¶n th©n ng−êi lao ®éng. Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ cã vÞ trÝ rÊt quan träng trong nhiÒu ngμnh nghÒ, cã ®iÒu kiÖn ph¸t huy nhanh (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 83.

vμ hiÖu qu¶ tiÒm n¨ng vÒ vèn, søc lao ®éng, tay nghÒ cña tõng gia ®×nh, tõng ng−êi lao ®éng. Do ®ã, viÖc më réng s¶n xuÊt, kinh doanh cña kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ ®−îc Nhμ n−íc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn. + Kinh tÕ t− b¶n t− nh©n dùa trªn chÕ ®é së h÷u t− nh©n t− b¶n chñ nghÜa vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Kinh tÕ t− b¶n t− nh©n cã vai trß ®¸ng kÓ trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr−êng, gi¶i quyÕt viÖc lμm cho ng−êi lao ®éng, cã nh÷ng ®ãng gãp kh«ng nhá vμo t¨ng tr−ëng kinh tÕ cña ®Êt n−íc, do ®ã, cÇn ®−îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn trong nh÷ng ngμnh nghÒ s¶n xuÊt kinh doanh mμ ph¸p luËt kh«ng cÊm.

 Kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u hçn hîp vÒ vèn gi÷a kinh tÕ nhμ n−íc víi t− b¶n t− nh©n trong n−íc hoÆc víi t− b¶n n−íc ngoμi, th«ng qua c¸c h×nh thøc hîp t¸c nh− : hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh, liªn doanh...

Má dÇu B¹ch Hæ – Liªn doanh dÇu khÝ ViÖt-X« ¶nh : TTXVN §©y lμ thμnh phÇn kinh tÕ cã tiÒm n¨ng to lín vÒ vèn, c«ng nghÖ, kh¶ n¨ng tæ chøc qu¶n lÝ, nªn cã nh÷ng ®ãng gãp kh«ng nhá cho

c«ng cuéc x©y dùng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n−íc. H¬n n÷a, ph¸t triÓn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc cßn lμ gi¶i ph¸p ®Ó n©ng cao søc c¹nh tranh vμ kinh doanh cã hiÖu qu¶ cña c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay. Do vËy, ph¸t triÓn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc lμ ®ßi hái kh¸ch quan, gi÷ vai trß lμ h×nh thøc kinh tÕ trung gian, h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, lμ "cÇu nèi" ®−a s¶n xuÊt nhá l¹c hËu lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa ë n−íc ta.

 Kinh tÕ cã vèn ®Çu t− n−íc ngoμi lμ thμnh phÇn kinh tÕ dùa trªn h×nh thøc së h÷u vèn cña n−íc ngoμi. §©y lμ thμnh phÇn kinh tÕ cã quy m« vèn lín, cã tr×nh ®é qu¶n lÝ hiÖn ®¹i vμ tr×nh ®é c«ng nghÖ cao, ®a d¹ng vÒ ®èi t¸c cho phÐp thu hót nhiÒu vèn ®Çu t− n−íc ngoμi vμo n−íc ta. Thμnh phÇn kinh tÕ nμy ph¸t triÓn theo h−íng : s¶n xuÊt, kinh doanh ®Ó xuÊt khÈu, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ  x· héi g¾n víi thu hót c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, t¹o thªm viÖc lμm. Do vËy, cÇn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi, c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh tÕ vμ ph¸p lÝ ®Ó ph¸t triÓn réng r·i c¸c ®èi t¸c, thu hót nhiÒu vèn ®Çu t−, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ n−íc ta t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn.

Tãm l¹i, çc thμnh phÇn kinh tÕ võa hîp t¸c võa c¹nh tranh víi nhau lμ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Chóng gãp phÇn gi¶i phãng lùc l−îng s¶n xuÊt, thu hót vμ sö dông cã hiÖu qu¶ çc nguån lùc trong n−íc vμ ngoμi n−íc, t¹o nhiÒu vèn, nhiÒu viÖc lμm, thay ®æi bé mÆt cña nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy t¨ng tr−ëng kinh tÕ, thùc hiÖn môc tiªu : d©n giμu, n−íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. ChÝnh v× thÕ, §¶ng vμ Nhμ n−íc ta chñ tr−¬ng thùc hiÖn nhÊt qu¸n vμ l©u dμi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn, ®ång thêi nhÊn m¹nh r»ng : "Çc thμnh phÇn kinh tÕ kinh doanh theo ph¸p luËt ®Òu lμ bé phËn cÊu thμnh quan träng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, cïng ph¸t triÓn l©u dμi, hîp t¸c vμ c¹nh tranh lμnh m¹nh."(1) (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 2930.

c) Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi viÖc thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn Trªn c¬ së nhËn thøc ®−îc sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn, mçi c«ng d©n cã thÓ x¸c ®Þnh tr¸ch nhiÖm cña m×nh qua c¸c viÖc lμm sau ®©y :

 Tin t−ëng, ñng hé vμ chÊp hμnh tèt chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ë n−íc ta.  Tham gia lao ®éng s¶n xuÊt ë gia ®×nh (nÕu gia ®×nh cã ho¹t ®éng trång trät, ch¨n nu«i hoÆc çc h×nh thøc s¶n xuÊt, kinh doanh kh¸c).  VËn ®éng ng−êi th©n trong gia ®×nh ®Çu t− vèn vμ çc nguån lùc kh¸c vμo s¶n xuÊt, kinh doanh.  Tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh trong çc thμnh phÇn kinh tÕ, çc ngμnh, nghÒ vμ mÆt hμng mμ ph¸p luËt kh«ng cÊm. B»ng çch ®ã, gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta hiÖn nay.  Chñ ®éng t×m kiÕm viÖc lμm ë çc ngμnh nghÒ thuéc çc thμnh phÇn kinh tÕ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña b¶n th©n. 2. Vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc T¹i sao Nhµ n−íc l¹i cã vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ ? Vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc nh− thÕ nµo vµ lµm thÕ nµo ®Ó t¨ng c−êng vai trß vµ hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc ?

a) Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i cã vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc Trong lÞch sö h×nh thμnh vμ ph¸t triÓn nhμ n−íc, ë mçi thêi k× kh¸c nhau, vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña nhμ n−íc cã møc ®é kh¸c nhau. Trong giai ®o¹n ®Çu cña kinh tÕ thÞ tr−êng, giai ®o¹n mμ ë ®ã c¬ chÕ vËn hμnh cña nã lμ c¬ chÕ thÞ tr−êng tù ®iÒu chØnh th× ch−a cã sù can thiÖp cña nhμ n−íc. ChØ ®Õn nh÷ng thËp niªn ®Çu thÕ kØ XX, khi kinh tÕ thÞ tr−êng tù do chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn ®¹i, vËn hμnh theo c¬ chÕ thÞ tr−êng cã sù qu¶n lÝ cña nhμ n−íc, th× lóc nμy viÖc qu¶n lÝ kinh tÕ

cña nhμ n−íc ®èi víi nÒn kinh tÕ míi ®Æt ra nh− lμ mét tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng chØ ®èi víi kinh tÕ thÞ tr−êng t− b¶n chñ nghÜa mμ c¶ víi kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Trong chñ nghÜa x· héi, nhμ n−íc víi t− c¸ch lμ ng−êi ®¹i diÖn cho chÕ ®é së h÷u toμn d©n vÒ t− liÖu s¶n xuÊt vμ ®¹i diÖn cho x· héi, thùc hiÖn viÖc ®iÒu tiÕt vμ qu¶n lÝ kinh tÕ, ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ  x· héi ph¸t triÓn æn ®Þnh vμ ®óng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. ë n−íc ta, ®Ó ph¸t huy vai trß tÝch cùc, kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ cña kinh tÕ thÞ tr−êng, Nhμ n−íc kh«ng thÓ kh«ng ®iÒu tiÕt vμ qu¶n lÝ nÒn kinh tÕ. CÇn nhÊn m¹nh r»ng, chØ cã Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa míi cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ vμ triÖt ®Ó nh÷ng h¹n chÕ cña kinh tÕ thÞ tr−êng, ®−a kinh tÕ thÞ tr−êng n−íc ta ph¸t triÓn theo ®óng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa.

b) Néi dung qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa cã vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ chñ yÕu sau ®©y :

 Qu¶n lÝ çc doanh nghiÖp kinh tÕ thuéc thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc. Çc doanh nghiÖp kinh tÕ thuéc thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc dùa trªn h×nh thøc së h÷u nhμ n−íc vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. Víi t− çch lμ ng−êi chñ së h÷u, Nhμ n−íc cã vai trß trùc tiÕp qu¶n lÝ çc doanh nghiÖp nhμ n−íc ®ã, th«ng qua çc h×nh thøc nh− : ®Çu t− 100% hoÆc trªn 50% vèn ®iÒu lÖ ; bæ nhiÖm (hoÆc miÔn nhiÖm) chñ tÞch héi ®ång qu¶n trÞ ; thanh tra vμ kiÓm tra ho¹t ®éng kinh tÕ tμi chÝnh çc doanh nghiÖp nhμ n−íc trong viÖc b¶o toμn vμ ph¸t triÓn vèn, chèng l·ng phÝ, thÊt tho¸t vμ tham nhòng.

 Qu¶n lÝ vμ ®iÒu tiÕt vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng mμ n−íc ta chñ tr−¬ng x©y dùng ph¸t triÓn theo ®óng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa. Vai trß nμy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc ®Þnh h−íng sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ; t¹o m«i tr−êng ph¸p lÝ cho c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo h−íng ph¸t triÓn b×nh ®¼ng, c¹nh tranh lμnh m¹nh, c«ng khai, minh b¹ch, cã trËt tù kØ c−¬ng ; ®iÒu tiÕt

nÒn kinh tÕ theo h−íng gi¶m tèi ®a sù can thiÖp hμnh chÝnh qu¸ nhiÒu vμo ho¹t ®éng cña thÞ tr−êng vμ doanh nghiÖp nh− tr−íc ®©y, ®ång thêi b¶o ®¶m tÝnh bÒn v÷ng c¸c c©n ®èi chung, h¹n chÕ rñi ro vμ t¸c ®éng tiªu cùc cña thÞ tr−êng.

c) T¨ng c−êng vai trß vµ hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc Trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, ®Ó t¨ng c−êng vai trß vμ hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc cÇn thùc hiÖn tèt c¸c gi¶i ph¸p sau ®©y :

 TiÕp tôc ®æi míi çc c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸, ph¸p luËt, chÝnh s¸ch vμ c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ theo h−íng : ®ång bé, t«n träng çc nguyªn t¾c cña thÞ tr−êng, më cöa vμ héi nhËp ; t¹o m«i tr−êng thuËn lîi ®Ó khuyÕn khÝch vμ thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh cña çc doanh nghiÖp thuéc çc thμnh phÇn kinh tÕ ; thóc ®Èy t¨ng tr−ëng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi ; t¨ng c−êng ph¸p luËt, gi÷ v÷ng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa ; ®ång thêi, cã tÝnh ®Õn sù phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, nhÊt lμ khi n−íc ta lμ thμnh viªn cña Tæ chøc Th−¬ng m¹i thÕ giíi.  T¨ng c−êng lùc l−îng vËt chÊt cña Nhμ n−íc ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr−êng. Gi¶i ph¸p nμy ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc t¨ng c−êng lùc l−îng dù tr÷ quèc gia ®èi víi çc vËt t−, hμng ho¸ chiÕn l−îc vμ dù tr÷ s¶n xuÊt, kinh doanh ë çc doanh nghiÖp ; tiÕp tôc ®æi míi kÜ thuËt  c«ng nghÖ vμ tr×nh ®é qu¶n lÝ nh»m t¹o nhiÒu hμng ho¸ cã n¨ng lùc c¹nh tranh cao ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn vμ t¨ng c−êng vai trß nßng cèt cña çc doanh nghiÖp nhμ n−íc ë n−íc ta.

 TiÕp tôc c¶i c¸ch hμnh chÝnh bé m¸y nhμ n−íc, chÕ ®é c«ng chøc theo h−íng c«ng khai, minh b¹ch ; tinh gän, cã n¨ng lùc ; trong s¹ch vμ v÷ng m¹nh.

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. "Trªn c¬ së ba chÕ ®é së h÷u (toμn d©n, tËp thÓ, t− nh©n), h×nh thμnh nhiÒu h×nh thøc së h÷u vμ nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ : kinh tÕ

nhμ n−íc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t− nh©n (ç thÓ, tiÓu chñ, t− b¶n t− (1) nh©n), kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc, kinh tÕ cã vèn ®Çu t− n−íc ngoμi." 2. "Doanh nghiÖp cæ phÇn ngμy cμng ph¸t triÓn, trë thμnh h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ phæ biÕn, thóc ®Èy x· héi ho¸ s¶n xuÊt kinh doanh vμ së h÷u."(2) 3. "Nhμ n−íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa b»ng luËt ph¸p, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, chiÕn l−îc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch vμ çc nguån lùc kinh tÕ, gi÷ v÷ng æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«, t¹o lËp, ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, ®ång bé çc yÕu tè thÞ tr−êng vμ çc lo¹i thÞ tr−êng, c¶i thiÖn m«i tr−êng kinh doanh, n©ng cao søc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ, ®Þnh h−íng ph¸t triÓn, ph¸t huy mÆt tÝch cùc, h¹n chÕ, kh¾c phôc mÆt tr¸i, tiªu cùc cña c¬ chÕ thÞ tr−êng ; ph¸t huy d©n chñ, quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n trong lÜnh vùc kinh tÕ."(3) 4. "Thùc hiÖn tiÕn bé vμ c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng b−íc vμ tõng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ; t¨ng tr−ëng kinh tÕ ®i ®«i víi ph¸t triÓn v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc…, gi¶i quyÕt tèt çc vÊn ®Ò x· héi v× môc tiªu ph¸t triÓn con ng−êi. Thùc hiÖn chÕ ®é ph©n phèi chñ yÕu theo kÕt qu¶ lao ®éng, hiÖu qu¶ kinh tÕ, ®ång thêi theo møc ®ãng gãp vèn cïng çc nguån lùc kh¸c vμ th«ng qua phóc lîi x· héi."(4)

ivC©u hái vμ bμi tËp 1. Tr×nh bμy kh¸i niÖm thμnh phÇn kinh tÕ vμ c¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh thμnh phÇn kinh tÕ ë n−íc ta.

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 83. (2) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 83. (3) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø XI , S®d, tr. 206. (4) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 77  78.

2. Ph©n tÝch tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn ë n−íc ta. 3. Thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc lμ g× ? Ph©n tÝch vai trß cña thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc. Theo em cÇn ph¶i lμm g× ®Ó t¨ng c−êng vai trß cña thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc hiÖn nay ë n−íc ta ? 4. Thμnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ lμ g× ? Vai trß vμ mèi quan hÖ gi÷a nã víi thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta ? 5. Tr×nh bμy kh¸i niÖm, c¬ cÊu vμ vai trß cña thμnh phÇn kinh tÕ t− nh©n ë n−íc ta hiÖn nay. 6. Thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc lμ g× ? Cho vÝ dô. T¹i sao nãi thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc gi÷ vai trß lμ "cÇu nèi" ®Ó ®−a s¶n xuÊt nhá l¹c hËu lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta ? 7. Thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc kh¸c víi thμnh phÇn kinh tÕ t− b¶n nhμ n−íc vÒ : a) H×nh thøc së h÷u. b) Quan hÖ qu¶n lÝ. c) Quan hÖ ph©n phèi. d) TÊt c¶ c¸c ph−¬ng ¸n trªn. H·y chän ph−¬ng ¸n mμ em cho lμ ®óng. V× sao ? 8. Theo em, víi sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn, vÊn ®Ò t×m kiÕm viÖc lμm cã g× kh¸c víi tr−íc ®©y khi nÒn kinh tÕ n−íc ta cßn t×nh tr¹ng bao cÊp ? 9. Ph©n tÝch vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc ë n−íc ta hiÖn nay. 10. T¹i sao ph¶i t¨ng c−êng vai trß vμ n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc ? Theo em, muèn t¨ng c−êng vai trß vμ n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhμ n−íc, cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p nμo ? T¹i sao ? 11. Em cã dù ®Þnh sÏ ho¹t ®éng trong thμnh phÇn kinh tÕ nμo ? T¹i sao l¹i chän thμnh phÇn kinh tÕ ®ã ?

PhÇn hai

c«ng d©n víi c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞx· héi

Bμi 8 Chñ nghÜa X· HéI

iMë ®Çu bμi häc Chñ nghÜa x· héi lμ môc tiªu c¸ch m¹ng mμ §¶ng vμ nh©n d©n ta ®ang ra søc phÊn ®Êu x©y dùng. HiÖn nay, n−íc ta ®ang trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. VËy, chñ nghÜa x· héi lµ g× ? Thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ thÕ nµo ?

Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 HiÓu ®−îc chñ nghÜa x· héi lμ giai ®o¹n ®Çu cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa.  Nªu ®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta.  Nªu ®−îc tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ®i lªn chñ nghÜa x· héi vμ ®Æc ®iÓm cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam.  Ph©n biÖt ®−îc sù kh¸c nhau c¬ b¶n gi÷a chñ nghÜa x· héi víi c¸c x· héi tr−íc ®ã ë ViÖt Nam.  Tin t−ëng vμo th¾ng lîi cña chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta ; cã ý thøc s½n sμng tham gia x©y dùng vμ b¶o vÖ ®Êt n−íc, b¶o vÖ chñ nghÜa x· héi.

iiNéi dung bμi häc 1. Chñ nghÜa x· héi vμ nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam

a) Chñ nghÜa x· héi lµ giai ®o¹n ®Çu cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa B»ng nh÷ng kiÕn thøc lÞch sö, triÕt häc, em h·y cho biÕt :

LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng−êi ®· vµ ®ang tr¶i qua nh÷ng chÕ ®é x· héi nµo ?  Nguyªn nh©n nµo dÉn ®Õn sù thay ®æi chÕ ®é x· héi nµy b»ng chÕ ®é x· héi kh¸c tiÕn bé h¬n ?

LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi cho ®Õn nay ®· vμ ®ang tr¶i qua n¨m chÕ ®é x· héi kh¸c nhau, tõ x· héi cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp lªn x· héi cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cao h¬n vμ tiÕn bé h¬n : x· héi céng s¶n nguyªn thuû, x· héi chiÕm h÷u n« lÖ, x· héi phong kiÕn, x· héi t− b¶n chñ nghÜa, x· héi céng s¶n chñ nghÜa. Nguyªn nh©n s©u xa dÉn ®Õn sù thay ®æi ®ã lμ sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ, trong ®ã sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt lμ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt. Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c  Lª-nin, x· héi céng s¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn qua hai giai ®o¹n c¬ b¶n tõ thÊp lªn cao :

 Giai ®o¹n ®Çu (hay giai ®o¹n thÊp) cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa gäi lμ chñ nghÜa x· héi. Mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng cña giai ®o¹n nμy lμ sù ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc biÖt lμ sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt míi ®¹t tíi giíi h¹n b¶o ®¶m cho x· héi thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi "Lμm theo n¨ng lùc, h−ëng theo lao ®éng".  Giai ®o¹n sau (hay giai ®o¹n cao) cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa gäi lμ chñ nghÜa céng s¶n. ë giai ®o¹n nμy, sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, ®Æc biÖt lμ sù ph¸t triÓn cña lùc l−îng s¶n xuÊt sÏ t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng rÊt cao vμ ngμy cμng t¨ng, c¸c nguån cña c¶i dåi dμo, x· héi cã ®ñ ®iÒu kiÖn vËt chÊt vμ tinh thÇn ®Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c ph©n phèi "Lμm theo n¨ng lùc, h−ëng theo nhu cÇu".

Tãm l¹i, x· héi céng s¶n chñ nghÜa cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©u dμi qua hai giai ®o¹n c¬ b¶n, trong ®ã chñ nghÜa x· héi lμ giai ®o¹n ®Çu cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa.

b) Nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam Theo em, chñ nghÜa x· héi mµ nh©n d©n ta ®ang phÊn ®Êu x©y dùng cã nh÷ng ®Æc tr−ng g× ?

VËn dông s¸ng t¹o vμ ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c  Lª-nin vμo thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam, nhÊt lμ trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta cã nh÷ng ®Æc tr−ng sau :

 Lμ mét x· héi d©n giμu, n−íc m¹nh, d©n chñ, c«ng b»ng, v¨n minh ;  Do nh©n d©n lμm chñ ;  Cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao, dùa trªn lùc l−îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i vμ quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé phï hîp ;  Cã nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc ;  Con ng−êi cã cuéc sèng Êm no, tù do, h¹nh phóc, cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toμn diÖn ;  Çc d©n téc trong céng ®ång ViÖt Nam b×nh ®¼ng, ®oμn kÕt, t«n träng vμ gióp ®ì nhau cïng ph¸t triÓn ;  Cã Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ;  Cã quan hÖ h÷u nghÞ vμ hîp t¸c víi çc n−íc trªn thÕ giíi. Nh÷ng ®Æc tr−ng trªn ®©y cho chóng ta thÊy, chñ nghÜa x· héi mμ §¶ng vμ nh©n d©n ta ®ang x©y dùng lμ mét x· héi ph¸t triÓn −u viÖt h¬n, tèt ®Ñp h¬n çc x· héi tr−íc. 2. Qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta

a) TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam Bμn vÒ chñ nghÜa x· héi, chñ nghÜa M¸c  Lª-nin ®· kh¼ng ®Þnh r»ng : "TÊt c¶ c¸c d©n téc ®Òu sÏ ®i ®Õn chñ nghÜa x· héi, ®ã lμ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái"(1) vμ ®Òu ph¶i tr¶i qua mét thêi k× qu¸ ®é  thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Chñ nghÜa M¸c  Lª-nin cßn kh¼ng ®Þnh cã hai h×nh thøc qu¸ ®é :

Mét lμ, qu¸ ®é trùc tiÕp tõ chñ nghÜa t− b¶n lªn chñ nghÜa x· héi. Hai lμ, qu¸ ®é gi¸n tiÕp tõ x· héi tiÒn t− b¶n lªn chñ nghÜa x· héi, bá qua giai ®o¹n ph¸t triÓn chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. (1) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2006, tËp 30, tr. 160.

N−íc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi theo h×nh thøc qu¸ ®é nµo trªn ®©y ?

Sau khi hoμn thμnh cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ nh©n d©n, §¶ng vμ nh©n d©n ta ®· lùa chän con ®−êng ph¸t triÓn tiÕp theo lμ ®i lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. §©y lμ sù lùa chän ®óng ®¾n cña §¶ng vμ nh©n d©n ta. Bëi v× :

 ChØ cã ®i lªn chñ nghÜa x· héi th× ®Êt n−íc míi thùc sù ®éc lËp.  §i lªn chñ nghÜa x· héi míi xo¸ bá ®−îc ¸p bøc, bãc lét.  §i lªn chñ nghÜa x· héi míi cã cuéc sèng Êm no, tù do vμ h¹nh phóc ; mäi ng−êi míi cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn toμn diÖn. Thùc tiÔn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lμ mÊy chôc n¨m ®æi míi do §¶ng ta l·nh ®¹o ®· chøng minh cho chóng ta thÊy râ nh÷ng ®iÒu ®ã. Em hiÓu thÕ nµo vÒ qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa ?

§¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh : "Con ®−êng ®i lªn cña n−íc ta lμ sù ph¸t triÓn qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, tøc lμ bá qua viÖc x¸c lËp vÞ trÝ thèng trÞ cña quan hÖ s¶n xuÊt vμ kiÕn tróc th−îng tÇng t− b¶n chñ nghÜa, nh−ng tiÕp thu, kÕ thõa nh÷ng thμnh tùu mμ nh©n lo¹i ®· ®¹t ®−îc d−íi chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, ®Æc biÖt vÒ khoa häc vμ c«ng nghÖ, ®Ó ph¸t triÓn nhanh lùc l−îng s¶n xuÊt, x©y dùng nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i".(1) Tõ nh÷ng ®iÒu ph©n tÝch trªn ®©y cho thÊy qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa ë n−íc ta lμ hoμn toμn ®óng ®¾n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn lÞch sö, phï hîp víi nguyÖn väng cña nh©n d©n vμ xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i.

b) §Æc ®iÓm thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta Thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× ? (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 84.

N−íc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét n−íc l¹c hËu vμ kÐm ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ, bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa. Do vËy, ®Æc ®iÓm næi bËt vμ bao trïm cña thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta lμ sù tån t¹i ®an xen lÉn nhau vμ ®Êu tranh víi nhau gi÷a nh÷ng yÕu tè cña x· héi míi  x· héi x· héi chñ nghÜa ®ang ®−îc x©y dùng vμ nh÷ng tμn d− cña x· héi cò trªn c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi. §Æc ®iÓm nμy ®−îc biÓu hiÖn cô thÓ nh− sau :

 Trªn lÜnh vùc chÝnh trÞ : Vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®èi víi toμn x· héi ngμy cμng ®−îc t¨ng c−êng ; Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ngμy cμng ®−îc cñng cè vμ hoμn thiÖn ®Ó trë thμnh Nhμ n−íc thùc sù cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n.

 Trªn lÜnh vùc kinh tÕ : Do lùc l−îng s¶n xuÊt cßn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp, l¹i ch−a ®ång ®Òu, nªn trong thêi k× nμy nÒn kinh tÕ ë n−íc ta lμ nÒn kinh tÕ hμng ho¸ nhiÒu thμnh phÇn, ph¸t triÓn theo ®Þnh h−íng x· héi chñ nghÜa, trong ®ã thμnh phÇn kinh tÕ nhμ n−íc gi÷ vai trß chñ ®¹o.

 Trªn lÜnh vùc t− t−ëng vμ v¨n ho¸ : Cßn tån t¹i nhiÒu lo¹i, nhiÒu khuynh h−íng t− t−ëng, v¨n ho¸ kh¸c nhau. Bªn c¹nh nh÷ng t− t−ëng, v¨n ho¸ x· héi chñ nghÜa, vÉn cßn tån t¹i nh÷ng tμn d− t− t−ëng vμ v¨n ho¸ cña chÕ ®é cò.  Trªn lÜnh vùc x· héi : Do ®Æc ®iÓm kinh tÕ trªn ®©y quy ®Þnh, trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta cßn tån t¹i nhiÒu giai cÊp vμ tÇng líp kh¸c nhau, trong ®ã, giai cÊp c«ng nh©n d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n lμ h¹t nh©n ®oμn kÕt c¸c giai cÊp, tÇng líp trong x· héi ®Ó x©y dùng thμnh c«ng chñ nghÜa x· héi. Do cßn tån t¹i nhiÒu thμnh phÇn kinh tÕ, nªn trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi vÉn cßn sù chªnh lÖch vÒ ®êi sèng cña nh©n d©n gi÷a c¸c vïng, miÒn cña ®Êt n−íc, vÉn cßn sù kh¸c biÖt gi÷a lao ®éng trÝ ãc vμ lao ®éng ch©n tay. Nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®©y cho chóng ta thÊy thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta lμ mét thêi k×, xÐt trªn mäi ph−¬ng diÖn, cßn tån t¹i nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau, thËm chÝ ®èi lËp nhau, th©m nhËp vμo nhau, ¶nh h−ëng lÉn nhau. Cïng víi nh÷ng b−íc tiÕn trong qu¸ tr×nh

x©y dùng chñ nghÜa x· héi, c¸c thμnh phÇn, nh©n tè mang tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa sÏ ngμy cμng ph¸t triÓn vμ v−¬n lªn gi÷ vÞ trÝ chi phèi trªn mäi lÜnh vùc ®Ó ®¶m b¶o cho chñ nghÜa x· héi ®−îc x©y dùng thμnh c«ng ë n−íc ta.

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. V.I. Lª-nin viÕt : "Víi sù gióp ®ì cña giai cÊp v« s¶n çc n−íc tiªn tiÕn, çc n−íc l¹c hËu cã thÓ tiÕn tíi chÕ ®é X«-viÕt, vμ qua nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh, tiÕn tíi chñ nghÜa céng s¶n, kh«ng ph¶i tr¶i qua giai ®o¹n ph¸t triÓn t− b¶n chñ nghÜa."(1) 2. V.I. Lª-nin viÕt : "TÊt c¶ çc d©n téc ®Òu sÏ ®i ®Õn chñ nghÜa x· héi, ®ã lμ ®iÒu kh«ng tr¸nh khái, nh−ng çc d©n téc tiÕn tíi chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i mét çch hoμn toμn gièng nhau ; mçi d©n téc sÏ ®−a ®Æc ®iÓm cña m×nh vμo h×nh thøc nμy hay h×nh thøc kh¸c cña chÕ ®é d©n chñ, vμo lo¹i nμy hay lo¹i kh¸c cña chuyªn chÝnh v« s¶n, vμo nhÞp ®é nμy hay nhÞp ®é kh¸c cña viÖc c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa ®èi víi çc (2) mÆt kh¸c nhau cña ®êi sèng x· héi." 3. "Lμm t− s¶n d©n quyÒn çch m¹ng vμ thæ ®Þa çch m¹ng ®Ó ®i tíi x· héi céng s¶n."(3) 4. "ChØ ë trong chÕ ®é x· héi chñ nghÜa th× mçi ng−êi míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó c¶i thiÖn ®êi sèng riªng cña m×nh, ph¸t huy tÝnh çch riªng vμ së tr−êng riªng cña m×nh."(4) 5. "X©y dùng chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa, t¹o ra sù biÕn ®æi vÒ chÊt cña x· héi trªn tÊt c¶ çc lÜnh vùc lμ sù nghiÖp rÊt khã kh¨n, phøc t¹p, cho nªn ph¶i tr¶i qua mét thêi k× qu¸ ®é l©u dμi víi

nhiÒu chÆng ®−êng, nhiÒu h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ, x· héi cã tÝnh chÊt qu¸ ®é. Trong c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi diÔn ra sù ®an xen vμ

®Êu tranh gi÷a c¸i míi vμ c¸i cò."(5)

(1) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 41, tr. 295. (2) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 30, tr. 160. (3) Hå ChÝ Minh : Toμn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hμ Néi, 2000, tËp 3, tr. 1. (4) Hå ChÝ Minh : Toμn tËp, S®d, 2000, tËp 9, tr. 291. (5) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 85.

ivC©u hái vμ bμi tËp 1. Hai giai ®o¹n ph¸t triÓn cña x· héi céng s¶n chñ nghÜa cã g× kh¸c nhau ? V× sao cã sù kh¸c nhau ®ã ? 2. H·y nªu nh÷ng ®Æc tr−ng c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi ë n−íc ta. Theo em, ®Æc tr−ng nμo ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt trong thùc tiÔn cuéc sèng hiÖn nay ë n−íc ta ? 3. T¹i sao nãi, n−íc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lμ tÊt yÕu kh¸ch quan ? 4. Em hiÓu thÕ nμo lμ "qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi bá qua chÕ ®é t− b¶n chñ nghÜa" ? 5. Theo em, chÕ ®é x· héi chñ nghÜa −u viÖt h¬n so víi c¸c chÕ ®é x· héi tr−íc ®©y ë n−íc ta ë ®iÓm nμo ? 6. Em h·y nªu mét vμi biÓu hiÖn vÒ nh÷ng tμn d− cña x· héi cò cÇn ph¶i ®Êu tranh kh¾c phôc ë n−íc ta hiÖn nay (hay ë ®Þa ph−¬ng m×nh). Lμ häc sinh phæ th«ng, em cã thÓ lμm g× ®Ó kh¾c phôc nh÷ng tμn d− ®ã ?

Bμi 9 Nhμ n−íc X· HéI CHñ NGHÜA

imë ®Çu bμi häc Cho ®Õn nay, trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi ®· tån t¹i bèn kiÓu nhμ n−íc : nhμ n−íc chiÕm h÷u n« lÖ, nhμ n−íc phong kiÕn, nhμ n−íc t− s¶n, nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa. Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa lμ nhμ n−íc kiÓu míi, kh¸c vÒ chÊt so víi c¸c kiÓu nhμ n−íc tr−íc ®ã. VËy, nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa lµ g× ? B¶n chÊt cña nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa cã g× kh¸c víi c¸c nhµ n−íc tr−íc ®ã ?

Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 BiÕt ®−îc nguån gèc, b¶n chÊt cña nhμ n−íc.  Nªu ®−îc thÕ nμo lμ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ; b¶n chÊt, chøc n¨ng vμ vai trß cña Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam.  HiÓu ®−îc tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n trong viÖc tham gia x©y dùng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa.  BiÕt tham gia x©y dùng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa phï hîp víi løa tuæi vμ ®iÒu kiÖn cña b¶n th©n.  Tin t−ëng, t«n träng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam.

iiNéi dung bμi häc 1. Nguån gèc vμ b¶n chÊt cña nhμ n−íc

a) Nguån gèc cña nhµ n−íc Dùa vµo kiÕn thøc lÞch sö, em h·y cho biÕt : Nhµ n−íc xuÊt hiÖn tõ khi nµo ?

LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loμi ng−êi ®· tr¶i qua mét thêi k× ch−a cã nhμ n−íc  ®ã lμ x· héi céng s¶n nguyªn thuû. Trong x· héi nμy, tr×nh ®é cña lùc l−îng s¶n xuÊt cßn rÊt thÊp kÐm, khèi l−îng s¶n phÈm lao ®éng chØ ®ñ duy tr× ë møc nhu cÇu tèi thiÓu cña c¸c thμnh viªn trong x· héi, kh«ng cã s¶n phÈm d− thõa lμm cña riªng, ch−a cã t− h÷u tμi s¶n, ch−a cã sù ph©n chia giai cÊp, ch−a cã bãc lét, do ®ã ch−a cã nhμ n−íc. Vμo thêi k× cuèi cña x· héi céng s¶n nguyªn thuû, lùc l−îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn vμ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®−îc më réng ®· lμm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng lªn, s¶n phÈm lao ®éng lμm ra ngμy cμng nhiÒu h¬n so víi nhu cÇu ë møc cÇn thiÕt cña x· héi, ®· xuÊt hiÖn ®iÒu kiÖn chiÕm ®o¹t cña c¶i d− thõa cña c«ng x· nguyªn thuû lμm tμi s¶n riªng. Nh÷ng ng−êi cã ®Þa vÞ trong c«ng x· nh− tï tr−ëng, thñ lÜnh qu©n sù lîi dông −u thÕ cña m×nh chiÕm ®o¹t tμi s¶n ®ã cña c«ng x·.

Qu¸ tr×nh t− h÷u tμi s¶n diÔn ra, chÕ ®é t− h÷u h×nh thμnh, x· héi ®· ph©n chia thμnh hai giai cÊp ®èi lËp nhau : giai cÊp bãc lét vμ giai cÊp bÞ bãc lét. Do lîi Ých ®èi lËp nhau nªn m©u thuÉn gi÷a giai cÊp bãc lét vμ giai cÊp bÞ bãc lét ngμy cμng trë nªn gay g¾t, kh«ng thÓ ®iÒu hoμ ®−îc. §Ó duy tr× trËt tù vμ qu¶n lÝ mét x· héi ®· cã nh÷ng thay ®æi rÊt c¨n b¶n Êy, ®ßi hái ph¶i cã mét tæ chøc víi quyÒn lùc míi. Tæ chøc ®ã do giai cÊp chiÕm −u thÕ vÒ kinh tÕ lËp ra ®Ó thùc hiÖn sù thèng trÞ giai cÊp, lμm dÞu bít sù xung ®ét gi÷a çc giai cÊp vμ gi÷ cho sù xung ®ét ®ã n»m trong vßng “trËt tù”, b¶o vÖ lîi Ých vμ ®Þa vÞ cña giai cÊp m×nh. Tæ chøc ®ã chÝnh lμ nhμ n−íc (1). Nh− vËy, nhμ n−íc chØ ra ®êi khi xuÊt hiÖn chÕ ®é t− h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt, khi x· héi ph©n ho¸ thμnh çc giai cÊp, m©u thuÉn gi÷a çc giai cÊp ngμy cμng gay g¾t ®Õn møc kh«ng thÓ ®iÒu hoμ ®−îc. V.I. Lª-nin viÕt : "BÊt cø ë ®©u, hÔ lóc nμo vμ chõng nμo, mμ vÒ mÆt kh¸ch quan, nh÷ng m©u thuÉn giai cÊp kh«ng thÓ ®iÒu hoμ ®−îc, th× nhμ n−íc xuÊt hiÖn."(2)

b) B¶n chÊt cña nhµ n−íc Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c  Lª-nin, nhμ n−íc lμ s¶n phÈm cña x· héi cã giai cÊp, do ®ã nhμ n−íc bao giê còng mang b¶n chÊt giai cÊp. B¶n chÊt giai cÊp cña nhμ n−íc ®−îc thÓ hiÖn :

 Nhμ n−íc lμ bé m¸y dïng ®Ó duy tr× sù thèng trÞ cña giai cÊp nμy

®èi víi giai cÊp kh¸c. Trong x· héi cã giai cÊp, sù thèng trÞ giai cÊp, xÐt vÒ mÆt néi dung, thÓ hiÖn ë ba mÆt : kinh tÕ, chÝnh trÞ, t− t−ëng. §Ó thùc hiÖn sù thèng trÞ cña m×nh, giai cÊp thèng trÞ ph¶i tæ chøc vμ sö dông nhμ n−íc ®Ó duy tr× quyÒn lùc kinh tÕ, chÝnh trÞ vμ t− t−ëng cña m×nh ®èi víi toμn x· héi. B»ng nhμ n−íc vμ th«ng qua nhμ n−íc, giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ trë thμnh giai cÊp thèng trÞ vÒ chÝnh trÞ vμ t− t−ëng ; ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ ®−îc thÓ hiÖn thμnh ý chÝ nhμ n−íc, b¾t buéc mäi thμnh viªn trong x· héi ph¶i tu©n theo. (1) Xem C. M¸c vμ Ph. ¡ng-ghen : Toμn tËp, S®d, 1995, tËp 21, tr. 252 – 253. (2) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 33, tr. 9.

 Nhμ n−íc lμ bé m¸y trÊn ¸p ®Æc biÖt cña giai cÊp nμy ®èi víi giai

cÊp kh¸c. BÊt k× nhμ n−íc nμo còng cã nh÷ng lùc l−îng ®Æc biÖt ®−îc vò trang nh− qu©n ®éi, c¶nh s¸t v.v... §Ó b¶o vÖ ®Þa vÞ thèng trÞ vμ lîi Ých cña m×nh, giai cÊp thèng trÞ sö dông nh÷ng lùc l−îng ®Æc biÖt ®ã ®μn ¸p sù ph¶n kh¸ng cña c¸c giai cÊp bÞ thèng trÞ. Nh− vËy, nhμ n−íc mang b¶n chÊt giai cÊp cña giai cÊp thèng trÞ. 2. Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam

a) ThÕ nµo lµ Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam §Ó hiÓu ®−îc thÕ nμo lμ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, tr−íc hÕt ph¶i hiÓu nhμ n−íc ph¸p quyÒn lμ g×. Nhμ n−íc ph¸p quyÒn lμ nhμ n−íc qu¶n lÝ mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi b»ng ph¸p luËt ; mäi ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nhμ n−íc, tæ chøc x· héi vμ mäi c«ng d©n ®Òu ®−îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph¸p luËt. Tõ quan niÖm trªn ®©y, chóng ta hiÓu :

Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lμ Nhμ n−íc cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n, qu¶n lÝ mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi b»ng ph¸p luËt, do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o.

b) B¶n chÊt cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Nhμ n−íc ta lμ nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa, thμnh qu¶ c¸ch m¹ng cña quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng do giai cÊp c«ng nh©n th«ng qua chÝnh ®¶ng cña m×nh lμ §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o. V× vËy, Nhμ n−íc ta mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n. Theo em, b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña Nhµ n−íc ta ®−îc thÓ hiÖn nh− thÕ nµo ?

B¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña Nhμ n−íc ta ®−îc thÓ hiÖn tËp trung nhÊt ë sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ®èi víi nhμ n−íc. D−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, toμn bé ho¹t ®éng cña Nhμ n−íc tõ ph¸p luËt, c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®Õn nh÷ng nguyªn t¾c tæ chøc vμ ho¹t ®éng cña Nhμ

n−íc ®Òu thÓ hiÖn quan ®iÓm cña giai cÊp c«ng nh©n, nh»m thùc hiÖn lîi Ých, ý chÝ vμ nguyÖn väng cña giai cÊp c«ng nh©n, cña nh©n d©n lao ®éng vμ cña c¶ d©n téc. Nh− vËy, b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña Nhμ n−íc ta bao hμm c¶ tÝnh nh©n d©n vμ tÝnh d©n téc s©u s¾c.

 TÝnh nh©n d©n cña Nhμ n−íc ta thÓ hiÖn : Nhμ n−íc ta lμ Nhμ n−íc cña d©n, v× d©n, do nh©n d©n lËp nªn vμ nh©n d©n tham gia qu¶n lÝ ; Nhμ n−íc thÓ hiÖn ý chÝ, lîi Ých vμ nguyÖn väng cña nh©n d©n, lμ c«ng cô chñ yÕu ®Ó nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña m×nh.  TÝnh d©n téc cña Nhμ n−íc ta ®−îc thÓ hiÖn : Trong tæ chøc vμ thùc hiÖn, Nhμ n−íc ta kÕ thõa vμ ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng, b¶n s¾c tèt ®Ñp cña d©n téc ; Nhμ n−íc cã chÝnh s¸ch d©n téc ®óng ®¾n, ch¨m lo lîi Ých mäi mÆt cho c¸c d©n téc trong céng ®ång d©n téc ViÖt Nam vμ thùc hiÖn ®¹i ®oμn kÕt d©n téc, coi ®oμn kÕt d©n téc, ®oμn kÕt toμn d©n lμ ®−êng lèi chiÕn l−îc vμ ®éng lùc to lín ®Ó x©y dùng vμ b¶o vÖ Tæ quèc.

c) Chøc n¨ng cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Nhμ n−íc cã nhiÒu chøc n¨ng kh¸c nhau, bëi v× ho¹t ®éng cña nhμ n−íc rÊt ®a d¹ng vμ phøc t¹p. Trong ph¹m vi bμi häc nμy, chóng ta ®Ò cËp ®Õn hai chøc n¨ng c¬ b¶n cña Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam.

Mét lμ, chøc n¨ng b¶o ®¶m an ninh chÝnh trÞ vμ trËt tù, an toμn x· héi. §Ó x©y dùng vμ ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi cña ®Êt n−íc, Nhμ n−íc ta sö dông toμn bé søc m¹nh cña m×nh ®Ó phßng ngõa, ng¨n chÆn mäi ©m m−u g©y rèi, ph¸ ho¹i, b¹o lo¹n, x©m h¹i ®Õn nÒn an ninh quèc gia, ®Õn sù æn ®Þnh chÝnh trÞ trong n−íc, b¶o ®¶m gi÷ v÷ng an ninh chÝnh trÞ, an toμn x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn hoμ b×nh, æn ®Þnh cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi trªn ®Êt n−íc ta.

Hai lμ, chøc n¨ng tæ chøc vμ x©y dùng, b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quyÒn tù do, d©n chñ vμ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. §©y lμ mét chøc n¨ng tæng hîp bao gåm c¸c néi dung c¬ b¶n sau :

 Tæ chøc x©y dùng vμ qu¶n lÝ nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. 77

Tæ chøc x©y dùng vμ qu¶n lÝ v¨n ho¸, gi¸o dôc, khoa häc.  Tæ chøc x©y dùng vμ b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi.  X©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt ®Ó b¶o ®¶m thùc hiÖn c¸c quyÒn tù do, d©n chñ vμ lîi Ých hîp ph¸p cña c«ng d©n. Hai chøc n¨ng c¬ b¶n trªn ®©y cña Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã mèi quan hÖ h÷u c¬ vμ thèng nhÊt víi nhau, trong ®ã chøc n¨ng tæ chøc vμ x©y dùng lμ c¨n b¶n nhÊt vμ gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Bëi v×, víi nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa, chøc n¨ng ®¶m b¶o an ninh chÝnh trÞ vμ trËt tù an toμn x· héi "míi chØ lμ nh÷ng c«ng viÖc quÐt dän tr−íc khi x©y dùng, chø ch−a ph¶i lμ ®Ých th©n viÖc x©y dùng"(1) nh− Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh.

d) Vai trß cña Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam trong hÖ thèng chÝnh trÞ §Ó hiÓu ®−îc vÊn ®Ò nμy, tr−íc hÕt chóng ta cÇn hiÓu hÖ thèng chÝnh trÞ lμ g×. HÖ thèng chÝnh trÞ lμ tËp hîp çc thiÕt chÕ chÝnh trÞ, bao gåm nhμ n−íc, çc ®¶ng ph¸i chÝnh trÞ, çc tæ chøc chÝnh trÞ  x· héi cã quan hÖ g¾n bã h÷u c¬ vμ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau nh»m thùc hiÖn quyÒn lùc chÝnh trÞ cña giai cÊp cÇm quyÒn. HÖ thèng chÝnh trÞ x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta hiÖn nay bao gåm : §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam, Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, MÆt trËn Tæ quèc ViÖt Nam vμ çc tæ chøc chÝnh trÞ  x· héi kh¸c nh− : Tæng Liªn ®oμn Lao ®éng ViÖt Nam, §oμn thanh niªn Céng s¶n Hå ChÝ Minh, Héi Liªn hiÖp Phô n÷ ViÖt Nam, Héi N«ng d©n ViÖt Nam... Lμ mét yÕu tè cÊu thμnh cña hÖ thèng chÝnh trÞ, Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã nh÷ng vai trß sau :

 ThÓ chÕ ho¸ vμ tæ chøc thùc hiÖn ®−êng lèi chÝnh trÞ cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ; thÓ chÕ ho¸ vμ thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n.  Tæ chøc x©y dùng x· héi míi  x· héi x· héi chñ nghÜa. (1) Xem V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 39, tr. 27.

 Lμ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó §¶ng thùc hiÖn vai trß cña m×nh ®èi víi toμn x· héi.  Lμ c«ng cô chñ yÕu cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi vμ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa. 3. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n trong viÖc tham gia x©y dùng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Nhμ n−íc ta lμ Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña nh©n d©n, v× vËy, mäi c«ng d©n ®Òu ph¶i cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc tham gia x©y dùng vμ b¶o vÖ Nhμ n−íc. Cô thÓ lμ :

 G−¬ng mÉu thùc hiÖn vμ tuyªn truyÒn, vËn ®éng mäi ng−êi thùc hiÖn tèt ®−êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng, ph¸p luËt cña Nhμ n−íc.  TÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng : x©y dùng, cñng cè, b¶o vÖ chÝnh quyÒn ; gi÷ g×n trËt tù, an toμn x· héi.  Phª ph¸n, ®Êu tranh víi nh÷ng hμnh vi vi ph¹m ph¸p luËt.  Th−êng xuyªn nªu cao tinh thÇn c¶nh gi¸c tr−íc nh÷ng ©m m−u, thñ ®o¹n chèng ph¸ cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch. Lµ c«ng d©n trÎ tuæi ®ang ngåi trªn ghÕ nhµ tr−êng, em thÊy m×nh cã tr¸ch nhiÖm g× trong viÖc tham gia x©y dùng Nhµ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ?

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. §iÒu 2 HiÕn ph¸p n−íc Céng hoμ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam

n¨m 2013 1. Nhμ n−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lμ nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa cña Nh©n d©n, do Nh©n d©n, v× Nh©n d©n. 2. N−íc Céng hßa x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam do Nh©n d©n lμm chñ ; tÊt c¶ quyÒn lùc nhμ n−íc thuéc vÒ Nh©n d©n mμ nÒn t¶ng lμ liªn minh gi÷a giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng d©n vμ ®éi ngò trÝ thøc. 3. QuyÒn lùc nhμ n−íc lμ thèng nhÊt, cã sù ph©n c«ng, phèi hîp, kiÓm so¸t gi÷a c¸c c¬ quan nhμ n−íc trong viÖc thùc hiÖn c¸c quyÒn lËp ph¸p, hμnh ph¸p, t− ph¸p.

2. V.I. Lª-nin : "Chuyªn chÝnh v« s¶n... kh«ng ph¶i chØ lμ b¹o lùc ®èi víi bän bãc lét, vμ còng kh«ng ph¶i chñ yÕu lμ b¹o lùc. C¬ së kinh tÕ cña b¹o lùc c¸ch m¹ng ®ã, c¸i b¶o ®¶m søc sèng vμ th¾ng lîi cña nã chÝnh lμ viÖc giai cÊp v« s¶n ®−a ra ®−îc vμ thùc hiÖn ®−îc kiÓu tæ chøc lao ®éng x· héi cao h¬n so víi chñ nghÜa t− b¶n. §Êy lμ thùc chÊt cña vÊn ®Ò. §Êy lμ nguån søc m¹nh, lμ ®iÒu b¶o ®¶m cho th¾ng lîi hoμn toμn vμ tÊt nhiªn cña chñ nghÜa céng s¶n."(1)

ivC©u hái vμ Bμi tËp 1. Trong lÞch sö x· héi loμi ng−êi, nhμ n−íc xuÊt hiÖn tõ khi nμo ? T¹i sao khi ®ã nhμ n−íc xuÊt hiÖn ? 2. Gi¶i thÝch t¹i sao nhμ n−íc mang b¶n chÊt giai cÊp cña giai cÊp thèng trÞ ? Cho vÝ dô minh ho¹. 3. Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lμ g× ? T¹i sao nãi Nhμ n−íc ta mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n, tÝnh nh©n d©n réng r·i vμ tÝnh d©n téc s©u s¾c ? 4. Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam cã nh÷ng chøc n¨ng c¬ b¶n nμo ? Chøc n¨ng nμo lμ c¬ b¶n nhÊt ? T¹i sao ? 5. Vai trß cña Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam trong hÖ thèng chÝnh trÞ ë n−íc ta nh− thÕ nμo ? 6. Mçi c«ng d©n cÇn ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn x©y dùng Nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta ? 7. Em h·y nªu nh÷ng vÝ dô thÓ hiÖn Nhμ n−íc ta lμ Nhμ n−íc cña nh©n d©n, do nh©n d©n vμ v× nh©n d©n. 8. H·y nªu nh÷ng viÖc lμm cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng nh»m ph¸t huy quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n mμ em biÕt. 9. Lμ mét häc sinh, em ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn x©y dùng chÝnh quyÒn v÷ng m¹nh ë ®Þa ph−¬ng m×nh ? (1) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2006, tËp 39, tr. 1516.

Bμi 10 NÒN D¢N CHñ X· HéI CHñ NGHÜA

iMë ®Çu bμi häc D©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ mét trong nh÷ng môc tiªu cña c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa mμ §¶ng, Nhμ n−íc vμ nh©n d©n ta ®ang ra søc x©y dùng. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 Nªu ®−îc b¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa. Nªu ®−îc néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi ë n−íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay.  Nªu ®−îc hai h×nh thøc c¬ b¶n cña d©n chñ lμ d©n chñ trùc tiÕp vμ d©n chñ gi¸n tiÕp (d©n chñ ®¹i diÖn).  BiÕt thùc hiÖn quyÒn lμm chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi phï hîp víi løa tuæi.

iiNéi dung bμi häc 1. B¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa §Ó hiÓu b¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa, tr−íc hÕt cÇn hiÓu d©n chñ lμ g×. D©n chñ lμ quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, lμ quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n trong c¸c lÜnh vùc ®êi sèng x· héi cña ®Êt n−íc ; d©n chñ lμ mét h×nh thøc nhμ n−íc g¾n víi giai cÊp thèng trÞ, do ®ã d©n chñ lu«n mang b¶n chÊt giai cÊp. NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ra ®êi vμ tõng b−íc ph¸t triÓn tõ khi chÝnh quyÒn nhμ n−íc cña giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng

®−îc thμnh lËp. Sù h×nh thμnh nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ®¸nh dÊu b−íc ph¸t triÓn míi vÒ chÊt so víi c¸c nÒn d©n chñ tr−íc ®ã. VÒ b¶n chÊt, nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ nÒn d©n chñ cña qu¶ng ®¹i quÇn chóng nh©n d©n, ®−îc thùc hiÖn chñ yÕu b»ng nhμ n−íc, d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n. B¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ®−îc thÓ hiÖn cô thÓ trªn nh÷ng ph−¬ng diÖn sau :

Mét lμ : NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n. B¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa thÓ hiÖn ë sù l·nh ®¹o cña giai cÊp c«ng nh©n th«ng qua chÝnh ®¶ng cña m×nh lμ §¶ng Céng s¶n nh»m thùc hiÖn quyÒn lùc vμ lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n, cña toμn thÓ nh©n d©n lao ®éng. ChØ cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n, giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng míi cã thÓ tiÕn hμnh cuéc ®Êu tranh cã hiÖu qu¶ chèng l¹i mäi biÓu hiÖn cña chñ nghÜa quan liªu, v« chÝnh phñ, vi ph¹m quyÒn tù do d©n chñ cña nh©n d©n.

Hai lμ : NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa cã c¬ së kinh tÕ lμ chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t− liÖu s¶n xuÊt. NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ®−îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng cña chÕ ®é c«ng h÷u vÒ nh÷ng t− liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu. Trªn c¬ së kinh tÕ ®ã, giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng trë thμnh ng−êi lμm chñ nÒn s¶n xuÊt vμ chi phèi mäi mÆt ho¹t ®éng cña ®êi sèng x· héi. Trong c¸c lÜnh vùc cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa th× thùc hiÖn d©n chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ cã ý nghÜa c¬ b¶n. Bëi v×, chØ khi nμo ng−êi lao ®éng thùc sù lμm chñ vÒ kinh tÕ, khi ®ã hä míi cã d©n chñ thùc sù vμ trë thμnh lùc l−îng quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi.

Ba lμ : NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lÊy hÖ t− t−ëng M¸c Lª-nin lμm nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· héi. NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lÊy hÖ t− t−ëng M¸c Lª-nin  hÖ t− t−ëng cña giai cÊp c«ng nh©n lμm nÒn t¶ng tinh thÇn cho ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn cña toμn x· héi. Trªn c¬ së ®ã, giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng lμm chñ ®êi sèng tinh thÇn cña toμn x· héi.

Bèn lμ : D©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ nÒn d©n chñ cña nh©n d©n lao ®éng. D©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ nÒn d©n chñ réng r·i nhÊt vμ triÖt ®Ó nhÊt trong lÞch sö. Së dÜ nh− vËy, v× trong chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ch¼ng nh÷ng mäi ng−êi d©n ®Òu ®−îc h−ëng quyÒn d©n chñ, mμ nhμ n−íc cßn ch¨m lo n©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ, t¹o ®iÒu kiÖn thùc tÕ cho mäi ng−êi cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn quyÒn d©n chñ cña m×nh. Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa  c¬ quan quyÒn lùc cña nh©n d©n  do nh©n d©n lËp ra, ho¹t ®éng cña nã lμ v× lîi Ých cña toμn thÓ nh©n d©n lao ®éng. Nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa ngay tõ buæi ®Çu h×nh thμnh ®· x¸c ®Þnh quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, ®ã lμ mét trong nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n x©y dùng nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa cña d©n, do d©n vμ v× d©n.

N¨m lμ : D©n chñ x· héi chñ nghÜa g¾n liÒn víi ph¸p luËt, kØ luËt, kØ c−¬ng. D©n chñ x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ thùc hiÖn ®−îc nÕu nh÷ng hμnh vi g©y t¸c h¹i ®Õn quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n kh«ng ®−îc xö lÝ kÞp thêi, ®óng ®¾n. V× vËy, ®Ó cã d©n chñ vμ d©n chñ ®−îc thùc hiÖn th× c¸c quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n ph¶i ®−îc thÓ chÕ ho¸ thμnh HiÕn ph¸p, ph¸p luËt vμ ®−îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng thiÕt chÕ t−¬ng øng cña nhμ n−íc ph¸p quyÒn x· héi chñ nghÜa. 2. X©y dùng nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam NÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa kh«ng thÓ cã ®Çy ®ñ khi giai cÊp c«ng nh©n vμ nh©n d©n lao ®éng võa giμnh ®−îc chÝnh quyÒn mμ ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh h×nh thμnh, ph¸t triÓn vμ tõng b−íc hoμn thiÖn. Qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi vμ bao gåm nh÷ng néi dung c¬ b¶n sau :

a) Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ H·y nªu nh÷ng vÝ dô vÒ d©n chñ trong lÜnh vùc kinh tÕ mµ em biÕt.

Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ x· héi chñ nghÜa trong lÜnh vùc kinh tÕ lμ thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña c«ng d©n ®èi víi t− liÖu

s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã lμm chñ qu¸ tr×nh qu¶n lÝ s¶n xuÊt vμ ph©n phèi s¶n phÈm. BiÓu hiÖn cña quyÒn lμm chñ vÒ kinh tÕ ë n−íc ta hiÖn nay lμ chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thμnh phÇn. Mäi c«ng d©n còng nh− c¸c thμnh phÇn kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng vμ tù do kinh doanh trong khu«n khæ ph¸p luËt, lμm chñ trùc tiÕp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh, ph©n phèi s¶n phÈm cña m×nh vμ lμm nghÜa vô ®èi víi nhμ n−íc. Tuy nhiªn, quyÒn d©n chñ cña c«ng d©n kh«ng cã nghÜa lμ c«ng d©n chØ ®−îc h−ëng quyÒn mμ cßn ph¶i lμm trßn nghÜa vô ®èi víi nhμ n−íc vμ x· héi. Trong lÜnh vùc kinh tÕ, cïng víi quyÒn tù do kinh doanh, c«ng d©n cßn cã nghÜa vô ®ãng thuÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt,... Lμm chñ trªn lÜnh vùc kinh tÕ lμ c¬ së cñng cè quyÒn lμm chñ cña nh©n d©n trªn mäi lÜnh vùc, kÓ c¶ lÜnh vùc chÝnh trÞ.

b) Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ H·y nªu nh÷ng vÝ dô vÒ biÓu hiÖn cña d©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ mµ em biÕt.

Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ x· héi chñ nghÜa trong lÜnh vùc chÝnh trÞ lμ mäi quyÒn lùc thuéc vÒ nh©n d©n, tr−íc hÕt lμ nh©n d©n lao ®éng. D©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë nh÷ng quyÒn sau ®©y cña c«ng d©n :

 QuyÒn bÇu cö vμ øng cö vμo çc c¬ quan quyÒn lùc nhμ n−íc, çc tæ chøc chÝnh trÞ – x· héi ;  QuyÒn tham gia qu¶n lÝ nhμ n−íc vμ x· héi, tham gia th¶o luËn çc vÊn ®Ò chung cña Nhμ n−íc vμ ®Þa ph−¬ng ;  QuyÒn kiÕn nghÞ víi çc c¬ quan nhμ n−íc, biÓu quyÕt khi Nhμ n−íc tæ chøc tr−ng cÇu ý d©n ;  QuyÒn ®−îc th«ng tin, tù do ng«n luËn, tù do b¸o chÝ. Ngoμi ra, d©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ cßn ®−îc thÓ hiÖn ë quyÒn gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña çc c¬ quan nhμ n−íc, quyÒn khiÕu n¹i, tè ço... cña c«ng d©n.

Khi thùc hiÖn quyÒn d©n chñ trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, cïng víi c¸c quyÒn ®−îc h−ëng, c«ng d©n cã nghÜa vô b¶o vÖ Tæ quèc, tham gia b¶o vÖ an ninh quèc gia, gi÷ g×n trËt tù, an toμn x· héi.

c) Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ Em h·y nªu mét vµi biÓu hiÖn vÒ quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n trong lÜnh vùc v¨n ho¸.

D©n chñ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ lμ thùc hiÖn nh÷ng quyÒn lμm chñ cña c«ng d©n trong lÜnh vùc v¨n ho¸. D©n chñ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë nh÷ng quyÒn sau ®©y cña c«ng d©n :

 QuyÒn ®−îc tham gia vμo ®êi sèng v¨n ho¸ ; QuyÒn ®−îc h−ëng c¸c lîi Ých tõ s¸ng t¹o v¨n ho¸, nghÖ thuËt cña chÝnh m×nh ; QuyÒn s¸ng t¸c, phª b×nh v¨n häc, nghÖ thuËt. D©n chñ trong lÜnh vùc v¨n ho¸ cßn ®−îc thÓ hiÖn ë viÖc gi¶i phãng con ng−êi khái nh÷ng thiªn kiÕn l¹c hËu, lo¹i bá mäi sù ¸p bøc vÒ tinh thÇn vμ ®−a v¨n ho¸ ®Õn cho mäi ng−êi. §ång thêi víi viÖc h−ëng quyÒn, c«ng d©n cã nghÜa vô t«n träng, gi÷ g×n vμ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc.

d) Néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong lÜnh vùc x· héi Theo em, nh÷ng quyÒn nµo thuéc vÒ quyÒn d©n chñ cña nh©n d©n trong lÜnh vùc x· héi ?

D©n chñ trong lÜnh vùc x· héi ®−îc thÓ hiÖn tr−íc hÕt ë viÖc ®¶m b¶o nh÷ng quyÒn sau ®©y cña c«ng d©n :

 QuyÒn lao ®éng ;  QuyÒn b×nh ®¼ng nam n÷ ;  QuyÒn ®−îc h−ëng an toμn x· héi vμ b¶o hiÓm x· héi ; QuyÒn ®−îc h−ëng chÕ ®é b¶o vÖ søc khoÎ ; 85

 QuyÒn ®−îc b¶o ®¶m vÒ mÆt vËt chÊt vμ tinh thÇn khi kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng ;  QuyÒn b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô vμ quyÒn lîi, vÒ cèng hiÕn vμ h−ëng thô cña çc thμnh viªn trong x· héi. Bªn c¹nh çc quyÒn cña m×nh, c«ng d©n cã nghÜa vô tham gia vμo çc phong trμo x· héi ë ®Þa ph−¬ng, c¬ quan, tr−êng häc... Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa nªu trªn cμng cho chóng ta thÊy râ b¶n chÊt nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa ë n−íc ta. §Ó quyÒn lùc hoμn toμn thuéc vÒ nh©n d©n, §¶ng vμ Nhμ n−íc ta rÊt quan t©m ®Õn çc yªu cÇu sau ®©y : + Hoμn thiÖn nhμ n−íc x· héi chñ nghÜa, tr−íc hÕt lμ hoμn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, t¨ng c−êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa. + Hoμn thiÖn c¬ chÕ ®¶m b¶o cho nh©n d©n thËt sù tham gia vμo qu¸ tr×nh qu¶n lÝ nhμ n−íc nh− bÇu cö, øng cö vμo çc c¬ quan quyÒn lùc nhμ n−íc vμ çc tæ chøc chÝnh trÞ  x· héi. + §μo t¹o, båi d−ìng, bè trÝ ®éi ngò çn bé, c«ng chøc nhμ n−íc cã phÈm chÊt ®¹o ®øc, cã chuyªn m«n nghiÖp vô giái..., t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lμm chñ cña m×nh. + Cã c¬ chÕ vμ biÖn ph¸p kiÓm so¸t, ng¨n ngõa vμ trõng trÞ tÖ quan liªu, tham nhòng, léng quyÒn, v« tr¸ch nhiÖm, x©m ph¹m quyÒn d©n chñ cña c«ng d©n. + Ng¨n chÆn vμ kh¾c phôc t×nh tr¹ng d©n chñ h×nh thøc, d©n chñ cùc ®oan, ®ång thêi nghiªm trÞ nh÷ng hμnh ®éng lîi dông d©n chñ ®Ó ph¸ ho¹i, g©y rèi. 3. Nh÷ng h×nh thøc c¬ b¶n cña d©n chñ D©n chñ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua hai h×nh thøc c¬ b¶n sau ®©y :

a) D©n chñ trùc tiÕp D©n chñ trùc tiÕp lμ h×nh thøc d©n chñ víi nh÷ng quy chÕ, thiÕt chÕ ®Ó nh©n d©n th¶o luËn, biÓu quyÕt, tham gia trùc tiÕp quyÕt ®Þnh c«ng viÖc cña céng ®ång, cña Nhμ n−íc. 86

§©y lμ h×nh thøc tham gia cña mäi c«ng d©n mét çch b×nh ®¼ng (kh«ng ph©n biÖt giíi tÝnh, ®Þa vÞ x· héi, t«n gi¸o...) vμ trùc tiÕp vμo çc quyÕt ®Þnh trong çc lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi... theo biÓu quyÕt ®a sè. D©n chñ trùc tiÕp lμ sù thÓ hiÖn mét çch trùc tiÕp ý chÝ cña chñ thÓ quyÒn lùc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng nhÊt. VÝ dô :

TÊt c¶ c«ng d©n trùc tiÕp tham gia bÇu tr−ëng th«n, tr−ëng Êp, tæ tr−ëng d©n phè. Héi nghÞ toµn d©n quyÕt ®Þnh tu bæ ®−êng s¸, nhµ v¨n ho¸ th«n... Nh÷ng h×nh thøc phæ biÕn nhÊt cña d©n chñ trùc tiÕp ngμy nay lμ :

 Tr−ng cÇu ý d©n (trong ph¹m vi toμn quèc).  Thùc hiÖn s¸ng kiÕn ph¸p luËt (nh©n d©n ®−îc tham gia x©y dùng, söa ®æi, bæ sung çc ®¹o luËt).  D©n chñ trùc tiÕp cßn lμ viÖc lμm chñ trùc tiÕp b»ng çc h×nh thøc nh©n d©n tù qu¶n, x©y dùng vμ thùc hiÖn çc quy −íc, h−¬ng −íc phï hîp víi ph¸p luËt.

b) D©n chñ gi¸n tiÕp (d©n chñ ®¹i diÖn) D©n chñ gi¸n tiÕp lμ h×nh thøc d©n chñ th«ng qua nh÷ng quy chÕ, thiÕt chÕ ®Ó nh©n d©n bÇu ra nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn thay mÆt m×nh quyÕt ®Þnh çc c«ng viÖc chung cña céng ®ång, cña Nhμ n−íc. Nãi çch kh¸c, d©n chñ gi¸n tiÕp lμ h×nh thøc nh©n d©n thÓ hiÖn quyÒn lμm chñ cña m×nh, tham gia qu¶n lÝ nhμ n−íc vμ x· héi th«ng qua ho¹t ®éng cña nh÷ng ng−êi ®¹i diÖn, c¬ quan ®¹i diÖn cña m×nh ë çc cÊp chÝnh quyÒn còng nh− ë MÆt trËn Tæ quèc vμ çc ®oμn thÓ nh©n d©n.

Nh©n d©n thÞ trÊn MÌo V¹c, Hµ Giang tham gia bá phiÕu bÇu ®¹i biÓu Quèc héi kho¸ XI ¶nh : TTXVN VÝ dô :

Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ, ®¹i biÓu Quèc héi lµ ng−êi ®¹i diÖn cho nh©n d©n (chia theo tØnh, thµnh phè hoÆc lÜnh vùc s¶n xuÊt, qu¶n lÝ...), ®−îc sù uû th¸c cña nh©n d©n, thay mÆt nh©n d©n tham gia x©y dùng c¸c ®¹o luËt ®Ó qu¶n lÝ x· héi.  Quèc héi vµ Héi ®ång nh©n d©n c¸c cÊp lµ h×nh thøc chñ yÕu cña chÕ ®é d©n chñ ®¹i diÖn. Em h·y nªu vÝ dô vÒ nh÷ng h×nh thøc d©n chñ gi¸n tiÕp mµ em biÕt.

D©n chñ gi¸n tiÕp lμ h×nh thøc hiÖn thùc ho¸ quyÒn lμm chñ cña ng−êi d©n. C¬ cÊu tæ chøc cña h×nh thøc d©n chñ gi¸n tiÕp cho phÐp bao qu¸t toμn bé l·nh thæ tõ ®Þa ph−¬ng ®Õn trung −¬ng, cho phÐp ng−êi d©n lμm chñ trªn mäi lÜnh vùc cña cuéc sèng. D©n chñ trùc tiÕp vμ d©n chñ gi¸n tiÕp ®Òu lμ h×nh thøc cña chÕ ®é d©n chñ vμ cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. D©n chñ trùc tiÕp mang tÝnh quÇn chóng réng r·i nh−ng l¹i phô thuéc vμo tr×nh ®é nhËn thøc cña

ng−êi d©n. H¹n chÕ cña d©n chñ gi¸n tiÕp lμ nguyÖn väng cña c«ng d©n kh«ng ®−îc ph¶n ¸nh trùc tiÕp, mμ ph¶i th«ng qua ng−êi ®¹i diÖn cña m×nh, nhiÒu khi phô thuéc vμo kh¶ n¨ng cña ng−êi ®¹i diÖn. V× vËy, cÇn ph¶i kÕt hîp sö dông tèt c¶ hai h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp vμ d©n chñ gi¸n tiÕp ®Ó ph¸t huy tèi ®a hiÖu qu¶ cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa.

iiiT− liÖu tham kh¶o 1. Bμn vÒ chÕ ®é d©n chñ t− s¶n, V.I. Lª-nin viÕt : "ChÕ ®é d©n chñ Êy bao giê còng bÞ bã trong khu«n khæ chËt hÑp cña sù bãc lét t− b¶n chñ nghÜa vμ do ®ã, thùc ra, nã lu«n lu«n lμ mét chÕ ®é d©n chñ ®èi víi mét thiÓu sè, vÉn chØ lμ mét chÕ ®é d©n chñ ®èi víi riªng nh÷ng giai (1) cÊp cã cña, ®èi víi riªng bän giμu cã mμ th«i." 2. Bμn vÒ con ®−êng biÖn chøng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn d©n chñ, V.I. Lª-nin viÕt : "Tõ chuyªn chÕ ®Õn d©n chñ t− s¶n ; tõ d©n chñ t− s¶n ®Õn d©n chñ v« s¶n ; tõ d©n chñ v« s¶n ®Õn kh«ng cßn d©n chñ n÷a."(2) 3. Hå ChÝ Minh : "N−íc ta lμ n−íc d©n chñ, nghÜa lμ n−íc nhμ do nh©n d©n lμm chñ. Nh©n d©n cã quyÒn lîi lμm chñ, th× ph¶i cã nghÜa vô lμm trßn bæn phËn c«ng d©n, gi÷ v÷ng ®¹o ®øc c«ng d©n, tøc lμ :

 Tu©n theo ph¸p luËt Nhμ n−íc.  Tu©n theo kØ luËt lao ®éng.  Gi÷ g×n trËt tù chung.  §ãng gãp (nép thuÕ) ®óng k×, ®óng sè ®Ó x©y dùng lîi Ých chung.  H¨ng h¸i tham gia c«ng viÖc chung.  B¶o vÖ tμi s¶n c«ng céng.  B¶o vÖ Tæ quèc".(3) Hå ChÝ Minh : N−íc ta lμ n−íc d©n chñ(4) Bao nhiªu lîi Ých ®Òu v× d©n. Bao nhiªu quyÒn h¹n ®Òu cña d©n. (1) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2005, tËp 33, tr. 106  107. (2) V.I. Lª-nin : Toμn tËp, S®d, 2005, tËp 33, tr. 206. (3) Hå ChÝ Minh : Toμn tËp, S®d, 2000, tËp 7, tr. 452. (4) Hå ChÝ Minh : Toμn tËp, S®d, 2000, tËp 5, tr. 698.

C«ng viÖc ®æi míi, x©y dùng lμ tr¸ch nhiÖm cña d©n. Sù nghiÖp kh¸ng chiÕn, kiÕn quèc lμ c«ng viÖc cña d©n. ChÝnh quyÒn tõ x· ®Õn ChÝnh phñ trung −¬ng do d©n cö ra. §oμn thÓ tõ Trung −¬ng ®Õn x· do d©n tæ chøc nªn. Nãi tãm l¹i, quyÒn hμnh vμ lùc l−îng ®Òu ë n¬i d©n.

ivc©u hái vμ Bμi tËp 1. Nh÷ng biÓu hiÖn vÒ mÆt b¶n chÊt cña nÒn d©n chñ x· héi chñ nghÜa lμ g× ? 2. Em h·y nªu nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña d©n chñ trong c¸c lÜnh vùc : kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi. 3. Theo em, d©n chñ vμ tËp trung, d©n chñ vμ tù do, d©n chñ vμ ph¸p luËt cã m©u thuÉn víi nhau kh«ng ? T¹i sao ? 4. Em h·y ph©n biÖt d©n chñ trùc tiÕp vμ d©n chñ gi¸n tiÕp. Cho vÝ dô minh ho¹. 5. H·y nªu nh÷ng vÝ dô thÓ hiÖn d©n chñ vμ thÓ hiÖn kh«ng d©n chñ mμ em biÕt. 6. Lμ mét häc sinh, em ph¶i lμm g× ®Ó gãp phÇn thùc hiÖn nÕp sèng d©n chñ ?

Bμi 11

CHÝNH S¸CH D¢N Sè Vμ gi¶i quyÕt VIÖC LμM

iMë §ÇU BμI HäC VÊn ®Ò d©n sè vμ viÖc lμm lμ mèi quan t©m cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. ë n−íc ta, chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm ®−îc coi lμ

chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n nh»m n©ng cao chÊt l−îng d©n sè, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn, khuyÕn khÝch lμm giμu hîp ph¸p, t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 Nªu ®−îc t×nh h×nh d©n sè, viÖc lμm ; môc tiªu, ph−¬ng h−íng c¬ b¶n thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm ë n−íc ta.  BiÕt tham gia tuyªn truyÒn chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm phï hîp víi kh¶ n¨ng cña b¶n th©n.  BiÕt ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè cña gia ®×nh, céng ®ång d©n c− vμ viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm ë ®Þa ph−¬ng phï hîp víi løa tuæi.  Tin t−ëng, ñng hé chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm cña §¶ng vμ Nhμ n−íc ta.

iiNéI DUNG BμI HäC 1. ChÝnh s¸ch d©n sè Mét quèc gia muèn cã quy m«, c¬ cÊu d©n sè vμ ph©n bè d©n c− hîp lÝ ®Ó ph¸t triÓn nhanh vμ bÒn v÷ng th× ph¶i cã chÝnh s¸ch d©n sè ®óng ®¾n. §¶ng, Nhμ n−íc ta coi chÝnh s¸ch d©n sè lμ mét bé phËn quan träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn ®Êt n−íc, lμ mét yÕu tè c¬ b¶n ®Ó n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña tõng ng−êi, tõng gia ®×nh vμ toμn x· héi ; coi ®Çu t− cho c«ng t¸c d©n sè lμ ®Çu t− cho ph¸t triÓn bÒn v÷ng, mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ  x· héi to lín.

GÇn ®©y, tuy ®· gi¶m ®−îc møc sinh, nhËn thøc vÒ d©n sè  kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh cña ng−êi d©n ®−îc n©ng lªn, nh−ng vÊn ®Ò d©n sè n−íc ta vÉn ®ang ®øng tr−íc nh÷ng th¸ch thøc lín : quy m« d©n sè lín, tèc ®é t¨ng cßn nhanh ; kÕt qu¶ gi¶m sinh ch−a thËt v÷ng ch¾c,

chÊt l−îng d©n sè thÊp, mËt ®é d©n sè cao vμ ph©n bè ch−a hîp lÝ. §©y lμ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n c¶n trë tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi, g©y khã kh¨n lín trong viÖc n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng, gi¶i quyÕt viÖc lμm vμ thu nhËp, lμm c¹n kiÖt tμi nguyªn, « nhiÔm m«i tr−êng.

b) Môc tiªu vµ ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ph¸t triÓn ®Êt n−íc, môc tiªu cña chÝnh s¸ch d©n sè ë n−íc ta lμ : tiÕp tôc gi¶m tèc ®é gia t¨ng d©n sè, sím æn ®Þnh quy m«, c¬ cÊu d©n sè vμ ph©n bè d©n c− hîp lÝ, n©ng cao chÊt l−îng d©n sè nh»m ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho ®Êt n−íc. §Ó n©ng cao chÊt l−îng d©n sè, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vμ ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi, chóng ta cÇn tËp trung vμo nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n sau :

 T¨ng c−êng c«ng t¸c l·nh ®¹o vμ qu¶n lÝ, tæ chøc tèt bé m¸y lμm c«ng t¸c d©n sè tõ Trung −¬ng ®Õn c¬ së, t¨ng c−êng sù phèi hîp gi÷a çc cÊp, çc ngμnh ®èi víi c«ng t¸c d©n sè.  Lμm tèt c«ng t¸c th«ng tin, tuyªn truyÒn, gi¸o dôc víi néi dung thÝch hîp, h×nh thøc ®a d¹ng nh»m phæ biÕn réng r·i çc chñ tr−¬ng, biÖn ph¸p kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh.

 N©ng cao sù hiÓu biÕt cña ng−êi d©n vÒ vai trß cña gia ®×nh, b×nh ®¼ng giíi, søc khoÎ sinh s¶n, nh»m gãp phÇn n©ng cao chÊt l−îng d©n sè vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ, tinh thÇn.

 Nhμ n−íc ®Çu t− ®óng møc, tranh thñ c¸c nguån lùc trong vμ ngoμi n−íc ; thùc hiÖn x· héi ho¸ c«ng t¸c d©n sè, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó mäi gia ®×nh, c¸ nh©n tù nguyÖn, chñ ®éng tham gia c«ng t¸c d©n sè. Thùc hiÖn cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch d©n sè theo nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n trªn, n−íc ta sÏ kh«ng nh÷ng sím gi¶m ®−îc tèc ®é t¨ng d©n sè mμ cßn n©ng cao ®−îc chÊt l−îng d©n sè. 2. ChÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm Gi¶i quyÕt viÖc lμm lμ mét chÝnh s¸ch x· héi c¬ b¶n, lμ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó ph¸t huy nh©n tè con ng−êi, æn ®Þnh vμ ph¸t triÓn kinh tÕ, lμm lμnh m¹nh x· héi, ®¸p øng nguyÖn väng chÝnh ®¸ng vμ yªu cÇu cña nh©n d©n, khuyÕn khÝch lμm giμu theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.

a) T×nh h×nh viÖc lµm ë n−íc ta hiÖn nay Em cã nhËn xÐt g× vÒ t×nh h×nh viÖc lµm ë n−íc ta hiÖn nay ?

GÇn ®©y, ChÝnh phñ ®· ban hμnh nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m më réng s¶n xuÊt, dÞch vô, ®a d¹ng ho¸ ngμnh nghÒ, thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch vμ c¸c ch−¬ng tr×nh kinh tÕ  x· héi, nªn ®· t¹o ra ®−îc nhiÒu viÖc lμm míi. Tuy vËy, t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lμm ë n−íc ta vÉn lμ vÊn ®Ò rÊt bøc

xóc ë c¶ n«ng th«n vμ thμnh thÞ.

b) Môc tiªu vµ ph−¬ng h−íng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm Tr−íc t×nh h×nh trªn, môc tiªu cña chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lµm ë n−íc ta lµ g× ?

XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu kh¸ch quan cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, môc tiªu cña chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm ë n−íc ta lμ : tËp trung søc gi¶i quyÕt viÖc lμm ë c¶ thμnh thÞ vμ n«ng th«n, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, më réng thÞ tr−êng lao ®éng, gi¶m tØ lÖ thÊt nghiÖp vμ t¨ng tØ lÖ ng−êi lao ®éng ®· qua ®μo t¹o nghÒ. §Ó t¹o nhiÒu viÖc lμm míi víi chÊt l−îng ngμy cμng cao ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc, chóng ta cÇn thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n sau :

 Thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt vμ dÞch vô. Nhμ n−íc khuyÕn khÝch c¸c thμnh phÇn kinh tÕ, c¸c nhμ ®Çu t− trong vμ ngoμi n−íc s¶n xuÊt, kinh doanh cã hiÖu qu¶ nh»m t¹o ra nhiÒu viÖc lμm cho ng−êi lao ®éng.

 KhuyÕn khÝch lμm giμu theo ph¸p luËt, tù do hμnh nghÒ, kh«i phôc vμ ph¸t triÓn c¸c ngμnh nghÒ truyÒn thèng, ®Èy m¹nh phong trμo lËp nghiÖp cña thanh niªn.  §Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng, ®Æc biÖt lμ lao ®éng ®· qua ®μo t¹o nghÒ, lao ®éng n«ng nghiÖp nh»m gi¶i quyÕt yªu cÇu tr−íc m¾t vμ l©u dμi, t¨ng thu nhËp cho ng−êi lao ®éng.  Sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn trong ch−¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lμm, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn lμm viÖc cho ng−êi lao ®éng. Lμ n−íc cã tèc ®é t¨ng d©n sè cao, ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, nÕu thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm,

n−íc ta sÏ sím æn ®Þnh mäi mÆt ®êi sèng x· héi vμ tho¸t khái t×nh tr¹ng n−íc nghÌo, kÐm ph¸t triÓn. 3. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm §Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm, mäi c«ng d©n ViÖt Nam cã tr¸ch nhiÖm :

 ChÊp hμnh chÝnh s¸ch d©n sè, ph¸p luËt vÒ d©n sè.  ChÊp hμnh chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm vμ ph¸p luËt vÒ lao ®éng.  §éng viªn ng−êi th©n trong gia ®×nh vμ nh÷ng ng−êi kh¸c cïng chÊp hμnh, ®ång thêi ®Êu tranh chèng nh÷ng hμnh vi vi ph¹m chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm.  Cã ý chÝ v−¬n lªn n¾m b¾t khoa häc kÜ thuËt tiªn tiÕn, ®Þnh h−íng nghÒ nghiÖp ®óng ®¾n ®Ó tÝch cùc, chñ ®éng t×m viÖc lμm, t¨ng thu nhËp cho b¶n th©n vμ gia ®×nh, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn chung cña ®Êt n−íc.

 Quy m« d©n sè lμ sè ng−êi sèng trong mét quèc gia, khu vùc, vïng ®Þa lÝ kinh tÕ hoÆc mét ®¬n vÞ hμnh chÝnh t¹i thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh.

 C¬ cÊu d©n sè lμ tæng sè d©n ®−îc ph©n lo¹i theo giíi tÝnh, ®é tuæi, d©n téc, tr×nh ®é häc vÊn, nghÒ nghiÖp, t×nh tr¹ng h«n nh©n vμ c¸c ®Æc tr−ng kh¸c.

 Ph©n bè d©n c− lμ sù ph©n chia tæng sè d©n theo khu vùc, vïng ®Þa lÝ kinh tÕ hoÆc mét ®¬n vÞ hμnh chÝnh.  ChÊt l−îng d©n sè lμ sù ph¶n ¸nh c¸c ®Æc tr−ng vÒ thÓ chÊt, trÝ tuÖ vμ tinh thÇn cña toμn bé d©n sè. 2. Bé luËt Lao ®éng n¨m 2012 §iÒu 9. ViÖc lμm, gi¶i quyÕt viÖc lμm 1. ViÖc lμm lμ ho¹t ®éng lao ®éng t¹o ra thu nhËp mμ kh«ng bÞ ph¸p luËt cÊm.

2. Nhμ n−íc, ng−êi sö dông lao ®éng vμ x· héi cã tr¸ch nhiÖm tham gia gi¶i quyÕt viÖc lμm, b¶o ®¶m cho mäi ng−êi cã kh¶ n¨ng lao ®éng ®Òu cã c¬ héi cã viÖc lμm.

ivC©U HáI Vμ BμI TËP 1. Nªu t×nh h×nh d©n sè ë n−íc ta vμ t¸c ®éng cña nã ®èi víi mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi. H·y t×m hiÓu vÒ mËt ®é d©n sè ë ®Þa ph−¬ng em vμ so s¸nh víi mËt ®é d©n sè trung b×nh cña c¶ n−íc. 2. Môc tiªu vμ ph−¬ng h−íng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch d©n sè ë n−íc ta ? 3. Em h·y gi¶i thÝch vμ nªu lªn th¸i ®é cña m×nh ®èi víi nh÷ng quan niÖm sau : Trêi sinh voi, trêi sinh cá ; §«ng con h¬n nhiÒu cña ; Träng nam khinh n÷. 4. Nªu t×nh h×nh viÖc lμm vμ môc tiªu cña chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt viÖc lμm ë n−íc ta. H·y t×m hiÓu vμ nhËn xÐt t×nh h×nh viÖc lμm ë ®Þa ph−¬ng em. 5. Tr×nh bμy ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lμm ë n−íc ta hiÖn nay. 6. Em suy nghÜ nh− thÕ nμo vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi chÝnh s¸ch d©n sè vμ gi¶i quyÕt viÖc lμm ?

Bμi 12

CHÝNH S¸CH tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng

iMë §ÇU BμI HäC Tμi nguyªn, m«i tr−êng cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi ®êi sèng cña mçi ng−êi vμ sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia. Trªn thÕ giíi, c¹n kiÖt

tμi nguyªn, « nhiÔm m«i tr−êng ®· trë thμnh vÊn ®Ò nghiªm träng. Cøu lÊy Tr¸i §Êt lμ mÖnh lÖnh hμnh ®éng chung cña loμi ng−êi. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 Nªu ®−îc t×nh h×nh tμi nguyªn, m«i tr−êng ; ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nh»m b¶o vÖ tμi nguyªn vμ m«i tr−êng.  HiÓu ®−îc tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay.  BiÕt tham gia vμ tuyªn truyÒn thùc hiÖn chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng phï hîp víi kh¶ n¨ng cña b¶n th©n.  T«n träng, tin t−ëng vμo chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng ; cã hμnh vi ®óng ®¾n trong viÖc b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng phï hîp víi ®iÒu kiÖn, kh¶ n¨ng cña m×nh.

iiNéI DUNG BμI HäC B¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng lμ vÊn ®Ò cã ý nghÜa sèng cßn, lμ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n trong ®−êng lèi, chñ tr−¬ng vμ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi cña ®Êt n−íc, lμ nhiÖm vô cã tÝnh x· héi s©u s¾c, lμ c¬ së quan träng b¶o ®¶m cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë n−íc ta. 1. T×nh h×nh tμi nguyªn, m«i tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay HiÖn nay, t×nh h×nh tµi nguyªn vµ m«i tr−êng ë n−íc ta nh− thÕ nµo ?

Do ®Æc ®iÓm khÝ hËu vμ ®Þa h×nh nªn nguån tμi nguyªn thiªn nhiªn n−íc ta rÊt ®a d¹ng, kho¸ng s¶n kh¸ phong phó (dÇu má, s¾t, b« xÝt, cr«m, thiÕc, than…) ; ®Êt ®ai mμu mì ; rõng cã nhiÒu loμi quý hiÕm (®éng vËt cã : voi, tª gi¸c, bß rõng, hæ, b¸o, h−¬u sao, v−în... ; thùc vËt cã : ®inh, lim, sÕn, t¸u, cÈm lai, gi¸ng h−¬ng, l¸t hoa…) ; biÓn réng lín, phong c¶nh ®Ñp, cã nhiÒu h¶i s¶n quý ; kh«ng khÝ, ¸nh s¸ng vμ nguån n−íc dåi dμo, thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc.

C¶nh rõng bÞ tµn ph¸ ¶nh : TTXVN Nh− vËy, cã thÓ nãi, n−íc ta cã nguån tμi nguyªn phong phó, nÕu ®−îc khai th¸c, sö dông hîp lÝ, cã hiÖu qu¶, chóng ta sÏ t¹o ra ®−îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nh−ng ®iÒu ®¸ng lo ng¹i hiÖn nay lμ :

VÒ tμi nguyªn : kho¸ng s¶n cã nguy c¬ c¹n kiÖt, diÖn tÝch rõng ®ang bÞ thu hÑp, nhiÒu loμi ®éng, thùc vËt quý hiÕm ®· bÞ xo¸ sæ hoÆc ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ tuyÖt chñng, chÊt l−îng ®Êt suy gi¶m, ®Êt canh t¸c bÞ thu hÑp dÇn, tμi nguyªn biÓn ë vïng gÇn bê còng suy gi¶m ®¸ng kÓ.

VÒ m«i tr−êng : « nhiÔm n−íc, kh«ng khÝ vμ ®Êt ®· xuÊt hiÖn ë nhiÒu n¬i, nhiÒu vÊn ®Ò vÖ sinh m«i tr−êng ®· ph¸t sinh ë c¶ thμnh thÞ vμ n«ng th«n. M«i tr−êng biÓn b¾t ®Çu bÞ « nhiÔm, tr−íc hÕt lμ do khai th¸c dÇu. C¸c sù cè m«i tr−êng nh− b·o, lôt, h¹n h¸n ngμy cμng t¨ng lªn. HËu qu¶ trªn do nhiÒu nguyªn nh©n nh−ng nguyªn nh©n chñ quan vÉn lμ nguyªn nh©n chÝnh. ViÖc n©ng cao nhËn thøc vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng cho toμn d©n ch−a ®−îc quan t©m ®óng møc, ch−a ph¸t huy ®−îc mäi nguån lùc tham gia b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng. HiÖn nay, ë

n−íc ta vÉn cßn t×nh tr¹ng : khai th¸c, sö dông tμi nguyªn bõa b·i ; n¹n chÆt ph¸ rõng, s¨n b¾t thó quý hiÕm ch−a ®−îc ng¨n chÆn ; ý thøc b¶o vÖ m«i tr−êng kÐm. H¬n n÷a, do d©n sè n−íc ta t¨ng nhanh vμ tËp trung qu¸ ®«ng vμo c¸c ®« thÞ lín nªn t×nh tr¹ng « nhiÔm kh«ng khÝ, nguån n−íc ngμy cμng trÇm träng. §iÒu quan träng lμ t×nh tr¹ng trªn ®ang trùc tiÕp ¶nh h−ëng xÊu ®Õn ®êi sèng vμ søc khoÎ cña con ng−êi. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò trªn, §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®Ò ra môc tiªu b¶o vÖ tµi nguyªn, m«i tr−êng nh− thÕ nµo ?

2. Môc tiªu, ph−¬ng h−íng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng Môc tiªu cña chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng lμ : sö dông hîp lÝ tμi nguyªn, b¶o vÖ m«i tr−êng, b¶o tån ®a d¹ng sinh häc, tõng b−íc n©ng cao chÊt l−îng m«i tr−êng, gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi bÒn v÷ng, n©ng cao chÊt l−îng cuéc sèng cña nh©n d©n. Em suy nghÜ nh− thÕ nµo vÒ vÊn ®Ò khai th¸c, sö dông tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng trong ®iÒu kiÖn n−íc ta cßn nghÌo, ®ang thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ?

§Ó ®¹t ®−îc môc tiªu trªn, chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn tèt nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n sau :

 T¨ng c−êng c«ng t¸c qu¶n lÝ cña Nhμ n−íc vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng. Hoμn chØnh hÖ thèng ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng ; ban hμnh c¸c chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i g¾n víi b¶o vÖ m«i tr−êng ; mäi tμi nguyªn ®−a vμo sö dông ®Òu ph¶i nép thuÕ hoÆc tr¶ tiÒn thuª.

 Th−êng xuyªn gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, x©y dùng ý thøc tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng cho mäi ng−êi d©n. Nhμ n−íc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó mäi ng−êi tiÕp nhËn ®−îc c¸c th«ng tin vÒ m«i tr−êng, x©y dùng nÕp sèng vÖ sinh, tiÕt kiÖm, ®Èy m¹nh c¸c phong trμo quÇn chóng tham gia b¶o vÖ m«i tr−êng.

 Coi träng c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vμ c«ng nghÖ, më réng hîp t¸c quèc tÕ, khu vùc trong lÜnh vùc b¶o vÖ m«i tr−êng, tham gia 98

çc ch−¬ng tr×nh hîp t¸c ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng chung víi çc quèc gia cã liªn quan.

 Chñ ®éng phßng ngõa, ng¨n chÆn « nhiÔm, c¶i thiÖn m«i tr−êng, b¶o tån thiªn nhiªn. Nhμ n−íc ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p hiÖu qu¶ ®Ó t¨ng tØ lÖ che phñ rõng, b¶o vÖ ®éng, thùc vËt, nhÊt lμ nh÷ng ®éng, thùc vËt quý hiÕm cã nguy c¬ tuyÖt chñng, x©y dùng c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn, v−ên quèc gia, b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc, chèng « nhiÔm ®Êt, n−íc, kh«ng khÝ.

 Khai th¸c, sö dông hîp lÝ, tiÕt kiÖm tμi nguyªn thiªn nhiªn. Tr−íc m¾t, chóng ta cÇn chÊm døt t×nh tr¹ng khai th¸c bõa b·i g©y l·ng phÝ tμi nguyªn rõng, suy tho¸i ®Êt vμ « nhiÔm m«i tr−êng.  ¸p dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó khai th¸c tμi nguyªn vμ xö lÝ chÊt th¶i, r¸c, bôi, tiÕng ån, nhÊt lμ ë c¸c thμnh phè lín. Thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n trªn, n−íc ta sÏ kÕt hîp chÆt chÏ, hîp lÝ vμ hμi hoμ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi víi b¶o vÖ tμi nguyªn vμ m«i tr−êng. 3. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi chÝnh s¸ch tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng B¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng lμ yªu cÇu bøc thiÕt cña toμn nh©n lo¹i nãi chung vμ cña ViÖt Nam nãi riªng ; cã ý nghÜa ®èi víi c¶ hiÖn t¹i vμ t−¬ng lai ; lμ sù nghiÖp cña toμn §¶ng, toμn qu©n, toμn d©n ta. V× vËy, mçi chóng ta ®Òu ph¶i :

 ChÊp hμnh chÝnh s¸ch vμ ph¸p luËt vÒ b¶o vÖ tμi nguyªn vμ m«i tr−êng.  TÝch cùc tham gia vμo çc ho¹t ®éng b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng ë ®Þa ph−¬ng vμ ë n¬i m×nh ho¹t ®éng nh− : tham gia trång rõng phñ xanh ®Êt trèng, ®åi nói träc, më réng diÖn tÝch rõng, b¶o vÖ rõng ®Çu nguån, gi÷ g×n, ph¸t triÓn çc khu b¶o tån thiªn nhiªn, v−ên quèc gia, tham gia vÖ sinh m«i tr−êng, thùc hiÖn çc quy ®Þnh vÒ vÖ sinh c«ng céng, phª ph¸n viÖc s¨n b¾t, tiªu diÖt ®éng vËt quý hiÕm.  VËn ®éng mäi ng−êi cïng thùc hiÖn, ®ång thêi chèng çc hμnh vi vi ph¹m ph¸p luËt vÒ tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng. 99

iiiT− LIÖU tham kh¶o 1. V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X "Ng¨n chÆn c¸c hμnh vi huû ho¹i vμ g©y « nhiÔm m«i tr−êng, kh¾c phôc t×nh tr¹ng xuèng cÊp m«i tr−êng ë c¸c khu vùc s«ng, ®« thÞ, khu c«ng nghiÖp, lμng nghÒ, n¬i ®«ng d©n c− vμ cã nhiÒu ho¹t ®éng kinh tÕ. Tõng b−íc sö dông c«ng nghÖ s¹ch, n¨ng l−îng s¹ch."(1) 2. LuËt B¶o vÖ m«i tr−êng (n¨m 2014) Gi¶i thÝch tõ ng÷ (theo §iÒu 3)

 M«i tr−êng lμ hÖ thèng çc yÕu tè vËt chÊt tù nhiªn vμ nh©n t¹o cã t¸c ®éng ®èi víi sù tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña con ng−êi vμ sinh vËt.  Ho¹t ®éng b¶o vÖ m«i tr−êng lμ ho¹t ®éng gi÷ g×n, phßng ngõa, h¹n chÕ çc t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i tr−êng ; øng phã sù cè m«i tr−êng ; kh¾c phôc « nhiÔm, suy tho¸i, c¶i thiÖn, phôc håi m«i tr−êng ; khai th¸c, sö dông hîp lÝ tμi nguyªn thiªn nhiªn nh»m gi÷ m«i tr−êng trong lμnh.  ¤ nhiÔm m«i tr−êng lμ sù biÕn ®æi cña çc thμnh phÇn m«i tr−êng kh«ng phï hîp víi quy chuÈn kÜ thuËt m«i tr−êng vμ tiªu chuÈn m«i tr−êng g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn con ng−êi vμ sinh vËt.  Suy tho¸i m«i tr−êng lμ sù suy gi¶m vÒ chÊt l−îng vμ sè l−îng cña thμnh phÇn m«i tr−êng, g©y ¶nh h−ëng xÊu ®Õn con ng−êi vμ sinh vËt.  Sù cè m«i tr−êng lμ sù cè x¶y ra trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña con ng−êi hoÆc biÕn ®æi cña tù nhiªn, g©y « nhiÔm, suy tho¸i hoÆc biÕn ®æi m«i tr−êng nghiªm träng. 3. Tuyªn ng«n RIO vÒ m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn (Héi nghÞ cña Liªn hîp quèc vÒ M«i tr−êng vµ Ph¸t triÓn häp t¹i Ri-« ®¬ Gia-nª-r« tõ 3 14/6/1992) : §iÒu 2 : "Theo HiÕn ch−¬ng Liªn hîp quèc vμ çc nguyªn t¾c cña LuËt ph¸p Quèc tÕ, çc quèc gia cã toμn quyÒn khai th¸c çc tμi nguyªn (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 94.

100

riªng cña hä phï hîp víi ®−êng lèi m«i tr−êng vμ ph¸t triÓn cña chÝnh m×nh. Hä cã nghÜa vô sao cho nh÷ng ho¹t ®éng trong giíi h¹n chñ quyÒn hoÆc d−íi sù kiÓm tra cña hä kh«ng g©y ra nh÷ng tæn thÊt cho m«i tr−êng cña c¸c quèc gia kh¸c trong c¸c l·nh phËn quèc tÕ".

ivC©U HáI Vμ BμI TËP 1. Nªu t×nh h×nh m«i tr−êng ë n−íc ta hiÖn nay vμ nhËn xÐt. 2. Nªu môc tiªu, ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nh»m sö dông hîp lÝ tμi nguyªn vμ b¶o vÖ m«i tr−êng. 3. Gi¶ sö cã mét ®μn voi rõng trong qu¸ tr×nh di chuyÓn chç ë ®· tμn ph¸ nhiÒu v−ên t−îc, hoa mμu, nguy hiÓm h¬n chóng ®· giÉm chÕt vμ lμm träng th−¬ng nhiÒu ng−êi. Theo em, t×nh huèng trªn nªn xö lÝ nh− thÕ nμo ? 4. Tr¸ch nhiÖm cña em ®èi víi viÖc b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng nh− thÕ nμo ? 5. H·y kÓ vÒ ho¹t ®éng b¶o vÖ tμi nguyªn, m«i tr−êng mμ em biÕt hoÆc trùc tiÕp tham gia vμ cho biÕt ý nghÜa cña ho¹t ®éng ®ã ®èi víi b¶n th©n.

Bμi 13

ChÝnh s¸ch gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ, v¨n ho¸

iMë §ÇU BμI HäC B¸c Hå nãi : Mét d©n téc dèt lμ mét d©n téc yÕu. ThËt vËy, mét d©n téc mμ d©n trÝ thÊp kÐm th× khã cã thÓ cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp thu vμ ph¸t

101

huy tinh hoa v¨n ho¸, khoa häc vμ c«ng nghÖ míi cña nh©n lo¹i. ë n−íc ta hiÖn nay, gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ, x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc lμ c¸c nhiÖm vô quan träng nh»m ph¸t triÓn nh©n tè con ng−êi víi t− c¸ch võa lμ môc tiªu võa lμ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña ®Êt n−íc. Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 Nªu ®−îc nhiÖm vô cña gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ, v¨n ho¸ ë n−íc ta hiÖn nay.  Nªu ®−îc ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nh»m ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ, v¨n ho¸ ë n−íc ta hiÖn nay.  HiÓu ®−îc tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch v¨n ho¸ cña Nhμ n−íc.  BiÕt tham gia tuyªn truyÒn vμ thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch v¨n ho¸ phï hîp víi kh¶ n¨ng cña b¶n th©n.

iiNéI DUNG BμI HäC 1. ChÝnh s¸ch gi¸o dôc vμ ®μo t¹o

a) NhiÖm vô cña gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Theo em, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cã nhiÖm vô g× ?

Gi¸o dôc vμ ®μo t¹o cã vai trß quan träng trong viÖc gi÷ g×n, ph¸t triÓn vμ truyÒn b¸ v¨n minh nh©n lo¹i, lμ mét trong nh÷ng ®éng lùc quan träng thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, lμ ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy nguån lùc con ng−êi. ChÝnh v× vËy, gi¸o dôc vμ ®μo t¹o ®−îc coi lμ quèc s¸ch hμng ®Çu, cã nhiÖm vô : n©ng cao d©n trÝ, ®μo t¹o nh©n lùc vμ båi d−ìng nh©n tμi nh»m ph¸t triÓn tiÒm n¨ng trÝ tuÖ, cung cÊp cho ®Êt n−íc nguån lao ®éng cã chÊt l−îng cao.

b) Ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô trªn, sù nghiÖp gi¸o dôc vμ ®μo t¹o ë n−íc ta cÇn ph¸t triÓn theo ph−¬ng h−íng sau :

102

 N©ng cao chÊt l−îng, hiÖu qu¶ gi¸o dôc vμ ®μo t¹o. §©y lμ ®ßi hái kh¸ch quan cña ®Êt n−íc. Muèn vËy, chóng ta ph¶i thùc hiÖn gi¸o dôc toμn diÖn, ®æi míi néi dung, ph−¬ng ph¸p d¹y häc ; c¬ cÊu tæ chøc, c¬ chÕ qu¶n lÝ, cã chÝnh s¸ch ®óng ®¾n trong viÖc ph¸t hiÖn, ®μo t¹o, båi d−ìng, sö dông nh©n tμi.

 Më réng quy m« gi¸o dôc. Trªn c¬ së chÊt l−îng vμ hiÖu qu¶, g¾n víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi, Nhμ n−íc më réng quy m« gi¸o dôc tõ gi¸o dôc mÇm non ®Õn gi¸o dôc ®¹i häc, t¨ng nhanh d¹y nghÒ vμ trung cÊp chuyªn nghiÖp.

 −u tiªn ®Çu t− cho gi¸o dôc. Nhμ n−íc huy ®éng mäi nguån lùc ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho c¸c tr−êng häc, thùc hiÖn chuÈn ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nhμ tr−êng.

DiÔu hµnh cña ngµnh Gi¸o dôc vµ §µo t¹o ¶nh : SÜ Minh – NghÖ An (TËp ¶nh dù thi cña NXBGD)

 Thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi trong gi¸o dôc. §©y lμ vÊn ®Ò mang ý nghÜa nh©n v¨n s©u s¾c cña sù nghiÖp gi¸o dôc n−íc ta, b¶o ®¶m häc tËp lμ quyÒn vμ nghÜa vô cña c«ng d©n, t¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó ng−êi nghÌo cã c¬ héi ®−îc häc tËp, ng−êi giái ®−îc ph¸t huy tμi n¨ng.

103

 X· héi ho¸ sù nghiÖp gi¸o dôc. Ph¸t triÓn gi¸o dôc lμ sù nghiÖp cña Nhμ n−íc vμ cña toμn d©n, v× vËy cÇn ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh tr−êng vμ c¸c h×nh thøc gi¸o dôc, x©y dùng x· héi häc tËp ®¸p øng nhu cÇu häc th−êng xuyªn, häc suèt ®êi cña nh©n d©n.

 T¨ng c−êng hîp t¸c quèc tÕ vÒ gi¸o dôc vμ ®μo t¹o. TiÕp cËn chuÈn mùc gi¸o dôc tiªn tiÕn cña thÕ giíi phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña n−íc ta, tham gia ®μo t¹o nh©n lùc khu vùc vμ thÕ giíi. Thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n trªn sÏ gãp phÇn vμo viÖc ®μo t¹o con ng−êi ViÖt Nam ph¸t triÓn toμn diÖn, ®¸p øng yªu cÇu cña sù nghiÖp x©y dùng vμ b¶o vÖ Tæ quèc. 2. ChÝnh s¸ch khoa häc vμ c«ng nghÖ

a) NhiÖm vô cña khoa häc vµ c«ng nghÖ Theo em, khoa häc vµ c«ng nghÖ cã nhiÖm vô nh− thÕ nµo trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc ?

Kinh nghiÖm cho thÊy, c¸c n−íc ph¸t triÓn nhanh, giμu cã, nÒn kinh tÕ cã søc c¹nh tranh m¹nh mÏ lμ nhê nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ tÇm quan träng vμ sö dông ®−îc nh÷ng thμnh tùu cña khoa häc vμ c«ng nghÖ. Tõ mét nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn ®ang thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong bèi c¶nh kinh tÕ tri thøc cã vai trß ngμy cμng næi bËt, n−íc ta coi khoa häc vμ c«ng nghÖ lμ quèc s¸ch hμng ®Çu, lμ ®éng lùc thóc ®Èy sù nghiÖp ph¸t triÓn ®Êt n−íc. §Ó gãp phÇn thùc hiÖn th¾ng lîi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, khoa häc vμ c«ng nghÖ cã nhiÖm vô : gi¶i ®¸p kÞp thêi nh÷ng vÊn ®Ò lÝ luËn vμ thùc tiÔn do cuéc sèng ®Æt ra ; cung cÊp luËn cø khoa häc cho viÖc ho¹ch ®Þnh ®−êng lèi, chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vμ Nhμ n−íc ; ®æi míi vμ n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ trong toμn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n ; n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lÝ, hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng khoa häc vμ c«ng nghÖ.

b) Ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô trªn, khoa häc vµ c«ng nghÖ cÇn ph¸t triÓn theo nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nµo ?

104

 §æi míi c¬ chÕ qu¶n lÝ khoa häc vμ c«ng nghÖ nh»m khai th¸c mäi tiÒm n¨ng s¸ng t¹o trong nghiªn cøu khoa häc, lÝ luËn. Nhμ n−íc ®Çu t− ng©n s¸ch vμo c¸c ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu quèc gia ®¹t tr×nh ®é khu vùc vμ thÕ giíi ; huy ®éng c¸c nguån lùc ®Ó ®i nhanh vμo mét sè lÜnh vùc sö dông c«ng nghÖ cao, c«ng nghÖ tiªn tiÕn.  T¹o thÞ tr−êng cho khoa häc vμ c«ng nghÖ. §Ó cã thÞ tr−êng khoa häc vμ c«ng nghÖ, n−íc ta ph¶i t¹o ra mét m«i tr−êng c¹nh tranh b×nh ®¼ng, thóc ®Èy viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc vμ c«ng nghÖ, ®æi míi c«ng nghÖ, hoμn thiÖn c¬ së ph¸p lÝ vμ n©ng cao hiÖu lùc thi hμnh ph¸p luËt vÒ së h÷u trÝ tuÖ, träng dông nh©n tμi.

 X©y dùng tiÒm lùc khoa häc vμ c«ng nghÖ, tËp trung nghiªn cøu c¬ b¶n ®Þnh h−íng øng dông. Nhμ n−íc coi träng viÖc n©ng cao chÊt l−îng, t¨ng thªm sè l−îng ®éi ngò c¸n bé khoa häc ; t¨ng c−êng c¬ së vËt chÊt  kÜ thuËt ; ®Èy m¹nh hîp t¸c quèc tÕ trong nghiªn cøu khoa häc vμ c«ng nghÖ.

 TËp trung vμo c¸c nhiÖm vô träng t©m, ®Èy m¹nh nghiªn cøu c¸c lÜnh vùc khoa häc x· héi, øng dông, chuyÓn giao c«ng nghÖ phôc vô ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n, ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ sinh häc vμ c«ng nghÖ vËt liÖu míi. Thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n trªn sÏ n©ng cao n¨ng lùc vμ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng khoa häc vμ c«ng nghÖ n−íc ta, ®ång thêi ®Èy m¹nh héi nhËp quèc tÕ trong lÜnh vùc nμy. 3. ChÝnh s¸ch v¨n ho¸

a) NhiÖm vô cña v¨n ho¸ Theo em, v¨n ho¸ cã nhiÖm vô nh− thÕ nµo ?

V¨n ho¸ lμ nÒn t¶ng tinh thÇn cña x· héi, võa lμ môc tiªu võa lμ ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi. V¨n ho¸ kh¬i dËy tiÒm n¨ng, ph¸t huy søc s¸ng t¹o cña con ng−êi, t¹o ra sù ph¸t triÓn hμi hoμ gi÷a ®êi sèng vËt chÊt vμ tinh thÇn. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu cña sù nghiÖp c¸ch m¹ng n−íc ta, nhiÖm vô cña v¨n ho¸ lμ : x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc ;

105

x©y dùng con ng−êi ViÖt Nam ph¸t triÓn toμn diÖn vÒ chÝnh trÞ, t− t−ëng, trÝ tuÖ, ®¹o ®øc, thÓ chÊt, n¨ng lùc s¸ng t¹o. VËy, thÕ nµo lµ nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc ?

NÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn thÓ hiÖn tinh thÇn yªu n−íc vμ tiÕn bé mμ néi dung cèt lâi lμ lÝ t−ëng ®éc lËp d©n téc vμ chñ nghÜa x· héi theo chñ nghÜa M¸c – Lª-nin, t− t−ëng Hå ChÝ Minh, nh»m môc tiªu tÊt c¶ v× con ng−êi, v× h¹nh phóc vμ sù ph¸t triÓn phong phó, tù do, toμn diÖn cña con ng−êi trong mèi quan hÖ hμi hoμ gi÷a c¸ nh©n vμ céng ®ång, gi÷a x· héi vμ tù nhiªn. NÒn v¨n ho¸ ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc lμ nÒn v¨n ho¸ chøa ®ùng nh÷ng yÕu tè t¹o ra søc sèng, b¶n lÜnh d©n téc, bao gåm nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng, nh÷ng tinh hoa cña d©n téc ViÖt Nam ®−îc hun ®óc qua hμng ngh×n n¨m lÞch sö dùng n−íc vμ gi÷ n−íc. §ã lμ lßng yªu n−íc nång nμn, ý chÝ tù c−êng cña d©n téc, tinh thÇn ®oμn kÕt, ý thøc céng ®ång g¾n kÕt c¸ nh©n – gia ®×nh – x· héi – Tæ quèc ; lßng nh©n ¸i, khoan dung, träng nghÜa t×nh, ®¹o lÝ, ®øc tÝnh cÇn cï, s¸ng t¹o trong lao ®éng, tinh tÕ trong øng xö, gi¶n dÞ trong lèi sèng.

b) Ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc §Ó x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc, ®¸p øng yªu cÇu cña x· héi vμ con ng−êi trong ®iÒu kiÖn ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vμ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, chóng ta cÇn ph¶i :

 Lμm cho chñ nghÜa M¸c  Lª-nin vμ t− t−ëng Hå ChÝ Minh gi÷ vai trß chñ ®¹o trong ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n d©n. Chñ nghÜa M¸c  Lª-nin gióp ta cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ tù nhiªn, x· héi vμ t− duy ®Ó x©y dùng x· héi míi. T− t−ëng Hå ChÝ Minh lμ sù vËn dông s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸cLª-nin vμo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n−íc ta vμ ®· trë thμnh nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn, tμi s¶n quý b¸u cña d©n téc ta. Nh÷ng gi¸ trÞ Êy ®· vμ ®ang cæ vò d©n téc ta trong c«ng cuéc x©y dùng, b¶o vÖ Tæ quèc vμ x©y dùng nÒn v¨n ho¸ míi.

 KÕ thõa, ph¸t huy nh÷ng di s¶n vμ truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc. §ång thêi víi viÖc kÕ thõa, ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn, ®¹o 106

®øc, thÈm mÜ, v¨n ho¸, nghÖ thuËt, thuÇn phong mÜ tôc cña d©n téc, §¶ng, Nhμ n−íc ta coi träng viÖc b¶o tån, t«n t¹o c¸c di tÝch lÞch sö, di s¶n v¨n ho¸ vμ danh lam th¾ng c¶nh cña ®Êt n−íc.

 TiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i. §ã lμ tiÕp thu nh÷ng t− t−ëng tiÕn bé, nh©n ®¹o, nh÷ng thμnh tùu trªn çc lÜnh vùc cña nh©n lo¹i ®Ó lμm giμu cho trÝ tuÖ, t©m hån ng−êi ViÖt Nam. Trong ®iÒu kiÖn më réng giao l−u quèc tÕ, chóng ta ph¶i ng¨n chÆn sù x©m nhËp cña çc v¨n ho¸ phÈm ®éc h¹i, tÖ sïng b¸i ®ång tiÒn, coi th−êng ®¹o lÝ, çc gi¸ trÞ nh©n v¨n vμ kiªn quyÕt chèng çc hñ tôc, bμi trõ mª tÝn dÞ ®oan.

 N©ng cao hiÓu biÕt vμ møc h−ëng thô v¨n ho¸, ph¸t huy tiÒm n¨ng s¸ng t¹o v¨n ho¸ cña nh©n d©n, b¶o ®¶m d©n chñ, tù do cho mäi s¸ng t¹o v¨n ho¸, v¨n häc nghÖ thuËt, cæ vò çi ®óng, çi ®Ñp, phª ph¸n çi ¸c, çi thÊp hÌn ; nªu cao tr¸ch nhiÖm cña gia ®×nh trong viÖc x©y dùng lèi sèng míi. Thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n trªn, chóng ta sÏ tõng b−íc x©y dùng ®−îc nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, b¶o vÖ vμ ph¸t huy b¶n s¾c d©n téc trong thêi k× c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, héi nhËp quèc tÕ. 4. Tr¸ch nhiÖm c«ng d©n ®èi víi chÝnh s¸ch gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ, v¨n ho¸ §Ó ®−a n−íc ta tõ t×nh tr¹ng lμ mét n−íc kÐm ph¸t triÓn trë thμnh mét quèc gia giμu m¹nh, v¨n minh, mäi ng−êi d©n cã cuéc sèng h¹nh phóc, mçi c«ng d©n cÇn ph¶i :

 Tin t−ëng vμ chÊp hμnh ®óng chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vμ Nhμ n−íc vÒ gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ, v¨n ho¸.  Th−êng xuyªn n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn, coi träng viÖc tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i.  Ra søc trau dåi phÈm chÊt ®¹o ®øc, chiÕm lÜnh kiÕn thøc khoa häc  kÜ thuËt hiÖn ®¹i ®Ó thùc hiÖn −íc m¬ lμm cho ®Êt n−íc ngμy cμng giμu m¹nh.  Cã quan hÖ tèt ®Ñp víi mäi ng−êi xung quanh, biÕt phª ph¸n nh÷ng thãi h−, tËt xÊu trong x· héi. 107

iiiT− LIÖU tham kh¶o 1. LuËt Gi¸o dôc n¨m 2005 (Söa ®æi, bæ sung n¨m 2009) §iÒu 10. QuyÒn vμ nghÜa vô häc tËp cña c«ng d©n Häc tËp lμ quyÒn vμ nghÜa vô cña c«ng d©n. Mäi c«ng d©n kh«ng ph©n biÖt d©n téc, t«n gi¸o, tÝn ng−ìng, nam n÷, nguån gèc gia ®×nh, ®Þa vÞ x· héi, hoμn c¶nh kinh tÕ ®Òu b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi häc tËp. Nhμ n−íc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi trong gi¸o dôc, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ai còng ®−îc häc hμnh. Nhμ n−íc vμ céng ®ång gióp ®ì ®Ó ng−êi nghÌo ®−îc häc tËp, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh÷ng ng−êi cã n¨ng khiÕu ph¸t triÓn tμi n¨ng. Nhμ n−íc −u tiªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho con em d©n téc thiÓu sè, con em gia ®×nh ë vïng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ  x· héi ®Æc biÖt khã kh¨n, ®èi t−îng ®−îc h−ëng chÝnh s¸ch −u ®·i, ng−êi tμn tËt, khuyÕt tËt vμ ®èi t−îng ®−îc h−ëng chÝnh s¸ch x· héi kh¸c thùc hiÖn quyÒn vμ nghÜa vô häc tËp cña m×nh. 2. LuËt Khoa häc vμ c«ng nghÖ (n¨m 2013) Gi¶i thÝch tõ ng÷ (theo §iÒu 3)

 Khoa häc lμ hÖ thèng tri thøc vÒ b¶n chÊt, quy luËt tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña sù vËt, hiÖn t−îng tù nhiªn, x· héi vμ t− duy.  C«ng nghÖ lμ gi¶i ph¸p, quy tr×nh, bÝ quyÕt kÜ thuËt cã kÌm theo hoÆc kh«ng kÌm theo c«ng cô, ph−¬ng tiÖn dïng ®Ó biÕn ®æi nguån lùc thμnh s¶n phÈm.  Ho¹t ®éng khoa häc vμ c«ng nghÖ lμ ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc, nghiªn cøu vμ triÓn khai thùc nghiÖm, ph¸t triÓn c«ng nghÖ, øng dông c«ng nghÖ, dÞch vô khoa häc vμ c«ng nghÖ, ph¸t huy s¸ng kiÕn vμ ho¹t ®éng s¸ng t¹o kh¸c nh»m ph¸t triÓn khoa häc vμ c«ng nghÖ. 108

3. VÒ ph¸t triÓn v¨n ho¸ "TiÕp tôc ®Çu t− cho viÖc b¶o tån, t«n t¹o çc di tÝch lÞch sö çch m¹ng, kh¸ng chiÕn, çc di s¶n v¨n ho¸ vËt thÓ vμ phi vËt thÓ cña d©n téc, çc gi¸ trÞ v¨n ho¸, nghÖ thuËt, ng«n ng÷, thuÇn phong mÜ tôc cña céng ®ång çc d©n téc. B¶o tån vμ ph¸t huy v¨n ho¸, v¨n nghÖ d©n gian. KÕt hîp hμi hoμ viÖc b¶o vÖ, ph¸t huy çc di s¶n v¨n ho¸ víi çc ho¹t ®éng ph¸t triÓn kinh tÕ, du lÞch."(1)

ivC©U HáI Vμ BμI TËP 1. Nªu nhiÖm vô cña sù nghiÖp gi¸o dôc vμ ®μo t¹o ë n−íc ta hiÖn nay. H·y nªu mét ho¹t ®éng nh»m thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¸o dôc vμ ®μo t¹o mμ em biÕt hoÆc tham gia. 2. Tr×nh bμy ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc vμ ®μo t¹o. 3. Khoa häc vμ c«ng nghÖ cã nhiÖm vô nh− thÕ nμo ? LÊy vÝ dô vÒ viÖc ¸p dông thμnh tùu khoa häc vμ c«ng nghÖ vμo s¶n xuÊt hoÆc s¸ng kiÕn khoa häc – kÜ thuËt mμ em biÕt. 4. Nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn khoa häc vμ c«ng nghÖ lμ g× ? 5. NhiÖm vô cña v¨n ho¸ lμ g× ? Em hiÓu nh− thÕ nμo lμ nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc ? 6. Tr×nh bμy ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®μ b¶n s¾c d©n téc. Em h·y nªu mét vÝ dô vÒ ho¹t ®éng nh»m gi÷ g×n b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc ë ®Þa ph−¬ng em. 7. Em suy nghÜ nh− thÕ nμo vÒ tr¸ch nhiÖm cña m×nh ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc vμ c«ng nghÖ, v¨n ho¸ ? 8. Em h·y s−u tÇm mét sè c©u nãi, c©u th¬, hoÆc ca dao, tôc ng÷ nãi vÒ truyÒn thèng hiÕu häc vμ nh÷ng nÐt ®Ñp trong ®êi sèng v¨n ho¸ cña ng−êi ViÖt Nam.

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 107.

109

Bμi 14

CHÝNH S¸CH quèc phßng vμ an ninh

iMë §ÇU BμI HäC LÞch sö ®· chøng minh r»ng dùng n−íc g¾n liÒn víi gi÷ n−íc lμ quy luËt tån t¹i vμ ph¸t triÓn cña d©n téc ta. Ngμy nay, tuy nh©n d©n ta ®ang x©y dùng ®Êt n−íc trong hoμ b×nh, nh−ng c¸c thÕ lùc thï ®Þch vÉn lu«n dïng mäi ©m m−u, thñ ®o¹n tinh vi ®Ó ph¸ ho¹i c«ng cuéc x©y dùng vμ b¶o vÖ Tæ quèc cña chóng ta. VËy quèc phßng vμ an ninh cã vai trß, nhiÖm vô g× ? Chóng ta ph¶i lμm thÕ nμo ®Ó t¨ng c−êng quèc phßng vμ an ninh trong ®iÒu kiÖn míi ? Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 Nªu ®−îc vai trß, nhiÖm vô cña quèc phßng vμ an ninh.  Nªu ®−îc nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nh»m t¨ng c−êng quèc phßng vμ an ninh ë n−íc ta hiÖn nay.  HiÓu ®−îc tr¸ch nhiÖm c«ng d©n trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch quèc phßng vμ an ninh.  BiÕt tham gia tuyªn truyÒn vμ thùc hiÖn chÝnh s¸ch quèc phßng vμ an ninh phï hîp víi kh¶ n¨ng cña b¶n th©n.  Tin t−ëng, ñng hé chÝnh s¸ch quèc phßng vμ an ninh cña Nhμ n−íc, s½n sμng tham gia gi÷ g×n trËt tù an ninh vμ b¶o vÖ Tæ quèc.

iiNéI DUNG BμI HäC 1. Vai trß vμ nhiÖm vô cña quèc phßng vμ an ninh

a) Vai trß cña quèc phßng vµ an ninh Em suy nghÜ nh− thÕ nµo vÒ tÇm quan träng cña quèc phßng vµ an ninh trong t×nh h×nh hiÖn nay ?

110

Tr−íc ®©y, trong chiÕn tranh, c¶ n−íc h−íng vμo nhiÖm vô ®¸nh th¾ng kÎ thï x©m l−îc ®Ó giμnh ®éc lËp, tù do. Ngμy nay, trong hoμ b×nh, nhiÖm vô hμng ®Çu cña d©n téc lμ x©y dùng chñ nghÜa x· héi, nh−ng kh«ng ®−îc l¬i láng nhiÖm vô b¶o vÖ v÷ng ch¾c Tæ quèc. Bëi v×, c¸c thÕ lùc thï ®Þch vÉn thùc hiÖn ©m m−u "diÔn biÕn hoμ b×nh", g©y rèi, t×m mäi c¬ héi ®Ó g©y b¹o lo¹n, lËt ®æ vμ can thiÖp vò trang. MÆt kh¸c, trong thêi k× më cöa, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, ë n−íc ta cßn cã nh÷ng biÓu hiÖn tiªu cùc ¶nh h−ëng ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi. V× vËy, quèc phßng vμ an ninh cã vai trß trùc tiÕp gi÷ g×n vμ b¶o vÖ

v÷ng ch¾c Tæ quèc ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa.

b) NhiÖm vô cña quèc phßng vµ an ninh §Ó thùc hiÖn vai trß cña m×nh, quèc phßng vµ an ninh cã nhiÖm vô nh− thÕ nµo ?

Quèc phßng vμ an ninh g¾n bã chÆt chÏ vμ hç trî nhau cïng thùc hiÖn nhiÖm vô : x©y dùng nÒn quèc phßng toμn d©n vμ an ninh nh©n d©n v÷ng m¹nh toμn diÖn ; b¶o vÖ v÷ng ch¾c ®éc lËp, chñ quyÒn, thèng nhÊt, toμn vÑn l·nh thæ cña Tæ quèc, b¶o vÖ §¶ng, Nhμ n−íc, nh©n d©n vμ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa ; b¶o vÖ an ninh chÝnh trÞ, an ninh kinh tÕ, v¨n ho¸ t− t−ëng vμ an ninh x· héi ; duy tr× trËt tù, kØ c−¬ng, an toμn x· héi ; gãp phÇn gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ cña ®Êt n−íc, ng¨n chÆn, ®Èy lïi vμ lμm thÊt b¹i mäi ©m m−u, ho¹t ®éng chèng ph¸ cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch, kh«ng ®Ó bÞ ®éng, bÊt ngê. Coi träng nhiÖm vô b¶o ®¶m an ninh chÝnh trÞ néi bé. Nh− vËy, b¶o vÖ Tæ quèc cã néi dung rÊt réng, toμn diÖn. §ã lμ nhiÖm vô träng yÕu th−êng xuyªn cña §¶ng, Nhμ n−íc vμ cña toμn d©n, trong ®ã Qu©n ®éi nh©n d©n vμ C«ng an nh©n d©n lμ lùc l−îng nßng cèt. 2. Nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nh»m t¨ng c−êng quèc phßng vμ an ninh §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô b¶o vÖ Tæ quèc, chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n sau :

 Ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cña khèi ®¹i ®oμn kÕt toμn d©n téc, cña hÖ thèng chÝnh trÞ d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng. NÒn quèc phßng vμ an ninh cña n−íc ta lμ nÒn quèc phßng toμn d©n vμ an ninh nh©n d©n, b¶o vÖ lîi Ých cña nh©n d©n nªn ph¸t huy ®−îc søc m¹nh

111

tæng hîp cña d©n téc vμ søc m¹nh thêi ®¹i. Søc m¹nh tæng hîp do nhiÒu yÕu tè t¹o nªn, nh−ng yÕu tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lμ søc m¹nh d©n téc, con ng−êi, chÝnh trÞ, tinh thÇn mμ biÓu hiÖn tËp trung ë søc m¹nh cña khèi ®oμn kÕt toμn d©n, cña c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng.

TuÇn tra, kiÓm so¸t trªn biÓn ¶nh : TTXVN

 KÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i. Søc m¹nh d©n téc bao gåm nh÷ng truyÒn thèng tèt ®Ñp, søc m¹nh cña v¨n ho¸ tinh thÇn vμ søc m¹nh vËt chÊt cña d©n téc. Søc m¹nh thêi ®¹i lμ søc m¹nh cña khoa häc vμ c«ng nghÖ, søc m¹nh cña çc lùc l−îng tiÕn bé vμ çch m¹ng trªn thÕ giíi.  KÕt hîp quèc phßng víi an ninh. §ã lμ kÕt hîp søc m¹nh cña lùc l−îng vμ thÕ trËn quèc phßng víi søc m¹nh cña lùc l−îng vμ thÕ trËn an ninh. Lùc l−îng quèc phßng toμn d©n vμ an ninh nh©n d©n bao gåm con ng−êi, ph−¬ng tiÖn vËt chÊt vμ çc kh¶ n¨ng kh¸c cña d©n téc. ThÕ trËn quèc phßng vμ an ninh nh©n d©n lμ viÖc tæ chøc hîp lÝ lùc l−îng trªn ®Þa bμn cña c¶ n−íc, trong tõng ®Þa ph−¬ng.  KÕt hîp kinh tÕ  x· héi víi quèc phßng vμ an ninh. 112

T¹i sao ph¶i kÕt hîp kinh tÕ víi quèc phßng vµ an ninh ? KÕt hîp kinh tÕ – x· héi víi quèc phßng vµ an ninh lµ nh− thÕ nµo ?

Thùc hiÖn ®ång thêi hai nhiÖm vô chiÕn l−îc x©y dùng vμ b¶o vÖ Tæ quèc tÊt yÕu ph¶i kÕt hîp gi÷a kinh tÕ víi quèc phßng vμ an ninh. ChiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ  x· héi ph¶i g¾n víi chiÕn l−îc quèc phßng vμ an ninh, chiÕn l−îc quèc phßng vμ an ninh phôc vô cho chiÕn l−îc kinh tÕ  x· héi. Trong t×nh h×nh hiÖn nay, viÖc x©y dùng Qu©n ®éi nh©n d©n vμ C«ng an nh©n d©n trë thμnh lùc l−îng chÝnh quy, tinh nhuÖ, tõng b−íc hiÖn ®¹i ; ®ång thêi t¨ng c−êng sù l·nh ®¹o tuyÖt ®èi, trùc tiÕp vÒ mäi mÆt cña §¶ng ®èi víi Qu©n ®éi nh©n d©n vμ C«ng an nh©n d©n, ®èi víi sù nghiÖp quèc phßng vμ an ninh lμ mét ®ßi hái kh¸ch quan cña n−íc ta. 3. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi chÝnh s¸ch quèc phßng vμ an ninh Sù nghiÖp b¶o vÖ Tæ quèc lμ cña toμn §¶ng, toμn qu©n vμ toμn d©n ta. V× vËy, c«ng d©n cã tr¸ch nhiÖm trong viÖc tham gia c¸c ho¹t ®éng quèc phßng vμ an ninh. §ã lμ :  Tin t−ëng vμo chÝnh s¸ch quèc phßng vμ an ninh cña §¶ng vμ Nhμ n−íc.  Th−êng xuyªn nªu cao tinh thÇn c¶nh gi¸c tr−íc mäi ©m m−u, thñ ®o¹n tinh vi cña kÎ thï.  ChÊp hμnh ph¸p luËt vÒ quèc phßng vμ an ninh, gi÷ g×n trËt tù, an ninh quèc gia.  S½n sμng thùc hiÖn nghÜa vô qu©n sù.  TÝch cùc tham gia vμo c¸c ho¹t ®éng trªn lÜnh vùc quèc phßng vμ an ninh t¹i n¬i c− tró.

iiiT− LIÖU tham kh¶o 1. "Søc m¹nh b¶o vÖ Tæ quèc lμ søc m¹nh tæng hîp cña khèi ®¹i ®oμn kÕt toμn d©n, cña c¶ hÖ thèng chÝnh trÞ d−íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i, søc m¹nh cña lùc l−îng vμ thÕ trËn quèc phßng toμn d©n víi søc m¹nh cña lùc l−îng vμ thÕ trËn an ninh nh©n d©n."(1) (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam :V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø IX, S®d, tr. 40.

113

2. “Gi÷ v÷ng an ninh néi ®Þa; gi¶i quyÕt kÞp thêi c¸c m©u thuÉn, tranh chÊp trong nh©n d©n ; x©y dùng "thÕ trËn lßng d©n" lμm nÒn t¶ng ph¸t huy søc m¹nh tæng hîp cña toμn d©n téc, trong ®ã Qu©n ®éi nh©n d©n vμ C«ng an nh©n d©n lμ nßng cèt.”(1)

ivC©U HáI Vμ BμI TËP 1. Tr×nh bμy nhiÖm vô cña quèc phßng vμ an ninh trong giai ®o¹n hiÖn nay ? Theo em t¹i sao ph¶i t¨ng c−êng quèc phßng vμ an ninh ? 2. Nªu nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n nh»m t¨ng c−êng quèc phßng vμ an ninh. 3. Em suy nghÜ nh− thÕ nμo vÒ tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi chÝnh s¸ch quèc phßng vμ an ninh ? 4. LÊy vÝ dô vÒ c¸ nh©n hay tËp thÓ tiªu biÓu trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch quèc phßng vμ an ninh. 5. T¨ng c−êng quèc phßng, gi÷ v÷ng an ninh quèc gia vμ toμn vÑn l·nh thæ lμ nhiÖm vô träng yÕu th−êng xuyªn cña §¶ng, Nhμ n−íc vμ cña toμn d©n, trong ®ã lùc l−îng nßng cèt lμ : a) Toμn d©n b) Qu©n ®éi nh©n d©n c) C«ng an nh©n d©n d) Qu©n ®éi nh©n d©n vμ C«ng an nh©n d©n. Em h·y lùa chän ph−¬ng ¸n ®óng nhÊt.

Bμi 15

CHÝNH S¸CH ®èi ngo¹i

iMë §ÇU BμI HäC Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng, §¶ng vμ Nhμ n−íc lu«n kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i, ®oμn kÕt d©n téc víi (1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 109.

114

®oμn kÕt quèc tÕ nªn ®· giμnh ®−îc nh÷ng th¾ng lîi to lín. HiÖn nay, trong xu thÕ hoμ b×nh, hîp t¸c, ph¸t triÓn, §¶ng vμ Nhμ n−íc ta ®ang thùc hiÖn ®−êng lèi ®æi míi, më cöa ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n−íc. VËy §¶ng vµ Nhµ n−íc ta ®· ®Ò ra chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i nh− thÕ nµo ®Ó phôc vô ®¾c lùc cho sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ?

Häc xong bμi nμy, häc sinh cÇn :

 HiÓu ®−îc vai trß, nhiÖm vô, nguyªn t¾c vμ nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i.  BiÕt vËn dông chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i trong ho¹t ®éng cña m×nh.  X¸c ®Þnh ®−îc tr¸ch nhiÖm c«ng d©n ®èi víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §¶ng vμ Nhμ n−íc ta.

iiNéI DUNG BμI HäC 1. Vai trß, nhiÖm vô cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i Trong xu thÕ hiÖn nay, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ë n−íc ta cã vai trß, nhiÖm vô g× ?

N−íc ta lμ mét bé phËn cña thÕ giíi, vËn ®éng trong bèi c¶nh chung cña thÕ giíi. V× vËy, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cã vai trß : chñ ®éng t¹o ra mèi quan hÖ quèc tÕ thuËn lîi ®Ó ®−a n−íc ta héi nhËp víi thÕ giíi ; gãp phÇn t¹o ra ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn ®Êt n−íc, n©ng cao vÞ thÕ n−íc ta trªn tr−êng quèc tÕ. ChÝnh v× vËy, nhiÖm vô cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ë n−íc ta lμ : Gi÷ v÷ng m«i tr−êng hoμ b×nh, t¹o c¸c ®iÒu kiÖn quèc tÕ thuËn lîi cho c«ng cuéc ®æi míi, ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, x©y dùng vμ b¶o vÖ Tæ quèc, ®ång thêi gãp phÇn tÝch cùc vμo cuéc ®Êu tranh chung cña nh©n d©n thÕ giíi v× hoμ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vμ tiÕn bé x· héi. 2. Nguyªn t¾c cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §¶ng vμ Nhμ n−íc ta ®−îc thùc hiÖn theo nh÷ng nguyªn t¾c sau :

115

 T«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vμ toμn vÑn l·nh thæ, kh«ng can

thiÖp vμo c«ng viÖc néi bé cña nhau. Nguyªn t¾c nμy ®ßi hái n−íc ta t«n träng ®éc lËp, chñ quyÒn vμ toμn vÑn l·nh thæ cña n−íc kh¸c, ®ång thêi nªu cao tinh thÇn ®éc lËp tù chñ trong quan hÖ quèc tÕ vμ lμm thÊt b¹i nh÷ng hμnh ®éng can thiÖp cña c¸c thÕ lùc thï ®Þch vμo c«ng viÖc néi bé n−íc ta.

Chñ tÞch n−íc NguyÔn Minh TriÕt, Chñ tÞch Héi nghÞ APEC XIV ®äc Tuyªn bè chung ¶nh : TTXVN

 T«n träng lÉn nhau, b×nh ®¼ng vμ cïng cã lîi. Çc n−íc trªn thÕ giíi dï lín hay nhá ®Òu cã quyÒn sèng, quyÒn tù do, m−u cÇu h¹nh phóc, ph¸t triÓn. Nguyªn t¾c nμy yªu cÇu n−íc ta t«n träng quyÒn cña çc n−íc vμ ®ßi hái çc n−íc t«n träng quyÒn b×nh ®¼ng cña ViÖt Nam. §ång thêi, çc n−íc t«n träng lîi Ých chÝnh ®¸ng cña nhau, hîp t¸c cïng cã lîi. 3. Ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i Thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më, ®a ph−¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ çc quan hÖ quèc tÕ vμ xuÊt ph¸t tõ xu thÕ hoμ b×nh, hîp t¸c, ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, ph−¬ng h−íng c¬ b¶n cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ë n−íc ta lμ :

116

 Chñ ®éng vμ tÝch cùc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, ®ång thêi më réng hîp t¸c quèc tÕ trªn çc lÜnh vùc kh¸c. ViÖt Nam lμ b¹n, ®èi t¸c tin cËy cña çc n−íc trong céng ®ång quèc tÕ, tham gia tÝch cùc vμo tiÕn tr×nh hîp t¸c quèc tÕ vμ khu vùc. Cñng cè vμ t¨ng c−êng quan hÖ víi çc ®¶ng céng s¶n, c«ng nh©n, ®¶ng çnh t¶, çc phong trμo ®éc lËp d©n téc, çch m¹ng vμ tiÕn bé trªn thÕ giíi, më réng quan hÖ víi çc ®¶ng cÇm quyÒn.  Ph¸t triÓn c«ng t¸c ®èi ngo¹i nh©n d©n. TÝch cùc tham gia vμo çc diÔn ®μn vμ ho¹t ®éng cña nh©n d©n thÕ giíi, gãp phÇn vμo cuéc ®Êu tranh chung v× hoμ b×nh, d©n chñ vμ tiÕn bé x· héi.  Chñ ®éng tham gia vμo cuéc ®Êu tranh chung v× quyÒn con ng−êi. S½n sμng ®èi tho¹i víi çc n−íc, çc tæ chøc quèc tÕ vμ khu vùc cã liªn quan vÒ vÊn ®Ò nh©n quyÒn. Kiªn quyÕt lμm thÊt b¹i çc ©m m−u, hμnh ®éng can thiÖp vμo c«ng viÖc néi bé, x©m ph¹m ®éc lËp, chñ quyÒn, toμn vÑn l·nh thæ, an ninh vμ æn ®Þnh chÝnh trÞ cña ViÖt Nam.  §Èy m¹nh ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. §©y lμ mét ®ßi hái kh¸ch quan cña sù nghiÖp ®æi míi toμn diÖn ®Êt n−íc nh»m ph¸t huy néi lùc, n©ng cao hiÖu qu¶ hîp t¸c quèc tÕ, thùc hiÖn th¾ng lîi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Víi tinh thÇn ViÖt Nam lμ b¹n, ®èi t¸c tin cËy cña çc n−íc trong céng ®ång quèc tÕ, tham gia tÝch cùc vμo tiÕn tr×nh hîp t¸c quèc tÕ vμ khu vùc, n−íc ta sÏ ngμy cμng cã nhiÒu bÌ b¹n, tranh thñ ®−îc nhiÒu nguån lùc ®Ó x©y dùng vμ b¶o vÖ Tæ quèc. 4. Tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n ®èi víi chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i §Ó tÝch cùc gãp phÇn vμo viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §¶ng vμ Nhμ n−íc, mçi c«ng d©n cÇn ph¶i :

 Tin t−ëng vμ chÊp hμnh nghiªm tóc chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña §¶ng vμ Nhμ n−íc.  Lu«n lu«n quan t©m ®Õn t×nh h×nh thÕ giíi vμ vai trß cña n−íc ta trªn tr−êng quèc tÕ.  ChuÈn bÞ nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó tham gia vμo c¸c c«ng viÖc liªn quan ®Õn ®èi ngo¹i nh− rÌn luyÖn nghÒ, n©ng cao tr×nh ®é v¨n ho¸ vμ kh¶ n¨ng giao tiÕp b»ng ngo¹i ng÷… 117

 Khi quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c n−íc ngoμi cÇn thÓ hiÖn ý thøc d©n téc vμ ph¸t huy nh÷ng nÐt ®Ñp trong truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc, cã th¸i ®é h÷u nghÞ, ®oμn kÕt, lÞch sù, tÕ nhÞ.

III  T− liÖu tham kh¶o 1. “Chñ ®éng vμ tÝch cùc héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ theo lé tr×nh, phï hîp víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn ®Êt n−íc tõ nay ®Õn n¨m 2010 vμ tÇm nh×n ®Õn n¨m 2020. ChuÈn bÞ tèt c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó kÝ kÕt c¸c hiÖp ®Þnh (1) th−¬ng m¹i tù do song ph−¬ng vμ ®a ph−¬ng." 2. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh nãi : "ThÕ giíi hoμ b×nh cã thÓ thùc hiÖn

nÕu c¸c n−íc trªn thÕ giíi, nhÊt lμ nh÷ng n−íc lín, ®Òu s½n sμng gi¶i quyÕt nh÷ng xÝch mÝch gi÷a c¸c n−íc b»ng th−¬ng l−îng". (2)

ivC©U HáI Vμ BμI TËP 1. Tr×nh bμy vai trß, nhiÖm vô cña chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i. 2. Em h·y ph©n tÝch nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña n−íc ta hiÖn nay. 3. Tr×nh bμy nh÷ng ph−¬ng h−íng c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Nhμ n−íc ta. 4. Em nhËn thøc nh− thÕ nμo vÒ chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i vμ cÇn lμm g× ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i ? 5. Em h·y cho biÕt : HiÖn nay, n−íc ta cã quan hÖ víi bao nhiªu n−íc trªn thÕ giíi ? Nªu mét sè tæ chøc quèc tÕ toμn cÇu vμ khu vùc mμ n−íc ta cã quan hÖ hîp t¸c trªn c¸c lÜnh vùc mμ em biÕt. 6. H·y nªu mét sè thμnh tùu næi bËt vÒ ngo¹i giao cña n−íc ta trong n¨m võa qua.

(1) §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam : V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toμn quèc lÇn thø X, S®d, tr. 114. (2) Hå ChÝ Minh : Toμn tËp, S®d, 2000, tËp 7, tr. 281.

118

Bμi 2. Hµng ho¸ - tiÒn tÖ - thÞ tr−êng

Bμi 3. Quy luËt gi¸ trÞ trong s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸

Bμi 4. C¹nh tranh trong s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸

Bμi 5. Cung - cÇu trong s¶n xuÊt vµ l−u th«ng hµng ho¸

Bμi 6. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc

Bμi 7. Thùc hiÖn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ t¨ng c−êng vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cña Nhµ n−íc

Bμi 9. Nhµ n−íc x· héi chñ nghÜa

Bμi 12. ChÝnh s¸ch tµi nguyªn vµ b¶o vÖ m«i tr−êng

Bμi 13. ChÝnh s¸ch gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ, v¨n ho¸

101

Bμi 14. ChÝnh s¸ch quèc phßng vµ an ninh

110

Bμi 15. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i

114

119

ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n : Chñ tÞch Héi ®ång Thµnh viªn nguyÔn ®øc th¸i Tæng Gi¸m ®èc hoµng lª b¸ch ChÞu tr¸ch nhiÖm néi dung : Tæng biªn tËp phan xu©n thµnh Biªn tËp lÇn ®Çu : ph¹m quúnh – NguyÔn v¨n luü Biªn tËp t¸i b¶n : hoµng kim liªn ThiÕt kÕ s¸ch : nguyÔn kim toµn – ®inh thÞ xu©n dung Tr×nh bµy b×a : M¹nh døa Söa b¶n in : hoµng kim liªn ChÕ b¶n : c«ng ty cp dÞch vô xuÊt b¶n gi¸o dôc hµ néi

gi¸o dôc c«ng d©n 11 M· sè : CH117T0 In........... b¶n (Q§ in sè : …….), khæ 17  24 cm. §¬n vÞ in : ................ ®Þa chØ ................ C¬ së in : ................. ®Þa chØ ............... Sè §KXB : 012020/CXBIPH/607869/GD Sè Q§XB : …../Q§-GD ngµy … th¸ng … n¨m .… In xong vµ nép l−u chiÓu th¸ng ..... n¨m ….. M· sè ISBN : 978-604-0-18886-1

120