1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ I. Εισαγωγή 1 II. Θεωρίες φυσικού φωτισμού 2 Το φως 2 Οπτική άνεση 5 III. Φυσικός φωτισμός & Αρχιτεκτονική 8 Γενικές αρχές σχεδιασμού 8 Προσανατολισμός κτιρίων & Συστήματα φυσικού φωτισμού 10 Προσανατολισμός του κτιρίου στο οικόπεδο 10 Συστήματα φυσικού φωτισμού 11 IV. Μεθοδολογία της έρευνας 13 V. Η έρευνα παρουσίαση των κτιρίων του δείγματος 14 i. Pantheon 14 ii. Notre Dame du Haut 18 iii. Kimbell Art Museum 23 iv. Koshino House 28 v. Arab World Institute 33 vi. Church of Light 39 vii. Therme Vals 43 viii. Jewish Museum Berlin 49 ix. ROM Michael Lee Chin Crystal 55 x. Bruder Klaus Chapel 60 xi. Kolumba Museum 64 xii. Louvre Abu Dhabi 69 VI. Συγκριτική αξιολόγηση 74 VII. Επίλογος 77
2 Ι. Εισαγωγή Αντικείμενο της παρούσας ερευνητικής εργασίας αποτελεί η μελέτη και ανάδειξη της σημασίας του φυσικού φωτισμού ως παραμέτρου σχεδιασμού του αρχιτεκτονικού χώρου, καθώς και ηδιερεύνηση της ατμόσφαιρας που αναδύεταιμέσω των διαφορετικών συστημάτων φυσικού φωτισμού. Αφορμή για την εκπόνηση της υπήρξε το ιδιαίτερο ενδιαφέρον μας για τις ιδιότητες του φυσικού φωτός και παράλληλα για τους ευρηματικούς χειρισμούς με τους οποίους ο κάθε αρχιτέκτονας εισάγει το φωτεινό στοιχείο στο κτίριο του, κατά τη σύγχρονη εποχή. Ο φυσικός φωτισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της αρχιτεκτονικής σύνθεσης, από το αρχικό στάδιο της σύλληψης της ιδέας, μέχρι το τελικό στάδιο της κατασκευής και της περιήγησης του επισκέπτη μέσα σε αυτό. Ανεξάρτητα από την χρήση του κτιρίου, είτε αυτό είναι λατρευτικό είτε λειτουργικό, αποτελεί ένα άυλο υλικό το οποίο αναδεικνύει τις χωρικές ποιότητες του χώρου Οι φωτοσκιάσεις που δημιουργούνται τονίζουν τις υφές και τα υλικά των επιφανειών, ενώ παράλληλα προσδίδουν πλαστικότητα και ρευστότητα στους συμπαγείς τοίχους. Εκτόςαπότημελέτητης επίδρασηςτουφυσικούφωτισμούστηναρχιτεκτονική σύνθεση ενός κτιρίου, σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση των τρόπων με τους εμπειρίαοποίουςδιάφοροιαρχιτέκτονεςκατορθώνουνναεμπνεύσουνμίαξεχωριστήβιωματικήστουςεπισκέπτεςτωνκτιρίωντουςΗερευνητικήεργασίαοργανώνεταισε7κεφάλαια : Στο 2ο κεφάλαιο αναλύονται βασικές θεωρίες των ιδιοτήτων του φυσικού φωτισμούκαιτηςοπτικήςάνεσης,εξετάζονταιοιευεργετικέςιδιότητεςτουφωτόςστον ανθρώπινο οργανισμό και κατά συνέπεια στην ψυχολογία του ατόμου. Το 3ο κεφάλαιο εστιάζει στις γενικές αρχές σχεδιασμού του φυσικού φωτισμού, στις προϋποθέσεις καιτις στρατηγικές φωτισμού που πρέπεινα πληρούνται προκειμένου να επιτευχθεί ένας αποδοτικός σχεδιασμός φυσικού φωτισμού και επιπλέον παρουσιάζονται οι επιμέρους κατηγορίες των συστημάτων φυσικού φωτισμού.Στο 4ο κεφάλαιο παρουσιάζεται η μεθοδολογία και το δείγμα των κτιρίων της έρευνας. Στο 5ο κεφάλαιο καταγράφεται η ανάλυση των δώδεκα κτιρίωντου δείγματος, με χρονολογική κατάταξη (και ενδεικτικό παράδειγμα από τον 1ο αι. π.Χ.), όπου περιλαμβάνονται εμβληματικά κτίρια του 20ου και 21ου αι., τα οποία αναλύονται ως προς τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, εστιάζοντας στην διαχείριση του φυσικού φωτός κατάΤέλος,περίπτωσηστο 6ο κεφάλαιο δίνεται μια συγκριτική παρουσίαση των κτιρίων του δείγματος, ενώ στο 7ο κεφάλαιο καταγράφονται βασικά συμπεράσματα της έρευνας.
D.[Corrodi, Spechtenhauser & Auer, 2008] Η ένταση του φυσικού φωτός, ποικίλει ανάλογα με την θέση του ήλιου ανά ώρα, ημέρα, έτος και γεωγραφικό πλάτος. Το ηλιακό φως προσδιορίζει τον κύκλο των εποχών. ηάλλοτεμεταβάλλονταιορίζονταςηλιοφάνειαςπροςνότοαυτέςουράνιοΤαηλιακάδιαγράμματαμαςδίνουνπληροφορίεςγιατηνακριβήςθέσητουήλιουστονθόλοανάπάσαστιγμή,ηοποίακαθορίζεταιαπότιςηλιακέςγωνίες.Οιγωνίεςείναιτοαζιμούθιο,ηγωνίααπόκλισηςτηςθέσηςτουήλιουαπότονπραγματικόκαιηγωνίαύψους,μιαγωνίαπουσχηματίζειηθέσητουήλιουστονουρανόωςτοοριζόντιοεπίπεδο.Όλαταπαραπάνωεπηρεάζουνάμεσαταεπίπεδακαινεφώσεων.Σεκαθαρόουρανόοήλιοςείναιάμεσαορατόςκαιοπιοφωτεινός,ενώσενεφελώδηουρανότακαιρικάφαινόμενασυνεχώς,μεαποτέλεσμαοουρανόςναέχειάλλοτελαμπρόήλιοκαιναείναισκοτεινός.Σεσυννεφιασμένοουρανότοφωςδιαχέεταισυμμετρικάκαιθέσητουήλιουδεδιακρίνεται.[ TEE, 2010] Εικόνα 1: Σχεδιάγραμμα αναπαράστασης «Κιρκαδικού ρυθμού» Εικόνα 2: Σχηματική αναπαράσταση του ορατού φωτεινού φάσματος
3 II. Θεωρίες Φυσικού Φωτισμού II.i Φως
ηλιακόοργανισμούσυντελούνΟιενισχύονταςωφέλιμαευεργετικάκαιτρισδιάστατηςγίνεταικατόπινΗανθρώπινηόρασηεξυπηρετείσεπρώτοστάδιοστηναντίληψητουχώρουκαιστηνκατανόησησχημάτωνκαιχρωμάτων.Μέσωοπτικώνερεθισμάτωναντιληπτήηλεπτομέρεια,τοβάθοςκαιεξασφαλίζεταιηαίσθησητηςφύσηςτωναντικειμένων.Εκτόςαπότηναντίληψητουπεριβάλλοντοςτηνεξασφάλισητουαπαραίτητουφωτισμού,οφυσικόςφωτισμόςεπηρεάζειτησυμπεριφοράκαιτηνδιάθεσητωνχρηστών.Ηέκθεσηστονήλιοεπιδράστηνανθρώπινηψυχολογία,μειώνονταςτοάγχος,τηνκατάθλιψηκαιτηναποδοτικότητατηςεργασίας.[Κοσμόπουλος&Περιβολάρης,2017]φυσικέςιδιότητεςτουφωτόςστηνομαλήλειτουργίατουτουανθρώπου,καθώςτοφωςπαράγειτηνβιταμίνη
4 Κατά τη διάρκεια της ισημερίας στις 21 Μαρτίου και 21 Σεπτεμβρίου, ο ήλιος κατανέμεται ομοιόμορφα στο Βόρειο και στο Νότιο ημισφαίριο, οπότε η διάρκεια της ημέρας και της νύχτας είναι ίση. Τον Ιούνιο η θέση της γης βρίσκεται σε σημείο ώστε το βόρειο ημισφαίριο να δέχεται περισσότερη ακτινοβολία από τον ήλιο, σε αντίθεση με το νότιο ημισφαίριο. Στο βόρειο, ο ήλιος βρίσκεται πιο ψηλά και είναι ορατός τις περισσότερες ώρες της ημέρας. Στην υψηλότερη θέση βρίσκεται στις 21 Ιουνίου, όπου και λαμβάνει χώρα το θερινό ηλιοστάσιο για το βόρειο ημισφαίριο. Αντιθέτως, στις 21 Δεκεμβρίου, πραγματοποιείται το χειμερινό ηλιοστάσιο. [Eldridge, 2010] Το φυσικό φως αλληλοεπιδρώντας με τις επιφάνειες των υλικών διεγείρει την οπτική αντίληψη του ανθρώπου. Η εναλλαγή των κινήσεων του φωτός, δημιουργεί διαφορετικές χωρικές ποιότητες στον ίδιο χώρο. Οι ακτίνες φωτός έχουν την ιδιότητα, να απορροφώνται, να ανακλώνται και να διαθλώνται από μια επιφάνεια. Επομένως, ο χώρος προσφέρει μια πολυδιάστατη οπτική και συναισθηματική εμπειρία. [Michel, 1995] Ως προς την αρχιτεκτονική, το φως είναι ένας από τους καταλυτικούς παράγοντες σχεδιασμού και συντελεί στις συνθήκες υγιεινής διαβίωσης σε οποιοδήποτε κτιστό περιβάλλον. Το φως είναι το στοιχείο που διαπλάθει την μορφή καιτεχνητότόσοομοιόμορφηευεργετικάαποδειχθείαίσθησηατμόσφαιρας.χρηστικότητα,τωντηντουκτιρίου,προσδίδεινόημαστονχώροκαιμεταμορφώνειυλικότητατωνεπιφανειώντου.ΟφυσικόςφωτισμόςεσωτερικώνχώρωνυπερβαίνειτηναπλήμεαποτέλεσματηνδημιουργίαμιαςΟεπαρκήςφωτισμόςμεταφράζεταιωςάνεσηςγιατουςχρήστεςενόςχώρου,καθώςέχειότιδιευκολύνειτιςκινήσειςτουςκαιεπιδράστηνψυχολογικήτουςδιάθεση.Όσοπιοείναιηκατανομήτουφωτισμούσεέναχώρο,μειώνεταιητάσητωνχρηστώνναχρησιμοποιήσουνφωτισμό.Παράλληλα,οδιαρκώςμεταβαλλόμενοςμηπροβλέψιμοςχαρακτήραςτουφυσικούφωτισμού Εικόνα 3: Σχηματική αναπαράσταση αζιμούθιου και ηλιακού ύψους Εικόνα 4: Σχηματική αναπαράσταση ηλιακής τροχιάς Εικόνα 5: Αναπαράσταση των ιδιοτήτων του φωτός
5 (λόγω καιρικών συνθηκών), καθιστά το χειρισμό και έλεγχο του εξαιρετικά περίπλοκο στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. [Le Corbusier, 1923] II. ii Οπτική άνεση Η οπτική άνεση ορίζεται ως η ικανότητα του ατόμου να εντοπίζει, να αναγνωρίζει και να αναλύει λεπτομερώς και με ευκολία οτιδήποτε βρίσκεται στο οπτικό πεδίο του, λαμβάνοντας υπόψη την ταχύτητα, την ποιότητα και την ακρίβεια της αντιληπτικότητας του. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τις συνθήκες φωτισμού που επικρατούν στον χώρο. Όταν η παροχή φυσικού φωτισμού σε ένα περιβάλλον δεν είναι επαρκής, τότε οι συνθήκες οπτικής άνεσης δεν μπορούν να εξασφαλιστούν, με αποτέλεσμα ο οφθαλμός να μην λαμβάνει τα απαραίτητα ερεθίσματα από το περιβάλλοντα χώρο. Το φαινόμενο αυτό αποτελεί συνάρτηση πολλών παραμέτρων που προκαλούν οπτική δυσφορία. Οπτική δυσφορία μπορεί να προκληθεί είτε σε ανεπαρκή, είτε σε υπερ επαρκή φωτισμό, οπότε συμβαίνει το φαινόμενο της θάμβωσης. Με την οπτική δυσφορία, η ικανότητα του χρήστη να διακρίνει αντικείμενα ή λεπτομέρειες σε ένα χώρο μειώνεται δραματικά. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η διαφοροποίηση των κατανομών υγείαχρήστηςστηνλαμπρότηταςανάμεσασεαυτάπουοφείλονταισεφωτισμόκαισεαυτάπουοφείλονταιανακλαστικότητατωναντικειμένωντουχώρου.Σ’έναευχάριστοπεριβάλλον,ομπορείνααναπτύξειτιςδραστηριότητέςτου,μεαποτέλεσματηνκαλήψυχικήτου.[ΤΕΕ,2021] Εικόνα 6: Η κίνηση της φωτεινής δέσμης κατά τη διάρκεια της ημέρας στο Koshino House Εικόνα 7: Η οπτική άνεση μπορεί να επιτευχθεί μέσω διαφορετικών πηγών φωτός.
6 Στο σχεδιασμό ενός κτιρίου, σημαντικός παράγοντας είναι και η ποιότητα του φωτισμού, η οποία καθορίζεται από την σύνθεση του φάσματος, καθώς και την σταθερότητα της έντασης του φωτός. [Wagiman κα, 2021] Ο τεχνητός φωτισμός έχει την δυνατότητα να φωτίζει μεγάλους χώρους, προσφέροντας οπτική άνεση, ωστόσο έχει σοβαρό αντίκτυπο στην κατανάλωση μεγάλης ποσότητας, συνήθως μη ανανεώσιμης ενέργειας. [Carlucci κα, 2015] Στον βιοκλιματικό σχεδιασμό, ο αποτελεσματικότερος τρόπος για να επιτευχθεί η οπτική άνεση είναι μέσω της αξιοποίησης του φυσικού φωτισμού, διότι το φυσικό φως, όταν χρησιμοποιείται ορθά, υπερτερεί ποιοτικά από τον τεχνητό φωτισμό και συντείνει στην μείωση της καταναλώμενης ηλεκτρικής ενέργειας. [ΚΑΠΕΕ] Ο συνδυασμός φυσικού φωτισμού με τεχνητά συστήματα είναι αποτέλεσμα ποιοτικού σχεδιασμού, καθώς χρειάζεται να ληφθούν υπόψη μετρήσιμες και υποκειμενικές παράμετροι. Στην πρώτη κατηγορία ανήκει το μέγεθος και η εγγύτητα ενός αντικειμένου (όσο πιο απομακρυσμένο βρίσκεται το αντικείμενο από την οπτική γωνία του χρήστη, τόσο πιο απαραίτητη είναι η αύξηση της έντασης του φωτισμού). Με την αύξηση της λαμπρότητας ενός αντικειμένου, το ίδιο γίνεται αντιληπτό με Περιβολάρης,ξεχωρίζειώστεφωτισμούμεταξύηδηλαδήμεγαλύτερηευκολίααπότονπαρατηρητή.Αξιοπρόσεχτηπαράμετροςείναιηαντίθεση,ηδιαφοράτηςοπτικήςεμφάνισηςενόςαντικειμένουκαιτουάμεσουβάθουςήδιαφοράλαμπρότηταςμεταξύενόςαντικειμένουκαιτουπεριβάλλονταχώρουήδυοαντικειμένων.Οτρόποςμετονοποίοεκφράζεταιείναιμέσωτηςλαμπρότητας,τηςέντασηςήτηςανακλαστικότηταςτωνεπιφανειών.Ιδιαίτερηπροσοχήπρέπειναδοθείηαντίθεσηναμηνυπερβαίνειτοεπιτρεπτόόριοκαιτοανθρώπινομάτινακάθεαντικείμενοαπότογύρωπεριβάλλοντου.[Κοσμόπουλος&2017]Άλληποσοτικήπαράμετροςείναιηένταση(μονάδεςσε lux), δηλαδήολόγος της φωτεινής ροής πουπροσπίπτεισεένασημείο μίας επιφάνειας προς τη στοιχειώδη επιφάνεια που περικλείει το εν λόγω σημείο. [Pattini κα, 1996] Οι τιμές των επιπέδων φωτισμού σε έναν χώρο θα πρέπει να καθορίζονται σύμφωνα με την εργασία που πραγματοποιείται στο συγκεκριμένο χώρο. Για να υπολογιστούν οι τιμές έντασης λαμβάνονται υπόψη οι ιδιότητες του φυσικού φωτός. Τέλος, στα ποσοτικά χαρακτηριστικά συγκαταλέγεται ο φωτισμός εργασίας, όρος που εκφράζει την περιφερειακήεμφανίζεταιΌσονποιοτικάεφαρμογήυψηλότερουεπιπέδουφωτισμού,ανάλογαμετηνεκτελούμενηεργασία.Σταχαρακτηριστικάτουφωτισμούεντάσσονταιηοπτικήέντασηκαιθάμβωση.αφοράτηνοπτικήένταση,αποτελείέναμηεπιθυμητόφαινόμενο,τοοποίοόταναντικείμεναμεδιαφορετικήλαμπρότηταεντοπίζονταιστηνόραση,φαινόμενοπουελέγχεταιμετημελέτητωνλόγωνλαμπρότητας. Εικόνα 8: Αριστερά παρουσιάζεται το φαινόμενο της θάμβωσης και δεξιά η επίλυση μέσω σκιάστρων
7 Για να επιτευχθεί η ορθή διανομή λαμπρότητας, είναι απαραίτητο να εξεταστεί &ταεπιφάνειες,χρωμάτωνεπιφάνειεςχρωμάτωνκανόναςεπιφάνειεςκάλυψηςηανακλαστικότητατωνυλικώνστιςεσωτερικέςτουχώρου.Γενικόςείναιηχρήσηαπαλώνσεμεγάλεςτοίχωνκαιέντονωνσεμικρότερεςόπωςταέπιπλακαικουφώματα.[ΚοσμόπουλοςΠεριβολάρης,2017]Κομβικήςσημασίαςείναι η αποφυγή του φαινομένου της θάμβωσης, κατάστασης που προκαλείται όταν η λαμπρότητα στο οπτικό πεδίο είναι εξαιρετικά αυξημένησεσχέσημετηνλαμπρότηταστηνοποία είναιπροσαρμοσμένοιοιοφθαλμοί και προκαλεί ενόχληση, δυσφορία, μείωση της απόδοσης και της ορατότητας. Για την εκτίμηση της θάμβωσης πρέπει να χρησιμοποιούνται μεθοδολογίες που συσχετίζουν υποκειμενικές αντιδράσεις με αντικειμενικές παραμέτρους. [ΤEE, 2021] Η θάμβωση μπορεί να προκληθεί είτε από εσωτερικές πηγές φωτισμού (φωτιστικά σώματα), είτε από το εξωτερικό περιβάλλον (ουρανός, ήλιος) και είναι άμεση ή έμμεση. Για την αντιμετώπιση της άμεσης θάμβωσης προτείνεται ο σχεδιασμός συστημάτων ηλιοπροστασίας στα ανοίγματα (εσωτερικών ή εξωτερικών), καθώς και η χρήση διάχυτου φωτός στο χώρο. Η έμμεση θαμβωση προκύπτει όταν το φως καταλήγει στον παρατηρητή με αντανάκλαση (κυρίως εξαιτίας της μεγάλης λαμπρότητας κατακόρυφων επιφανειών) και μπορεί να περιοριστεί με την αποφυγή στιλπνών επιφανειών, καθώς και με τη χρήση πλευρικού ή διάχυτου φωτισμού. Όπως φαίνεται, σχεδιάζοντας ένα σύστημα φυσικού φωτισμού πρέπει να ληφθούν υπόψιν οι κανόνες φυσικής, η ανθρώπινη αντίληψη και η μεγάλη ευαισθησία του ανθρώπινου οφθαλμού στοφως. Τέλος,καθοριστικήπαράμετρος είναι ησκιά,που σχηματίζεται από την παρεμβολή ενός αδιαφανούς σώματος στην πορεία της ευθύγραμμης διάδοσης του φωτός, φαινόμενο που μπορεί είτε να συμβάλλει στην μείωση της οπτικής άνεσης και ευκρίνειας, είτε να βελτιώσει την οπτική απόδοση. [Κοσμόπουλος & Περιβολάρης, 2017] Εικόνα 9Χάρτης φωτεινότητας ενός γραφείου που δείχνει αριστερά τα σημεία όπου εντοπίζεται θάμβωση και δεξιά τον περιορισμό της με την χρήση ηλιακών σκιάστρων Εικόνα 10: Σχεδιάγραμμα όπου απεικονίζονται η άμεση (αριστερά) και η έμμεση θάμβωση (δεξιά)
8 III. Φυσικός φωτισμός & αρχιτεκτονική III. i Γενικές αρχές σχεδιασμού Ο φυσικός φωτισμός αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του ενεργειακού σχεδιασμού, καθώς η χρήση του επιτυγχάνει την μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης του κτιρίου και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των χρηστών. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός καθορίζει την ποσότητα και την κατανομή του ηλιακού φωτός που εισέρχεται στο κτίριο. [ΤΕΕ, 2011] Ένα κατάλληλα σχεδιασμένο σύστημα φυσικού φωτισμού μπορεί να μειώσει δραματικά την άσκοπη χρήση τεχνητού φωτός κατά τη διάρκεια της ημέρας, εξοικονομώντας έτσι σημαντικά ποσά ενέργειας που απαιτούνται για τον φωτισμό του κτιρίου. Προκειμένου να επιτευχθεί ένας αποδοτικός σχεδιασμός φυσικού φωτισμού χρειάζεται να πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις και στρατηγικές φωτισμού. Πρωταρχικός παράγοντας στον σχεδιασμό των ανοιγμάτων αποτελεί το κλίμα της εκάστοτε περιοχής (νέφωση του ουρανού, επίπεδα ηλιοφάνειας, φωτεινότητα) και το γεωγραφικό πλάτος (γωνία πρόσπτωσης ηλιακής ακτινοβολίας). Μία εξίσου σημαντική παράμετρος είναι οι ανάγκες φωτισμού του κάθε κτιρίου, οι οποίες εξαρτώνται από την λειτουργία του. [Κοσμόπουλος & Περιβολάρης, 2017] Ανάλογα με την χρήση του κάθε χώρου και τις εργασίες που πραγματοποιούνται μέσα σε αυτόν, απαιτείται διαφορετική ποσότητα φυσικού φωτός.[Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας, 2011] Η αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού, ιδιαίτερα σε λειτουργικά κτίρια, μπορεί να υποκαταστήσει τις εγκαταστάσεις φωτισμού, αυξάνοντας την ενεργειακή απόδοση και την λειτουργικότητα του κτιρίου, την οπτική άνεση καθώς και την ευελιξία στην κίνηση των χρηστών. [Μπάρκας, 2016] Εικόνα 12: Επίδραση της θέσης του παραθύρου στην κατανομή του φυσικού φωτισμού Επιπλέον,χρειάζεταιναληφθούνυπόψινταεξωτερικάεμπόδια(τομέγεθοςκαι το ύψος των γύρω κτιρίων), η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου καθώς και το σχήμα του κτιρίου (βαθύ ή ρηχό), χαρακτηριστικό το οποίο καθορίζει την αναλογία Εικόνα 11: Η διείσδυση και κατανομή του φυσικού φωτός μέσω των ανοιγμάτων
9 των ανοιγμάτων ανά προσανατολισμό. Η μορφολογία του περιβάλλοντα χώρου σε συνδυασμό με την βλάστηση καθορίζουν την ποσότητα και την ποιότητα του φωτός που εισέρχεται στο κτίσμα. Επίσης, ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται να δοθεί στον προσανατολισμό, τη θέση, το σχήμα και το μέγεθος τωνανοιγμάτων,ταοποίαεκτός απόπηγήφωτισμού,αποτελούνκαι πηγήθερμότητας. Παράλληλα, χρειάζεται να προβλεφθούν κατάλληλα συστήματα ηλιοπροστασίας που εφαρμόζονται στα ανοίγματα, παρέχουν σκίαση και καλύτερη κατανομή του ηλιακού φωτός.Καθοριστικοί παράμετροι θεωρούνται ο προσανατολισμός, η γεωμετρία του κτιρίου και η οργάνωση των χώρων που πρόκειται να φωτιστούν. Ο νότιος προσανατολισμός του κτιρίου εξασφαλίζει απευθείας ηλιακή ακτινοβολία με σταθερό ρυθμό και καλύτερη διανομή. Η οργάνωση των χώρων πρέπει να γίνεται με βάση τις απαιτήσεις του κάθε χώρου σε φωτισμό. Σημαντικό ρόλο στον σχεδιασμό ενός συστήματος φυσικού φωτισμού έχει η ανακλαστικότητα των υλικών των εσωτερικών επιφανειών. Η έντονη ανακλαστικότητα συμβάλλει στην ομοιογενή διείσδυση και κατανομή του φωτός στον χώρο. Μέσω της εξασφάλισης της κατάλληλης κατανομής φωτισμού στο εσωτερικό του κτιρίου, αποφεύγεται η θάμβωση.[Κοσμόπουλος & Περιβολάρης, 2017] Εικόνα 13: Τύποι εξωτερικών σκιάστρων Εικόνα 14: Πίνακας με τις τιμές lux σύμφωνα με την λειτουργία του κάθε χώρου
10 III. ii Προσανατολισμός & Συστήματα φυσικού φωτισμού III. ii. α. Προσανατολισμός του κτιρίου στο οικόπεδο Το ηλιακό φως δεν είναι ομοιογενές, καθώς έρχεται από κάθε κατεύθυνση με διαφορετική ένταση, ανάλογα με τον προσανατολισμό του κτιρίου και μεταβάλλεται συνεχώς,ανάλογαμε τις συνθήκες ηλιοφάνειας,τηνηλιακήτροχιά και τα εμπόδιαπου συναντά μέχρι ένα συγκεκριμένο άνοιγμα. [Αθανασόπουλος, 2010] Ο προσανατολισμός ενός κτιρίου αποτελεί έναν από τους βασικότερους παράγοντες που επηρεάζουν τον ηλιασμό του κτιρίου. Ο κτιριακός όγκος πρέπει να προσανατολίζεται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η εκμετάλλευση των ηλιακών θερμικών κερδών κατά τη διάρκεια του χειμώνα και ταυτόχρονα η προστασία από την υπερθέρμανση το καλοκαίρι. [Κοσμόπουλος & Περιβολάρης, 2017] Ο νότιος προσανατολισμός είναι ο ευνοϊκότερος, ιδιαίτερα κατά την χειμερινή περίοδο, καθώς προσφέρει την μεγαλύτερη δυνατή έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία, με σταθερό ρυθμό και με καλύτερη κατανομή, τόσο στις εποχές του έτους, όσο και κατά τη διάρκεια της ημέρας.[ΤΕΕ, 2011] Τους χειμερινούς μήνες η κίνηση του ήλιου πραγματοποιείται σε χαμηλότερη τροχιά με αποτέλεσμα τη χαμηλή πρόσπτωση των ακτινών στη νότια όψη και επομένως τον καλύτερο φωτισμό του εσωτερικού χώρου. Αντίθετα, κατά την θερινή περίοδο η νότια προσανατολισμένη πλευρά του κτιρίου δέχεται την ελάχιστη θερμική επιβάρυνση, παρά την μεγάλη διάρκεια ηλιασμού της. Το γεγονός αυτό οφείλεται στην μεγάλη γωνία ύψους του ήλιου, η οποία μειώνει την ισχύ της ακτινοβολίας. Ιδιαίτερα το μεσημέρι, οι φωτεινές ακτίνες προσπίπτουν σχεδόν παράλληλα με την νότια όψη του κτιρίου, καθιστώντας απαραίτητο τον σχεδιασμό οριζόντιων σκιάστρων ή οριζόντιων προεξοχών.[Κοσμόπουλος & Περιβολάρης, 2017] Αναλυτικότερα, στις Μεσογειακές χώρες η παρουσία σκιάστρων κρίνεται αναγκαία κατά τη θερινή περίοδο, όπου παρουσιάζεται εξαιρετικά υψηλή λαμπρότητα.[ΤΕΕ, 2011] Ο βορεινός φωτισμός είναι ο μοναδικός που εξασφαλίζει ομοιόμορφο φως σε όλη τη διάρκεια της ημέρας, παραμένοντας αμετάβλητος από τις μεταπτώσεις της ηλιακής ακτινοβολίας. Μολονότι η ένταση του μπορεί να είναι χαμηλή κατά τη χειμερινή περίοδο, η ποιότητα παραμένει σταθερή, με συνέπεια να μην παραλλάσουν τα χρώματα και η υφή των αντικειμένων. Οι ιδιότητες αυτές τον καθιστούν τον καταλληλότερο για χώρους εργασίας και μελέτης, όπως αναγνωστήρια βιβλιοθηκών, εργαστήρια και βιομηχανικοί χώροι. Σε κάθε περίπτωση το μέγεθος των ανοιγμάτων χρειάζεται να είναι αρκετά μεγάλο, έτσι ώστε να εξασφαλίζεται ικανοποιητική ένταση φωτισμού, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τις μελέτες θερμομόνωσης και εξοικονόμησης ενέργειας.[Αθανασόπουλος, 2010] Συγκεκριμένα, ο βορεινός προσανατολισμός Εικόνα 15: Διάγραμμα της πορείας του ήλιου στο χειμερινό και το θερινό ηλιοστάσιο
11 προτιμάται για εκθεσιακούς χώρους και μουσεία, καθώς δεν υπάρχει κίνδυνος αλλοίωσης των εκθεμάτων από την υπεριώδη ακτινοβολία.[ΤΕΕ, 2011] οποίακατάλληλοακατάλληλεςπρωινές2017]βοηθητικούςναμόνωσηστηνθεωρείταιυπόθερινούςαπόγευμα.μεευνοούνταιΚατάτουςχειμερινούςμήνες,οανατολικόςκαιοδυτικόςπροσανατολισμόςδενεξαιτίαςτηςιδιαίτεραχαμηλήςκαιπλάγιαςγωνίαςπουσχηματίζειοήλιοςτιςόψειςαυτές,λαμβάνονταςηλιακόφωςγιαλίγεςμόνοώρεςτοπρωίκαιτοΤοσημαντικότεροπρόβληματωνδύοπροσανατολισμώνεντοπίζεταιτουςμήνες,όπουοιηλιακέςακτίνεςπροσπίπτουνστιςκατακόρυφεςεπιφάνειεςγωνίεςχαμηλούύψουςγιααρκετέςώρες.Στηνπερίπτωσηαυτήδυσμενέστεροςοδυτικόςπροσανατολισμός,αφούσυσσωρεύονταιμεγάλαποσάθερμότηταςεπιφάνειατου.Λόγωτουφαινομένουαυτούηόψητουχρειάζεταιναδιαθέτειστουςτοίχουςκαιταανοίγματαεξωτερικάμέτραηλιοπροστασίαςμεσκοπόαποφεύγεταιηθάμβωση.Επομένως,ηδυτικήπλευράενδείκνυταιμόνογιαχώρουςμεπεριορισμέναανοίγματα.[Κοσμόπουλος&Περιβολάρης,Όσοναφοράτονανατολικόφωτισμό,παρέχειέντονηφωτεινότητακυρίωςτιςώρες,εξασφαλίζονταςβέλτιστεςσυνθήκεςδιαβίωσης,πουόμωςείναιγιαεργασιακούςχώρους.Οιιδιότητεςαυτέςκαθορίζουνέναχώρογιαύπνο,ξεκούρασηκαιηρεμίαμεπεριορισμένομέγεθοςανοιγμάτων,ταεξυπηρετούνπαράλληλατοναερισμόκαιτηθέα.[Αθανασόπουλος,2010] III. ii. β. Συστήματα φυσικού φωτισμού Για την αξιοποίηση του φυσικού φωτισμού προς όφελος του κτιρίου με στόχο την επίτευξη οπτικής άνεσης θα πρέπει, μέσω των κατάλληλων συστημάτων και τεχνικών, να εξασφαλίζεται στους εσωτερικούς λειτουργικούς χώρους επαρκής ποσότητα, αλλά ταυτόχρονα ομαλή κατανομή φωτισμού. Με τον όρο σύστημα φυσικού φωτισμού εννοείται ο συνδυασμός υαλοπίνακα ή άλλου φωτοδιαπερατού στοιχείου με μία φυσικούεξωτερικόποιότηταφωταγωγοί.[ΚΑΠΕΕ]κατηγορίες:διάταξησκιασμού.Τασυστήματαφυσικούφωτισμούδιακρίνονταιστιςεξής4μεγάλεςανοίγματαστηνκατακόρυφητοιχοποιία,ανοίγματαοροφής,αίθριακαιΤαδιαφανήστοιχείαστοκέλυφοςτουκτιρίουελέγχουντηνποσότητακαιτηντουεισερχόμενουφωτός,καθώςκαιτηνοπτικήεπαφήτωνχρηστώνμετοπεριβάλλον.[ΤΕΕ,2011]Ταανοίγματααποτελούντακύριασυστήματαφωτισμούκαιδιακρίνονταιστιςπαρακάτωκατηγορίες: • Ανοίγματα στην κατακόρυφη τοιχοποιία: Τα ανοίγματα αυτά χρειάζεται να έχουν το κατάλληλο μέγεθος και σχήμα, ενώ παράλληλα να κατανέμονται στις μεόψειςμετέτοιοτρόποώστεναεξασφαλίζουντονεπιθυμητόφωτισμό,σύμφωνατομέγεθοςτουφωτιζόμενουχώρου. • Ανοίγματα οροφής: Παρέχουν το φωτισμό από μεγάλο ύψος και εμφανίζουν μεγάλη μορφολογική ποικιλία (οριζόντια, κεκλιμένα, κατακόρυφα, υπερυψωμένα, επίπεδα ή καμπυλόμορφα). Σχεδιάζονται σε μονώροφα κτίρια ή στον τελευταίο όροφο πολυωρόφων κτιρίων. Ειδική περίπτωση αποτελούν οι φωτοσωλήνες, που εφαρμόζονται σε πολυώροφα κτήρια. • Αίθρια: Διακρίνονται σε ανοιχτά ή στεγασμένα και βελτιώνουν τις συνθήκες οπτικής άνεσης στα κτίρια, επιτρέποντας μεγάλες ποσότητες φωτός να εισέλθουν στο εσωτερικό τους.
12 • Φωταγωγοί / Φωτοσωλήνες : Χρησιμοποιούνται με σκοπό να εισάγουν τις φωτεινές ακτίνες σε χώρους, όπου είναι δύσκολη η διείσδυση τους με κάποιο άλλο τρόπο. Οι τεχνικές που αποσκοπούν στην βελτίωση των συστημάτων αυτών περιλαμβάνουν: • Ηλιοστάσια • Ειδικούς υαλοπίνακες • Σκίαστρα • Πρισματικά φωτοδιαπερατά υλικά • Ράφια φωτισμού • Ανακλαστικές περσίδες • Ανακλαστήρες φωτισμού • Διαφανή μονωτικά υλικά Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός τόσο των χώρων, όσο και των συστημάτων φωτισμού (ανοιγμάτων) θα πρέπει να εξασφαλίζει τις επιθυμητές στάθμες φωτισμού, την απαιτούμενη θέα προς το εξωτερικό περιβάλλον, σε συνδυασμό με τις υπόλοιπες απαιτήσεις του ενεργειακού σχεδιασμού για θερμική άνεση και ποιότητα αέρα. [Κοσμόπουλος & Περιβολάρης, 2017] Εικόνα 16: Συστήματα ελέγχου του ηλιακού φωτός Εικόνα 18: Σχεδιάγραμμα αναπαράστασης του ανακλαστήρα Εικόνα 17: Εσωτερική άποψη των ανακλαστήρων φωτισμού του Kimbell Museum
13 IV. Μεθοδολογία της έρευνας Αφορμή για την παρούσα ερευνητική εργασία αποτέλεσε το ενδιαφέρον μας για την εφαρμογή του φυσικού φωτισμού στην αρχιτεκτονική, καθώς και τη διερεύνηση της ατμόσφαιρας που αναδύεται μέσω των διαφορετικών τεχνικών φωτισμού. Η μελέτη μας περιλαμβάνει δείγμα 12 κτιρίων, με κατάταξη επί του άξονα της ιστορίας, καλύπτοντας τις χρονικές περιόδους από τον 1ο αι. π.Χ. (ενδεικτικά) έως τον 20ο και 21ο αι.. Στα επιλεγμένα κτίρια του δείγματος περιλαμβάνονται κτίρια ορόσημα ως προς τον χειρισμό του φωτός, τα οποία διακρίνονται σε λατρευτικά και λειτουργικά. Επιλέξαμε κατά κύριο λόγο κτίσματα της σύγχρονης εποχής, επικεντρώνοντας την προσοχή μας σε κατασκευές του 20ου και 21ου αι.. Ως πρώτο παράδειγμα μελετήθηκε το Pantheon της Ρώμης, ένα εμβληματικό κτίριο της αρχαίας ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής, το οποίο θεωρείται σημείο αναφοράς για τον χειρισμό του φωτός, ενώ παράλληλα ο σχεδιασμός του ενέπνευσε εξέχοντα έργα μεταγενέστερων εποχών. Το δεύτερο κτίριο που αναλύθηκε είναι ο καθολικός ναός της Notre Dame du Haut του Le Corbusier, που θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα του 20ου αι.. Στη συνέχεια εξετάζονται ως προς τις τεχνικές φωτισμού που χρησιμοποιούνται, οι περιπτώσεις δύο σύγχρονων λειτουργικών χώρων, του μουσείου Kimbell Art Museum (μοντέρνου χώρου με σχεδιαστικές επιρροές από την ρωμαϊκή αρχιτεκτονική) και της κατοικίας Koshino (μία πρωτοποριακής κατοικίας, φανερά επηρεασμένης από την ιαπωνική κουλτούρα). Ακολουθεί η ανάλυση του Arab World Institute (σύγχρονου κτίσματος με κινούμενα γεωμετρικά μοτίβα, εμπνευσμένα από την αραβική αρχιτεκτονική) και επίσης τα λουτρά Therme Vals (κτίριο μοντέρνας αρχιτεκτονικής επηρεασμένο από το κίνημα του μπρουταλισμού). Τέλος,τοδείγμασυμπληρώνουν5σύγχρονακτίριατου21ου αι..Συγκεκριμένα, δύο σύγχρονα μουσεία, το Jewish Museum και το ROM Michael Lee Chin Crystal, τα οποία αποτελούν συνθετικές προσθήκες σε δύο ήδη υπάρχοντα ιστορικά κτίσματα. Επιπλέον, δύο έργα του Peter Zumthor, το Bruder Klaus Field Chapel και το Kolumba Museum, τα οποία αν και παρουσιάζουν αρκετές διαφορές ως προς τον χειρισμό του φωτός, σχεδιάστηκαν σε κοντινό χρονικό διάστημα. Ολοκληρώνοντας το δείγμα διερευνήθηκε το μουσείο Louvre Abu Dhabi, ένα έργο βασισμένο στην μοντέρνα μοτίβααρχιτεκτονικήκαιπαράλληλαεμπνευσμένοαπότιςθολωτέςοροφέςκαιταγεωμετρικάτηςπαραδοσιακήςισλαμικήςαρχιτεκτονικής.Όλαταπροαναφερθέντακτίριααναλύθηκανμεβάση: • τα συνθετικά χαρακτηριστικά τους • την εξωτερική δομή • την εσωτερική διαρρύθμιση • την σχέση και αλληλεπίδραση τους με το φυσικό φως Για τις ανάγκες της συνοπτικής παρουσίασης του δείγματος σχεδιάστηκε μια πρωτότυπη καρτέλα καταγραφής. Στο τεύχος της μελέτης καταχωρήθηκε φωτογραφικό υλικό από εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους, καθώς και αρχιτεκτονικά σχέδια, σκίτσα και σχεδιαγράμματα.
14 V. Η έρευνα παρουσίαση των κτιρίων του δείγματος i. Pantheon Εισαγωγική περιγραφή: Το Πάνθεον είναι αρχαία Rotondaβρίσκεταιθρησκευτικήκατασκευή,ηοποίαστηνPiazzadellaτηςΡώμης.[Fiederer, 2016] Αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό οικοδόμημα, στο οποίο συνδυάζεται η αρχιτεκτονική με τις τέχνες και τον πολιτισμό της εποχής.[Μαρίνος, 2020] Κατασκευάστηκε έπειτα από εντολή του Αγρίππα κατά τον 1ο αιώνα π.Χ. και στον θριγκό1 φέρει την επιγραφή: “Marcus Agrippa Lucius filius, consul tertium, fecit”, δηλαδή, “ο Μάρκος Αγρίππας τού Λούκιου γιος, ύπατος το έκανε για τρίτη φορά”.[Bianchini, 2019] Το κτίριο υπέστη αρκετές καταστροφές από πυρκαγιές, με αποτέλεσμα να ανακατασκευαστεί πλήρως από τον Αδριανό στις αρχές του 2ου αιώνα μ.Χ. και να λειτουργήσει ως ναός λατρείας όλων των θεοτήτων της αρχαίας Ρώμης. Εξού και η ονομασία του, η οποία προέρχεται από το αρχαιοελληνικό επίθετο «πάνθειον», που σημαίνει «όλων των θεών».[Ranogajec] Στα μετέπειτα χρόνια ο ναός διατηρήθηκε από τους αυτοκράτορες Septimus Severous (193-211 μ.Χ.) και Caracalla (211-217 μ.Χ.), γέμισε με αγάλματα, ενώ παράλληλα ξεκίνησαν να εκτελούνται θυσίες ζώων. Κατά τον εκχριστιανισμό της Ρώμης το κτίριο εγκαταλείφθηκε και από τον 7ο αιώνα μέχρι σήμερα λειτουργεί ως χριστιανική εκκλησία. Μάλιστα το 1980 ο ναός κηρύχθηκε μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς.[Μπούτζια, 2015] Εξωτερική δομή: Το Πάνθεον είναι ένα κυκλικό κτίριο, στεγασμένο με ένα γιγαντιαίο θόλο και ένα προστώο στηνείσοδο.Μεεμφανήτασημάδια της φθοράς, το επιβλητικό προστώο2 αποτελείται από 16 κίονες κορινθιακού ρυθμού, ύψους 13 μέτρων, που στηρίζουν το αέτωμα.[Bianchini, 2019] Έπειτα από σχεδόν δύο χιλιετίες, η αξιοσημείωτη αυτή κατασκευή δεν παρουσιάζει κανένα σημάδι 1 Το εξωτερικά εμφανές μέρος των αρχαίων (ή κλασικών) κτιρίων που βρίσκεται πάνω από τους κίονες και κάτω από τη σκεπή 2 Προστέγασμα με κολόνες πριν από τη στοά ή την πύλη οικοδομήματος Εικόνα 20: Λεπτομέρεια του αετώματος του ναού με εμφανείς φθορέςΕικόνα 19: Γενική άποψη του Πάνθεου
15 κατάρρευσης, παρά μόνο τις αρκετές αφαιρέσεις τμημάτων του διακόσμου της, που φανερώνουν οι τρύπες στα σημεία που βρίσκονταν κάποτε ο μαρμάρινος διάκοσμος. Ένα εξίσου χαρακτηριστικό γνώρισμα της πρόσοψης είναι οι μπρούτζινες πόρτες του ναού που ζυγίζουν 20 τόνους η καθεμία, φτάνουν τα 7,5 μ. και ήταν αρχικά επικαλυμμένες με χρυσό.[Μπούτζια, 2015] Πυρήνας του ναού είναι μια μεγάλη αίθουσα σε σχήμα κύκλου με διάμετρο 43,3 μ., που διαθέτει θολωτή στέγη και ένα κυκλικό άνοιγμα στο ανώτατο σημείο καθώςκατασκευάστηκετωναυτής.[Μπούρας,1999]ΟθόλοςθεωρείταιτοσημαντικότεροαρχιτεκτονικόεπίτευγμαΡωμαίων,όνταςομεγαλύτεροςθόλοςχωρίςενισχυμένοσκυροκονίαμαπουποτέ.Τοαρμονικότουσχήμαοφείλεταιστηντέλειασυμμετρίατου,ηδιάμετροςτουείναιακριβώςίσημετούψοςτουεσωτερικούτουναού.[ Martin, 2019] Η δομή του αποτελείται από τόξα που διασταυρώνονται, στηριζόμενα σε 8 πεσσούς. Οι πεσσοί αυτοί συγκρατούν 8 καμάρες που διατρέχουν το τύμπανο από την εσωτερική στην εξωτερική όψη του. Κάθε καμάρα που αντιστοιχεί σε ένα τόξο φιλοξενεί αγάλματα. [Μπούτζια, 2015] Το πιο αξιοθαύμαστο όμως στοιχείο του Πάνθεου είναι η οπή με διάμετρο 8,5 μ., η οποία βρίσκεται στο κέντρο του τρούλου και ονομάζεται «oculus». Προκειμένου να στηριχθεί ο τρούλος, οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν όσο το δυνατόν ελαφρύτερα Εικόνα 21: Άποψη του προστώου του ναού Εικόνα 22: Πρόσοψη Εικόνα 24: Τομή Εικόνα 25: Κάτοψη Εικόνα 23: Πλάγια όψη
16 υλικά, καθώς πλησίαζαν προς την κορυφή του θόλου. Έτσι λοιπόν στη βάση του χρησιμοποιήθηκε τραβερτίνη, ακολούθησε ένα μείγμα από τραβερτίνη και ηφαιστειακή τέφρα, στη συνέχεια τόφος (ηφαιστειακό πέτρωμα) και τούβλα. Έπειτα γύρω από το κεντρικό τμήμα του θόλου τοποθετήθηκε ελαφρόπετρα, το ελαφρύτερο και πιο πορώδες υλικό στην κορυφή του τρούλου.[Watkin, 2009] Το εσωτερικό: τηνΠαιδείαςεντύπωσηκυλίνδρουοιεντυπωσιακάεσωτερικό.πρόναο,ΕισερχόμενοςκανείςστονκορινθιακόαντικρίζειτομεγαλοπρεπέςΤαπολύχρωμαμάρμαρα,τααγάλματατωναυτοκρατόρων,κόγχεςκαιοιεσοχέςστηνπερίμετροτουδίνουνστονεπισκέπτητηνενόςαπέραντουχώρου.[ΥπουργείοκαιΘρησκευμάτων]Απέναντιαπόκεντρικήείσοδοτοποθετείταιοκύριοςβωμόςκαιηαψίδατουναού.ΣτααριστεράτηςεισόδουυπάρχειοτάφοςτουVittorio Emanuele II, του διαδόχου του, Umberto I και του μεγάλου δημιουργού της Αναγέννησης, του Ραφαήλ. Στην δεξιά πλευρά εντοπίζονται σε μια κόγχη της αψίδας ένα έργο που αναπαριστά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, καθώς και τα αγάλματα «Η Αγία Άννα η ευλογημένη παρθένα» και ο «Άγιος Αναστάσιος». Επιπλέον, υπάρχουν και πολλά παρεκκλήσια κόγχες όπως αυτό της «Παναγίας του ελέους». Σε άλλο παρεκκλήσι υπάρχει γλυπτό του «Άγιου Ιωσήφ και του Παιδιού» του Vincenzo Rossi.[Μπούτζια, 2015] Η εντυπωσιακή διακόσμηση γενικότερα αποτελεί ένα βασικό χαρακτηριστικό της παράδοσης των Ρωμαίων. Η ισότητα ύψους / πλάτους φανερώνει την αρμονία που διέπει τον εσωτερικό χώρο. Τα τετράγωνα φατνώματα αυξάνονται σταδιακά σε μέγεθος από την πιο κοντινήως τηνπιοαπομακρυσμένησειράκαι είναι σκαλισμένα με ιδιοφυή τρόπο ώστε να Εικόνα 26: Εξωτερική άποψη του τρούλου Εικόνα 27: Το εσωτερικό του τρούλου Εικόνα 28: Η αγία Τράπεζα Εικόνα 29:Λεπτομέρεια διακοσμητικών στοιχείων του εσωτερικού
17 δημιουργούν μια ψεύτικη προοπτική.[Watkin, 2009] Ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο της εσωτερικής διακόσμησης αποτελεί η έντονη χρήση γεωμετρικών σχημάτων, κυρίως κύκλων και τετραγώνων. Το μοτίβο σκακιέρας του δαπέδου έρχεται σε αντίθεση με τους ομόκεντρους κύκλους των βυθισμένων τετραγωνισμένων πάνελ που βρίσκονται στον τρούλο. Κάθε ζώνη του εσωτερικού, από το δάπεδο μέχρι την οροφή, υποδιαιρείται σύμφωνα με ένα διαφορετικό σχήμα. Κατά συνέπεια, οι εσωτερικές διακοσμητικές ζώνες δεν ευθυγραμμίζονται.[Designing Buildings Wiki, 2021] Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως: Το «oculus» εξακολουθεί να είναι επενδυμένο με τον αρχικό ρωμαϊκό μπρούντζο και περιβάλλεται από 5 σειρές, που διαθέτουν 28 βυθισμένα πάνελ η καθεμία.[Craven, 2019] Το φωτόςπροσοχήδιάπλασηστηνεπισκέπτηεσωτερικόμοναδικές«oculus»όπωςκαιηπόρταεισόδουαποτελούντιςπηγέςφυσικούφωτισμούστοτουναού,προκαλώνταςστονένααίσθημαπεριορισμούοφειλόμενοβαριά,άκαμπτηκαιχωρίςανοίγματατωνπεριμετρικώνεπιφανειώντου:ησυγκεντρώνεταιστημοναδικήδέσμηπουεισέρχεταιαπότηνοροφή.[Λουκά, 2019] Καθώς το φως εισέρχεται από το «oculus» και αντανακλάται πάνω στις μαρμάρινες επιφάνειες του εσωτερικού δημιουργείται μια γαλήνια και αρμονική ατμόσφαιρα. Το βλέμμα του θεατή φωτίζειαποτέλεσμοιρώνκατάμπρούτζινεςέναπλημμυρίζεινερόκύριασκυρόδεμασυστήματοςπαραστατικότητααιώρησήςσημείοτηανώτατηςαιχμαλωτίζεταιαπότηνδέσμηφωτός,δημιουργώνταςτηναίσθησητηςπαρουσίαςμίαςθεϊκήςδύναμηςπουκαθοδηγεί.Παλαιότεραηακτίνατουφωτόςσυμβόλιζεδύναμητουαυτοκράτορα,τονοποίοοιΡωμαίοιλάτρευανσανθεό.Ταυτόχρονα,τοαυτόδίνειτηνψευδαίσθησητηςεκμηδένισηςτουβάρουςτουτρούλουκαιτηςτου.Τοφωςπουδιαχέεταιστοεσωτερικότουναούενισχύειτηντωνανάγλυφωνστοιχείων.[Watkin,2009]Εκτόςαπότηνδίοδοτουφυσικούφωτός,ηοπήέχειτονρόλοτουπαθητικούφυσικούδροσισμού.Σεσυνδυασμόμετομαρμάρινοδάπεδοκαιτοασβεστοκονιάματος(τοβασικόδομικόεπίχρισμα)λειτουργούνωςταστοιχείαπαθητικούδροσισμού.Παράλληλα,οκυκλικόςφεγγίτηςεπιτρέπειτοναρέειστοεσωτερικότουκτιρίου,ότανβρέχειήχιονίζειχωρίςόμωςνατοδάπεδο,χάρηστηνκυρτότητατουπατώματοςπουοδηγείτονερόσευποδαπέδιοσύστημααποστράγγισης.[Chu,2011]Εκτόςαπότονκεντρικόφεγγίτη,άνοιγμαυπάρχειστηνείσοδο,πάνωαπότιςπόρτες,τοοποίοκαλύπτεταιμεμεταλλικήσχάρα.ΌπωςδιαπιστώθηκετηνισημερίατουΣεπτεμβρίου,οιακτίνεςτουήλιουπροσπίπτουνμεγωνία48στημεταλλικήσχάρα,φωτίζονταςτηνκιονοστοιχίατηςεισόδου.ΠαρόμοιομαπαρατηρείταικαιτομεσημέριτηςισημερίαςτουΜαρτίου,ότανοήλιοςευθέωςτηνείσοδοτουναού.Στηνπραγματικότητα,ηοπήτουτρούλου Εικόνα 30: Η είσοδος του φωτός μέσω του oculus
18 λειτουργεί στο εσωτερικό του κτιρίου σαν σφαιρικό ηλιακό ρολόι. [De iiFranceschini,2014] Notre Dame du Haut Εισαγωγική περιγραφή: Το εκκλησάκι της Notre Dame du Haut, άτυπα γνωστό ως "Ronchamp", είναι ένας καθολικός ναός στην Ρονσάν της Γαλλίας και αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά έργα του γαλλο ελβετού αρχιτέκτονα Le Corbusier, σημαντικό παράδειγμα θρησκευτικής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα. Βρίσκεται στην κορυφή του λόφου Bourlémont της Ανατολικής Γαλλίας,όπου ανοικοδομήθηκε (1955) ύστερα από τον βομβαρδισμό του προγενέστερου γοτθικού ναού που υπήρχε στην ίδια θέση, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Το κτίριο σήμερα λειτουργεί ως θρησκευτικό κέντρο, προσελκύοντας περίπου 80.000 επισκέπτες κάθε χρόνο. Κύριος στόχος του Le Corbusier ήταν η δημιουργία ενός χώρου, ο οποίος θα προκαλούσε συναισθηματική ηρεμία, γαλήνη και θα γεννούσε την ανάγκη για προσευχή. Τα παραπάνω επιτυγχάνονται με τον κατάλληλο σχεδιασμό των εξωτερικών τοίχων, καθώς και την προσέγγιση του φωτός (και του σκιασμού του εσωτερικού) μέσω των ανοιγμάτων.[The Wood House, 2018] Το Ronchamp βρίσκεται σε μία δασώδη θέση, απομονωμένη από την υπόλοιπη κοινότητα, στην κορυφή ενός λόφου με πανοπτική θέα. Η βασική ιδέα της νέας σύνθεσης προέρχεται από τη μορφή ενός άδειου οστράκου, που έδωσε το σχήμα της στέγης Το κτίριο εμφανίζεται σαν μια ακανόνιστη γλυπτική, στιλιστικά περίπλοκη Εικόνα 31: Γενική άποψη του Notre Dam du Haut Εικόνα 32: Κάτοψη και όψεις του κτιρίου
19 κατασκευή, η οποία καταρρίπτει τα ήθη και την τυπολογία της εποχής του (αλλά και του ίδιου του Le Corbusier) [Υπερηφάνου, 2014] Εξωτερική δομή: Η δομή του είναι σχετικά απλή, με δύο εισόδους, ένα βωμό και τρία παρεκκλήσια. Από μακρινή απόσταση γίνεται εμφανής ο άσπρος πύργος που ξεπροβάλλειμέσααπότοδάσος, ενώκαθώςπλησιάζεικανείςτονλόφο αποκαλύπτεται το λευκό κέλυφος της εκκλησίας, χωρίς καμία επίπεδη επιφάνεια (ολόκληρο το κτίριο περιβάλλεται από καμπύλες).[Architectuul, 2012] Αξιοσημείωτο είναι πως οι περιμετρικές επιφάνειες δεν εφάπτονται μεταξύ τους, δημιουργώντας μια ροïκή κίνηση, η οποία τονίζει την δυναμική ανάπτυξη του κτιρίου προς όλες τις κατευθύνσεις. Οι ογκώδεις εξωτερικοί τοίχοι σε συνδυασμό με το τεράστιο κέλυφος της στέγης από μπετόν προσδίδουν στο κτίσμα μια ιδιαίτερη γλυπτική μορφή. Τόσο ο φέρων οργανισμός, όσο και οι τοιχοποιίες κατασκευάστηκαν με οπλισμένο σκυρόδεμα και ενσωματωμένα ορισμένα λίθινα στοιχεία.[Glynn, 2003] Η νότια όψη, με ένα κοίλο τοίχο, έχει τη βασική είσοδο του κτιρίου, στη μεριά του μονοπατιού. Η επιφάνεια της είναι κεκλιμένη (ως προς την κατακόρυφο) και το πάχος μοναδικόπερίπουχαλύβδινήτηςμήκοςτηςμεταβάλλεταικαθ’ύψοςκαικατάΕντυπωσιακόχαρακτηριστικόαποτελείημεγάλητετράγωνηπόρτα,πουζυγίζει2,3τόνουςκαιείναικαιτοέγχρωμοεξωτερικό στοιχείο. Επίσης, έχουν διαμορφωθεί διάφορα ανοίγματα (ποικίλων μεγεθών) που άλλοτε "ανοίγουν" στην εσωτερική και άλλοτε στην εξωτερική του όψη. [The Wood House, 2020] Εικόνa 33: Η νότια πλευρά του ναού Εικόνα 35: Όψη της χαλύβδινης πόρταςΕικόνα 34:Εξωτερική πλευρά της κεντρικής εισόδου
20 Η ανατολική πλευρά του κτιρίου, στεγάζει ένα μικρό εξωτερικό παρεκκλήσι στηνπουπλαισιώνεταιαπότοννότιοτοίχοκαιένανημικυκλικόόγκο,οοποίοςδίνειέμφασηκλίσητου. [Υπερηφάνου, 2014] Η βόρεια όψη (από πέτρα) καλύπτεται εξωτερικά από λευκή τσιμεντοκονία και καιπαρέχειμιαδευτερεύουσαπρόσβαση,σκάλεςδυοπαρεκκλήσια , συμμετρικά διευθετημένα ως προς τον άξονα της πόρτας. Επιπλέον, διαθέτει μικρά διάτρητα ακανόνιστα παράθυρα που επιτρέπουν την είσοδο σε στενές δέσμες φωτός στο εσωτερικό του ναού. [Baker, 2012] Η στέγη στηρίζεται σε υποστυλώματα, τα οποία είναι κρυμμένα στους τοίχους και ανασηκώνεται σταδιακά στις γωνιακές απολήξειςπου σχηματίζουνηνότιακαι ανατολική όψη. Εδράζεται σε καμπύλα δοκάρια από σκυρόδεμα, πάνω στα οποία τοποθετούνται μικρές δοκίδες, που σχηματίζουν τη βάση για την ανάπτυξη των καμπύλων σχημάτων της οροφής. Αυτές οι καμπύλες συμβάλλουν εξωτερικά στην οργάνωση της υδρορροής και εσωτερικά ως ακουστικοί ενισχυτές, βοηθώντας στην αντανάκλαση και στην καλύτερη μετάδοση του ήχου.[Kroll, 2010] Το εσωτερικό:Μολονότι η εξωτερική εμφάνιση του ναού υποδηλώνει μια πολύπλοκη διάταξη, το εσωτερικό έχει αρκετά απλή κάτοψη. Οι τρεις λευκοί τοίχοι κάμπτονται προς το εσωτερικό, δημιουργώντας τρία μικρότερα πλευρικά παρεκκλήσια (τα δύο στην βόρεια είσοδο και το τρίτο νοτιοανατολικά δίπλα από την κύρια είσοδο).[Μακρή, 2016] Το ιερό «ανοίγει» από τα δυτικά προς τα ανατολικά, υπερυψωμένο κατά ένα σκαλοπάτι σε σχέση με το υπόλοιπο δάπεδο. Κατά μήκος του νότιου τοίχου υπάρχουν στασίδια, ενώ η βόρεια και ανατολική πλευρά του διατηρούνται ελεύθερες για πομπές. Εικόνα 38: Λεπτομέρεια του κελύφους Εικόνα 37: Ανατολική πλευρά του Ronchamp Εικόνα 36: Βόρεια πλευρά του Ronchamp Εικόνα 39: Ο σηκός του ναού
21 Εσωτερικάοιτοίχοιείναιλευκοί,τοδάπεδοκατασκευασμένοαπό τσιμέντοκαι πέτρα (σε μοτίβο πλέγματος) και η οροφή γκρι (άγριο σκυρόδεμα), φέρει στεγάνωση και στηρίζεται σε κοντά στηρίγματα που αποτελούν μέρος μιας κατακόρυφης επιφάνειας σκυροδέματος. Μεταξύ των λευκών τοιχωμάτων και της γκρι οροφής υπάρχει ένα πολύ στενό άνοιγμα (μια οριζόντια ρωγμή πλάτους 10 εκατοστών), που παρέχει μια σημαντική δίοδο του φυσικού φωτός.Ηκαμπύλητωντοίχων,οικαμπύλες της οροφής, ακόμη και το πάτωμα κάμπτονται προς το βωμό. [Architectuul, 2012] Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως: Τα ανοίγματα δημιουργούν στον εισερχόμενο την αίσθηση ενός κλειστού, μυστικιστικού χώρου, όπου κυριαρχεί το φως.[Baker, 2012] Στην νότια πλευρά του ναού, βαθιά ανοίγματα με διαφανές γυαλί, μοτίβο,ναΕνώεξασφαλίζονταςόληδιευκολύνουνάνισουμεγέθουςκαιπροσανατολισμού,τηδίοδοτουφωτόςκαθ’τηδιάρκειατηςημέρας,σταθερόφωτισμό.φαινομενικάταπαράθυραμοιάζειμηνακολουθούνένασυγκεκριμένοο Le Corbusier υποστήριζε ότι προέκυψαν από ένα αναλογικό σύστημα βασισμένο στην Χρυσή Τομή (Golden Section). [Υπερηφάνου, 2014] Εικόνα 40: Εσωτερική πλευρά είσοδουΕικόνα 41: Εσωτερική δευτερεύουσα είσοδος Εικόνα 42: Εσωτερικός βωμός Εικόνα 43: Εσωτερικά ανοίγματα νότιας όψης
22 Ορισμένα ανοίγματα φέρουν πολύχρωμα βιτρό, σε αποχρώσεις κόκκινου, κίτρινου, μπλε και πράσινου, οπότε το φυσικό φως εισέρχεται και δημιουργεί έντονες έγχρωμες φωτοσκιάσεις στις εσωτερικές επιφάνειες του ναού. Επίσης, τα ανοίγματα της δυτικής πλευράς παρέχουν θερμό εναλλασσόμενο φωτισμό, ο οποίος προσδιορίζει τηνθέσητου ήλιου και επομένως τηνώρατης ημέρας.Τέλος, ηοριζόντιασχισμήστην ανατολική και νότια πλευρά του κελύφους, οι οποίες δεν εφάπτονται με την στέγη, δημιουργούν μια μυστηριακή ατμόσφαιρα και την ψευδαίσθηση ότι η οροφή του κτιρίου αιωρείται.[Schielke, 2015] Συνολικά, το Ronchamp είναι ένας χώρος στοχαστικός με έντονους λευκούς τοίχους, που λειτουργούν σαν αυτόνομος λευκός καμβάς, επιτρέποντας στο φως να προκαλεί πολύχρωμες φωτοσκιάσεις, δίνοντας στους παρευρισκόμενους ένα έντονο οπτικό ερέθισμα, το οποίο συνδυάζεται με το αίσθημα γαλήνης και ηρεμίας στο εσωτερικό του ναού.[Northern Architecture, 2021] Εικόνα 45: Λεπτομέρεια φωτεινής διόδουΕικόνα 44: Εσωτερικό του ναού
23 iii. Kimbell Art Museum Εισαγωγική περιγραφή: Τo Kimbell Art Museum είναι ένα μουσείο τέχνης στο Τέξας των Η.Π.Α.. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 1966 και ολοκληρώθηκε το 1972. Το κτίριο ανήκει στην ιδιοκτησία του ιδρύματος Kimbell Art Foundation του πολυεκατομμυριούχου Kay Kimbell,οοποίοςδημιούργησετοίδρυμα μεσκοπόναυλοποιήσειτονσχεδιασμόενός δημόσιου χώρου κατάλληλου για τη συλλογή έργων τέχνης, κυρίως πίνακες του 17ου και 18ου αιώνα. Ο σχεδιασμός του ανατέθηκε στον Εσθονό Αμερικανό αρχιτέκτονα Louis Khan και σηματοδότησε ένα νέο ορόσημο στο έργο του [Wikiarquitectura]. Το του2013πραγματοποιήθηκεηεπέκτασηυπάρχοντοςκτιρίουαπότον Renzo Piano. Το Kimbell Art Museum διαθέτει χώρο υποδοχής, εκθεσιακούς χώρους, αμφιθέατρο, καφέ, βιβλιοθήκη, γραφεία διοίκησης και αποθηκευτικούς χώρους. [Bianchini, 2020] Το κτίριο θεωρείται ένα εξαιρετικό αρχιτεκτονικό επίτευγμα της σύγχρονης εποχής, εμπνευσμένο από την αρχαία ρωμαϊκή αρχιτεκτονική και έχει χαρακτηριστεί ως Μέκκα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. [Kimbell Art Museum] Βασικός στόχος του αρχιτέκτονα ήταν ο σχεδιασμός ενός «μνημειώδους» κτιρίου, προσαρμοσμένου στο τοπικό κλίμα, με δυνατότητα μελλοντικών επεκτάσεων. [Bianchini, 2020] Με επιρροές από τις ρωμαϊκές καμάρες και τις αιγυπτιακές σιταποθήκες, το μουσείο αποτελεί μια σύνθεση με θολωτή οροφή, όπου ζωτική σημασία έχει η είσοδος του φυσικού φωτός. [Kimbell Art Museum] Το οικόπεδο, με ελαφριά κλίση, βρίσκεται στην πλατεία Amon Carter Square Park, της πολιτιστικής περιοχής Fort Worth του Τέξας. Διαθέτει έκταση τραπεζοειδούς σχήματος 9,5 στρεμμάτων και οριοθετείται από τις οδούς Camp Bowie Boulevard, Arch Adams Street και West Lancaster Avenue. Η πρόσβαση επίπεδοβρίσκονταιστογιατουςπεζούςπροσφέρεταιστηδυτικήπλευρά,ανώτεροεπίπεδο,ενώοιχώροιστάθμευσηςστηνανατολικήπλευρά,στοκάτω(απότοArchAdamsStreet) [Huylebrouck, 2007] Εικόνα 46: Γενική άποψη του Kimbell Art Museum Εικόνα 47: Το κέλυφος εξωτερικά
24 Εξωτερική δομή: Η δομή του αποτελείται από έξι παράλληλους θόλους από σκυρόδεμα, τεσσάρωνκυκλοειδείςδιατεταγμένουςσετρειςπαράλληλεςμονάδεςμε16θόλους(διαστάσεων30*6μ.έξι,καιέξιθόλωνανάμονάδα). [Wikiarquitectura], [Kimbell Art Museum] Είναι μια ακολουθία παράλληλων αρθρωτών χώροιδιαδοχικέςδύοκυκλοειδείςστοών,μήκουςπερίπου32μ.,πουκαλύπτονταιαπόθόλους,οιοποίοιυποστηρίζονταιαπόκολώνεςσεκάθεάκρο.Ανάμεσασεδύοστοέςυπάρχουνμικρότεροιεκθεσιακοίμεεπίπεδηστέγη(πλευρικέςστοές). [Bianchini, 2020] Το σχήμα του κυκλοειδή θόλου, είναι απλό και μελετήθηκε διεξοδικά από τον αρχιτέκτονα. Πρόκειται για τμήμα κυλίνδρου, που δημιουργεί στο χώρο ένα αυτοφερόμενοκέλυφοςκαιστηρίζεταισε4γωνιακούςστύλους.[Kimbell Art Museum] Κάθε κυκλοειδής θόλος επικάθεται σε δύο κυρτά δοκάρια, από προεντεταμένο σκυρόδεμα. Στη μέση κάθε θόλου είναι τοποθετημένη μια στενή σχισμή που καλύπτεται από δύο καμπύλα καλύμματα από ανακλαστικό υλικό κατάλληλο να διαχέει το έντονο φυσικό φως του Τέξας στο εσωτερικό. Στουςεκθεσιακούςχώρουςπαρεμβάλλονταιμικρές,τετράγωνεςαυλές,δύοαπό τις οποίες είναι ανοιχτές στη μία πλευρά τους, για να δημιουργηθεί βεράντα στην είσοδο του μουσείου.[Bianchini, 2020] Εικόνα 49: Κάτοψη υπογείου και ισογείου του κτιρίου Εικόνα 50: Τομές του κτιρίου Εικόνα 48: Στοά με πλευρική διαδρομή πρόσβασης
25 Η είσοδος της βεράντας πλαισιώνεται από δύο ανοιχτές στοές, με δυο πισίνες μπροστά τους. Ο νότιος κήπος βρίσκεται περίπου 3 μ. κάτω από την είσοδο και επίπεδο.[Huylebrouck,συντήρησης,φυσικόνότοΜιαεξωτερικόεπιτρέπουναρχιτέκτοναςκαιπροορίζεταιπαραπάνωγκαλερίΤοεπιλέχθηκελευκήχρησιμοποιήθηκεμεεσωτερικώνεπέλεξεκομψότητας.καιπροφυλάσσουνπροσεγγίζεταιμεβαθμιαίακλιμακωτάγκαζόν.Οβόρειοςκήποςέχειπολλάδέντραπουτηνότιακαιβόρειαπλευράτουκτιρίου.[Huylebrouck,2007]Ταυλικάπουεπιλέχθηκαν(τραβερτίνη,σκυρόδεμα,λευκήβελανιδιά,μέταλλογυαλί),σεπαραπλήσιεςυφέςκαιτονικότητες,δίνουνμιααίσθησηαρμονίαςκαιΟKhanπροκειμένουναπετύχειτηνκατάλληληόψηστοσκυρόδεμα,μίααπόχρωσηαπαλούγκρι,μετόνουςλεβάντας.Μεγάλομέροςτωνκαιεξωτερικώντοίχων,τουδαπέδουτωνγκαλερί,καθώςκαιηβεράντατιςοισκάλεςπεριβάλλονταιαπότραβερτίνη.Στοκάλυμματηςοροφήςμόλυβδος,ενώσταδάπεδα,τιςπόρτεςκαιταντουλάπιατωνγκαλερίβελανιδιά.Τέλος,γιατακουφώματα,τουςανελκυστήρεςκαιτιςκουπαστέςμέταλλο.[KimbellArtMuseum]εσωτερικό:Ηκύριαείσοδοςτουμουσείουβρίσκεταιστοκεντρικότμήματουμουσείο,μετους4θόλους,μεπρόσβασηστηναυλήμεδεντροστοιχία.Περιλαμβάνειυποδοχή,βιβλιοπωλείο,κατάστημακαιβιβλιοθήκη.Τοβόρειοτμήματουκτιρίουκαταλαμβάνουνημόνιμηέκθεση,ένααμφιθέατροχωρητικότητας180θεατών,τοκαφέκαιοιγκαλερί,ενώτονότιοτμήμαδιαθέτειγιατιςπεριοδικέςεκθέσεις,αίθουσαδεξιώσεωνκαικουζίνα.Όλοιοιχώροιείναιδιατεταγμένοιγύρωαπόέναανοιχτόοικοδομικότετράγωνοπουγιατιςεγκαταστάσειςτουπροσωπικού,γραφεία,αποθηκευτικούςχώρουςεργαστήριασυντήρησηςκαιφωτογραφίας.[Huylebrouck,2007]Ανάμεσαστουςεκθεσιακούςχώρουςοσχεδίασε3αυλές,οιοποίεςτηνείσοδοτουφωτός,μεθέαστοπεριβάλλον.[Wikiarquitectura]απότιςδύοαυλέςπουβρίσκονταιστοέχειδιώροφούψος,γιαναεπιτρέπειστοφωςναδιεισδύειστοεργαστήριοστοκατώτερο2007] Εικόνα 51: Εσωτερική άποψη είσοδος και υποδοχή Εικόνα 52: Η βόρεια αυλή με το καφέ
26 Οι εσωτερικοί χώροι δίνουν στον επισκέπτη μια αίσθηση οικειότητας. Η διαρρύθμιση εξασφαλίζει ευελιξία, μέσα στα όρια των θολωτών κελυφών, ενώ οι κινητοί διαχωριστικοί τοίχοι μπορούν να τοποθετηθούν σε ποικίλες διατάξεις κατά τις ανάγκες προβολής των εκθεμάτων του μουσείου. [Kimbell Art Museum] Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως: Η αριστοτεχνική χρήση του φυσικού φωτισμού στο Kimbell Art Museum βασίστηκε στη συνεργασία μεταξύ του Louis Kahn και του σχεδιαστή φωτισμού Richard Kelly. Ο Kahn σχεδίασε τις θολωτές οροφές με τους φεγγίτες στον άξονα βορρά νότο και ο Kelly σχεδίασε το σύστημα κατευθυντικού φωτισμού μέσω των φύλλων αλουμινίου στους θόλους.[Wikiarquitectura] Το φυσικό φως εισέρχεται μέσα από τους στενούς φεγγίτες από πλέξιγκλας, κατά μήκος της κορυφής των κυκλοειδών θόλων και διαχέεται μέσω ανακλαστήρων από διάτρητο αλουμίνιο σε σχήμα φτερού, που κρέμονται από κάτω, δίνοντας μια ασημένια λάμψη στο λείο σκυρόδεμα των επιφανειών του θόλου.[Kimbell Art Museum] Το γεωμετρικό σχήμα του θόλου διανέμει ομαλά το φυσικό φως σε όλη του την επιφάνεια, διατηρώντας σταθερή την ένταση, ανεξάρτητα από την ώρα της ημέρας ή τη θέση του ήλιου, καθώς η φωτεινότητα διαχέεται στην εσωτερική επιφάνεια του κυλίνδρου και σταδιακά μετριάζεται κατά το ύψος των τοίχων. [Balakrishnan, 2018] Κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών, λόγω του μεγάλου ηλιακού ύψους, οι φεγγίτες των θόλων εμποδίζουν την άμεση ηλιακή είσοδο στους εκθεσιακούς χώρους. Επίσης, στην δυτική πρόσοψη, παρά τη γραμμική σχισμή του τοίχου, η επένδυση Εικόνα 53: Εσωτερική άποψη των γκαλερί Εικόνα 55: Μια σειρά αρχικών σκίτσων του Kahn για τη διείσδυση του φωτός από την οροφή (1967) Εικόνα 54: Η διάχυση του φυσικού φωτός στο εσωτερικό του μουσείου
27 τατραβερτίνηςκαιηεξωτερικήστοάεμποδίζουντηνάμεσηδιείσδυσητουηλιακούφωτόςαπογεύματα.[Kacel&Lau,2013]Γενικά,οKellyπρότεινετηνφύτευσηδέντρωνστααίθριαπροκειμένουναπεριοριστείηείσοδοςτουφωτόςστουςεσωτερικούςχώρους.Ειδικάστοκεντρικότμήματουμουσείου , μετηνκύριαείσοδοναείναι πλήρωςεστιατόριο,ακτινοβολία,προστασίαχώρουςδιέλευσηγυάλινη,επιτρέπεταιμεγάληποσότηταςτουφωτός.Τέλος,σεόπουδεναπαιτείταιαπότηνυπεριώδηόπωςηυποδοχήήτοχρησιμοποιήθηκεέναςδιάτρητοςανακλαστήρας. [Kimbell Art Museum], [Wikiarquitectura] Βασική πρόθεση στο σχεδιασμό του Kahn ήταν η ομαλή μετάβαση των επισκεπτών από το θερμό κλίμα του Τέξας στους εσωτερικούς χώρους του μουσείου. Προς τούτο επέλεξε μια ομαλή μετάβαση του επισκέπτη από τις δεντροστοιχίες στη βαθιά σκιασμένη στοά που οδηγεί στους εσωτερικούς χώρους τουμουσείου, περνώντας από το έντονα φωτισμένο εξωτερικό περιβάλλον, σε μερική σκιά και τέλος στην πλήρη σκιά της στοάς.[Balakrishnan, 2018] Εικόνα 56: Σχεδιάγραμμα αναπαράστασης της διαδρομής των φωτεινών ακτινών Εικόνα 57: Λεπτομέρεια του κεντρικού φεγγίτη και του ανακλαστήρα
28 iv. Koshino House Εισαγωγική περιγραφή: Τo Koshino House είναι μια κατοικία σχεδιασμένη από τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Tadao Ando για την σχεδιάστρια μόδας Hiroko Koshino και λειτουργεί ως ένας πραγματικός λαβύρινθος μεταξύ φωτός και σκιάς. Ο σχεδιασμός του κτιρίου ξεκίνησε το 1979, ενώ η κατασκευή του πραγματοποιήθηκε από το 1980 έως το 1981 και ολοκληρώθηκε το 1983, με την προσθήκη μιας καμπύλης στο μέχρι τότε ευθύγραμμοσχήματηςκάτοψης.[Hwang,2011] Aποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα σύγχρονης αρχιτεκτονικής, χτισμένο σε δύο παράλληλες πτέρυγες που ενσωματώνονται στο τοπίο. [Wikiarquitectura] Ο αρχιτέκτονας επιδιώκει τον συνδυασμό των αρχών του διεθνούς μοντερνισμού με την παράδοση και το τοπίο της Ιαπωνίας. [Wikiarquitectura] Μέσω του αυστηρού φορμαλισμού, της στοιχειώδους γεωμετρίας και της χρήσης απλών υλικών, o Ando δημιουργεί μια άκαμπτη σειρά γραμμών, όπου εναλλάσσονται το φως και η σκιά.[Thompson, 2006] Το Koshino House βρίσκεται στους λόφους ενός προαστίου της Ashiya, μιας μικρής πόλης μεταξύ Οσάκα και Κόμπε, των δύο μεγάλων αστικών κέντρων της Ιαπωνίας. Το κτίριο βρίσκεται σε μια δασωμένη πλαγιά, ενσωματωμένο στο έδαφος, χωρίς να το αλλοιώνει. Ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να αντιληφθεί ολόκληρη την μορφή του από απόσταση, αλλά όχι από το επίπεδο του δρόμου. Το κτιριολογικό πρόγραμμα περιλαμβάνει κύρια είσοδο, σαλόνι, τραπεζαρία, ατελιέ, γραφείο, ιδιωτικά υπνοδωμάτια, «Tatami rooms» (δωμάτια τσαγιού), χώρους υγιεινής και αυλή [Hwang, 2011] Εικόνα 58: Γενική άποψη του Koshino House Εικόνα 59: Η ανάδυση του κτιρίου από την πλαγιά
29 Εξωτερική τηςπροσθήκη,στοκαισκυρόδεμαΣυνολικά,δομή:ηκατοικίαοργανώνεταισεδύοπαράλληλουςκτιριακούςόγκουςαπόπουσυνδέονταιμεέναυπόγειοπέρασμα,τοοποίοορίζειμιακεντρικήαυλήβυθίζονταιενμέρειστοκεκλιμένοέδαφος,αποτελώνταςμιασυνθετικήπροσθήκητοπίο.Τέσσεραχρόνιαμετάτηναρχικήκατασκευή,οAndoσχεδίασεωςέναημικυκλικόχώροπουβυθίζεταιστοέδαφος,ακολουθώνταςτηνκλίσηπλαγιάς.[TaylorMetcalf,2011]Ταεξωτερικάσκαλοπάτιαανάμεσαστουςδυοόγκουςακολουθούντηνκλίσητουεδάφους , επιτρέποντας στις ακτίνες του φωτός να διεισδύσουν μέσα από την φυλλωσιά των δέντρων στην βυθισμένη αυλή. Τοποθετημένος στο βόρειο τμήμα του οικοπέδου, ο νέος υπόσκαφος καμπύλος χώρος που προστέθηκε φιλοξενεί εισάγεισεατελιέκαιεξωτερικάμοιάζειμεσπηλιά.Σχεδιαστικάαυτήητολμηρήκαμπύληέρχεταισύγκρουσημετηνορθοκανονικήδιάταξητωνάλλωνδυοόγκων,ενώπαράλληλαέναννέοαρχιτεκτονικόρυθμό. [Taylor Metcalf, 2011] Οι εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου είναι κατασκευασμένοι από λείο οπλισμένο σκυρόδεμα, στην φυσική του μορφή, απαλλαγμένοι από κάθε είδους διακοσμητικό στοιχείο. Η θέα που παρέχεται από τα μεγάλα γυάλινα ανοίγματα και οι σκιές από τα στενά ανοίγματα και τους φεγγίτες, σε συνδυασμό με την υφή του σκυροδέματος αποτελούν τη μοναδική εξωτερική διακόσμηση. Η κατοικία είναι δομημένη σαν ιαπωνικός κήπος μέσα στο γραφικό τοπίο, σχεδιασμένη για να ενισχύει την ευαισθητοποίηση του ανθρώπου για το φυσικό περιβάλλον.[Wikiarquitectura] Εικόνα 60: Εξωτερική άποψη των δυο κτιριακών όγκων Εικόνα 61:Τομή του κτιρίου
30 Το εσωτερικό:Ηκατοικία υποδιαιρείται σε τρεις κτιριακούς όγκους, εκ των οποίων οι δυο είναιορθογωνικοί,ενώο τρίτος καιμεταγενέστερος είναικαμπυλόγραμμος. Οβόρειος όγκος έχει ύψος 2 ορόφων. Περιλαμβάνει στο ισόγειο, το σαλόνι διπλού ύψους, στον πρώτο όροφο, κουζίνα και τραπεζαρία και στον δεύτερο όροφο γραφείο και το κύριο υπνοδωμάτιο. Η κεντρική είσοδος του βρίσκεται σε αυτή την πτέρυγα, στον πρώτο όροφοκαιοδηγείστοσαλόνι.Μέσω του διαδρόμου,οεπισκέπτης έχειτηνδυνατότητα να μεταβεί στο νότιο τμήμα της κατοικίας, το οποίο αποτελείται από έξι γραμμικά οργανωμένα παιδικά υπνοδωμάτια, ένα μπάνιο, το λόμπι και δύο δωμάτια τσαγιού [Taylor Metcalf, 2011] Εικόνα 62: Κάτοψη ισογείου Εικόνα 63: Κάτοψη ορόφου Εικόνα 64 και 65: Αξονομετρικά σχέδια
31 Περπατώντας κανείς στην εξωτερική σκάλα, ανάμεσα στους δύο παράλληλους όγκους, παρατηρεί τα κάθετα ανοίγματα στους πλευρικούς τοίχους, τα οποία διακοσμούν τον εσωτερικό χώρο μέσω των φωτοσκιάσεων. Συνολικά, η εσωτερική διαρρύθμιση του κτιρίου είναι σχετικά απλή, χωρίς διακοσμητικά στοιχεία, με λίγα έπιπλα και τους εσωτερικούς τοίχους από σκυρόδεμα να παραμένουν στο φυσικό γκρι χρώμα τους. Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως: Μέσα από τον σχεδιασμό του Koshino House, ο αρχιτέκτονας κατάφερε να δημιουργήσει ένα χώρο, όπου κυριαρχεί ο φυσικός φωτισμός. Η κίνηση του φωτός, καθώς και η αλλαγή του σχήματος των σκιάσεων κατά τη διάρκεια της ημέρας μελετήθηκαν διεξοδικά, παρέχοντας μια ξεχωριστή βιωματική εμπειρία στον επισκέπτη Οι παράλληλοι κτιριακοί όγκοι τοποθετήθηκαν σε στροφή 45 μοιρών από το Νότο, έτσι ώστε να επιτευχθεί η μέγιστη έκθεση στον ήλιο. Στο βόρειο τμήμα, στο σαλόνι υπάρχουν δύο μεγάλα ορθογώνια ανοίγματα, στην νότια και ανατολική πλευρά, τα οποία επιτρέπουν στο φως να εισχωρήσει στο τουτοιχοποιιώντουκαθ΄μιαμακρόστενοκήπο.εσωτερικόκαιπαράλληλαπροσφέρουνθέαστονΕπιπλέον,οχώροςδιαθέτειένανφεγγίτη,μέσωτουοποίουδιεισδύειδέσμηφωτόςπουαλλάζειμορφήκαιγωνίαόλητηδιάρκειατηςημέρας.Ημονοτονίαοπλισμένουσκυροδέματοςτωνεσωτερικώνεξαλείφεταιμετηνρευστήκίνησηφωτόςκαιτηςσκιάςπάνωστηνεπιφάνεια τους. Με αυτό τον τρόπο τα αυστηρά γεωμετρικά όρια αποκτούν πλαστικότητα και μεταμορφώνονται σε σύνθετους χώρους.[Thompson, 2006] Εικόνα 66: Το σαλόνι Εικόνα 67: Το ατελιέ Εικόνα 68: Η είσοδος του φωτός στο σαλόνι
32 Στο νότιο τμήμα της κατοικίας, ο διάδρομος που οδηγεί στα έξι υπνοδωμάτια και στα δύο δωμάτια τσαγιού διαθέτει οκτώ στενά κατακόρυφα ανοίγματα, μέσω των οποίων οι ακτίνες φωτός προσπίπτουν στην επιφάνεια του τοίχου,δημιουργώντας έναδυναμικόμοτίβοφωτεινώνκαι σκοτεινών λωρίδων. Επίσης, υπάρχει ένα μεγάλο άνοιγμα στο ανατολικό άκρο που διοχετεύει μεγάλη ποσότητα φωτός κατά μήκος του διαδρόμου. Κάθε δωμάτιο φωτίζεται από μεγάλα υαλοστάσια ίσου πλάτους με το φάτνωμα της πλευράς, με θέα στην εξωτερική αυλή. Αντίστοιχη κατάσταση φυσικού φωτισμού με το σαλόνι επικρατεί στο ατελιέ. Στην βόρεια πλευρά του, μεταξύ του καμπύλου τοίχου και της οροφής εμφανίζεται μια στενή σχισμή που διατρέχει σε ολόκληρο το μήκος του. Το φως εισχωρεί μέσω της σχισμής δημιουργώντας ποικίλα σχήματα πάνω στην καμπύλη επιφάνεια, ανάλογα με την θέση του ήλιου, με αποτέλεσμα να δημιουργεί στον επισκέπτη τη ψευδαίσθηση ότι η υλικότητα των τοίχων μεταβάλλεται από στερεή σε εύκαμπτη μορφή. Μία εξίσου σημαντική πηγή φωτός στο ατελιέ είναι το συρόμενο υαλοστάσιο στην ανατολική του πλευρά.[Thompson, 2006] Εικόνα 71: Λεπτομέρεια φωτεινής διόδου Εικόνα 69: Τα κάθετα ανοίγματα του διαδρόμου Εικόνα 70: Η είσοδος του φωτός στο ατελιέ μέσω της σχισμής
33 v. Arab World Institute Εισαγωγική περιγραφή: Τo Arab World Institute ή αλλιώς Institut du Monde Arabe (IMA) αποτελεί ένα σύγχρονο δημόσιο ίδρυμα για την αραβική τέχνη στη Γαλλία. Το κτίριο σχεδιάστηκε από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Jean Nouvel για τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό, που προκηρύχθηκε το 1981 για τον σχεδιασμό ενός κέντρου για τον αραβικό πολιτισμό. Η συμμετοχή του κρίθηκε νικηφόρα και έτσι η κατασκευήτου ξεκίνησετο1984 και ολοκληρώθηκε το 1987.[Wikiarquitectura] Το κτιριολογικό πρόγραμμα περιλαμβάνει εκθεσιακό χώρο, μουσείο, βιβλιοθήκη, αίθουσα εκδηλώσεων, εστιατόριο, γραφεία διοίκησης και χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων. Το Arab World Institute ενσαρκώνει μία αλληγορική σύνθεση μεταξύ ανατολικών αρχιτεκτονικών εννοιών και της Μέσης Ανατολής.[McKiernan, 2013] Σκοπός του έργου είναι η προώθηση της αραβικής κουλτούρας και ιστορίας τόσο στην Γαλλία και σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, καθώς και η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των δύο κόσμων.[Wikiarquitectura] Το οικόπεδο βρίσκεται στη συμβολή της λεωφόρου Saint Germain με τον ποταμό Σηκουάνα, στο Παρίσι. Σχεδιαστικά ακολουθεί την καμπυλότητα του δρόμου, του οποίου η μορφή υπαγορεύεται από τον ποταμό, περίπου 5 μέτρα ψηλότερα από τη στάθμη του νερού.[Yucel, 1989] Αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα του αστικού τοπίου του Παρισιού, καθώς αντανακλά την μορφή των απέναντι κτιρίων του Πανεπιστημίου του Jussieu, ενώ παράλληλα ξεχωρίζει με την ιδιαίτερη όψη του. Συνολικά, το κτίσμα αποτελείται από δύο κύριους όγκους, οι οποίοι περικλείουν μια εσωτερική αυλή. Οι διαστάσεις του είναι 77 μ. μήκος, 35 μ. πλάτος και 32 μ. ύψος.[Imarabe org] Διαθέτει 11 ορόφους πάνω από το επίπεδο του εδάφους και 3 υπόγεια. Το βόρειο τμήμα έχει συνολικά εννέα ορόφους [Wikiarquitectura] Εικόνα 72: Γενική άποψη του Arab World Institute Εικόνα 73: Εξωτερική άποψη της νότιας πλευράς
34 Ο σχεδιασμός του συνδυάζει ανοιχτούς και στεγασμένους χώρους, που διακρίνονται τόσο για την αυστηρότητα, όσο και για την ποικιλία τους. Όλα τα παραπάνω και σε συνδυασμό με την χρήση του γυαλιού και του μετάλλου, ως αντανακλαστικάυλικάτουφωτός,συγχωνεύονταιμετοεξωτερικότοπίο.[Imarabe org] Εξωτερική δομή: Το δομικό σύστημα της κατασκευής είναι επενδυμένο με διακοσμητική πρόσοψη από γυαλί και μεταλλικό σκελετό αλουμινίου. Όπως προαναφέρθηκε το κτίριο διαθέτει δύο παράλληλους κύριους όγκους, με ξεχωριστή όψη. Ενώ, από την μεριά του ποταμού ακολουθεί σε κάτοψη την καμπύλη πορεία του υγρού στοιχείου, η άλλη πλευρά έχει ορθογώνιο σχήμα και είναι μεγαλύτερη, διαθέτοντας έναν τεράστιο τοίχο με νότιο προσανατολισμό και θέα σε μια ανοιχτή αυλή με γλυπτά. Η σύνδεση μεταξύ των δύο πτερύγων υλοποιείται με μια ανυψωμένη γέφυρα στο επίπεδο του τέταρτου ορόφου. Στα βόρεια του συγκροτήματος, η οροφή είναι κεκλιμένη προς τα κάτω. Ο δρόμος μεταξύ των δύο όγκων ευθυγραμμίζεται με τον κύριο άξονα που οδηγεί στην Notre Dame και καταλήγει σε μια εσωτερική αυλή, με ένα σιντριβάνι στη βάση, θυμίζοντας εικόνα από αρχαίο ανατολικό παλάτι.[McKiernan, 2013] Εικόνα 74: Αξονομετρικό σχέδιο του Arab World Institute Εικόνα 75: Τομή του κτιρίου Εικόνα 76: Κάτοψη ισογείου του κτιρίου
35 Η βόρεια πρόσοψη καλύπτει σαν σεντόνι το κτίριο και δίνει την αίσθηση ότι αιωρείται, ενώ παράλληλα λειτουργεί ως ένας καθρέπτης που αντανακλά τα γειτονικά, Δυτικής μορφής, κτίρια. Η επιφάνεια της συντίθεται με αλουμινένια πλαίσια τα οποία θυμίζουν το μοτίβο πλινθοδομής, με στρώσεις που φαίνεται σαν να αντανακλώνται πάνω στο τζάμι.[Imarabe org] Η νότια πρόσοψη είναι απόλυτα επίπεδη και ορθογώνια, με διάσταση 30 * 80 μ Πρόκειται για το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα του κτιρίου, μια μεταλλική οθόνη με πλαισιωτό κάναβο, που απαρτίζεται από 240 κινούμενα γεωμετρικά μοτίβα (τα Mashrabiya) που καλύπτονται από γυαλί, διαθέτουν φωτοηλεκτρικά κύτταρα και λειτουργούν ως σκίαστρα με αυτόματο μηχανισμό κίνησης για την νότια πλευρά. [McKiernan, 2013] Το εσωτερικό:Ηείσοδος του επισκέπτη στο Arab World Institute μπορεί να επιτευχθεί είτε από την είσοδο στην βόρεια πλευρά, είτε από την εσωτερική πλατεία. Και οι δύο οδηγούν σε ένα πολυώροφο γυάλινο αίθριο, γύρω από το οποίο είναι τυλιγμένο το μεταλλικό κλιμακοστάσιο με τον εκτεθειμένο ανελκυστήρα στο εσωτερικό του. Στην πλευρά αυτή είναι διατεταγμένοι ο χώρος υποδοχής και το βιβλιοπωλείο, τα οποία έχουν χαμηλό ύψος οροφής. Το λόμπι βρίσκεται στο κέντρο του ισογείου στο νότιο τμήμα, οροθετείται από 4 πυλώνες οπλισμένου σκυροδέματος και ένα γυαλισμένο πάτωμα χάλυβα, όπως και το εστιατόριο, που βρίσκεται κάτω. Το υπόγειο διαθέτει χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων, αίθουσα συνεδριάσεων και το «Hypostyle hall», μια αίθουσα που υποστηρίζεται από μεγάλες κολώνες και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως φουαγιέ ή ως εκθεσιακός χώρος. Εικόνα 77: Λεπτομέρεια της νότιας όψης Εικόνα 78: Hypostyle hall Εικόνα 79: Meeting Hall of the High Council
36 Στο ανατολικό τμήμα των επάνω ορόφων τοποθετούνται ανελκυστήρες και σκάλες εξυπηρέτησης, καθώς και ορισμένοι χώροι υγιεινής Στο νοτιοδυτικό τμήμα, από τον πρώτο έως τον έκτο όροφο, βρίσκεται η βιβλιοθήκη, η οποία με την σπειροειδή της ράμπα θυμίζει μιναρέ λόγω του κυλινδρικού της σχήματος. Ταυτόχρονα, επιτρέπει στον επισκέπτη να απολαύσει την πανοραμική θέα της λεωφόρου St. Germain και του Σηκουάνα. Από τον πρώτο έως τον έβδομο όροφο, οργανώνεται το μουσείο, το οποίο διαθέτει διαφορετικά ύψη οροφής από όροφο σε όροφο. Άλλοτε είναι χαμηλά και μουσείουθέασηλειτουργούνέχουνκαταλαμβάνουνένανενιαίοόροφο,άλλοτεδιπλάσιούψοςκαιάλλοτεωςεξώστεςπουεπιτρέπουντησεχαμηλότερατμήματατου . Οι μονάδες διαχείρισης βρίσκονται σε διαφορετικά επίπεδα (στον πρώτο, πέμπτο, έκτο και στους παραπάνω ορόφους), όπου επίσης υπάρχει ο τομέας διεύθυνσης και η αίθουσα συνεδριάσεων του Ανώτατου Συμβουλίου στον ένατο όροφο. Επίσης, στον ένατο όροφο του κτιρίου, υπάρχει βεράντα με πανοραμική θέα στην Βόρεια όχθη του ποταμού και σε μνημεία όπως η Notre Dame. Η βεράντα λειτουργεί ως καφετέρια, με ένανμερικώςκαλυμμένοχώροκαφέ εστιατορίουστηνανατολικήπλευρά.[Yucel,1989] Στο εσωτερικό του ινστιτούτου κυριαρχούν οι αποχρώσεις του απαλού γκρι και του λευκού, οι οποίες σε συνδυασμό με την διαφάνεια της κατασκευής συνθέτουν ένα αρμονικό περιβάλλον. Όλα τα στοιχεία που διαχωρίζουν τους χώρους είναι γυάλινα, επιτρέποντας στον επισκέπτη να έχει την οπτική πρόσβαση, χωρίς να έχει απαραίτητα την ανάγκη να επισκεφτεί ολόκληρο το κτίριο.Εικόνα 82: Η κορυφή της ελικοειδούς ράμπας στο δυτικό αέτωμα Εικόνα 80: Η βιβλιοθήκη Εικόνα 81: Το μουσείο
37 Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως: Το ισχυρότερο αρχιτεκτονικό έμβλημα του κτιρίου είναι το φως. Ο Nouvel με έναν ευρηματικό αρχιτεκτονικό τρόπο, επαναπροσδιορίζει τα παραδοσιακά αραβικά στοιχεία μέσα από το σύγχρονο σχεδιασμό, ενώ παράλληλα αξιοποιεί το φως μεταμορφώνοντας το χώρο και χαρίζοντας στον επισκέπτη μια ξεχωριστή βιωματική εμπειρία.[Imarabe.org] Όπως προαναφέρθηκε, η νότια όψη του κτίσματος αποτελείται εξ’ ολοκλήρου από 240 μεταλλικάδιαφράγματα, ταMashrabiya, πουεμφανίζονταισταανοίγματατων αραβικών κτιρίων. Το κάθε τετράγωνο διάφραγμα έχει μια σειρά φωτοηλεκτρικών κυττάρων και λειτουργεί όπως το κλείστρο μιας φωτογραφικής κάμερας (ή του ανθρώπινουοφθαλμού), πουανοίγειότανλαμβάνειλιγότεροφωςέξωκαιαντίστροφα. ποσότηταδιαφράγματοςναΟιμεταλλικέςίριδεςφιλτράρουντοφωςτουήλιουμέσωτουυαλοπίνακα,επιτρέπονταςεισέλθειποσοστό10έως30%τουφυσικούφωτισμούΟμηχανισμόςτουέχειρυθμιστείναεκτελείμέχρι18κινήσειςτηνημέρα,ελέγχονταςτηνφωτεινήςκαιθερμικήςενέργειαςπουεισέρχονταιστοεσωτερικό.ΤαΜasharabiyaαποτελούνταιαπό16320κινητέςμονάδες,σεσχηματισμούςρόμβων,τετραγώνων , εξάγωνων, κύκλων ή συνδυασμούς τους, των οποίων η αντανάκλαση ταιριάζει με τα μωσαϊκά μοτίβα στο δάπεδο του Ινστιτούτου.[Yucel, 1989] Η συνεχής κίνηση των διαφραγμάτων έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός απρόβλεπτου παιχνιδιού φωτοσκιάσεων στον εσωτερικό χώρο, ο οποίος τροποποιείται δραματικά, παράλληλα με την εξωτερική όψη. Αυτές οι οπτικές συσκευές ενώ δημιουργούν μια ιδιαίτερη αισθητική, ταυτόχρονα εξυπηρετούν και τον περιβαλλοντικό έλεγχο. Τα ηλιακά κέρδη μετριάζονται εύκολα με το κλείσιμο ή τη μείωση των μεγεθών του διαφράγματος.[Winstanley, 2011] Εικόνα 85: Διάγραμμα κίνησης του διαφραγματικού μηχανισμού Εικόνα 83: Το φως διεισδύει στο εσωτερικό μέσω των μεταλλικών σκιάστρων Εικόνα 84: Το μεταλλικό διάφραγμα
38 Εικόνα 86, 87 και 88: Λεπτομέρεια μεταλλικών διαφραγμάτων
39 vi. Church of Light Εισαγωγική περιγραφή: To «Church of Light» αποτελεί έναν χριστιανικό ναό, σχεδιασμένο από τον Ιάπωνα αρχιτέκτονα Tadao Ando. Το κτίριο άρχισε να κατασκευάζεται το 1987 και ολοκληρώθηκε το 1999, ύστερα από αίτημα για την ανακαίνιση της υφιστάμενης ξύλινης χριστιανικής εκκλησίας. Αρχικά, λόγω οικονομικών δυσχερειών της εκκλησίας, ο αρχιτέκτονας αποφάσισε να σχεδιάσει μία απλή και λιτή κατασκευή, η οποία θα εναρμονίζεται με το φυσικό περιβάλλον της Ιαπωνίας.[Yuan Wu, 2020] Θεωρείται ένα από τα χαρακτηριστικότερα έργα του Ando, το οποίο του χάρισε διεθνή αναγνώριση (βραβείο Pritzker 1995).[Allen, 2018] Κύριος σκοπός του αρχιτέκτονα είναι η δημιουργία ενός κτιρίου που συνδυάζει την ενέργεια ενός συμβολικού χώρου με την χρήση του φυσικού φωτισμού. Ο Tadao Ando με μια τεχνολογικά απλή κατασκευή αποτυπώνει την ισχυρή παρουσία του φωτός και της σκιάς, επιτυγχάνοντας έναν τόπο ηρεμίας, προσευχής και περισυλλογής.[Nyawara] Η εκκλησία βρίσκεται στο προάστιο Ibaraki της, Οζάκα, δυτικά του σιδηροδρομικού σταθμού Yodo Valley. Η διάταξη του κτιρίου, με τη θεμελιώδη σχέση φωτός και χριστιανισμού, εκφράζει την μητρόπολης.εξελιγμένηαντίθεσήτηςστησύγχρονηαρχιτεκτονικήκαιτηντεχνολογίατηςιαπωνικήςΠρόκειταιγιαμιααπλήδομή (6 τοίχοι και στέγη), σε σχήμα ορθογωνίου (διαστάσεις 6 * 6 *18 μ).[Kroll, 2011] ΕξωτερικήΣυνολικά,δομή:ησύνθεση αποτελείταιαπόδύοεπιμέρους κτίρια,τον κύριο ναό και ένα δευτερεύον παρεκκλήσι, τα οποία έχουν τοποθετηθεί υπό γωνία, σύμφωνα με το αστικό περιβάλλον. Η πρόσβαση στο οικόπεδο είναι έμμεση, καθώς ο επισκέπτης οδηγείται σε έναν πλευρικό διάδρομο, μέσω του οποίου καταλήγει σε μια μικρή πλατεία. Και τα δύο κτίρια είναι από σκυρόδεμα, σε ορθογωνική διάταξη. Ένας τοίχος μετηγυάλινηπόρτατης εισόδουδιαπερνάυπόγωνία15μοιρών, 3κτιριακούςόγκους, χωρίς να έρχεται σε επαφή με τους υπόλοιπους τοίχους ή την οροφή της εκκλησίας. Εικόνα 89 : Γενική άποψη του Church of light Εικόνα 90: Εξωτερική άποψη του κτιρίου και του οικοπέδου
40 Στην άλλη πλευρά του τοίχου βρίσκεται μια μικρή αυλή με ένα κυκλικό πάγκο από σκυρόδεμα, που προορίζεται για μικρές συγκεντρώσεις.[Wikiarquitectura]Τοβασικόδομικόυλικότου Church of Light είναι το οπλισμένο σκυρόδεμα, το οποίο έχει χειριστεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να απορροφά, να αντανακλά και να επανεκπέμπει το φυσικό. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην άψογα ομαλή επιφάνεια του εμφανούς σκυροδέματος και στους ευθύγραμμους αρμούς.[InterAction Green] Το μοναδικό άνοιγμα που εντοπίζεται στο εξωτερικό περίβλημα του κτιρίου είναι σε σχήμα σταυρού, στην ανατολική πλευρά. Ένδειξη της μινιμαλιστικής αρχιτεκτονικής του Ando, το άνοιγμα αποτελεί επίσης το μοναδικό θρησκευτικό σύμβολο του χώρου.[Nyawara] Εικόνα 94: Εξωτερική άποψη κτιρίου Εικόνα 95: Είσοδος κτιρίου Εικόνα 91: Τομή του κτιρίου Εικόνα 92: Σκίτσο τομής Εικόνα 93: Κάτοψη κτιρίου
41 Το εσωτερικό:Κατάτην είσοδο στο ναό, ο επισκέπτης συναντά τον τοίχο, υπό γωνία 15 μοιρών, ο οποίος τον ωθεί σε μια αριστερή στροφή, για να μεταβεί στον ενδιάμεσο χώρο. Ένα ψηλό κατώφλι διακόπτει τον τοίχο, οπότε με μια δεξιά στροφή θα μεταβεί τονελέγχειηστονκύριοχώροτηςεκκλησίας.Στονδιαγώνιοτοίχοβρίσκεταιγυάλινηπόρτατηςεισόδου,ηοποίασύρεταιοριζόντιακαι,τηνποσότητατουεισερχόμενουφωτός,διατηρώνταςελάχιστοαριθμόανοιγμάτων.[ Mooponto Staff, 2012] Η εσωτερική διαρρύθμιση του ναού είναι επίσης απλή και μινιμαλιστική, καθώς απαρτίζεται από το ιερό και τον καθιστικό χώρο προσευχής, χώρους στενούς, διακοσμημένους με τοπικό κόντρα πλακέ Linden. Κυρίαρχο υλικό παραμένει το σκυρόδεμα, ωστόσο υπάρχουν αρκετά ξύλινα έπιπλα και το ξύλινο δάπεδο σανίδες, που χρησιμοποιούνται συνήθως για ικριώματα.[Nyawara]Έναςεξίσου σημαντικός χώρος που συμπληρώνει σχεδιαστικά το Church of Light είναι το Sunday School, το οποίο προστέθηκε μετέπειτα στην αρχική κατασκευή. Περιλαμβάνει αίθουσα διδασκαλίας, βιβλιοθήκη, γραφείο, κουζίνα και αποθήκη. Σε σύγκριση με τον ναό, το κτίριο έχει χαρακτήρα οικιακό, ωστόσο τα δύο κτίσματα παρουσιάζουν το ίδιο ορθογώνιο σχήμα και την ίδια λιτή διαρρύθμιση.[Archiweb] Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως: Το φως αποτελεί πρωταρχικό στοιχείο της σύνθεσης του ναού. Το Church of Light αν και είναι ένας απλός, μικρός χώρος, περίπου 100 τ.μ., μεταμορφώνεται δραματικά με τη χρήση του φυσικού φωτισμού, χάρη στην έντονη αντίθεση μεταξύ φωτός και σκιάς, καθώς η φωτεινή δέσμη κινείται ελεύθερα, αλλάζει συνεχώς κατεύθυνση και διασκορπίζεται μέσα στον χώρο.[Nyawara] Εικόνα 96: Sunday School Εικόνα 97 και 98: Ο εσωτερικός χώρος
42 Το σταυροειδές άνοιγμα στην ανατολική πρόσοψη του ναού (μοναδικό διακοσμητικό στοιχείο του χώρου, πίσω από την Αγία Τράπεζα) είναι η σημαντικότερη πηγή φυσικού λατρευτικόσκυροδέματοςτέλειατηνφωτισμού.Εκτείνεταικάθετααπότοδάπεδοέωςοροφήκαιοριζόντιααπότοίχοσετοίχο,ευθυγραμμισμένομετουςαρμούςτουμετατρέπεταισεέναισχυρόσύμβολογιατουςπιστούς,οιοποίοι ταυτίζουν την δίοδο του φωτός με την είσοδο του αγνού και του θείου.[Wu, 2020] Στον βόρειο τοίχο της εκκλησίας, εντοπίζονται δύο στενές σχισμές ανοιγμάτων, που επιτρέπουν τη δίοδο σε μια μικρή ποσότητα φωτός. Η δυτική πλευρά διαθέτει ένα μεγάλο υαλοστάσιο, που ωστόσο διακόπτεται από τον τεμνόμενο τοίχο δίνοντας αμυδρό φωτισμό στην είσοδο της εκκλησίας. Μία ακόμη πηγή φωτός αποτελεί η σχισμή μεταξύ του τοίχου υπό γωνία 15o και της οροφής που φιλτράρει τη φωτεινή δέσμη, δημιουργώντας στον επισκέπτη την ψευδαίσθηση μιας πλωτής στέγης.[Gill, 2006], [Wikiarquitectura] Ο αρχιτέκτονας διατηρώντας τον ελάχιστο αριθμό ανοιγμάτων, εντείνει την ισχύ του φωτός που εκπέμπει ο σταυρός.[Arckit, 2020] Η άπλετη ποσότητα φωτός που εισέρχεται από το άνοιγμα, καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας, διασκορπίζεται επάνω στην συμπαγή επιφάνεια του σκυροδέματος, μεταμορφώνοντας τον σκοτεινό όγκο σε ένα «φωτιζόμενο κουτί». Ταυτόχρονα, η κίνηση της σκιάς παρομοιάζεται με το πέρασμα του χρόνου, δημιουργώντας ένα σουρεαλιστικό, αέναα κινητό αποτέλεσμα.[Andrew Kroll, 2011] Εικόνα 101: άνοιγμαΣταυροειδές Εικόνα 102: Ανοίγματα Εικόνα 103: Είσοδος δέσμης φωτός Εικόνα 99 και 100: Σχισμές φωτός
43 vii Therme Vals Εισαγωγική περιγραφή: Τα λουτρά Therme Vals αποτελούν μέρος του ομώνυμου ξενοδοχειακού κτιριακού συμπλέγματος, που βρίσκεται πάνω από τις ιαματικές πηγές της επαρχίας Graubünden, στο χωριό Vals της Ελβετίας. Το έργο σχεδιάστηκε από τον Ελβετό αρχιτέκτονα Peter Zumthor την χρονική περίοδο 1993-1996, ως προσθήκη στο ξενοδοχείο που προϋπήρχε από το 1970.[Wikiarquitectura] Βασικός σκοπός του σχεδιασμού των λουτρών ήταν να αποτελέσει πόλο έλξης για νέους επισκέπτες, προσφέροντας μια αναβαθμισμένη εμπειρία χαλάρωσης και αναψυχής και αναδεικνύοντας τη φιλοσοφία του λουτρού.[Archdaily, 2009] Η ιδιαίτερη τοπολογία της περιοχής ενέπνευσε εξ αρχής τον αρχιτέκτονα και η ιδέα της δημιουργίας μιας κατασκευής που θα συμπλεκόταν άμεσα με το βουνό καθόριζε σε κάθε στάδιο την αρχιτεκτονική μελέτη και τις αποφάσεις του. Έτσι, πρωταρχική απόφαση της σύνθεσης ήταν η ανάδυση του κτιρίου από την πλαγιά, σαν ένα λατομείο, αναζητώντας δηλαδή ποιότητες μέσα από μια σειράδημιούργησετρόποςσυμπαγώνπροσθαφαίρεσηςδιαδικασίαμεγάλωνόγκων.Αυτόςοπροσέγγισηςμιαπρώτησκίτσων(quarry sketches) όπου μελετήθηκε η ταυτόχρονη γέννηση και αλληλεπίδραση του κενού και του πλήρους. Παράλληλα, έδωσε ένα χαρακτήρα χωρικής συνέχειας στα λουτρά. [Wikiarquitectura] Η όλη δομή τοποθετείται μπροστά από το κεντρικό κτίριο του ξενοδοχειακού συγκροτήματος, εκτεινόμενη σε πλάτος περίπου 58 μ. και εισχωρώντας στην πλαγιά κατά 34 μ. Εικόνα 104: Γενική άποψη των λουτρών Therme Vals Εικόνα 105: Η ανάδυση των λουτρών από την πλαγιά
44 Μάλιστα, η αίσθηση της ανάδυσης ενισχύθηκε από την φυτεμένη οροφή του κτιρίου, που είναι η μεγαλύτερη εκτεθειμένη επιφάνεια. Οι υπόλοιπες τρεις πλευρικές επιφάνειες παραμένουν ανοιχτές. Συνολικά, το κτίσμα αποτελείται από 15 ορθογώνιες μονάδες πλάτους 3 5 μ., μήκους 6 8 μ. και ύψους 5μ.. Οι μονάδες αυτές συνταιριάζουν η μία με την άλλη σαν ένα παζλ και κατανέμονται σύμφωνα με ένα αυστηρό δίκτυο κάθετων γραμμών. Επιπλέον, το κτίριο διαθέτει δύο επίπεδα. Στο πρώτο επίπεδο εισάγεται ο επισκέπτης μέσω μιας υπόγειας σήραγγας που συνδέει το ξενοδοχείο με τα λουτρά και περιλαμβάνει τις κύριες πισίνες των λουτρών, τα αποδυτήρια καθώς και βοηθητικούς χώρους. Στο δεύτερο εντοπίζονται ορισμένες υπηρεσίες και δραστηριότητες, απαραίτητες για την λειτουργία των λουτρών. Μάλιστα, ο ίδιος ο αρχιτέκτονας δίνει ιδιαίτερη σημασία στη σχεδίαση της ακολουθίας των χώρων και μελετάει εμφατικά την περιπλάνηση των χρηστών σε αυτούς.[Τσούτσος, 2016] ΕξωτερικήΠαρατηρώνταςδομή: κανείς από την κοιλάδα, θα διαπιστώσει ότι το κτίριο φαίνεται σανμιαγεωμετρικάδομημένημορφήκαισυγκεκριμένα σανέναμεγάλοκύβοπουέχει τοποθετηθεί στην πλαγιά.[Τσούτσος, 2016] Αυτό μάλιστα γίνεται αντιληπτό και στην εγκάρσιατομήτου,όπουφανερώνεταιησχέσητουμετοπεριβάλλον.[Ong,2013]Έτσι λοιπόν, αποσαφηνίζεται ο διαχωρισμός της σύνθεσης που έχει επιλυθεί μέσα και έξω από το βουνό, αλλά και η ενιαία αίσθηση που δημιουργεί η διαμόρφωση της οροφής με γρασίδι, ως συνέχεια του λόφου.[Mylonaki, 2012] Εικόνα 106: Άποψη του φυτεμένου δώματος Εικόνα 107: Κάτοψη επιπέδου των λουτρών Εικόνα 108:Κάτοψη ισογείου (υπηρεσίες του κτιρίου και θεραπευτικές δραστηριότητες)
45 Η τομή αυτή γίνεται στο πρώτο σημείο ολικής θέασης του χώρου, δηλαδή εκεί που τελειώνει η αυστηρά διαμορφωμένη πορεία του επισκέπτη και αρχίζει η ελεύθερη περιπλάνηση στον κύριο χώρο των λουτρών. Με αυτό τον τρόπο αποκαλύπτονται τόσο η ροή και οι χωρικές ποιότητες κλειστού ανοιχτού χώρου, όσο και η διαβάθμιση του, που ακολουθεί την κλίση της πλαγιάς.[Ong, 2013] Ταυτόχρονα, διακρίνεται η ένταση του φυσικού φωτός, όσο προχωράει κανείς από το εσωτερικό με τις σχισμές στις πλάκες της οροφής, προς το εξωτερικό με τα μεγάλα Τοανοίγματα.εσωτερικό:Ηείσοδος στο κτίριο είναι εξωτερικά κρυφή, αφού δεν υπάρχει κάποια πόρτα στο εξωτερικό του. Η σύνδεση μεταξύ των λουτρών και του ξενοδοχείου πραγματοποιείται μέσω μιας υπόγειας σήραγγας, που ουσιαστικά αποτελεί και την είσοδο τους. Η σήραγγα είναι χαμηλή, στενή και σκοτεινή, ενώ μια περιστρεφόμενη πόρτα σηματοδοτεί το σημείο απ’ όπου ξεκινά ο διάδρομος και απαραίτητο.[Τσούτσος,πλαγιά,καικαταλήγειστααποδυτήρια.Τόσοηείσοδος,όπωςτααποδυτήριαείναιχτισμέναμέσαστηνμεαποτέλεσμανακάνουντοτεχνητόφως2016] Εικόνα 109: Τομές Εικόνα 112 : Η είσοδος των λουτρών Εικόνα 110: Άποψη υπαίθριου χώρου με θέα το βουνό Εικόνα 111: Η εξωτερική πισίνα 36o C
46 Βγαίνοντας από τα αποδυτήρια, ο επισκέπτης βρίσκεται σε μια βεράντα με θέα την κύρια εσωτερική πισίνα των λουτρών, στην οποία οδηγείται μέσω μιας ράμπας. Επιπλέον, υπάρχει μία πτέρυγα προς τα δεξιά, η οποία περιλαμβάνει ντουζ, τουαλέτες και ατμόλουτρα.[Ryan,1997] Η άτυπη διάταξη του εσωτερικού χώρου είναι μια προσεκτικά διαμορφωμένη πορεία κυκλοφορίας που οδηγεί τους λουόμενους σε προκαθορισμένα σημεία, αλλά παράλληλα τους επιτρέπει να εξερευνήσουν ορισμένες περιοχές μόνοι τους. [Archdaily,2009] Μάλιστα, το σπα περιλαμβάνει μια ποικιλία από πισίνες, καθεμία με νερό διαφορετικής θερμοκρασίας. Ειδικότερα, διαθέτει κεντρική εσωτερική πισίνα 32° C , εξωτερικήπισίνα36° C (χειμώνα)και30 33°C (καλοκαίρι), θερμήπισίνα42°C,πάγου14°C,αρωματικόλουτρόμεπέταλα33°C,εαρινόσπήλαιο 35 ° C, πισίνα 32 ° C καθώς και 12 δωμάτια για ατμόλουτρο. Επιπρόσθετα, φιλοξενεί χώρους όπως δωμάτια μασάζ, περιποίησης, χαλάρωσης, κομμωτήριο και αίθουσα γυμναστηρίου. [7132] Η παρουσία της πέτρας και του υγρού στοιχείου, καθώς και η απουσία των επίπλων συνθέτουν ένα είδος ακουστικής σπηλιάς στους εσωτερικούς χώρους των πέτρινεςλουτρών.[Αραμπατζή,2014]Τοτρεχούμενονερόαπότιςχάλκινεςβρύσεςαντηχείστιςεπιφάνειες,δημιουργώνταςδιαφορετικούςτόνουςήχου.[ Daley] Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως: Ο τρόπος με τον οποίο έχουν σχεδιαστεί τα λουτρά από τον Zumthor είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την σχέση του φωτός και της σκιάς. Ο ίδιος ο αρχιτέκτονας εξομολογείται ότι σχεδιάζει το κτίριο σαν μια καθαρή μάζα σκιάς στην οποία εισχωρεί το φως ως ένα νέο στοιχείο. Η επιλογή και ο συνδυασμός των υλικών γίνονται με γνώμονα τον τρόπο με τον οποίο αντανακλούν το φως. Κατά τον σχεδιασμό των Therme Vals, κάθε λεπτομέρεια του φωτός απόμελετήθηκεδιεξοδικά,μετηνχρήσησκίτσων,προπλασμάτωνκαιφωτογραφιών,κάτωειδικάσενάριαφωτισμού,μετηνεφαρμογήφυσικούφωτόςαπότηνοροφή.Έτσι, Εικόνα 113: Ο διάδρομος που καταλήγει στα αποδυτήρια Εικόνα 114 και 115: Εσωτερικός χώρος των λουτρών
47 αρκετές λεπτομέρειες τροποποιήθηκαν, ανάλογα με τα επιθυμητά σενάρια φωτισμού των χώρων σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα. Για την κατασκευή του έργου χρησιμοποιήθηκε ένα σύστημα από πέτρινα δημιουργείορθογώνιεςμπλοκ,μιασειράπαρακείμενωνπινάκωνδιατεταγμένωνπαράλληλα.Συγκεκριμένα,οιμονάδεςαπότιςοποίεςαποτελείταιτοκτίσμακαιηπροέκτασηπουηπλάκατουςείναιτοποθετημένασεαπόσταση 6 8 εκ. μεταξύ τους. Το κενό αυτό καλύπτεται από γυαλί και έτσι γίνεται εμφανής η χάραξη της κάτοψης στο βατό δώμα του.[Wikiarquitectura] Συνεπώς, το φως εισέρχεται στο σκοτεινό εσωτερικό από τις σχισμές του δώματος σχηματίζοντας φωτεινά τρίγωνα στους τοίχους,πουέπειτααντανακλώνταιστονερότης πισίναςήδιαχέονταιμέσωυδρατμών. Σε ορισμένους χώρους εντοπίζονται μικροί τετράγωνοι μπλε φεγγίτες που φωτίζονται εξωτερικά με μικρά σποτ.[Φιλιππίδη, 2017] Εικόνα 116: Λεπτομέρεια ανοίγματος στο δώμα Η διαδρομή από τα αποδυτήρια στον χώρο των λουτρών σηματοδοτεί τη μεμεγάλαδημιουργώνταςχώροιφωτισμόςλίγεςπεριπλάνησης.κάθεπορείακαιΤασεόσοέντασημετάβασηαπότοσκοτάδιστοφυσικόφως.Οεπισκέπτηςελκύεταιαπότηναυξανόμενητουφυσικούφωτόςπουτονελκύειναανακαλύψειτηνπηγήτου.Επομένως,κινείταιπροςταέξωπαρατηρείτηνκλιμάκωσητηςέντασηςτουφωτόςαπόαπαλόδυνατόκαιπαράλληλαενεργοποιείταιηοπτικήτουαντίληψη.[Τσούτσος,2016]δωμάτιαδιαφοροποιούνταιανάλογαμετηχρήσηκαιτοπεριβάλλονφωτισμούτουςηαναζήτησηπιοσκοτεινώνήφωτεινώνχώρωνπεριπλέκειτηδιαδρομήκαιτηντουχρήστηστονχώρο.Οεπισκέπτηςπερπατάήκολυμπά,ανακαλύπτονταςφοράκάτιδιαφορετικόκαιβρίσκεταιέτσισυνεχώςσεμιαδιαδικασίαΕπίσης,υπάρχουνχώροιστομισοσκόταδομεσχισμέςπουαφήνουνακτίνεςφωτόςναλούζουντουςτοίχους,χώροιστουςοποίουςοτεχνητόςμέσαστονερόδημιουργείπαιχνιδίσματαφωτόςκαιχρωμάτωνστιςπισίνες,μεχρωματιστούςτοίχουςκαιπέταλάλουλουδιώνναεπιπλέουνστονερόέναπιοαισθητηριακόαποτέλεσμακαιχώροιάπλετοφως,όπωςταυαλοστάσιαμετηνάπλετηθέαστοεξωτερικόκαιτέλοςοεξωτερικόςχώροςμιαακάλυπτηπισίναστοκέντρο.[Παναγιώτου,2015] Εικόνα 117: Κατασκευαστική λεπτομέρεια ανοίγματος στο δώμα
48 Η κεντρική πισίνα φωτίζεται από 16 μικρούς μπλε φεγγίτες και μακρόστενα ανοίγματα οροφής, τα οποία χρησιμοποιούνται και στους υπόλοιπους τοίχους των λουτρών. Τα ανοίγματα, φωτίζοντας κάθετα τους τοίχους, αμβλύνουν την τραχύτητα των πέτρινων επιφανειών και τονίζουν το υλικό τους. [Ryan, 1997] Με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται έντονες σκιές εξαιτίας της ανάγλυφης υφής της πέτρας. Στα σημεία όπου τα κάθετα ανοίγματα τέμνονται κάθετα μεταξύ τους, το φως ανακλάται πάνω στην επιφάνεια του νερού δημιουργώντας έντονους κυματισμούς στους πέτρινους τοίχους, ενώ ταυτόχρονα ένα τμήμα του διαθλάται στον βυθό της πισίνας. [Archdaily, 2009] Περιπλανώμενος κανείς στη νοτιοδυτική πλευρά του κτιρίου, έρχεται για πρώτη φορά σε θέατουδυεισχωρήσουνεπιτρέπουνλουτράεπαφήμεπλευρικάανοίγματαταοποίαενώνουνταμετοεξωτερικόπεριβάλλονκαιμεγάλεςποσότητεςφωτόςναστοεσωτερικό.Επιπλέον,έχειτηννατότηταναεξέλθειστουςυπαίθριουςχώρουςκτίσματοςκαινααπολαύσειτηνπανοραμικήτουάγριουορεινούτοπίουτου Vals.[Ryan, 1997] Εικόνα 118: Η διείσδυση του φωτός μέσω της σχισμής του δώματος Εικόνα 119: Το φως εισέρχεται στην κεντρική πισίνα μέσω φεγγιτών και σχισμών
49 viii. Jewish Museum Berlin Εισαγωγική περιγραφή: Το Jewish Museum Berlin αποτελεί ένα σύγχρονο μουσείο, όπου εκτίθεται η κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ιστορία των Εβραίων στη ομάδατοπεριόδου,λειτουργίαςιδρύθηκεΟλοκαυτώματος.εστιάζονταςΓερμανίααπότον4οαιώναέωςσήμερα,στιςεπιπτώσειςτουΤοαρχικόκτίριοτουτο1933,αλλάπαρέμεινεεκτόςλόγωτηςναζιστικήςτέθηκεσεεπαναλειτουργία1975,ότανμιαεβραϊκήπολιτιστικήδεσμεύτηκεστηναναβίωσητης εβραϊκής παρουσίας στο Βερολίνο.[Studio Libeskind]ΤονέοκτίριοσχεδιάστηκεαπότονΠολωνό ΑμερικανόαρχιτέκτοναDaniel Libeskind, ο οποίος νίκησε στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό (1987) για την επέκταση του αρχικού κτιρίου. Η κατασκευή ξεκίνησε το 1993 και ολοκληρώθηκε το 1998.[Pavka , 2010] Το μουσείο στεγάζεται σε δύο κτιριακούς όγκους. Η νέα κατασκευή τοποθετείται δίπλα στο υφιστάμενο κτίριο της Πρωσικής Δικαιοσύνης (1735) που πλέον χρησιμοποιείται ως κύρια είσοδος για το νέο κτίριο.[Studio Libeskind] Τα δυο ανόμοια κτίσματα διηγούνται μια ξεχωριστή ιστορία.[Jüdisches Museum Berlin] Το νέο κτίριο, με επένδυση από ψευδάργυρο, είναι καινοτόμο σχεδιαστικά και εκθεσιακά. Στόχος του αρχιτέκτονα είναι η αποτύπωση της βασανισμένης πορείας της εβραϊκής παρουσίας και η καθιέρωση μιας νέας ταυτότητας στο Βερολίνο. Ο σκόπιμα αποπροσανατολιστικός σχεδιασμός του κτιρίου καταφέρνει να δημιουργήσει έναν λειτουργικό χώρο, μολονότι προκαλεί μια αίσθηση διαταραχής.[Madsen, 2020] Ο Libeskind δίνοντας το όνομα «Between the Lines» υποστηρίζει ότι «πρόκειται για δύο γραμμές σκέψης, οργάνωσης και σχέσης».[Libeskind, 1998] Εικόνα 120: Γενική άποψη του Jewish Museum, Berlin Εικόνα 121: Σκίτσο αρχικής ιδέας της κατασκευής του Libeskind Εικόνα 122: Άνοψη του κτιρίου
50 Εξωτερική δομή: Το εξωτερικό του νεότερου κτιρίου χαρακτηρίζεται από αστραφτερά τοιχώματα με επένδυση ψευδαργύρου τιτανίου, ακανόνιστες γραμμές και ασύμμετρες σχισμές ανοιγμάτων για φυσικό φωτισμό. Σε κάτοψη εμφανίζονται δυο γραμμές, η μία ζιγκ ζαγκ και μία εντελώς ευθεία, οι οποίες τέμνονται σε 5 σημεία.[Τσιφτσή, 2016], [Bianchini, 2019] Επομένως, η διάταξη του ισογείου αποτελείται από χώρους τεμνόμενους από έναν άξονα ανατολής δύσης, που διασχίζει πέντε κατακόρυφα κενά.[Berlin.de] Η μορφή του ένακτιρίουμοιάζειμεσχήμακεραυνούή(όπωςερμηνεύεται)με«ΑστέριτουΔαβίδ»σεαποδόμηση.[JüdischesMuseum Berlin] Η εξωτερική όψη του μουσείου χαρακτηρίζεται από ένα τυχαίο μοτίβο σχισμών ανοιγμάτων και γωνιώδεις αιχμηρές ακμές από τιτάνιο που συμβολικά θυμίζουν τις κακουχίες και τη βία που υπέστησαν οι Εβραίοι [Khan] Οι λεπτές πλάγιες χαράξεις των ανοιγμάτων, που επιτρέπουν τη διείσδυση του φωτός καθιστούν εξωτερικά αδύνατη τη διάκριση των επιμέρους ορόφων.[Jüdisches Museum Berlin] Εικόνα 123: Πρόσοψη των δυο κτιρίων Εικόνα 124: Τομές των δυο κτιρίων Εικόνα 125: Όψη κτιρίου Εικόνα 126: Κάτοψη του Μουσείου Εικόνα 127: Προοπτική εξωτερική άποψη
51 Το κτιριολογικό πρόγραμμα του μουσείου περιλαμβάνει τον «Holocaust Tower», έναν ππλαγιάσκυροδέματος,αποτελείται«Gardenυπόγειοκτίριοτουαπομονωμένοπύργοαπόσκυρόδεμα,οποίουημοναδικήσύνδεσημετοτουLibeskindείναιαπότοκαιτονεξωτερικόκήποofExile».Οκήποςαπό49πλάκεςδιατεταγμένεςστηνσεσχήματετράγωνωνλευράς7μ.[JüdischesMuseumBerlin] Άλλο αξιοθαύμαστο σημείο είναι ένας διάδρομος, με χιλιάδες σιδερένιες μάσκες σε σχήμα προσώπου στο δάπεδο.[Introducing Berlin] Το εσωτερικό:Ηείσοδος του επισκέπτη στο Jewish Museum επιτυγχάνεται μέσω μιας υπόγειας διάβασης βάθους 10 μ. που βρίσκεται στην είσοδο του παλαιού μπαρόκ κτιρίου. Μέσω του υπόγειου διαδρόμου ο επισκέπτης βιώνει τη μετάβαση από το παρών στο παρελθόν. σχεδιασμένουςεξαιρετικάτο[Αποστολάκη&Χατζηβασιλείου,2016]Σεαντίθεσημεεξωτερικό,οιεσωτερικοίχώροιπαρουσιάζουνμιαπερίπλοκηδομή,μεδιαδρόμουςωςλαβύρινθος.[Pavka,2010] Εικόνα 128: “Garden of Exile” Εικόνα 129: “Holocaust Tower ” Εικόνα 130: The “Voids” Εικόνα 131: Αξονικό διάγραμμα των επιπέδων του παλαιού και νέου κτιρίου
52 Η διάταξη του κτιρίου βασίζεται στη διασταύρωση τριών αξόνων. Οι διάδρομοι, που καταλήγουν σε διάφορους χώρους μέσα και έξω από το μουσείο, διηγούνται διαφορετικές ιστορίες σχετικά με την εξόντωση των Εβραίων από τους Ναζί.[Τσιφτσή, 2016] Ο πρώτος και ο δεύτερος άξονας οδηγούν στον «Garden of Exile» και «Holocaust Tower» αντίστοιχα. Ο τρίτος και μεγαλύτερος διάδρομος καταλήγει στην κύρια σκάλα που οδηγεί στους επάνω ορόφους των γκαλερί. Η σκάλα ορόφους.βρίσκεταιτελευταίωνκατάανεβαίνονταςαπότουπόγειοεπίπεδογίνεταισταδιακάφωτεινότερη,χάρηστιςσχισμέςμήκοςτουπλευρικούτοίχου.[Khan]Ημόνιμηέκθεσητουμουσείουδιαθέτει3.000τ.μ.καιφιλοξενείεκθέματατων2.000χρόνωντηςεβραϊκήςγερμανικήςιστορίας.Ηαφετηρίατηςέκθεσηςστοισόγειοτουνέουκτιρίουκαισυνεχίζεταιστουςεπόμενους [Bianchini, 2019] Επίσης, υπάρχουν ορισμένοι κενοί χώροι που διασχίζουν ολόκληρο τον κάθετο άξονα του κτιρίου, απότουπόγειο μέχρι την οροφή.Στους πάνω χρώματος.[Khan]εντοπίζεταιυφή.αποχρώσειςεσωτερικό[Jüdischesαποτέλεσμαχώροιδιαδρομήςαυτέςορόφουςτουεκθεσιακούχώρου,τακενάείναιορατάαπότιςκενέςγέφυρες.Οιγέφυρεςείναιμεταβατικοίχώροι,βαμμένεςσεσκούρεςαποχρώσεις,μέροςτηςκύριαςτουμουσείου,οιοποίοιδιακόπτουντηνροήτουδιαδρόμου.Οιπαραπάνωδενδιαθέτουνκαμίαεπίπλωση,ούτεθέρμανσηήεπαρκήφωτισμό,μενααντιπροσωπεύσουντηναπουσίαΕβραίωναπότηγερμανικήκοινωνία.MuseumBerlin],[Berlin.de]Στοτουμουσείουκυριαρχούνοιτουμαύρου,γκρικαιλευκούμεματΩστόσο,σεσυγκεκριμένασημείαητονισμένηχρήσητουκόκκινου Εικόνα 132: Άξονες των Garden of Exile” και “Tower of Holocaust. Εικόνα 133: Stair of Continuity Εικόνα 134: Εσωτερική άποψη του Μουσείου Εικόνα 135: Εσωτερική γενική άποψη
53 Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως: Το φως στην κτιριακή επέκταση του Libeskind παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην συναισθηματική και ψυχολογική φόρτιση του επισκέπτη. Μέσω της αφηγηματικής διαδρομής, ο αρχιτέκτονας επιδιώκει να εκφράσει το συναίσθημα της απώλειας, συμβολίζοντας τον αφανισμό του εβραϊκού πληθυσμού. Το μοναδικό στοιχείο που εκφράζει την ελπίδα ανάκτησης είναι το φυσικό φως.[Τσούτσος, 2015] Με την περιορισμένη διείσδυσή του στο εσωτερικό του κτιρίου, ο Libeskind εξασφαλίζει τον έλεγχο της παρουσίας του στους χώρους έκθεσης.[Andenmatten, 2012] Ενδιαφέροντα σημεία της σύνθεσης του κελύφους είναι τα παράθυρα σχισμές στα φύλλα ψευδαργύρου της όψης, τα οποία επιτρέπουν δραματικές θεάσεις φωτός στους τοίχους εσωτερικά. Οι φωτεινές δέσμες που εισέρχονται στο εσωτερικό του κτιρίου μέσα από τις σχισμές του, οι σκιές που δημιουργούνται πάνω στο ψυχρό υλικό του σκυροδέματος και η εναλλαγή ανάμεσα των φωτοσκιάσεων στα διάφορα εκθέματα, προκαλούν ερεθίσματα στον επισκέπτη κατά την διέλευση του από τους χώρους. Η πολυπλοκότητα της δομής και η διαχείριση του φωτός που διαχέεται στο εσωτερικό, προκαλούν μια δραματική αίσθηση που αποπροσανατολίζει τον διερχόμενο.[Αποστολάκη & Χατζηβασιλείου, 2016] Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το παιχνίδι εναλλαγής φωτός και σκιάς στο κλιμακοστάσιο του τρίτου διαδρόμου,απόφωτεινές δέσμεςπου διοχετεύονταιαπότην ακανόνιστη σειρά των τεμνόμενων δοκών. Η άφιξη στη σκάλα με το φυσικό φως σηματοδοτεί για τη μετάβαση από τη θλίψη στην ελπίδα. Σκοπός του Libeskind, είναι οι επισκέπτες να βιώσουν την αίσθηση των Εβραίοι κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου. Τέλος, ένας ακόμη χώρος με τονισμένη την παρουσία του φυσικού φωτός είναι το «Holocaust tower».Αυτή η ψηλή πενταγωνική δομή με τους τσιμεντένιους τοίχους προσδίδει μια ψυχρή ατμόσφαιρα στο χώρο και διαθέτει μόνο ένα κατακόρυφο στενό άνοιγμα στην οροφή. Εικόνα 136: Εξωτερικές σχισμές Εικόνα 137 και 138: Η εμφάνιση φωτοσκιάσεων στο εσωτερικό του μουσείου
54 Ο συνδυασμός της περιορισμένης διέλευσης του φωτός και οι ήχοι της πόλης, που ακούγονται αμυδρά, απομονώνουν τον επισκέπτη από τον περιβάλλον και δημιουργούν ένα αίσθημα ηρεμίας.[Khan] Εικόνα 139 και 140: Η εμφάνιση φωτοσκιάσεων στο εσωτερικό του μουσείου
55 ix. ROM Michael Lee Chin Crystal Εισαγωγική περιγραφή: Η επέκταση του Royal Ontario Museum ή αλλιώς ROM, η οποία έχει την ονομασία Michael Lee Chin Crystal, βρίσκεται στο κέντρο του Τορόντο. Είναι το μεγαλύτερο μουσείο φυσικής ιστορίας και πολιτισμού στον Καναδά και προσελκύει περισσότερους από ένα εκατομμύριο επισκέπτες ετησίως Το κτίριο σχεδιάστηκε από τον Πολωνό Αμερικανό αρχιτέκτονα Daniel Libeskind σε συνεργασία με το αρχιτεκτονικό γραφείο Bregman + Hamann, έπειτα από την πρόκριση του Libeskind σε διαγωνισμό για την τρίτη επέκταση του μουσείου τον Φεβρουάριο του 2002. Το όνομα του κτιρίου δόθηκε εξαιτίας του σχήματος των πέντε τεμνόμενων όγκων του, οι οποίοι θυμίζουν κρύσταλλα. Στην ονομασία προστέθηκε το όνομα το Καναδού δισεκατομμυριούχου Michael Lee Chin,πουσυνεισέφερεμεγάλοχρηματικόποσόγιατηνδιεκπεραίωσητου έργου.[Wikiarquitectura] Το οικόπεδο βρίσκεται στην κεντρική διασταύρωση των οδών Bloor Street και Queen’s Park Η κατασκευή του ξεκίνησε το 2003 και ολοκληρώθηκε το 2007 (εγκαίνια στις 12 Ιουνίου). Η νέα προσθήκη καταλαμβάνει περίπου 9.290 τ.μ. και περιλαμβάνει μία επιπλέον είσοδο και λόμπι, έναν εκθεσιακό χώρο, ένα κατάστημα λιανικήςστοισόγειοκαιτρίαεστιατόρια.[Arch20]Επίσης,σταπλαίσιατουνέουέργου ανακαινίστηκαν περίπου 10 αίθουσες γκαλερί στο υφιστάμενο κτίριο. [Wikiarquitectura] Η κρυσταλλική δομή του αγκαλιάζει το κλασσικό ιστορικό κτίριο (από τούβλα και σκαλιστή πέτρα, 1912), αποβάλλει τον οχυρωματικό χαρακτήρα του και το μεταμορφώνει σε ένα σύγχρονο αστικό κέντρο. [Αrchitizer] Πηγή έμπνευσης για τον αρχιτέκτονα αποτέλεσαν οι κρυσταλλικές μορφές του Τμήματος Ορυκτολογίας του ROM, πάνω στις οποίες βασίστηκε η συνθετική ιδέα, μια δομή πρισματικών σχημάτων, οργανικά συνδεδεμένων, με προτεραιότητα στον δημόσιο χώρο. Αυτός ο χειρισμός,αν και ιδιαίτερα τολμηρός και πρωτοποριακός, συμπληρώνει το ιστορικό κτίριο, ενώ ταυτόχρονα αναβιώνει την αστική σημασία του μουσείου και βελτιώνει σημαντικά την άνεση και την ελευθερία των κινήσεων στο χώρο των εκθέσεων. [Hume,2007] Εικόνα 144: Γενική άποψη του ROM Michael Lee Chin Crystal Εικόνα 143: Εξωτερική άποψη του κτιρίου και του οικοπέδου
56 Εξωτερική δομή: Το ROM Michael Lee Chin Crystal αποτελείται από 5 αλληλοσυνδεόμενες, αυτοφερόμενες πρισματικές δομές, οι οποίες συνθέτουν ένα ενιαίο σύνολο, που αποτελεί το κεντρικό σημείο εστίασης του μουσείου.[B+H Architects, 2021] Οι δομές δεν είναι προσκολλημένες με το αρχικό κτίριο του ROM, ωστόσο η σύνδεση μεταξύ τους υλοποιείται μέσω γεφυρών. Θεωρείται από τα πιο απαιτητικά κατασκευαστικά έργα στη Βόρεια Αμερική, εξαιτίας της μηχανικής πολυπλοκότητας και του καινοτόμου σχεδιασμού του. Οι ομάδες σχεδιασμού και οι κατασκευαστές ανέπτυξαν καινοτόμες στρατηγικές για τη ρύθμιση της κατασκευής και τη μείωση του κόστους. [Studio Libeskind] Το κτίριο αποτελεί μία μεταλλική κατασκευή με επένδυση αλουμινίου και γυάλινα υαλοστάσια Το δομικό σύστημα της κατασκευής είναι επενδυμένο με 25% γυαλί και 75% γυαλισμένα φύλλα αλουμινίου με επικάλυψη ασημί χρώματος Τα μεταλλικάδοκάρια,ταοποίαείναιμοναδικάσεσχεδιασμόκαικατασκευή, έχουνμήκη τα οποία κυμαίνονται από 1 έως 25 μέτρα και είναι τοποθετημένα σε συγκεκριμένη γωνία, δημιουργώντας περίπλοκες γωνιακές αρθρώσεις, κεκλιμένους τοίχους και οροφές στοών. Για τη δημιουργία του σκελετού χρησιμοποιήθηκαν περίπου 3.500 τόνοι χάλυβα, 38 τόνοι μπουλονιών και εγχύθηκαν περίπου 9.000 κ.μ. σκυροδέματος. [Royal Ontario Museum] Εικόνα 145: Ανατολική όψη τουΕικόνακτιρίου144: Άνοψη του κτιρίου Εικόνα 143: Σκίτσο αρχικής ιδέας της κατασκευής του Libeskind
57 Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στον σχεδιασμό του νέου κτιρίου, σε σχέση με το υπάρχον, όσον αφορά τον αντισεισμικό σχεδιασμό. Απαραίτητη προϋπόθεση ήταν η δημιουργία περιμετρικών αρμών, ώστε κανένα πλευρικό φορτίο να μην μεταδίδεται στην ευαίσθητη αρχική δομή της τοιχοποιίας του. Συνεπώς, δόθηκε μεγάλη προσοχή στην τοποθέτηση της θέσης των ρουλεμάν. Το δάπεδο από σύνθετο χάλυβα και σκυρόδεμα συμπληρώνει την κύρια κατασκευή και λειτουργεί ως οριζόντια μεμβράνη που συμβάλλει στη σταθεροποίηση και διατήρηση της δομικής μορφής. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην κατασκευή υπάρχει μόνο ένα κατακόρυφο τοίχωμα, καθώς τα υπόλοιπα δημιουργούν πλάγιες δυνάμεις που δρουν με πολύπλοκους τρόπους επί του δαπέδου.[Wikiarquitectura] Η πρόσοψη του νέου κτίσματος φαίνεται να κυριαρχεί στο υπάρχον ιστορικό κτίριο, κερδίζοντας την προσοχή του επισκέπτη. Η ιδιαίτερη κρυσταλλική μορφή του δημιουργεί μια ποικιλία από αίθρια σε διαφορετικά επίπεδα του μουσείου, προσφέροντας θέα σε αίθουσες γκαλερί, καθώς και στον εξωτερικό χώρο. Ανάμεσα στους δύο κτιριακούς όγκους εντοπίζεται ένα μεγάλο αίθριο, γνωστό ως Gloria HyacinthChenCourt(όπου πραγματοποιούνταιδημόσιεςεκδηλώσεις),πουδιαχωρίζει τιςδύοκατασκευές,ενώταυτόχρονα παρέχειολοκληρωμένηθέαστηναναπαλαιωμένη πρόσοψη του μουσείου. [Studio Libeskind] Εικόνα 146 και 147: Τομές του κτιρίου Εικόνα 148: Σχέδιο σκελετού του ROM Michael Lee Chin Crystal Εικόνα 149: Εξωτερική άποψη του κτιρίου κατά τη διάρκεια της νύχτας
58 Το εσωτερικό: Η πρόσβαση του επισκέπτη στο μουσείο μπορεί να επιτευχθεί είτε από την παλιά είσοδο της Queen’s Park, είτε από την νέα είσοδο της Bloor Street, που εξασφαλίζει την είσοδο μεγάλων γκρουπ επισκεπτών. Μέσω της νέας κατασκευής δημιουργείται ένας σύγχρονος εκθεσιακός χώρος, όπου κυριαρχεί ο φυσικός φωτισμός, ως μία ξεχωριστή βιωματική εμπειρία. Μέσω ενός μη συμβατικού και δυναμικού χώρου εκθέσεων, οι επισκέπτες οδηγούνται σε ένα απρόσμενο ταξίδι γνώσης.[Wikiarquitectura] Ο εισερχόμενος βρίσκεται σε ένα εντυπωσιακό αίθριο τριπλού ύψους, όπου διακρίνονται αλληλο διάφορεςσυνδεόμενεςσκάλεςπουοδηγούνστιςεκθέσεις. [Studio Libeskind] Ο χώρος προορίζεται ως ένα σημείο στάσης και περισυλλογής των επισκεπτών, όπου έχουν τη δυνατότητα να κάνουν ένα διάλλειμα από την περιήγηση στις εκθέσεις. [Αrch2O] Συνολικά, το Michael Lee Chin Crystal διαθέτει 6 νέες αίθουσες γκαλερί που ειδικεύονται σε δεινόσαυρους, θηλαστικά, τέχνη από την Αφρική, την Αμερική, την Ασία και τη Μέση Ανατολή[Wikiarquitectura] Ολόκληρο το επίπεδο του ισογείου ενοποιείται απρόσκοπτα Η σαφήνεια της κυκλοφορίας σε συνδυασμό με την ελευθερία της πρόσβασης συνθέτουν ένα διαφανές περιβάλλον. [Αrchitizer] Στον πρώτο όροφο βρίσκεται το εστιατόριο Crystal Five, με πανοραμική θέα στην πόλη και στο πάρκο Liza’s Garden .[Royal Ontario Museum] Επιπλέον, υπάρχει ένα γυάλινο δωμάτιο, γνωστό ως Stair of Wonders, με εκθεσιακές βιτρίνες στο ισόγειο, το οποίο προορίζεται για την κάθετη κυκλοφορία. [Wikiarquitectura] Εικόνα 150: Εσωτερική άποψη χώρου καθιστικού του μουσείου Εικόνα 151: Ο εσωτερικός χώρος των εκθέσεων Εικόνα 152 και 153: Απόψεις του κλιμακοστασίου Stair of Wonders
59 Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως:Ολόκληρη η συνθετική ιδέα για το Michael Lee Chin Crystal επικεντρώθηκε στην διαφάνεια και την είσοδο του φυσικού φωτός μέσω των ανοιγμάτων. Από την αρχή του σχεδιασμού ένα μεγάλο ποσοστό του κρυσταλλικού κελύφους προοριζόταν να είναι γυάλινο. Ωστόσο, παρά τις εκτεταμένες δοκιμές μέσω υπολογιστικών προγραμμάτων, αποδείχθηκε πως η ηλιακή ακτινοβολία θα προκαλούσε την υπερθέρμανση του κτιρίου.[Coxon, 2007] Τελικά, το κτίριο διαθέτει 52 ανοίγματα σε ποικίλα σχήματα, ανάλογα με τις ανάγκες φωτισμού κάθε χώρου. [Lostracco, 2007] Ποσοστό περίπου το 20% της πρόσοψης αποτελείται από γυάλινα ανοίγματα, που εξασφαλίζουν φυσικό φωτισμό και παράλληλα άπλετη θέα, προωθώντας την σύνδεση μεταξύ του μουσείου και του περιβάλλοντα χώρου.[Divisare, 2008] Επιπλέον, σχεδιάστηκαν μεγάλα υαλοστάσια στην βόρεια πλευρά του μουσείου, έτσι ώστε να προστατεύονται οι γκαλερί που δεν διαθέτουν εκθέματα ευαίσθητα στο φως. Οι εξωτερικοί τοίχοι του κτιρίου έχουν μεγάλο πάχος, με αποτέλεσμα να εισέρχεται από τα στενά παράθυρα ελάχιστη φωτιστική δέσμη [Coxon, 2007] Οι εκθεσιακοί χώροι φωτίζονται μέσω ανοιγμάτων σε σχήμα λωρίδας, οι έγχρωμοιοροφήεντοπίζονταιΣτονμεδημιουργοποίεςεπιτρέπουνστιςφωτεινέςακτίνεςναούνέναπαιχνίδιφωτοσκιάσεωνταδιάφοραεκθέματατουμουσείου.χώροτουμπαρκαιτουεστιατορίουπαρόμοιεςλωρίδεςστηντους,όπουκρύβονταιδιπλοίλαμπτήρεςφθορισμού(3000K / 5600K), ενισχύοντας τον φωτισμό του περιβάλλοντος. [Wikiarquitectura] Στο υφιστάμενο ιστορικό κτίσμα, τα φωτόςεμποδίζουν(μηχανοκίνητεςανοίγματατουείναιεξοπλισμέναμεπερσίδεςμεφωτοκύτταρα),οιοποίεςποσοστό95%τουφυσικούναεισέλθειστιςγκαλερί [Coxon, 2007] Εικόνα 154: Η είσοδος του φυσικού φωτός μέσω των λωρίδων Εικόνα 155: Η δημιουργία φωτοσκιάσεων στο εσωτερικό του μουσείου Εικόνα 155: Τα ανοίγματα στον χώρο του εστιατορίου με θέα το Τορόντο
60 x. Bruder Klaus Chapel Εισαγωγική περιγραφή: Τo Bruder Klaus Chapel είναι ένα παρεκκλήσι αφιερωμένο στον Ελβετό ερημίτη Nicholas of Flüe, ο οποίος είναι ο προστάτης άγιος της Ελβετίας. Το κτίριο χτίστηκε μεταξύ 2005 2007, σύμφωνα με τα σχέδια του Ελβετού αρχιτέκτονα Peter Zumthor. Τοποθετείται στην άκρη ενός χωραφιού στο Mechernich, στο δρόμο προς Rissdorfer Weg, σε μια χαμηλή πλαγιά του φυσικού πάρκου Eifel (Naturpark Nordeife), 55 χλμ. από την Κολωνία, στα δυτικά της Γερμανίας. [Wikiarquitectura] ΟιαγρότεςTrudel καιHermann Josef Scheidtweiler αποφάσισανναχτίσουντο παρεκκλήσι προς τιμή του Άγιου Nicholas καιπαρήγγειλαν το ναό στον Ρ. Zumthor, ο οποίος δέχτηκε να αναλάβει τον σχεδιασμό αφιλοκερδώς Με τη βοήθεια φίλων και τεχνιτών τo κτίριο ολοκληρώθηκε το 2007 και έκτοτε αποτελεί τον προορισμό πολλών επισκεπτών. [McManus, 2021], [Wikiarquitectura], [Lynch, 2009] Πρόκειται για ένα γλυπτό μνημείο αλλά και για έναν τόπο σκέψης και περισυλλογής. Από μακρινή απόσταση φαίνεται ως μία ακανόνιστη δομή, αναδυόμενη από το έδαφος. Το σχέδιο του Zumthor βασίστηκε στο όραμα του άγιου Nicholasγιαένανπύργοόπουθαυπηρετούσε τον Θεό. Βασικός στόχος του αρχιτέκτονα ήταν δημιουργία ενός μικρού χώρου που θα εκφράζει την ελπίδα για την ανθρώπινη ύπαρξη. [Lynch, 2009] Εξωτερική δομή: Το Bruder Klaus Chapel αποτελεί ένα κτίριο μοναδικό σε μορφή, σχήμα, δομή και μέθοδο κατασκευής. Σε μια πλάκα από σκυρόδεμα τοποθετήθηκαν 112 κορμοί πεύκων, συναρμολογήθηκαν σαν tepee (σκηνή Ινδιάνων) και καλύφθηκαν σε 5 πλευρές από ξυλότυπο, ύψους 12 μ.. Στο καλούπι εγχύθηκαν 24 διαδοχικά στρώματα σκυροδέματος (πρόσμιξη σκύρων με τοπική κοκκινο κίτρινη άμμο και λευκό Εικόνα 657: Γενική άποψη του Bruder Klaus Chapel Εικόνα 158: Εξωτερική άποψη του κελύφους
61 τσιμέντο), ύψους 50 εκ., τα οποία συμπιέστηκαν μέχρι το κτίριο να φτάσει το επιθυμητό ύψος (κατασκευή τύπου Rammed Earth). Ότανξεράθηκαν τα επάλληλαστρώματα του σκυροδέματος, η ξύλινη δομή πυρπολύθηκε, αφήνοντας οδοντωτές εσοχές στους μαύρους τοίχους, με τα ίχνη των ξυλότυπων.[Wikiarquitectura] Κάθε πλευρά του πολυγωνικού σχήματος ποικίλλει σε μήκος (3,2 ως 7,8 μ.) με τη μοναδική είσοδο (ένα ισοσκελές τρίγωνο εξωτερικήςσυμβολήμικρότερηαπόατσάλι,ύψους3μέτρων)στηπλευρά.Στηντηςεσωτερικήςκαιπλευράςτου ξυλότυπου, μέσω της καύσης, δημιουργήθηκαν 350 οπές στην επιφάνεια του σκυροδέματος, οι οποίες καλύφθηκαν με ημισφαίρια από φυσητό γυαλί. [Wikiarquitectura] Το χαρακτηριστικότερο στοιχείο του κτιρίου είναι το μοναδικό άνοιγμα του, το «oculus» (οπή σε σχήμα οφθαλμού) στην οροφή, ενώ το εξωτερικό κέλυφος εμφανίζεται χωρίς κάποια διακόσμηση. [Byrne, 2018] Το εσωτερικό:Ηοργανική μορφή στο εσωτερικό έρχεται σε άμεση αντίθεση με την άκαμπτη εξωτερική μορφή. Το εσωτερικόπερίβλημα του παρεκκλησιού αποτελείταιαπό καμένο σκυρόδεμα, το οποίο φέρει αυλακώσεις των 112 καμένων δέντρων κατά τη διαδικασία κατασκευής του.[Moody] Το δάπεδο καλύπτεται με μια στρώση 2 εκ. από χυτό, ανακυκλωμένο κράμα μόλυβδου και κασσίτερου. Πριν την πήξη, επεξεργάστηκαν το κράμα, με τέτοιο τρόπο ώστε να αποκτήσει τραχιά επιφάνεια.[Byrne, 2018] Εικόνα 160: Λεπτομέρεια της τριγωνικής πόρτας Εικόνα 162: Εγκάρσια και διαμήκης τομήΕικόνα 161: Κάτοψη του κτιρίου Εικόνα 159: Η διαδικασία κατασκευής του κελύφους. Εικόνα 163: Οι αυλακώσεις στην επιφάνεια των τοίχων
62 Το παρεκκλήσι Bruder Klaus αποτελεί αξιοσημείωτο παράδειγμα της διακόσμησης μέσω της χειραγώγησης των δομικών αρχιτεκτονικών στοιχείων και υλικών, ενώ παράλληλα το εσωτερικό διατηρείται σκόπιμα απλό, χωρίς λειτουργικά σύμβολα ή έπιπλα. [Mitrache, 2012] Το μοναδικό σημείο στάσης που εντοπίζεται στο παρεκκλήσι είναι ένα στενό ξύλινο παγκάκι, το οποίο υποδηλώνει την τάση για ατομική λατρεία και ωθεί τον επισκέπτη στην απομόνωση και στην περισυλλογή. Επίσης, υπάρχει μια μεταλλική κατασκευή κηροπήγιου με άμμο, ένας μεταλλικός τροχός με 6 ακτίνες στον τοίχο και μια χάλκινη προτομή του Αγίου Nicholas, η οποία στηρίζεται σε ένα στενό, κυβοειδές βάθρο. Όλα τα παραπάνω στοιχεία φαίνονται σαν να αιωρούνται, χάρη στη μελετημένη τοποθέτηση των υποστηριγμάτων τους.[Byrne, 2018] Η σχέση και αλληλεπίδραση με το Όπωςφως:και στα υπόλοιπα έργα του Zumthor, το φυσικό φως έχει τον πρωταγωνιστικό ρόλο, καθώς το παρεκκλήσι φωτίζεται με το μοναδικό άνοιγμα οφθαλμό που βρίσκεται στην οροφή του, από ύψος 12 μ., τονίζοντας τις γραμμοσκιές κατά μήκος των αυλακώσεων του σκυροδέματος.[Sveiven, 2011] Ταμοτίβαμεταξύφωτόςκαι σκιάς λειτουργούν ως το κυρίαρχο διακοσμητικό στοιχείο του χώρου.Πέρα από δίοδο του φωτός, αυτό το ψηλό διάφραγμα επιτρέπει την αίσθηση των φυσικών καιρικών φαινομένων στο εσωτερικό περιβάλλον. Δηλαδή, το εσώκλιμα του παρεκκλησιού μεταβάλλεται συνεχώς, με βάση την ώρα, τον μήνα και την εποχή του έτους. Εικόνα 164: Άποψη του εσωτερικού χώρου του παρεκκλησιού Εικόνα 165: Λεπτομέρεια χάλκινης προτομής του Αγίου Nicholas Εικόνα 166: Λεπτομέρειαημισφαιρίουγυάλινου Εικόνα 167: Η είσοδος του φωτός μέσω του oculus
63 ξεχωριστήεπηρεάζονταςΤοφως,ηβροχήκαιτοχιόνιδιαπερνούντοάνοιγμα,τηνθερμοκρασία,δημιουργώνταςμιαβιωματικήεμπειρίαγιατονεπισκέπτη. [Young, 2011] Το νερό το οποίο εισέρχεται από το «oculus» συγκεντρώνεται στο κυρτό δάπεδο, χωρίς να πλημμυρίσει εξαιτίας της κυρτότητας του και καταλήγει σε ένα υποδαπέδιο σύστημα αποστράγγισης. Κατά τη διάρκεια της ημέρας, οι φωτεινές ακτίνες του ήλιου ανακλώνται στην επιφάνεια του νερού, εμφανίζοντας μια ρευστή κίνηση στην περίμετρο της σταθερής μάζας του σκυροδέματος.[Byrne, 2018] Ακόμη, μία λεπτή ακτίνα φωτός μπορεί να εισέλθει μέσω των χαραμάδων στη περίμετρο της μεταλλικής πόρτας, ενώ πρόσθετες δίοδοι του φωτός επιτυγχάνονται μέσω των 350 μικρών οπών που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της καύσης της κατασκευής (για εξαερισμό) και επενδύθηκαν με φυσητό γυαλί, δημιουργώντας μια έντονη αντίθεση μεταξύ των σκούρων τοίχων και των γυάλινων ανοιγμάτων. [Byrne, 2018], [Wikiarquitectura] [Young, 2011] Εικόνα 168: Η δίοδος του φωτός από τις σχισμές τις πόρτας Εικόνα 169: Λεπτομέρεια φωτεινών διόδων Εικόνα 170: Σχεδιάγραμμα εισόδου του φωτός
64 xi. Kolumba Museum Εισαγωγική περιγραφή: Τo Kolumba Museum είναι ένα μουσείο τέχνης της Ρωμαιοκαθολικής Αρχιεπισκοπής στην Κολωνία, στην διασταύρωση των οδών Kolumbastraße και Brückenstraße. Σχεδιάστηκε από τον γιαΕλβετόαρχιτέκτοναPeterZumthorτο2007,τοναρχιτεκτονικόδιαγωνισμότης Kolumba Art Society. Η εκκλησία Kolumba, ιστορικό κτίσμα της ύστερης γοτθικής αρχιτεκτονικής, καταστράφηκε ολοσχερώς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η βραβευμένη πρόταση του Zumthor είχε διπλό σκοπό: να συντηρήσει τα ερείπια και να αξιοποιήσει την ιστορική θέση. [Mutuli] Ο αρχιτέκτονας, σεβόμενος την ιστορία του τόπου δημιούργησε μία νέα σύνθεση στα ερείπια της εκκλησίας, η οποία εναρμονίζεται με το υφιστάμενο ιστορικό κτίσμα, καθώς και στο γύρω περιβάλλον.[ArchDaily, 2010] Το έργο συνδυάζει επιδέξια τη σύγχρονη αρχιτεκτονική με τα ερείπια των παλαιών μεσαιωνικών κατασκευών. Αν και διαθέτει αρθρωτή διάταξη, το κτίριο είναι γραμμικό καθ’ ύψος και θυμίζει την ιστορική πτυχή της παλιάς πόλης με τα στενά εμπορικά σπίτια. Το μουσείο περιλαμβάνει εκθεσιακούς χώρους παλαιάς και σύγχρονης τέχνης, χώρους περιοδικών εκθέσεων, βιβλιοθήκη, χώρους λατρείας, μια υπαίθρια αυλή με κήπο και χώρους ανασκαφής, όπου οι επισκέπτες μπορούν να επισκεφτούν τα ερείπια των μεσαιωνικών κτιρίων.[Bianchini, 2019] Εξωτερική δομή: Το νέο κτίριο αναπτύσσεται σε διακριτική απόσταση από τα αρχαία ερείπια.[Kraus, 2002] Το κατώτερο επίπεδο διατηρείται ως αρχαιολογικός χώρος με μονοπάτι που οδηγεί στα ανώτερα επίπεδα που στεγάζουν τους εκθεσιακούς χώρους του μουσείου.[Mutuli] Ο διάδρομος διασχίζει τα αρχαία θεμέλια και παράλληλα επιτρέπει τη θέα της εξωτερικής πολυγωνίας της εκκλησίας του Böhm.[Stamp, 2017] Προκειμένου να διατηρηθεί η πρόσβαση στα αρχαία ερείπια, ο Zumthor τοποθέτησε προσεκτικά ανάμεσα τους ατσάλινους υψίκορμους κίονες, με επένδυση από σκυρόδεμα,ανυψώνονταςτοκύριομέροςτουμουσείουπερίπουστα12μ..[Carrington, Εικόνα 177: Γενική άποψη του Kolumba Museum Εικόνα 172: Εξωτερική άποψη της βόρειας πλευράς
65 2008] Μάλιστα για να αποφευχθεί η κυκλοφοριακή συμφόρηση στο εσωτερικό του κτιρίου,προστέθηκεμιαεξωτερικήσκάλααπόχάλυβαστηβόρειαπλευρά του κτιρίου. Οι εξωτερικοί τοίχοι ανυψώνονται από το επίπεδο του δρόμου σε διαφορετικά επίπεδα. Μεγάλα ορθογώνια παράθυρα τοποθετούνται στα ψηλότερα επίπεδα, τα οποία προσφέρουν θέα στους εκθεσιακούς χώρους.[Stamp, 2017] Για τον Zumthor η επιλογή των υλικών μελετήθηκε διεξοδικά και απέκτησε καθοριστικό ρόλο στη κατασκευή. Τα τούβλα κατασκευάστηκαν ειδικά για το συγκεκριμένο έργο, από την εταιρία Petersen Tegl της Δανίας. Τα λεγόμενα Kolumba brick ψήθηκαν με κάρβουνο για να αποκτήσουν μια θερμή απόχρωση. Το διάτρητο κέλυφος του μουσείου αγκαλιάζει τις ανασκαφές και το παλιό παρεκκλήσι, διασκορπίζοντας το φυσικό φως να διαχέεται σε συγκεκριμένους χώρους του μουσείου. Η πρόσοψη του γκρίζου τούβλου ενσωματώνει τα υπολείμματα της πρόσοψης της εκκλησίας σε μια νέα μίνιμαλ όψη για το σύγχρονο μουσείο. [ArchDaily, 2010] Η νέα πλινθοδομήενοποιείταιμετοντόφο,τονβασάλτη και τα τούβλα των ερειπίων, συνθέτοντας ένα ενιαίο κέλυφος και δημιουργώντας μια αρμονική συνύπαρξη μεταξύ μεσαιωνικής και σύγχρονης αρχιτεκτονικής. [Kraus, 2002] Εικόνα 174: Η συγχώνευση του μεσαιωνισκού ναού στη νέα πλινθοδομή Εικόνα 173: Λεπτομέρεια της νότιας όψης του κτιρίου Εικόνα 176 και 177: Τομές του κτιρίου Εικόνα 175: Κατόψεις του κτιρίου
66 Το εσωτερικό: Η είσοδος του επισκέπτη στο Kolumba Museum μπορεί να επιτευχθεί είτε από την κύρια είσοδο, επί της οδού Kolumbastraße, είτε από την είσοδο επί της οδού Brückenstraße, η οποία οδηγεί στο παρεκκλήσι «Madonna of the Ruins». Η κεντρική είσοδος κατευθύνει τον επισκέπτη στον χώρο υποδοχής, μέσω του οποίου έχει τη δυνατότητα να κινηθεί είτε δεξιά στο βεστιάριο, είτε να συνεχίσει ευθεία στην εξωτερική αυλή. Ακόμη, δίνει πρόσβαση στο κλιμακοστάσιο που οδηγεί στους εκθεσιακούς χώρους. Τομωσαϊκόδάπεδοεκτείνεταιαπότοπρώτοσκαλοπάτιτου ισογείουμέχριτον πρώτο όροφο, όπου υπάρχουν διατεταγμένα δωμάτια. Στον δεύτερο όροφο βρίσκεται ο κύριος χώρος της έκθεσης, δωμάτια γκαλερί. Μεγάλα υαλοστάσια εξασφαλίζουν φυσικό φωτισμό και θέα προς την πόλη.[The Unrecordable Room, 2017] Με συνολική έκταση 1.750 τ.μ., οι 16 εκθεσιακοί χώροι του Kolumba, στους 3 ορόφους του κτιρίου, είναι αμυδρά φωτισμένοι και διαθέτουν δάπεδα από γυαλισμένο σκυρόδεμα και τοίχους σε γκρι αποχρώσεις. Η συλλογή του μουσείου περιλαμβάνει πίνακες ζωγραφικής, γλυπτά, σχέδια, υφάσματα, φορέματα, πολύτιμα αντικείμενα, κοσμήματα, χειρόγραφα και διακοσμητικά που χρονολογούνται από την χωρών.μεσαιωνικήαρχαιότηταέωςσήμερα,αλλάμεέμφασηστητέχνητωνγερμανόφωνωνΤαπαραπάνωεκθέματαπαρουσιάζονται κυρίως στις περιοδικές εκθέσεις, ενώ περιορισμένα κομμάτια της συλλογής εκτίθενται στις μόνιμες εκθέσεις.[Bianchini, 2019] Εικόνα 178: Εσωτερική άποψη της υπαίθριας αυλής Εικόνα 179: Ο εκθεσιακός χώρος στον πρώτο όροφο
67 Το μεγαλύτερο δωμάτιο του κτιρίου είναι ο χώρος όπου βρίσκονται οι ανασκαφές του παλαιού γοτθικού ναού. Ο επισκέπτης διασχίζει τον χώρο μέσω της ξύλινης ζιγκ ζαγκ γέφυρας, η οποία του δίνει την αίσθηση ότι αιωρείται. Δεξιά της βρίσκεται το παρεκκλήσι ιδιότητεςγοτθικήόπουτογέφυρααναδύονταιμε«MadonnaoftheRuins»,μιακατασκευήαπόσκυρόδεμαχρωματιστάπαράθυρα,μεταυποστυλώματανακυκλικάγύρωαπόταερείπιατουναού.Ηκαταλήγεισεμιαμεταλλικήπόρταπουσυνδέειστεγασμέναμετονυπαίθριοαρχαιολογικόχώρο,βρίσκονταιτατείχηπουανήκανστηνπαλαιάεκκλησία.[TheUnrecordableRoom,2017]Ιδιαίτερηπροσοχήδόθηκεστιςθερμικέςτωνδομικώνυλικών.Επιλέχθηκαν ανοιχτόχρωμοι γκρι τοίχοι από «Kolumba brick» και γύψο, δάπεδα από ασβεστόλιθο Jura, μωσαϊκό και κονίαμα, οροφή από χυτό κονίαμα, καθώς και κουφώματα από χάλυβα. [Kraus, 2002] Η σχέση και αλληλεπίδραση με το φως:Το Kolumba Museum αποτελεί μία σύνθεση, άρρηκτα συνδεδεμένη με την αντίθεση των φωτοσκιάσεων. Για να ελαφρύνει την ογκώδη μονολιθική κατασκευή του κτιρίου, ο Zumthor σχεδίασε διάτρητες όψεις που επιτρέπουν την είσοδο φυσικού φωτισμού στους εσωτερικούς χώρους. [Mutuli] Κενά υπάρχουν ανάμεσα στους πλίνθους των τοίχων που περιβάλλουν τον αρχαιολογικό χώρο και το παρεκκλήσι της «Madonna of the Ruins». Αυτά τα ανοίγματα φιλτράρουν το φως, τον αέρα αλλά και τους ήχους της πόλης.[Kraus, 2002] Στη δεξιά πλευρά οι δέσμες φωτός από τα βιτρό του οκταγωνικού παρεκκλησίου δημιουργούν μια γαλαζοπράσινη λάμψη.[Rose, 2007] Αυτό το ήπιο φως δημιουργεί μια ατμόσφαιρα γαλήνης. Τα ατσάλινα πλαίσια διακοσμούν τα τούβλα και διαχωρίζουν τη μνημειώδη πρόσοψη. Όταν δεν χρειάζονται οι οπές κλείνουν με ανοξείδωτα καλύμματα. Τον φωτισμό ενισχύει μια σειρά από κρεμαστές λάμπες κωνικού σχήματος οι οποίες φωτίζουν τα ερείπια του γοτθικού ναού.[Youssofzay, 2015] Όσον αφορά τον υπόλοιπο εκθεσιακό χώρο, αν και αποτελείται από τα διαφορετικά επίπεδα, χάρη στο φωτισμό, ο αρχιτέκτονας επιτυγχάνει τη δημιουργία μιας αίσθησης ενότητας Οι 16 αίθουσες της έκθεσης διαθέτουν η κάθε μια διαφορετικές ιδιότητες, όσον αφορά το εισερχόμενο φως της ημέρας, το μέγεθος και την αναλογία. Στους περισσότερους απ’ αυτούς τους χώρους υπάρχουν μεγάλα Εικόνα 180: Εσωτερική άποψη του αρχαιολογικού χώρου Εικόνα 181: Η είσοδος του φωτός μέσω των διατρήσεων των τοιχωμάτων
68 παράθυρα που επιτρέπουν στο φως της ημέρας, να διεισδύσει στο εσωτερικό Ο πρώτος όροφος βασίζεται στον τεχνητό φωτισμό, ενώκαθώς ανεβαίνειοεπισκέπτης τις σκάλες έρχεται σε επαφή με το φυσικό φως που προέρχεται από τις μεγάλες τζαμαρίες του δεύτερου ορόφου.[Kala, 2020] Μεγάλα ορθογώνια υαλοστάσια, χωρίς κουφώματα, στον δεύτερο όροφο του παράθυραεισέλθειμουσείουεπιτρέπουνστοφωςτηςημέραςνα,ενώμεταξωτέςκουρτίνεςσταελέγχουντηνποσότηταφωτός που διαπερνά στους εκθεσιακούς χώρους.[Kraus, 2002] Τέλος, ένα ολόσωμο υαλοστάσιο στο αναγνωστήριο εξασφαλίζει κατάλληλο φωτισμό για μελέτη.[Kala, 2020] Εικόνα 182: Η διείσδυση του φωτός μέσω των μεγάλων τζαμαριών
69 xii. Louvre Abu Dhabi Εισαγωγική περιγραφή: Το Louvre Abu Dhabi αποτελεί ένα μουσείο τέχνης και πολιτισμού, σχεδιασμένο από τον Γάλλο αρχιτέκτονα Jean Nouvel. Η φάση του σχεδιασμού διήρκησε από το 2007έως το2012,ενώηκατασκευή του μουσείου από το 2013 έως το έπειταγια2017.[Archdaily,2017]ΗαπόφασητονσχεδιασμότουπροέκυψεαπόσυμφωνίαμεταξύτηςΓαλλικήςκυβέρνησηςκαιτουΆμπουΝτάμπι,θέτονταςταθεμέλια μιας πολιτιστικής συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών.[Ladoucette] Το κτιριολογικό πρόγραμμα περιλαμβάνει 23 γκαλερί, ένα παιδικό μουσείο, ένα αμφιθέατρο, ένα καφέ και άλλες βοηθητικές εγκαταστάσεις.[Shehadi] Πρόκειται για ένα έργο που βασίζεται στην μοντέρνα αρχιτεκτονική, εμπνευσμένο από τις θολωτές στέγες και τα γεωμετρικά μοτίβα της παραδοσιακής ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Το μουσείο βρίσκεται στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, στο νησί Saadiyat, μέσα στη θάλασσα και περιλαμβάνει εκθέματα από διαφορετικούς πολιτισμούς, παραδόσεις και εποχές, επιτρέποντας στους επισκέπτες να ανακαλύψουν κοινές επιρροές και ενδιαφέρουσες συνδέσεις μεταξύ διαφορετικών πολιτισμών.[Archdaily, 2017] Βασικός στόχος του αρχιτέκτονα είναι καταφύγιοενώτελικόηδημιουργίαενόςκτιρίουπουθααποτελείτονπροορισμόενόςαστικούπεριπάτου,παράλληλαθαλειτουργείωςέναδροσερόγιαταπολύτιμαέργατέχνης.[Jean Nouvel] Ο σχεδιασμός του κτιρίου συνδυάζει την χρήση του φωτός και της σκιάς, ενώ παράλληλα ο ίδιος ο αρχιτέκτονας δηλώνει πως στοχεύει σε μια αρχιτεκτονική που συνάδει με την ιστορία του τόπου.[Archdaily, 2017] Εικόνα 8: Γενική άποψη του Louvre Abu Dhabi Εικόνα 2: Εξωτερική άποψη του μουσείου Εικόνα 3:Η είσοδος του φωτός στο εσωτερικό
70 Εξωτερική δομή: Το Louvre Abu Dhabi είναιένασυγκρότημαέκτασης 24.200τ.μ., τακτίριατου οποίου είναι νησιά, που καλύπτονται από μια ενιαία οροφή και συνδέονται με διαδρόμους μετάβασης.[Design Build Network] Συνολικά, αποτελείται από μια σειρά μεμονωμένων περιπτέρων που συνδέονται με γέφυρες που επιτρέπουν στους επισκέπτες να περιηγηθούν σε όλους τους χώρους. Περιλαμβάνει μια συνεχή ακολουθία από 55 μεμονωμένα κτίρια, συμπεριλαμβανομένων 23 γκαλερί, τα οποία είναι λευκά, εμπνευσμένα από τους οικισμούς της Αραβικής Χερσονήσου. Οι γκαλερί στεγάζουν μόνιμες και προσωρινές εκθέσεις. Στο άκρο της υδάτινης περιμέτρου τοποθετούνται ένα διώροφο αμφιθέατρο, ένα εστιατόριο και ένα καφέ. Αξιοσημείωτες είναι οι πλατείες που περικυκλώνουν τα κτίρια, καθώς και το δάπεδο από γρανίτη στους δημόσιους χώρους.[Simpson, 2017] Οιπροσόψεις τωνκτιρίωναποτελούνταιαπό3.900πάνελ,τοβασικόυλικότων οποίων είναι σκυρόδεμα, εξαιρετικά υψηλής απόδοσης. [Archello] Η πρόσοψη κατασκευάστηκε με τρόπο, που φαίνεται να αποτελείται από πολύ μεγάλες πέτρες, δίνοντας στον επισκέπτη την ψευδαίσθηση της πλούσιας υφής και της σταθερότητας των τοιχοποιιών. [Ladoucette] Εικόνα 4: ΚάτοψηΕικόνασυγκροτήματος 5: Τομές του κτιρίου Εικόνα 6: Όψεις του κτιρίου
71 Η φουτουριστική κατασκευή βασίζεται στον τρούλο, σύμβολο της αραβικής αρχιτεκτονικής.[Archdaily, 2017] Η ιδέα του Nouvel, μια φαινομενικά πλωτή, θολωτή δομή, έχει χαρακτηριστεί ως ένα μηχανολογικό [DesignBuildNetwork]επίτευγμα.Οθόλος, έχει διάμετρο 180 μ. κατασκευασμένος με 7.000 τόνους χάλυβα, υποστηρίζεται από 4μόνιμους πεσσούς,απόσταση110μ. μεταξύ τους,οιοποίοι είναικρυμμένοιμέσαστα κτίρια του μουσείου, δίνοντας την εντύπωση ότι ο θόλος επιπλέει.[Cornachio] Το εσωτερικό: Οι εσωτερικοί εκθεσιακοί χώροι, στεγάζουν μόνιμες εκθέσεις, λόμπι, χώρο έκδοσης εισιτηρίων, βεστιάριο, αμφιθέατρο, εστιατόριο καφέ, κατάστημα με προσωρινές εκθέσεις και παιδικό μουσείο.[Simpson, 2017] Οι γκαλερί του μουσείου έχουν εμβαδόν περίπου 6.400 τ.μ. και παρουσιάζουν περίπου 600 έργα τέχνης. Κάθε γκαλερί, χωρίζεται σε 12 τμήματα και αφηγείται την ιστορία της ανθρωπότητας, με χρονολογική σειρά.[Marinaki, 2017] Ειδικά σχεδιασμένα τα δάπεδα, οι τοίχοι και οι οροφές των γκαλερί του μουσείου ενισχύουντις ανακτορικές διαστάσεις του συγκροτήματος. Ηεπίστρωσητου δαπέδου είναι κατασκευασμένη από πέτρα, σε συνδυασμό με χάλκινα πλαίσια, ανάλογα με την χρονική περίοδο των έργων τέχνης. Το διώροφο παιδικό μουσείο είναι περίπου 200 τ.μ. σχεδιασμένο για τους μικρούς επισκέπτες του Louvre Abu Dhabi [Marinaki, 2017] Τέλος, όσον αφορά τον εσωτερικό θόλο, στην περίμετρο απέχει 29 μ. από το δάπεδο, ενώ στο υψηλότερο σημείο του περίπου 40 μ.. Το στήριγμα του θόλου βασίζεται σε τέσσερα εσωτερικά στρώματα επενδυμένα με αλουμίνιο, χωρισμένα με ένα χαλύβδινο πλαίσιο ύψους 5 μ..[Archdaily, 2017] Εικόνα 7: Εξωτερική άποψη των χώρων μετάβασης Εικόνα 8: Εσωτερική άποψη του κτιρίου Εικόνα 10: Γκαλερί μουσείουΕικόνα 9:Οι εσωτερικοί χώροι του μουσείου
72 Η σχέση και αλληλεπίδραση με το Καθοριστικόφως: στοιχείο για το φυσικό φωτισμό είναι ο θόλος, που μοιάζει με ομπρέλα και προκαλεί μια «βροχή» φωτός. Το περίπλοκο σχέδιο του είναι αποτέλεσμα ενός μελετημένου γεωμετρικού σχεδιασμού, από τα ισλαμικά Μashrabiya, σχήματα που εντοπίζονται σε ανοίγματα των αραβικών κτιρίων, παρέχει μέσω των διατρήσεων, μια μεταβαλλόμενη πορεία του φωτός, καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας.[Archdaily, 2017] Το διακοσμητικό πλέγμα επαναλαμβάνεται σε διάφορα μεγέθη και γωνίες στα 8 υπερτιθέμενα στρώματα του θόλου (τέσσερα εξωτερικά στρώματα είναι επενδυμένα με ανοξείδωτο ατσάλι και τέσσερα εσωτερικά στρώματα είναι επενδυμένα με αλουμίνιο, χωρισμένα με ένα χαλύβδινο πλαίσιο ύψους 5 μ.) Κάθε ακτίνα φωτός διαπερνά αυτά τα στρώματα και διαχέεται με τρόπο που μετριάζεται το έντονο φως.[Archdaily, 2017] Παράλληλα, τα μοτίβα του σεειστούφιλτράρουντοφυσικόφωςκαιδημιουργούνστοσωτερικόφωτοσκιάσειςπουθυμίζουνφύλλαφοίνικαμιαόαση.[DesignBuildNetwork] Εικόνα 12: Κατασκευαστική λεπτομέρεια θόλουΕικόνα 11: Εσωτερική άποψη θόλου Εικόνα 14: «Βροχή φωτός» Εικόνα 13: Φάσμα φωτός Εικόνα 16:Τα 8 υπερτιθέμενα στρώματα του θόλου Εικόνα 15: Δημιουργία φωτοσκιάσεων στο εσωτερικό
73 Ο θόλος έχει πλέξη με μοτίβο 1028 ισοσκελών τριγώνων, που επαναλαμβάνονται και περιστρέφονται σχηματίζοντας ένα σύστημα τετραγώνων και οκταγώνων, που διοχετεύει το φυσικό φως.[Tourre & Miguet]. Οι μεταλλικοί ράβδοι συνδέονται μεταξύ τους με κόμβους δίνοντας την εντύπωση τεσσάρων μυτερών αστεριών που ενώνονται στις άκρες τους και κλιμακώνονται σε μέγεθος στα επάλληλα στρώματα της επένδυσης του θόλου. Κατά τη διάρκεια της νύχτας, σχηματίζονται 7.850 αστέρια που είναι ορατά εσωτερικά και απέξω.[Archdaily, 2017] Το φιλτραρισμένο φυσικό φως, διαχέεται στις περισσότερες γκαλερί, είτε από πλευρικά παράθυρα, είτε μέσω του θόλου. Οι γκαλερί διαθέτουν 17 γυάλινες οροφές που παρέχουν τον κατάλληλο φωτισμό φυσικό, όσο και τεχνητό, για τα έργα τέχνης που εκτίθενται.[Archello] Εκτός από δίοδο του φυσικού φωτός, ο θόλος συγκροτεί ένα παθητικό σύστημα φυσικού δροσισμού σε συνδυασμό με ένα γεωθερμικό σύστημα ψύξης στην επιφάνεια του δαπέδου (με τη χρήση του θαλασσινού νερού). [Ladoucette] Εικόνα 17: Η είσοδος του φωτός μέσω του πλέγματος Εικόνα 18: Γυάλινη οροφή στην γκαλερί μουσείου
74 VI. Συγκριτική αξιολόγηση Στο προηγούμενο κεφάλαιο αναλυθήκαν 12 αρχιτεκτονικά κτίρια με κοινό παρονομαστή τον φυσικό φωτισμό, καθώς και την ατμόσφαιρα που αναδύεται μέσω απότωνεπιμέρουςχειρισμώντου.Τοδείγματηςέρευναςμαςκαλύπτειτηνχρονικήπερίοδοτο1 ο αι. π.Χ. μέχρι και τον 21ο αι.. Ο φυσικός φωτισμός τους αποτελεί βασικό συστατικό της αρχιτεκτονικής σύνθεσης και αισθητή παρουσία της λειτουργίας τους εκθεσιακόαναδεικνύειλουτρό),περίπτωσηχειρισμούφωτός.ιδιαίτερηΓίνεταιαντιληπτόότισεκάθεεπιμέρουςπερίπτωση,οιαρχιτέκτονεςεξασφαλίζουνμίαβιωματικήεμπειρίαστονεπισκέπτη,μέσωτωνδιαφορετικώνχειρισμώντουΜελετώνταςδιεξοδικάτακτίριαδιαπιστώνουμετουςδιακεκριμένουςτρόπουςτουφωτόςγιαλειτουργικούςήλατρευτικούςσκοπούς.Στηνπρώτησυμπεριλαμβάνονταιδημόσιοιχώροι(μουσεία,πολιτιστικόκέντρο,καθώςκαικατοικίες,ενώστηνδεύτερηκατηγορίακατατάσσονταιοιναοί.Σταμουσεία,οφυσικόςφωτισμόςέχειπρωταρχικήσημασία,καθώςταεκθέματακαιδιευκολύνειτηνπεριήγησητουεπισκέπτηστονχώρο.Το ROM Michael Lee Chin Crystal και το Jewish Museum είναι σύγχρονα μουσεία, πολύπλοκης και σύνθετης δομής, με χαρακτηριστικά ανοίγματα σε σχήμα λωρίδας. Οι γυάλινες σχισμές εξασφαλίζουν την ελεγχόμενη είσοδο του φωτός, με απώτερο σκοπό την προστασία των εκθεμάτων που είναι ευαίσθητα στην ηλιακή ατμόσφαιρας.τοίχους.σκυροδέματοςσταεκθεμάτων,ακτινοβολία.Χρησιμοποιώνταςτιςφωτοσκιάσειςτουχώρου,εμφανίζονταιοιυφέςτωνταοποίααποκτούνμιαανάγλυφηυπόσταση.Παράλληλα,κοινόγνώρισμαδύοκτίριαείναιοισκιέςπουεμφανίζονταιστηνψυχρήεπιφάνειατου,οιοποίεςπροσδίδουνπλαστικότητακαιρευστότηταστουςσυμπαγείςΙδιαίτερογνώρισμασεκάθεμουσείοείναιηδημιουργίαμιαςδιαφορετικήςΣτο Jewish Museum, ο αρχιτέκτονας, μέσω των έντονων εναλλαγών μεταξύ φωτός και σκιάς, επιδιώκει την ψυχολογική και συναισθηματική φόρτιση του επισκέπτη. Οι φωτεινές ακτίνες εισχωρώντας στο σκοτεινό εσωτερικό του μουσείου, δίνουν τελικά μία αίσθηση ελπίδας και αισιοδοξίας. Αντίθετα στο ROM Michael Lee Chin Crystal ο σχεδιασμός των ανοιγμάτων είναι καθαρά λειτουργικός. Ένας διαφορετικός τρόπος φωτισμού για τη λειτουργική εξυπηρέτηση ενός κτιρίου είναι μέσω των διατρήσεων του κελύφους, όπως στο Louvre Abu Dhabi, στο Arab World Institute και στο Kolumba Museum Στην πρώτη περίπτωση, το φυσικό φως εισέρχεται στο κτίριο μέσω των διατρήσεων ενός εξαιρετικά μελετημένου γεωμετρικού θόλου, που φέρει μοτίβα ισλαμικής αρχιτεκτονικής (τα Mashrabiya), παρέχοντας μεταβαλλόμενες φωτεινές δέσμες και δημιουργώντας ποικίλες φωτοσκιάσεις στους εκθεσιακούς χώρους. Παρόμοια τακτική εφαρμόζεται στο Arab World Institute, όπουηνότιαόψητουείναιμιαμεταλλικήοθόνημεπλαισιωτόκάναβο, που καλύπτεται από κινητά Mashrabiya, τα οποία λειτουργούν ως διαφράγματα /σκίαστρα. Με αυτό τον ευρηματικό τρόπο o αρχιτέκτονας κατορθώνει να συνθέσει ένα εντυπωσιακό σκηνικό φωτοσκιάσεων, ενώ παράλληλα ελέγχει την ποσότητα του φωτός που εισέρχεται στις γκαλερί, με σκοπό να αποφεύγεται η θάμβωση των επισκεπτών.Στον χώρο των ανασκαφών του μουσείου Kolumba, δέσμες μεταβλητής έντασης από το διάτρητο κέλυφος δημιουργούν φωτοσκιάσεις στην οροφή και διαφοροποιήσεις στο φωτισμό επιμέρους θέσεων, χειρισμός που προκαλεί δέος στον επισκέπτη, συνθέτοντας μια μυστηριακή ατμόσφαιρα.
75 Μία διαφορετική προσέγγιση στην διαχείριση του φυσικού φωτισμού μέσωδιαπιστώνουμεστοKimbellMuseum.Οφωτισμόςτωνεσωτερικώνχώρωνυλοποιείταιμιαςστενήςσχισμής (στη μέση κάθε επιμέρους θολωτής οροφής), η οποία καλύπτεται από δύο καμπύλα καλύμματα από ισχυρά ανακλαστικό υλικό που διαχέει εφαρμόζειτοφυσικόφως.Σεαντίθεσημεταπροηγούμεναπαραδείγματα,τοσυγκεκριμένοκτίριοσύστημαέμμεσουφωτισμού , εξασφαλίζοντας καλύτερη κατανομή του φωτός στο χώρο και αναδεικνύοντας τα έργα τέχνης, χωρίς να προκαλείται θάμβωση. Συγκρίνοντας όλα τα παραπάνω κτίρια, διαπιστώνουμε ότι εκτός από τα ιδιαίτερα ανοίγματά τους, διαθέτουν επίσης μεγάλα υαλοστάσια για άπλετο φωτισμό, αλλά και θέαση του εξωτερικού περιβάλλοντος, ξεκουράζοντας οπτικά τον επισκέπτη. Στις λουτρικές εγκαταστάσεις Therme Vals, οφυσικός φωτισμός είναικαι πάλι ο κυρίαρχος άξονας της βασικής συνθετικής ιδέας. Οι φωτεινές ακτίνες εισέρχονται από σχισμές στο βατό δώμα, ωθώντας τον επισκέπτη να περιπλανηθεί στον χώρο των λουτρών. Η κλιμάκωση της φωτεινής έντασης από χαμηλές σε υψηλές στάθμες, δίνει στονεπισκέπτητοοπτικόερέθισμα ναανακαλύψειτηνπηγήτου φωτός, εξερευνώντας το εσωτερικό του κτιρίου. Την φωτεινή μετάβαση από το σκοτάδι στο ημίφως και τελικά στο άπλετο φυσικό φως, εξασφαλίζουν τα μεγάλα υαλοστάσια της όψης. Αντίστοιχος χειρισμός εντοπίζεται στο Kolumba Museum, με μια συμβολική κλιμάκωση να πραγματοποιείται διαδοχικά στον κατακόρυφο άξονα, από το ημίφως στον αρχαιολογικό χώρο του ισογείου, στο άπλετο φως από τα μεγάλα ορθογώνια υαλοστάσια του δεύτερου ορόφου. Μία εξίσου σημαντική παράμετρος της αρχιτεκτονικής σύνθεσης των λουτρών είναι φωτιστική αναγνώριση κι ανάδειξη της υφής των υλικών. Η πρόσπτωση του φωτός πάνω στην πέτρα, αμβλύνει την τραχύτητα της επιφάνειάς, τονίζει το υλικό και προκαλεί φωτοσκιάσεις. Επιπλέον, μικροί μπλε φεγγίτες σε ορισμένα σημεία του κελύφους, αντανακλούν το φως στο νερό και δημιουργούν μια ιδιαίτερα αρμονική ατμόσφαιραΣτοTherme Vals, όπως και στο Koshino House, διαπιστώνουμε κοινούς χειρισμούς στην αντιμετώπιση του φωτός, ως ενός μέσου διακόσμησης που ενισχύει την δυναμικότητα των υλικών. Στην περίπτωση του Koshino House, οι φωτεινές ακτίνες προσδίδουν ρευστότητα στους συμπαγείς τοίχους του σκυροδέματος, μέσω των ποικιλόσχημων φωτοσκιάσεων που εμφανίζονται στην επιφάνεια τους, κατά τη διάρκεια της ημέρας, τονίζοντας βιωματικά την άρρηκτη σχέση μεταξύ φωτός και υλικών. Ο Tadao Ando χρησιμοποιεί την κίνηση του φωτός και του αέρα, δημιουργώντας ένα λειτουργικό περιβάλλον κατοίκησης που θα αποπνέει ηρεμία και γαλήνη.Διαφορετική προσέγγιση σε σχέση με τους λειτουργικούς χώρους ακολουθούν οι αρχιτέκτονες για λατρευτικούς σκοπούς. Το φως αποκτά συμβολικό χαρακτήρα και σηματοδοτεί την υπόσταση ενός λατρευτικού χώρου, προσδίδοντας στη φυσική ενέργεια μια συμβολική μορφή με μεταφυσικές ιδιότητες. Εμβληματικό παράδειγμα τηςισχυρήςπαρουσίαςτουφυσικούφωτισμούσεναόαποτελείτο PantheonτηςΡώμης. τουπάνωΚαθώςαπόπειρεςΤοαρχαίορωμαϊκόκτίριοαποτελείχαρακτηριστικόπαράδειγμαγιατιςαρχιτεκτονικέςστουςνεότερουςχρόνους,αναφορικάμετονχειρισμότουηλιακούφωτός.τοφωςεισέρχεταιαπότομοναδικόάνοιγμα,το«oculus»καιαντανακλάταιστιςεσωτερικέςμαρμάρινεςεπιφάνειεςτουεσωτερικού,αιχμαλωτίζειτοβλέμμαεπισκέπτηκαιμοιάζειναεκπορεύεταιαπόμιαανώτατηθεϊκήδύναμη.
76 Αντίστοιχη τεχνική εντοπίζουμε στο Bruder Klaus Field Chapel, που είναι βέβαια ναός πολύ μικρότερης κλίμακας. Η είσοδος του φωτός πραγματοποιείται και πάλι μέσω του ανοίγματος oculus στην οροφή του κτιρίου. Άλλο κοινό γνώρισμα τους είναι η ανεπένδυτη οπή που επιτρέπεται την είσοδο της βροχής και του χιονιού στο εσωτερικό των κτιρίων, κατάσταση που μεταβάλλει δυναμικά το εσώκλιμα του χώρου, χαρίζοντας κάθε φορά μια μοναδική εμπειρία στον επισκέπτη. Επίσης, διαπιστώνουμε ότι και στους δύο χώρους προβλέφθηκε ένα υποδαπέδιο σύστημα απορροής και στράγγισης, χάρη στην κυρτότητα του δαπέδου. Ωστόσο,βασικήδιαφοράτωνδύοναώνείναιότιστηνπερίπτωσητουPantheon, η οπή σε συνδυασμό με την κύρια είσοδο αποτελούν τις μοναδικές πηγές φυσικού φωτισμού στο εσωτερικό του ναού, ενώ στο Bruder Klaus, εκτός από το «oculus» και τις σχισμές στην περίμετρο της μεταλλικής εισόδου, υπάρχουν 350 μικρές οπές στα πλευρικά τοιχώματα, οι οποίες φιλτράρουν την ποσότητα του εισερχόμενου φωτός, εξασφαλίζοντας μια έντονη αντίθεση μεταξύ των φωτεινών ανοιγμάτων που τρεμοπαίζουν και του σκουρόχρωμου τοίχου. Μία ακόμη αντίθεση είναι η αντιμετώπιση του φωτός ως διακοσμητικού στοιχείου. Συγκεκριμένα, το Pantheon διαθέτει ένα μεγαλοπρεπές εσωτερικό, πλούσιο σε διακοσμητικά στοιχεία, όπου οι φωτεινές ακτίνες προσπίπτουν και αντανακλώνται, τονίζοντας την παραστατικότητα και την υφή των υλικών. Αντίθετα, το παρεκκλήσι Bruder Klaus είναι απαλλαγμένο από κάθε είδους διακοσμητικό στοιχείο, οπότε το φως αποκτά πρωταγωνιστικό ρόλο στην διακόσμηση του χώρουμε τις φωτεινές δέσμες να τονίζουν τις γραμμοσκιές κατά μήκος των αυλακώσεων του σκυροδέματος, δημιουργώντας έντονες αντιθέσεις. Η απλότητα της αρχιτεκτονικής σύνθεσης συνυπάρχει με την δύναμη του εκτυφλωτικού φωτισμού, δημιουργώντας έναν ιδανικό χώρο για απομόνωση και περισυλλογή. Δύο ακόμη αντιπροσωπευτικές προσεγγίσεις του χειρισμού του φωτός σε λατρευτικό χώρο αποτελούν η Notre Dame du Haut και η Church of Light. Η Notre Dame du Haut, άτυπαγνωστήως Ronchamp του Le Corbusier αποτελείένασημαντικό επίτευγμα της εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα. Ο ναός αντιμετωπίζεται από τον αρχιτέκτονα ως μία ακανόνιστη γλυπτική κατασκευή, στην οποία οι όψεις και η διάταξη των ανοιγμάτων σε συνδυασμό με την έντονη αντίθεση φωτός σκιάς προσδίδουνέναπνευματικόχαρακτήρα.Τοφυσικόφως αποτελείζωτική καιπαράμετροσχεδιασμούτηςσύνθεσης,καθώςκαθοδηγείτονεπισκέπτημέσαστοκτίριοταυτόχρονατουπροσφέρειμίααίσθησηγαλήνηςκαιηρεμίας.Παρόμοιεςσχεδιαστικέςαρχέςόσοναφοράτοφωςυιοθετείκαιο Tadao Ando στην Church of light, εισάγοντας την φωτεινή ακτινοβολία μέσα από τις σχισμές των ανοιγμάτων. Κοινό σημείο στα δύο κτίρια είναι η απουσία τόσο των θρησκευτικών απεικονίσεων, όσο και των διακοσμητικών στοιχείων. Στη Ronchamp, η εσωτερική διακόσμηση προκύπτει από τις έγχρωμες φωτοσκιάσεις των πολύχρωμων βιτρό στην επιφάνεια των λευκών τοίχων και το παιχνίδι των φωτοσκιάσεων από τα ανισομεγέθη υαλοστάσια. Αντίστοιχα, στην Church of light παρατηρούμε μία απλή μινιμαλιστική δομή να μεταμορφώνεται δραματικά υπό την επίδραση του φωτόςπου εισβάλει από το σταυροειδές άνοιγμα και τις σχισμές στους τοίχους, προκαλώντας φωτοσκιάσεις που λειτουργούν ως στοιχείο διακόσμησης για τους συμπαγείς γκρι τοίχους. Εξετάζοντας εκτενέστερα τα δύο κτίρια εντοπίζουμεμια κοινή τάση διάρρηξης των χωρικών ορίων, χάρη στο φως, που μέσω των σχισμών στις περιμετρικές όψεις καταργεί τα αυστηρά γεωμετρικά όρια και χαρίζει ένα αίσθημα ελευθερίας στον
77 επισκέπτη. Για παράδειγμα, στην Ronchamp, η οριζόντια σχισμή στην ανατολική και νότια πλευρά του κελύφους (οι οποίες δεν εφάπτονται στη στέγη) δημιουργούν την ψευδαίσθηση μιας αιωρούμενης οροφής, ενώ στη Church of light με αντίστοιχη τεχνική, η σχισμή μεταξύ του τοίχου και της οροφής φιλτράρει τη φωτεινή δέσμη, δημιουργώντας στον επισκέπτη την ψευδαίσθηση μιας πλωτής στέγης Χαρακτηριστική είναι η υποκειμενική αίσθηση των επισκεπτών για την φωτοσκιάσεις.καιπαρέλευσητουχρόνουκαιστουςδύοναούς.Καθ΄όλητηδιάρκειατηςημέραςηέντασηηκατεύθυνσητουφωτόςμεταβάλλονταιδυναμικά,προκαλώνταςποικιλόμορφεςΣτη Notre Dame du Haut, ορισμένα υαλοστάσια παρέχουν κάποια χρονικά διαστήματα θερμό φωτισμό, μαρτυρώντας την θέση του ήλιου. Ανάλογη περίσταση εντοπίζουμε και στη Church of light, όπου το ηλιακό φως από το εκκλησίεςοισταυρόσχημοάνοιγμαγίνεταιεντονότεροσεσυγκεκριμένεςχρονικέςστιγμές.Δηλαδή,διαβαθμίσειςτηςτονικότηταςτουφωτόςμετρούνέναβιωματικόχρόνομέσαστις VII. ΠίνακαςΕπίλογοςΔείγματος Α Β Γ Δ Ε ΣT Ζ Η Θ 1 N Α + + + 2 N Α + + 3 Λ Ε + - + - - - + 4 Λ Α + + + + + 5 Λ Α - - + - - + + 6 Ν Α - - - + - +7 Λ Α + + + + 8 Λ Α + + - - - + + 9 Λ Α + + + - - + + 10 Ν Α + + + + 11 Λ Α - + + - - + + 12 Λ Α + +
78 Με την αναλυτική παρουσίαση και τη συγκριτική διερεύνηση των κτιρίων του καιομοιότητες,σεμορφήτοδείγματοςδιαπιστώνουμεότιαναλόγωςτωνπροθέσεωντουαρχιτέκτονασεκάθεέργο,φωςαξιοποιείταιμεσυγκεκριμένουςτρόπουςόσοναφοράτηδιάταξη,τοσχήμα,ηκαιτουλικότωνανοιγμάτων,εξασφαλίζονταςμιαδιακεκριμένηατμόσφαιρακάθεκτίριο.Μελετώνταςτα12κτίριατουδείγματος,εντοπίζουμεβασικέςαλλάκαιχαρακτηριστικέςδιαφορές,όσοναφοράτοχειρισμότουφωτόςτηλειτουργίαπουεξυπηρετείσεκάθεπερίπτωση . Αξιοσημείωτη είναι η διαφοροποίηση στην αντιμετώπιση του φυσικού φωτισμού, ανάμεσα στα λειτουργικά και στα λατρευτικά κτίρια. Στην πρώτη κατηγορία τα ανοίγματα φωτίζουν τον εσωτερικό χώρο και επιτρέπουν τη θέαση του εξωτερικού περιβάλλοντος, καθοδηγώντας τη διαδρομή του επισκέπτη μέσα στο κτίριο.Συγχρόνως,ηπαρουσίατουφωτός δημιουργείμίαξεχωριστήχωρικήποιότητα, ανάλογη της λειτουργίας κάθε κτίσματος, προκαλώντας αισθητικά ερεθίσματα στον επισκέπτη. Αντίθετα, στους λατρευτικούς χώρους το φως αποκτά μια μυστηριακή, άυλη υπόσταση και συμβολικό χαρακτήρα. Μέσω οπών, σχισμών και παραθύρων οι ακτίνες φωτός διεισδύουν στο εσωτερικό των ναών κατακλύζοντας τον χώρο, συνθέτοντας μια μυστικιστική ατμόσφαιρα και προκαλώντας δέος στον θεατή. Τα κτίρια στις στήλες του πίνακα: 1. Pantheon 2. Notre Dame 3. Kimbell Art 4. Koshino House 5. Arab World 6. Church of Light 7. Therme Vals 8. Jewish Museum 9. ROM 10. Bruder Klaus 11. Kolumba 12. Louvre Abu Dhabi Κριτήρια αξιολόγησης στις γραμμές του πίνακα: Α. λειτουργικό (Λ) ή λατρευτικό (Ν) κτίριο Β. άμεσος (Α) ή έμμεσος (Ε) φωτισμός Γ. σχισμές στην οροφή Δ. διάτρητο πλευρικό κέλυφος Ε. μεγάλα υαλοστάσια ΣΤ. ελάχιστα ανοίγματα Ζ. oculus Η. φωτοσκιάσεις στον εσωτερικό χώρο Θ. εξασφάλιση θέασης του περιβάλλοντα χώρου
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91 Βιβλιογραφία: ▪ Αθανασόπουλος, Χ.Γ (2010), Κατασκευή κτιρίων: Σύνθεση και Τεχνολογία. Η΄ Έκδοση. Αθήνα ▪ Κοσμόπουλος, Π. & Περιβολάρης, Α. (2017), Περιβαλλόντικός σχεδιασμός. Κτίρια μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας Εφαρμογή στην Βόρεια Ελλάδα, Θεσσαλονίκη: University Studio Press ▪ Μπούρας, Θ. Χ. (1999), Μαθήματα Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής, Αθήνα: Εκδόσεις Συμμετρία. ▪ Corrodi, M. Spechtenhauser, K. Auer, G. (2008). Illuminating Natural Light in Residential Architecture, London: Springer ▪ Michel, L. (1995), Light: The Shape of Space: Designing with Space and Light, New York: John Wiley and Sons Ltd ▪ Watkin, D. (2009) Ιστορία της Δυτικής Αρχιτεκτονικής. Μεταφράστηκε από αγγλικά από (Κ., Κουρεμένος). Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης. ▪ Yucel, A. (1989). Arab W Cambridge: Cambridge University Press
92 Ηλεκτρονικές πηγές: ▪ Αποστολάκη, Α. , Χατζηβασιλείου, Μ. (2016) Η Έννοια της Ατμόσφαιρας στον χώρο: Αντίληψη και βιωματική εμπειρία (5/08/2021)https://www.archstudies.gr/admin/ftp/objects/170629183324.pdf ▪ Αραμπατζή, Α. (2014). Η μαγεία του πραγματικού_ανιχνεύοντας την ατμόσφαιρα στα λουτρά Therme Vals https://issuu.com/annaarampatzi/docs/magic_of_the_real (16/03/21) ▪ Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας, Αρχές, Συστήματα και Τεχνικές Φυσικού Φωτισμού http://www.cres.gr/energy_saving/Ktiria/fysikos_fotismos.htm (27/09/21) ▪ Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας, Ενεργειακός σχεδιασμός κτιρίων και οικιστικών συνόλων http://www.cres.gr/services/istos.chtm?prnbr=25338&locale=el (30/09/21) ▪ Μακρή, N. (2016) Το παρεκκλήσι του Ronchamp του Le Corbusier χαρακτηρίστηκε ένα από τα πιο σημαντικά κτίρια του 20ου αιώνα https://www.klik.gr/gr/el/design/to parekklisi tou ronchamp tou le corbusier charaktiristike ena apo ta pio simantika ktiria tou 20ou aiona/ (25/04/21) ▪ Μαρίνος, Α., 2020. Αρχιτεκτονική και Πολιτιστική Αναπαράσταση Διδακτορική διατριβή. Πύργος: Πανεπιστήμιο Πατρών. http://repository.library.teimes.gr/ (20/04/21) ▪ Μπάρκας Ν. (2016), Στρατηγική φυσικού φωτισμού [Διαφάνειες Powerpoint], Οικοδομική 3. https://eclass.duth.gr/modules/document/?course=TMD103 (27/09/21) ▪ Μπούτζια, Α.(2015) Το Πάνθεον της Ρώμης https://fdocument.org/document/pantheon rome .html (20/04/21) ▪ Παναγιώτου, A. (2015). Η ατμόσφαιρα των λουτρών https://cy arch.com/wp content/uploads/2015/11/C2 008 TEXT.pdf (16/03/21) ▪ Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (2010), Βιοκλιματικός Σχεδιασμός Κτιρίων, Α’ έκδοση http://portal.tee.gr/portal/page/portal/tptee/totee/TOTEE 20701 1 Final %D4%C5%C5 3rd%20edition.pdf (30/09/21)
93 ▪ Τσιφτσή, Ξ. (2016) Η Αρχιτεκτονικοί του Μουσείου και η Κατασκευή της Συλλογικής Μνήμης Η Περίπτωση Εβραϊκού Μουσείου του Βερολίνου (5/08/2021)F4%%CFCF%20%%https://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/44583/%CE%9ECE%A4%CF%83%CE%B9%CF%86%CF%84%CF%83%CE%AECE%9A%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%BA%CE%B5%%85%CE%AE%20%CE%9C%CE%BD%CE%AE%CE%BC%CE%B7%%82CE%91%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%8CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%20%CE%9C%CE%B%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%BF%CF%85.pdf ▪ Τσούτσος, Σ. (2015). Ο φυσικός φωτισμός στην ατμόσφαιρα του αρχιτεκτονικού χώρου https://issuu.com/greekarchitects3/docs/233.15.11 (16/03/21) ▪ Υπερηφάνου, Θ. (2014). Για μια αρχιτεκτονική από φώς..στο δρόμο που χάραξε ο Le Corbusier _lecorbhttps://dspace.lib.ntua.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/39526/iperifanouusier.pdf?sequence=1&isAllowed=y(25/04/21) ▪ Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Ιστορία της Τέχνης, Γ’ Τάξη Γενικού Λυκείου. Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων http://ebooks.edu.gr/ebooks/v/html/8547/4706/Istoria tis Technis_B G EPAL_html apli/index6.html (20/04/21) ▪ Φιλιππίδη, M. (2017). H έννοια της ατμόσφαιρας στην αρχιτεκτονική του Peter Zumthor https://issuu.com/myrto_fillippidi/docs/___________issuu_pages (16/03/21) ▪ 7132. Thermal baths and spa https://7132.com/en/therme/thermal baths and spa/overview (16/03/21) ▪ Andenmatten, S. (2012). Jewish Museum Berlin https://issuu.com/stephenandenmatten/docs/casestudy (5/08/2021) ▪ Arch20. Royal Ontario Museum | Studio Daniel Libeskind https://www.arch2o.com/royal ontario museum studio daniel libeskind/ (18/07/21) ▪ ArchDaily. (2010). Kolumba Museum / Peter Zumthor https://www.archdaily.com/72192/kolumba musuem peter zumthor (30/7/21)
▪
▪
▪
http://architectuul.com/architecture/notre
https://medium.com/@priji/looking
https://architizer.com/projects/royal
https://www.archiweb.cz/en/b/nedelni
94 ▪ ArchDaily (2017). Louvre Abu Dhabi / Ateliers Jean Nouvel https://www.archdaily.com/883157/louvre
https://www.berlin.de/en/museums/3108776
▪ Bianchini, R. (2020). Kimbell Art Museum art museum fort worth texas kahn piano/ (8/08/21) ▪ Bianchini, R. (2019). Kolumba Köln. https://www inexhibit com/mymuseum/kolumba art museum cologne peter zumthor/ (30/7/21)
http://architecturalmoleskine.blogspot.com/2012/06/le
▪ Berlin.de. (2021). Jewish Museum Berlin 3104050 jewish museum berlin.en.html (5/08/2021)
▪
https://www.archdaily.com/13358/the
https://www.inexhibit.com/mymuseum/kimbell
https://archello.com/project/louvre
abu dhabi atelier jean nouvel (28/05/21) ArchDaily. (2009). The Therme Vals therme vals (16/03/21) Archello. Louvre Abu Dhabi, a new cultural landmark for the 21st century abu dhabi (29/05/21) Architectuul (2012). Notre Dame du Haut dame du haut (25/04/21) Αrchitizer. Royal Ontario Museum ontario museum/ (18/07/21) ▪ Archiweb. Sunday School skola (19/07/21) B+H Architects. (2021) Constructing Unique Designs: The ROM Michael Lee Chin Crystal crystal/ (18/07/21) Baker, G. (2012). Le Corbusier: Chapel Of Notre Dame Du Haut, Ronchamp (II) corbusier chapel of notre dame du_30.html (25/04/21) ▪ Balakrishnan, P. (2018). Looking at light in the Kimbell art museum at light in the kimbell art museum 3b85f2e3bc62 (8/08/21)
https://bharchitects.com/en/project/rom
▪
▪
▪ Craven, J. (2019) The Influential Architecture of the Pantheon in Rome https://www.thoughtco.com/influencial architecture of the pantheon 177715 (20/04/21)
▪ Carlucci, S., Causone, F., De Rosa, F. & Pagliano, L. (2015). A review of indices for assessing visual comfort with a view to their use in optimization processes to support building integrated design (30/09/21)https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1364032115002154
▪ Byrne P. (2018). Enhancing Sensuous Experience: Peter Zumthor’s ‘Bruder Klaus Field Chapel’ (Diploma thesis, Mackintosh School of Architecture, mthor_s__bruhttps://issuu.com/peterjbyrne/docs/enhancing_sensuous_experience_peter_zu2018)(5/07/21)
▪ Daley, C. The Therme Vals A Complete Sensory Experience http://cody daley.squarespace.com/blog/2016/6/23/a complete sensory experience-by-peter-zumthor (16/03/21)
4 the pantheons passive systems/ (20/04/21)
▪ Cornachio, J. Architectural Details: Ateliers Jean Nouvel’s Marvelous Metallic Dome https://architizer.com/blog/practice/details/louvre abu dhabi dome/ (29/05/21)
95
https://www.inexhibit.com/case studies/daniel libeskind jewish museum part2/ (5/08/2021)
▪ Carrington, Β. (2008). Kolumba, Art Museum of the Archdiocese of Cologne, by Atelier Peter Zumthor https://www.architecturalrecord.com/ (30/7/21)
▪ Chu, C. (2011), Assignment 4 The Pantheon’s Passive Systems https://cc4jw.wordpress.com/2011/11/10/assignment
▪ CHAZ Productions & Ladoucette, P. TheE Louvre Abu Dhabi, a Universal Museum in the making [documentary project]. CHAZ Productions /Musée du Louvre co production (29/05/21) http://artefrance b2b.glcloud.net/b2b/files/Louvre_Abu_Dhabi_ _VE_ _Low_.pdf
▪ Bianchini, R. (2019) The Jewish Museum Berlin Part 2
▪ Coxon, H. (2007). The good, the bad and the frustrating: designing and implementing a climate control system at the Royal Ontario Museum (National Museum of Denmark, https://www.conservationphysics.org/mm/coxon/coxon.pdf2007) (18/07/21)
▪ Divisare. (2008). Daniel Libeskind : Royal Ontario Museum https://divisare.com/projects/62653
▪ Hwang, L. (2011). Koshino House https://lanhwang.wordpress.com/2011/02/25/koshino_house/ (20/05/21)
▪ Design Build Network. Louvre Abu Dhabi Art Gallery and Museum https://www.designbuild network.com/projects/louvre abu dhabi/ (28/05/21)
daniel libeskind michele nastasi sam
▪ Gill, S.S. (2006). A study of the characteristics of natural light in selected buildings designed by Le Corbusier, Louis I. Kahn and Tadao Ando https://core.ac.uk/download/4277963.pdf (19/07/21)
(20/04/21)
▪ Designing Building Wiki
▪ InterAction Green. Church of the light designed by Tadao Ando https://www.interactiongreen.com/church light tadao ando/#top (19/07/21)
▪ Eldridge A. (2010), What's the Difference Between a Solstice and an Equinox? https://www britannica com/story/whats the difference between a solstice and an equinox (30/09/21)
https://www.academia.edu/
▪ De Franceschini, Μ. (2014) The Pantheon in Rome: New Images of Light phenomena. The Arch of Light (20/04/21)
96
▪ Huylebrouck, D. (2007, January). Cycloids in Louis I. Kahn's Kimbell Art Museum at Fort Worth, Texas. The Mathematical Intelligencer ahn's_Kimbell_Art_Museum_at_Fort_Worth_Texashttps://www.researchgate.net/publication/225982377_Cycloids_in_Louis_I_K(8/08/21)
https://www.designingbuildings.co.uk(2016)
javanrouh royal ontario museum (18/07/21)
▪ Glynn S. (2003). Chapel of Nôtre Dame du Haut http://www.galinsky.com/buildings/ronchamp/index.htm (25/04/21)
▪ Eunice Ja Young, Κ. (2011) A Study on the Spatial Effect of Material and Light: Focusing on Peter Zumthor’s Projects ( Korean Institute of Interior Design, https://www.koreascience.or.kr/article/JAKO201106654856911.pdf2011) (5/07/21)
▪ Fiederer, L. (2016), AD Classics: Roman Pantheon / Emperor Hadrian https://www.archdaily.com/ (20/04/21)
97
▪ Institute du Monde Arabe Architecture https://www.imarabe.org/en/architecture (9/05/21)
▪ Jüdisches Museum Berlin. The Libeskind Building https://www.jmberlin.de/en/libeskind building (5/08/2021)Studio Libeskind.
▪ Khan, N. Illumination Paradox & Spatial Definition in Jewish Museum Berlin nition_in_Jewish_Museum_Berlinhttps://www.academia.edu/26040171/Illumination_Paradox_and_Spatial_Defi(5/08/2021)
▪ Kimbell Art Museum Louis I. Kahn Building https://kimbellart.org/art architecture/architecture/kahn building (8/08/21)
select=1&category=14&artikle =61&preview= (30/7/21)
▪ Kraus, S. (2002). Projectdescription in the Catalogue of the International Architecture Biennale Venice 2002. https://www.kolumba.de/?language=eng&cat
▪ Introducingberlin. Jewish Museum Berlin https://www.introducingberlin.com/jewish museum berlin (5/08/2021)
▪ Kala, K. (2020). Lighting conditions of Kolumba Museum, Koln by Peter Zumthor https://issuu.com/kalpakkalaworks/docs/kala_kalpak (30/7/21)
Jewish ▪ Kacel, S. & Lau, B. (2013, September). Investigation of the Luminous Environment in Louis I. Kahn’s Kimbell Art Museum: A qualitative and quantitative study. Paper presented at the 29th Conference, Sustainable Architecture for a Renewable Future, Munich, ative_studynment_in_Louis_I_Kahns_Kimbell_Art_Museum_A_qualitative_and_quantithttps://www.academia.edu/13747670/Investigation_of_the_LuGermanyminous_Enviro(8/08/21)
▪ Kroll, A. (2010). AD Classics: Ronchamp / Le Corbusier https://www.archdaily.com/84988/ad classics ronchamp le corbusier (25/04/21) ▪ Kroll, A. (2011). Church of the Light / Tadao Ando Architect & Associates https://www.archdaily.com/101260/ad classics church of the light tadao ando (19/07/21)
▪ Jüdisches Museum Berlin. Architektur Des Museums https://www.jmberlin.de/architektur und gebaeude (5/08/2021)
▪ McKiernan, M. (1987) Jean Nouvel, Arab World Institute (9/05/21)https://academic.oup.com/occmed/article/63/8/524/1465012?login=true
▪ Marinaki, T. (2017). Louvre Abu Dhabi by Ateliers Jean Nouvel constitutes a new architectural landmark https://www.archisearch.gr/architecture/ateliers
classics koshino house tadao ando (20/05/21)
▪ Mitrache A. (2012). Ornamental art and architectural decoration (Ion Mincu University of Architecture and Urbanism, (5/07/21)https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S18770428120334592012)
https://torontoist.com/2007/05/inside_the_rom/ (18/07/21)
jean nouvel louvre abu dhabi/ (29/05/21)
world/redesign jewish museum berlin 2020 1778676 (5/08/2021)
▪ Martin, J. (2019) The Pantheon in Rome https://www.tripsavvy.com/the pantheon in rome 1508875 (20/04/21)
▪ Metcalf, T. (2011). AD Classics: Koshino House / Tadao Ando Architect & Associates https://www.archdaily.com/161522/adArchDaily
98
▪ Madsen, K.V. (2020). For Years, Daniel Libeskind’s Dramatic Jewish Museum Building Upstaged the Poignant Collections It Housed. A New Overhaul Hopes to Change That
▪ Lostracco, M. (2007). Inside The ROM Crystal: A First Look
▪ Mooponto Staff. (2012). Church of the Light https://www.mooponto.com/architecture/church of the light tadao ando architect associates/ (19/07/21)
▪ Moody R. (2019). Bruder Klaus Field Chapel, designed by Peter Zumthor http://rachelmoodydesigns.blogspot.com/2019/06/bruder klaus field chapel designed by.html (5/07/21)
https://news.artnet.com/art
▪ Le Corbusier, (1923), Towards a New Architecture re_no_OCR.pdfhttps://monoskop.org/images/b/bf/Corbusier_Le_Towards_a_New_Architectu(30/09/21)
99 ▪ Mutuli, I. Kolumba Museum By Peter Zumthor: Moving On, Majestically https://www.archute.com/kolumba museum peter zumthor/ (30/7/21) ▪ Mylonaki, N. (2012). Roof detail analysis of the Thermal Baths in Vals http://www.nataliamylonaki.com/portfolio/projects/8 roof detail analysis?locale=en (16/03/21) ▪ Northern Architecture (2021). Psychology of lighting https://www.northernarchitecture.us/natural light/psychology of lighting.html (25/04/21) ▪ Nouvel, J. Louvre Abu Dhabi http://www.jeannouvel.com/en/projects/louvre abou dhabi 3/ (28/05/21) ▪ Nyawara, B. Church Of The Light By Tadao Ando https://www.archute.com/church of the light/ (19/07/21) ▪ Ong, B.L. (2013). Beyond Environmental Comfort. New York: %20section%20reveals&f=falsekqbyAhUP8bsIHQtdDnEQ6AF6BAgXEAMU1l9EJfrQGzOX5dKa_s2DreELoOlA&hl=el&sa=X&ved=2ahUKEwjrh4GLdq=therme+vals+section+reveals&source=bl&ots=uMkaqCLbqJ&sig=ACfU3https://books.google.gr/books?id=xqof9Qd7wUcC&pg=PA130&lpg=PA130&Routledge#v=onepage&q=therme%20vals(16/03/21) ▪ Pattini, A., Mermet, A. & de Rosa, C. (1996). An exterior illuminance predictive model for clear skies in mid western Argentina (30/09/21)https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/0378778895009612 ▪ Pavka, E. (2010). Jewish Museum, Berlin / Studio Libeskind https://www.archdaily.com/91273/ad classics jewish museum berlin daniel libeskind (5/08/21) ▪ Permasteelisa Group. The Lee Chin Crystal ROM https://www.permasteelisagroup.com/project detail?project=2357 (18/07/21) ▪ Ranogajec, P. The Pantheon https://www.khanacademy.org/humanities/ancient art civilizations/roman/middle empire/a/the pantheon (20/04/21) ▪ Rose, S. (2007, November 19). The perforated palace. The Guardian (30/7/21)https://www.theguardian.com/world/2007/nov/19/germany.architecture
▪ Sveiven, M. (2011). Bruder Klaus Field Chapel / Peter Zumthor ArchDaily https://www.archdaily.com/106352/bruder klaus field chapel peter zumthor (5/07/21)
▪ The Wood House (2018). The Chapel at Ronchamp https://www.thewoodhouseny.com/journal/2018/6/20/the chapel at ronchamp (25/04/21)
▪ Thompson, R.G. (2006). Light, Place, and the Temporal Experience: A Proposal for a Live Work Building in Nashville, Tennessee (Masters Theses, University of Tennessee, Knoxville , m/&httpsredir=1&article=6018&context=uhttps://trace.tennessee.edu/cgi/viewcontent.cgi?referer=https://www.google.co2006)tk_gradthes(20/05/21)
▪ Studio Libeskind. Museum Berlin https://libeskind.com/work/jewish museum berlin/ (5/08/2021)
▪ Studio Libeskind. Royal Ontario Museum https://libeskind.com/work/royal ontario museum/ (18/07/21)
▪ Schielke, T. (2015). Light Matters: Le Corbusier and the Trinity of Light https://www.archdaily.com/597598/light matters le corbusier and the trinity of light (25/04/21)
▪ Ryan, R. (1997) Thermal Baths in Vals, Switzerland by Peter Zumthor https://www.architectural review.com/buildings/thermal baths in vals switzerland by peter zumthor (16/03/21)
▪ The Unrecordable Room. jaime_de_linares_tectonics_chapter_disseration.pdfhttps://1159designsite.files.wordpress.com/2018/03/k1106950_(2017).(30/7/21)
▪ Stamp, G. (2017, June 13). The museum building that expresses the tragedy of Cologne. Apollo Magazine https://www.apollo magazine.com/the museum building that expresses the tragedy of cologne/ (30/7/21)
▪ Royal Ontario Museum. Michael Lee Chin Crystal https://www.rom.on.ca/en/about
us/rom/michael lee chin crystal (18/07/21)
100
▪ Royal Ontario Museum. The Royal Ontario Museum Draws Highest Attendance Numbers in its History https://www.rom.on.ca/en/about us/newsroom/press releases/the royal ontario museum draws highest attendance numbers in its (18/07/21)
https://en.wikiarquitectura.com/building/michael lee chin crystal/ (18/07/21)
https://en.wikiarquitectura.com/building/thermas vals/ (16/03/21)
▪ Wikiarquitectura. Michael Lee Chin Crystal
101 ▪ Tourre, V. & Miguet, F. A Light based Parametric Design Model (29/05/21) AR19aDv6atiYnhttp://papers.cumincad.org/data/works/att/cf2009_786.content.pdf?fbclid=IwXAI614IRJ0liRs87RElAlX7OfwDISXjVcnw_Z2y8C1pxo ▪ Wagiman, K.R., Abdullah, M.N., Hassan, M.Y., & Radzi, M., Bakar, A.H., Kwang, T.C. (2021). Lighting system control techniques in commercial buildings: Current trends and future directions 1&originCreation=2021100118524215C3F32A4C85CEB6558D052AD409A81EBDB8795EB57275215A3BE65595AFD93B046BDD1Ahttps://reader.elsevier.com/reader/sd/pii/S2352710219317942?token=17E3AA2F1DE1D178C7299CED&originRegion=euwest(30/09/21) ▪ Wikiarquitectura. Arab World Institute https://en.wikiarquitectura.com/building/arab world institute/ (9/05/21) ▪ Wikiarquitectura Bruder Klaus Field Chapel https://en.wikiarquitectura.com/building/bruder klaus field chapel/ (5/07/21) ▪ Wikiarquitectura. Church of Light https://en.wikiarquitectura.com/building/church of light/ (19/07/21) ▪ Wikiarquitectura. Kimbell Art Museum https://en.wikiarquitectura.com/building/kimbell art museum/ (8/08/21) ▪ Wikiarquitectura. Koshino House https://en.wikiarquitectura.com/building/koshino house/ (20/05/21)
▪ Wikiarquitectura. Thermas Vals
▪ Wu, Y. (2020). Church of the light https://www.behance.net/gallery/107217275/Church of the light (19/07/21)
▪ Youssofzay, B. (2015) Architecture for Art: investigating paradigm shifts in art gallery & museum design in the 21st century. A publication of the NSW Architects Registration Board 2015 Architectureforarthttps://www.architects.nsw.gov.au/download/BHTS/YoussofzayBelqis-BHTS-2017.pdf(30/7/21)
▪ Winstanley, T. (2011). AD Classics: Institut du Monde Arabe / Enrique Jan + Jean Nouvel + Architecture Studio https://www.archdaily.com/162101/adArchDailyclassics institut du monde arabe jean nouvel (9/05/21)
102 ▪ Zumthor P. (14 Απριλίου, 2009) Peter Zumthor speaks to the Architects’ Journal. Προσωπική συνέντευξη https://www architectsjournal co uk/practice/culture/peter zumthor speaks to the architects journal (5/07/21) Πηγές ΕικόναΕικόνων:1:https://www.orionas.eu/el/news/kirkadikos rithmos ipnos/ Εικόνα 2: https://web.pa.msu.edu/courses/2000fall/phy232/lectures/emwaves/visible.html Εικόνα 3: https://www.timeanddate.com/astronomy/horizontal coordinate system.html Εικόνα 4: https://www.britannica.com/story/whats the difference between a solstice and an equinox Εικόνα 5: https://eclass.duth.gr/modules/document/?course=TMD103 Εικόνα 6: Στιγμιότυπα από βίντεο https://www.youtube.com/watch?v=b5rd0JxrwWc Εικόνα 7: https://www.archdaily.com/911210/let there be light key indicators to describe and design visual comfort Εικόνα 8: wPrintDialog=1spitia/anarhttps://sites.google.com/site/wildwaterwall/eliakatesechoristitlo?tmpl=%2Fsystem%2Fapp%2Ftemplates%2Fprint%2F&sho Εικόνα 9: https://www.velux.com/what we do/research and knowledge/deic basic book/daylight/daylighting original=https%3A%2F%2Fwww.google.gr%2Fquality?consent=preferences,statistics,marketing&ref Εικόνα 10: /$file/fotismos.pdfhttp://www.mlsi.gov.cy/mlsi/dli/dliup.nsf/D4F6D611A08F6287C2257EC2001E205C Εικόνα 11: https://eclass.duth.gr/modules/document/?course=TMD103 Εικόνα 12: https://sites.google.com/site/wildwaterwall/eliaka spitia/4 periballon choros mikroklima photismos periballon =1mikroklima?tmpl=%2Fsystem%2Fapp%2Ftemplates%2Fprint%2F&showPrintDialogchoros Εικόνα 13: https://eclass.duth.gr/modules/document/?course=TMD103 Εικόνα 14: https://eclass.duth.gr/modules/document/?course=TMD103 Εικόνα 15: https://homedesign.cyou/download orienting a home for maximum efficiency gif/
103 Εικόνα 16: Κοσμόπουλος, Π. & Περιβολάρης, Α. (2017), Περιβαλλόντικός σχεδιασμός. Κτίρια μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας. Εφαρμογή στην Βόρεια Ελλάδα, Θεσσαλονίκη: University Studio Press Εικόνα 17: https://www.archdaily.com/123761/ad classics kimbell art museum louis kahn Εικόνα 18: https://planlux.net/toplighting/ Εικόνα 19: https://mymodernmet.com/facts about the roman pantheon/ Εικόνα 20: https://growingglobalcitizens.com/five reasons language learners should know the history of a language/ Εικόνα D0%BE%D1%80http://wikimapia.org/25829020/ru/%D0%9F%D1%80%D0%B8%D1%82%D0%B2%21: Εικόνα 22: https://factsanddetails.com/world/cat56/sub399/item2062.html Εικόνα 23: https://www.cambridge.org/core/books/pantheon/conception and construction of drum and dome/D726B6A7B973D13D3B35E299EDBE72F0/core reader Εικόνα 24: https://brewminate.com/the roman pantheon eighth wonder of the ancient world/ Εικόνα 25: https://amirihurmattullahkh.wordpress.com/2019/11/11/jefferson memorial building vs pantheon/ Εικόνα 26: https://romantravels.weebly.com/circus maximus and pantheon.html Εικόνα 27: https://www.iefimerida.gr/stories/pantheon hrisimopoieitai meta apo 2000 hronia Εικόνα 28: forum.org/af/Geography/Europe/Italy/Pictures/Factbook_Pictures/1500ithttps://austria Εικόνα 29: https://www.dreamstime.com/details art inside pantheon rome image147058430 Εικόνα https://www.reddit.com/r/travel/comments/6yhhm7/the_light_of_the_pantheon_rome/30: Εικόνα 31: https://commons.wikimedia.org Εικόνα 32: https://line.17qq.com Εικόνα 33: https://divisare.com Εικόνα 34: https://www.dezeen.com Εικόνα 35: https://www.thewoodhouseny.com Εικόνα 36: https://www.thewoodhouseny.com
104 Εικόνα 37: https://www.archiweb.cz Εικόνα 38: https://www.thewoodhouseny.com Εικόνα 39: https://www.thewoodhouseny.com Εικόνα 40: https://divisare.com Εικόνα 41: https://www dezeen com Εικόνα 42: : https://www thewoodhouseny com Εικόνα 43: https://www.thewoodhouseny.com Εικόνα 44: https://medium.com Εικόνα 45: https://www.flickr.com Εικόνα 46: https://kimbellart.org/event/film presentations Εικόνα 47: https://www.behance.net/gallery/106802349/The-Kimbell-Art-Museum Εικόνα 48: https://kimbellart.org/art architecture/architecture/kahn building Εικόνα 49: https://www.archigraphie.eu/?p=1193 Εικόνα 50: https://www.archigraphie.eu/?p=1193 Εικόνα 51: https://www.re thinkingthefuture.com/designing for typologies/a3814 15 examples of vaulted ceilings in modern context/ Εικόνα 52: https://www.inexhibit.com/it/mymuseum/kimbell art museum fort worth louis kahn renzo piano/ Εικόνα 53: https://kimbellart.org/visit Εικόνα 54: https://archeyes.com/kimbell art museum louis kahn/ Εικόνα 7s_Kimbell_Art_Museum_at_Fort_Worth_Texashttps://www.researchgate.net/publication/225982377_Cycloids_in_Louis_I_Kahn55:%2 Εικόνα 56: https://issuu.com/jonp91/docs/kimbell_case_study/6 Εικόνα 57: http://figure ground.com/kimbell/0021/ Εικόνα 58: https://fr.wikiarquitectura.com/b%C3%A2timent/maison koshino/ Εικόνα 59: https://www.archdaily.pe/pe/769765/clasicos-de-arquitectura-casakoshino tadao ando Εικόνα 60: https://www.archdaily.com.br/br/921481/apenas estrutura 20 casas que evidenciam seu sistema estrutural/5d31d652284dd127930005d5 apenas estrutura 20 casas que evidenciam seu sistema estrutural imagem Εικόνα 61: https://visuallexicon.wordpress.com/2017/10/04/guggenheim museum frank wright/
105 Εικόνα 62: https://visuallexicon.wordpress.com/2017/10/04/guggenheim-museumfrank wright/ Εικόνα 63: https://www.behance.net/gallery/32387041/link to buy the revit modehttpswwwsquidioturbos Εικόνα 64: https://www.behance.net/gallery/32387041/link to buy the revit modehttpswwwsquidioturbos Εικόνα 65: https://www.behance.net/gallery/32387041/link to buy the revit modehttpswwwsquidioturbos Εικόνα 66: https://fr.wikiarquitectura.com/b%C3%A2timent/maison koshino/ Εικόνα 67: https://fr.wikiarquitectura.com/b%C3%A2timent/maison koshino/ Εικόνα 68: https://www archdaily com br/br/804046/classicos da arquitetura casa koshino tadao ando/5107fc4eb3fc4b27200000c3 ad classics koshino house tadao ando photo Εικόνα 69: https://www.artstation.com/artwork/Zb3V1 Εικόνα 70: https://www.archdaily.com/161522/ad classics koshino house tadao ando/5107fc41b3fc4b27200000bf ad classics koshino house tadao ando photo Εικόνα 71: https://www.behance.net/gallery/1333427/Koshino House Tadao Ando Εικόνα 72: https://moreaedesign.wordpress.com/author/gjones12390/ Εικόνα 73: https://www.itinari.com/it/remarkable buildings in paris arab world institute 2pmv Εικόνα 74: http://www.jeannouvel.com/projets/institut du monde arabe ima/ Εικόνα 75: http://www.jeannouvel.com/projets/institut du monde arabe ima/ Εικόνα 76: http://www.jeannouvel.com/projets/institut du monde arabe ima/ Εικόνα 77: https://www.la croix.com/Culture/Expositions/LInstitut monde arabe enrichit fonds dart contemporain 2018 11 02 1200980339 Εικόνα 78: https://www.imarabe.org/en/missions operations/role Εικόνα 79: https://www.imarabe.org/en/architecture Εικόνα 80: https://vokrugsveta.ua/sights/institut arabskogo mira v parizhe sovremennoe litso vostoka 17 02 2017 Εικόνα 81: https://www.imarabe.org/ar/mhnywn/sty jr hd lq t/lzyrt lkhs Εικόνα 82: https://www imarabe org/en/architecture Εικόνα 83: https://www.archdaily.com/537032/spotlight jean nouvel/55cb1b47e58ece5c7d000320 spotlight jean nouvel photo?next_project=no Εικόνα 84: https://www imarabe org/en/architecture
106 Εικόνα 85: https://visuallexicon wordpress com/2017/10/04/arab-world-institute-jeannouvel/ Εικόνα 86: https://www imarabe org/en/architecture Εικόνα 87: https://www.imarabe.org/en/architecture Εικόνα 88: https://www.imarabe.org/en/architecture Εικόνα 89: https://www.interactiongreen.com/church
light tadao ando/#top https://www.interactiongreen.com/church
tadao ando architect associates/ Εικόνα 102: https://www.archute.com/church-of-the-light/ Εικόνα 103: https://www.archute.com/church of the light/ Εικόνα 104: https://mapio.net/pic/p 15864045/ Εικόνα 105: https://arkhitekton.net/2012/12/31/interstitial/ Εικόνα 106: d.com/posts/2016/5/21/c7u5heolxqvu1g0xy18ww8sv8tmt6thttp://www.soak Εικόνα 107: https://www.modlar.com/photos/2667/the therme vals exteriorpool/ Εικόνα 108: http://arquitectosbogota.blogspot.com/2016/04/edificio de banos termales de zumthor.html Εικόνα 109: https://visuallexicon.wordpress.com/2017/10/04/peter zumthor the therme vals/ Εικόνα 110: https://niche traveller.com/en/destinations/vals
Εικόνα 98: https://www.ronenbekerman.com/making
Εικόνα 93:
Εικόνα 99: https://www.ronenbekerman.com/making
Εικόνα 100: https://www.interactiongreen.com/church-light-tadao-ando/#top Εικόνα 101: https://www.mooponto.com/architecture/church
light tadao ando/#top https://www.behance.net/gallery/107217275/Church of the light https://steemit.com/design/@beery/architecture
Εικόνα 91:
Εικόνα 92:
Εικόνα 94:
Εικόνα 90:
carved from light tadao ando s church of light https://cherrychanblog.wordpress.com/2015/05/06/church of the light/ https://us.arckit.com/blogs/news/tadao ando s church of the light https://www.archdaily.com/101260/ad classics church of the light tadao of church of the light/ of church of the light/ of church of the light/ of the light
ando Εικόνα 96: https://www.archiweb.cz/en/b/nedelni skola Εικόνα 97: https://www.ronenbekerman.com/making
Εικόνα 95:
107 Εικόνα 111: https://www.ad-magazin.de/artikel/atemberaubendste-pools-der-weltvon architekten entworfen Εικόνα 112: https://www.archdaily.com/13358/the therme vals/500f246d28ba0d0cc7001d43 the therme vals image Εικόνα 113: https://m.blog.naver.com/colouredby/221548562055 Εικόνα 114: http://www.behindesign.it/come illuminare una stanza lequazione lighting design/ Εικόνα 115: https://www.thephotographersnetwork.co.uk/felix friedmann Εικόνα 116: analysis?locale=enhttp://www.nataliamylonaki.com/portfolio/projects/8-roof-detailΕικόνα 117: http://www.nataliamylonaki.com/portfolio/projects/8 roof detail analysis?locale=en Εικόνα 118: https://epiteszforum.hu/peter zumthor mennybemenetele Εικόνα 119: https://europeanspamagazine.com/special report global wellness summit trends forecast 2021/ Εικόνα 120: https://architizer.com/projects/jewish museum berlin/ Εικόνα 121: https://www.inexhibit.com/case studies/daniel libeskind jewish museum berlin/ Εικόνα 122: https://www.archdaily.com/91273/ad classics jewish museum berlin daniel libeskind Εικόνα 123: https://www.archdaily.com/91273/ad classics jewish museum berlin daniel libeskind Εικόνα 124: https://www.archdaily.com/91273/ad classics jewish museum berlin daniel libeskind Εικόνα 125: https://libeskind.com/work/jewish museum berlin/ Εικόνα 126: https://www.archdaily.com/942298/aerial imagery depicts iconic modern and contemporary architecture in a new perspective Εικόνα 127: https://www.arch2o.com/jewish museum berlin studio libeskind/ Εικόνα 128: https://www.jmberlin.de/en/libeskind building#media 18099 Εικόνα 129: https://www.jmberlin.de/en/libeskind building#media 18099 Εικόνα 130: https://www.thebrusselsprouts.me/2013/08/berlin jewish museum an architectural-jewel.html Εικόνα 131: https://www.re thinkingthefuture.com/architectural community/a2830 8 concepts trending among architecture students/
108 Εικόνα 132: https://www.inexhibit.com/case-studies/daniel-libeskind-jewishmuseum berlin/ Εικόνα 133: https://architizer.com/projects/jewish museum berlin/ Εικόνα 134: https://larryspeck.com/photography/jewish museum berlin interior/ Εικόνα 135: https://www.archdaily.com/91273/ad classics jewish museum berlin daniel libeskind Εικόνα 136: https://www.arch2o.com/jewish museum berlin studio libeskind/ Εικόνα 137: https://architizer.com/projects/jewish museum berlin/ Εικόνα 138: http://www.geraldineandrieu.com/Galerie Musee Juif Berlin.html Εικόνα 139: http://www.geraldineandrieu.com/Galerie Musee Juif Berlin.html Εικόνα 140: https://www.arch2o.com/jewish museum berlin studio libeskind/ Εικόνα 141: https://grouptourmagazine.com/royal ontario museum/ Εικόνα 142: https://archidea.com.ua/rarity/heritage/359611 korolevskiy muzey ontario Εικόνα 143: https://www.building.co.uk/buildings/royal ontario museum a legend in his lunchtime/3088041.article Εικόνα 144: https://architizer.com/projects/royal ontario museum/ Εικόνα 145: http://architectureassociate.blogspot.com/2013/07/royal ontario museum.html Εικόνα 146: https://architizer.com/projects/royal ontario museum/ Εικόνα 147: https://architizer.com/projects/royal ontario museum/ Εικόνα 148: https://es.wikiarquitectura.com/edificio/michael-lee-chin-crystal/ Εικόνα 149: https://bharchitects.com/en/project/rom crystal/rom crystal_hero/ Εικόνα 150: https://www.arch2o.com/royal ontario museum studio daniel libeskind Εικόνα 151: https://www.arch2o.com/royal ontario museum studio daniel libeskind Εικόνα 152: https://divisare.com/projects/62653 daniel libeskind michele nastasi sam javanrouh royal ontario museum Εικόνα 153: http://arquitetoroger.blogspot.com/2011/07/centro de midia.html Εικόνα 154: https://www.arkitektuel.com/royal ontario muzesi kristal/ Εικόνα 155: https://es.wikiarquitectura.com/edificio/michael-lee-chin-crystal/ Εικόνα 156: http://havaseat.com/featured_item/royal ontario museum/#jp carousel 7855
109 Εικόνα 157: https://www.architecturaldigest.com/gallery/modern-places-worshipelevate architecture Εικόνα 158: https://momentummagazine.info/Issues Momentum Εικόνα 159: https://archistudent.home.blog/2019/01/02/bruder klaus field chapel 2/ Εικόνα 160: http://ideasgn.com/architecture/bruder klaus kapelle peter zumthor/attachment/bruder klaus kapelle by peter zumthor 1/ Εικόνα 161: http://rachelmoodydesigns.blogspot.com/2019/06/bruder klaus field chapel designed by.html Εικόνα 162: https://visuallexicon.wordpress.com/2017/10/04/viipuri-library/ Εικόνα 163: https://architizer.com/projects/bruder klaus field chapel/ Εικόνα 164: https://criticalconcrete.com/shou sugi ban/ Εικόνα 165: https://architizer.com/projects/bruder klaus field chapel/ Εικόνα 166: http://sacrark.altervista.org/peter zumthor bruder klaus kapelle/ Εικόνα 167: http://www.archcollege.com/archcollege/2019/4/44020.html Εικόνα 168: https://architizer.com/projects/peter zumthors bruder klaus chapel/ Εικόνα 169: https://everythingarchitectural.wordpress.com/2017/03/24/peter zumthor bruderklaus field chapel/ Εικόνα 170: http://rachelmoodydesigns.blogspot.com/2019/06/bruder klaus field chapel designed by.html Εικόνα 171: https://divisare.com/projects/349228 peter zumthor rasmus hjortshoj kolumba museum Εικόνα 172: https://www.archdaily.com.br/br/01 58125/museu kolumba peter zumthor/58125_58130?next_project=no Εικόνα 173: https://www.behance.net/gallery/53199743/K O L U M B A Εικόνα 174: https://www.viabizzuno.com/fr/projet/progetto/332/ Εικόνα 175: https://www.inexhibit.com/mymuseum/kolumba art museum cologne peter zumthor/ Εικόνα 176: https://www.inexhibit.com/mymuseum/kolumba art museum cologne peter zumthor/ Εικόνα 177: https://www.behance.net/gallery/58478607/kolumba Εικόνα 178: https://www.inexhibit.com/mymuseum/kolumba art museum cologne peter zumthor/ Εικόνα 179: https://www.inexhibit.com/mymuseum/kolumba art museum cologne peter zumthor/
110 Εικόνα 180: https://www.apollo-magazine.com/the-museum-building-that-expressesthe tragedy of cologne/ Εικόνα 181: http://architectuul.com/architecture/kolumba art museum Εικόνα 182: https://divisare.com/projects/397038 peter zumthor celia uhalde kolumba museum Εικόνα 183: https://www.dsw photo.com/Travel/A Weekend In Abu Dhabi Εικόνα 184: https://www.bayut.com/mybayut/8 instagrammable exhibits louvre abu dhabi/ Εικόνα 185: https://www.francemuseums.fr/en/references/our-clients/ Εικόνα 186: http://www.designcurial.com/news/louvre abu dhabi by jean nouvel 5998780 Εικόνα 187: https://wallpapersafari.com/louvre elevation wallpapers/ Εικόνα 188: https://www.archdaily.com/883157/louvre abu dhabi atelier jean nouvel Εικόνα 189: https://www.archisearch.gr/architecture/ateliers jean nouvel louvre abu dhabi/ Εικόνα 190: https://www.vle.lt/straipsnis/abu dabio architektura/ Εικόνα 191: https://www.arabnews.com/node/1743156/lifestyle Εικόνα 192: https://annaseaman.net/blog/a first look inside the louvre abu dhabi Εικόνα 193: https://www.theatlantic.com/photo/2017/11/the opening of the louvre abu dhabi/545333/ Εικόνα 194: https://redshift.autodesk.com.tr/louvre abu dabi/ Εικόνα 195: https://scoopempire.com/1 louvre abu dhabi takes advertising whole new level new highway art gallery/ Εικόνα 196: https://scoopempire.com/1 louvre abu dhabi takes advertising whole new level new highway art gallery/ Εικόνα 197: https://www.z dd.com/tag/louvre abu dhabi/ Εικόνα 198: http://www.iaacblog.com/programs/parametric louvre/ Εικόνα 199: https://www.amc archi.com/photos/le musee du louvre abu dhabi inaugure par emmanuel macron,7636/louvre abu dhabi le dome es.6 Εικόνα 200: https://abudhabiculture.ae/en/experience/museums/louvre abu dhabi