OP REIS NAAR DE SAMI IN FINS LAPLAND

Openingsfoto In Lapland kun je een huisje huren in de vorm van een iglo. Het heeft een glazen dak, waardoor je op een comfortabele manier naar het Noorderlicht kan kijken Rechterpagina Op bezoek bij de Samifamilie Pallto die hun rendierkudde koesteren in het idyllisch gelegen Lemmenjoki. Het woord joki betekent ‘rivier’ in het Fins, terwijl lemmen een oud Fins woord is dat ‘liefde’ betekent. Lemmenjoki kan dus worden vertaald als ‘rivier van de liefde’

Terwijl we op weg zijn naar het Hoge Noorden zien we de groenblauwe watermassa’s van de Oostzee zachtjes deinen. Aangekomen in Helsinki, stappen we over op een binnenlandse vlucht naar Ivalo, een kleine plaats in Lapland die 300 km boven de poolcirkel ligt. Onder ons heerst de serene rust en vrede van uitgestrekte sneeuwlandschappen. We passeren een eindeloze opeenvolging van zilver oplichtende ijsvlaktes, meren en meertjes, dunbevolkte eilanden en miljoenen, zo niet miljarden dennenbomen en berkenbomen in één rechte lijn langs de 1340 km lange Finse grens met Rusland, die tevens het einde van de Europese Unie markeert. Maar we zijn niet op reis gegaan om ons bezig te houden met de toestand in de wereld. Ons doel is iets meer aan de weet te komen over de cultuur van het enige officieel erkende inheemse nomadenvolk van de Europese Unie: de Sami of Samen, van oudsher bekend als rendierherders, die vanuit het noorden van Lapland zijn uitgewaaierd over de meest noordelijke regionen van Noorwegen, Zweden en Rusland.

Culinaire verrassing

Ivalo Airport is van een aandoenlijke kleinschaligheid. Voor het handjevol sportief ogende avonturiers die net als wij naar Inari Village gaan, het hart van de Samicultuur in Finland, zou een busje klaarstaan. Onze koffers komen als laatste aan en als we de aankomsthal binnen lopen, staan we ineens moederziel alleen in de kou. Op het uitgestorven vliegveld is niemand meer te vinden die ons kan helpen, maar gelukkig krijgt de chauffeur in de gaten dat er twee mensen in zijn busje ontbreken. Hij rijdt weer terug en verlost ons uit onze netelige situatie. De andere passagiers moeten er gelukkig om lachen. In het Hoge Noorden heeft iedereen plotseling veel meer tijd.

Bij aankomst in het traditionele Hotel Kultahovi, dat in Sami-stijl gerund wordt door broer en zus Heikki en Kaisu, worden we door een aardige dame van het Inaei-Sariselkä Toeristenbureau getrakteerd op een diner in het bijbehorende Restaurant Anaar. In een sfeer van houtvuurtjes en sauna’s verwacht je nu niet direct een van de állerbeste restaurants van Finland. Maar al bij de eerste slok van het goddelijk lekkere aperitief dat we aangeboden krijgen, beseffen we dat hier, in dit simpel ingerichte restaurant met uitzicht op het riviertje de Juuta, culinair gesproken iets heel bijzonders aan de hand is.

Ons voorgerecht bestaat uit een glazen bol met dampende mist erin en een bakje met groene blaadjes er bovenop. Als de mist is weggetrokken, komt er Kamchatka crab tevoorschijn in een delicate witte saus. Dan volgt er witte vis uit het Inari Lake met een subtiel groen sausje. Het hoofdgerecht is een ovenschaaltje met boterzacht rendiervlees, omringd door elegant versierde bolletjes van verschillende soorten puree. Het dessert is een melange van bessen, mousse en ijs in verfijnde rozerode kleurschakeringen. Zo lekker heb ik nooit eerder gegeten, dus wat is het geheim? In Anaar wordt alleen maar gewerkt met zuiver biologische producten uit de directe omgeving, aangevuld met bessen, kruiden en paddenstoelen uit het bos. De gerechten stammen uit de authentieke Sami-keuken, maar daaraan wordt met veel smaak en fantasie een eigentijdse draai gegeven.

Sporen in de sneeuw

Maar eerst een stukje Laplandse geschiedenis. Ten tijde van de Tweede Wereldoorlog voerde Finland drie oorlogen. Het begon met de Winteroorlog (1939-1940) tegen de Sovjet-Unie, die eindigde in de Vrede van Moskou, waarbij Finland delen van zijn grondgebied moest afstaan aan Rusland. Toen kwam de Vervolgoorlog (1941-1944), waarin Finland een alliantie aanging met nazi-Duitsland in een poging de verloren gebieden te heroveren. In die periode werden er meer dan twintig nazi-kampen gebouwd, waar Finse soldaten en politiemannen gedwongen werden om de gevangenen te bewaken. Ten behoeve van een raszuiver ‘Groot Finland’ werden gevangenen op rassenmerken gescheiden en werden alle ‘ongewenste exemplaren’ geëlimineerd. Ook het Sami-volk werd slachtoffer van dit dubieuze rassenonderzoek en vielen veel slachtoffers. In 1944 onderhandelde Finland over een vredesverdrag met de Sovjet-Unie. Onderdeel van dat verdrag was de eis dat het Finse leger de Duitse troepen uit Lapland zou verjagen. Er waren eind 1944 nog zo’n 200.000 Duitse soldaten gelegerd in het noorden van Finland. Zo begon de Laplandoorlog (1944-1945). Terwijl de Finnen probeerden de Duitsers te verdrijven, paste het Duitse leger in Lapland de tactiek van de verschroeide aarde toe. De bevolking werd door de vluchtende Duitsers uitgemoord, die verkoolde dorpen en een zwartgeblakerd landschap achterlieten. De Sami werden door dit alles vernederd en getraumatiseerd, maar het heeft ze ook de kracht gegeven om op te komen voor hun culturele identiteit.

Sami-cultuur

De ochtend na onze aankomst in Inari maken we een ijswandeling over het bevroren Lake Inari. De lucht is zo zuiver dat je hele lijf ervan gaat tintelen. Het besneeuwde landschap is oogverblindend mooi. Op het ijs ervaren we een verstilde weidsheid en een natuurlijke grenzeloosheid die werkelijk uniek is in

Europa. Je zou zweren dat milieuvervuiling en klimaatverandering in deze contreien (nog) geen rol spelen, maar dat blijkt schone schijn. Het paradoxale aan deze pure en vredige omgeving is dat ook hier de klimaatverandering zijn tol eist. De winters zijn minder koud en zomers worden warmer. Dat heeft dramatische gevolgen voor de traditionele manier van leven van de Sami en hun rendieren.

Diezelfde dag brengen we een bezoek aan het Sámi Museum en Nature Centre Siida. Het museum wordt verbouwd, maar in het winkeltje is de Sami-cultuur alom tegenwoordig. Er hangen kleurrijke Sami-kostuums die in de Efteling niet zouden misstaan, en er zijn zilveren Sami-sierraden, hangers van rendierbot met eeuwenoude symbolen erop, scherp geslepen Sami-messen, armbandjes van gevlochten rendierleer met zilverdraad, pluizige rendierknuffels, keukengerei van dennenhout, oranje jam van de ‘arctic cloudberry’ (het ‘goud van het moeras’) en nog veel meer op het gebied van Sami-handwerk en lokale producten. Daarna duiken we de kou in om het openluchtmuseum te bezoeken. De zon schijnt, maar toch is het ijskoud als we door de sneeuw langs eeuwenoude Samihutten, stallen, tenten, opslagruimten, slachthuizen, houten sleeën, beschilderde boten, vis- en jachtattributen, putten, primitieve dierenvallen en stenen ovens slenteren. Zo beginnen we aan den lijve te ervaren dat het leven in deze wereld van ijs en sneeuw niet eenvoudig moet zijn. Op de borden kunnen we lezen hoe inventief de Sami omgingen met de schaarse middelen die hen ter beschikking stonden en we ontdekken hoe álles voor dit volk om hun rendieren draait, die hen voorzien van vlees en melk, huiden en leer. Er is ook een openluchtbioscoop en een theater in de Siida, het woord voor een centrale ontmoetingsplaats in Inari, waar ’s zomers voorstellingen over het leven van de Sami worden gegeven.

Culturele identiteit

Wie nog meer over de Sami wil weten, kan terecht in het Sámi Culturele Centrum Sajos, een fantastisch houten bouwwerk dat gebaseerd is op de contouren van een uitgespreid rendiervel, waarin een imposante congreszaal het Sami-parlement zetelt, dat zich sterk maakt voor zelfbeschikking, behoud van eigen taal en cultuur en betere leefcondities voor de Sami. Er is een bibliotheek en in de Sámi Handicrafts Shop Duodji zijn

Onder vanaf linksboven met de klok mee Een sledetocht met een rendier in het winterse landschap van Lapland; Rendierhouder Petri Mattus bij zijn kudde in het Inari-district; Ukko’s Rock, een mytisch eiland van de doden, middenin het Inarimeer; In Lapland wordt veel hout gekapt voor export Rechterpagina Een typisch Sami-huis, een traditioneel huis of hut die gebouwd is volgens de bouwstijl en materialen van de Sami behalve sjaals, sieraden en messen, ook Sami-kunstwerken en boeken over de Sami-cultuur te koop. Aansluitend brengen we een bezoek aan het Sámi Educational Centre, waar de Sami-taal en de traditionele ambachten worden onderwezen. In een bijgebouw in de vorm van een eigentijdse houten wigwam maken we kennis met Janne Näkkäläjärvi, vicepresident van het Sami-parlement. In aanwezigheid van de ambassadeur van Letland krijgen we een college over de repressie van de Sami, die nu fanatieker dan ooit tevoren strijden voor het behoud van hun eigen cultuur en zich hevig verzetten tegen het opkomende nationalisme.

In Lapland wonen slechts zo'n 6000 van de in totaal 70100.000 Sami in het Hoge Noorden, waarvan slechts 20.000 mensen een van de vele dialecten van het Samisch spreken, een taal die lange tijd verboden was. Nog altijd leven de Sami en hun rendieren dicht bij de natuur, maar de mysterieuze sjamanen zijn helaas uitgestorven. De Sami zijn trots op hun eigen cultuur, die door de jongere generaties vermengd wordt met moderne elementen. Maar als ze trouwen, doen ze dat in Sami-kostuum. Ze kunnen allemaal Joiken - een spi- rituele manier van zingen om een persoon, dier of landschap te verbeelden – en steeds meer jongeren spreken Samisch. Het is ontroerend om te ervaren hoe gedreven de Sami hun eigen culturele identiteit bevechten in een wereld die zó dunbevolkt is dat je zou denken dat iedereen er gewoon ongestoord zijn gang kan gaan.

Rendieren en sneeuwscooters

In Lapland is het twee maanden zomer en zeven maanden sneeuw. De herfst gaat gepaard met schitterende kleuren en in de lente smelt het ijs en barst de natuur in snel tempo los. Het is er nooit volledig donker door het spectaculaire Noorderlicht. 's Nachts wemelt het er van de sterren en de stilte is zo volkomen, dat het letterlijk pijn doet aan je oren. In Inari worden de nodige toeristentrips aangeboden, van sneeuwscootersafari’s tot ‘arctic walking’, van sledetochten met rendieren of husky’s (speciaal geïmporteerd voor de toeristen) tot ijsvissen op het bevroren meer en skiën. Wij gaan op bezoek bij de Sami-familie Pallto, die hun rendierkudde koesteren in het idyllisch gelegen Lemmenjoki. Kaija Paltto, de vrouw des huizes, heeft zich gespecialiseerd in Sami-viltkunst en ander handwerk. Vol trots