Leven in balans, Carnisse scriptie

[ CARNISSE ] Leven in balans

[ CARNISSE ] Leven in balans Gemeente Rotterdam Cluster Stadsontwikkeling Afdeling Ruimte & Wonen Adres De Rotterdam, Wilhelmina kade 179 Rotterdam Hogeschool Rotterdam Instituut Gebouwde omgeving Richting Ruimtelijke Ordening & Planologie Adres G.J. de Jonghweg 4-6, Rotterdam Begeleiding Gemeente School

Stijnie Lohof, sr Stedenbouwkundige Peter van der Helm

Student Merve BĂśyĂźk studentnummer 0894652 opleiding Ruimtelijke Ordening & Planologie 2

Voorwoord Voor u ligt de scriptie ‘Leven in balans: Carnisse’.

Dit afstudeerrapport is geschreven in het kader van mijn afstuderen aan de opleiding Ruimtelijke Ordening & Planologie aan de Hogeschool Rotterdam en in opdracht van Gemeente Rotterdam.

Van 11 februari tot 4 juli ben ik bezig geweest met het onderzoek en het schrijven van de scriptie.

Veel wijken in Rotterdam Zuid kampen met diverse problemen zowel op het fysieke en sociale aspect.

Als bewoner van Rotterdam Zuid voel ik mij betrokken bij de problemen die zich afspelen in Rotterdam Zuid.

Mijn afstudeerscriptie zag ik als een kans om onderzoek te doen naar een van de focuswijken in Rotterdam Zuid. Met als doel om een onderzoekend ontwerp uit te voeren. Ik wilde onderzoeken hoe ‘ik’ als bewoner maar ook als ROP studente de positie van de wijken in Rotterdam Zuid zou kunnen versterken.

Mijn onderzoek is gericht op de wijk Carnisse omdat, deze zeer laag scoort op leefbaarheid. Dit houdt in dat de wijk lager scoort op de fysieke, sociale en veiligheidsaspect dan het gemiddelde van Rotterdam.

Tijdens dit onderzoek waren mijn stagebegeleiders, Stijnie Lohof en mijn begeleider vanuit mijn opleiding, Peter van der Helm, altijd bereid om mij te helpen.

Bij deze wil ik graag mijn begeleiders bedanken voor de fijne begeleiding en hun ondersteuning tijdens mijn afstuderen.

Merve Böyük 17 juni 2019 3

Samenvatting Aanleiding Carnisse is een wijk in Rotterdam Zuid, die ligt tussen Charlois en Zuidplein. Het is een wijk die kampt met verschillende problemen op het fysieke, sociaaleconomische en veiligheids aspect. Dit houdt in dat de wijk zeer laag scoort op de leefbaarheid.

Hierdoor maakt Carnisse onderdeel uit van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid. Dit programma is opgesteld door het rijk, gemeenten, deelgemeenten, zorginstellingen en het onderwijs. En richt zich op de volgende drie pijlers: school, werk en wonen.

Carnisse telt ongeveer 11.000 inwoners, waarvan meer dan de helft een laag inkomen heeft.

De woningvoorraad bestaat 80 procent uit portieketage woning zonder lift. Ook zijn deze woningen slecht onderhouden. De mensen die hun gezin willen uitbreiden of toe zijn aan een grotere woning, gaan de wijk uit. Waardoor er geen binding met de wijk ontstaat en de sociale cohesie negatief beïnvloed wordt.

Leefbaarheid wordt omschreven als de mate waarin de leefomgeving past bij de eisen en wensen die door de mensen zijn gesteld.

Probleemstelling Het probleem in Carnisse is dat de wijk zeer laag scoort op leefbaarheid. Dit houdt in dat de wijk achterstanden kent op fysieke, sociaaleconomische en veiligheidsaspect.

Carnisse is een dichtbebouwde wijk met eenzijdige woningvoorraad. De hoge mutatiegraad zorgt voor dat de sociale stijgers de wijk gaan verlaten en hierdoor de binding met de wijk ontbreekt.

4

Figuur 1. Kaart ligging Carnisse (Boyuk,M .2019)

Doelstelling Het doel is om de leefbaarheid van de wijk Carnisse te vergroten, de achterstanden wegwerken.

Om dit te kunnen bereiken is de volgende deelvraag opgesteld: ‘‘Hoe kan de leefbaarheid van de wijk Carnisse vergroot worden middels ruimtelijke ingrepen wetende dat de wijk kampt met enorme achterstanden op fysieke, sociale en veiligheidsaspecten’’.

Om antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag wordt eerst de volgende deelvragen beantwoord.

1.

Wat is leefbaarheid?

2.

Wat staat er in het beleid van de

Gemeente Rotterdam?

3.

Hoe heeft de wijk Carnisse zich

ontwikkeld door jaren heen?

4.

Welke achterstanden kent de wijk?

5.

Welke doelgroep heeft de potentie om

zich te vestigen in de wijk?

6.

Op welke manier kan de leefbaarheid

van de wijk vergroot worden en hier

mee de achterstanden worden wegwerkt?

Deze deelvragen leiden tot een conclusies en beantwoording van de hoofdvraag. De hoofdvraag zal beantwoord worden door middel van een visie en een strategie.

Definitie Leefbaarheid Leefbaarheid kan onderverdeeld worden in drie aspecten: fysieke, sociaaleconomische en veiligheidsaspect. Wanneer deze drie aspecten in balans zijn kan gesproken worden van een leefbare wijk. Het kan omschreven worden als mate waarin de leefomgeving past bij de eisen die door de mens zijn gesteld.

Bestaande wijk Carnisse De wijk Carnisse bestaat uit vier buurten: De punt, Vogelbuurt, Oud Carnisse en Eilandenbuurt.

Na de aanleg van de Maastunnel en na het bombardement was er sprake van woningnood. Om te kunnen voorzien in de woonruimtes, was de architect J. van den Broek opzoek naar een goedkoop en snel ontwerp. Hiermee vloeide de strokenbebouwing uit. Dit heeft ook het karakter van Carnisse bepaalt. De woningen werden toen gebouwd om mensen onder dak te kunnen bieden. De woonbehoeftes van nu is veranderd, mensen hebben andere wensen dan toen.

Carnisse bestaat een grootdeel uit strokenbebouwing. Dit heeft ook het karakter van de wijk bepaalt.

De woningen aan de oude Carnisse typeren de wijk. De strokkenbebouwing met een kap in de Vogelbuurt en de strokenbebouwing met een platte dak in de Eilandenbuurt zijn ook bepalend voor het karakter van Carnisse.

De wijk is het meest toegankelijk met de auto vanaf de Dorpsweg. De zichtlijnen zijn gericht naar het Zuiderpark. De verbinding naar het Zuiderpark wordt op aantal plekken onderbroken door de bebouwing aan het zuidelijk deel van de wijk. De verbinding naar Zuiderpark dient verbeterd te worden.

De randen van Carnisse waar ook de hoofwegen liggen (Dorpsweg en Pleinweg) vormen een barrière, op deze plekken is het moeilijk om over te steken.

In Carnisse is er in elke straat ruimte voor parkeerplekken, de auto is dominant. In de Vogelbuurt is er zelfs te weinig loopruimte door smalle trottoirs. Ook kunnen de kinderen in deze buurt niet voor de deur spelen, dit vraagt om meer ruimte voor voetgangers.

Fysieke aspect De functies in Carnisse bevinden zich vooral aan de Katendrechtse Lagedijk, in het noordelijke deel. In het Zuidelijke deel is het gebied monofunctioneel. Het noordelijke deel kan gemengd worden met wonen, werken en maatschappelijke functies.

5

In Carnisse zijn er twee plekken die dienen als een verblijfsplek: Lepelaarsingel en de Amelandseplein. Voor de rest is het gebied volop verhard. Het Zuiderpark in de nabijheid biedt kansen voor het gebied. Tevens wordt deze nu niet goed benut en is de verbinding ernaartoe onaantrekkelijk.

Het gebied is goed bereikbaar met de bus, heeft de nabijheid van het ov-knooppunt Zuidplein. Vanaf het ov-knooppunt Zuidplein kun je elk bestemming goed bereiken. Ook de toekomstige HOV-verbinding biedt kansen voor Carnisse.

Sociaaleconomische aspect Carnisse is een multiculturele wijk, waarvan meer dan de helft een laag inkomen heeft. Ook is het opleidingsniveau in deze wijk laag.

Op het gebied van gezonheid blijkt dat 17 procent van de inwoners van Charlois zich niet helemaal gelukkig voelt. Ook is er sprake van ernstige eenzaamheid onder de bewoners van Charlois.

Wanneer er wordt gekeken naar de leefstijlen in Carnisse valt op dat Carnisse een groot deel wordt vertegenwoordigd door de gele en groene leefstijl. De gele leefstijl houdt van gezelligheid en goede sociale contacten. De groene leefstijl houdt van rust en contacten met kleinere kringen zoals, familie en vrienden.

Veiligheidsaspect De negatieve ontwikkelingen worden vooral aan de randen van de wijk gesignaleerd. Ook aan de Pleinweg komen de meeste geweld meldingen voor.

6

Doelgroep Om de leefbaarheid in Carnisse te kunnen verbeteren is het belangrijk om de sociale stijgers te behouden en de sterke schouders aan te kunnen trekken. Omgekeerd is een aantrekkelijke woonomgeving nodig om deze groepen te behouden voor de wijk. Dit is nu een centrale ontwerpopgave.

Ontwerptools Aan de hand van de analyses zijn er conclusies getrokken. De werkconferentie ‘De toekomst van de stad’ en de workshop van team Flocks (zippers) hebben geholpen bij het opstellen van een ontwerptool voor een leefbare wijk.

De ontwerptool bestaat uit 12 lessen die dienen als bouwstenen voor het ontwikkelen van een leefbare wijk. Deze lessen zijn verdeeld in drie thema’s: Bereikbaarheid en voorzieningen, aantrekkelijke woonomgeving gedifferentieerde woningvoorraad Door middel van deze ontwerptool (die bestaat uit thema’s) is er een visie opgesteld.

Visie De ontwerptool is gebruikt voor het opstellen van de visie. De visie wordt volgens de drie thema’’s uitgewerkt: Bereikbaarheid & voorzieningen, aantrekkelijke woonomgeving en gediffrentieerde woningvoorraad. Deze thema’s worden vervolgens uitgewerkt in verschillende woonmilieus.

Bereikbaarheid en voorzieningen Op dit moment is de auto dominant in Carnisse. Het is zo erg dat er zelfs op enkele plekken (Vogelbuurt) te weinig ruimte is voor ontmoeting en buiten spelen. Door de ruimte terug te geven aan het langzaam verkeer worden de bewoners ook meer gestimuleerd om te gaan bewegen. Door mobiliteitshubs te plaatsen worden de bewoners gestimuleerd om afstanden met de fiets of nieuwe mobiliteitsvormen te zetten (bijvoorbeeld met steps).

De voorzieningen in de wijk liggen aan een autovrije straat, hierdoor worden de bewoners gestimuleerd op te voet te gaan of met de fiets.

Ook zijn enkele straten autovrij, hier kunnen bewoners elkaar ontmoeten (Centrale As, Vogelbuurt en Oud Carnisse) en de kinderen kunnen veilig op straat spelen .

Aantrekkelijke woonomgeving Middels groene gevels, groene daken en zonnepanelen en ontharden van tuinen en straten zal Carnisse en bijdragen leveren aan een duurzame wijk. Om het gebied aantrekkelijk en toegankelijk te maken is het belangrijk dat er goede verbinding wordt gelegd met de omliggende wijken, waar er makkelijk en veilig overgestoken kan worden.

Gedifferentieerde woningvoorraad Om toe te kunnen komen aan een gediffrentierde woningvoorraad is het van belang om verschillende woningtypes toe te voegen in de wijk. Door keuze mogelijkheid in de woningaanbod te bieden, krijgt de sociale stijgers de kans om in de wijk te blijven. Ook wordt het aantrekkelijk voor sterke schouders, ouderen en gezinnen.

Woonmilieus De visie is vervolgens vertaald in woonmilieus.

Deze woonmilieus geeft door middel van verbeelding een beeld over de toekomstige straten in Carnisse. De volgende drie woonmilieus zijn uitgewerkt.

Creatieve woonstraat De kleinschalige woningen in de Oude Carnnisse leent zich het best voor kluswoningen. Een woonstraat waar ieder zijn eigen creativiteit kan laten stromen.

Aantrekkelijke en kindvriendelijke straten waar kinderen veilig kunnen spelen, de buurt bewoners elkaar kunnen ontmoeten.

Gezellige woonstraat Enkele woningen in de Vogelbuurt worden gesloopt om ruimte te maken voor nieuwbouw. Hiermee wordt er een andere soort woning toegevoegd in de buurt.

Enkele woningen worden gerenoveerd en samengevoegd. In dit woonmilieu wonen huidige en nieuwe bewoners dichtbij elkaar.

Hiermee onstaat er een woonmilieu met verschillende subculturen.

7

Centrale as Een as dat zorgt voor verbinding tussen de bewoners en een verbinding naar het Hart van Zuid. Een autovrije straat waar de ruimte is gegeven aan het langzaam verkeer. Een plek waar verschillende maatschappelijke voorzieningen aan zijn gekoppeld.

Stadswonen De woonmilieu stadswonen is gericht op woon en werkstraat in de Eilandenbuurt.

De EIlandenbuurt leent zich voor optoppen omdat deze strokkenbebouwing een platte dak heeft. Dit is de plek voor studenten en mensen die in het begin van hun werkcariere zitten, omdat dede ov- knooppunt in de nabijheid ligt. De verplaatsing is hierdoor makkelijker en sneller voor studenten en werkenden.

Strategie Om de visie te kunnen halen moeten stappen genomen worden. Deze stappen wordt door de tijd ontwikkeld. In de strategie worden verschillende strategische ontwikkelingen toegelicht in verschillende tijdperiodes. Deze stappen zijn in vier verdeeld. De eerste is de quickwins, dit zijn projecten die binnen vijf jaar gerealiseerd worden. De tweede stap is op korte termijn tot 2030. De volgende stap is middenlange termijn tot 2040 en de laatste stap is de lange termijn na 2040. Deze wordt verder toegelicht in hoofdstuk 7.

Discussie Dit onderzoek heeft zich vooral gefocust op het fysieke aspect van leefbaarheid. Een vervolgstudie kan gedaan worden over de sociale aspecten en veiligheidsaspecten die ook van belang zijn voor een leefbare wijk.

8

Legenda Nieuwbouw Renoveren/ Samenvoegen Optoppen Kluswoningen Woonmilieu: Creatief wonen Woonmilieu: Gezellig wonen Woonmilieu: Parks wonen Woonmilieu: Stadswonen 30

30 k/m per uur Autovrije looproutes Groene verbinding richting Zuiderpark Centrale as richting Zuidplein (autovrij) Nieuwe route bus 44 Nieuwe buslijn richting Dokhaven

Integrale visie

Figuur 2. Kaart Integrale visie samenvatting (Boyuk,M .2019)

9

Inhoudsopgave Definitie leefbaarheid 19 Beleid 29 Historie 39 Analyses 45 Doelgroep 93 Ontwerptools 101 Visie: Leven in balans 115 Woonmilieus in Carnisse 129 Conclusie, discussie & aanbeveligen 139

10

Hoofdvraag

‘Hoe kan de leefbaarheid van de wijk Carnisse vergroot worden middels ruimtelijke ingrepen wetende dat de wijk kampt met enorme achterstanden op fysiek, sociale en veiligheidsaspecten?’ 11

Inleiding Aanleiding In 2011 verscheen het rapport ‘’kwaliteitssprong Zuid, ontwikkeling vanuit kracht’’. Dit rapport liet zien dat Rotterdam Zuid kampt met complexe problemen. Om aan deze problemen te kunnen werken is het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (hierna NPRZ) opgesteld. Het Rijk, de gemeente, deelgemeenten, de zorginstellingen, het onderwijs en bedrijfsleven werken aan een nieuw perspectief voor Rotterdam Zuid. Het Nationaal programma bestaat in aanvang uit drie pijlers: school, werk en wonen (Nationaal Programma Rotterdam Zuid, 2011).

Rotterdam Zuid bestaat uit de gebieden Feijenoord, Charlois en IJsselmonden en telt circa 200.000 inwoners. Deze gebieden kennen een stapeling van achterstanden op het fysieke, sociale en veiligheidsaspect.

NPRZ richt zich op Feijenoord, Charlois en IJsselmonde met daarbinnen de nadruk op de volgende zeven focuswijken Feijenoord, Afrikaanderwijk, Bloemhof, Hillesluis, OudCharlois, Tarwewijk en Carnisse.

Carnisse is een vooroorlogse wijk in de deelgemeente Charlois en telt 11.000 inwoners. Waarvan meer dan de helft een laag inkomen heeft. Er staan 6.000 woningen in de wijk,waarvan 80 procent portieketagewoning is (Integraal Wijkactieprogramma Carnisse, 2010). De wijk bestaat uit 1- en 2 persoonshuishouden en 25 procent uit gezinnen. De woningen zijn klein en de WOZwaarde is laag. De wijk heeft een eenzijdige woningvoorraad, grote deels in particuliere eigendom. De VvE’s functioneren matig en de woningen worden niet goed onderhouden.

12

Mensen blijven niet lang wonen in de wijk; Meer dan de helft blijft korter dan vier jaar wonen in Carnisse, waarmee ook de binding met de wijk ontbreekt (Programmabureau NPRZ, 2013).

Volgens de leefbarometer (monitorinstrument van het Rijk) scoren de wijken, Feijenoord, Afrikaanderwijk, Bloemhof, Hillesluis onvoldoende op leefbaarheid. De wijken Pendrecht, Tarwewijk en Carnisse scoren zelfs zeer onvoldoende (Leefbarometer kaart, 2016). Dus er is echt iets aan de hand in Carnisse.

‘Leefbaarheid kan omschreven worden als de mate waarin de leefomgeving past bij de eisen en wensen die door de mensen zijn gesteld. De interpretatie van ‘Leefbaarheid’ kan verschillen van persoon tot persoon en van plek naar plek’. (Kwaliteit van de Leefomgeving en Leefbaarheid, 2003). Dit heeft te maken met de normen en de waarden van een persoon. Dus wat leefbaar is, is voor een groot deel subjectief en afhankelijk van de normen en waarden van de persoon die het gebied beoordeelt. Omdat de subjectieve invulling zeer bepalend is voor het totaaloordeel wordt er in het rapport van de leefbaarheid van wijken niet gekeken naar de objectieve factoren van de woonomgeving zelf, maar naar de waardering van deze factoren die bepalend zijn voor het totaaloordeel van de mensen over hun woonomgeving. (Leefbaarheid van wijken, 2004)

Figuur. 3 Denk model van de beleving van de woonomgeving (Vrom, 2004,)

De kenmerken van fysiek, sociaal en veiligheidsaspecten hebben invloed op het oordeel van de mens over hun woonomgeving.

Ze kunnen variĂŤren van de luchtkwaliteit tot externe veiligheid, van de inrichting van de openbare ruimte tot de aanwezigheid van openbaar vervoer, van het winkelaanbod tot de medebewoners en van criminaliteit tot nabijheid van een park. Niet alles is even belangrijk maar de kenmerken tellen op de een of andere manier toch mee in hoe prettig mensen het vinden om ergens te wonen (Atlas voor gemeenten, 2015).

Probleemstelling Uit het onderzoek van leefbarometer blijkt dat Carnisse ruim tot zeer onvoldoende scoort op leefbaarheid. De leefbarometer verstrekt informatie over de leefbaarheid in alle buurten en wijken in Nederland. De interpretatie van leefbaarheid volgens de leebarometer is: ‘De mate waarin de leefomgeving aansluit bij de voorwaarden en behoeften die er door de mens aan worden gesteld’. Hierbij hanteren zij 100 indicatoren die zijn onderverdeeld in 5 dimensies; woning, bewoners, voorzieningen, veiligheid en fysieke omgeving. (Leefbarometer kaart, 2016)

Doelstelling Het doel is om de leefbaarheid van de wijk te vergroten, de cumulatie van problemen te doorbreken en te zorgen voor stabiliteit. Er zal naar een oplossing gezocht worden die toepasbaar is in het fysieke domein waarbij ook rekening wordt gehouden met het sociale en veiligheidsaspecten. Hierbij is het van belang dat er geen verdringing van de kwetsbare groepen ontstaat en dat zij een volwaardige plek krijgen. Tevens moet de wijk aantrekkelijk zijn voor de sociale stijgers zodat zij de wijk niet verlaten.

Opdrachtformulering Als eerste wordt het begrip leefbaarheid gedefinieerd. Daarna wordt onderzoek gedaan op het bestaande beleid en wordt gekeken welke onderdelen relevant zijn voor dit onderzoek. Ook zal er een korte blik gericht worden naar de historie van de wijk.

Na alle belangrijke informaties verzameld te hebben worden de achterstanden in de wijk geanalyseerd. Aan de hand van deze analyses wordt er een conclusie getrokken en worden oplossingen bedacht om de leefbaarheid van de wijk te kunnen vergroten.

Carnisse is een dichtbebouwde wijk met 80 procent portiek-etagewoningen. Waarvan meer dan de helft van de bewoners een laag inkomen heeft. De kansen zoals de nabijheid van het Hart van Zuid en het Zuiderpark worden niet benut. De hoge mutatiegraad zorgt voor dat de sociale stijgers de wijk gaan verlaten en hierdoor ontstaat een cumulatie van problemen.

13

14

X

X

02

X

03

X

04 05 06

X

X

X

X

Ontwerpen

01

Analyses

Theoretisch kader De eerste deelvraag wordt beantwoord aan de hand van de rapporten ‘Leefbaarheid van de wijken, Leefbarometer 2.0: Instrumentenontwikkeling, Kwaliteit van de leefomgeving en Leefbaarheid en wijkprofiel, leefbarometer en buurtmonitor. Voor deelvraag twee is er gebruik gemaakt van de volgende literatuur: Resilience Rotterdam en Nationaal Programma Rotterdam Zuid. Om antwoord te kunnen krijgen op deelvraag drie is gebruik gemaakt van het raport Cultuurhistorische verkenning Carnisse.

Deelvraag vier is beantwoord aan de hand van de Handelingsperspectief Carnisse, het uitvoeringsplan 2019-2022 van NPRZ,

Voor dit onderzoek is er ook gebruik gemaakt van de volgende vakbladen en boeken: De blauwe kamer en self made city Berlin.

Deskresearch

Wat is leefbaarheid?

Wat staat er in het beleid van de gemeente Rotterdam?

Hoe heeft de wijk Carnisse zich ontwikkeld door jaren heen?

Welke achterstanden kent de wijk?

Welke doelgroep heeft te potentie om zich te vestigen in de wijk?

Op welke manier kan de leefbaarheid van de wijk vergroot worden en hier mee de achterstanden wegwerken?

Veldonderzoek

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Voor het onderzoekend ontwerpen is er deelgenomen aan de werkconferentie Stad van de Toekomst op 9 april 2019.

De workshops tijdens de werkconferentie waren relevant voor het opstellen van het ontwerpinstrumenten.

Referentieonderzoek

De opdrachtformulering leidt tot de volgende deelvragen.

Literatuuronderzoek

‘‘Hoe kan de leefbaarheid van de wijk Carnisse vergroot worden middels ruimtelijke ingrepen wetende dat de wijk kampt met enorme achterstanden op fysieke, sociale en veiligheidsaspecten’’.

wijkprofiel, buurtmonitor Rotterdam en het boek Stadswijken van Arnold Reijendorp.

Deelvraag vijf is beantwoord aan de hand van het rapport binding met Rotterdam, Invloed van sterke schouders en Woonwensonderzoek sociale stijgers Rotterdam Zuid. Voor de laatste deelvraag is gebruik gemaakt van het boek Prettige plekken van Maas en Kyra.

Deelvragen

Hoofdvraag en deelvragen De hoofdvraag luidt als volgt:

X X

Inventarisatie

Leefbaarheid Beleid Resilience Rotterdam, NPRZ

Analyse

Huidige situatie

SWOT-analyse

Fysiek Sociaal- economisch Veiligheid

Ontwerpinstrumenten Mogelijkheden

Gediffertierde woningvoorraad Aantrekkelijke woonomgeving Bereikbaarheid en Voorzieningen

Ontwerp Visie: Leven in Balans

Leefbaar Carnisse 15

Onderzoeksfunctie Dit scriptie heeft een onderzoekende ontwerp functie. Er wordt onderzoek gedaan naar hoe de leefbaarheid van Carnisse vergroot kan worden middels ontwerp en hiermee de achterstanden weg kan werken.

Hoofdstuk zes bestaat uit een ontwerptool.

Deze ontwerptool dient als bouwstenen voor het ontwikkelen van een leefbare wijk. Deze ontwerptool is gebaseerd op de werkconferentie van ‘de toekomst van de stad en de onderzoeken die hiervoor zijn gedaan.

Leeswijzer Deze scriptie bestaat zes hoofdstukken. Per hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de bijbehorende deelvraag. De scriptie leidt tot een visie voor het ontwikkelen van een leefbare wijk.

Hoofdstuk zeven bestaat uit de visie en de visie wordt vertaald naar concrete stappen die gezet kunnen worden door jaren heen. Dit wordt gedaan middels een strategie.

In het eerste hoofdstuk wordt het begrip leefbaarheid gedefinieerd door middel van verschillende bronnen. De definitie van het begrip leefbaarheid dient als een kapstok voor dit onderzoek.

In tweede hoofdstuk wordt onderzocht welke beleidsdocumenten van de gemeente Rotterdam relevant zijn voor dit onderzoek.

Hoofdstuk drie bestaat uit historie van de wijk Carnisse. De historie van de wijk wordt bestudeerd om te kunnen begrijpen hoe de wijk in elkaar zit.

Hoofdstuk vier bestaat uit drie thema’s: fysieke, sociaaleconomische en veiligheidsaspect.

De wijk wordt per aspect geanalyseerd en het hoofdstuk sluit af met conclusies en een sterkte zwakte analyse (SWOT analyse).

Hoofdstuk vijf gaat in op de potentiële doelgroep voor Carnisse. Hierbij wordt de woonbehoeftes van de sociale stijgers en sterke schouders onderzocht.

16

In hoofdstuk acht wordt ingezoomd op een gebied in Carnisse. Deze is in 3d uitgewerkt en geeft een impressiebeeld van de toekomstige Carnisse.

In het laatste hoofdstuk wordt gereflecteerd op het onderzoek. Er wordt conclusies getrokken en aanbeveling gedaan.

17

18

[1] Definitie leefbaarheid In dit hoofdstuk wordt het begrip ‘leefbaarheid’ gedefinieerd om te kunnen achterhalen welke aspecten en indicatoren van invloed zijn bij het ontwikkelen van een leefbare wijk.

19

In dit hoofdstuk wordt het begrip ‘leefbaarheid’ gedefinieerd aan de hand van verschillende wetenschappelijke bronnen. Tot slot wordt duidelijk gemaakt welke invullig van het begrip leefbaarheid in kader van dit onderzoek zal gehanteerd worden.

1.1 Leefbaarheid van wijken Leefbaarheid is een verzamelbegrip dat geen eenduidige interpretatie heeft in de literatuur.

Het is een fenomeen dat bij veel mensen wordt herkend, hoewel niet iedereen hetzelfde beeld heeft bij ‘leefbaarheid’. De interpretatie kan verschillen van persoon tot persoon en van plek tot plek. ‘’Wat voor de één leefbaar is, is dat voor een ander niet en andersom’’(Vrom, 2014, p.7). Dit heeft te maken met de normen en waarden waarmee iemand een buurt of plek beoordeelt. In de literatuur wordt het begrip leefbaarheid op z’n hoogst impliciet gedefinieerd. (Leefbaarheid van wijken, 2004) Het woordenboek stelt de definitie:

‘Aantrekkelijkheid en geschiktheid om erin en ermee te leven’ (Kwaliteit van de Leefomgeving en Leefbaarheid, 2003, p. 29) Subjectieve leefbaarheid Leefbaarheid laat een totaaloordeel zien van bewoners over hun woonomgeving. Wat leefbaar is hangt af aan de subjectieve en objectieve aspecten. Bij subjectieve invulling gaat het immers om de manier waarop mensen hun buurt of wijk beleven. Dit hangt af aan de normen en waarden van degene die 20

de wijk of buurt beoordeelt. De subjectieve leefbaarheid komt bij verschillende mensen op een verschillende manier tot stand.

Objectieve leefbaarheid Naast de subjectieve kenmerken bestaan er wel degelijk ook objectieve kenmerken die betrekking hebben op de waardering van bewoners over hun woonomgeving.

Deze waarderingen zijn bepalend voor het totaaloordeel van de mensen over hun woonomgeving.

Volgens het rapport ‘Leefbaarheid van wijken’ zijn de bewonersoordeel bepalende kenmerken van wijken verdeeld in drie hoofdthema’s: fysieke, sociale omgeving en overlast, criminaliteit en veiligheid.

Fysieke aspect Het rapport van ‘Leefbaarheid van wijken’ dat is opgesteld door het ministerie van VROM. Uit dit rapport is opmerkelijk dat de kenmerken van de buurt het oordeel over de aard van de bebouwing het sterkst samen hangt met het algemene oordeel over de buurt. De aard van de bebouwing heeft te maken met de woningdichtheid en de woningtype. De waardering van de woonomgeving wordt lager wanneer de dichtheid hoger is en het aantal flats groter is.

Het negatieve effect van de bebouwing op het totaaloordeel over de woonomgeving wordt vergroot door de bevolkingssamenstelling in buurten met hoge dichtheden en veel flats.

De meerwaarde van functiemening en de aanwezigheid van winkels is beperkt en speelt alleen een rol bij woongebieden met hoge dichtheden. Functiemenging heeft alleen een positieve invloed wanneer het gaat om kleinschalige bedrijvigheid.

Winkelvoorzieningendragen alleen bij in positieve zin als het gaat om winkels binnen een straal van 200 meter rondom de woning.

Het zorgt voor een negatief effect als de winkels dichtbij de woning staan.

De aanwezigheid van een park en plantsoen in de buurt heeft in gebieden met hoge woningdichtheid een belangrijke meerwaarde.

In gebieden met lage woningdichtheid heeft de kwaliteit van de openbaar vervoer weinig invloed op het oordeel over de woonomgeving. In grootstedelijke gebieden met hoge woningdichtheid heeft dit wel een licht positief effect.

(Leefbaarheid van wijken, 2004) Sociale aspect Het sociale aspect heeft te maken met de bevolkingssamenstelling en de sociale interactie tussen bewoners. Wanneer er meer alloctonen wonen in de buurt , wordt het totaal oordeel over de buurt ook negatiever.Dit geldt ook voor het aandeel eenpersoonshuishoudens, waarbij echter het effect minder sterk is. De sociale interactie gaat over de manier waarop men met elkaar omgaat en de mate waarin men contact heeft met de buren en andere buurtbewoners.

Sociale aspecten hebben een zeer groot effect op het totaaloordeel van de buurt.

Concentratie van typen inkomensgroepen en huishoudens heeft een positief effect. Wanneer er meer huishoudens van hetzelfde typen zijn,

is het oordeel van de bewoners positiever.

Het effect van de sociale interactie heeft te maken met de samenstelling van de bevolking.

De waardering van sociale interactie is lager wanneer er meer allochtonen, meer eenpersoonshuishouden en minder kinderen en ouderen in de buurt wonen. Het valt op dat mensen de buurt meer waarderen wanneer er meer gezinnen met lage inkomens wonen, zolang het maar niet gaat om wijken met veel allochtonen en eenpersoonshuishoudens.

Het gaat hier om autochtone volkswijken met gezinnen die onderling veel contact hebben.

Het sociale aspect van de woonomgeving heeft een groot invloed op het oordeel van bewoners en speelt een belangrijke rol bij de beleving van de leefbaarheid van wijken.

Wanneer iemand negatief is over de sociale interactie en de bevolkingssamenstelling van de wijk, zijn bepaald ook negatief over de leefbaarheid van de woonomgeving Overlast, Criminaliteit en Veiligheid De dagelijkse leefomgeving van de mens kan flink verstoord worden door zowel fysiek als sociale overlast. De fysieke overlast kan zijn verloedering en sociale overlast zoals inteactie tussen buurtbewoners, komen het meest voor in dezelfde buurten en deze aspecten versterken elkaar: Mensen voelen zich vaker onveiliger in wijken waar er sprake is van vervuiling of vernieling. Sociale overlast heeft een groot effect op het oordeel over de woonomgeving. Wanneer het gaat om sociale overlast waarbij men geconfronteerd wordt met bedreigde situaties, zoals lastiggevallen worden op straat of drugsoverlast spreekt men van sociale overlast.

21

Door dat bekend is welke sociale, fysieke en veiligheidsaspecten bepalend zijn voor het oordeel van de woonomgeving, is goed te voorspellen wat het gemiddelde bewonersoordeel van een buurt of wijk is.

Hiermee ontstaat een middel waarmee op basis van feitelijke kenmerken van een wijk een indicatie kan worden gegeven van de leefbaarheid in die wijk in de optiek van de bewoners. Sommige verschillende objectieve kenmerken zijn moeilijk te onderscheiden van elkaar en daarom in samenhang bekeken moeten worden.

Fysieke aspect

Sociale aspect

Veiligheidsapect

Figuur 4. (Boyuk, M. 2019). Driehoek leefbaarheid

1.2 Leefbarometer Leefbarometer (meetinstrument van het RIjk) maakt een modelmatige schatting van de leefbaarheid. Dit wordt gedaan door te kijken naar verschillende omgevingscondities die van invloed zijn op het oordeel en de waardering van de directe omgeving. Dit meetinstrument geeft een modelmatige schatting van de leefbaarheid. Dit is gedaan voor plekken waarvoor gegevens beschikbaar waren over de waardering en oordelen.

Leefbarometer is samengesteld uit twee 22

submodellen. Het eerste submodel doet een voorspelling rechtstreeks over het oordeel van bewoners over hun woonomgeving (subjectieve deel). In het tweede submodel wordt er een voorspelling gedaan over de waardering van de bewoners voor de buurt, voor zover die in de huidige huizenprijzen tot uiting komt (objectieve deel). De combinatie van deze twee submodellen leiden tot een goed beeld van leefbaarheid.

Leefbarometer maakt onderscheid onder vijf dimensies: woningen, bewoners, voorzieningen, veiligheid, fysieke omgeving (Leefbaarometer 2.0 Instrumentenontwikkeling, 2016) 1.3 Atlas voor gemeenten van Nyfer In de ‘Atlas voor gemeenten van Nyfer (2000)’ worden steden en/of wijken vergeleken op hun ‘leefkwaliteit’. Het onderzoek maakt onderscheid in twee indexen: een aantrekkelijkheidsindex en een sociaaleconomische index. Ook deze zijn opgebouwd uit verschillende aspecten.

(Kwaliteit van de Leefomgeving en Leefbaarheid, 2003) Aantrekkelijkheidsindex - Bereikbaarheid; - Aanbod van (culturele voorzieningen; - Stedelijk schoon in de vorm van monu menten - Gemiddelde jaarlijkse banengroei; - Inkomensverdeling; - Criminaliteit.

Sociaal-economische index - Leeftijdsopbouw; - Onderwijsniveau; - Armoedeontwikkeling; - Allochtonen - Netto participatiegraad; - Werkloosheid; - Personen met uitkering; - Woningmarkt; - Lokale lasten; - Kwaliteit van de omgeving.

1.4 Wijkprofiel Rotterdam Het wijkprofiel Rotterdam laat door middel van cijfers zien hoe de wijken in Rotterdam op het gebied van fysiek, sociaal en veiligheidsdomein staan.

Het fysieke domein bestaat uit de volgende thema’s: Woonbeleving, vastgoed, openbare ruimte, voorzieningen en milieu.

Het sociale domein van het wijkprofiel gaat over: Beleving kwaliteit van leven, capaciteiten, meedoen, leefomgeving en binding.

De veiligheidsdomein gaat in op: Veiligheidsbeleving, diefstal, geweld, inbraak, vandalisme en overlast.

vergeleken met de gemiddelde van Rotterdam. Deze gegevens kunnen gebruikt worden door gemeente bestuur en nieuwe gebiedscomissies, in samenwerking met belanghebenden om een gebiedsplan te kunnen maken (Wijkprofiel Rotterdam, 2018).

1.5 Rotterdam in cijfers Is een buurtmonitor en verzameld en laat door monitoringsysteem gegevens zien van Rotterdam. De gegevens gaan over verschillende aspecten en zijn specifieker dan het wijkprofiel.

De buurtmonitor laat gegevens zien over de volgende thema’s: - Bevolking; - Economie; -Ruimtelijke Ordening, Wonen en Verkeer; - Leefbaarheid en Veiligheid; - Werk en Inkomen; - Onderwijs; - Politiek en Bestuur; - Zorg, Welzijn en Gezondheid - Jeugd; - Vrije tijd en Cultuur.

(Rotterdam in Cijfers, 2018).

Binnen deze thema’s wordt onderscheid gemaakt in objectieve en subjectieve score. De objectieve score gaat over feiten en cijfers, de subjectieve scores gaat over meningen van de Rotterdammers.

De gegevens van het wijkprofiel wordt opgehaald door middel van enqeutes.

Deze worden om de twee jaar uitgevoerd.

De gegevens wordt gemonitoord en 23

Conclusie In dit hoofdstuk is antwoord gegeven op de deelvraag : Wat is leefbaarheid?

Fysieke aspect

Leefbaarheid

id

Bebouwing Voorzieningen Recreatie & Groen Bereikbaarheid Bedrijvigheid, Functiemenging

Sociale- economische aspect Samenstellingbevolking Sociale interactie Inkomensverhouding Opleidingsniveau

Veiligheid Overlast Criminaliteit

Door verschillende bronnen te bestuderen en die met elkaar te vergelijken, valt op dat elke instelling zijn eigen invulling heeft voor het begrip leefbaarheid. Zo heeft elke instelling zijn eigen opbouw, maar inhoudelijk verschillen ze niet veel van elkaar.

Het conceptueel model hiernaast geeft de indeling van het begrip leefbaarheid weer die in het kader van dit onderzoek gehanteerd zal worden.

Voor dit conceptueel model is gebruik gemaakt van het rapport ‘Leefbaarheid van de wijken’ omdat, dit rapport een duidelijk inzicht geeft over leefbaarheid. Dit rapport is samengesteld uit verschillende bronnen onder andere door, ‘leefbaarheid van wijken, kwaliteit van de leefomgeving en leefbarometer. Het dient als paraplu voor alle andere bronnen.

In het conceptueel model is het thema ‘sociaal’ verandert naar ‘sociaal- economische aspect en is de dimensie ‘inkomensverhouding en opleidingsniveau’ toegevoegd. Dit is gedaan omdat, de inkomenspositie van bewoners invloed heeft op het verhuisgedrag. Het thema ‘overlast, criminaliteit en veiligheid’ is veranderd naar ‘veiligheid’.

Om te kunnen komen tot een leefbare wijk zullen de aspecten in balans moeten zijn.

Dit ontwerpend onderzoek richt zich met maatregelen met name op de fysieke aspect.

Figuur 5. Conceptueelmodel (Boyuk,M .2019)

24

Het wijkrpofiel en de Buurmonitor zullen gebruikt worden om gegevens op te halen die relevant zijn voor dit onderzoek

Inzoomen Om een beter beeld te krijgen van leefbaarheid van de wijken worden twee wijken kort met elkaar vergeleken. Hierbij wordt gekeken naar de twee woonblokken die zijn ontworpen door de architect van den Broek.

25

Blijdorp - Carnisse Om te kunnen begrijpen wat de verschillen zijn in leefbaarheid en waarom de ene wijk beter scoort dan de andere wordt de wijk Carnisse vergeleken met de wijk Blijdorp. De gegevens zijn gehaald uit het wijkprofiel Rotterdam.

Blijdorp/ Blijdorpsepolder is een wijk in het Noorden van Rotterdam. Blijdorp staat bekend om zijn statige singels, rustige straten en het Vroesenpark en telt ongeveer net zoveel inwonersaantal als Carnisse (10.000 inwoners) Wijkprofiel Blijdorp/ Blijdorpsepolder, 2018).

Beide wijken hebben een OV-knooppunt en centrumvoorzieningen in de nabijheid.

Het Centraal Station Rotterdam is 11 minuten op loopafstand van de wijk. De afstand tussen Carnisse en Zuidplein (winkelcentrum en OV Knooppunt) is 13 minuten. Ook hebben beide wijken een groot park in de buurt. Zo heeft Blijdorp, het Vroesenpark en Carnisse, het Zuiderpark in de omgeving.

Figuur 6. Carnisse (Boyuk,M .2019)

Het verschil tussen de wijk Carnisse en Bijdorp is met name qua etniciteit, inkomen en qua bebouwing. Het aandeel niet allochtonen in Carnisse is groter dan bij Blijdorp. Ongeveer 65 procent van de bewoners van Carnisse heeft een migratieachtergrond. Waarbij dit in Blijdorp maar 19 procent is. Ook zijn er grote verschillen in huishoudeninkomens.

Meer dan de helft, dus 61 procent van de huishoudens heeft een laag inkomen in Carnisse. In Blijdorp is dit 29 procent van de huishoudens. De bebouwingstypologie in Blijdorp is diverser dan de bebouwingstypologie in Carnisse. Carnisse bestaat een groot deel uit strokenbebouwing die slecht zijn onderhouden.

Figuur 7. Blijdorp (Boyuk,M .2019)

In de bijlage wordt ingezoomd op een tweetal blokken (zie bijlage A.) 26

Conclusie

Blijdorp

.

Figuur 8. (Wijkprofiel Blijdorp/Blijdorpsepolder, 2018)

Carnisse

Figuur 9. (Wijkprofiel Carnisse, 2018)

Het wijkprofiel laat door middel van harde cijfers zien hoe de wijken ervoor staan. De wijk Carnisse is te vergelijken met de wijk Blijdorp. Deze wijk heeft ongeveer hetzelfde aantal inwoners en de fysieke omgeving lijkt op die van Carnisse(nabijheid van park en ov knooppunt Zuidplein). Het bijzondere is dat het oordeel over Carnisse negatief is, laag scoort op leefbaarheid. Terwijl de bewoners van Blijdorp positief zijn over hun woonomgeving, hoog scoren op leefbaarheid.

Het verschil tussen de wijk Carnisse en Blijdorp is te merken aan etniciteit, inkomen, opleidingsniveau en woningdifferentiatie.

Beide wijken hebben beide ongeveer 10.000 inwoners. De bewoners in Carnisse zijn 40 procent niet westerse allochtonen, in Blijdorp is dit 14 procent. Meer dan de helft van Blijdorp bestaat uit autochtonen (70 procent).

De verschillen is ook te zien in het huishoudinkomen. Het huishoudinkomen in Carnisse bestaat 60 procent uit lage inkomen, terwijl dit in Blijdorp 29 procent is. Ongeveer 70 procent van Blijdorp heeft een midden of hoge inkomen. Ook zijn er verschillen te zien in opleidingsniveau in Carnisse , zo is 37% laag -en 49% middelbaar- en 14% hoogopgeleid.

In Blijdorp is aantal laagopgeleiden 14% en 26% middelbaar opgeleid en 61% hoogopgeleiden (Feitenkaart Opleidingsniveau op gebieds-en buurtniveau 2017, 2017).

Het aantrekken van nieuwe groepen (hoogopgeleiden) en behouden van sociale stijgers kunnen helpen om de leefbaarheid van de wijk te kunnen vergroten.

27

28

[2] Beleid

In dit hoofdstuk wordt verschillende soorten beleid bestudeerd die relevant zijn voor de leefbaarheid van de wijk Carnisse.

29

Als eerst wordt het raport Resilience Rotterdam bestudeerd, om te kunnen weten wat de toekomstperspectief is van Rotterdam. Vervolgens de woonvisie van Rotterdam om te kunnen weten wat de kansen op het gebied van wonen zijn.

Daarna wordt het beleid van NPRZ bestudeert.

Deze richt zich specifiek op de problemen die zich afspelen in Rotterdam Zuid.

30

31

Resilience Rotterdam Rotterdam is een stad die zich continu ontwikkeld. Hiermee is een nieuwe stap gezet: Rotterdam Veerkrachtig maken. Dat houdt in dat er wordt ingespeeld op de technologie en samenleving van de 21e eeuw. Steden zijn onderdeel van steeds complexer wereld en worden steeds belangrijker voor het functioneren van de samenleving. Steden zijn nu dynamischer, diverser, meer verbonden en minder voorspelbaar dan vroeger. Het is belangrijk om als stad goed te kunnen in spelen op deze dynamiek, dit zorgt ervoor dat de steden zich verder kunnen ontwikkelen en groeien. Als er weer crisis uitbreekt dan kunnen de steden het goed opvangen en snel herstellen en weer sterker verder. Steden zijn dan: ‘Resilient’: weerbaar en veerkrachtig. Dit is van belang voor de kracht van Rotterdam voor nu en in de toekomst. Steden die het spel resilience beheersen hebben de toekomst. De afgelopen twee jaar heeft Rotterdam steun gekregen van 100 Resilient Cities, georganiseerd door the Rockefeller Foundation. Zij hebben onderzocht wat resilience kan betekenen voor Rotterdam en hoe een strategie ontwikkeld kan worden. Er is daarvoor met lokale stakeholders en (inter) nationale deskundigen gesproken, ook zijn er workshops gehouden en divers onderzoeken uitgevoerd. Dit alles heeft geleid tot een visie met 7 doelstellingenen, 68 acties die de komende jaren zullen uitgevoerd worden.

Het 100 resilient cities is georganiseerd door de Rockefeller Foundation (RFF). Dr. Judith Rodin, CEO RFF, maakte in 2013 bekend dat hij honderd steden zou helpen veerkrachtig (resilient) te worden. Hiervoor werd 100 miljoen dollar gereserveerd. Het doel is om steden te helpen om hun veerkracht te 32

versterken. Hierbij wordt de focus gelegd op de fysieke, sociale en economische aspecten van de 21ste eeuw. De RFF definieert de 100RC als: ‘’het vermogen van mensen, gemeenschappen, organisaties, bedrijven en systemen om te overleven, zich aan te passen en te groeien, ongeacht de aard en omvang van langdurige spanningen en crisis’’.

(Gemeente Rotterdam, 100 resilient cities, Rotterdam make it happen, 2017).

2.1 Doelen Veerkracht wordt versterkt door continu te werken aan de zeven belangrijke kwaliteiten in mensen, gemeenschappen, organisaties, gebieden, projecten en systemen.

Figuur 10. Rotterdam Resilience raport (Gemeente Rotterdam, 100 resilient cities, Rotterdam make it happen, 2017)

1. Rotterdam: een samenleving in Balans Om te kunnen bouwen aan een veerkrachtige Rotterdamse samenleving en veerkrachtige burgers moeten er acties genomen worden op verschillende terreinen. Deze acties zijn zowel gericht op de samenleving als geheel als op de individuele burger. Dit doel moet zorgen voor een vaardige en vitale burgers in evenwichtige samenleving.

2. Wereldhavenstad op schone en betrouwbare energie Rotterdam zet zich in op de energietransitie en wil hiermee de koploper in worden. De bedoeling is om een ‘zero carbon city’ te worden in 2050. Hiermee kan Rotterdam de reputatie van wereldhaven behouden.

3. Rotterdam Cyber Havenstad Digitalisering van de maatschappij biedt veel kansen, daarnaast neem het risico’s van verstoring van essentiële processen voor productie, logistiek en dienstverlening ook toe.Het is de bedoeling dat de burgers, bedrijven en organisaties in staat zijn om snel en flexibel om te kunnen gaan met cyberincidenten, van welk aard dan ook.

4. Klimaatbestendig Rotterdam naar nieuw niveau Rotterdam streeft ernaar om in 2025 een veerkrachtige stad te worden waar klimatologische effecten, zoals extreme hevige regenval, toenemende hitte en een stijgende waterspiegel goed opgevangen kan worden.

5.Infrastructuur klaar voor de 21e eeuw Nederland (en zo ook Rotterdam), heeft de meest robuuste infrastructurele netwerken van

de wereld. De flexibiliteit om te kunnen inspelen op calamiteiten, nieuwe technologieën en bovengrondse ontwikkelingen is nog beperkt.

(Dit zorgt voor het risico van een lage leveringszekerheid en herstelcapaciteten en sub-optimale oplossingen omdat, de ondergrondse en bovengrondse ingrepen niet op elkaar aansluiten). Dit vraagt een groter risicobewustzijn, stadsbrede integrale kostenbatenanalyses bij besluitvormingen over infrastructurele aanpassingen, integratie van de ondergrond in bovengrondse stedelijke ontwikkelen en betere samenwerking tussen alle infra-beheerders.

6. Rotterdam Netwerkstad: Onze stad In vergelijking met andere buitenlandse steden is de Rotterdamse samenleving goed georganiseerd. De gemeente geeft ruimte voor initiatief en experiment aan Rotterdammers. De rotterdammers zien de stad als onze stad, waarin de overheid maar een van de spelers is. De manier van functioneren van de Rotterdamse samenleving heeft kenmerken van veerkracht.

De kenmerken zijn onder anderen: zelforganisatie, sterke netwerken van allerlei coalities van burgers en bedrijven.

7. Verankeren van resilience denken in de stad Hierbij gaat het om daadwerkelijke toepassen van de resilience lens in het dagelijkse denken en handelen.

(Gemeente Rotterdam, 100 resilient cities, Rotterdam make it happen, 2017).

In de bijlage wordt ingezoomd op de programma’s die relevant zijn voor dit onderzoeken (zie bijlage C).

33

Gebiedsatlas Ontwikkeling woningvoorraad 2.2 Woonvisie Rotterdam In 2016 heeft Rotterdam de Woonvisie 2030 opgesteld. Deze visie bestaat uit drie hoofdoelen: versterken van de balans in de woningvoorraad, een betere woningkwaliteit en het zorgen dat het voor iedereen op een dagelijkse basis goed wonen is in de stad.

Dit document geeft per gebied inzicht op het toekomstperspectief voor de woningvoorraad.

Per gebied zijn er ook doelgroepen aan gekoppeld. Het toekomstperspectief draagt bij aan een betere balans tussen goedkope, midden en hoge segment door te zorgen voor gedifferentieerde woningvoorraad. De ambitie is om aantrekkelijke woonmilieus te creëren waardoor Rotterdammers hun gewenste woon carrière kunnen maken. Dit verbetert ook de sociale economische balans van Rotterdam (Gebiedsatlas Ontwikkeling Woningvoorraad, 2018).

Opgave: Wijken in disbalans

Doelgroepen Jongeren < 23 jaar Starters & Settlers 1-2 persoonshuishoudens 23-65 jaar Gezinnen 1-2 persoonshuishoudens + kinderen Ouderen 1-2 persoonshuishoudens >65 jaar

Segmenten Goedkoop Bestaande Bouw Koop: < 122.000 Huur: < 629 Nieuwbouw Koop: < 140.000 Huur: < 629 Onderkant middelduur Bestaande Bouw: Koop: 122.000 – 140.000 Huur: 629 – 711 Nieuwbouw Koop: 140.000 – 180.000 Huur: 629- 711

Figuur 10. Kaart wijken in disbalans (Gebiedsatlas Ontwikkeling Woningvoorraad, 2018)

34

Bovenkant middelduur Bestaande Bouw Koop: 140.000- 180.000 Huur: 711-1000 Nieuwbouw Koop: 180.000 250.000 Huur: 711 -1000 Duur Bestaande Bouw Koop: > 180.000 Huur: > 1000

Toekomstperspectief Carnisse Momenteel is Carnisse een dichtbebouwde wijk met veel kleine portiekwoningen zonder lift, eenzijdig waar ĂŠĂŠn en tweepersoonshuishouden wonen. In de Lepelaarsingel en aan de Katendrechtse Lagedijk, is de eerste gewenste afwisseling in woningaanbod begonnen. De gewenste doelgroep voor Carnisse zijn de settlers, gezinnen en ouderen. Door meer middelduur en dure woningen toe te voegen worden deze groepen ook aangetrokken om te komen wonen in Carnis en zijn de woningen ook geschikt voor gezinnen.

(Gebiedsatlas Ontwikkeling Woningvoorraad, 2018) Plankaart: Rustig wonen in Carnisse

Nieuwbouw Koop: 250.000 Huur: > 1000

Aandeel segmenten in Carnisse

Aandeel 2016

Beweging relatief

Aandeel 2030

Goedkoop woning 94% -24% 70% 5583 woningen 3250-3350 woningen Middelduur 4% +5% 9% DEAB 208 woningen 350-450 woningen

Middelduur 2% +9% 11% 105 woningen 450-550 woningen Duur 1% +10% 11% 40 woningen 450-550 woningen

35

Nationaal Programma Rotterdam Zuid Het Nationaal Programma Rotterdam Zuid richt zich op het wegwerken van de achterstanden en op het verbeteren van het leven in Zuid. Dit moet ervoor zorgen dat Rotterdam Zuid over 20 jaar net zo goed doet als de andere vier grote steden in Nederland.

Om dit te kunnen realiseren zet NPRZ in op de volgende pijlers: 1. Onderwijs; 2. Wonen; 3. Werken.

Voor wonen is afgesproken dat er 35.000 woningen worden vervangen of verbeterd. 12.000 woningen hiervan zijn corporatiewoningen en 23.000 hiervan is in particuliere bezit. Voor particuliere woningen gaat het om versterking van het beheer en grondig aanpak. Hierbij gaat het om gebouwen die te eenzijdig van karakter zijn en zeer slecht zijn onderhouden en gebouwen die de stedenbouwkundige structuur belemmeren.

2.3 Ambitie Het doel is om Rotterdam Zuid aantrekkelijker te maken voor iedereen, dat ook gewaardeerd wordt door midden- en hogere inkomens. Een wijk waar ook meer ruimte is voor gezinnen en waar nieuwe en huidige bewoners elkaar kunnen vinden. De wijk Carisse staat nu nog ver af van deze ambitie.

De woningvoorraad is nu nog eenzijdig in de toekomst moet dit veranderen naar een grotere diversiteit van woningvoorraad en er moet een mix komen van voorzieningen. Voor Carnisse is het belangrijk dat verschillende buurten in de wijk sterker worden geprofileerd en een beter verbinding is met de kwaliteiten in de omgeving. Dit is vertaald in drie kerngebieden: Rustig wonen rond 36

Amelandseplein, Stads/dorpsweonen in Oude Carnisse, en wonen dichtbij het Zuiderpark.

Er zal ook ingezet worden op een schoon, heel, veilig en comfortabele woonomgeving.

In termijnen zal er gewerkt worden aan een klimaatbestendige en energieneutrale woonwijk. Dit kan gedaan worden door regenwater vast te houden, materialen te hergebruiken, afval inzamelen en om zetten naar grondstof en duurzame woningen te ontwerpen.

Rustig wonen rond Amelandseplein (Eilandenbuurt). De aanpak in Carnisse gaat voornamelijk over beheer en onderhoud maar tegelijktijdig wordt ook ingezet op grondige aanpak van de zuidelijke blokken aan de Urkersingel en Walchersestraat aan de westzijde. Deze aanpak is de eerste stap naar een aantrekkelijk gezinsmilieu. Echter wordt er ook gekeken naar samenvoegen van de portieketagewoningen of de transformatie van de koppen van het Amelandseplein.

Stads/dorps wonen in Oudste delen Carnisse De woningen aan de 2e Carnissestraat en een aantal aan de Van Swietenlaan en Goereesestraat worden ook grondig aangepakt. De woningen bij de 2e Carnissestraat worden de beneden/boven woningen gesloopt en vervangen door nieuwe eengezinswoningen. Aan de Katendrechtste lagedijk en de Wolphaertsbocht horen bij de aanpak van Katwol. Zij willen het gebied aantrekkelijker maken en de lokale economie verbeteren.

Wonen in of nabij groene kwaliteiten en het Zuiderpark Ook is de verbinding met het Zuiderpark en Lepelaarsingel van belang. De overgang van park en wijk is nu nog niet helder. De verbindingen, buitenruimte en vastgoed moet inzichtelijker zijn. Hierbij gaat het vooral om het terrein rondom Humanitas, de aanpak bij de Vogelbuurt en het bouwproject op de tennisbaan van Z67 (ikv Hart van Zuid).

Relatie met de omgeving Verder is de verbinding met het Hart van Zuid van belang. Zuidplein ligt in de nabijheid maar de verbinding naar Zuidplein is nu nog niet goed. Om een directe verbinding te kunnen realiseren is sloop van een aantal woningen noodzakelijk. Voor een betere verbinding wordt ook de verkeersader bij Pleinweg verandert naar en stadsboulevard.

Dit betekent dat de verbinding met Tarwewijk ook wordt verbeterd. Deze aanpak is ook opgenomen in de mobiliteitsplan.

(Programmabureau NPRZ, 2018)

37

.

Conclusie In dit hoofdstuk is antwoord gegeven op de deelvraag ‘Wat staat er in het beleid van de Gemeente Rotterdam?’In relatie met de leefbaarheid van Carnisse. ’Het rapport Resilience Rotterdam beschrijft door middel van doelen en programma’s hoe Rotterdam veerkrachtig kan worden. De volgende doelen: Rotterdam: een samenleving in balans en Klimaatbestendig Rotterdam naar nieuw niveau zijn relevant voor dit onderzoek.

De sterke schouders is een onderdeel van een samenleving in balans. Deze zal verder toegelicht worden in hoofdstuk zes.

Gebiedsatlas ontwikkelingwoningvoorraad gaat in op de toekomstige ontwikkelingen in de woningvoorrraad. In dit rapport is er een toekomstperspectief voor Carnisse beschreven. De toekomstperspectief voor Carnisse is om het aandeel middelduur en duur woningen toe te voegen voor settlers& starters, gezinnen en ouderen.

Het Nationaal Programma Rotterdam Zuid is opgesteld door het Rijk en andere instellingen.

Het programma zet zich in voor de focuswijken in Roterdam Zuid. Carnisse is één van deze focuswijken. De focuswijken scoren laag op het gebied van wonen, werken en onderwijs. Het doel is op om het niveau van het Nederlandse gemiddelde te komen.

38

[3] Historie

In dit hoofdstuk wordt de historie van Carnisse bestudeerd om te kunnen achterhalen welke informatie relevant is voor het opstellen van de visie voor Carnisse.

39

Carnisse 3.1 Historie Carnisse is een vooroorlogse wijk binnen de deelgemeente Charlois. De wijk wordt begrensd door de Dorpsweg, Pleinweg en de Goereesestraat aan de zuidzijde.

De oude polderwegen vormden het raamwerk voor Carnisse: de Dorpsweg, Katendrechtse Lagedijk, de Kievits wetering (of waterleiding) en de Kromme Zandweg (nu gedeeltelijk verdwenen). Er werden nieuwe straten ontworpen: Wolphaertsbocht. Deze straten zouden via de Brielselaan-PutselaanOranjeboomstraat de nieuwe wijken op Zuid met elkaar verbinden. Tegenover Katendrechtse Lagedijk was er toen nog veel agrarische bebouwing: dijkwoningen, kleine boerderijtjes en daglonerswoninkjes.

Het dijklint maakte echter al langzaam plek voor het groeiend Rotterdam. Bas Jungerius kreeg in 1899 toestemming om aan de Lepelaarsingel (vroeger Papaverstraat) en Klaverstraat te mogen bouwen (rug-aanrugwoningen). De ondernemersfamilie in pluimvee en pluimveeveer had een boerderij op de hoek van de Katendrechte Lagedijk en Klaverstraat en lieten rond 1897 een koetshuis bouwen (staat er nog). De straten werden door bewoners al snel laantjes genoemd.

In 1903 was er al ten noorden van OudCharlois, in Tarwewijk en ook in Carnisse een aantal donkerrode vlakken ingetekend op het uitbreidingsplan. Dit waren de gemeentelijke en particuliere stratenplannen die goedgekeurd waren. Particuliere bouwondernemers gingen hier kleinschalige woningbouwprojecten realiseren die inspeelde op de dringende behoefte aan woningen voor 40

de nieuwe havenarbeiders.

Figuur 12. Katendrechtse Lagendijk (SAR, 1920)

De wijk kwam tot stand in de jaren dertig, veertig en vijftig direct na de tweede wereldoorlog. Door de aanleg van de Maastunnel 1933 schoof het accent van Zuid van oostelijk (Afrikaanderwijk, Bloemhof, Hillesluis, Vreewijk) naar het westelijk deel rond Charlois. Er werd op dat moment bij Katendrechtse Lagedijk al een aantal particuliere stratenplannen uitgegeven.

Met de boven- en benedenwoningen had je lang uitzicht op de polder. In 1938 na de herziening van het Plan Witteveen kwam de woningbouw op groter schaalniveau (Zie bijlage B). Architect J. H van den Broek had een grote rol hierin en was op zoek naar kwalitatief goede woningbouw voor arbeiders.

Hij ontwierp portieketage woningen in strokenbouw die goedkoop te produceren waren en paste in elk stedenbouwkundig plan. De Eilanden- en Vogelbuurt werd in het kader van Algemeen Belang, het 1000 woningenplan en het 1900 woningenplan, bebouwd met de strokenbouw van Van den Broek. De portieketagewoningen met 2 tot 3 kamers zijn kenmerkend voor Carnisse. De voorzieningen aan de randen en hoofdroutes in de wijk zijn van architectonische kwaliteit. De kerken, scholen en buurtvoorzieningen dienen als architectonische blikvangers (Cultuurhistorisch verkenning Carnisse, 2018).

De groei van Rotterdam Zuid ging traag, mede door het ontbreken van voorzieningen. Dit had ook te maken met dat Carnisse en Charlois het verst lagen van de Willemsbrug over het Noordereiland. Begin jaren 20 werd alleen het stratenplan van Henkemans verder afgerond.

Pas eind jaren dertig kwam de invulling van de woningbouw op grotere schaalniveau op gang.

In de jaren tien en twintig werden de eerste kerk-en scholen gebouwd in de wijk.

(Cultuurhistorisch verkenning Carnisse, 2018) Toen er besloten was dat de Maastunnel aangelegd zou worden kwam de ontwikkeling in Charlois en Carnisse in stroomversnelling.

De aanleg van de Maastunnel zou de westelijk gedeelte van Zuid naar het Noorden verbeteren. Door de aanleg van de tunnel en de economische verandering als gevolg van de crisis in de jaren dertig was aanpassing van het uitbreidingsplan uit 1926 noodzakelijk. De herziening van 1938 is bepalend geweest voor de ontwikkelingen in Carnisse.

Witteveen ging het gebied ten noorden van de Kromme Zandweg en Carnissesingel uitwerken in een plan op onderdelen, dat zou voorzien in de behoeften van de komende jaren. Er kwamen bouwblokken van vijf bouwlagen hoog gebouwd langs de Pleinweg, de hoofdroute naar Maastunnel. Het diende als representatieve wand voor deze hoog stedelijke â&#x20AC;&#x2DC;parkwayâ&#x20AC;&#x2122;. De gemeente streefde naar een consistentie in het straatbeeld door een eenheid in materialisatie en begeleidende architectuur, in plaats van kleinschalige woningbouw van de particuliere bouwprojecten. In het plan werd Dorpsweg verbreed tot een hoofdweg vanaf de Maastunnel naar het zuiden.

De invulling van de wijk Carnisse is mede bepaald door de architect J.H. van den Broek (1898-1978). Hij ging opzoek naar goedkope woningbouw, wat een bepalende rol heeft gespeeld. De vraag naar woningen voor arbeiders was een belangrijk kwestie voor de architect. Voor de particuliere bouwers waren de kosten voor dit woningtype meestal onrendabel door de hoge grondprijzen en bouwkosten. De markt ging zich daarom richten op middenstandswoningen. Door de crisis was de vraag naar goedkope woningbouw toe genomen.

Van den Broek was op zoek naar een oplossing voor woningbouw dat makkelijk te herhalen was met een uniform, maar toch boeiend en ritmisch gevelbeeld, weinig detail dat gebouwd werd met moderne bouwtechnieken en materialen. Door blokken of stroken woningen in een keer neer te zetten werd dit toch rendabel. .

41

In 1931 had van den Broek samen met architect W. van den Tijen een woningbouwplan ontworpen tussen de Voornse Vliet en de Fransbekkerstraat in Oud Charlois, dat voldeed aan de bovenstaande eisen. Van Tijen had in Fransbekkerstraat een interessante woningplattegrond ontworpen ‘de wisselbeuk’’. Dit experiment was de voorloper van het door een club particuliere bouwers (eerste beginners van) het project ‘Algemeen Belang’, dat ontworpen werd door van den Broek in 1938. De wisselbeuk werd voor het eerst op groter schaalniveau toegepast in liefst 753 gestandaardiseerde portieketagewoningen tussen de Flakkeesestraat en Amelandseplein. De open bebouwing en de trendbreuk met traditionele stedenbouw paste in elke stedenbouwkundige plan. De strokenbouw, strakke architectuur met platte daken en de winkels als markering van de hoeken van de straat gaven een doorkijkje naar wat in de wederopbouw een gebruikelijk straatbeeld zou worden.

Na het bombardement van Rotterdam, en de dringende woningvraag die daaruit voortkwam, ging de gemeente verder met het concept dat snel en goedkoop uitgerold kon worden De overige blokken werden ontworpen door andere architecten deze hadden minder radicaal gevelbeeld maar ook de dakvorm en typologie was anders dan het ontwerp Van den Broek. De uitvoering van strokenbebouwing begon in de oorlogsjaren en duurde tot 1947 vanwege materiaalschaarste.

Door de bevolkingsgroei in Carnisse werden ook de benodigde voorzieningen toegevoegd.

Er kwamen nieuwe kerken, scholen bij.

42

Bij de punt van Carnisse werd pas eind jaren veertig en begin jaren vijftig gebouwd. Aan de noordelijke gevelwanden werden winkels gerealiseerd, in aansluiting met de winkellint aan de Katendrechtse Lagedijk en de Pleinweg. Bij de Noordwand van de Pleinweg werd ook een bioscoop opgenomen, dit was de enige bioscoop op Zuid.

Na het realiseren van woningen in de punt was de wijk eind jaren veertig en jaren vijftig volgebouwd. In de jaren daarna werden het uitbreidingsplan Linker Maasoever voor de omgeving Dorpsweg herzien. Een onderdeel daarvan was het doortrekken van de groene as van de Lepelaarsingel tot aan de Katendrechte Lagedijk. Het water van de Singel werd pas doorgetrokken in de jaren 2000.

(Cultuurhistorisch verkenning Carnisse, 2018)

Figuur 13. Fotografisch document Wolphaertsbocht vanaf de Pleinweg (SAR, 1952)

Conclusie

In â&#x20AC;&#x2DC;Oud Carnisseâ&#x20AC;&#x2122; werden de eerste woningen gerealiseerd door particuliere bouwondernemers omdat er dringende behoefte was aan woningen voor de nieuwe havenarbeiders.

In 1901 werd door de gemeente gronden gekocht langs de dijk. Waarmee het particuliere stratenplan opgenomen kon worden in de grotere planontwikkelingen van Rotterdam Zuid. Door de aanleg van de Maastunnel werd de accent op het westelijke deel van Zuid groter en werd er flink gebouwd.

Ook na het bombardement van Rotterdam werd er volop gebouwd in Carnisse om te kunnen voorzien in woningen, omdat er sprake was van woningnood. De woningen moesten snel en goedkoop geproduceerd kunnen worden. De oplossing hiervoor was onder anderen strokenbouw van de architect Van den Broek.

Uit de analyses blijkt dat de woningen in Carnisse gebouwd zijn met als doel: voorzien van woonruimte voor havenarbeiders, voor Rotterdammers na het bombardement.

De behoefte van wonen was toen een onderdak hebben. Ook was er toen nog volop werkgelegenheid. Tevens is de woonbehoeftes veranderd en is men op zoek naar andere behoeftes zoals, grotere woonruimtes, prettige woonomgeving en goede verbinding ook met werk en school.

Ook is er nu opnieuw een enorme woningbehoeften.

43

44

[4] Analyses

In dit hoofdstuk wordt de wijk Carnisse geanalyseerd. Hierbij wordt gekeken naar de drie aspecten van de leefbaarheid: Fysieke, sociaaleconomische en veiligheidsaspect. Dit wordt gedaan om te kunnen achterhalen, welke problemen voorkomen in de drie aspecten en waar eventueel verbeterslag gemaakt kan worden om de leefbaarheid van de wijk te kunnen vergroten.

45

Huidige situatie 4.1 Analyse huidige situatie De wijk ligt centraal in Rotterdam Zuid en wordt begrensd door het Hart van Zuid en dat volop in ontwikkeling is. De wijk bestaat uit verzameling van verschillende buurten en karakters. De punt, Vogelbuurt, Oud Carnisse en Eilandenbuurt.

Echter ontbreekt de samenhang om een stempel op de identiteit en het imago te zetten.

Momenteel staan er in de wijk ca. 6.000 woningen en telt de wijk ongeveer 11.000 bewoners. De woningvoorraad bestaat 80 procent uit portieketagewoning. Ongeveer 70 procent van de huishoudens bestaat uit 1- en 2-persoonshuishoudens en 25 procent uit gezinnen. De woningen zijn grotendeels in particulier eigendom maar worden (door financiĂŤle redenen) niet altijd goed onderhouden.

Het probleem in Carnisse is dat de woningen klein en gestapeld zijn zonder lift. De woningvoorraad is eenzijdig en de woningen hebben gemiddeld een lage WOZwaarde. Dit zorgt ervoor dat mensen die de keuzemogelijkheid hebben de wijk verlaten.

Ook de ouderen hebben een aangepaste woning nodig. Meer dan de helft van de bewoners wonen korter dan 4 jaar in de wijk waarmee ook de sociale binding met de wijk ontbreekt. (Programmabureau NPRZ, 2013)

46

Carnisse in cijfers

Aantal inwoners Aantal huishoudens Aantal woningen Aantal werkzame personen

Leeftijdsklasse

tot 15 jaar 15 t/m 65 jaar 65 + jaar

Carnisse

Rotterdam

11.295 6.103 5.961 1.607

634.262 317.512 296.956 365.531

17% 75% 8%

16% 69% 15%

35% 25% 40%

50% 12% 38%

52% 17% 16%

47% 21% 19%

Etniciteit

Autochtonen Westers Allochtonen Niet-westers allochtoon

Huishoudentypes Eenpersoons huishoudens Paar zonder kind Paar met kind

Inkomen

Huishoudeninkomen laag 61% Huishoudeninkomen midden 33% Huishoudeninkomen hoog 6%

51% 33% 16%

(Gemeente Rotterdam, 2018)

47

4.2 De Buurt Op de kaart wordt de buurten van Carnisse weergegegeven.

De Punt De punt van Carnisse ligt ingesloten tussen de hoofstructuren die de wijk begrenzen. Het valt op dat de winkels aan de randen van de punt zijn gevestigd. In het midden van de punt is een aantal garages gevestigd. Dit is tegenover de ingang van de basisschool Cosmicus.

Vogelbuurt Na het bombardement werd de Vogelbuurt volgebouwd volgens het stedenbouwkundig plan van Witteveen en het strokenbouw ontwerp van J.H. van de Broek, om te kunnen voorzien in woningen om de woningnood te kunnen ledigen. De monotone bebouwing (strokenplan) bepaalt het karakter van de Vogelbuurt.

Oud Carnisse Oud Carnisse is het oudste deel van Carnisse, waarvan de woningen zijn gebouwd tussen 1900 en 1930. Enkele woningen hebben een karakteristieke uitstraling. Deze vormen als ware de parels van de wijk. Het valt wel op dat deze woningen onderhoud nodig hebben.

Eilandenbuurt In de Eilandenbuurt zie je dat de stroken bebouwing 45 graden is gekanteld. Dit deel van de wijk is gebouwd in de jaren 1900-1930. Ook in dit deel kun je karakteristieke gebouwen tegen komen.

48

Figuur 14. Buurten Carnisse (Boyuk,M .2019)

Figuur 15. Straatnamen Carnisse (Boyuk,M .2019)

49

50

Figuur 16. Vogelbuurt (Gemeente Rotterdam, 2013)

51

52

Fysieke aspect Bij deze aspect wordt analyse gedaan naar de bebouwing, voorzieningen, recreatie & groen, bereikbaarheiden en functies. Per indicator wordt gekeken naar de problemen en de mogelijkheden om de leefbaarheid van de wijk te kunnen verbeteren. Dit wordt vervolgens meegenomen naar de visie.

53

Figuur 17. Kaart functies (Boyuk,M .2019)

Wonen

Religie

Detailhandel

Bedrijven

Horeca

Onduidelijke functie

Zorg

Sport

Onderwijs

Dubbele functie (wonen boven) Multifunctioneel Monofunctioneel

4.3.0 Functies Op de kaart hierboven worden de functies van de wijk weergegeven.

Er kan gekeken worden of er meer menging van wonen, werken en maatschappelijke voorzieningen gerealisseerd kunnen worden.

Het valt op dat veel detailhandel voor komt aan de randen van de wijk. Deze winkels bevinden zich in de plint van de woningen.

Het noordelijke deel van Carnisse is multifunctioneel en het zuidelijke deel daarintegen is monofunctioneelwonen. De detailhandel die voorkomt is voornamelijk kleinschalig en bestaat grotendeels uit dagelijks voorzieningen.

Volgens Jane Jacobs is het opknippen van functies (wonen in flats in het groen, winkelen in winkelcentra en werken op bedrijventerreinen) de dood van grote steden.

Ook is een groot aantal functie te vinden in de direct nabijgelegen Zuidplein.

54

Richtlijnen voor voorzieningen - buurtvoorzieningen koppelen aan openbare ruimte; - ruimte creĂŤren voor toekomstige en of veranderde wensen.

(Prettige plekken , 2016, p. 90)

Figuur 18. Bouwjaar (Boyuk,M .2019 informatie van Code Waag, 2019)

4.3.1 Bouwjaar Deze kaart laat zien dat de bouwprojecten in Carnisse zijn begonnen in Oud Carnisse. Particulieren eigenaren hebben gronden gekocht en huizen laten bouwen en deze verhuurd aan de arbeiders. De woningen in Carnisse zijn voor en na de wereldoorlog gebouwd, er was toen sprake van woningnood. De architect Van den Broek was op zoek naar een oplossing voor snel en goedkoop bouwen van woningen om de arbeiders te kunnen voorzien van een huis. De strokenbebouwing was een ideaal plan omdat het relatief goedkoop was en paste in elk stedenbouwkundig plan. Dit plan paste in de gedacht van de functionele stad en het nieuwe bouwen (licht, lucht en ruimte).

1850

1975 - 1985

1900 - 1930

1985 - 1995

1930 - 1945

1995 - 2005

1945 - 1960

2005

1960 - 1975

Dit plan heeft ook het karakter van Carnisse bepaald. De woningen zijn in een periode gebouwd toen er een dringende vraag was naar huisvesting. (Cultuurhistorisch verkenning Carnisse, 2018) Dit is inmiddels verandert en mensen hebben niet meer de zelfde behoefte als in de oorlogsjaren. De woningen zijn nu klein, gestapeld en zonder lift en voldoen niet aan de wensen van de bewoners van deze tijd

55

Figuur 19. Kaart beelbepalende panden (Boyuk,M .2019)

Kleinschalige woningen Strokenbouw platte daken Strokenbouw met kap Blikvangers

4.3.2 Beelbepalende panden Op de kaart worden beeldbepalende panden weergegeven.

Deze panden hebben een karakteristieke uitstraling en bieden kansen voor younproffesionals.

Typisch Carnisse De Oude Carnisse, deze woningen zijn gebouwd rond jaren 1914. Kleinschalige bouwprojecten, woningen, woon- winkelwoningen, pakhuizen, stallen. De stratendwand is gevormd door aaneenschakeling van gebouwen.

Deze woningen zijn te herkennen aan de kleine hoogteverschillen, detaillering en materiaalgebruik.

56

Verschillende soorten strokenbouw De strokenbouw vormt de identiteit van Carnisse. Er zijn in het gebied twee soorten strokenbouw: met platte daken in Eilandenbuurt en met dakkap in Vogelbuurt. Dit zijn portieketagewoningen van drie tot vijf bouwlagen gebouwd met â&#x20AC;&#x2DC;moderneâ&#x20AC;&#x2DC; (toen der tijd) bouwtechnieken.

Blikvangers langs hoofdwegen De bijzondere voorzieningen zijn gerealiseerd aan de hoofdwegen en randen en dienen als architectonische blikvangers o.a: kerk RK Parochie HH. Michael en Clemens, Adventkerk, school Kameleon.

Figuur 20. Kaart entree en zichtlijnen (Boyuk,M .2019)

Zichtlijnen Entree’s met de auto

4.3.3 Entree’s en zichtlijnen Op deze kaart worden de entrees en zichtlijnen weergegeven. Het gaan hier om de entree’s tot dewijk die toegankelijk zijn met de auto.

De verbinding naar het Zuiderpark kan verbeterd worden.

De kaart laat zien dat Carnisse met de auto het meest toegankelijk is vanaf de Dorpsweg .

Zichtlijnen Het stedenbouwkundig raamwerk is gevormd door de polderroutes van vroeger. De zichtlijnen zijn gericht naar het Zuiderpark, maar deze zichtlijnen worden op aantal plekken onderbroken door de bebouwing aan de zuide kant (Carnissesingel).

57

4.

3.

5.

2.

1.

Figuur 21. Kaart entree en zichtlijnen (Boyuk,M .2019)

4.3.4 Barrières De hoofdwegen aan de randen van Carnisse vormen een barrière. De hoofdweg bij de Dorpsweg vormt een barrière tussen de wijk Carnisse en Oud Charlois. De Pleinweg vormt een barrière tussen Carnisse en Tarwewijk.

Ondanks dat de wijken dichtbij elkaar liggen, is de oversteekbaarheid niet goed. De verbinding tussen wijken hebben een verbetering nodig.

58

Geen directe doorgang Moeilijk oversteekbaar

1. Dorpsweg Figuur 22 Dorpsweg(Google, sd)

2. Roodborststraat Figuur 23. Roodborststraat (Google, sd)

4. Ebenhaezerstraat (Pleinweg) Figuur 25. Ebenhaezerstraat (Google, sd)

3. Stermstraat

Figuur 24.Stermstraat (Google, sd)

5. Pleinweg

Figuur 26. Pleinweg (Google, sd)

59

Figuur 27. Kaart parkeerplaatsen in Carnisse (Boyuk,M .2019)

Langsparkeren Haaksparkeren

4.3.5 Parkeren De kaart hierboven geeft de parkeerplekken in de wijk Carnisse weer.

Doordat mensen meer gaan lopen, zullen mensen sneller in contact komen. (Prettige Plekken, 2016, p. 75, 93)

In elke straat van Carnisse is er ruimte voor parkeerplaatsen. Door in de smalle straten te parkeren blijft er weinig loopruimte over voor de voetgangers. Ook is het niet altijd toegankelijk voor iemand met een beperking. Dit is vooral te zien in de Vogelbuurt. (Zie foto x.) Hier wordt aan weerzijde van de straat geparkeerd; eenmaal langs en eenmaal dwars parkeren.

Als het auto gebruik beperkt wordt en de auto verdwijnt uit het straatbeeld, kan de ruimte teruggegeven worden aan de voetgangers. Als er weinig autoverkeer is in de wijk, kunnen de kinderen ook onbelemmerd op straat spelen en is het openbare ruimte beschikbaar voor andere soort activiteiten.

60

Figuur 28. Vogelbuurt, Carnisse (M. Boyuk 2019)

61

Figuur 29. Kaart groen-en blauwstructuren (Boyuk,M .2019)

Park/Plein Zuiderpark Kans voor vergroenen havenbekkens Singels Drooglint

4.3.6 Groen & Blauw Op de kaart worden de parken en singels weergegeven.

Carnisse

De Lepelaarsingel en het Amelandseplein zijnbinnen de wijk het enige aanwezige groen waar men kan verblijven.

De singel voegt kwaliteit toe aan de wijk en is de plek waar de buurtbewoners elkaar kunnen ontmoeten, kinderen kunnen spelen.

Een andere speelplek in Carnisse is het Amelandseplein en de speeltuin aan de Carnissedreef. Er is niet in elk buurt even veel ruimte voor ontmoeting en speelplaats voor kinderen.

62

Zuiderpark Figuur 30. Verbinding Zuiderpark (Boyuk,M .2019)

Ook is de relatie met Zuiderpark niet over heel sterk.

Figuur 31. Kaart groen (Boyuk,M .2019)

Daarnaast biedt de nabijheid van het Zuiderpark kansen voor het verbeteren van de leefbaarheid van de wijk. Het is hierdoor belangrijk dat er een betere verbindingen worden gemaakt tussen Carnisse en het Zuiderpark.

Mensen uit buurten met toegankelijk groen blijken meer gehecht te zijn aan het groen in hun buurt en voelen zich hierdoor psychisch gezonder dan wijken waar evenveel of minder groen is. (Maas & Kyra , 2016, p. 108) Jongeren tussen twaalf en zeventien bewegen meer dan hun leeftijdsgenoten wanneer ze in een groene omgeving wonen. (J. Maas, 2008) Ook draagt het toevoegen van groen bij aan de sociale cohesie. Parkjes, plantsoenen, buurt- en volkstuinen dienen

als ontmoetingsplekken. Ook blijkt het dat woningen die in een groene wijk liggen duurder zijn dan vergelijkbare woningen zonder groen.

Kortom het is belangrijk om meer groen toe te voegen in de wijk en goede verbindingen te maken met groen in de nabijheid. Toevoegen van groen heeft zowel maatschappelijke waarde als economische waarde.

Groen draagt bij aan: - betere gezondheid en een hoger welzijn; - verkoelen van de wijk; - verminderen van de kans op wateroverlast; - sociale cohesie; - aantrekken van bedrijven (vestigingsklimaat); - biodiversiteit; - vergroten van de waarde van huizen en kantoren.

63

Figuur 32. OV netwerk Rotterdam naar Carnisse (Boyuk,M .2019)

64

65

Carnisselaan

Carnisselaan

Dijkzigt =

2 min

11 min

21 min

2

1 min

Carnisselaan

21 min

3 min

21 min

4 min

=

M

22 min 21 min

3 min

Erasmus universiteit

6 min

44

32 min

5 min

Erasmus universiteit C

7

=

M

42 min

6 min

=

Carnisselaan

75

23 min

Blaak

E D

= 5 min

30 min

9 min

C

1 min

=

Carnisselaan

Blaak

Carnisselaan

2 min

Blaak

M

M

44

27 min

6 min

29 min

2 min

44

10 min

=

E D

Carnisselaan

2 min

Beurs

Carnisselaan

Rotterdam Centraal =

25 min

15 min

M

18 min

44

2 min

36 min

E D

= 9 min

5 min

Carnisselaan

Beurs

44

=

M

15 min

2 min

Carnisselaan

2 min

Dijkzigt

E D

44

2 min

10 min

8 min

44 min

6 min

Figuur 33. Schema reistijden (Boyuk,M .2019)

4.3.7 Bereikbaarheid Middels bovenstaand schema wordt aangegeven hoe de bereikbaarheid vanuit Carnisse is naar belangrijke bestemmingen. Het schema laat ook zien hoe vaak je moet overstappen om een bestemming te kunnen bereiken. Zo is te zien dat voor de bestemming Erasmus universiteit 2 keer en soms wel 3 keer overgestapt moet worden. De reistijd duurt ook meer dan 40 minuten (met spitsuur zal er ook files ontstaan ,waardoor de reistijd langer zullen duren).

Een rit met de bus is vaak langer dan de tram omdat de bus vaker stopt en rijdt op de autoweg. Hierdoor kan de reistijd langer zijn wanneer er files zijn tijdens de spitsuren.

66

De wijk Carnisse wordt ontsloten door bus 70 en 44, 67 en tram 2.

Volgens het onderzoek van CROW blijkt dat mensen 350 meter, ongeveer 5 minuten als maximum beschouwen tot een bushalte.

(Crow, 2016) In de bovenstaand schema, is te zien dat de bus niet overal goed is ontsloten.

Dit is vooral te zien bij ‘’de Punt’’ de afstand om naar een bushalte lopen is vanaf de Punt langer dan 5 minuten, wel is de tramdichtbij. Ook is de afstand tussen de bushaltes op sommige plekken (Amelandseplein- Utenhagestraat) langer dan 350 meter.

Figuur 34. Schema reistijden (Boyuk,M .2019)

67

Bus richting Zuidplein-Pendrecht

Bus (straal 350m)

70

Bus richting Charlois - Keizerswaard

Tram (straal 450m)

44

Bus richting Rotterdam Centraal

Metro (straal 750m) Nieuwe HOV Metrolijn E+D

Uit het onderzoek van Crow blijkt ook dat wanneer de route minder aantrekkelijk is dat mensen de route als langer ervaren(Crow, 2016).

Voor de mensen die in het Zuidelijke deel van de Vogelbuurt wonen is de afstand naar de tramhalte (Kromme zandweg) meer dan 10 minuten. Hierbij moet men ook een drukke verkeersweg over.

Uit de schemaâ&#x20AC;&#x2122;s en kaarten blijkt dat niet elke bestemming even makkelijk te bereiken is. De rit naar sommige bestemmingen duren langer.

De nieuwe HOV tangent die zal lopen van Kralingse zoom, Stadionpark naar Zuidplein en dan richting Erasmus MC en Centraal station biedt kansen voor Carnisse.

De nabijheid van het ov-knooppunt Zuidplein is wel een kans voor het oostelijke deel van Carnisse (Eilandenbuurt). Hier kan men overstappen naar alle openbare vervoermiddelen.

Zuidplein is belangrijk halte voor heel veel buslijnen en metrolijnen D + E. Richtlijnen voor bereikbaarheid: -Voldoende fietsparkeervoorzieningen bij stations en ov-haltes; -Situeer overstappunten dicht mogelijk bij elkaar en op een maximale afstand van 200 m, zodat mensen dit te voet kunnen overbruggen(Prettige Plekken, 2016, p. 141).

67

Conclusie

In dit hoofdstuk is antwoord gegeven op de deelvraag ‘Welke achterstanden kent de wijk op fysieke aspect?’

Carnisse is een stadswijk in Rotterdam Zuid dat voor 80 procent bestaat uit portieketage woning zonder lift. De wijk ligt aan de grens van Hart van Zuid, dat nu volop in ontwikkeling is.

De strokenbouw die veel voorkomt in Carnisse vormt de identiteit van de wijk. Echter zijn deze woningen slecht onderhouden, er is weinig differentiatie.

De voorzieningen in Carnisse zijn niet evenredig verspreid en komen het meest voor in het noordelijke deel van het gebied.

Daarnaast is het Vogelbuurt erg versteend en is er weinig loopruimtes voor voetgangers. Ook is er geen ruimte voor kinderen om er te gaan spelen.

Wel zorgt de Lepelaarsingel voor een groene verbinding in de wijk. Tevens wordt deze wel onderbroken door woningcomplexen aan de Carnissedreef en is de verbinding naar het Zuiderpark minder aantrekkelijk. Terwijl het Zuiderpark aan de grens ligt en kwaliteit kan bieden aan de wijk.

Het gebied is met de auto wel goed bereikbaar vanaf de hoofdwegen. Maar de hoofdwegen aan de randen van Carnisse vormen tevens barrières tussen de wijken, waardoor er geen goede verbindingen zijn naar de omliggende wijken.

Met de nabijheid van de ov-knooppunt (Zuidplein) is elke bestemming goed te bereiken met het openbaar vervoer. Echter is de verbinding tussen Carnisse en Zuidplein niet goed. Deze wordt verbeterd door de doorbraak.

68

Figuur 35. Carnisse (Gemeente Rotterdam, 2013)

69

70

Sociale aspect Bij het sociale aspect wordt gekeken naar de bevolkingssamenstelling en de inkomen, opleidingsniveau van de bevolking. Ook wordt er gekeken naar de sociale interacties tussen de bewoners. De sociale aspect heeft een grote impact op de leefbaarheid van de wijk en daarom wordt er gekeken waar de problemen het grootst is. De conclusie wordt meegenomen naar de visie.

71

4.5 Samenstellingbevolking Een groot deel van Carnisse wordt vertegenwoordigd door de leeftijdsgroep 29-39 en 4054 jaar. Deze leeftijdcategorie zit in een levensfase waarin je een baan hebt en misschien ook zorgt voor je gezin.

Carnisse bestaat uit verschillende subculturen zoals, Surinaams, Turks, Antilianen, Marokkanen. In een diverse wijk kan culturele verschillen ontstaan, maar dit hoeft niet perse negatief te zijn.

â&#x20AC;&#x2DC;Juist door confrontatie met andere opinies ontwikkelen we een eigen idee. Oordelen is niet simpelweg het toepassen van overgeleverde normen.

Het is iets wat is gebaseerd op de bewustwording van de eigen normen en keuze om die te volgen of juist aan te passen (â&#x20AC;&#x2DC;Arnold Reijendrop, Maarten Hajer, 2001)

72

Geslacht

Carnisse

Man Vrouw

Leeftijd 0-3 jaar 4-11 jaar 12-17 jaar 18-26 jaar 27-39 jaar 40-54 jaar 55-64 jaar 65+ jaar

Rotterdam

641 983 561 1.851 3.329 2.439 915 918

29.411 55.202 38.446 90.125 1.33.331 124.857 74.473 98.528

3.732 1.045 683 722 547 262 1.279 2.882 485

312.334 25.609 25.475 47.760 44.931 15.466 62.169 53.340 30.289

Etniciteit

Geen (NL) Suriname Antillen Turkije Marokko Kaapverdie Overige niet westers Ov. Europese Unie Overig westers

Opleidingsniveau Laag Midden hoog Hoog

37% 49% 14%

34% 39% 27%

4.5.1 Inkomensverhouding Meer dan de helft (60 procent) van de bewoners van Carnisse heeft een laag inkomen. (Feitenkaart Opleidingsniveau op gebieds-en buurtniveau 2017, 2017). Het percentage niet werkenden/werkzoekending is wel relatief laag.

4.5.2 Opleidingsniveau De opleidingsniveau in Carnisse is ook laag.

Ongeveer 37 procent van de bewoners is laagopgeleid en 49 procent midden hoogopgeleid. Een klein percentage (14 procent) hoogopgeleiden (hbo, WO) woont in Carnisse (Feitenkaart Opleidingsniveau op gebieds-en buurtniveau 2017, 2017).

4.5.3 Sociale interactie Volgens de gegevens van de buurtmonitor in Rotterdam, blijkt dat 17 procent van de bewoners van Charlois niet (helemaal) gelukkig te zijn. Ongeveer 19 t/m 64 jaar heeft minimaal 1 langdurige ziekte of aandoening. Uit onderzoek van ‘Een groene gezonde omgeving’ blijkt dat mensen zich gezonder voelen in een groene omgeving. Een groene omgeving hertelt stress en aandacht en vermoeidheid. Uit het onderzoek van Gezondheidsraad en de Raad voor ruimtelijk, Milieu- en Natuuronderzoek (RMNO, 2004)blijkt dat uitzicht op groen en verblijven in de natuur een positieve invloed hebben op concentratie, zelfdiscipline en fysiologische stress.

Er is ook sprake van ernstige eenzaamheid ongeveer 47 procent van de bewoners van Charlois voelt zich eenzaam. Bij de kinderen valt op dat 7 procent lid is van een vereniging.

Een groene omgeving bevordert ook de sociale contacten. Gemeenschappelijke tuinen en parken zijn plekken waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. Wanneer mensen regelmatig in hun vrijetijd elkaar ontmoeten is er sprake van contacten. Deze contacten kan de eenzaamheid doorbreken want eenzaamheid kan gevolgen hebben voor de gezondheid. Mensen die weinig sociale contacten en steun ervaren, leven minder lang en zijn ongezonder.

De redenen dat mensen gaan wonen in Carnisse zijn de lage woningprijzen redelijk is en de centrale ligging. Het gebied kenmerkt zich als doorstartgebied, waaruit men weer kunt vertrekken wanneer men meer verdient.

Het proble em in Carnisse is dat er sprake is van veel mutaties, waardoor de binding met de wijk slecht is. Hierdoor voelen de bewoners zich minder thuis, waardoor ze ook sneller verhuizen. (Rotterdam G. , Integraal Wijkactieprogramma Carnisse, 2010) Dit verhuisgedrag heeft invloed op de sociale cohesie van de wijk. Dit zorgt ervoor dat men geen bindig heeft met de wijk. De wijk kent ook andere problemen zoals, laag geletterdheid, schooluitval en lage inkomen.

Om balans te kunnen vinden in de leefbaarheid is het van belang om de sociale stijgers te behouden en de hoogopgeleiden aan te trekken. Hiervoor moet er ingespeeld worden op de wensen van deze groepen ook wel ‘sterke schouders genoemd’. (Binding met Rotterdam, 2016).

Dit kan gedaan worden onder anderen door 73

Gele leefstijl

28,2%

Groene leefstijl 27,5% Figuur 36. Leefstijlen (Boyuk,M .2019)

Rode leefstijl

19,7%

Blauwe leefstijl 24,7% (Gemeente Rotterdam, 2018)

4.5.4 Leefstijlen in Carnisse Op deze kaart wordt de spreiding van de vier leefstijlen weergegeven.

Een groot deel van de wijk wordt vertegenwoordigd door de gele leefstijl. Deze groep hecht waarde aan goede, gezellige en sociale contacten in de buurt. Ze zijn open en voelen zich betrokken bij anderen en helpen graag andere mensen. Mensen met een gele leefstijl zetten zich graag in voor de wijk.

De tweede groep die vertegenwoordigd is in Carnisse is de groene leefstijl. Deze groep houdt van rust en heeft vaak intensieve contacten in kleine kring van familie, vrienden en/of buren. Deze groep houdt ervan om dingen te gaan doen met mensen die ze 74

kennen. Prettig leven, zekerheid gericht op kleine kring vrienden en familie.

Ook de rode leefstijlen is terug te vinden in Carnisse Deze groep woont graag in een wijk met mensen van verschillende achtergronden.

En bemoeit zich relatief weinig met elkaar , ze houden van vrijheid en zijn erg onafhankelijk.

De blauwe leefstijl die het minst vertegenwoordigd is in de wijk Carnisse vindt rust, netheid en veiligheid belangrijk. Ze hebben niet zo graag behoefte om dingen met andere mensen te gaan doen en doen graag alles zelf en hechten aan status. Deze groep is terug te vinden in de wat â&#x20AC;&#x2DC;duurdereâ&#x20AC;&#x2122; randen.

(Huurdersvereniging IJsselmonde, 2012)

4.5.5 Gezondheid Ook op het gebied van gezondheid scoort Carnisse enorm laag. Meer dan de helft (53 procent) heeft te maken met overgewicht.

Waarvan 42 procent obesitas heeft. Een groene omgeving nodigt uit tot beweging en daarmee verbetert het de gezondheid van de mens. Ook is een groene omgeving aantrekkelijk om in te wandelen, fietsen en andere activiteiten. Niet voldoende bewegen kan leiden tot gezondheidsproblemen zoals, diabetes II, cariĂŤs, gewrichtsaandoeningen, hart-en vaatziekten, beroerte en verschillende soorten kanker. Volgens de Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen moet iedereen 5 dagen in de week minstens een half uur matig intensief bewegen om gezond te blijven. Een groene omgeving kan hiervoor een stimulans zijn.

75

Tabel 1: Sociale index (Gemeente Rotterdam, 2018)

Tabel 2: Binding subjectief (Gemeente Rotterdam, 2018)

Tabel 3: Binding objectief (Gemeente Rotterdam, 2018)

Tabel 4: Niet- schoolgaande jongeren zonder startkwalificatie (18 t/m 22 jaar) (Gemeente Rotterdam, 2018)

Tabel 4: Bewoners 23 t/m 64 jaar zonder startkwalificatie (Gemeente Rotterdam, 2018)

Figuur 37. Sociale index (Wijkprofiel Rotterdam, 2018)

<130 ver boven gemiddelde Rotterdam 110-129 boven gemiddelde van Rotterdam 90-109 Rond gemiddelde van Rotterdam 70-89 Onder gemiddelde van Rotterdam <69 Ver onder gemiddelde van Rotterdam

76

Conclusie

In dit hoofdstuk is antwoord gegeven op de deelvraag ‘Welke achterstanden kent de wijk op sociaal economische aspect?’’

Carnisse is een super diverse wijk, waar mensen met verschillende achtergronden over de hele wereld wonen. Er kan in een multiculturele samenleving botsingen ontstaan van cultuurverschillen. Maar er zijn ook positieve kanten van multiculturele samenleving. Zo kan een bewoner met een etnische achtergrond zijn/haar ervaringen delen. Er gaat een wereld open, men leert nieuwe talen, nieuwe mode, muziek en kan genieten van elkaars kookkunst.

De diversiteit van de bewoners kan gezien worden als een verrijking, maar de wijk kent ook een aantal problemen. Meer dan de helft van de bewoners van Carnisse heeft een lage inkomen en ongeveer de helft van de bewoners hebben geen startkwalificatie. Ook is de opleidingsniveau laag in Carnisse. Het aandeel hoogopgeleiden is maar 14 procent.

De bewoners die de keuze mogelijkheid hebben en hun gezin willen uitbreiden vertrekken uit de wijk. Het gevolg hiervan is dat de bewoners geen binding hebben met de wijk, waardoor ook geen sociale cohesie ontstaat.

Om de sociale cohesie te kunnen bevorderen is het van belang dat mensen de wijk niet zien als doorgroei wijk maar meer een wijk waar ze in kunnen investeren. Hiervoor moet er ruimte geboden worden aan mensen met midden- en hogere inkomen.

Ook op het gebied van gezondheid heeft Carnisse veel in te halen. Door de wijk groen in te richten en ruimte te bieden voor sport kunnen de bewoners gestimuleerd worden om meer te gaan bewegen.

77

78

Figuur 38. Carnisse (M.Boyuk, 2019)

79

80

Veiligheidsaspect Bij dit aspect wordt gekeken naar de knelpunten op het gebied van veiligheid, om deze te kunnen verbeteren en een leefbare wijk te kunnen creĂŤren.

81

Buurten met veel problemen Buurten met problemen Buurten met weinig problemen Buurten met geen problemen Afbeelding 39. Buurtsignalering Carnisse (Boyuk, M 2019)

4.6.0 Overlast De kaart hierboven geeft weer op welke plekken negatieve ontwikkelingen zijn gesignaleerd. De kaart laat zien dat de negatieve ontwikkelingen vooral voorkomen aan de randen van de wijk. Er zijn weinig plekken met weinig problemen en met geen problemen.

4.6.1 Criminaliteit De kaart hiernaast geeft weer waar meldingen van geweld hebben plaatsgevonden. De geweldsmeldingen komen voor bij aantal gebouwen aan de Pleinweg.

82

Geweld meldingen Afbeelding 40. Geweldmeldingen Carnisse (Boyuk, M 2019).

Tabel 1: Veiligheindsindex (Gemeente Rotterdam, 2018)

Tabel 2: Veiligheindsbeleving (Gemeente Rotterdam, 2018)

Figuur 41. Veiligheids index (Wijkprofiel Rotterdam, 2018)

4.6.2 Blackspots De verkeersonveilige situaties ook wel Blackspost genoemd komen voor bij het kruispunt van Wolphaertsbocht en bij de Roerdomplaan.

<130 ver boven gemiddelde Rotterdam 110-129 boven gemiddelde van Rotterdam 90-109 Rond gemiddelde van Rotterdam 70-89 Onder gemiddelde van Rotterdam

Veiligheid is in veel gevallen en sociale aspect is. Het gaat hier vaker om de veiligheidsgevoel (subjectief) dan terugdringen van de criminaliteit (objectief).

<69 Ver onder gemiddelde van Rotterdam

Veiligheid van de openbare ruimte betekent balans tussen gemeenschappelijke belangen en individuele belangen als vrijheid versus controle.

Voorwaarden voor sociaal veilige omgeving - zoveel mogelijk ‘sociaal ogen’ in en op de openbare ruimte; - goede verlichting (s’avonds en s’nachts) - Het is duidelijk wat voor functie een plek heeft en voor wie het bedoeld is.

- Logisch ontwerpen omgeving, zodat gebruiker makkelijk zijn weg kan vinden.

- goed onderhouden openbare ruimte (Prettige Plekken, 2016, p. 108), 2016, p. 25)

Blackspots Figuur 42. Geweldmeldingen Carnisse (Boyuk, M 2019).

83

Conclusie .

In dit hoofdstuk is antwoord gegeven op de deelvraag â&#x20AC;&#x2DC;Welke achterstanden kent de wijk op veiligheidsaspect?â&#x20AC;&#x2122; De meeste problemen worden aan de randen van de wijk gesignaleerd. Dit zou betekenen dat er op die plekken betere veiligheidsmaatregelen genomen moet worden.

Het verhuisgedrag van de bewoners zorgt voor anonimiteit in de buurt. Door ervoor te zorgen dat de bewoners niet de wijk gaan verlaten, kan bij gedragen worden aan een grotere sociale cohesie.

Op twee plekken worden blackspots gesignaleerd. Door de snelheidsnormen te verlagen kan de veiligheid op deze twee punten verbeterd worden.

84

85

Interview Jongerenchoack Dock Op 2 mei 2019 is met Patrick en Miranda Hewitt, beiden jongerencoach bij Dock een interview afgenomen. Jongerenchoach begeleid jongeren in het gebied van Charlois. Jongeren die steun nodig hebben kunnen dat vinden bij de jongerenchoach.

Ondersteuning varieert van hulp bij schulden, vinden van een huis of begeleiding krijgen bij zorg.

Om in aanmerking te komen voor begeleiding kunnen de jongeren zich aanmelden bij de Dock, in het huis van Carnisse. Ook verzorgt de jongerencoach trainingen zoals, manager money, solliciteren, werken aan een baan en helpen bij het vinden van een opleiding. Ook biedt de jongerencoach voorlichtingen op scholen.

Om in contact te kunnen komen met de buurtbewoners is het ‘Thuis op Straat’ opgericht. Dit zijn mensen die in de wijk rondlopen en contacten op straat leggen en activiteiten organiseren.

De vestiging van Dock (Huis van Carnisse) is nu nog verstopt maar de bezoekers die eenmaal zijn geweest weten ‘het Huis van Carnisse’ wel te vinden zegt de Miranda Hewitt. Ook geeft ze aan dat ze graag centraal zouden willen liggen, liefst aan de Amelandseplein zodat zij ook activiteiten in het park kunnen organiseren.

86

Jongerenchoach Dock Figuur 43. Foto Medewerkers van Dock (Boyuk, M 2019).

Wijkmanager De heer Majeard is de wijkmanager van Carnisse. Een wijkmanager is een schakel tussen de gemeente, de wijk en verschillende organisaties. De wijkmanager is op de hoogte van de problemen die zich afspelen in de wijk en grijpt in waar dat nodig is. Hij praat met de bewoners van de wijk en voelt wat de behoeftes zijn van de wijk.

Volgens Majeard is het parkeerdruk een probleem in Carnisse voornamelijk bij de Vogelbuurt. In de Vogelbuurt kan er nog gratis geparkeerd worden waardoor de parkeerdruk enorm hoog is in deze buurt, ook door de aanwezige instellingen zoals de moskee, apotheek en de basisschool Kameleon.

Een ander probleem is dat de woningen in Carnisse klein zijn en dat de bewoners geen wooncariere kunnen maken in de wijk.

Dit zorgt ervoor dat mensen die de mogelijkheid hebben om te verhuizen de wijk doorgaans snel verlaten.

Ook is er in Carnisse weinig plekken waar mensen elkaar kunnen treffen volgens de wijkmanager. Er zijn weinig activiteiten op straat wat resulteert in een negatieve invloed op de binding met de wijk.

Burgerinitiatief in Carnisse, vergeleken met Tarwewijk is enorm laag, men wil weinig doen voor de wijk. Dit komt mede doordat mensen andere problemen aan hun hoofd hebben zoals, lage inkomens, gezondheidsproblemen etc. Een kwestie in Carnisse is dat de aanwezige instellingen activiteiten moeten organiseren (wat nu al gebeurt) en elkaar moeten versterken.

Wijkmanager Carnisse Figuur 44. Foto Wijkmanager Boyuk, M 2019).

Het valt wel op dat er in Carnisse ongelijke deling is van ontmoetingsplekken. In de Vogelbuurt is de Lepelaarsingel de enige plek waar men elkaar kan ontmoeten. In andere buurten in de wijk zijn er degelijk wel ruimte om elkaar te treffen, ook is er ruimte om te spelen. Het schoolplein van de Kameleon is sinds vorig jaar ook openbaar toegankelijk, zodat kinderen toch de ruimte krijgen om ergens te kunnen spelen in de Vogelbuurt.

De buitenruimte in Carnisse is niet meer van deze tijd.

Het Huis van Carnisse, waar het gesprek heeft plaatsgevonden, is nu nog verstopt en niet even makkelijk voor iedereen in de wijk te vinden om even een kopje koffie te doen na werktijd.

Tevens biedt de aanwezigheid van het winkelcentrum Zuidplein en het Zuiderpark kansen voor het gebied. De nabijheid van het park voelt nu nog ver, omdat de route naar het park onaantrekkelijk is, dit heeft een verbetering nodig.

87

4.7 SWOT analyse

S W O T • • • • •

Nabijheid OV Knooppunt Nabijheid Zuidplein Nabijheid Zuiderpark Nabijheid Maastunnel en Katendrecht Karakteristieke panden

• • • •

• • •

• • •

Te monotone woningen Te kleine woningen Veel mensen met lage inkomen Mensen met veel problemen zoals geen startkwalificatie, geen beheersing van de taal Weinig ontmoetingsplekken (vooral in de Vogelbuurt) Te veel parkeerplaatsen in elke straat (auto is dominant) Geen verbinding met omliggende kansen zoals Zuiderpark, Katendrecht Slecht onderhouden wijken Slechte imago Slechte verbinding met omliggende wijken

• • • •

• • • • •

•

• • •

88

Verbeteren van verbinding naar OV knooppunt ,Zuidplein Duidelijke verbinding met Zuiderpark Aantrekken van verschillende ‘‘sterke schouders’’ Kansen voor aanpak van karakteristieke panden waarmee ook het imago van de wijk verbeterd kan worden.

Aanpakken Oud Carnisse (kluswoningen) Vergroenen, ontmoetingsplekken realiseren Huis van Carnisse zichtbare plek geven Kwaliteit van Amelandseplein gebruiken Meer voorzieningen toevoegen als aantrekkingskracht voor sociale stijgers Behouden van identiteitsdragers van Carnisse (typisch Carnisse gebouwen) Verwijderen van barrières richting Zuiderpark Klimaatadaptatie, toekomstbestendige wijk realiseren Aantrekken van blauwe leefstijl (controle groep)

• •

Achteruitgaan van imago Verloedering van de wijk

4.7.1 Kansenkaart

Kansen voor bebouwing Kansen voor voorzieningen Kansen voor groene verbinding Huis van Carnisse ligt nu verstopt Kansen voor verbinding Afbeelding 45. Kansen kaart(Boyuk, M 2019).

89

Conclusie

Uit de SWOT- analyse zijn drie themaâ&#x20AC;&#x2122;s opgesteld die gebruikt zullen worden voor het vergroten van de leefbaarheid van de wijk Carnisse. De focus binnen het onderzoek zal gelegd worden op het behouden van de sociale stijgers en het aantrekken van de sterke schouders. Daarbij is het van belang dat de huidige bewoners hun voordeel mee kunnen doen. Hiermee gaat de mutatiegraad omlaag en de wijk krijgt meer plekken voor ontmoeting en ook de veiligheid gaat omhoog.

Alvorens op de fysieke doorvertaling van een leefbare Carnisse in te gaan wordt gekeken naar de beoogde doelgroepen die ertoe moeten bijdragen dat Carnisse een wijk wordt die meer in balans is.

90

91

92

[5] Doelgroep

Om de potentiele doelgroep aan te kunnen trekken, zodat zij zich kunnen vestigen in Carnisse, worden de woonbehoeftes van de sociale stijgers en sterke schouders onderzocht.

Door in te spelen op de woonwensen van deze doelgroepen, wordt Carnisse een aantrekkelijke plek. De komst van de sociale stijgers en sterke schouders zal een positieve invloed hebben op de leefbaarheid van de wijk.

93

Sociale stijgers 5. Woonbehoeftes Voor Rotterdam Zuid is het belangrijk dat de groep ‘sociale stijgers’ blijven wonen in hun wijk. Om dit te kunnen realiseren zijn er woningen en woonmilieus nodig die passen bij hun behoeften.

Gezelligheid en saamhorigheid zijn voor sociale stijgers van belang. Deze groep vindt diversiteit in bevolking en de woningvoorraad belangrijk. Hierbij hoort ook een veilige, rustige en groene woonomgeving. De grootste voorkeur van deze groep gaat uit naar het rustige stedelijke woonmilieu. Deze groep is vooral gericht op de sociale context dan op de eigen woon- en leefambities. Dit heeft te maken met dat ze nu al op Zuid wonen en daar wellicht ook zijn opgegroeid.

Een verbetering wordt dan snel ervaren.

Zeker als er nieuwbouwprojecten wordt gerealiseerd in hun wijk, wordt dit snel zichtbaar. Uit het ‘woonwensenonderzoek sociale stijgers Rotterdam Zuid’ blijkt dat meer dan de helft van de sociale stijgers in Rotterdam een voorkeur voor nieuwbouw heeft. Daarentegen vindt de helft van de groep kluswoningen ook prima (dit is meer in Noord). Mogelijk heeft de lage kosten hierbij een rol gespeeld.

De potentiele sociale stijgers kiezen voor de meest dynamische stedelijke omgeving.

Onder deze groep is Feijenoord erg populair, vanwege de nabijheid van de winkels, de bereikbaarheid en de ligging dicht bij het centrum. Startende sociale stijgers geven aan dat ze een voorkeur hebben voor de wijken Bloemhof en

94

Afrikaanderwijk. De gezinnen geven aan dat hun voorkeur ligt bij de wijk Carnisse of Oud – Charlois, vanwege de aanwezigheid van groene omgeving.

De verhuisgeneigdheid van sociale stijgers ontstaat vooral als gevolg van verandering in levensfase: Men zoekt daarom meer ruimte. De meeste blijven in de wijk wonen van wege praktische voordelen. Wanneer de sociale stijgers van Rotterdam Zuid wordt vergeleken met de sociale stijgers van Noord, dan scoort Noord op alle aspecten (woonomgeving, woningen, openbaar groen, veiligheid, voorzieningen, bevolkingssamenstelling, bereikbaarheid) beter. Dit is vooral te zien bij het aspect kwaliteit en de netheid van de woonomgeving en de veiligheid.

De kaart hiernaast weergeeft de mate waarin men de wijk aanbeveelt aan anderen om er te gaan wonen. In de focuswijken van Rotterdam Zuid zijn er relatief veel rode vlekken, dat zijn gebieden waar weinig mensen de wijk aanbevelen aan een ander om erin te gaan wonen.

Tegelijkertijd blijkt uit gesprekken dat de bewoners over het algemeen wel tevreden zijn met hun buurt waarin ze wonen, maar dat de kwaliteit in andere buurten lager is.

Figuur 46. Kaart ‘de wijk aanbevelen aan anderen’ (Sprinco, USP, Gemeente Rotterdam)

De spanning door tegenstrijdigheid van gevoelens of gedachte, waarbij spanning tussen de werkelijke situatie en de eigen kiezen voor die situatie tracht te verminderen door de eigenkeuze ‘goed te praten’. Uit het onderzoek blijkt dat het van groot belang is om de aantrekkingskracht van Zuid voor sociale stijgers duurzaam te verbeteren.

De sociale stijgers hebben een voorkeur voor traditionele architectuur en woonconcepten die uitstralen dat men een deel uitmaakt van de samenleving. Dit kan door te wonen in een hof, voorzieningen te delen, rijtjeswoningen.

De sociale stijgers in Rotterdam Zuid hebben gemiddeld een andere leefstijl dan de sociale stijgers in Noord. In Rotterdam Zuid is het van belang dat er wordt ingezet op de kwaliteiten die door deze groep wordt gewaardeerd.

De vernieuwing met woningbouwprojecten moeten zichtbaar zijn, voorzieningen voor kinderen, afwisseling in architectuur en stedenbouw, groene woonstraten en het realiseren van inclusieve binding in de wijk is essentieel voor de sociale stijgers in Rotterdam Zuid (Sprinco, USP, Gemeente Rotterdam).

Aan de hand ‘‘de woonwensenonderzoek sociale stijgers Rotterdam Zuid’’ (van Sprinco) zijn de volgende kaarten ontworpen. Per kaart wordt de gegevens en de woonwensen van een doelgroep toegelicht.

STARTENDE SOCIALE STIJGERS LEEFTIJD: 23-30 NIVEAU: MBO en hoger STATUS: Alleenstaand of paren WOONBEHOEFTEN

- Groter woning -appartement huur en eengezinswoning koop - Kluswoning is aantrekkelijk - Instapklaar woning - rustige plek -Winkels - Bereikbaarheid -Genoeg parkeergelegenheid Figuur 47.Koffie drinken (Jobsome, sd)

POTENTIELE SOCIALE STIJGERS LEEFTIJD: 18-23 NIVEAU: MBO STATUS: Studenten WOONBEHOEFTEN

-Klein budget - Instapklaar - Nieuwbouw - Klein appartementje met balkon - Veiligheid - Diversiteit - Winkels - OV bereikbaarheid Figuur 48. Studenten (ANP, 2017)

95

GEZINNEN MET EEN HOGER INKOMEN LEEFTIJD: 30+ NIVEAU: MBO en hoger STATUS: Met jonge en/of oude kinderen WOONBEHOEFTEN - Gezinnen met kinderen willen meer ruimte Gezinnen zonder kinderen willen juist kleinere woning - Weinig interesse klusprojecten

- Groen in de omgeving - Grote tuin - Kindervriendelijke en veilige wijk - Parkeergelegenheid in de omgeving - Diversiteit van

PERSONEEL ZORG, ONDERWIJS HULPDIENSTEN DOELGROEPEN: Leraren, zorgpersoneel, personeel hulpdiensten NIVEAU: MBO en hoger STATUS: Met jonge en/of oude kinderen

MBO hoger

WOONBEHOEFTEN - Ruime appartementen (gelijksvloers) - Eengezinswoningen met tuin - Genoeg parkeergelegenheid - Winkels - Voldoende openbaarvervoer Figuur 50.. Ouderen (Wulp, 2018)

Figuur 49. gemende relaties (Ylaysa) Gegevens van sociale stijgers en woonbehoeften (Boyuk, M 2019).

CONTROLE GROEP

NIVEAU: HBO en WO STATUS: Met jonge en/of oude kinderen WOONBEHOEFTEN - Groter wonen eventueel i.v.m. gezinsuitbreiding - Kleiner wonen i.v.m. kind dat uit huis is - Veel groen - Kleine, goed onderhouden parken - Toezicht en veiligheid

Figuur 51. Controle groep (Emerce Tech, 2018)

96

Sterke schouders 5.2 Woonbehoeftes Rotterdam wilt kansrijke groepen dus ‘sterke schouders’ aan zich binden. Deze groep bestaat uit studenten, young professionals, gezinnen met hoogopgeleide ouders en de herontdekkers. Deze groepen dragen bij aan de economische en sociale ontwikkeling van de stad, dit door hun weerbaarheid, hun productiviteit, hun ondernemerschap en hun koopkracht. (Binding met Rotterdam, 2016) Uit het onderzoek ‘De invloed van sterke schouders’ hebben de beleidsdocumenten en de gesprekken met ambtenaren vijf centrale verwachtingen opgeleverd: 1. Aanwezigheid van sterke schouders heeft positieve invloed op de lokale economie (en mogelijk ook op meer banen) door de komst van nieuwe voorzieningen in de wijk; 2. Maatschappelijke betrokkenheid en organisatiekracht van sterke schouders heeft positieve effect voor de buurt en buurtbewoners; 3. Sterke schouders kunnen een rolmodel zijn voor de buurtbewoners; 4. De komst van sterke schouders kan ook zorgen voor indirecte verdringing en kan het thuisgevoel van de huidige bewoners verminderen; 5. De komst van dezer groep kan ook zorgen voor spanning en conflicten.

(De invloed van sterke schouders, 2017) Aan de hand van het raport ‘‘binding met Rotterdam’’ zijn de kaarten op de volgende pagina ontworpen. Op deze kaarten zijn de gegevens en woonbehoeftes van de sterke schouders beschreven.

Figuur 44. gegevens van sterke schouders en woonbehoeften (Boyuk, M 2019).

97

STUDENTEN LEEFTIJD: 18-25 jaar NIVEAU: MBO+ HBO, WO STATUS: Student WOONBEHOEFTEN - betaalbare woningen in een veilige buurt - Genoeg groen en water - evenementen in de wijk (kleinschalig) - Goed en bereikbaar OV.

YOUNG PROFFESIONALS LEEFTIJD: tot 35 jaar NIVEAU: HBO WO opgeleid STATUS: Pas afgestudeerd

WOONBEHOEFTEN - Woning voor fatsoenlijk prijs (stijlvol) -Thuiswerken - Kluswoningen vinden ze aantrekkelijk - Bruisend en gezelligheid - Voldoende eettentjes in de omgeving - Stadspark -Flexibel kunnen werken in tentjes - fietsenstalling - Dichtbij metro of tram/ Fietsen - auto

Figuur 52. Jongeren (Beek)

GEZINNEN (in de stad) LEEFTIJD: 35-55 jaar NIVEAU: HBO en WO STATUS: Sociale dynamiek en gezien

Figuur 53. Young proffesionals (Aicho, 2008)

HERONTDEKKERS LEEFTIJD: 55 plussers STATUS: Sociale dynamiek en gezin

WOONBEHOEFTEN - Groter huis - Dichtbij huis wonen -Sociale controle

WOONBEHOEFTEN - Groter huis - Dichtbij huis wonen -Sociale controle

- Winkels in de buurt - Kinderopvang en scholen in de buurt - Speelplekken - Groen - Buiten verlichting

- Gezondheidsfaciliteiten in de buurt - Boetiekjes (speciale zaken net als in Frankjrijk) - Kunnen ingezet worden voor vrijwilligerswerk

- Fietsen - Goede verhouding met groen en auto - Verbinding met andere steden Figuur 98 54. Gezinnen (Vastgoed, 2016)

Figuur 55. Empty nesters (Stavem, 2017)

Conclusie

In dit hoofdstuk is antwoord gegeven op de deelvraag ‘Wat zijn de behoeften van de sociale stijgers en sterke schouders?’

Door de sociale stijgers te behouden en de sterke schouders aan te trekken zal de leefbaarheid van de wijk vergroot worden omdat, deze groepen positieve bijdragen leveren aan de wijk. Deze groepen dienen als rolmodel voor de huidige bewoners die het minder goed hebben (lage inkomen en laag geletterd). Door te weten wat de woonbehoeftes en wensen zijn van deze groepen kan er een geschikte woonmilieu geschetst worden voor de sociale stijgers en sterk schouders.

Aan de hand van de woonbehoeftes van sociale stijgers en sterke schouders en de werkconferentie ‘De toekomst van de stad’ is de volgende ontwerptool opgesteld om de leefbaarheid van de wijk Carnisse te vergroten.

In de bijlage wordt meer verteld over de werkconferentie (zie bijlage D).

De ontwerptools bestaan uit de volgende thema’s: - Gedifferentieerde woningvoorraad; - Aantrekkelijke woonomgeving; - Voorzieningen en bereikbaarheid.

99

100

[6] Ontwerptools

In dit hoofdstuk wordt de ontwerptool toegelicht. Deze ontwerptool bestaat uit 12 lessen,die dienen als bouwstenen voor het ontwikkelen van een leefbare wijk.

101

Aan de hand van de conclusies van het voorgaande onderzoek is er een maatregelpakket opgesteld. Deze maatregelen worden per aspect behandelt. Hierbij worden de mogelijke aanpak per aspect voorgesteld en de invloed daarvan kort toegelicht.

Deze maatregelpakket dient als opmaak naar een ontwerptool. Deze ontwerptool dient als bouwstenen voor het vergroten van de leefbaarheid van de wijken.

Op de volgende pagina wordt de 12 lessen voor een leefbare wijk behandelt.

102

6.1 Maatregelenpakket

Mogelijke aanpak Fysiek BEBOUWING

RECREATIE & GROEN

BEREIKBAARHEID

BEDRIJVIGHEID & FUNCTIEMENGING

Sociaal- economisch BEVOLKINGSSAMEN STELLING SOCIALE INTERACTIE

Veiligheid VERLOEDERING OVERLAST

Invloed

Beelbepalende panden aanpakken Huidige woningen transformeren Nieuwbouw

Behouden van sociale stijgers, nieuwe groepen aantrekken (sterkeschouders)

Vergroenen

Mogelijk maken voor ontmoeting aantrekkelijke openbare ruimte

Verbinden met Zuiderpark

Zorgen voor binding met Zuiderpark, bewustwording duurzaamheid

Ruimte voor voetgangers, fietsers, steps en andere mobiliteitsontwikkelingen.

Kindvriendelijke wijk

Ruimte voor bedrijvigheid en horecagelegenheden

Bijdragen aan lokale economie en ontmoeting

Natuurlijke overgang van privĂŠ naar publiek

Aantrekken van nieuwe groepen met verschillende achtergronden

Woningdifferentiatie

Binding met de wijk en bewoners

Ontmoetingsplekken

Aantrekken van nieuwe groepen

Werken aan onderhoud

Wijk voelt veiliger

Aanwijzen van plekken waar men extreme activiteiten kan uitvoeren

Bewoners krijgen de ruimte om zich zelf te kunnen ontplooien

Zorgen voor oog op straat

Bewoners voelen zich veiliger op straat

CRIMINALITEIT

103

104

12 lessen voor een

leefbare wijk 105

6.2 Ontwerptool De ontwerptool is gebasseerd op de conclussies en de workshop van de â&#x20AC;&#x2DC;toekomst van de stadâ&#x20AC;&#x2122; (zie bijlage D). Aan de hand van deze twee gegevens is de ontwerptool ontstaan die aan de hand van 12 lessen uitleg geeft over de stappen die gezet moeten worden om een leefbare wijk te kunnen realiseren. Tevens referentiebeelden toegevoegd.

Deze ontwerptool is gebasseerd op het behouden van de sociale stijgers en het aantrekken van de sterke schouders. Tevens moeten de huidige bewoners er ook van profiteren.

106

107

GEDEFFERTIEERDE WONINVOORRAAD

Behouden van sociale stijgers + aantrekken van sterke schouders Bestaande bewoners moeten er van profiteren

1. Behoud de karakter van de wijk door te renoveren of de functie te transformeren Door te renoveren behoud je de oorspronkelijke identiteit en de kwaliteit van de wijk en gelijktijdig zijn de woningen door de grondige aanpak weer klaar voor de toekomst.

Bij transformatie krijgt een gebouw een nieuwe functie.

De Lakfabriek Figuur 56. Verbinding Zuiderpark (González, 2018)

2. Voeg nieuwbouw toe voor mensen met een grotere budget Huidige bebouwing wordt gesloopt en vervangen door nieuwbouw, die voldoet aan de ‘next generation woonwijk’. Dat betekent wonen in duurzame wijken waar de bewoners verbonden zijn met elkaar. (MRDH, sd) Woningen die energieneutraal zijn en misschien zelfs hun eigen energie kunnen produceren, waarmee de kosten omlaag wordt gebracht. De wijken worden toekomstbestendig door gebruik te maken van technologische en sociale oplossingen.

(JHK vastgoedmanagement, 2018)

The Alpine place, Londen Figuur 57. The Alpine (Archdaily, 2015)

108

3. Zoek naar ruimte voor optoppen Optoppen is de stad verdichten zonder het bestaande bebouwing te slopen en kostbare openbare ruimte weg te nemen.

(Wopereis, 2018)

Pakhuis Mercado, Rotterdam (fotograaf: N, Donckers) Figuur 58. Pakhuis Mercado (Architectenweb, 2018)

4. Voeg woningen samen om door te kunnen groeien in de huidige wijk.

Veel mensen verlaten hun wijk omdat ze toe zijn aan een grotere woning. De gemeente wil dat bewoners die willen wonen in een groter huis niet perse hun woonwijk hoeven te verlaten, en de behoefte naar een grotere woning ook in hun eigenwijk kunnen realiseren. Daarom worden woningen vergroot door middel van samenvoegen.

(Veldacademie, 2019)

Woning, Carnisse Figuur 59. Foto van gebouw in Carnisse (Boyuk, M 2019).

109

AANTREKKELIJKE WOONOMGEVING

Behouden van sociale stijgers + aantrekken van sterke schouders Bestaande bewoners moeten er van profiteren

5. Creëer duurzame woonwijken Klimaatadaptatie draagt bij aan een leefbare wijk. Om te zorgen dat de wijk klimaat adaptief wordt, kunnen de volgende maatregelen getroffen worden: • Energie opwekken d.m.v. zonnepanelen • Groene daken verhogen de sponswerking van de wijk • Waterpasserende verharding • Creëren van collectieve ruimtes waar men • Ruimte voor waterberging (waterpleinen) • Ruimte voor inzamelen van spullen voor hergebruik en circulaire economie. ingezameld en hergebruikt kunnen

worden.

Nieuw bergen, Eindhoven Figuur 60. Nieuw Bergen (MVRDV, 2019)

6. Vervaag de grenzen tussen de wijken De Pleinweg en de Dorpsweg vormen een barrière tussen de wijk Carnisse en Tarwewijk en Carnisse en Charlois. Om verbinding te kunnen leggen met de omliggende wijken moeten deze barrières doorbroken worden.

Door het aanleggen van looproutes naar omliggende wijken zou in combinatie met een verbeterde pversteelrelatie de verbinding met de omliggende wijken kunnen verbeteren. Ook snelheidsbeperking speelt op de doorgaande route daarbij een rol.

Fietsende kind Figuur 61. Fietsende kind (Ilo, 2014)

110

7. Ontwerp kindvriendelijke straten Kinderen vinden het plezierig om te wonen in een gevarieerde buurt. Het winkeltje om de hoek, de buurvrouw die ze kennen, de buurman die zijn auto repareert en de bloemen tussen de tegels; alles trekt de aandacht van de kinderen. De kindvriendelijkheid van de openbare ruimte op buurtniveau geeft mogelijkheid voor kinderen om vrij te bewegen ontmoeten, te spelen en te sporten in de buurt. Er zijn een aantal factoren die de bewegingsvrijheid van kinderen en jongeren bevorderen of belemmeren: verkeersveiligheid, sociale veiligheid, en de spreiding en inrichting van sport-speelplekken.

(Prettige Plekken, 2016)

Homezone, Freiburg, Duitsland Figuur 62. Homezone (imagineerlequebecautrement, sd)

8. Bied ruimte voor vrijheid en flexibiliteit Met de stad van de toekomst die meer aan het verdichten is en drukker lijkt te worden, moet er niet vergeten worden de stilte in te bouwen.

Om als bewoner te kunnen ontplooien is er rust en ruimte nodig. In het drukke leven van nu heeft ieder zijn eigen manier om tot rust te komen. Sommige bewoners houden van een boek lezen, een wandeling maken, mediteren.

Maar ook worden nieuwe vormen van vrijheid ontwikkeld.

Veemartk, Utrecht (Project Be happy, Delva) Figuur 63. Be Happy (architectenweb, 2016)

111

BEREIKBAARHEID/ VOORZIENINGEN

Behouden van sociale stijgers + aantrekken van sterke schouders Bestaande bewoners moeten er van profiteren

9. Beperk de autogebruik in de woonstraten Verkeersveiligheid speelt een belangrijke rol bij het bepalen van de mate hoe ver de kinderen van huis kunnen en mogen spelen. Dit hangt ook af aan de ouders.

Als er geen of nauwelijks auto’s rijden in de straat, kunnen de kinderen onbelemmerd buiten spelen en ontstaat er meer ruimte voor sport en spel. In elke straat van Carnisse is er nu volop parkeerplaatsen. Door deze straten autoluw of zelfs autovrij te maken, kunnen de ouders hun kinderen voor de deur laten spelen.

Ook is het stimuleren van deelauto’s van belang voor deze wijk.

Heemsuite, Heemskerk Figuur 64. gebouw met parkeren (Architectenweb, 2019)

10. Zorg voor goede OV aansluiting Een goede verbinding naar belangrijke bestemmingen, (zoals de Erasmus universiteit, hogeschool Rotterdam en het Dijkzigt ziekenhuis) is essentieel om de ‘sterke schouders en de sociale stijgers’ te kunnen aantrekken. Hiervoor is het belangrijk dat het aantal overstappen wordt verminderd en dat er een snelle verbinding wordt gelegd met belangrijke bestemmingen.

Haarlem Rechteroever, Haarlem-Oost Figuur 65. Goede OV aansluiting (SVP, 2011)

112

11. Biedt ruimte voor langzaam verkeer en nieuwe mobiliteitsvormen Uit een onderzoek onder 1.330 bewoners in Engeland blijkt dat 75% van de mensen die niet bewogen, gestimuleerd konden worden door de ruimtelijke inrichting van hun wijk om te gaan wandelen.

De auto is dominant in Carnisse, er is vrij weinig loopruimte en weinig aantrekkelijke plekken om even een wandeling te gaan maken (behalve bij Lepelaarsingel en Amelandseplein).

Door meer looproutes aan te leggen en voldoende fietsenstalling te plaatsen waar men ook fiets kan lenen worden de bewoners gestimuleerd om meer te gaan bewegen.

(Prettige Plekken, 2016).

Smart and Healthy City, Schiedam Figuur 66. Ruimte voor voetgangers (Marcobroekman, 2016)

12. Zorg voor flexibiliteit De voorzieningen in Carnisse komen voor in de Katendrechtse Lagedijk en aan de randen.

De voorzieningen liggen niet centraal en is niet even snel bereikbaar voor iedereen. Ook het toevoegen van nieuwe voorzieningen zoals, bedrijven en bureaus, waterdrinkputten, betaalbare werkplekken, ruimte voor deelautoâ&#x20AC;&#x2122;s, fietsophaalpunt en sportplekken zullen een bijdragen leveren aan de wijk.

Ook zal dit bijdragen aan de lokale economie.

Nightgale 1, Australie Figuur 77. Voorzieningen in de plint(Breathe, sd)

113

114

[7]

Visie: Leven in balans In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de drie themaâ&#x20AC;&#x2122;s en wordt de visie stap voor stap uitgelegd. Ook is er in deze hoofdstuk de integrale visie beschreven en de strategie voor Carnisse.

115

7.1 Bereikbaarheid en voorzieningen

Figuur 68. Verkeer en looppaden (Boyuk, M 2019).

Autoweg 30 km p/u Autoweg Looproute Kindvriendelijke straat Groene as 116

Centrale as

Aantrekkelijke verbinding Hart van Zuid De ontwikkeling van Hart van Zuid kan een impuls geven aan de wijk. Dit biedt kansen voor een aantrekkelijke verbinding naar Hart van Zuid (winkelcentrum Zuidplein en ov-knooppunt). Deze verbinding (centrale as) ligt centraal in Carnisse en loopt van Waalhaven naar Carnisse en naar Zuidplein.

er meer groen toegevoegd worden en deze zullen ook doorgetrokken worden tot aan het Zuiderpark. Hier kunnen de bewoners van Carnisse (sociale stijgers en sterke schouders) in de ochtend voor werk even hardlopen, maar ook is het voor de huidige bewoners aantrekkelijk om meer te gaan bewegen.

De verbinding in Carnisse is autovrij en bedoelt voor langzaam verkeer en de nieuwe mobiliteitsvormen. Aan deze route is ook de voorzieningne gekoppeld. Deze voorzieningen past bij de wensen en behoeften van de sociale stijgers en sterke schouders.

Figuur 69. E- steps (Veeley, sd) Langzaam verkeer- kindvriendelijke woonstraten De centrale es richting Hart van Zuid is niet de enige autovrije straat. In de wijk wordt op meerdere plekken ruimte geboden aan langzaam verkeer. Dit wordt gedaan om ruimte te bieden voor ontmoeten, spelen en andere activiteiten maar ook om de buurtbewoners te stimuleren om meer te gaan bewegen.

Autowegen De verbinding naar de omliggende wijken is momenteel nog onaantrekkelijk. Dit komt door de hoofwegen aan de randen van de wijk (Dorpsweg- Pleinweg). Deze vormen als het ware een barrière tussen de wijken.

Om deze barrière te vervagen wordt de auto snelheid vermindert van 50 km p/u naar 30 km p/u, zodat er een betere verbinding ontstaat tussen de wijken en het makkelijker is om over te steken.

Zuiderpark Het Zuiderpark is een kwaliteit die in de nabijheid ligt.

De aanwezigheid van het Zuiderpark kan impuls geven aan de ontwikkelingen in Carnisse. De lepelaarsingel wordt doorgetrokken tot aan het Zuiderpark. Ook zal

117

Figuur 70. Visie OV verbinding (Boyuk, M 2019).

Bushalte nieuwe buslijn

118

Aantrekkelijke route met voorzieningen

Bushalte bus 44 Deelfiets stalling

Bestaande winkelgebied

Buslijn 44

Hart van Zuid

Nieuwe buslijn richting Dokhaven

OV Knooppunt Zuidplein

Functies De voorzieningen die worden gekoppeld aan de centrale as naar Hart van Zuid zal bestaan uit maatschappelijke functies die de sociale cohesie van de wijk bevordert.

Een voorbeeld hiervan is de kopie-en koffie zaak in Buitenhof. Deze zaak biedt professioneel printwerk en goede koffie. Het doel is om de sociale interactie te bevorderen in de wijk waar men elkaar kan ontmoeten. Dit wordt gedaan omdat de bewoners nu geen binding hebben met de wijk en door de het verhuisgedrag ontstaat er ook anonimiteit.

Figuur 71. Kopie Kofie, Delft (Vries, 2019)

Een ander voorbeeld is de SOOS in Tilburg.

Soos is de plek waar alles samenkomt. Bij Sooss kan men terecht voor massages, beweging, meditatie, culturele events en workshops. Ook heeft Sooss een sociaal cafĂŠ om jezelf terug te trekken van het drukke leven van nu.

Ook zullen er ruimtes beschikbaar zijn voor ondernemers van de buurtbewoners. De functies van de ruimtes kunnen verschillen tot grafische ontwerpbureau tot kinderopvang.

Er wordt beoogd om geen winkelstraat te realiseren.

voegen wordt de route ook levendiger en aantrekkelijker.

Buslijnen Om het langzaam verkeer te kunnen stimuleren en kindvriendelijke woonstraten te realiseren in de wijk wordt ook de route van het openbaarvervoer aangepast.

De buslijn 44 die vertrekt vanaf Zuidplein rijdt door Carnissesingel naar Dorpsweg en vanaf Dorpsweg naar Rotterdam Centraal. De bus rijdt aan de randen van het gebied.

Om de auto gebruik te kunnen beperken is er een goede ov-aansluiting nodig. Om dit te kunnen realiseren komt er een nieuwe buslijn in de wijk. Deze buslijn vertrekt vanaf Zuidplein naar Carnissesingel, Carnisselaan naar Katendrechtselagedijk richting Dokhaven, van Dokhaven terug naar Pleinweg en dan weer naar Zuidplein.

Er wordt een verbinding gemaakt met Dokhaven omdat, daar de veerboot vertrekt naar Katendrecht. Ook ligt daar de Maastunnel voor de fietsers. Een nieuwe ov-aansluiting is ook gunstig vanwege het restaurant die is gevestigd aan de Dokhaven en het stadspark die iets verderop komt.

Deelfiets Om het langzaam verkeer te kunnen stimuleren is er een goede ov-aansluiting nodig, maar ook wordt er bij elke bushalte en bij de centrale verbinding naar het Hart van Zuid mobiliteitshubs geplaatst. Hier kan men deelfiets huren en makkelijk verplaatsen, het is een goede aansluiting op woon werkreis via het openbaarvervoer.

De Elisabethschool en het Huis van Carnisse die nu nog verstopt liggen, krijgen ook een plek aan de centrale as. Hierdoor liggen deze twee voorzieningen centraal en kunnen mensen elkaar hier ontmoeten. Door deze voorzieningen aan de centrale as toe te

119

7.2. Aantrekkelijke woonomgeving

Figuur 72. Visie verbinding (Boyuk, M 2019).

Aanwezige verbinding

Vervagen van de grenzen De verbinding met de omliggende wijken is nu nog niet goed. Dit vraagt om een verbetering.

Deze verbetering zal het verplaatsen vermakelijken en ook zal het gebied door een directe verbinding naar Hart van Zuid aantrekkelijker worden.

120

Teverbeteren verbinding Centrale as (aantrekkelijke verbinding)

Figuur 73. Visie Duurzaamheid (Boyuk, M 2019).

Duurzame woonwijk De klimaatverandering en de uitputting van de natuurlijke hulpbron vraagt om een energie transitie en klimaatadaptieve maatregelen. .

Veranderingen zoals, een groene gevel, groene daken en zonnepanelen maar ook ontharden van tuinen en straten kunnen een bijdrage leveren aan een duurzame wijk in 2030.

Platte dak Nieuwbouw Dak met Kap

Groene gevel Zonnepanelen Groen dak Groene straten

De singel is aangegeven als wateropberging.

De verharding van de woonstraten is waterdoorlatend zodat het water doorheen kan.

121

7.3 Gediffirentieerde woningvoorraad

Figuur 74.. Visie wonen(Boyuk, M 2019).

Sloop - nieuwbouw

1

Studenten

A

Potentiele sociale stijgers

Renoveren

2

Young proffesionals

B

Gezinnen met hoge inkomen

Optoppen

3

C

Startende sociale stijgers

Kluswoning

4

D

Personeel onderwijs, zorg, hulpdiensten doelgroep Controle groep

Gezinnen Herontdekkers

E

122

Een plekje voor iedereen De huidige situatie bestaat nu nog 80 procent eenzijdige woningvoorraad. Het grootste probleem in Carnisse is dat de woningen nu nog klein zijn. De huidige bewoners die de keuzemogelijkheid hebben om te verhuizen verlaten de wijk. Dit zorgt ervoor dat dezelfde groep (laagopgeleiden en mensen met een lage inkomenspositie) in de wijk blijven en dat er steeds mensen van dezelfde groep komen wonen in de wijk.

Om dit te kunnen oplossen en de leefbaarheid in de wijk te vergroten is het belangrijk dat de wijk beschikt over een diverse woningvoorraad, zodat iedereen een plekje kan vinden in de wijk en zijn of haar gezin kan uitbreiden zonder te hoeven verhuizen naar een andere wijk.

woningen van deze karakter te behouden.

Deze portieketagewoningen worden gerenoveerd en samengevoegd voor young proffesionals, startende sociaal stijgers.

Optoppen Woningen aan de Flakkeesestraat hebben een plat dak en zijn geschikt voor optoppen. Deze woningen zijn bedoeld voor startende sociale stijgers, young proffesionals, potentiele sociale stijgers en controlegroep omdat deze dichtbij het ov-knooppunt ligt en het makkelijk is om te verplaatsen.

Nieuwbouw voor mensen met een groter budget Aan de hand van de analyses is ervoor gekozen om enkele gebouwen te slopen en die te vervangen door nieuwbouw. Uit het onderzoek van Sprinco blijkt dat de sociale stijgers zichtbare veranderingen, zoals nieuwbouw erg waarderen. Ook is dit nodig voor een gedifferentieerde woningvoorraad.

De zichtlijnen worden doorgetrokken tot aan het Zuiderpark, zodat hier ook nieuwbouw gerealiseerd kan worden voor gezinnen, personeel onderwijs, zorg, hulpdiensten groep en herontdekkers.

Renoveren en samenvoegen Young Proffesionals hebben aangegeven dat zij het leuk vinden om in een kluswoning te wonen. De woningen aan de Katendrechtse lagendijk en Carnisselaan zijn geschikt voor kluswoning. Dit is ook bedoeld voor gezinnen, startende sociale stijgers, young proffesionals, potentiele sociale stijgers.

Omdat de strokenbebouwing het karakter van Carnisse bepaalt is het sterk om enkele 123

Integrale visie

Legenda Nieuwbouw Renoveren/ Samenvoegen Optoppen Kluswoningen Woonmilieu: Creatief wonen Woonmilieu: Gezellig wonen Woonmilieu: Parks wonen Woonmilieu: Stadswonen 30

30 k/m per uur Nieuwe plek Huis van Nieuwe plek Elisabeth school Ontmoetingsplek Autovrije looproutes Groene verbinding richting Zuiderpark Centrale as richting Zuidplein (autovrij) Nieuwe route bus 44 Nieuwe buslijn richting Dokhaven

Figuur 75. Integrale visie Boyuk, M 2019).

124

125

Integrale visie 7.4 Visie voor Carnisse Op de vorige afbeelding zijn de thema kaarten samengebracht. Dit is de integrale visie, waarin alle themaâ&#x20AC;&#x2122;s op elkaar aansluiten.

De buurten worden verbonden door verschillende verbindingen: groen- openbaar vervoer- langzaamverkeer maken het gebied bereikbaar en aangenamer. De autovrije verbinding biedt mogelijkheden voor ontmoeting en een aantrekkelijke route voor langzaamverkeer richting Hart van Zuid. Ook biedt deze route ruimte voor nieuwe vormen van werken zoals, flexibel werken.

De doelgroep die er zal wonen zijn de: huidige bewoners, sociale stijgers en sterke schouders.

De laatste twee groepen in verband met hun inkomens en opleidinspositie zullen een bijdragen leveren aan de leefbaarheid van de wijk.

De verbinding naar het Zuiderpark wordt verbeterd door meer groen toe te voegen in de wijk en deze door te trekken tot aan het Zuiderpark. Voor een betere verbinding worden ook de woningen in de CarnisseEiland gesloopt omdat deze nu de verbinding naar het Zuiderpark belemmerd. Ook worden deze woningen gesloopt om gediffrentierde woningvoorraad te kunnen realiseren.

Er wordt verbinding gemaakt met de omliggende wijken. Door ruimte te bieden voor lopen wordt ook de verbinding naar Katendrecht aantrekkelijk.

De autovrije straat krijgt een belangrijke plek in de wijk. Dit wordt een lange boulevard met verschillende maatschappelijke voorzieningen 126

voor de buurtbewoners. Een inclusieve wijk dat ruimte biedt voor het wrijven van de subculturen. Hier worden de verschillende subculturen geactiveerd zodat zij de beschikbare ruimtes zelf kunnen invullen en aanpassen.

7.4.1 Strategie Om de visie te kunnen halen moeten stappen genomen worden. Deze stappen wordt door de tijd ontwikkeld. In de strategie worden verschillende strategische ontwikkelingen toegelicht in verschillende tijdperiodes.

Quick Win binnen vijf jaar Korte termijn 2030 Middellang termijn 2040 Lange termijn <2040

Gedeffertieerde woningvoorraad Renoveren Optoppen Samenvoegen Nieuwbouw Aantrekkelijke woonomgeving Duurzame woonwijk Vervaag grenzen Kindvriendelijke straten Bereikbaarheid en voorzieningen Beperk autogebruik

Goede OV aansluiting

Ruimte voor nieuwe mobiliteits vormen Flexbiliteit

Conclusie

In dit hoofdstuk is antwoord gegeven op de deelvraag â&#x20AC;&#x2DC;Op welke manier kan de leefbaarheid van de wijk vergroot worden en hiermee de achterstanden worden wegwerkt?â&#x20AC;&#x2122;

Om de achterstanden in Carnisse weg te kun nen werken is het van belang om een aantrek kelijke wijk te realiseren zowel voor de huidige bewoners en sociale stijgers als voor de sterke schouders.

Dit vraagt om verbetering van een betere bereikbaarheid voor het langzaam verkeer, een aantrekkelijke woonomgeving waar kinderen veilig op straat kunnen spelen, een mix van woningvoorraad waar iedereen een plekje kan krijgen in de wijk.

Ook is het belangrijk dat de kansen zoals het Hart van Zuid en het Zuiderpark beter wordt benut en een impuls geven aan de wijk.

127

128

[8]

Woonmilieus in Carnisse In dit hoofdstuk wordt aan de hand van impressiebeelden drie woonmilieus verbeeld. Ook wordt een deel van de Vogelbuurt uitgewerkt om een beeld te kunnen geven van de woonmilieu.

129

Oude Carnisse

Creatief wonen

Figuur 76. Impressie kluswoningen(Boyuk, M 2019).

Woonmilieu: Creatieve woonstraat Een creatieve woonstraat met spelende kinderen voor de deur. Een veilige en aangename straat voor jong en oud. De blauwe deur, de kozijnen met bloemen en een bankje voor de deur zorgt voor een creatief en gezellig woonmilieu. De creatieve inrichting van de straat stimuleert mensen om naar buiten te gaan en nieuwe contacten op te zoeken. Dit bevordert de sociale cohesie en heeft positieve invloed op fysiek, sociaal en veiligheidsaspect van leefbaarheid.

130

Vogelbuurt

Gezellige wonen

Figuur 77. Impressie nieuwe woonwijk (Boyuk, M 2019).

Woonmilieu: Gezellige woonstraat De gezellige woonstraat is de plek waar de subculturen elkaar kunnen ontmoeten. Een plek voor iedereen, de vrijheid krijgt om zichzelf te kunnen ontplooien. Een Marokkaanse vrouw die aan ochtend sport doet. Een herontdekkers die bezig is geweest met tuinieren op het dak. Twee buren die samen een kopje koffie doen voor de deur. Dus een plek waar iedereen ondanks de verschillen zich thuis voelt en op een prettige manier met elkaar omgaat. De woningen zijn de weerspiegeling van de gemixte bevolking in Carnisse.

Momenteel zijn de woningen in Carnisse klein en dit

heeft invloed op het verhuisgedrag van de bewoners.

Mensen die het geld hebben verlaten de wijk omdat zij een groter huis willen. Deze woningen (afbeelding hierboven geĂŻnspireerd door de architect Alejandro Aravena) zijn voor de helft bebouwd. De andere helft wordt overgelaten aan de bewoners. De bewoner kan de woning uitbreiden als dit nodig is. De woningen zijn flexibel en kunnen volgens de wensen van de bewoners ontworpen worden (er liggen wel eisen en beeldkwaliteit aan vast).

131

Centrale as

Centrale as

Figuur 78. Impressie centrale as (Boyuk, M 2019).

Gebouwen van (kjellandersjoberg, 2013)

Woonmilieu: Centrale as De Centrale as is de nieuwe verbinding naar het Hart van Zuid. Aan deze as zijn voorzieningen gekoppeld en het is autovrij. De ruimte wordt gegeven aan het langzaam verkeer en de nieuwe mobiliteitsvormen. De Stedelijke woningen geven een nieuw imago aan de wijk en biedt ruimte voor verschillende doelgroepen zoals de sociale stijgers en sterke schouders om te kunnen vestigen in Carnisse. Ook de Kameleon school en het huis van Carnisse krijgen een nieuw plekje aan deze route. Hiermee krijgen beide voorzieningen een centrale plek in de wijk.

132

133

134

Deeluitwerken: Vogelbuurt In dit deel wordt de Vogelbuurt uitgewerkt in 3d model. Het ontwerpvarianten en de keuzes die gemaakt zijn worden toegelicht in de bijlage (zie bijlage E).

135

Parkeren Parkeer proble oplossen in pa Appartementen Geschikt voor herontdekkers en gezinnen

Mobiliteit Door veranderende mobiliteit moet er meer ruimte gegeven worden aan de fiets en OV, minder aan de auto

Korelgrootte

136

eem zoveel mogelijk arkeerdek.

Samenvoegen Portiek-etagewoningen samenvoegen Levendige plinten Ruimte bieden voor maatschappelijke functies op de begane grond van gebouwen in relatie met de openbare ruimte.

Centrale as Aantrekkelijke en autovrije route waar men elkaar kan ontmoeten.

N 137

138

[9]

Conclusie, discussie & aanbeveligen Naslag

139

Conclusie

In dit afstudeeronderzoek is gezocht naar het antwoord op de vraag: ‘Hoe kan de leefbaarheid van de wijk Carnisse vergroot worden middels ruimtelijke ingrepen wetende dat de wijk kampt met enorme achterstanden op fysiek, sociale en veiligheidsaspecten?’De belangrijkste bevindingen worden hieronder uitgelicht.

Leefbaarheid De definitie van leefbaarheid is de mate waarin de leefomgeving past bij de eisen en wensen die door de mensen zijn gesteld.

Het begrip bestaat uit drie aspecten: fysieke, sociaaleconomische en veiligheidsaspect.

Wanneer deze drie aspecten in balans zijn, kan men spreken van een leefbare wijk.

Carnisse Carnisse is een stadswijk dat voor 80 procent uit portieketagewoningen zonder lift bestaat.

De portiek-etage woning in strokenbouw vormt het karakter van Carnisse. Deze woningen zijn slecht onderhouden en eenzijdig.

De wijk kent twee parken: de Lepelaarsingel en de Amelandseplein. Verder is de wijk erg versteend. Er zijn te weinig plekken voor ontmoeting, dat is vooral te zien in de Vogelbuurt. In deze wijk is de auto dominant waardoor ook de ruimte voor langzaamverkeer erg beperkt is.

Ook liggen er barrières tussen de wijk Carnisse en de omliggende wijken. Dit komt door de hoofdwegen aan de randen van de wijk, welke moeilijk te doorkruisen is voor voetgangers.

De nabijheid van de ov-knooppunt Zuidplein zijn veel bestemmingen snel te bereiken.

140

De verbinding naar Zuidplein kan echter verbeterd worden door een doorbraak.

Fysieke aspect Carnisse is een diverse wijk, met mensen van verschillende afkomsten. Dit kan gezien worden als een verrijking, kent echter de wijk een aantal sociaaleconomische opgaven. Meer dan de helft van de inwoners heeft eenlaag inkomen en is laagopgeleid. Het aantal hoogopgeleiden is met 14 procent van de popultie beperkt.

Sociale aspect Ook ontbreekt er binding met de wijk, omdat de mensen die de mogelijkheid hebben om te verhuizen, de wijk vaak verlaten. Carnisse wordt nu nog gezien als doorgroei wijk waar men in kan investeren. Door in te spelen op de woonwensen van doelgroepen met een hoger inkomen wordt de wijk aantrekklijker voor de sociale stijgers en sterke schouders.

Veiligheidsaspect Door te veel verhuizing ontstaat er anonimiteit in de wijk. Om dit te kunnen doorbreken is het belangrijk dat men langer blijft wonen in de wijk en waarmee zowel sociaal als economisch een bijdrage levert aan de leefbaarheid van de wijk.

De eenzijdige woningvoorraad vraagt om differentiatie. De ontbrekende sociale cohesie vraagt om binding met de wijk. Hiermee zal ook de anonimiteit doorgebroken worden.

snelheid van de auto’s aan de randen van de wijk te beperken wordt de verbinding naar de omliggende gebieden makkelijker.

Om een leefbare wijk te kunnen realiseren is het belangrijk om de sociale stijgers te kunnen behouden en de sterke schouders te kunnen aantrekken.

Sociale stijgers Sociale stijgers zijn mensen die hoger zijn opgeleid dan hun ouders. Het gaat hier om mensen met een MBO 4, HBO of WOopleiding. Het is belangrijk om deze mensen in de wijk te behouden, omdat zij de wijk kennen. De sociale stijgers houden van zichtbare veranderingen in de wijk zoals nieuwbouwprojecten, ook vindt deze groep kluswoningen aantrekkelijk. Deze groepen bestaan uit: - Startende sociale stijgers; - Potentiele sociale stijgers; - Gezinnen met een hoger inkomen; - Personeel zorg, onderwijs,

hulpdiensten doelgroepen; - Controlegroep.

Sterke schouders Sterke schouders zijn kansrijke groepen die zich kunnen vestigen in Carnisse. Deze groepen dragen bij aan de economische en sociale ontwikkeling van de wijk, door hun weerbaarheid, productiviteit, ondernemerschap en koopkracht. Deze groep bestaat uit: - Studenten; - Young professionals; - Gezinnen met hoogopgeleide ouders; - Herontdekkers.

Visie en strategie Aan de hand van de wensen van de sociale stijgers en de sterke schouders en de werkconferentie van ‘de toekomst van de stad’ is er een ontwerptool opgesteld voor een leefbare wijk. De ontwerptool bestaat uit drie thema’s en 12 lessen: Bereikbaarheid en voorzieningen, aantrekkelijke woonomgeving en gedifferentieerde woningvoorraad. Deze ontwerptool dient als bouwstenen voor het ontwerpen van een visie voor de wijk Carnisse.

Carnisse wordt aantrekkelijk gemaakt door de auto terug te dringen en ruimte terug te geven aan het langzaam verkeer. In elke buurt komt er nu autovrije straat waar kinderen veilig op straat kunnen spelen en waar men elkaar kan ontmoeten.

De centrale as richting Zuidplein wordt ook autovrij ingericht waar verschillende voorzieningen aan zijn gekoppeld. Het is de plek waar men nieuwe contacten kan opdoen en eventueel kan ondernemen. Ook krijgt het huis van Carnisse hier een nieuw plekje, waardoor het centraal ligt en goed te bereiken is voor iedereen in de wijk. Hiermee wordt de sociale cohesie van de wijk bevordert. Omdat het autogebruik wordt beperkt is het belangrijk dat de ov-aansluiting goed is en dat men zich snel kan verplaatsen. Dit wordt gedaan door op verschillende plekken en bij elke bushalte deelfietsen te plaatsen. Dit helpt ook om mensen te stimuleren om meer te gaan bewegen.

141

Om een aantrekkelijke woonomgeving te kunnen realiseren is het van belang om een inhaalslag te maken op het gebied van duurzaamheid en klimaatadaptatie. Dit wordt gedaan door middel van groene daken, groene gevels, zonnepanelen en groene straten. Ook vraagt de verbinding met de omliggende wijken om een verbetering. Door aantrekkelijke routes te creĂŤren en de snelheid van de autoâ&#x20AC;&#x2122;s aan de randen van de wijk te beperken, wordt de verbinding naar de omliggende gebieden makkelijker.

Om dit te kunnen realiseren is het belangrijk om in te kunnen spelen op de woonwensen van deze groepen en woonmilieus te ontwikkelen naar hun wens. De meeste woningen zijn nu nog klein en zijn zonder lift.

Door een gedifferentieerde woningvoorraad te realiseren wordt de wijk ook aantrekkelijker voor deze doelgroepen.

142

Discussie

In dit hoofdstuk wordt gereflecteerd op dit onderzoek en de beslissingen die zijn genomen. Sommige beslissingen zijn genomen vanwege het te kort komen van gegevens maar ook omwille van de beperkte tijd. Het onderzoek zou op bepaalde aspecten kunnen verbeteren in betrouwbaarheid en bruikbaarheid door een vervolgstudie.

Definitie leefbaarheid In het begin van dit onderzoek is het begrip leefbaarheid gedefinieerd. Dit is gedaan door middel van verschillende bronnen te gebruiken en die naast elkaar te leggen. In de meeste bronnen kwamen deze drie aspecten naar voren: fysiek, sociaal en veiligheid. Deze drie aspecten zijn op zichzelf al heel breed. Het fysieke aspect is uitgelicht in de visie vanwege de beperkte tijd de andere twee aspecten zijn niet uitgewerkt. Het fysieke aspect heeft raakvlakken met de sociaal-economische en veiligheidsaspecten. Een eventuele vervolgstudie voor een leefbare wijk zou kunnen gaan over een visie voor het sociale en veiligheidsaspect.

Woonmilieus Voor dit onderzoek zijn er verschillende woonmilieus opgesteld voor de wijk Carnisse.

Omwille van de tijd en scope is alleen een ontwerp gemaakt voor de Vogelbuurt.

De reden dat Vogelbuurt is uitgewerkt, is omdat in deze buurt de meeste problemen voorkwamen.

de ontwerpmogelijkheden zijn voor de andere buurten in Carnisse om een leefbare wijk te kunnen realiseren.

Veiligheidsaspect Voor het aspect veiligheid waren de gegevens niet makkelijk te vinden. Waardoor er vooraal is gekeken naar de criminaliteit in de wijk en de sociale cohesie aan de hand van de cijfers van het wijkprofiel en het GIS programma van de gemeente. Er zou in dit aspect ook gekeken kunnen worden naar afval op straat en een advies gegeven worden om dit probleem op te kunnen lossen.

Gesprekken voeren met bewoners Verder zou ook gesprekken gevoerd kunnen worden met de bewoners van Carnisse om te kunnen achterhalen wat de wensen van de huidige bewoners zijn. Hiermee kan ook de sociale binding met de wijk versterkt worden.

In dit onderzoek zijn er gesprekken gevoerd met de vertegenwoordigers van de wijk. Dit is gedaan omdat zij, in hoofdlijnen de problemen in de wijk kennen en ook omwille van de beperkte tijd.

De woningen zijn eenzijdig en er is weinig buitenruimte om te kunnen ontmoeten en te kunnen spelen. Ook is dit de plek waar het karakter van Carnisse goed zichtbaar is. In de vervolgstudie kan gekeken worden naar wat 143

Aanbeveling De aanbeveling geeft advies voor een leefbare wijk. Gedurende het onderzoek is gekeken naar de drie aspecten van de leefbaarheid, waarvan de focus is gelegd op het fysieke aspect. Dit aspect heeft raakvlakken met het sociale en het veiligheidsaspect. Ook zou er gekeken moeten worden naar oplossingen voor het sociale aspect in Carnisse, dit is nu nog geen groot probleem, maar kan gezien worden als de kern van de achterstanden.

Positie huidige bewoners Om een leefbare wijk te kunnen realiseren moet ook gekeken worden naar de positie van de huidige bewoners. Het is van belang dat deze kwetsbare groepen zich niet buitengesloten voelen door de toekomstige bewoners (sociale stijgers en sterke schouders).

De gemeente moet kijken wat de mogelijkheden zijn om de positie van de huidige bewoners te kunnen verbeteren en ervoor te zorgen dat zij ook een bijdrage leveren aan de wijk.

Er ontbreekt binding in de wijk dit kan gestimuleerd worden door de buitenruimte aan de bewoners te geven van Carnisse, zodat zij zelf aan de slag gaan en de openbare ruimte zien als hun thuis. Hiermee worden ook de sociale contacten gestimuleerd.

Toevoegen van flexibele woningen In Carnisse is nu het probleem dat de woningen klein zijn, waardoor mensen die de mogelijkheid hebben de wijk verlaten.

144

Door flexibele woningen te realiseren (zoals het ontwerp van Alejandro Aravena) krijgen de bewoners de kans om te kunnen uitbreiden zonder dat zij de wijk hoeven te verlaten.

Verdichtingsstrategie Doordat er meer eengezinswoningen worden toegevoegd om gedifferentieerde woningen te kunnen realiseren, is er sprake van verdunning.

Advies is om te gaan kijken waar verdichting mogelijk is in de wijk Carnisse omdat de Gemeente Rotterdam de visie heeft om te gaan verdichten.

Betrekken van bewoners Bij de ontwikkelingen van Carnisse kan het van belang zijn om de huidige bewoners in de wijk te kunnen betrekken. De huidige bewoners zijn net zo belangrijk als de sociale stijgers en de sterke schouders. De komst van deze groepen moet er niet voor zorgen dat de huidige bewoners zich niet meer thuis voelen in hun eigen wijk.

Bronnenlijst Tekst

Crow. (2016, juli). Voetganger. Opgehaald van www.kpvvdashboard-13.blogspot.com: https://kpvvdashboard-13.blogspot.com/2016/06/dummy-41-van-de-loopverplaatsingen.html Doff, W., & van der Sluis, M. (2017). De invloed van sterke schouders. Rotterdam: Kenniswerkplaats Leefbare wijken.

Gemeente Rotterdam. (2014). Gisweb. Opgeroepen op 2019, van https://www.gis.rotterdam.nl: https://www.gis.rotterdam.nl/gisweb2/default.aspx Gemeente Rotterdam, 100 resilient cities, Rotterdam make it happen. (2017). Rotterdam Resilience strategie. Rotterdam: Gemeente Rotterdam.

Gemeente Rotterdam. (2018). Wijkprofiel Rotterdam. Opgeroepen op 2019, van https://wijkprofiel.rotterdam.nl: https:// wijkprofiel.rotterdam.nl/nl/2018/rotterdam/charlois/carnisse?toon=alles Gemeente Rotterdam. (2018). Gebiedsatlas Ontwikkeling Woningvoorraad. Rotterdam : Gemeente Rotterdam.

Gemeente Rotterdam. (2010). Integraal Wijkactieprogramma Carnisse. Rotterdam.

Gemeente Rotterdam, Emmelien Mathijsse, Kitty Tang. (2016). Binding met Rotterdam. Rotterdam: Gemeente Rotterdam. Opgehaald van https://www.rotterdam.nl/wonen-leven/sterke-schouders/Sterke-Schouders-doelgroepenonderzoek.pdf Gemeente Rotterdam. (2017). Feitenkaart Opleidingsniveau op gebieds-en buurtniveau 2017. Rotterdam.

Gemeente Rotterdam. (2018, juni 16). Rotterdam in Cijfers. Opgehaald van rotterdam.buurtmonitor.nl: https://rotterdam.buurtmonitor.nl/home Gemeente Rotterdam. (2018, juni 16). Wijkprofiel Rotterdam. Opgehaald van Wijkprofiel Rotterdam: https://wijkprofiel. rotterdam.nl/nl/2018/rotterdam Huurdersvereniging Ijsselmonde. (2012, Septmber 23). Ijselmondehij. Opgehaald van Ijselmondehij.nl: https://www. ijsselmondehij.nl/index.php/nieuws/63-leefstijlen-als-basis JHK vastgoedmanagement. (2018, maart 1). Lage land/Prinsland wordt de woonwijk van de toekomst. Opgehaald van www.jhk-vgm.nl: https://www.jhk-vgm.nl/lage-land-prinsenland-wordt-de-woonwijk-van-de-toekomst/ Leidelmeijer, & van Kamp. (2003). Leefbaarheid in beeld. Atlas voor gemeenten.

Leidelmeijer, K., & van Kamp, I. (2003). Kwaliteit van de Leefomgeving en Leefbaarheid. RIGO Research en Advies BV, RIVM. Leidelmeijer, K., Marlet, G., Ponds, R., Schulenberg, R., van Woerkens, C., & m.m.v. Maarten van, H. (2016). Leefbaarometer 2.0 Instrumentenontwikkeling. Research en advies, Atlas voor gemeenten.

Leidelmeijer, K., Marlet, G., Ponds, R., Schulenberg, R., & van Woerkens, C. (2015). Leefbaarheid in beeld . Atlas voor gemeenten.

Maas, J. (2008). Vitamine G Green environments Healty environments. NIVEL. Opgehaald van www.nivel.nl: https://nivel. nl/sites/default/files/bestanden/Proefschrift-Maas-Vitamine-G.pdf Maas, R., & Kyra , K. (2016). Prettige Plekken. Amsterdam: Bureau KM.

145

Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (sd). Wat is leefbarometer. Opgeroepen op mei 15, 2019, van www.leefbaarometer.n: https://www.leefbaarometer.nl/page/leefbaarometer Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. (2016). Leefbarometer kaart. Opgehaald van Leefbarometer: https://www.leefbaarometer.nl/kaart/#kaart MRDH. (sd). Next generation woonwijken. Opgeroepen op mei 10, 2019, van www.mrdh.nl: https://mrdh.nl/project/ next-generation-woonwijken Nationaal Programma Rotterdam Zuid. (2011). Kwaliteitssprong Zuid. Rotterdam .Programmabureau NPRZ. (2013).

Handelingsperspectief wijk Carnisse. Rotterdam.

Programmabureau Nationaal Programma Rotterdam Zuid. (2019). Uitvoeringsplan 2019-2022. Rotterdam.

Programmabureau NPRZ. (2013). Handelingsperspectief wijk Carnisse. Rotterdam.

Sprinco, USP, Gemeente Rotterdam. (sd). Woonwensenonderzoek sociale stijgers Rotterdam Zuid. Rotterdam.

SteenhuisMeurs. (2018). Cultuurhistorisch verkenning Carnisse. Rotterdam.

Veldacademie, G. R. (2019). Samenvoegen doe je zelf! Rotterdam: Project Management Bureau, Gemeente Rotterdam.

VROM. (2004). Leefbaarheid van wijken. Amsterdam: VROM. Wopereis, W. (2018, februari 12). Optoppen voortbouwen op de bestaande stad. Opgehaald van www.dearchitect.nl: https://www.dearchitect.nl/architectuur/artikel/2018/02/optoppen-voortbouwen-op-de-bestaande-stad-101187638?vakmedianet-approve-cookies=1&_ga=2.222262939.263230890.1557501459-454050883.1557501459

146

Figuren

Aicho. (2008, dec 8). Career Strategies for Young Proffesionals. Opgehaald van aiche.org: https://www.aiche.org/academy/webinars/career-strategies-young-professionals Anoniem. (1920). Stadsarchief Rotterdam. Opgehaald van http://collecties.stadsarchief.rotterdam.nl: http://collecties. stadsarchief.rotterdam.nl/publiek/detail.aspx?xmldescid=1162053&tag=algemeen;bouwtekening;akten;straat;locatie;regio;wijk&view=lijst&volgnummer=2&positie=17&beschrijvingssoort=157879244&doc_beschrijvingssoort=157879244&a_ z=%255BARGS_PLAC ANP. (2017, januari 26). Recordaantal studenten doet mee aan uitwisselingsprogramma Erasmus. Opgehaald van nu.nl: https://www.nu.nl/werk-en-prive/4419795/recordaantal-studenten-doet-mee-uitwisselingsprogramma-erasmus.html Beek, P. v. (sd). Nederland ICT en HvA scholen hbo’er tot ict’er. Nederland ICT en HvA scholen hbo’er tot ict’er. Computable.

Architectenweb. (2019, maart 7). Heemsuite. Opgehaald van Architectenweb: https://architectenweb.nl/projecten/project.aspx?ID=37847 Archdaily. (2015, September 15). The Alpine place. Opgehaald van Archdaily: https://www.archdaily.com/773626/the-alpine-place-ayre-chamberlain-gaunt Architectenweb. (2016, December 13). Nieuw wijkconcept be happy. Opgehaald van Architectenweb: https://architectenweb.nl/projecten/project.aspx?ID=33295#photoid=97159 Breathe. (sd). Nightgale 1. Opgehaald van breathe: https://www.breathe.com.au/nightingale1 Donckers, N. (sd). Pakhuis Mercado. Van eeuwenoud pakhuis naar meesterlijk Mercado. architectenweb, Rotterdam.

Emerce Tech. (2018, april 17). 70 procent van omzet TomTom van zakelijke markt. Opgehaald van Emerce: https://www. emerce.nl/nieuws/tomtom-zakelijke-markt González, M. F. (2018, Oktober 29). De Lakfabriek . Opgehaald van archdaily: https://www.archdaily.com/904708/de-lakfabriek-wenink-holtkamp-architecten/5bd2725cf197cc96d00006d3-de-lakfabriek-wenink-holtkamp-architecten-photo Imagineerlequebecautrement. (sd). Écoquartiers, des collectivités viables. Opgehaald van imagineerlequebecautrement: http://www.imaginerlequebecautrement.org/albums-photo/%C3%A9coquartiers/les-principes/ Jobsome. (sd). Waarom goede koffie op werk onwijs belangrijk is. Opgehaald van jobsome: https://www.jobsome.nl/ waarom-goede-koffie-op-werk-onwijs-belangrijk-is/ Marcobroekman. (2016). Smart and Healthy City Schiedam. Opgehaald van marcobroekman: http://www.marcobroekman.com/1509-sgs-schiedam-a20-en-schieveste MVRDV. (2019). Nieuw Bergen. Opgehaald van mvrdv: https://www.mvrdv.nl/projects/290/nieuw-bergen Rotterdam, S. (1920). http://collecties.stadsarchief.rotterdam.nl. Opgehaald van http://collecties.stadsarchief.rotterdam. nl: http://collecties.stadsarchief.rotterdam.nl/publiek/detail.aspx?xmldescid=1162053&tag=algemeen;bouwtekening;akten;straat;locatie;regio;wijk&view=lijst&volgnummer=2&positie=17&beschrijvingssoort=157879244&doc_beschrijvingssoort=157879244&a_z=%255BARGS_PLAC SAR. (1915). Stadsarchief Rotterdam. Opgehaald van http://collecties.stadsarchief.rotterdam.nl: http://collecties.stadsarchief.rotterdam.nl/publiek/detail.aspx?xmldescid=167181194&tag=&view=lijst&volgnummer=13&positie=31&beschrijvingssoort=157879244&doc_beschrijvingssoort=157879244&a_z=%255BARGS_PLACEHOLDER%255D SAR. (1920). http://collecties.stadsarchief.rotterdam.nl. Opgehaald van http://collecties.stadsarchief.rotterdam.nl: http:// collecties.stadsarchief.rotterdam.nl SAR. (1926). Stadarchief Rotterdam. Opgehaald van http://collecties.stadsarchief.rotterdam.nl: http://collecties.stadsarchief.rotterdam.nl/publiek/detail.aspx?xmldescid=167182082&tag=algemeen;bouwtekening;akten;straat;locatie;regio;wijk&view=lijst&volgnummer=1&positie=34&beschrijvingssoort=157879244&doc_beschrijvingssoort=157879244&a_

147

SVP. (2011). Haarlem rechteroever. Opgehaald van svpsvp: http://svp-svp.nl/portfolio-item/haarlem-rechteroever/ Veeley. (sd). Elekrische step voor de openbare weg. Opgehaald van veeley.nl: https://www.veeley.nl/category/geen-onderdeel-van-een-categorie/page/2/ Vries, R. d. (2019, januari 5). Open kaart/ KopieKoffie/NCOD. Opgehaald van refusdevries.nl: https://www.rufusdevries. nl/5599 (Vries, 2019). (sd). Opgehaald van segway: (Vries, 2019) Wulp, M. (2018, maart 6). Overzicht materialen palliatieve zorg voor mensen met een verstandelijke beperkingen. Opgehaald van agora.nl: https://www.agora.nl/wegwijzer/overzicht-materialen-palliatieve-zorg-voor-mensen-met-een-verstandelijke-beperking Ylaysa. (sd). Singels over gemengde relaties. Singels over gemengde relaties. missmengelmoes.

148

149

Bijlage A.

Blijdorp Adres: Navanderstraat 6 t/m 14; Statenweg 41 t/m 45 v/d Horststraat 5 t/m 13 Wijk: Blijdorp, Rotterdam Bouwjaar: 1934 Aantal kamers: 4 Oppervlakte wonen: 63 m2 Typologie en aantal: Portieketagewoningen, kinderdagverblijf en 1 winkel Architect: Ir. J. Van den Broek Geschiedenis: Het woningcomplex was eerst bedoelt voor de arbeiders, maar toen de gemeente niet garant wilde staan, besloot de bank om de woningen duurder te maken. Dit zorgde ervoor dat de woningen tot 1940 leeg bleef te staan. Er werden folders uitgedeeld en er was iedere dag een medewerker van Van den Broek aanwezig om mensen een rondleiding in het gebouw te geven. De woningen kregen zelfs een bijsluiter waarin door middel van tekeningen, impressies en schemaâ&#x20AC;&#x2122;s het principe van de veranderbare plattegrond werd uitgelegd en aangeprezen.

(Maak een stad Rotterdam en de architectuur van J.H. van den Broek, 2005, pp. 365,366) Stedenbouwkundig: Het bouwblok heeft een U-vorm dat bestaat uit drie bouwblokken. Het bouwblok aan de Statenweg bestaat uit vier bouwlagen en de andere twee bestaan uit drie bouwlagen. De woningen kijken via het gemeenschappelijk tuin naar het Vroesenpark.

Ontsluiting: De portiek etagewoning is een halve meter opgetild van het straatniveau, om de woningen te kunnen voorzien van bergingen en een speelstraat die zich bevindt onder het gebouw, rondom het gemeenschappelijke park.

Figuur 6. Gebouw van van den Broek

8. nov. 2018

â&#x201A;Ź 249.500 K.K. Omgeving: Blijdorp is een groene woonwijk, met veel verblijfsgroen. Het gebied heeft het Vroesenpark waar veel evenementen worden georganiseerd. Ook kun je in de wijk op verschillende plekken parken vinden waar men elkaar kan ontmoeten.

De wijk bestaat een groot deel uit gesloten bouwblokken met een groene binnentuin.

De woningen zijn goed onderhouden en hebben een kwalitatieve uitstraling. Blijdorp beschikt over een diverse woningvoorraad met verschillende

Voorzieningen: In de noordoostelijke hoek van de woningen was er een kinderopvang gesitueerd. Ook zit er in die hoek aan de Statenweg een winkel. De woningen aan de Statenweg hebben een lang, smal balkon (De Eendracht, 2010).

Figuur 9. Plattegrond(TU Delft, 1981, p. 89)

150

Carnisse Adres: Flakkeesestraat 130c Wijk: Carnisse, Rotterdam Bouwjaar: 1947 Aantal kamers: 3 Oppervlakte wonen: 60 m2 Typologie en aantal: Portieketagewoning Architect: Ir. J. Van den Broek

Geschiedenis: Tussen de Flakkeesestraat en het Amelandseplein werd het eerse project voor Algemeen Belang gebouwd. Dit plan bestond uit 753 woningen. Het strokenplan maakte een onderdeel uit van het stedenbouwkundige plan van Witteveen.

Stedenbouwkundig: Het bouwblok bestaat uit drie verdiepingen. De stroken bestaan allemaal uit platte daken, de glazenportiek, de stalen brievenbussen, de balkons.

Figuur 10.

8. nov. 2018

€ 120.000 K.K Carnisse bestaat voor een groot deel uit portieketagewoning en de meeste woningen hebben van dezelfde typologie. De wijk heeft een monotone uitstraling en de woningen zijn ook slecht onderhouden.

Ontsluiting: Het portiek etagewoning is net als bij ‘ De eendracht woningcomplex’ een half meter opgetild van het straatniveau. om te kunnen voorzien van een berging en de dat zich bevindt onder het gebouw (Maak een stad Rotterdam en de architectuur van J.H. van den Broek, 2005, pp. 365,366).

Omgeving: Carnisse is erg gesteend en er komt weinig groen voor in de wijk. De groen komt voor in de Lepelaarsingel en de Amelandseplein. Dit zijn ook de verblijfsplekken in de wijk.

151

Figuur 8. Halfopenbouwblok getekend(TU Delft, 1981, p. 87)

Figuur7. Doorsnede de Eendracht woningcomplex (TU Delft Library, 1936)

152

Bijlage C. Historische fotoâ&#x20AC;&#x2122;s Van Carnisse

Plattegrond van Rotterdam Bestaande uit 10 bladen. Blad 8 (SAR, 1895)

kartografische document Blad 11 Charlois en Bloemhof (SAR, 1915)

153

Blad11: Charlois en Bloemhof (SAR, 1926)

Na het bombardement werd er gebouwen in de Vogelbuurt (strokenwoning van J.H. van den Broek) (SAR, 1943)

154

Bijlage C. inzoomen op relevante beleidstukken.

Doel 1 Een samenleving in balans

Vliegwiel

Programma Wij samenleving Het programma Wij samenleving zet zich in op vier handeling strategieĂŤn:

1.

Koesteren van de huidige ver

bindingen tussen bevolkings groepen

2.

Faciliteren van verbindingen tussen nietgelijkgestemden;

3.

Ongemak een plek geven met

het voeren van de dialoog

4.

Stimuleren dat mensen actief

voor elkaar opkomen.

Door dialoogtafels en burgemeesterbijeenkomsten te organiseren is het de bedoeling om de burgers beter te betrekken bij de besluitvorming en zo sociale samenhang te versterken.

Het doel met dit programma is om de veerkracht van de samenleving te kunnen vergroten. Dit wordt gedaan door burgers met elkaar in contact te brengen, tot wederzijds begrip te laten komen en te betrekken bij discussies (inclusiviteit). Ook draagt het programma bij aan de resilience doelen om de vitaliteit van burgers in een evenwichtige samenleving te verbeteren en zo ook de positie van Rotterdam als netwerk te versterken.

Vliegwiel

Programma sterke schouders sterke stad Met dit programma wil Rotterdam aandeel Hoogopgeleiden in Rotterdam de komende jaren verhogen. Om dit te kunnen bereiken moet de stad bieden wat deze groep vraagt.

Dit kan ondernemerschap en ook invloed op de leefomgeving zijn. Dit zorgt voor binding met de stad en heeft invloed op het behouden van de hoogopgeleiden in Rotterdam. De toename van hoogopgeleiden in Rotterdam zorgt voor een grote weerbaarheid en sterke veerkracht, omdat zij een positieve invloed hebben op de sociale en economische ontwikkeling van de stad. Dit programma draagt bij de doelstelling: vitale burgers in een evenwichtige samenleving. Ook draagt het bij aan de robuustheid van netwerken en de verbinding tussen burgers.

Acties die ondergenomen worden: - Woonvisie: aantrekkelijke woonmilieus

creĂŤren voor midden-en hoogopgeleiden.

- Ontwikkelen van ene satisfier aanpak.

155

Doel 4 Klimaatbestendig Rotterdam niveau

Vliegwiel

Water sensitive Rotterdam Het programma richt zich in op het ontwikkelen van maatregelen om de stad voor te bereiden op de gevolgen van de klimaatverandering. Het doel is om burgers, organisaties en bedrijven bewust te maken en hun te laten samen werken aan:

1.

Toepasbare kleine projecten

die burgers en bedrijven kunnen

realiseren. Hun motto is â&#x20AC;&#x2DC;vele kleintjes

maken een groteâ&#x20AC;&#x2122;.

2.

Eyecatcher als imago van de stad

3.

Grootschalige projecten op de achtergrond

Acties die ondergenomen worden: - Zoho 1e klimaatbestendige wijk: Ver

groenen, verduurzamen en versterken

van sociale cohesie.

156

Bijlage D. Workshop van de stad van de toekomst.

157

158

159

Bijlage E. Variantenstudie

Variant 1 GeĂŻnspireerd door Morgenstond, Den Haag

Variant 2 GeĂŻnspireerd door GWL terein, Amsterdam

In dit ontwerpvariant worden de middelste blokken gesloopt en vervangen door galerijwoningen. Deze Galerijwoningen hebben collectieve tuin waar de bewoners elkaar kunnen ontmoeten. Dit ontwerpvariant zorgt voor weinig verandering en voldoet niet helemaal aan gedifferentieerde woningvoorraad om de sociale stijgers te behouden en de sterke schouders te kunnen aantrekken.

In dit ontwerpvariant worden de middelste blokken gesloopt en vervangen door appartementen verspreid in een groene omgeving. De groene omgeving zorgt voor een rustige woonmilieu waar kinderen veilig kunnen spelen. De woningvoorraad is niet gedifferentieerd en parkeren wordt in dit ontwerpvariant opgelost in de straten. Deze ontwerpvariant voldoet niet helemaal aan de ontwerptool die hiervoor is opgesteld.

160

Variant 3 GeĂŻnspireerd door Kop van Zuid De middelste gebouwen worden gesloopt en worden vervangen door nieuwbouw. De woningen aan de koppen van de straat bestaat uit appartementen met een parkeerdek. Het parkeren wordt zoveel mogelijk opgelost in parkeerdekken. Hierdoor ontstaat er meer ruimte voor langzaam verkeer en voldoet dit ontwerpvariant aan de eisen die zijn gesteld voor een aantrekkelijke woonomgeving. In deze parkeerdekken zijn er ook deelautoâ&#x20AC;&#x2122;s.

Deze variant past het beste bij het ontwerptool die voor een leefbare wijk is opgesteld. Deze ontwerpvariant wordt verder uitgetekend en is uitgewerkt in 3d model

De woningen in de zijstraten bestaan uit kleinschalige woning. Hiermee voldoet dit ontwerp aan de eis voor gedifferentieerde woningvoorraad.

161

Bijlage E. Stap richting ontwerp voor de Vogelbuurt.

Eengezinswoningen toevoegen en appartementen aan de koppen.

Zoeken naar parkeeroplossingen

162

Zoeken naar parkeeroplossingen

Bijlage E. Gekozen ontwerp

Huidige situatie De woningen in de Vogelbuurt bestaat uit portieketagewoningen zonder lift. Deze woningen zijn nu nog klein en slecht onderhouden. Er is geen plek voor ontmoeting en om activiteiten te doen op straat.

De auto is nu nog er dominant.

Nieuwe situatie Vogelbuurt De middelste twee strokenbebouwing zijn gesloopt en vervangen door gedifferentieerde woningen. In het plan zijn er verschillende woningtypes toegevoegd. De overgang van strokenbebouwing loopt geleidelijk. Aan de randen heb je gebouwen hoger dan 3 bouwlagen, De zij straten bestaan uit drie lagen en de woningen in de middelste deel van het gebied varieerden van 2 tot 3 hoog. De korrelgrootte van de bebouwingen lopen geleidelijk. Dit wordt gedaan om geen grootte verschillen te hebben in de overgang van appartementen naar eengezinswoningen. Door de nieuwe inrichting van de Vogelbuurt ontstaat er meer ruimte voor langzaam verkeer. De Centrale as wordt aantrekkelijker door er voorzieningen aan te koppelen.

De woningdifferentiatie in de Vogelbuurt bestaat in de nieuwe situatie uit galerijwoningen, appartementen, kangeroewoningen en eengezinswoningen. Hiermee ontstaat er een mix van de woningen waar iedereen een plekje kan vinden in de wijk.

Er is gekozen voor het behouden van een aantal strokenbebouwing (aan de randen) om toch het karakter van de wijk te kunnen behouden, deze woningen worden gerenoveerd en samengevoegd omdat deze nu nog te klein zijn.

163

Soorten bebouwing

Galerijwoningen Appartementen Eengezinswoningen Kangeroewoningen Bestaande woning 164

N

Ingrepen in woningbouw

Nieuwbouw

N

Samenvoegen Bestaande woning

165