20120306_nl_metro special

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAkEN EN kONINkRIjkSRELATIES

Bevolkingsdaling: Met elkaar nieuwe kansen pakken

Inhoud

“Een dalende bevolking biedt volop kansen.”

Jonge Friezen bouwen mee aan de toekomst.

Nieuwe kansen pakken is vooral een kwestie van dóén. Vijf aansprekende voorbeelden.

Jonge talenten aan het werk in De Glazen Campus.

Een nieuwe toekomst in Zeeuws-Vlaanderen.

De samenleving zit vol met inspiratie.

Aantrekkelijk Oostburg gaat weer leven.

“De kwaliteit van het onderwijs is gebaat bij samenwerking.”

En: Zorg op maat, ook in de regio.

Bevolkingsdaling als Serious Game.

LVKK stimuleert bewonersparticipatie.

Maart 2012 nationale beeldbank/fotolascaux

2

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

“Een dalende bevolking biedt volop kansen” In de regio’s waar het inwonertal terugloopt, barst het van de inspirerende initiatieven

“De gevolgen van bevolkingsdaling zijn niet alleen door de overheid op te vangen. De inzet van burgers en bedrijven is daarbij onmisbaar. Het is belangrijk dat gemeenten in gesprek gaan met burgers en bedrijven over de vraag wat zij nodig vinden voor het behoud van de leefbaarheid van hun wijk, buurt en gemeente.

En vervolgens afspraken maken over wat zij zelf kunnen bijdragen om die leefbaarheid in stand te houden.”

Gert-Jan Hospers

Gert-Jan Hospers, schrijver van het boek Krimp! en docent aan de Universiteit Twente en Radboud Universiteit Nijmegen, is geen doemdenker als hij praat over krimp. Volgens Hospers werken de krimpregio’s zelfs als laboratoria waar oplossingen bedacht worden die uiteindelijk ook voor regio’s die niet krimpen interessant zijn. Denk aan de omgang met vergrijzing, leegstand en burgerinitiatief.

Liesbeth Spies, minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Waar hebben we het precies over bij krimp?

“Bij bevolkingsdaling neemt het inwonersaantal van een land af. In Nederland is dat nog niet het geval. Jaarlijks groeit onze bevolking nog met twintig- tot dertigduizend mensen. Wat wel gebeurt, is dat in sommige regio’s, vooral aan de randen van het land, het aantal inwoners terugloopt. Dit noemen we krimpgebieden. Andere regio’s die de komende decennia nog te maken zullen krijgen met bevolkingsdaling, worden anticipeergebieden genoemd.”

Moeten deze gebieden vrezen voor spookdorpen?

“Nee, zeker niet. Daarvoor is Nederland te klein. In een straal van een paar kilometer zijn hier nog altijd allerlei voorzieningen voorhanden. Ik ben sowieso geen doemdenker als het gaat over bevolkingsdaling. Je ziet nu al dat de eerste regio’s die er mee te maken kregen, ZuidLimburg, Zeeuws-Vlaanderen en NoordGroningen, er steeds beter mee omgaan en zelfs als voorbeeldfunctie dienen voor de anticipeergebieden.”

Hoe bind je jongeren en starters?

“Ik zie gelukkig veel fantastische

niet vertrekken. Ik zie de krimpregio’s dan ook echt als laboratoria waar oplossingen bedacht worden die uiteindelijk ook voor regio’s die niet krimpen interessant zijn.”

initiatieven die erop gericht zijn inwoners te behouden. Zo hebben sommige gemeente startersleningen waarbij starters op de woningmarkt korting krijgen bij de aankoop van een kavel. In andere gemeenten krijgen leegstaande gebouwen een nieuw leven als ontmoetingsruimte. Naast gemeentelijke regelingen, zie je ook dat andere partijen innovaties bedenken om een stad, gemeente of regio leefbaar te houden. Neem de studenten van de Glazen

Campus uit de Achterhoek die talent proberen te behouden voor de regio.”

Is city- en regiomarketing een oplossing?

“City- en regiomarketing is een van de instrumenten om krimp tegen te gaan. Denk aan de campagne ‘Je zal er maar wonen’ waarin Zuid-Limburg wordt gepromoot.

Marketing is echter niet de oplossing. Het gaat er namelijk niet om dat een regio nieuwe mensen trekt, maar dat de huidige inwoners

Welke rol en taken heeft de overheid?

“Bij krimp zijn drie overheidslagen van belang: de Rijksoverheid, provincies en gemeenten. De Rijksoverheid moet ervoor zorgen dat wet- en regelgeving ‘krimpproof’ is. Een voorbeeld hiervan is de bevoegdheid van de minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) om een school met minder dan 23 leerlingen open te houden als er ondanks het geringe aantal leerlingen sprake is van toekomstperspectief.

Het provinciale bestuur is belangrijk om regionaal tot woningafspraken te komen en te voorkomen dat elke gemeente opnieuw het wiel uitvindt. Ik vind dat de overheid goed bezig is om krimp aan te pakken. Krimp wordt zelfs spannend als de overheid, maar ook burgers en bedrijven, hun kennis en kunde, ideeën, projecten en enthousiasme met elkaar delen.”

Jonge Friezen foarút Met het project Jonge Friezen Foarút krijgen jongeren van het Friese platteland een stem in de toekomst.

bus met wifi-verbinding, veiliger fietsen Veel jongeren trekken nu nog van het op donkere dorpsweggetjes en een platteland naar de Friese steden of vertrekken uit de provincie. Jonge Friezen treinverbinding over de Afsluitdijk.

Foarút liet jongeren nadenken en vertellen Hoog op de wensenlijst staat een eigen over welke initiatieven, wensen en universiteit in Leeuwarden en meer masteropleidingen op HBOdromen ze hebben als het gaat om "Eigen een toekomst in Friesland. “Daar scholen. Nu moet je universiteit kwamen ontzettend originele nog verhuizen voor een universitaire opleiding. ideeën uit voort. Bijvoorbeeld het idee om een leegstaand dorp staat hoog op de Wat het project uniek maakt, om te toveren tot Horrordorp, is dat het is uitgevoerd wensenlijst" waar je in het weekend met je door studenten van drie vrienden kunt kamperen en surviFriese Hogescholen. Het idee vallen. Of Frollywood, een Nederlandse is voortgekomen uit de afdeling filmstudio”, vertelt projectlid Sanne Gaastra.

Plattelânsprojekten van de provincie Maar ook praktische wensen, zoals een Friesland, maar is verder vóór en dóór

jongeren uitgevoerd. Het merendeel van de jongeren wil graag in de provincie blijven wonen, vanwege de rust en ruimte, de binding met Friesland en ‘het Fries zijn’.

“Het is lastig om jongeren en studenten bij overheidszaken te betrekken. Maar het zijn wel degelijk actieve burgers”, stelt Gaastra. “Via sociale media doen jongeren niets anders dan hun mening delen. Als je het concreet maakt, en als jongere aan een leeftijdsgenoot vraagt ‘wat mis jij in jouw dorp?’, dan komen de antwoorden vanzelf. Ik denk dat beleidsmakers dat hebben ontdekt met dit project."

Meer informatie: jongefriezenfoarut.nl

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

Een omslag in denken voor 'aantrekkelijk Oostburg' Historisch gezien is het van alle tijden dat gebieden in de lift zitten en weer terugvallen, meent architect Pi de Bruijn. “Voor het stadje Oostburg in Zeeuws-Vlaanderen focussen wij vooral op verandering die kansen biedt."

Pi de Bruijn

in privé-bezit. Daar moet je instrumenten voor hebben, zodat je – bij verkoop of verhuizen – het eerste recht van koop hebt.

Vervolgens kunnen we een kwaliteitsslag maken, bijvoorbeeld door woningen samen te voegen.” “Wij willen ons focussen op de “Wat typisch Nederlands is, is dat we het dromen, op de sterke punten en de kansen niet accepteren dat een huis of een dorp die er liggen. Het gaat om het ontdekken van structureel leeg staat”, stelt Pi de de identiteit van Oostburg, om je sterke Bruijn. “Dat vinden we zonde.” kanten te hervinden.” Wijkbewoners " Wij Het is een reflex op ons gevecht worden bij de plannen betrokken. tegen het water. “We hebben als willen ons Bijvoorbeeld door foto’s van dromen Nederlanders een volksaard dat en nachtmerries te maken, zoals focussen op de een kantoorgebouw dat leegstaat. elke vierkante meter rendabel moet zijn.” Deze reflex wordt nog “Het ministerie heeft in 2010 1,5 dromen" eens versterkt door de naoorlogse miljoen euro beschikbaar gesteld. doctrine van de maakbare, Dat proberen we als gemeente, met hulp zorgzame samenleving. “Dat heeft bijna van de markt, met hetzelfde bedrag aan te een religieuze tint. Die begrippen zijn erin vullen.” gebeiteld.”

Gemeenschap centraal Focussen op dromen Dé uitdaging van de komende decennia is Oostburg is een pilot van het ministerie van een omslag in het denken. “De gemeenschap Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties moet weer centraal staan in de plannen. Het als voorloper voor gemeenten en regio’s oude mantra was groei. Meer dan om mooi waar de krimp over vijf à tien jaar gaat en lelijk draait het om vitaliteit. Alleen een spelen, vertelt wethouder Peter Ploegaert. mooi uitzicht, daar leeft de mens niet van.

“Rond de 85% van de woningen in Het gaat erom dat Oostburg straks weer Oostburg is in particulier bezit. Door leeft,” vertelt De Bruijn. Een kwaliteitsimpuls de terugloop van het aantal inwoners en van het woningaanbod en het stadscentrum huishoudens, ontstaat er leegstand en daalt moet zorgen voor nieuwe vitaliteit. In de gemiddelde huizenprijs.” Het project Oostburg ligt de supermarkt buiten de entree moet de woningmarkt weer in evenwicht naar het centrum en de oude hoofdweg loopt brengen. Als gevolg daarvan zullen de prijzen van twee kanten dood. In zijn ontwerp keren weer stabieler worden. De gevolgen van de de supermarkt en in het kielzog daarvan krimp zitten deels in de waarde van het de winkels terug in het centrum: ”Als je de vastgoed. “Je kunt als overheid niet ingrijpen bloedvaten afknijpt, gaat het orgaan eraan.”

3

3x Inspiratie uit de samenleving Verrassende dynamiek in café Wongema Wongema is voor de één een inspirerende werkplek aan het eind van de wereld, voor de ander is het een gezellig café om de hoek.

Erik Wong heeft dit café, midden in een krimpgebied, nieuw leven in geblazen.

Locals in het uiterste noordwesten van Groningen en tijdelijke werkers (studenten, denkers, makers, vergaderaars) lopen elkaar in Wongema tegen het lijf en dat levert een verrassende dynamiek op. Wat iedereen bindt is het lege land, grootse luchten en de onvermijdelijke zeedijk. Hier houdt Nederland op. Of begint het hier?

Een kwestie van perspectief. www.wongema.nl

Heerlen, van braakliggend terrein tot park.

In 2009 transformeerde de bewonersorganisatie het braakliggende terrein aan de Heerlense Rozestraat (Vrieheide) tot park, met fruitbomen, een bankje en een hondenuitlaatplek. Hoewel het park intensief gebruikt werd door hondenbezitters, bleven mensen toch niet veel langer dan twee minuten in het park. Blijkbaar was het gebruik van het veld, ondanks de fysieke transformatie tot park nog niet veranderd.

Om de sociale dynamiek te registreren plaatste het ontwerperscollectief Pink Pony Express vorig jaar een camera op het dak van de flat die uitkijkt over het park. Gedurende twee weken werden meer dan 5000 foto’s genomen, die zijn samengevoegd tot een visionair groepsportret dat de mogelijke potentie van het park verbeeldt.

Meer informatie: www.pinkponyexpress.nl

Stadse telers In Nederland wordt al op ruime schaal geëxperimenteerd met teelt onder kunstlicht. Deze vorm van productie is goed mogelijk in het voormalige CBS-gebouw in Heerlen dat momenteel leeg staat. Dat zal een belangrijke rol spelen in wat het EcoGrowth-concept wordt genoemd. Maar het kan ook verder gaan en een combinatie vormen van productie, recreatie, stadsfunctie en innovatie op een bijzondere stedelijke plek, het zogenoemde Urban Farming, waar bezoekers kennis kunnen maken met verschillende teeltvormen en gewassen.

IBA Parkstad: laboratorium voor vernieuwing Bij het evenement IBA Parkstad (Internationale Bau Ausstellung, een internationale bouwtentoonstelling) krijgen inspirerende initiatieven van burgers en ondernemers acht jaar lang de ruimte. RE USE, het hergebruik van materiaal van slooppanden in renovatie en nieuwbouw, is een van de voorstellen.

de grote verbouwing van Parkstad sneller, beter en zichtbaarder maken. Een IBA wekt brede belangstelling op en richt voor lange tijd de schijnwerpers op Parkstad. Het helpt de regio een nieuwe identiteit te geven en op eigen kracht te komen. Medio dit jaar besluiten publiek-private partijen of een IBA in Parkstad gestart kan worden.

De beste ideeën komen uit de samenleving zelf. Vanuit die gedachte stimuleert IBA Parkstad burgers, ondernemers en anderen om van binnenuit een nieuwe dynamiek te geven aan Parkstad Limburg. Een IBA geeft acht tot tien jaar de ruimte om te experimenteren met bijzondere projecten die

Lak aan Braak Het kunstenaarsproject Lak aan Braak uit 2011 gaf een positieve draai aan braakliggende plekken met muurschilderingen. “Het maakt de verandering in de stad op een mooie en ook duidelijk zichtbare manier zichtbaar”,

stelt Floor van Dijk van Kunstencentrum Signe. “Op een positieve manier ontstaat bewustwording over de schaal van de leegstand.” In samenwerking met de Academie Beeldende Kunsten Maastricht werd in een leegstaande flat een postacademische opleiding ingericht met als thema: ‘Let’s not talk about art, let’s talk about reality’.

RE USE Een inspirerend voorbeeld van de dynamiek die IBA Parkstad losmaakt, is het RE USEproject, waarbij de materialen van panden die worden gesloopt een herbestemming vinden in renovatie en/of nieuwbouw. IBA

speelt een procesversnellende rol, meent initiatiefnemer Maarten Stadhouders van Diamond Connection. “Het kan voor draagvlak zorgen.” Inmiddels zijn twee testlocaties gevonden waar geëxperimenteerd kan worden door sloopmaterialen te hergebruiken voor een nieuw park en nieuwbouw op dezelfde locatie. “Het is niet alleen een people & planet-verhaal, maar ook een people & profit. Sloopafval levert geld op. Mijn droom is dat Parkstad qua bouwmaterialen een zelfverdienende regio wordt, dat de regio zich als hergebruikregio kan profileren.”

Meer informatie: iba-open.nl

4

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAkEN EN kONINkRIjkSRELATIES

Nieuwe kansen moet je vooral zélf pakken. De overheid kan helpen, faciliteren, maar het leefbaarder maken van je straat, wijk, dorp of stad is vooral een kwestie van dóén. Samen. Dat bewijzen deze vijf aansprekende voorbeelden.

Auto delen

Een kwestie

Auto delen = Kosten delen, onder deze naam delen bewoners van ZeeuwsVlaanderen samen de privé-auto.

“In deze plattelandsregio is mobiliteit een must om te leven,” zeggen initiatiefnemers Marco van Dorst en jan Theunissen. “Zeeuws-Vlaanderen is een uitgestrekte regio waar de inwoners de auto nodig hebben om boodschappen te doen, de huisarts te bezoeken, kinderen naar school te brengen of gezellig naar de bioscoop te gaan. Als gevolg van de bevolkingsdaling neemt de afstand tot deze primaire voorzieningen alleen maar toe. Het aanbod van openbaar vervoer in deze regio is vooral in de avond- en weekenduren zeer beperkt. krimp is hier dus een reëel probleem dat de inwoners direct raakt.

Ongeveer twintig autobezitters stellen hun heilige koe ter beschikking als particuliere deelauto om de mobiliteit te vergroten. Auto delen = kosten delen is een van de experimenten om creatief met krimp om te gaan. We hebben veel aandacht besteed aan het opbouwen van een vertrouwensrelatie. je leent je auto namelijk niet zo maar uit.” Hoe werkt het? In een dorp worden particuliere auto’s gedeeld door bewoners.

Autobezitters kunnen hun auto hiervoor aanbieden. Het voordeel hiervan is dat de autobezitter de autokosten deelt met anderen en dus zelf minder geld aan de auto uit hoeft te geven. Wie gebruik wil maken van een auto heeft als voordeel dat er een extra reismogelijkheid bijkomt en de mobiliteit toeneemt.

Meer informatie: autodelenkostendelen.nl

“Het nieuwe dorpshuis heeft ons sterker gemaakt”

Ad Bartels bij dorpshuis ParelMoer

“Het geeft een warm gevoel dat je dat als dorp voor elkaar krijgt,” vertelt medeinitiatiefnemer en dorpscafé-eigenaar Ad Bartels. “De mentaliteit in ons dorp is dat je, als je partijen van buiten nodig hebt en de hulp niet komt, het dan zelf wel regelt.”

De stichting ParelMoer wist net op tijd nog wat subsidies los te krijgen, van het Oranjefonds, de gemeente Roosendaal en de provincie, vertelt hij. Maar evengoed moest onderaan de streep nog zestigduizend euro worden gevonden. Met ludieke acties werd het geld door de inwoners bijeen geschraapt.

Het bedrag was nodig voor de materialen. De bouw werd grotendeels zelf ter hand genomen. “Ik stuurde elke week een mailtje rond ‘dit moet deze week gebeuren’. Voor elke expertise hadden we wel iemand met de juiste know-how.”

“De manier waarop we het dorpshuis

"Alles gaat op basis van vertrouwen"

De 600 inwoners van het Brabantse dorp Moerstraten financierden en bouwden eigenhandig het nieuwe dorpshuis ParelMoer.

exploiteren, is de manier waarop we het hebben opgebouwd. Met vrijwilligers,” vertelt Bartels. “Als iets wordt georganiseerd, kunnen ze bij mij terecht voor de sleutel. Alles gaat op basis van vertrouwen.” Gevoelsmatig heeft de bouw van het dorpshuis behoorlijk wat veranderd. “Mensen zijn naar elkaar toe gegroeid. Vroeger gebeurde alles vanuit de verenigingen, nu organiseren mensen het onderling zelf. Ik merk het ook in mijn café. Mensen die je voor het project niet zag, doen mee op het dorpsfeest en komen tegenwoordig langs.” Als voorbeeld noemt hij de ijsbaan die werd opgetuigd tijdens de vorstperiode. “Er werd meteen een ijshockeytoernooi en een koek-enzopiekraam georganiseerd. Ik denk dat dat tot een jaar geleden niet kon.” Als mensen van buiten vragen ‘Hoe hebben jullie dat voor elkaar gekregen?’, dan antwoordt hij: “Dat is de macht van het dorp. Iedereen kent iedereen, iedereen waardeert elkaar.”

“Samen groeien, natuurlijk in Twente!”

Met Reisgids Twente op Expeditie naar 2040

Om de krimp-en anticipeerregio’s uit te dagen een innovatieve toekomstvisie te ontwikkelen, schreef het ministerie van BZk in 2010 de wedstrijd ‘Expeditie 2040 uit. Twente, Oost-Groningen en de Westelijke Mijnstreek werden in december van dat jaar uitgeroepen tot winnaars. Met de ‘Reisgids Twente’ schetst Twente een optimistisch toekomstperspectief voor de regio. De nadruk ligt op samenwerking –

‘noaberschap 2.0 – onderwijs, gezondheid en welzijn. Gedeputeerde Bert Boerman van de provincie Overijssel spreekt over een reis ‘naar het kloppend hart’ van Twente. Hij hoopt dat de gids andere regio’s inspireert om de kansen te grijpen die de demografische veranderingen bieden. “Ik spreek liever niet over krimp. Dan lijkt het of alles alleen maar minder wordt. Dat is helemaal niet zo. De kansen voor provincie,

gemeente, ondernemers en inwoners liggen voor het oprapen. Bijvoorbeeld door profi lering als ‘Technology Valley’, samen met de Health Valley (regio Arnhem/ Nijmegen) en Food Valley (rondom Wageningen). Daarom luidt onze slogan ook: ‘Van krimp naar samen groeien, natuurlijk in Twente!’.” Het geschetste toekomstperspectief is geen wet van Meden en Perzen. “Integendeel. De reisgids is

bedoeld als inspirerende uitnodiging om te zoeken naar oplossingen. De uitdagingen waar Twente voor staat, moeten wij als gemeenschap aangaan. Met z’n allen. Niet alleen als bestuurders. Met alleen een visie op papier red je het niet. We hebben iedereen aan boord nodig om deze regio gezond en vitaal te houden.”

Volg Samen Groeien en download de reisgids op krimpoverijssel.ning.com

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAkEN EN kONINkRIjkSRELATIES

van dóén!

5

“De sterkst krimpende regio van Nederland ligt in de provincie Groningen. We lopen hier voorop met het vinden van creatieve oplossingen voor de gevolgen van de krimp. Krimp vraagt een andere manier van denken. Niet denken in groei, maar denken in kwaliteit. Dus niet zoveel mogelijk bouwen, maar wél zorgen voor genoeg geschikte woningen voor senioren. Het vinden van nieuwe oplossingen is een spannende zoektocht die we samen met alle betrokkenen doen; met bewoners, woningcorporaties en bijvoorbeeld onderwijs- en zorginstellingen.”

Marianne Besselink, gedeputeerde Wonen, Welzijn, Leefbaarheid en Krimp, provincie Groningen

Slim samenwerken in de zorg Meer behoefte aan hulp en minder handen aan het bed.

Voor dit dilemma hebben de zorginstellingen in Oost-Drenthe een praktische oplossing bedacht.

Oost-Drenthe krijgt de komende jaren te maken met een stijgende zorgvraag door de vergrijzing, maar tegelijkertijd zijn er minder handen aan het bed door de toenemende ontgroening in de regio.

Slimme samenwerking houdt de zorg op peil.

De gemeenten Aa en Hunze en Borger-Odoorn hebben een jaar geleden de krachten gebundeld in het zorgexperiment Zorgkracht in krimpgebieden om het dreigend tekort aan zorgverleners samen te tackelen. Tijdens het experiment werken zorgen welzijnsinstellingen in 22 dorpen, waar dertig procent van de inwoners ouder is dan 65 jaar, intensief samen om de

noodzakelijke zorg te garanderen. Projectleider Fenna Bolding noemt het eerste jaar succesvol.

“De samenwerking werpt zijn vruchten af. Voorheen kon het voorkomen dat een thuiszorgaanbieder in het holst van de nacht twintig kilometer moest rijden om een cliënt te bezoeken, terwijl de andere aanbieder bij wijze van spreken om de hoek van die cliënt gevestigd is. Als de zorg onderling wordt afgestemd, is deze efficiënter

Fenna Bolding

en op de lange termijn ook rendabel. Hierdoor kunnen de gemeenten en instellingen, ondanks de krimp, ook in de toekomst kwalitatief hoogstaande zorg blijven leveren.” Zorgkracht in krimpgebieden heeft een looptijd van twee jaar en moet leiden tot een regionaal samenwerkingsmodel. Het experiment wordt mede mogelijk gemaakt door het ministerie van BZk en VWS, dat in het kader van het Interbestuurlijk Actieplan Bevolkingsdaling gemeenten en provincies, maar ook maatschappelijke organisaties, oproept om experimenten in te dienen om krimp aan te pakken. “Het is goed dat de overheid dit soort initiatieven ondersteunt en partijen de ruimte geeft om te experimenteren. Een van de knelpunten waarmee we te maken hadden is de voorwaarden waaronder zorgaanbieders samen kunnen werken.

Na een gesprek met BZk, VWS en de NMa was het voor de zorgaanbieders duidelijker wat de mogelijkheden zijn om samen te werken. De overheid realiseert zich gelukkig dat het aanpakken van krimp om oplossingen ‘out of the box’ vraagt.”

Eerste Hulp bij Waardebehoud In Groningen zeggen ze ‘de kop naar voren’.

Je laat je niet kisten door wat op je afkomt.

Voor veel ondernemers zit de pensioenvoorziening in de waarde van het eigen bedrijf en het (bedrijfs)pand. De bevolkingsdaling in de regio Oost-Groningen treft de ondernemers dan ook in hun hart. Met een gedurfd plan trachten ze de waarde en leefbaarheid van het gebied te ondersteunen. “Het is goed werken en goed wonen in deze streek. Dat willen ze in stand houden,” vertelt Akke Groenewoud van VNO-NCW Noord. “Als het gebied er niet goed uitziet, dan trekken jongeren weg en blijven vacatures onvervuld.”

De ondernemersvereniging heeft samen met de lokale woningcorporaties en de overheid een plan ontwikkeld dat de brug moet slaan tussen slecht onderhouden particulier bezit, waar niks mee gebeurt, en goed onderhouden corporatiebezit. Dit alles in de vorm van een soort ‘woningruilverkaveling’. “De corporaties hebben de afgelopen jaren 3000 woningen uit de markt genomen. Hoe kan het dan dat slecht onderhouden particulier bezit langzaam vervalt, terwijl de corporatie goed onderhouden onroerend goed uit de markt haalt?,” licht Groenewoud het project toe. “We kijken of dat niet anders kan.”

De pilot richt zich op vervallen huizen en leegstaande bedrijfs- en winkelpanden die een negatieve uitstraling hebben op de omgeving.

“Als je aan onverkoopbare panden geen aandacht geeft, heeft dit een negatief effect op de waardeontwikkeling van het omliggend onroerend goed. We hebben een meetlat in ontwikkeling om de invloed van een pand op z’n omgeving te bepalen. Daarin is een aantal criteria opgenomen, zoals losse dakgoten en beschadigde daken. Maar het is een groeidocument, de uiteindelijke criteria moeten zich gaandeweg het project verder ontwikkelen.”

6

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAkEN EN kONINkRIjkSRELATIES

“Hoe eerder je begint met nadenken over de gevolgen van krimp, Foto: Anda van Riet vergrijzing en ontgroening, hoe meer mogelijkheden je hebt om je aanpak uit te kiezen. Welke keuze je ook maakt, pak ferm door en kies voor kwaliteit!”

Harry van Waveren, oud-gedeputeerde Provincie Zeeland

“Het is niet erg als de school drie kilometer verderop komt te staan” Een dubbel-interview met de Drenthse wethouder Jacob Bruintjes van de gemeente Borger-Odoorn en Leo Niessen, voorzitter van de werkgroep Onderwijs van het Nationaal Netwerk Bevolkingsdaling (NNB), over hun passie voor het onderwijs en hoe scholen kunnen anticiperen op bevolkingsdaling. “De kwaliteit van het onderwijs is gebaat bij samenwerking.”

Leo Niessen (links) en jacob Bruintjes

Vanwaar jullie enorme betrokkenheid?

Bruintjes: “Voordat ik de politiek inging, heb ik twintig jaar lang gewerkt als docent Engels en locatiecoördinator bij het Esdal College in Drenthe.”

Niessen: “Mijn hele werkzame leven heb ik in het onderwijs doorgebracht. Eerst als geschiedenisleraar, daarna als rector van het Sintermeertencollege in Heerlen en tot slot als bestuurder bij de Stichting Voortgezet Onderwijs Parkstad Limburg.”

Wat merken onderwijsinstellingen van bevolkingsdaling?

B: “Het onderwijs bevindt zich in de voorhoede als het gaat om de gevolgen van bevolkingsdaling. In regio’s waar jonge gezinnen wegtrekken of minder mensen zich vestigen, zie je na twee, drie jaar al dat klassen kleiner worden, klaslokalen ongebruikt blijven en leraren overbodig worden. Dat gaat echt heel snel.”

N: “De ontgroening heeft ook een direct effect op het onderwijs. Minder geboortes, betekent minder vraag naar onderwijs. Deze ontwikkeling doet zich niet alleen voor in krimpregio’s, maar in heel Nederland.”

Hoe kunnen schoolbesturen zorgen dat de deuren open blijven?

B: “Onze gemeente wapent zich onder de naam ‘Morgen wordt alles beter, wij beginnen vandaag!’ tegen bevolkingsdaling.

Wij hebben vier centrale locaties in de gemeente aangewezen waar onderwijs, kinderopvang, een bibliotheek en sportvoorzieningen samenkomen. Drie van de vier locaties zijn al geopend.”

N: “Slim gebruik maken van bestaande locaties en voorzieningen bundelen. Daarmee houd je regio’s vitaal.

Daarom ben ik ook enthousiast over initiatieven zoals schoolschap Groningen en scholenplan Dinkelland. Hier wordt gebouwenbeheer ingezet om de gevolgen van krimp te tackelen.”

Ouders en leerlingen moeten dan wel naar een andere school?

B: “Dat komt voor en leidt vaak tot heftige emoties.

Begrijpelijk, maar goed onderwijs voor kinderen staat voor ons centraal. Ook als dit betekent dat de school drie kilometer verderop komt te staan.”

“Wij moeten ons best doen om klein te blijven” De verpleegkundigen van de thuiszorgorganisatie Buurtzorg De Marne in Noord-Groningen bewijzen dat ook ouderen in een krimpregio zorg op maat kunnen ontvangen.

“Wij zijn in 2008 met dit initiatief gestart omdat wij de overtuiging hadden dat het mogelijk moest zijn om betere zorg te bieden dan de grootschalige thuiszorgorganisatie”, vertelt Geertje van Doorm, verpleegkundige en een van de drie oprichtsters van Buurtzorg De Marne. “Het grootste verschil tussen onze organisatie en de grootschalige organisatie in deze regio is dat wij geen colonne aan managers en planners boven de

verpleegkundigen hebben staan. Goed opgeleide verpleegkundigen hebben dit ook helemaal niet nodig. Wij kunnen zelf plannen, onderling afspraken maken en zaken coördineren. Voor cliënten biedt onze kleinschalige organisatievorm het grote voordeel dat als zij bellen, het de verpleegkundige is die de telefoon opneemt. Onze cliënten ervaren het als zeer prettig dat zij altijd contact hebben met dezelfde medewerker om al hun vragen te beantwoorden en zaken te regelen. Bij andere organisaties krijgen cliënten voor verschillende zaken, verschillende medewerkers aan de telefoon of over de vloer. Dat vindt niet iedereen fijn.” De verpleegkundigen van Buurtzorg De Marne zijn in loondienst van Buurtzorg

Nederland. “De overkoepelende organisatie is ons klankbord, maar verder werken wij onafhankelijk en in zelfsturende teams van maximaal twaalf verpleegkundigen.” Buurtzorg De Marne beleeft een ware groeispurt sinds de start in 2008. Het team telt inmiddels negen vaste medewerkers en vier invalkrachten. “Wij moeten ons best doen om klein te blijven.

Wij willen persoonlijke zorg op maat blijven leveren en geen managers aan hoeven nemen. We hebben daarom ons werkgebied al in drie gebieden opgedeeld zodat cliënten dezelfde gezichten blijven zien. Zorg op maat blijft hiermee mogelijk in een krimpregio.”

N: “Er zijn wethouders afgetreden omdat zij scholen hebben verplaatst. Maar je kunt niet met de kaasschaaf blijven schaven. Er komt een moment dat schaalvergroting onvermijdelijk is.

Dat is ook helemaal niet erg. Veel leraren vinden het een verademing als zij meer collega’s krijgen binnen hun vakgebied. Dit geeft ze meer ruimte om te specialiseren en met collega’s over hun vak te overleggen.”

De Amerikaanse schoolbus zul je dus niet snel zien in Nederland?

B: “Afstanden in Nederland zijn nog steeds relatief. Hoewel we soms doen alsof we midden in het uitgestrekte Amerika wonen. Het komt nu al nauwelijks voor dat er binnen een straal van zes kilometer geen school is. We moeten niet te bang zijn voor iets meer mobiliteit.”

N: “je ziet dat de afstanden tot de sport- en harmonievereniging, de huisarts en het winkelcentrum toenemen. Het is de taak van alle betrokkenen om aan inwoners uit te leggen waarom dit gebeurt en welke oplossingen hiervoor zijn. Als je dit goed doet, krijg je mensen mee en leidt het tot een versterking van de gemeenschap.”

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAkEN EN kONINkRIjkSRELATIES

7

“Ik wist niet dat de Achterhoek zo veel toffe bedrijven heeft” Valentijn Bouman spreekt vol enthousiasme en passie over ‘zijn’ Achterhoek. “Dit is de regio waar ik geboren en getogen ben en waar mijn toekomst ligt.” Niet alle jongeren denken er zo over. Jaarlijks trekken ongeveer 1.800 jongeren uit de regio weg voor studie of werk. Een deel hiervan komt nooit meer terug. Valentijn spreekt van een brain drain die de Achterhoek zich als krimpregio niet kan permitteren. “Al tijdens mijn studie bedrijfswetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen begon ik daarom samen met studiegenoot Dio Simmelink na te denken over hoe de Achterhoek jong talent aan zich kan binden.” Na hun afstuderen leidde dit tot het oprichten van hun bedrijf Freshmen Group. Regio Achterhoek was hun eerste opdrachtgever. Uit die opdracht is De Glazen Campus ontstaan. Dit initiatief brengt jong talent en het bedrijfsleven met elkaar in contact door middel van inspirerende en creatieve activiteiten. “Ik wist zelf niet eens dat er in de Achterhoek zo veel toffe bedrijven zitten.

Tijdens het zoeken naar partners voor onze activiteiten, kwam ik daar pas achter. Zo zijn er bedrijven als Grolsch, Nedap, Aviko en de Rabobank waar jong talent een prachtige carrière kan opbouwen.”

“De Achterhoek staat voor een enorme uitdaging: met minder werkenden en meer ouderen onze prachtige regio vitaal, aantrekkelijk en gezond houden. Daarvoor hebben wij de Achterhoek Agenda 2020 opgesteld. Met een andere mix van voorzieningen willen we bereiken dat toch iedere inwoner op elke leeftijd optimaal aan zijn trekken komt op het gebied van werken, wonen, vervoer, onderwijs, zorg, cultuur en sport. Wij werken daarbij volgens het Achterhoekse model: slimme verbindingen leggen tussen bedrijfsleven, overheid en maatschappelijke organisaties.”

Herman Kaiser, voorzitter Regio Achterhoek

Een van de activiteiten uit de koker van De Glazen Campus is de Talententuin. Deze werd in september 2011 georganiseerd. “Hier hebben we jong talent gekoppeld aan de bedrijven die ik net noemde. En niet zonder resultaat.

Een aantal van hen heeft daadwerkelijk een baan gevonden.” Op de vraag waarom het de bedrijven in de Achterhoek zelf niet lukt om talent aan te trekken, antwoordt Valentijn dat het gevoel van urgentie om talent te binden ontbreekt.

“Met onze activiteiten hopen wij de bewustwording over de gevolgen van krimp voor het bedrijfsleven te vergroten en tegelijkertijd ludieke, maar effectieve activiteiten te organiseren die oplossingen bieden. Hiervoor is het wel van belang dat alle betrokken partijen uit hun schulp durven te kruipen. Ons motto is niet voor niets ‘Doe maar gek, want we doen al gewoon genoeg!’." De activiteiten van De Glazen Campus zijn niet onopgemerkt gebleven. Zo zijn er contacten met de provincie Gelderland en verschillende gemeenten in de Achterhoek om te kijken hoe er in de toekomst kan worden samengewerkt. “Het is fantastisch om te merken dat op allerlei niveaus de verbondenheid en vastberadenheid om te laten zien wat de Achterhoek in huis heeft groeit. Bevolkingsdaling hoeft geen probleem te zijn, maar leidt juist tot oplossingen." Meer informatie: www.deglazencampus.nl

Als Hollander naar Zeeuws-Vlaanderen?

Natúúrlijk!

Onder het motto ‘Uwnieuwetoekomst’ willen de Zeeuws-Vlaamse gemeenten Hulst, Sluis en Terneuzen het bedrijfsleven en instellingen in hun regio op de kaart zetten. Onder meer door jaarlijks aanwezig te zijn op de Emigratiebeurs in Houten, om daar te laten zien dat een nieuwe toekomst ook in eigen land kan en wel in Zeeuws-Vlaanderen. Projectontwikkelaar Lino de Jong waagde tien jaar geleden de sprong over de Westerschelde. De ‘landverhuizer’ is in zijn enthousiasme het levende uithangbord voor het goede leven in Onbegrensd Zeeuws-Vlaanderen.

Lino de jong

Wat moet een Hollander in Zeeuws-Vlaanderen?

“Ik woonde in Dordrecht en stond dagelijks in de fi le. We waren een Randstedelijk yuppengezin in de stress. Alles is hier veel meer in balans. je hebt hier een heel andere tijdsbeleving. Crèches hebben geen wachtlijsten, scholen geen lotingsysteem. Tussen de middag zit ik met de kinderen aan tafel. Ik ben nu in balans.”

Er gaat niets boven Groningen, maar alles begint onder Zeeuws Vlaanderen, Gent en Brugge liggen om de hoek en Lille ligt op 80 kilometer. Ik rij voor m’n inkopen zo naar de Auchan. je hebt hier de sterrenrestaurants maar wel zonder opsmuk.”

Hoe was de aanpassing?

“Facebook bestaat hier al 100 jaar. Mensen kennen elkaar allemaal. je bouwt hier zo een groot sociaal netwerk op. ken je er één, dan ken je ze allemaal.”

Wat zoekt Zeeuws-Vlaanderen op de Emigratiebeurs?

“In Zeeuws-Vlaanderen is volop werk. Niet alleen hier, maar ook net over de grens. En is het goed wonen.

Tegelijkertijd is er een onzichtbare barrière om hierheen te verhuizen. We zijn op zoek naar nieuwe landverhuizers in eigen land. Hoger opgeleiden zijn hier schaars. Als je ondernemend bent en je wil iets starten, dan is er genoeg perspectief. Randstedelingen die op zoek zijn naar rust en ruimte kunnen hier hun hart ophalen. Dat promoten we in de nieuwe campagne Onbegrensd Zeeuws-Vlaanderen.”

Hoe omschrijf je Zeeuws-Vlaanderen?

“Een unieke mix van het Bourgondische frivole en Hollandse nuchterheid. De Zeeuws-Vlaming is meer Vlaming dan Zeeuw. je hebt prachtige natuur en eindeloze stranden en het buitenland als achterland.

Wat is het unique selling point?

“De enorme vrijheid om te pionieren. Niet voor niets luidt onze slogan ‘Onbegrensd Zeeuws Vlaanderen’ en dat op het gebied van wonen, werken, leven.”

Meer informatie: uwnieuwetoekomst.nl

8

DIT IS EEN UITGAVE VAN METRO CUSTOM PUBLISHING I.S.M. MINISTERIE VAN BINNENLANDSE ZAkEN EN kONINkRIjkSRELATIES

Bevolkingsdaling als Serious Game “Uiteindelijk gaan mensen ook écht samenwerken” Hoe houd je je stad of dorp leefbaar en vitaal?

Gemeenten, provincies en andere betrokkenen spelen hun eigen rol in de Serious Game Bevolkingsdaling.

Feliz Goos

Het is moeilijk om nuchter en rationeel te blijven, als je ziet dat je dorp of regio het moeilijk heeft, is de ervaring van krimpgame-consultant Feliz Goos. “Mensen zijn betrokken bij hun dorp en streek. Als je er woont, zie je de krimp gebeuren. Het zou gek zijn als je dat niet aan je hart gaat.” Hij ziet het terug in het enthousiasme waarmee mensen het spel spelen. “Het komt voor dat de deelnemers drie kwartier na afloop nog

druk in gesprek zijn.”

In de Serious Game Bevolkingsdaling brengt ROI de betrokken partijen – gemeente, provincie, bedrijfsleven, woningcorporaties, zorginstellingen en onderwijs – samen om oplossingen te bedenken voor de problemen die bevolkingsdaling met zich mee brengen, vertelt Goos. De game is een hightech computersimulatie waarin de deelnemers de opdracht krijgen om een krimpende stad

leefbaar te houden. Het spel speelt zich af in drie blokken van drie kwartier. In die tijd verstrijkt dertig jaar en staat één ding vast: de bevolking neemt af. “Het spel geeft zicht op de keuzes en mogelijkheden. je kunt alle opties en scenario’s die je ter beschikking hebt uitproberen,” stelt Goos. De essentie van het spel is dat de gevolgen van het eigen handelen goed naar voren komen. Het laat ook zien hoe partijen met elkaar samenwerken, vertelt Goos. “Een van de zaken die we in het spel aangeven is hoe de leefbaarheid zich ontwikkelt. Daarnaast zien de deelnemers de invloed van hun eigen prestaties op de leefbaarheid. Dat maakt het heel levendig.”

" Mensen zijn betrokken bij hun dorp of streek"

Samenwerking Het spel geeft heel snel inzicht dat samenwerking positieve effecten heeft en kan op verschillende manieren worden

Eigen initiatief in het dorp “Bewoners kunnen en willen zoveel” Bewoners moeten niet wachten tot de overheid met plannen aankomt, maar met eigen ideeën komen, zelf de verantwoordelijkheid nemen. Dat is het uitgangspunt voor een pilotproject rond het thema bewonersparticipatie. De Landelijke Vereniging voor kleine kernen voert dit project uit in veertien dorpen in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en koninksrijksrelaties. Het moet bewoners de mogelijkheid bieden om te formuleren wat zíj belangrijk vinden. “Zelfinitiatief is er al volop. Waar het om draait is samenwerking zoeken met buurtdorpen. kijk je verder dan je eigen dorp, dan kun je bijvoorbeeld één

basisschool overeind houden. Als je wacht op de aankondiging dat de sluiting aanstaande is, ben je meestal te laat.”

Het belang van sterke sociale verbanden is ontzettend belangrijk voor de sociale cohesie van een dorp. Vroeger was het dorp meer ‘het autonome dorp’, nu is het dorp meer een woondorp, vertelt koos Mirck van de Landelijke Vereniging voor kleine kernen.

“Mensen zijn mobieler. Het betekent dat de band met het dorp veranderd is.

De wereld is groter geworden.” Hij ziet tegelijkertijd een tegenbeweging, een groeiende trots op het dorp en de streek.

“In veel dorpen komen allerlei initiatieven

Colofon ‘Bevolkingsdaling: met elkaar nieuwe kansen pakken’, is een uitgave van Metro Custom Publishing in samenwerking met het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.

Sales Manager Robin Jahshan Editorial Manager Jessica van Leeuwen Redactie Hans Pieters en Stijn Jaspers, Loft 238 Tekst & Communicatie Eindredactie Joost de Jong Vormgeving Lydia Hotting Beeld Colourbox, Femmy Weijs, Anda van Riet

gespeeld. Met alle partijen of alleen met de eigen organisatie. “Waar het om draait is dat je begrip en inzicht krijgt in elkaars positie.

Dat je over de eigen schutting heenkijkt. De game is een krachtig leerinstrument en biedt de mogelijkheid om successen te vieren en te leren van fouten.”

Belangrijk is dat de partijen ook in de praktijk gaan samenwerken, benadrukt hij. Dat is een van de meest doorslaggevende succesfactoren.

Het spel brengt dat proces in een stroomversnelling.

“We hebben het spel begin 2011 in gemeente De Marne gespeeld. Die zijn vervolgens aan de slag gegaan met een woon- en leefbaarheidsplan, waarin staat wat ze de komende tien jaar willen gaan doen.”

Meer informatie: www.roi.nl

op gang om nieuwe dorpsvoorzieningen te realiseren. Mensen gaan op zoek naar de eigen identiteit, de eigen kracht. Het eigene van het dorp.” De overheid moet deze ontwikkeling omarmen, betoogt hij.

“Ambtenaren en politici zijn nog lang niet altijd klaar voor bewonersparticipatie.

Ze hebben van nature de neiging om zelf problemen te signaleren en oplossingen aan te dragen. Wij zeggen: ‘laat de bewoners het zelf doen’. Geef ze de ruimte: ze kunnen zoveel en willen zoveel. Er zijn zoveel voorbeelden van successen.”

Meer informatie: lvkk.nl

Voor meer informatie over Metro Custom Publishing of als u zelf een idee heeft voor een uitgave kunt u contact opnemen met Robin Jahshan, 020-5114027 of robin.jahshan@metronieuws.nl

Vanmeernaarbeter.nl In 2025 heeft zestig procent van de Nederlandse gemeenten minder inwoners dan nu. In Groningen, Zeeland en Limburg is deze daling van de bevolking nu al merkbaar.

Op de site Vanmeernaarbeter. nl lees je meer over krimp. Op de krimpkaart vind je nieuws over initiatieven in je eigen regio.

Meer over bevolkingsdaling • rijksoverheid.nl/bevolkingsdaling • Linkedingroep Krimp – het nieuwe denken • participatieportal.nl • lsabewoners.nl • cultureelerfgoed.nl