Diploma research thesis project

Πολυτεχνική Σχολή ∆.Π.Θ. Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

‘Εισαγωγή στην Αρχιτεκτονική Έρευνα – ∆ιάλεξη’

ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ Η ΝΕΑ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΑ Γεωργίου Μαρία

επίβλεψη ΠΑΤΡΙΚΙΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

Ξάνθη, Μάρτιος 2008

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Πατρίκιο Γιώργο για την συνεργασία µας και τον κ. Αγγελή Γιώργο για την βοήθειά του

ΝΕΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΤΟΙΚΗΣΗΣ Η ΝΕΑ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΑ περιεχόµενα

Σ Ι ΙΙΙ 01

Περίληψη Abstract Εισαγωγή

03

κεφάλαιο 1 ■ ΝΕΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΚΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ

03

1.1

04 06 06 07 07

1.2 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3

Η εµφάνιση καινούριων τάσεων πολεοδοµικού ου σχεδιασµού στο τέλος του 20 αιώνα Τα κύρια στοιχεία του νέου χωρικού σχεδιασµού Θεωρητικές προσεγγίσεις του νέου χωρικού σχεδιασµού Η Επικοινωνιακή Προσέγγιση - The Communicative Model Η ∆ίκαιη Πόλη - The Just City Η Νέα Αστικότητα - The New Urbanism κεφάλαιο 2 ■ ΝΕΑ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΑ

09 09 10 12 14

2.1 2.1.1 2.1.2 2.2

16 18 21

2.2.1 2.2.2 2.2.3

25

2.2.4

30 32 36 40

2.3 2.3.1 2.4 2.5

43 44

2.6 2.6.1

48

2.6.2

53

2.7

Οι ιστορικές βάσεις της Νέας Πολεοδοµίας Ο Christopher Alexander και η Πρότυπη Γλώσσα σχεδιασµού-Pattern Language Ο Leon Krier και το κίνηµα για την Αναδηµιουργία της Ευρωπαϊκής Πόλης Η ιδέα και η αναζήτηση για µια νέα πολεοδοµία Αρχικές τάσεις και προποµποί του κινήµατος Η εναντίωση απέναντι στο Μοντέρνο Κίνηµα Η κριτική στην προαστιοποίηση Νησίδα Πεζών-Pedestrian Pocket (PP) Ανάπτυξη Προσανατολισµένη στην Μετακίνηση - Transit Oriented Development (TOD) Ανάπτυξη Παραδοσιακής Γειτονιάς Traditional Neighborhood Development (TND) Το κίνηµα της Νέας Πολεοδοµίας Κώδικες και αρχές σχεδιασµού Επίπεδα σχεδιασµού στη Νέα Πολεοδοµία Ο κοινωνικός χαρακτήρας της Νέας Πολεοδοµίας Σκέψεις πάνω στην έννοια της κοινότητας Υλοποιηµένες εκφράσεις των αρχών της Νέας Πολεοδοµίας Η εδραίωση του αστικού µοτίβου Εκ νέου νέο-πολεοδοµικές κοινότητες Ανακατασκευάζοντας την αστική δοµή Νέο-Πολεοδοµικές αναπλάσεις περιοχών Νέα Πολεοδοµία - Κριτική προσέγγιση - Οι αποδείξεις έως τώρα

κεφάλαιο 3 ■ ΟΙ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΝΕΟ-ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΙ ΟΙ

61

ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ 62 62 63 68 68 69 71 74 79 84 87

3.1 3.1.1 3.1.2 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6

Νέα Πολεοδοµία στην Ευρώπη Ο πρίγκιπας Κάρολος και η εκστρατεία του νέο-παραδοσιακού σχεδιασµού Το κίνηµα των Αστικών χωριών Gated Communities – Κοινότητες Ελεγχόµενης Εισόδου Η ‘Κοινότητα’ – Μια διαφορετική προσέγγιση Ο φόβος σαν πολεοδοµική παράµετρος Τακτικές οχύρωσης και προστασίας σε ήδη κατοικηµένες περιοχές Μετακίνηση σε ασφαλέστερες ζώνες - Οι οχυρωµένες περιοχές κατοικίας Η κοινότητα Celebration της εταιρίας Disney στην Florida Η νοοτροπία της οχύρωσης Συµπεράσµατα - Επίλογος Βιβλιογραφία

I

περίληψη

Η ερευνητική εργασία που ακολουθεί, αφορά, κατά κύριο λόγο, στην ανάλυση του κινήµατος της Νέας Πολεοδοµίας, τόσο στην θεωρία, όσο και στην πράξη. Είναι, θα λέγαµε, µια εισαγωγή στην ιδεολογία αυτού του κινήµατος και στις πρακτικές του εφαρµογές. Η αφορµή για αυτή την ανάλυση ήταν, κυρίως, η γενικότερη ανάγκη κατανόησης ενός νέου προτύπου κατοίκησης, που εµφανίστηκε στην Αµερική πριν από περίπου δύο δεκαετίες, και συνεχίζει να εξελίσσεται και να διαµορφώνεται µέχρι και σήµερα˙ αλλά, και περαιτέρω, η ανάγκη κατανόησης των αιτιών που προώθησαν την δηµιουργία και την εδραίωση αυτού του κινήµατος, η εξέταση των πρακτικών του παραδειγµάτων και η δηµιουργία σκέψεων και προβληµατισµών για τις συνέπειές του. Η διάλεξη ξεκινάει µε την παραδοχή του γεγονότος, πως τελευταία υπάρχει ένα αυξανόµενο ενδιαφέρον για την πόλη και την αστική ζωή. Αυτό το γενικότερο ενδιαφέρον, συνεπάγεται την εµφάνιση κάποιων νέων κατευθύνσεων, όσον αφορά στον χωρικό σχεδιασµό, σαν οργανωµένες προσπάθειες αντιµετώπισης των αστικών προβληµάτων και αναζήτησης του καταλληλότερου πλαισίου µελλοντικής διαβίωσης. Η Νέα Πολεοδοµία αποτελεί µια θεωρητική προσέγγιση του νέου χωρικού σχεδιασµού. Είναι µια νέο-σύστατη χωρική έκφραση, που επιδιώκει να καθιερώσει ένα καινούργιο πλαίσιο διαβίωσης, βασιζόµενο στην λειτουργία της πυκνής και σφιχτοδεµένης κοινότητας, προσανατολισµένης στον πεζό, µε µικτές χρήσεις και ‘ποικιλία’ κατοίκων και υπηρεσιών˙ ένα πολεοδοµικό σύστηµα αποτελούµενο από νέο-παραδοσιακά στοιχεία, µε χαρακτηριστικά της προ-βιοµηχανικής πολεοδοµικής σχεδίασης και έντονη περιβαλλοντική ευαισθησία. Το κίνηµα της Νέας Πολεοδοµίας, αναλύεται σε τρία επίπεδα. Αρχικά, παρουσιάζονται οι ιστορικές του βάσεις, που συµµετέχουν ενεργά στην εδραίωση της ιδεολογίας αυτού, και οι δύο κυριότερες θεωρητικές του αντιλήψεις, η αντίθεση προς το µοντέρνο κίνηµα και η κριτική προσέγγιση της προαστιακής ανάπτυξης. Έπειτα, γίνεται η κυρίως ανάλυση του κινήµατος, που εµπεριέχει τις αρχικές του εκφράσεις και την γέννηση των πρώτων ιδεών, την µετέπειτα διαµόρφωση του σαν ολοκληρωµένο κίνηµα µε µια σειρά αρχών, κωδικών και καταστατικών, καθώς και ορισµένες πραγµατοποιηµένες του εφαρµογές. Τέλος, εξετάζεται ο κοινωνικός ρόλος του κινήµατος και παρουσιάζονται κάποιες σκέψεις σχετικά µε την έννοια και την σηµασία της ‘κοινότητας’, καθώς επίσης, και µια γενική κριτική µατιά σε αυτό.

II Το τελευταίο µέρος της διάλεξης, ασχολείται µε τις περαιτέρω εφαρµογές της Νέας Πολεοδοµίας και τις γενικότερες επιδράσεις αυτής. Εδώ, παρουσιάζονται χωρικά συστήµατα διαµορφωµένα µε βάση νέο-πολεοδοµικές αρχές, αλλά διαφορετικά σαν ολοκληρωµένο αποτέλεσµα. Αναφέρονται δύο χαρακτηριστικά παραδείγµατα, αυτό του κινήµατος των Αστικών Χωριών στην Μεγάλη Βρετανία, και αυτό των Περιτειχισµένων Κοινοτήτων, που εντοπίζονται στην Αµερική. Εξετάζονται, συνοπτικά, η λειτουργία και τα χαρακτηριστικά των δύο παραπάνω φαινόµενων και η σχέση µεταξύ αυτών και της Νέας Πολεοδοµίας. Τέλος, παρουσιάζονται κάποιες σκέψεις µε την µορφή συµπερασµάτων, σχετικά µε την ιδεολογία της Νέας Πολεοδοµίας˙ κατά πόσο είναι εφαρµόσιµη και επιθυµητή, εν τέλει, στην κοινωνία, και σχετικά µε την έννοια της ‘κοινότητας’ και την σηµασία της για την ανθρώπινη διαβίωση.

III

abstract

The following thesis concerns, basically, the analysis of the New Urbanism movement, as much in theory, as in practice. It is, so to speak, an introduction to the ideology of the movement and in its practical applications. The reason for this analysis was, mainly, a general need to understand this new model of living, that arose in the United States, roughly two decades ago, and continues its development until today; and, further, the need to understand the causes that promÎżted the creation and the establishment of this movement, the examination of its practical examples, and the creation of thoughts and reflections on its consequences.

The thesis begins with the acknowledgement of the fact that lately there is an increasing interest in the city and in the urban life. This general interest, necessitated the appearance of certain new directions concerning spatial planning, in the form of organised efforts, so as to confront the urban problems and search for the most suitable frame of future way of living.

The New Urbanism Movement is a theoretical approach of the new spatial planning. It is a newly established spatial locution, which seeks to establish a new model of living, based on the functionality of a dense and close-knit community, pedestrian oriented, and designed to include mixed use neighbourhoods and a diverse range of housing and services; an urban system modelled on neotraditional elements, with characteristics of the pre-industrial urban planning and intense environmental sensibility.

New Urbanism is analyzed in three levels. First, the historical roots, which actively participated in forming its ideology, and its two main theoretical notions, the opposition to the modern movement and the critical approach towards suburbanization, are presented. What follows, is the main analysis of the movement that includes its initial expressions and the birth of its first ideas, its later formation as a complete movement with a line of principles, codes and charters, as well as certain of its implemented applications. Finally, the social role of the movement is examined; certain thoughts about the significance and the importance of the ‘community’, as well as a critical approach towards the movement are presented.

The last part of the thesis, deals with the further applications of New Urbanism and its general effects. Here, spatial systems based on new urban principles are presented, but different as a completed outcome. Two characteristic examples are mentioned, that of the movement of the Urban Villages in Great Britain, and that of the Gated Communities, located in America.

IV The functionality and the characteristics of these two urban systems are examined, as well as their relation with the New Urbanism.

Finally, some thoughts are presented with the form of conclusions, concerning the ideology of New Urbanism, to what extend it is applicable and desirable, after all, in the society, and concerning the meaning of the term ‘community' and its importance to the human way of living.

1

εισαγωγή

Από το δεύτερο µισό του εικοστού αιώνα κι έπειτα, ο αστικός χώρος έχει υποστεί ριζικές αλλαγές και έντονους µετασχηµατισµούς, τόσο στην µορφή και την δοµή του, όσο και στην λειτουργία του. Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι άρρηκτα συνδεδεµένος µε τον αστικό χώρο, όπως και το αντίστροφο, οπότε η εξέλιξη της κοινωνίας αντανακλάται πρώτιστα εκεί. Τελευταία, η πόλη βρίσκεται στο προσκήνιο του ενδιαφέροντος. Οι κοινωνικές αλλαγές, που κατ’ επέκταση εκφράζονται στον χώρο, καθιστούν πλέον αδύναµη την οποιαδήποτε θεωρητική τους προσέγγιση, ενώ ταυτόχρονα, προκαλούν κάποιες τάσεις πρακτικής συνδιαλλαγής µαζί τους˙ τάσεις για την αντιµετώπιση των αστικών προβληµάτων και την εύρεση ενός καταλληλότερου πλαισίου διαβίωσης. Η πόλη θεωρείται σήµερα, περισσότερο από ποτέ, σηµαντικό στοιχείο της πολιτισµικής µας ταυτότητας, και ο χώρος όπου κατοικούµε έχει γίνει πλέον αυτό που µας χαρακτηρίζει στην κοινωνία, αυτό που δηλώνει ‘ποιοι είµαστε’. Οι παραπάνω αντιλήψεις δικαιολογούν την αυξανόµενη τάση αναζήτησης περισσότερης ποιότητας για τον χώρο κατοικίας µας, που παρατηρείται τις δύο τελευταίες δεκαετίες, περίπου. Η Νέα Πολεοδοµία, αποτελεί µια έκφραση αυτής της τάσης. Είναι ένα νέο-σύστατο κίνηµα που λειτουργεί στα πλαίσια της αναζήτησης του ιδανικού αστικού τρόπου ζωής και της εκπλήρωσης των απαιτήσεων της σηµερινής κοινωνίας, επανεισάγοντας τον κοινωνικό ρόλο του σχεδιασµού. Η πρόθεση της ερευνητικής εργασίας που ακολουθεί, είναι να εξετάσει αυτό το κίνηµα, αναφορικά µε την θεωρία του και τις πρακτικές του εφαρµογές, µε σκοπό την κατανόηση τόσο των αιτιών που οδήγησαν στην εµφάνισή του, όσο και των χαρακτηριστικών του και των επιδράσεων που επέφερε στην κοινωνία. Η εξέταση της Νέας Πολεοδοµίας, δεν µας αφορά µόνο ως αρχιτέκτονες, αλλά κυρίως ως πολίτες, µέλη µιας ευρύτερης κοινωνίας. Φυσικά, επειδή είναι κατά βάση ένα πολεοδοµικό κίνηµα, η προσέγγισή του είναι ενδιαφέρουσα από διδακτικής άποψης για την ενηµέρωσή µας στα πρόσφατα τεκταινόµενα του αρχιτεκτονικού επαγγέλµατος. Οι θεωρητικές και σχεδιαστικές αρχές του κινήµατος, ανασύρουν πολλά ερωτήµατα και προκαλούν την αρχιτεκτονική σκέψη. Όµως, η Νέα Πολεοδοµία δηµιουργεί καίριους προβληµατισµούς σ’ ένα ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο. Η εµφάνιση αυτού του κινήµατος, έχει µεγάλη σηµασία αναφορικά µε την ανθρώπινη κοινωνία. Αυτή η παραδοχή, ήταν και η αφορµή γι’ αυτή την διάλεξη. Οι προσωπικές µου αναζητήσεις στο πολεοδοµικό και αρχιτεκτονικό επίπεδο, σχετίζονται µ’ έναν

2 ευρύτερο προβληµατισµό σχετικά µε τα νέα δεδοµένα διαβίωσης και µε το πώς αυτά συνδιαλέγονται µε το επάγγελµά µας. ∆ηλαδή, τι παράγουν οι κοινωνικές αλλαγές στον χώρο. Θεωρώ πως η Νέα Πολεοδοµία είναι µια απάντηση στο παραπάνω ερώτηµα. Μια από τις πολλές. Τα κυριότερα ερωτήµατα που µε απασχόλησαν και που θα συζητηθούν παρακάτω, είναι τα εξής: ― Πως απαντάει η Νέα Πολεοδοµία στα αστικά προβλήµατα, και, ιδιαίτερα, πως αντιµετωπίζει την προαστιοποίηση, την υποβάθµιση του δηµόσιου χώρου και την έλλειψη ποιοτικής αστικής κατοίκησης ― Πως επικυρώνεται η θεωρία του κινήµατος στην πράξη ― Ποια κοινωνικά, οικονοµικά και πολιτισµικά στοιχεία εξηγούν την στροφή στο παραδοσιακό σχεδιασµό και την διάδοση του κινήµατος της Νέας Πολεοδοµίας ― Ποιο είναι το κοινωνικό αντίκτυπο της Νέας Πολεοδοµίας και των περαιτέρω επιδράσεων της Μεθοδολογικά, η έρευνα στηρίχθηκε σε βιβλιογραφικές πηγές, καθώς µια έρευνα πεδίου δεν ήταν προφανώς εφικτή. Η Νέα Πολεοδοµία είναι ένα αµερικάνικο κίνηµα, που έχει εκφραστεί κυρίως στις Ηνωµένες Πολιτείες. Αν και βρίσκουµε πολλά παραδείγµατα της διεθνώς, η επικέντρωση της έρευνας στην Αµερική κρίθηκε καταλληλότερη, µιας και εξετάζει το κίνηµα από την γέννησή του και στις βασικές υλοποιηµένες του εκφράσεις. Καθώς η Νέα Πολεοδοµία επεκτείνεται πέρα από το πεδίο των επιστηµών του χώρου, κρίθηκε απαραίτητη µια βιβλιογραφικά πολύπλευρη αντιµετώπιση. Αυτό, επιτεύχθηκε µε αναγνώσµατα από διάφορους επιστηµονικούς χώρους, από δηµοσιεύσεις όχι µόνο αρχιτεκτόνων, αλλά και οικονοµολόγων, κοινωνιολόγων, ψυχολόγων, πολιτικών κ. α. και δηµοσιογράφων διάφορων πεδίων. Σηµαντικό ερευνητικό εργαλείο αποτέλεσε και η χρήση του διαδικτύου που κατέστησε εύκολη την πρόσβαση σε επιστηµονικά άρθρα καθώς και σε δηµοσιεύσεις απλών πολιτών. Είναι κατανοητό, πως η διάλεξη αυτή δεν καλύπτει κάθε πτυχή της Νέας Πολεοδοµίας. Μια πλήρης ανάλυση του κινήµατος δεν είναι εφικτή, καθώς είναι το οποίο συµβαίνει τώρα. Η Νέα Πολεοδοµία, εξελίσσεται και διαµορφώνεται σαν κίνηµα συνεχώς, καθιστώντας πολύ δύσκολη µια εµπεριστατωµένη και ολοκληρωµένη έρευνά του. Από προσωπικό ενδιαφέρον για τους χώρους που οι άνθρωποι διαλέγουν για την διαβίωσή τους, προσπάθησα να επικεντρωθώ στον κοινωνικό προσανατολισµό της Νέας Πολεοδοµίας, όπως αυτός εκφράζεται µε τη σηµασία της έννοιας της ‘κοινότητας’.

3

ΝΕΕΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΩΡΙΚΟΥ ΣΧΕ∆ΙΑΣΜΟΥ 1.1 Η εµφάνιση καινούριων τάσεων πολεοδοµικού ου σχεδιασµού στο τέλος του 20 αιώνα

κεφάλαιο 1

Στα θέµατα του αστικού σχεδιασµού και κυρίως της πολεοδοµίας έχουν αναπτυχθεί πολλές θεωρίες και τρόποι αντίληψης της αστικής οργάνωσης, κατά την διάρκεια της ιστορίας. Στις µέρες µας όµως, οι κύριοι παράγοντες που καθορίζουν την αστική δοµή έχουν διαφοροποιηθεί κατά πολύ από τις προηγούµενες δεκαετίες, µε αποτέλεσµα να χρειάζεται µια νέα οπτική, µια νέα σύγχρονη θεωρία της πολεοδοµίας, για να ερµηνεύσει τα σύγχρονα αστικά φαινόµενα. ου Τις τελευταίες δεκαετίες του 20 αιώνα, άρχισαν να εµφανίζονται κάποιες νέες θεωρίες σχετικά µε τον αστικό σχεδιασµό, οι οποίες κινούνται σε διαφορετικά επίπεδα από αυτές που εντοπίστηκαν στις αρχές αυτού του αιώνα. Ωστόσο, µοιάζουν να προκύπτουν από παρόµοιες ανησυχίες, καθώς επιδιώκουν και αυτές να παρεµβάλουν τις αντιλήψεις και τις πρακτικές τους-σχετικά µε το κτισµένο µας περιβάλλον και το ανθρώπινο δυναµικό µέσα σε αυτό-ανάµεσα σε µεταβαλλόµενες καταστάσεις οικονοµικής, πολιτικής και πολιτισµικής πραγµατικότητας, κοινωνικών δοµών και ανθρώπινων αξιών ώστε να συµβάλλουν στη δηµιουργία µιας καλύτερης κοινωνίας. Ειδικότερα, παρατηρείται ότι ο χωρικός σχεδιασµός της δεκαετίας του 1990, αφορά σε πολύ διαφορετικές συνθήκες από αυτές των µέσων του αιώνα. Στις νέες αυτές συνθήκες καταγράφονται-εκτός των άλλων- η οικονοµική αναδιάρθρωση των πόλεων, οι νέες παραγωγικές διαδικασίες, η ένταση της δηµοσιονοµικής κρίσης, η κυριαρχία της νεοφιλελεύθερης πολιτικής και η αυξανόµενη επιρροή του περιβαλλοντικού 1 κινήµατος. Γενικά όµως, υπάρχει ένας προσανατολισµός στον άνθρωπο και στον ρόλο του µέσα σε ένα µεγαλύτερο σύνολο, µε την έννοια ότι αναζητούνται νέες χωρικές εφαρµογές οι οποίες θα βοηθούν τους ανθρώπους να προσαρµόζονται στις µεταβαλλόµενες συνθήκες της εποχής, χωρίς να χάσουν την 1

Healey Patsy, Collaborative Planning, Palgrave Macmillan, 2006, ό. α. στον Καυκαλά

4 ταυτότητα και την προσωπικότητά τους, όπου αυτές οι µεταβαλλόµενες συνθήκες προκύπτουν από τις ίδιες τις αντιλήψεις των ανθρώπων για την πόλη, την κατοικία, την ποιότητα ζωής, την διακυβέρνηση κ.α. Η εκδήλωση ενδιαφέροντος σχετικά µε τον χωρικό σχεδιασµό, είναι αξιοσηµείωτη τα τελευταία χρόνια και φαίνεται να συµβαδίζει µε την τάση ανάπτυξης και εξέλιξης του ρόλου της τοπικής αυτοδιοίκησης, που τελευταία µοιάζει να είναι περισσότερο ευέλικτη και παρούσα στις αποφάσεις, τις δραστηριότητές και τις εξυπηρετήσεις της προς τις εκάστοτε κοινότητες. Οι τοπικές αυτοδιοικήσεις αναγνωρίζονται πλέον για την πρωτοκαθεδρία τους ως χωνευτήρια των οικονοµικών και κοινωνικών αλλαγών˙ έχουν ίσως τις περισσότερες προοπτικές 2 για δηµιουργικές καινοτοµίες σε κάθε επίπεδο. Αυτή η αναγνώριση φαίνεται να έχει προκύψει από µια σταδιακή ανάπτυξη κάποιων τάσεων και δυνάµεων στις κοινωνικές δοµές, που έχουν επηρεάσει τον ρόλο της τοπικής διακυβέρνησης. Ο προσανατολισµός των πολιτών σε παράγοντες που να βελτιώνουν την ποιότητα ζωής˙ και ιδιαίτερα την ποιότητα ζωής µέσα στην ευρύτερη τους κοινότητα, η απογοήτευση για τις εκάστοτε κυβερνήσεις που οδηγεί σε ανάληψη ευθυνών από τοπικούς φορείς, η παγκοσµιοποίηση, το φαινόµενο της µετανάστευσης κ.α. είναι µερικές από τις αιτίες που οδηγούν σε αντιλήψεις όπως το ότι η κοινότητα οφείλει να λαµβάνει µέρος σε οποιαδήποτε διαδικασία χωρικού σχεδιασµού και να συνεργάζεται µε τους ειδικούς ώστε να προβάλλεται η ταυτότητά της και το αίσθηµα του ‘ανήκειν’ στους πολίτες της και να διαχειρίζεται η ίδια το χτισµένο της περιβάλλον. Έτσι, αναδύεται µία κατάσταση που προσανατολίζει τον νέο χωρικό σχεδιασµό στον κοινοτικό σχεδιασµό, ο οποίος µε τη σειρά του χαρακτηρίζεται από νεοσύστατες εκφράσεις.

1.2 Τα κύρια στοιχεία του νέου χωρικού σχεδιασµού Σύµφωνα µε τον Γρηγόρη Καυκαλά, αυτός ο νέος πολεοδοµικός σχεδιασµός χαρακτηρίζεται από µια σειρά βασικών συνιστωσών. Αυτές, συνοπτικά, παρουσιάζονται στη συνέχεια. Συναίνεση : Για πολλές δεκαετίες, τα πολεοδοµικά σχέδια ήταν αποτέλεσµα µιας ‘εκ των άνω’ προσέγγισης χωρίς συστηµατική ανάµειξη των άµεσα ενδιαφεροµένων περιοχών και των κατοίκων τους. Αντίθετα, ο νέος πολεοδοµικός προγραµµατισµός, φαίνεται να ευαισθητοποιείται περισσότερο

2

Joe Berridge, ‘The Creative City’, Plan Canada 46, Άνοιξη 2006

5 από τις αξίες και τις επιδιώξεις των τοπικών φορέων και τις προσδοκίες των κατοίκων. Συµµετοχή στις αποφάσεις : Ο νέος προγραµµατισµός/σχεδιασµός αναγνωρίζει την ανάγκη της ουσιαστικής συµµετοχής των τοπικών φορέων και πολιτικών σε όλες τις σχετικές διαδικασίες. Τα στρατηγικά σχέδια, περιλαµβάνουν πλέον επεξεργασµένες τεχνικές συµµετοχής όπως είναι οι καταθέσεις γνώµης των εµπλεκοµένων φορέων, συµβουλευτικές επιτροπές, θεµατικά φόρουµ συζήτησης, οµάδες διαβούλευσης και επεξεργασίας ειδικών θεµάτων κ.τ.λ. Χωροταξικό πλαίσιο : Χαρακτηριστικό παλαιότερων πολεοδοµικών σχεδίων ήταν η έλλειψη σαφούς αναφοράς στην αλληλεξάρτηση πόλης και ενδοχώρας καθώς και γειτονικών οικισµών, έχει γίνει πλέον σαφές, ότι οι πόλεις-και ιδιαίτερα οι µεγαλύτερες πόλεις- αποτελούν ευρύτερα χωρο-λειτουργικά συµπλέγµατα µε έντονες αλληλεξαρτήσεις που υπερβαίνουν τα διοικητικά όρια των επιµέρους περιοχών. Τα νέα στρατηγικά σχέδια, ανταποκρίνονται µε την έµφαση στη χωροταξική διάσταση και τη διάγνωση των αδυναµιών και των δυνατοτήτων σε περιφερειακή κλίµακα. Συνθετικοί στόχοι : Τα παλαιότερα πολεοδοµικά σχέδια είχαν έναν παραθετικό χαρακτήρα µε την έννοια ότι αφιέρωναν χωριστές ενότητες σε συγκεκριµένα θέµατα όπως η κατοικία, οι χρήσεις γης, οι εξυπηρετήσεις, η κυκλοφορία κ.τ.λ. Ο τρόπος αυτός, δεν έδινε την δυνατότητα να αντιµετωπιστούν οι σχέσεις ανάµεσα στις επιµέρους ενότητες, π.χ. ανάµεσα στην κατοικία και την βιοµηχανία. Ο νέος προγραµµατισµός/σχεδιασµός υπερβαίνει αυτήν την αδυναµία µε την επιλογή µιας ολοκληρωµένης προσέγγισης που συνδέει τους στόχους µε την υλοποίηση σε σχέση µε σύνθετα ζητήµατα όπως η πολυκεντρική οργάνωση, η περιβαλλοντική προστασία, η αναζωογόνηση των κέντρων, η καταπολέµηση του κοινωνικού αποκλεισµού κ.τ.λ. Επικοινωνία και τρόποι απεικόνισης : Παράλληλα µε την προσέγγιση και το περιεχόµενο, αλλάζουν και οι τρόποι µε τους οποίους το σχέδιο απεικονίζεται και επικοινωνεί µε τους ενδιαφερόµενους. Η έκθεση σχεδίων, εικόνων και γραπτών κειµένων έχει συµπληρωθεί-και σε µεγάλο βαθµό αντικατασταθεί-από νέα µέσα σχεδιασµού και απεικόνισης µε υπολογιστές (CAD, GIS, Multimedia, Internet κ.τ.λ.) τα οποία µέσα από εναλλακτικές και καινοτόµες οπτικές διαµορφώνουν µια νέα πραγµατικότητα για το πώς απεικονίζεται και σχεδιάζεται το πολεοδοµικό σχέδιο. Η χρήση του Internet, µπορεί να αλλάξει επίσης και τις δυνατότητες και τους τρόπους της συµµετοχής των πολιτών, καθώς ένα πολύ ευρύτερο κοινό

6 µπορεί να ενηµερωθεί και να διατυπώσει άποψη µέσα από δια3 δραστικές µορφές επικοινωνίας.

1.3 Θεωρητικές προσεγγίσεις του νέου χωρικού σχεδιασµού 4

Η Susan Faistein εντοπίζει τρεις βασικές θεωρητικές προσεγγίσεις του νέου χωρικού σχεδιασµού, οι οποίες είναι: α) η Επικοινωνιακή Προσέγγιση - The Communicative Model, β) η ∆ίκαιη Πόλη - The Just City και 5 γ) η Νέα Αστικότητα - The New Urbanism Οι τρεις προσεγγίσεις υιοθετούν µια κατά βάση µεταρρυθµιστική στάση. Ξεφεύγουν από την απλή κριτική που χαρακτήριζε πολλές θεωρητικές αναλύσεις των προηγουµένων δεκαετιών και προχωρούν στην προσπάθεια διαµόρφωσης µιας νέας επιθυµητής κατάστασης. Αυτές οι τυπολογίες, ίσως να µην καλύπτουν απόλυτα την τρέχουσα κατάσταση στο επαγγελµατικό και επιστηµονικό πεδίο του χωρικού σχεδιασµού, καλύπτουν όµως, τον κύριο κορµό των προσεγγίσεων που αναδύθηκαν και είναι σε πλήρη εξέλιξη τις ου δύο τελευταίες δεκαετίες του 20 αιώνα.

1.3.1 Η Επικοινωνιακή Προσέγγιση-The Communicative Model Η Επικοινωνιακή Προσέγγιση βασίζεται στην διαπραγµάτευση ανάµεσα στους εµπλεκόµενους. Επικεντρώνεται στον ρόλο του πολεοδόµου˙ στο τι τακτική πρέπει να ακολουθήσει ώστε να λέει την αλήθεια, να υπάρχει συννενόηση και κατανόηση µε τον κόσµο και να µην επιβάλλει τις απόψεις του. Ακολουθείται, δηλαδή, ένα είδος συµµετοχικής διαδικασίας, µε πίστη στην πολυµορφία και αµερόληπτη και δίκαιη µεταχείρηση όλων. Οι αποτυχίες του χωρικού σχεδιασµού κατά την περίοδο των µαζικών αστικών αναπλάσεων, ενθαρρύνουν την δυσπιστία απέναντι στην ‘εκ των άνω’ σχεδιαστική προσέγγιση και καθιστούν ελκυστική την στροφή προς την επικοινωνιακή προσέγγιση. Η επικοινωνιακή προσέγγιση, επεξεργάζεται και προτείνει κυρίως µια ηθική επί της διαδικασίας, χωρίς ιδιαίτερη αναφορά στο περιεχόµενο και στο αποτέλεσµα του χωρικού σχεδιασµού.

3

Καυκαλάς Γρηγόρης, ∆ιδακτικές Σηµειώσεις για το µάθηµα ‘Τάσεις και πρακτικές της νέας ευρωπαϊκής πολεοδοµίας’, Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ., Ακαδηµαϊκό Έτος 2006-2007 4 Η Susan S. Fainstein, είναι καθηγήτρια πολεοδοµίας στο πανεπιστήµιο Rutgers του New Jersey και συγγραφέας πολλών βιβλίων και άρθρων σχετικά µε τον πολεοδοµικό σχεδιασµό 5 Fainstein Susan S., New Directions in Planning Theory, Urban Affairs Review Vol. 35, Νο 4, March 2000

7

1.3.2 Η ∆ίκαιη Πόλη-The Just City Η ∆ίκαιη Πόλη θέτει την ισότητα ως βασική προϋπόθεση της χωρικής οργάνωσης. Ενδιαφέρεται τόσο για την συµµετοχή όλων στην διαδικασία αποφάσεων, όσο και για την δικαιοσύνη του τελικού αποτελέσµατος και το κεντρικό ερώτηµα αυτής της προσέγγισης είναι: ‘ποιος κυριαρχεί και ποιος επωφελείται’. Η εφαρµογή αυτής της λογικής στον σχεδιασµό του χώρου, συνεπάγεται συνεχή αξιολόγηση των αποτελεσµάτων και κατανόηση του γεγονότος πως, το ποια αποτελέσµατα είναι εφικτά, συνδέεται αναπόφευκτα µε την οικονοµία. Αυτή η προσέγγιση χαρακτηρίζεται από ένα ουτοπικό πνεύµα και στηρίζεται στην διαµόρφωση του οράµατος για µια επιθυµητή πόλη-µια πόλη δηµοκρατική, συµµετοχική και µε δυνατότητα παροχής υπηρεσιών κοινωνικής πρόνοιας που δεν µπορεί πλέον να προσφέρει το κεντρικό κράτος-και στην διερεύνηση των τρόπων που θα κάνουν αυτό το όραµα πραγµατικότητα.

1.3.3 Η Νέα Αστικότητα-The New Urbanism Η Νέα Αστικότητα-Νέα πολεοδοµία, προβάλλει την εικόνα της επιθυµητής πόλης και το εγχείρηµα διαµόρφωσης µιας περισσότερο επιθυµητής µελλοντικής αστικής κατάστασης. Βασίζεται στην σηµασία της φυσικής µορφής για τον χωρικό σχεδιασµό και εκδηλώνεται µε την δηµιουργία αστικών µορφών που ευνοούν την γειτονιά, την κοινωνικότητα, την αίσθηση ολοκλήρωσης και την αισθητική ικανοποίηση. Θεωρεί πως οι µορφολογικές και συνθετικές της κατευθύνσεις προσφέρουν κάτι το διαφορετικό, αυτό που πραγµατικά θέλουν οι πολίτες σε αντίθεση µε προηγούµενες θεωρίες σχεδιασµού του χώρου που δεν απέδωσαν.

8

9

ΝΕΑ ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΑ

κεφάλαιο 2

Η Κηπούπολη ήταν µια προσπάθεια ‘ένωσης’ της πόλης µε την εξοχή, µια αυτό-συντηρούµενη βιοµηχανική πόλη, που θα διοικούταν από τους κατοίκους της. Οι Κηπουπόλεις θα διαµόρφωναν ένα χωρικό σύµπλεγµα, συνδεόµενο µε ταχεία σιδηροδροµική γραµµή

Περίπου στις αρχές της δεκαετίας του 1980 στην Αµερική, άρχισε να εντοπίζεται µια, µάλλον αυξανόµενη, ανάγκη για να καταπολεµηθούν τα προβλήµατα που παρουσίαζαν οι µεγάλες κυρίως πόλεις. Αυτή η ανάγκη για καλύτερη διαβίωση κατάφερε να πάρει την µορφή ‘κινήµατος’, η Νέα Πολεοδοµία - New Urbanism. Η εδραίωση της ιδεολογικής ανάπτυξης του κινήµατος στηρίζεται, κατά βάση, στην παρατήρηση των αµερικάνικων πόλεων, στην επισήµανση των δυσλειτουργιών τους και, τελικά, στην αναζήτηση των κατάλληλων διεξόδων. Στην βάση της λογικής που χαρακτηρίζει την Νέα Πολεοδοµία, βρίσκεται ένα ιστορικό υπόβαθρο, απαρτιζόµενο από κινήµατα και θεωρητικές προσεσσίσεις σχεδιασµού του πρόσφατου παρελθόντος, και ένα ιδεολογικό υπόβαθρο το οποίο αποτελείται από δύο ξεχωριστές και χαρακτηριστικές αντιλήψεις. Η πρώτη αντίληψη εκφράζει την εναντίωση απέναντι στο µοντέρνο κίνηµα, τόσο στην θεωρία, όσο και στις πρακτικές του εφαρµογές. Η δεύτερη αντίληψη εκφράζει την απογοήτευση που έχει προέλθει από την εξέλιξη του αστικού σχεδιασµού και έχει προκαλλέσει την αστική κατάκλιση, δηλαδή την προαστιοποίηση. Συνοπτικά, η Νέα Πολεοδοµία είναι ένα πολεοδοµικό σύστηµα βασισµένο σε νέο-παραδοσιακά στοιχεία και µε χαρακτηριστικά της προ-βιοµηχανικής πολεοδοµικής σχεδίασης, που στοχεύει στο να δηµιουργήσει βιώσιµα περιβάλλοντα µικτών χρήσεων και µεγάλης πυκνότητας, προοριζόµενα κυρίως για τον πεζό και µε έντονο το στοιχείο της ’κοινότητας’ µέσα σε αυτά.

2.1 Οι ιστορικές βάσεις της Νέας Πολεοδοµίας Η Νέα Πολεοδοµία, εξ ορισµού, είναι ένα κίνηµα προσανατολισµένο στον νέο-παραδοσιακό σχεδιασµό. Γεννηµένο από την αντίθεση προς το µοντέρνο κίνηµα και από την απογοήτευση που προήλθε από την εξέλιξη των σύγχρονων πόλεων, αντλεί την έµπνευσή του από την

10 προπολεµική περίοδο. Οι επιρροές που διακρίνονται στην ιδεολογία της νέας πολεοδοµίας, προέρχονται από διάφορα κινήµατα και προτάσεις του παρελθόντος, όπως η Κηπούπολη του Ebenezer Howard, η ιδέα της Μονάδας ΓειτονιάςNeighbourhood Unit του Clarence Perry, η Πόλη στην 6 Περιφέρεια-the City in the Region του Patrick Geddes κ. α. Επίσης, σηµαντικά στοιχεία που ενέµπνευσαν τις αρχές του κινήµατος, είναι το θεωρητικό πρότυπο για την αναδηµιουργία της Ευρωπαϊκής Πόλης µε βάση τις προτάσεις του Leon Krier, οι θεωρίες του Christopher Alexander και τα γραπτά της Jane 7 Jacobs.

2.1.1 Ο Christopher Alexander και η Πρότυπη Γλώσσα σχεδιασµού-Pattern Language Το 1949, ο αρχισυντάκτης του περιοδικού The Architectural Review, Gordon Cullen, ανέπτυξε την θεωρία του Αστικού Τοπίου στον σχεδιασµό-The Townscape Movement, για να περιγράψει την ‘τέχνη της σχέσης’ µεταξύ όλων των στοιχείων του τοπίου. Η θεωρία αυτή που εκφράζει την ιδεολογία του αντίστοιχου κινήµατος, δίνει έµφαση στην σχέση των κτιρίων και του χώρου που τα περιβάλλει, παροτρύνοντας τους σχεδιαστές να περικλείουν τα κτίρια µε τον δηµόσιο χώρο γύρω τους, παρά 8 να τα τοποθετούν µέσα σε αυτόν. Το κίνηµα αυτό, αποτέλεσε έντονη αντίδραση στις µοντέρνες αρχές, και προσπάθησε να καταπραΰνει την σύγχυση και τον φόβο που προκαλεί η µοντέρνα αρχιτεκτονική, µέσω της ‘ενανθρώπισης’ της πόλης. Έτσι, υποστηρίχθηκε πως πρέπει να δοθεί έµφαση στην κοινωνική και συµβολική λειτουργία του δρόµου-σαν κύριο στοιχείο της δηµόσιας ζωής-και του δηµόσιου χώρου γενικότερα. Με παρόµοια διάθεση, οι Alexander και Chermayeff διατείνονται πως έρχεται σύντοµα ο καιρός, που οι πολεοδόµοι, οι αρχιτέκτονες, οι εργολάβοι και άλλοι, θα αναγνωρίσουν και θα λειτουργήσουν µε βάση την απλή ιδέα, πως ο χώρος ανάµεσα στα κτίρια, είναι τόσο σηµαντικός για την αστική ζωή ενός 9 ανθρώπου, όσο και τα ίδια τα κτίρια. Αυτή η ‘ανθρωπιστική’ προσέγγιση στον σχεδιασµό, υποστηρίχθηκε από τον 6

Ο Patrick Geddes εισήγαγε την έννοια της ‘περιφέρειας’ στον αστικό σχεδιασµό, υποστηρίζοντας πως ο πετυχηµένος σχεδιασµός βασίζεται στην έρευνα της φυσικής περιφέρειας. Υποστήριξε µια πολυκεντρική σχεδιαστική προσέγγιση, δίνοντας βάση στην ανάπτυξη των επαρχιακών πόλεων, µε µια ‘οικολογική’ µατιά 7 Ιδιαίτερα το βιβλίο της The Death and Life of Great American Cities 8 Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999 9 Alexander Christopher & Chermayeff Serge, Community and Privacy: Toward a New Architecture of Humanism, Anchor Books, 1965, ό. α. στον Ellin (1999)

Η Μονάδα Γειτονιάς ήταν µια χωρική ανάπτυξη που συγκροτούσε την κοινότητα γύρω από σχολεία - κέντρα της γειτονιάς. Η γειτονιά θεωρήθηκε ως πολιτική και ηθική µονάδα, ένα χωρικό στοιχείο υψηλής πυκνότητας και µικτών χρήσεων, προσανατολισµένο στον πεζό, που θα έδινε την απάντηση στα κοινωνικά προβλήµατα

11 Alexander, σε µια προσπάθεια να προστεθεί µια ιστορική ταυτότητα στις νέες αναπτύξεις. Ο Christopher Alexander, θαυµαστής των µεσαιωνικών πόλεων και των µεγάλων ιστορικών πόλεων-που αποτελούν δείγµατα ελκυστικής και αρµονικής αρχιτεκτονικής, συµβιβασµένης µε την τοπική ταυτότητα του χώρου-ξεκίνησε µια αναζήτηση για τέτοια ιστορικά και πολιτισµικά παραδείγµατα που αντανακλούν την οµορφιά, την ποιότητα και την λειτουργικότητα, µε σκοπό την δηµιουργία µιας πρότυπης, οικουµενικής γλώσσας σχεδιασµού. Η βασική ιδέα είναι ο Άχρονος Τρόπος Σχεδιασµού-The Timeless Way of Building, δηλαδή, η θεωρία του ότι το παρελθόν, το παρόν και το µέλλον οφείλουν να συγχωνεύονται ισότιµα και χωρίς διακρίσεις, ώστε 10 να επιτυγχάνεται ο σωστός σχεδιασµός του χώρου. Από αυτή την παραδοχή, και αρνούµενος να ‘εγκαταλείψει’ τις αρετές της ιστορικής, ‘αυθεντικής’ κατ’ αυτόν, πολεοδοµίας, προχώρησε στην αναζήτηση διεθνών αρχών που να εκφράζουν την ‘καλή’ φόρµα. Το αποτέλεσµα ήταν η δηµιουργία µιας Πρότυπης Γλώσσας σχεδιασµού-Pattern Language και των Προτύπων Σχεδιασµού, ένα πρακτικό αρχιτεκτονικό σύστηµα αποτελούµενο από µια σειρά από κανόνες και οδηγίες σχεδιασµού και κατασκευής, που µπορούν να εφαρµοστούν σε κάθε χωρικό επίπεδο˙ περιφερειακό, αστικό, κτιριακό, στο επίπεδο της γειτονιάς, ακόµη και στο επίπεδο του σχεδιασµού κήπων, δωµατίων και επίπλων. Με βαθιές κοινωνικές και ανθρωπιστικές ανησυχίες και δίνοντας ιδιαίτερη έµφαση στην σχέση του ανθρώπου µε το περιβάλλον του, τάχθηκε υπέρ του συµµετοχικού σχεδιασµού σαν διαδικασία παραγωγής αρχιτεκτονικού έργου, παραδεχόµενος την αντίληψη πως στην βάση του σχεδιασµού βρίσκεται ο άνθρωπος. Ο Alexander µίλησε για µια κοινωνική πλευρά στον 11 επισηµαίνοντας την ευθύνη του εκάστοτε σχεδιασµό, σχεδιαστή στον σχηµατισµό της κοινωνίας. Υποστήριξε πως ο αρχιτέκτονας πρέπει να σκέφτεται σε µεγαλύτερο επίπεδο από το έργο του, να λαµβάνει υπόψη του την καθηµερινότητα και την πολιτική ζωή του τόπου, πριν κάνει οποιαδήποτε πρόταση για 12 αυτόν. Οι απόψεις του προωθούν την σηµασία των ανθρώπινων κοινοτήτων στην παροχή υπηρεσιών και κοινωνικών λειτουργιών. Ο ίδιος υποστήριξε θερµά την σηµασία της ‘κοινότητας’ και ιδιαίτερα της ‘γειτονιάς’ για την συµβίωση των ανθρώπων, λέγοντας πως το µοντέλο της γειτονιάς, εκπληρώνει την βαθιά κοινωνική ανάγκη των ανθρώπων να 10

Grant Jill, Planning the Good Community. New Urbanism in Theory and Practice, Routledge, 2006 11 Turner Tom, Alexander's Pattern Language: ‘A city is a not a tree’˙ it is a landscape, 2005 12 Saunders Robert, Pattern Language by Christopher Alexander, 2001

12 έχουν µια ‘αναγνωρίσιµη χωρική ενότητα για να ανήκουν’, να µπορούν να αναγνωρίζουν το δικό τους, ξεχωριστό κοµµάτι της πόλης και να έχουν µια αίσθηση συλλογικής ιδιοκτησίας και 13 περηφάνιας γι’ αυτό.

2.1.2 Ο Leon Krier και το κίνηµα για την Αναδηµιουργία της Ευρωπαϊκής Πόλης Το κίνηµα για την Αναδηµιουργία της Ευρωπαϊκής Πόλης, αναπτύχθηκε την δεκαετία του 1970, µε βασικό του εκπρόσωπο τον Leon Krier. Οι βασικές του θεµατικές ήταν i) η φυσική και κοινωνική συντήρηση των ιστορικών κέντρων ως επιθυµητά πρότυπα της συλλογικής ζωής, ii) η αντίληψη του αστικού χώρου ως το πρωταρχικό στοιχείο για την οργάνωση της µορφής της πόλης, iii) ένα νέο αρχιτεκτονικό σύστηµα που θα βασίζεται σε καινούργιες τυπολογικές και µορφολογικές µελέτες, iv) η συνειδητοποίηση πως η ιστορία της πόλης παρέχει ακριβή γεγονότα που επιτρέπουν την άµεση δράση για την αναδηµιουργία της οδού, του τετραγώνου, και της συνοικίας, v) η αναδιάρθρωση των πόλεων µε σκοπό την δηµιουργία σύνθετων χώρων µέσα σε αυτές, ‘πόλεις µέσα στην πόλη’, και την δηµιουργία συνοικιών που να ενσωµατώνουν όλες τις λειτουργίες της αστικής ζωής, και vi) η επανεύρεση των πρωταρχικών στοιχείων της αρχιτεκτονικής όπως η στήλη, ο 14 τοίχος, και η στέγη. Ο Krier αντιτίθεται έντονα στο τεχνικό και επιστηµονικό ήθος του µοντέρνου κινήµατος και είναι υπέρµαχος της αναβίωσης των αξιών της προβιοµηχανικής ευρωπαϊκής πόλης. Έχει σαν χωρικά πρότυπα τις συµπαγείς προβιοµηχανικές πόλεις, που ενσωµατώνουν τις αστικές λειτουργίες αποφεύγοντας την σύγχυση που προκαλεί η ανάµιξη των κτιριακών τυπολογιών και η συµπερίληψη µη αστικών στοιχείων. Η άποψή του για την ‘καλή’ πόλη, βασίζεται στην οπτική συνοχή και την ανάµειξη των χρήσεων και προτρέπει τους αρχιτέκτονες να επανεκτιµήσουν τον ρόλο της ‘µνήµης’ και να ξαναγίνουν οι τεχνίτες που ήταν κάποτε, πριν οι τεχνολογικές ευκολίες 15 εισχωρήσουν στην ζωή των ανθρώπων.

13

Alexander Christopher, A Pattern Language, Oxford University Press, 1977, ό. α. στον Neal 14 Krier Leon ‘The Reconstruction of the European City’, Rational Architecture, ed. Delevoy Robert, 1978, ό. α. στον Ellin (1999) 15 Krier Leon & Culot Maurice, Manifesto: The Reconstruction of the European City or Anti-Industrial Resistance as a Global Project, AAM, 1980, ό. α. στον Ellin (1999)

Σύµφωνα µε τον Ellin (1999), το κίνηµα για την Αναδηµιουργία της Ευρωπαϊκής Πόλης, ήταν η πολεοδοµική έκφραση του Νέορασιοναλισµού. Ο Νέορασιοναλισµός, που αναπτύχθηκε την δεκαετία του 1970, απέρριψε τις µοντέρνες προσεγγίσεις σχεδιασµού και προώθησε την επιστροφή στις πρακτικές των προηγούµενων αιώνων. Βασικοί εκπρόσωποι του κινήµατος, ήταν ο Leon Krier και ο Aldo Rossi.

13

Το διάγραµµα του Krier που αφορά στην κατασκευή των αστικών συνοικιών

Ο Krier, προτάσσει την αντίληψη της πόλης ως ζωντανό 16 οργανισµό, ως µια φυσική οντότητα µε σώµα και ψυχή, υποστηρίζοντας πως αυτή η αντίληψη προκαλεί την αρµονία, 17 και η αρµονία είναι η ρίζα του πολιτισµού. Κατηγορώντας την προαστιακή ανάπτυξη ότι παράγει µέρη νεκρά, παρασιτικά και αυτό-καταστροφικά, προβάλλει την άποψη πως ο τρόπος για να σωθεί η πόλη, είναι να καταργηθούν το zoning και οι αυτοκινητόδροµοι, που διαχωρίζουν τις λειτουργίες της πόλης, αντί να τις αναµιγνύουν. Στην προσπάθεια καταπολέµησης της τάσης για αστική ανάπτυξη, πρότεινε την ανακατασκευή της πόλης µε βάση την ανθρώπινη κλίµακα και έτσι, εισήγαγε την προτεραιότητα της κατασκευής αστικών συνοικιών-urban 18 quarters που θα ‘καλµάρουν’ την ένταση της πόλης. Έντονα αντίθετος προς την βιοµηχανική εποχή, που θεωρεί υπαίτια για καταστροφή των αστικών περιοχών, υποστηρίζει πως η βιοµηχανική παραγωγή… έχει καταστρέψει σε λιγότερο από διακόσια χρόνια τις πόλεις και τους τόπους που ήταν το αποτέλεσµα χιλιάδων χρόνων ανθρώπινης εργασίας, 19 νοηµοσύνης και πολιτισµού. Και προτρέπει πως πρέπει τώρα να αναγνωρίσουµε την απόλυτη αξία των προβιοµηχανικών πόλεων, των πόλεων της πέτρας. Από τώρα και στο εξής πρέπει να γυρίσουµε πίσω και να εργαστούµε πάνω στην µίµηση των οµορφότερων προβιοµηχανικών παραδειγµάτων, όσον αφορά στις αναλογίες τους, στις διαστάσεις, και στην µορφολογική απλότητά τους, καθώς επίσης και στον τρόπο παραγωγής τους, που στοχεύει στη χρήση των παραδοσιακών υλικών και της 20 χειροτεχνίας, παρά στην εκβιοµηχάνιση. Ο Krier υποστήριξε πως µια δυναµική αστική κουλτούρα-που εκφράζεται µε την δηµιουργία σφιχτοδεµένων και πυκνών πληθυσµιακά κοινοτήτων µε ανάµικτες χρήσεις-δίνει µεγαλύτερες υποσχέσεις και ελπίδες για δηµοκρατία και 21 Το κοινωνικοποίηση, από τα συντηρητικά προάστια. υπόδειγµά του για την Αναδηµιουργία της Ευρωπαϊκής Πόλης, είχε ως εξής: 16

Σε αντίθεση µε την αντίληψη της πόλης ως µηχανή, άποψη που εξέφρασε ο Le Corbusier, και που αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο στην ιδεολογία του µοντέρνου κινήµατος 17 Krier Leon, Architecture: Choice or Fate, Andreas Papadakis Publications, 1998, ό. α. στην Grant 18 Krier Leon, Drawings, Architectural Design 54, November/December 1984, ό. α. στην Grant 19 Krier Leon ‘The Reconstruction of the European City’, Rational Architecture, ed. Delevoy Robert, 1978, ό. α. στον Ellin (1999) 20 Krier Leon & Culot Maurice, Manifesto: The Reconstruction of the European City or Anti-Industrial Resistance as a Global Project, AAM, 1980, ό. α. στον Ellin (1999) 21 Krier Leon, ‘The Reconstruction of the City’, Rational Architecture.

La Reconstruction de la ville Europeanne, Archives d’ Architecture Moderne, Bruxelles, 1978, ό. α. στην Grant Jill

14 -Μια πόλη µπορεί να ανακατασκευαστεί µόνο στα πλαίσια των δρόµων, των οικοδοµικών τετραγώνων, και των οικοδοµικών τετάρτων-αστικών συνοικιών. Αυτά τα οικοδοµικά τέταρτα – urban quarters-πρέπει να ενσωµατώνουν όλες τις λειτουργίες της αστικής ζωής, σε έκταση και πληθυσµό που δεν θα υπερβαίνει τα 35 εκτάρια και τους 15.000 κατοίκους.

-Οι δρόµοι και τα οικοδοµικά τετράγωνα πρέπει να παρουσιάζουν ένα γνώριµο πρότυπο. Οι διαστάσεις και οι αναλογίες τους πρέπει να είναι εκείνες των καλύτερων και των πιο όµορφων προβιοµηχανικών πόλεων.

-Η απλότητα πρέπει να είναι ο στόχος της αστικής τοπογραφίας.

-Η πόλη πρέπει να αρθρωθεί µε βάση τους δηµόσιους και τους ιδιωτικούς της χώρους, µε βάση τα µνηµεία και την αστική συγκρότηση, µε βάση τα οικοδοµικά τετράγωνα και τους δρόµους, και µε βάση την κλασσική αρχιτεκτονική και τα ‘λαϊκά’ 22 κτίρια. Και µε αυτή την ιεραρχία.

2.2 Η ιδέα και η αναζήτηση για µια νέα πολεοδοµία Αρχικές τάσεις και προποµποί του κινήµατος 23

Ο Peter Katz παρατηρεί πως στις αρχές της δεκαετίας του 1990, άρχισε να γίνεται αισθητή η δηµιουργία µιας νέας µορφής πολεοδοµικού σχεδιασµού. Οστόσω, ο πολύς κόσµος αλλά ακόµα και οι περισσότερο σχετιζόµενοι µε αυτά τα θέµατααρχιτέκτονες, πολεοδόµοι, δηµοσιογράφοι, κ.α. δεν γνώριζαν 24 και πολλά επί του θέµατος. Ο τύπος της εποχής άρχισε να αναφέρεται σε αυτήν τη νέα µορφή ονοµάζοντας την αρχικά Νέο-Παραδοσιακό Σχεδιασµό˙ όµως ένα άρθρο του Time Magazine σχετικά µε την δουλειά των Peter Calthorpe, Andrés Duany και Elizabeth Plater-Zyberk ήταν αυτό που στην ουσία 25 σήµανε την γέννηση ενός νέου κινήµατος. Ταυτόχρονα, εκείνη την περίοδο άρχισε να αµφισβητείται η ορθότητα των πρακτικών ανάπτυξης των περασµένων δεκαετιών. Η αυξανόµενη δυσφορία απέναντι στο αστικό περιβάλλον, άρχισε να γίνεται κοινή συνείδηση, απασχολώντας 22

Krier Leon & Culot Maurice, Manifesto: The Reconstruction of the European City or Anti-Industrial Resistance as a Global Project, AAM, 1980, ό. α. στον Ellin (1999) 23 Ο Peter Katz έχει σπουδάσει αρχιτεκτονική και γραφικό σχεδιασµό στο Cooper Union for the Advancement of Science and Art, New York. Εργάζεται ως σύµβουλος σε θέµατα σχεδιασµού και marketing διατηρώντας γραφεία στο San Francisco και στο Seattle, και δίνει διαλέξεις σε πανεπιστήµια και διάφορες κοινοτικές οργανώσεις.

24 Katz Peter, The New Urbanism‫׃‬Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994 25 Kurt Andersen, Oldfangled New Towns, Τime Magazine, 1991

Η Νέα Πολεοδοµία άρχισε να γίνεται γνωστή στα µέσα της δεκαετίας του 1990

15 όχι µόνο τους ειδικούς σε χωρικά ζητήµατα, αλλά και µια µεγάλη µερίδα πολιτών που οι καθηµερινές τους εµπειρίες είναι συνυφασµένες µε τον αστικό χώρο. Η µεταπολεµική ανάπτυξη, προωθηµένη από τις µοντέρνες αρχές σχεδιασµού και το προαστιακό πρότυπο, άρχισε ν’ αποδεικνύεται καταστροφική και να θεωρείται υπεύθυνη για την καταστροφή της αστικής κληρονοµιάς, την αποδιοργάνωση των ανθρώπινων κοινοτήτων, την αύξηση του κοινωνικού διαχωρισµού και την εξαχρείωση του δηµόσιου χώρου και της περιβαλλοντικής ποιότητας. Το τίµηµα της µεταπολεµικής ανάπτυξης άρχισε να γίνεται ολοένα και πιο φανερό˙ στις εξαχρειωµένες γειτονιές, στην αποξενωµένη κοινωνία, στην φθορά του περιβάλλοντος. Όλες οι περιοχές της Αµερικής έχουν υποφέρει πάρα πολύ από τον τρόπο που διαλέξαµε να σχεδιάσουµε τα πράγµατα µεταπολεµικά. Οι πόλεις, µεγάλες και µικρές, αλλά και η επαρχία ρηµάχτηκαν ισότιµα, όπως και τα ενδότερα στοιχεία τους-οι γειτονιές, τα κτίρια, οι δρόµοι-και δεν υπάρχει καταφύγιο από τις διαταραχές που επακολούθησαν…για µένα, όλα αυτά συνιστούν ένα τροµακτικό τοπίο, την’ γεωγραφία του πουθενά’, που απλά έπαψε να θεωρείται αξιόπιστο µέρος για ανθρώπινη 26 κατοίκηση. Απέναντι σ’ αυτήν την κατάσταση, προέκυψε µια έντονη εναντίωση σε αυτόν τον τρόπο ζωής αλλά και µια ανάγκη για επαναξιολόγηση του περιβάλλοντος της κατοικίας. Η απογοήτευση από την συµβατική µεταπολεµική προαστιακή ανάπτυξη, και όσα αυτή επέφερε, οδήγησε στην ζύµωση ιδεών για µια σωστότερη αντιµετώπιση του αστικού χώρου, και ιδιαίτερα στην ανάπτυξη της ιδέας ενός νέο-παραδοσιακού σχεδιασµού, που αντλεί την έµπνευσή του από τα αστικά τοπία του παρελθόντος, προσπαθώντας να τα προσελκύσει και να τα εισχωρήσει στον σύγχρονο τρόπο ζωής, παρά να τα 27 αποµακρύνει από την καθηµερινότητα. Οι Andrés Duany και Elizabeth Plater-Zyberk, ήταν φοιτητές στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν ο Leon Krier είχε µεταβεί στην Αµερική δίνοντας διαλέξεις. Ο Krier, ο οποίος θεωρείται πια ο πνευµατικός πατέρας της νέας πολεοδοµίας, επηρέασε κατά πολύ το ζευγάρι των πολεοδόµων, δίνοντας τους το έναυσµα, για την ανάπτυξη των πρώτων τους ιδεών σχετικά µε τον χωρικό σχεδιασµό. Εκείνη την περίοδο, επίσης, άρχισαν ν’ απασχολούν τον Peter Calthorpe-φοιτητής τότε στην αρχιτεκτονική σχολή του Yale-παρόµοιες ανησυχίες. Πολύ πριν όλοι οι παραπάνω συναντηθούν και ‘συγχωνευτούν’ κάτω από το όνοµα ‘Νέοι Πολεοδόµοι’, είχαν αρχίσει να δουλεύουν πάνω 26

Kunstler James H., The Geography of Nowhere, Touchstone, 1994, όπως αναφέρεται στον Neal 27 Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999

16 σε ιδέες και προτάσεις σχεδιασµού, προσπαθώντας να διαµορφώσουν µια επιθυµητή κατάσταση στο πολεοδοµικό επάγγελµα. Η πρόταση των Duany και Plater-Zyberk, αφορά στην δηµιουργία κοινοτήτων, µε βάση τα χαρακτηριστικά του παραδοσιακού σχεδιασµού και την λειτουργία µιας κοινότητας της προβιοµηχανικής περιόδου, και ονοµάζεται Ανάπτυξη Παραδοσιακής Γειτονιάς-Traditional Neighborhood Development or District (TND). Η πρόταση του Calthorpe, σχετίζεται µε την εισαγωγή ενός πλήρως οργανωµένου κυκλοφοριακού δικτύου, σαν βάση της διαδικασίας σχεδιασµού µιας κοινότητας, και αναφέρεται ως Νησίδα Πεζών-Pedestrian Pocket (PP) ή Ανάπτυξη Προσανατολισµένη στην ∆ιακίνησηTransit Oriented Development (TOD), όπως αλλιώς ονοµάζεται.

2.2.1 Η εναντίωση απέναντι στο Μοντέρνο Κίνηµα Πιθανώς, η περισσότερο θεµελιώδης επιρροή στην ανάπτυξη και διαµόρφωση του σύγχρονου αστικού περιβάλλοντος, επήλθε από το µοντέρνο κίνηµα. Τα συνέδρια του κινήµατος, γνωστά ως ∆ιεθνή Συνέδρια της Μοντέρνας ΑρχιτεκτονικήςCongrès International d' Architecture Moderne, ή CIAM, ήταν το βασικό ‘όργανο’ διάδοσης των µοντέρνων αρχών στην αρχιτεκτονική και την πολεοδοµία. Το συνέδριο του 1933, είχε σαν αποτέλεσµα την δηµοσίευση της Χάρτας της Αθήνας, που καθιέρωσε την µοντέρνα πολεοδοµία µε βάση τον διαχωρισµό των χρήσεων˙ οι κύριες λειτουργικές ζώνες ήταν αυτές της κατοικίας, της εργασίας, της αναψυχής και της κυκλοφορίας. Η κυριαρχία του µοντέρνου, οφείλεται, σύµφωνα µε τον Vincent Scully, εν µέρει και στην ανάγκη της ανθρωπότητας να βιώσει κάτι νέο και διαφορετικό, κάτι που θα οικοδοµούσε ‘φρέσκα’ περιβάλλοντα˙ ακριβώς ό, τι χρειαζόταν ο ταλαιπωρηµένος από τους πολέµους κόσµος. Οι ιδέες του µοντέρνου κινήµατος επικράτησαν άνετα, στηριζόµενες ακριβώς σ’ αυτή την ‘δίψα’ για κάτι νέο-ό, τι και να ήταν αυτό-χωρίς 28 πολλές αµφιβολίες και διαφωνίες. Μεταπολεµικά, παράλληλα µε την ανάπτυξη του συλλογικού καπιταλισµού, αυξήθηκε η πίστη στην ανάπτυξη που προσέφερε ο ορθολογικός σχεδιασµός, και η αυξανόµενη δύναµη της αγοράς, επηρέασε την διάδοση των µοντέρνων πρακτικών. Τα χρόνια που ακολούθησαν τον πρώτο παγκόσµιο πόλεµο, και κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, οι συνθήκες ήταν οι κατάλληλες για να επιτρέψουν κάθε είδους οραµατισµούς. Το µοντέρνο κίνηµα 28

Scully Vincent, ‘The Architecture of Community’, The New Urbanism‫׃‬ Toward an Architecture of Community, ed. Katz Peter, McGraw-Hill, 1994

La Ville Radieuse, το όραµα του Le Corbusier για την µοντέρνα πόλη

17 πρωτοστάτησε στον σχεδιασµό των πόλεων ακολουθώντας ένα ιδεολογικό βίτσιο. Ο διαχωρισµός των χρήσεων, η αγάπη προς το αυτοκίνητο και η κυριαρχία του ιδιωτικού έναντι του δηµοσίου χώρου, συντελέσαν στην παραγωγή ψυχρών περιβαλλόντων και στην υπονόµευση της έννοιας του δρόµου και της 29 γειτονιάς. Το µοντέρνο κίνηµα, δέχτηκε και δέχεται ακόµη και σήµερα, πολλές επιθέσεις. Η Jane Jacobs, µια από τους βασικούς επικριτές του, έχει αναφέρει χαρακτηριστικά-σχεδόν ειρωνικάπως κατά την διάρκεια της µεταπολεµικής περιόδου, όλα συνέβαλαν στην δηµιουργία ενός είδους ‘Λαµπερής Κηπούπολης’. Αρχιτέκτονες και πολεοδόµοι, εκ φύσεως αντιπαθείς προς τις πόλεις, αφέθηκαν ελεύθεροι στο αστικό περιβάλλον, και εµπνευσµένοι από την ιδέα της Κηπουπόλεως ή/και της Radiant City του Le Corbusier, οραµατίστηκαν φιλόδοξα project βασισµένα σε εσωστρεφείς και αυτοτελείς γειτονιές, super-blocks, αυστηρά- σχεδόν ‘επιστηµονικά’- σχέδια και ατελείωτες εκτάσεις πρασίνου. Όµως, δεν σταµάτησαν ποτέ για να κοιτάξουν αν όλα αυτά λειτουργούν στο επίπεδο του 30 εδάφους. Στις θεωρητικές απόψεις των νέων πολεοδόµων, η όλη ιδεολογία του µοντέρνου κινήµατος αµφισβητείται έντονα. Υποστηρίζεται πως ο φανξιοναλισµός του µοντέρνου κατέστρεψε την συνεκτική αστική δοµή και την πολυλειτουργικότητα της πόλης, πως οι µέθοδοί του απέτυχαν στο να δηµιουργήσουν βιώσιµα περιβάλλοντα, και πως η εφαρµογή του διαχωρισµού των ζωνών προκάλλεσε µεγάλη ζηµιά στις πόλεις. Υποστηρίζεται, επίσης, πως τα προιόντα του µοντέρνου κινήµατος είχαν σαν αποτέλεσµα την αποσύνθεση της πόλης, σαν κεντρική θέση των πολιτιστικών, οικονοµικών και κοινωνικών δρώµενων και τον υποβιβασµό της ανθρώπινης κατοίκησης. Η Νέα Πολεοδοµία, προτείνει µια αλλαγή πολιτικής˙ την αποµάκρυνση από το µοντέρνο σύστηµα του διαχωρισµού των χρήσεων, που υποβίβασε την αστική ποιότητα και προώθησε την τεχνοκρατία, την ιδιωτικότητα και την αντί-κοινωνικότητα, παράγοντας, εν τέλει, µέρη άψυχα, χωρίς χαρακτήρα, 31 Αντίθετα, ‘αποστειρωµένα’ και αισθητικά µονότονα. προβάλλεται ως ιδανική, η διάταξη των πόλεων της προβιοµηχανικής εποχής µε την ανάµειξη των χρήσεων και τον τρόπο ζωής µιας συµπαγούς κοινότητας˙ αυτή η παλιά αστική παράδοση, όπου το κτίριο και ο δηµόσιος χώρος που το 29

Neal Peter, ‘An Urban Village Primer’, Urban Villages and the Making of Communities, Spon Press, 2003 30 Jacobs Jane, The Death and Life of Great American Cities, Random House, 1961, ό. α. στον Neal 31 Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999

18 32

περιβάλλει, λειτουργούν µαζί. Παρ’ όλ’ αυτά, δεν θα πρέπει να θεωρηθεί σαν απλώς µια ροµαντική, ιστορική επαναφορά˙ δεν προτείνει, σε καµία περίπτωση, να γυρίσουµε την πλάτη µας στον σύγχρονο τρόπο ζωής, αντίθετα, επιδιώκει να ενισχύσει το 33 µοντέλο της ‘κοινότητας’ µε τις νέες τεχνολογίες.

2.2.2 Η κριτική στην προαστιοποίηση Το φαινόµενο της αστικής εξάπλωσης, είναι αξιοσηµείωτο στην Αµερική. Η έκτασή της προαστιοποίησης, και η γκάµα των κοινωνικών και οικονοµικών οµάδων που ‘µετανάστευσαν’ στα προάστια είναι πρωτοφανής˙ µεταπολεµικά, η ζωή στα προάστια, έγινε το όνειρο σχεδόν κάθε Αµερικανού, και σήµερα η πλειοψηφία των αµερικανών πολιτών κατοικεί σε προαστιακές περιοχές. Αυτός ο νέος τρόπος ζωής είχε πολλά πλεονεκτήµατα, όµως το βασικό του αποτέλεσµα ήταν ο διαχωρισµός της κοινωνίας˙ οι συνεκτικοί δεσµοί που χαρακτήριζαν τις ανθρώπινες ‘κοινότητες’ άρχισαν να χαλαρώνουν. Το κόστος της προαστιακής εξάπλωσης, είναι φανερό˙ στην διογκούµενη επιδείνωση των κάποτε ‘περήφανων’ γειτονιών, στην αυξανόµενη αποξένωση µεγάλου µέρους της κοινωνίας, στην συνεχώς αναδυόµενη εγκληµατικότητα και στην 34 εκτεταµένη περιβαλλοντική εξαχρείωση. Ο σκοπός της προαστιοποίησης ήταν να διαµορφώσει ένα νέο πλαίσιο διαβίωσης και ανάπτυξης, µακριά από την συµφόρηση, την φτώχεια και τις λοιπές αστικές ‘αρρώστιες’ των µεγαλουπόλεων. Ο ‘συνωστισµός’, η εγκληµατικότητα και το ‘βρώµικο’ περιβάλλον της πόλης, προώθησαν την ανάγκη για διαφυγή. Προωθήθηκε από την µεσαία οικονοµική τάξη πολιτών που θέλησαν να ‘διαχωριστούν’ από την εργατική τάξη. Το σπίτι στο προάστιο ήταν το κατάλληλο µέρος για να διαµείνει µια ‘κανονική’ οικογένεια. Οι καµπυλωτοί δρόµοι, οι πλουσιοπάροχες φυτεύσεις, και οι φρέσκο-κατασκευασµένες κατοικίες µε τις αυλές, τις βεράντες και τον δικό τους χώρο 32

Calthorpe Peter, ‘The Urban Context and A Short History of Twentieth Century New Towns’, Sustainable Communities, ed. Van der Ryn Sim & Calthorpe Peter, 1986, ό. α. στον Ellin (1999) 33 Katz Peter, The New Urbanism. Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994 34 Katz Peter, The New Urbanism. Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994

Η κοινότητα Levittown, ήταν το πρώτο στην ουσία προάστιο, που κατασκευάστηκε το 1948, έξω από την Νέα Υόρκη. Η κοινότητα πήρε το όνοµα της από την εταιρία που την κατασκεύασε Levitt & Sons, Inc., και αποτέλεσε το πρότυπο για την µεταπολεµική προαστιακή ανάπτυξη της Αµερικής.

19

Cincinnati, Ohio

Baltimore, Maryland

San Jose, California

στάθµευσης, προσέφεραν ένα ροµαντικό και γραφικό τοπίο˙ την ιδανική ισορροπία µεταξύ της φύσης και του τεχνητού 35 περιβάλλοντος, τον ιδανικό τρόπο ζωής. Η έλευση του αυτοκινήτου στην ζωή των ανθρώπων, παρείχε την δυνατότητα σε όσους κατείχαν αµάξι- κυρίως η µεσαία τάξη πολιτών-να αποµακρυνθούν από αυτούς που δεν µπορούσαν ν’ αγοράσουν και να διατηρήσουν ένα. Η διαδεδοµένη χρήση του αυτοκινήτου ως το κύριο µέσο µετακίνησης, άνοιξε τον δρόµο για την εκµετάλλευση τεράστιου αριθµού, προηγουµένως ανοικτών, εκτάσεων γης, µε σκοπό την οικιστική τους ανάπτυξη. Επίσης, ο τοµέας της κατασκευής των αυτοκινήτων και της διατήρησης αυτών, γνώρισε µεγάλη άνθιση, επιφέροντας µια γενική οικονοµική ανύψωση. Η οικονοµική ανάπτυξη που συνόδευσε την προαστιοποίηση, αποτύπωσε σταδιακά στο µυαλό των ανθρώπων την ιδέα πως η ιδανική µορφή ζωής και κατοίκησης βρίσκεται στα προάστια. Η κυβέρνηση προώθησε την κατάσταση µε την κατασκευή οδικών δικτύων, µεγάλων αυτοκινητόδροµων και λεωφόρων, καθώς και οργανωµένων χώρων στάθµευσης. Οι δρόµοι κατασκευάζονταν, πλέον, αρκετά πλατείς, ώστε να εξυπηρετούν εκτός από την µετακίνηση και την στάθµευση, όχι βάση κάποιου κανάβου, αλλά µε διασταυρώσεις σχήµατος Τ και αδιέξοδα δροµάκια, για να εξοµαλύνεται η κυκλοφοριακή συµφόρηση. Επίσης, µε κρατικά κονδύλια προωθήθηκαν πολλά πλαίσια ανάπτυξης για τα προάστια και έγινε πολύ ευκολότερη η προσκόµιση στεγαστικών δανείων και η διαδικασία απόκτησης ιδιόκτητης κατοικίας. Κυβερνητικές υπηρεσίες όπως το US Commerce Department και το New York Regional Plan Association, εξέδωσαν πρότυπους κωδικούς διαχωρισµού για τις ανοιχτές εκτάσεις, οι οποίοι αντιγραφήκαν και εφαρµόστηκαν σε αναρίθµητες περιοχές, µε πολύ λίγες διαφοροποιήσεις σε σχέση µε τις τοπικές συνθήκες. Συνήθως, τα σχεδιαστικά πλαίσια παρέχονταν από τους ειδικούς και έπειτα, ιδιωτικοί φορείς και εργολάβοι έπαιρναν τις βασικές αποφάσεις για τον σχεδιασµό του χώρου. Έτσι, η προαστιακή ανάπτυξη, εξαρτηµένη από την απληστία των εργολάβων και την κοντοφθαλµία των δηµοτικών και κοινοτικών αρχών, ακολούθησε µια οµοιοµορφία και η κατασκευή των κατοικιών βασίστηκε στην µαζική παραγωγή και στους νόµους της αγοράς. Ο σκοπός, µοιάζει να ήταν να κρατηθούν οι τιµές της γης σε υψηλά επίπεδα και να προωθηθεί ένα πρότυπο οικογενειακής διαβίωσης, συγκεκριµένου οικονοµικού και κοινωνικού επιπέδου. Τα τελευταία χρόνια, τα προάστια έχουν διαφοροποιηθεί. Έχουν αρχίσει να περιλαµβάνουν λειτουργίες που κάποτε τις 35

Bressi Todd W., ‘Planning the American Dream’, The New Urbanism‫ ׃‬Toward an Architecture of Community, ed. Katz Peter, McGraw-Hill, 1994

20 συναντούσε κανείς µόνο στο κέντρο της πόλης. Καθώς η βιοµηχανία, το εµπόριο και η διασκέδαση ‘µετακόµισαν’ στις προαστιακές περιοχές, ο προηγούµενος ρόλος των τελευταίων 36 έχει αλλάξει. Τα προάστια ως ‘κοινότητες υπνωτήρια’ λειτουργούν πλέον σαν σχεδόν αυτόνοµες µικρές πολιτείες, και έχουν αποσχιστεί σε τεράστιο βαθµό από τον αστικό ιστό. Οι αµερικανοί πολίτες σχεδόν πάντα ζούσαν σε προάστια˙ αυτή η χώρα θα λέγαµε ότι εφεύρε την έννοια του προαστίου. Αλλά υπάρχει µία σηµαντική διαφορά µεταξύ των παλιών προαστίων και των καινούργιων. Παλαιότερα, τα προάστια µπορεί να είχαν µια διαφοροποίηση στην τυπολογία των κατοικιών, αλλά είχαν ‘ζωντανούς’ δρόµους και µια έντονη δηµόσια ζωή. Σήµερα, το πρόβληµα είναι ότι στα νέα προάστια µπορείς να µετακινηθείς 37 µόνο µε το αυτοκίνητό σου.

38 Αυτή η νέα τάξη προαστίων, τα ‘έξω-προάστια’ , µοιάζουν, κυριολεκτικά να µην έχουν κέντρο και ιστορία. Πολύ συχνά, το ‘κέντρο’ τους είναι ένα πολυκατάστηµα και η σύνδεση αυτού µε τις κατοικηµένες περιοχές γίνεται µε πλατείς δρόµους, τεσσέρων ή έξι λωρίδων. Χαρακτηρίζονται, δε, από τροµερή οµοιογένεια στις χρήσεις γης, και από µηδαµινή πιθανότητα για εγκατάσταση ενός δικτύου δηµόσιας µεταφοράς. Πολλοί από τους κατοίκους αυτών των κοινοτήτων, τροµοκρατούνται στην ιδέα της ανάπτυξης ενός κέντρου µικτών χρήσεων και της εισαγωγής οικιστικών προτύπων υψηλής πυκνότητας, φοβούµενοι πως κάτι τέτοιο θα επιφέρει εγκληµατικότητα και 39 άλλες ανεπιθήµητες παρενέργειες στις γειτονιές τους. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες, έχει αρχίσει ν’ αµφισβητείται η προαστιακή επιλογή ως η ιδανικότερη µορφή κατοίκησης και να κυριαρχεί η αίσθηση πως το προαστιακό παράδειγµα δεν θα είναι κατάλληλο για τις επόµενες γενιές και δεν θα µπορεί να εκπληρώσει τις σύγχρονες ανάγκες. Τα προβλήµατα που έχει επιφέρει η προαστιακή εξάπλωση-η εξάρτηση από το αυτοκίνητο, η χαµηλή πυκνότητα και ο διαχωρισµός των χρήσεων, το κόστος κατασκευής και η έλλειψη ποιοτικού χώρου, µεταξύ άλλων-άρχισαν να διογκώνονται, να προκαλούν σκέψεις σχετικά µε ζητήµατα υγείας, περιβαλλοντικής ευαισθησίας και ποιότητας ζωής, και ν’ αποζητούν τρόπους επίλυσης. Η Νέα Πολεοδοµία ανταποκρίνεται σε αυτήν την ‘πρόκληση’. Κατά τον Katz, η νέα πολεοδοµία έφτασε την κατάλληλη στιγµή. Τελευταία, κυριαρχεί η αντίληψη πως το προαστιακό 36

Bedroom Communities Duany Α., Plater-Zyberk Ε. and Speck J., Suburban Nation: The Rise of Sprawl and the Decline of the American Dream, North Point Press, 2000, όπως αναφέρεται στον Neal 38 Outer Suburbs 39 Calthorpe P. & Fulton W., The Regional City: Planning for the End of Sprawl, Island Press, 2001, ό. α. στον Neal 37

Τα προάστια κληρονόµησαν τα προβλήµατα των πόλεών τους. Έχουν ρύπανση, υψηλούς φόρους, εγκληµατικότητα. Οι άνθρωποι σκέφτηκαν ότι θα δραπέτευαν από όλα αυτά τα πράγµατα όταν διέφυγαν στα προάστια. Αλλά όπως και οι άνθρωποι στο ∆εκαήµερον του Βοκάκιου, έτρεξαν µακριά από την πανούκλα και την πήραν µαζί τους.

Charles Haar

21 παράδειγµα, το οποίο κυριαρχεί στην Αµερική από την δεκαετία του 1940, δεν θα µπορέσει να υποστηρίξει ακόµη µια γενιά ανάπτυξης. Πιστεύω πως το κίνηµα αυτό, θα παίξει σηµαντικό ρόλο στις µελλοντικές προσπάθειες σχεδιασµού, αφού αντιµετωπίζει πολλά από τα προβλήµατα που έχει επιφέρει το προαστιακό πρότυπο, ενώ παράλληλα ενθαρρύνει µια αγαπηµένη αµερικανική εικόνα˙ αυτήν της συµπαγούς, 40 σφιχτοδεµένης κοινότητας.

2.2.3 Νησίδα Πεζών-Pedestrian Pocket (PP) Ανάπτυξη Προσανατολισµένη στην Μετακίνηση-Transit Oriented Development (TOD) 41

Βασικές διατάξεις µιας TOD κοινότητας.

Η εκδοχή του Peter Calthorpe για τον σωστό σχεδιασµό κοινοτήτων προσπαθεί να ενσωµατώσει στοιχεία της ευρωπαικής σχολής τυπολογίας, του κριτικού τοπικισµού, του συµµετοχικού σχεδιασµού και του οικολογικά φιλικού 42 σχεδιασµού σε µια προσπάθεια να δηµιουργήσει νέες τυπολογίες για τα προάστια, τυπολογίες που θα µεταµορφώσουν το οµογενές και αραιο-κατοικηµένο δίκτυο που υφίσταται στις παρυφές της πόλης, σε πεπερασµένους κόµβους, σε περιορισµένες, περιεκτικές, συµπυκνωµένες και 43 ζωντανές κοινότητες. Και ένας τρόπος για να επιτευχθεί αυτό, είναι να αναπτυχθεί όλη η κοινότητα µε βάση ένα σύστηµα διέλευσης˙ ένα σύστηµα δηµόσιας συγκοινωνίας δηλαδή, που να αποτελείται από δίκτυα σιδηροδροµικών γραµµών, διαδροµών λεωφορείων και πεζοδρόµων. Αυτή η εκδοχή-η Νησίδα Πεζών- είναι επίσης γνωστή και µε την ονοµασία Ανάπτυξη Προσανατολισµένη στην ΜετακίνησηTransit Oriented Development (TOD) και εκµεταλλεύεται την σχέση µεταξύ της µετακίνησης των ανθρώπων και της χρήσης του εδάφους, υποστηρίζοντας πως εάν τοποθετηθούν στρατηγικά σηµεία σε µια διαδροµή για πεζούς και στις διαδροµές ενός µέσου µαζικής µεταφοράς, σηµεία µε ιδιαίτερη 40

Katz Peter, The New Urbanism. Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994 41 Ο Peter Calthorpe σπούδασε αρχιτεκτονική στο Antioh College και στο Yale και από το 1983 διατηρεί τεχνική εταιρία (Calthorpe Associates). Υπήρξε καθηγητής στα πανεπιστήµια της Washington, του Oregon και της Bόρειας Carolina, έχει συγγράψει βιβλία και έχει δώσει διαλέξεις σε Ευρώπη, Αµερική και Αυστραλία, ενώ το περιοδικό Newsweek τον κατέταξε ανάµεσα στους 25 ‘πρωτοπόρους της νέας εποχής’.

42 Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999 43 Kelbaugh Douglas, ‘The New Urbanism’, Readings in Planning Theory, Blackwell Publishing, 2002, ό. α. στον Katz Peter

22 προέλευση ή/και προορισµό, τότε περισσότεροι άνθρωποι θα προτιµήσουν την λύση της δηµόσιας συγκοινωνίας για την 44 µετακίνησή τους. Κάθε τέτοια κοινότητα, σχεδιασµένη ως TOD, θα είναι πυκνή και σφιχτοδεµένη, µε ανάµικτες χρήσεις κατοικίας, καταστηµάτων και γραφείων, που θα σχεδιάζεται πρώτιστα για τον πεζό και θα αναπτύσσεται γύρω από µια στάση δηµόσιας 45 συγκοινωνίας. Είναι, δηλαδή, θύλακες κατοικίας, που βρίσκονται συγκεντρωµένες γύρω από κόµβους δηµόσιας συγκοινωνίας. Κοντά στους κόµβους βρίσκονται περιοχές µικτών χρήσεων, µεσαίας ως µεγάλης πυκνότητας, που περιλαµβάνουν κατοικίες, γραφεία κ.α. Μια TOD κοινότητα µπορεί να περιέχει περίπου 2000 κατοικίες που θα στεγάζουν γύρω στα 5000 άτοµα-στον ίδιο χώρο µια τυπική προαστιακή ανάπτυξη περιλαµβάνει περίπου 720 κατοικίες-και θα µπορεί να προσφέρει εργασία στις 3000 από αυτά, ενώ η όλη ανάπτυξη 46 δεν θα ξεπερνά σε µέγεθος τα 480 στρέµµατα (120 acres). Το βασικό στοιχείο και το κέντρο µιας TOD κοινότητας είναι η στάση. Κοντά σε αυτήν, βρίσκονται εµπορικά καταστήµατα, γραφεία, διάφορες κοινοτικές υπηρεσίες, εστιατόρια και καφέ. Έτσι, η εργασία, η διασκέδαση, η προµήθεια των απαραίτητων αγαθών και η ανάγκη συνδιαλλαγής µε κάποια υπηρεσία, γίνονται εύκολα προσβάσιµα στους κατοίκους της κοινότητας χωρίς να απαιτήται η χρήση οχήµατος. Γύρω από το κέντρο, υπάρχουν µεγαλύτερα κτίρια που φιλοξενούν γραφεία και εµπορικές χρήσεις-κυρίως χονδρικό εµπόριο-και είναι προτιµότερο να έχουν πολλούς ορόφους ώστε αυτές οι χρήσεις να αναµιγνύονται. Αυτά τα κτίρια απαιτούν επίσης λιγότερο χώρο για parking, αφ’ ενός λόγω της θέσης τους και αφετέρου γιατί είναι πιθανό να φιλοξενούν χρήσεις µε διαφορετικό ωράριο, οπότε και διαφορετικές ώρες αιχµής της κυκλοφορίας (όπως π.χ. cinema και γραφεία). Κοντά στην εµπορική ζώνη, είναι η περιοχή κατοικίας όπου υπάρχουν διάφορα είδη σπιτιών-µονοκατοικίες, διαµερίσµατα, διπλοκατοικίες-κατάλληλα για διάφορες κοινωνικές οµάδεςοικογένειες, εργένηδες, φοιτητές, ηλικιωµένους. Οι κατοικίες περιβάλλονται από αυλές και πάρκα τα οποία συνδέονται µε µεγαλύτερους δηµόσιους χώρους. Τέλος, χρήσεις όπως εµπορικές επιχειρήσεις µεγαλύτερης κλίµακας και µερικές πιο

44

Bressi Todd W., ‘Planning the American Dream’, The New Urbanism‫ ׃‬Toward an Architecture of Community, ed. Katz Peter, McGraw-Hill, 1994 45 Calthorpe Peter, ‘Introduction and Pedestrian Pockets‫ ׃‬New Strategies for Suburban Growth’, The Pedestrian Pocket Book‫ ׃‬A New Suburban Design Strategy, Princeton Architectural Press, 1989, ό. α. στον Katz Peter 46 Ένα acre ισούται περίπου µε 4046 τετραγωνικά µέτρα

Σχέδιο µιας τυπικής ανάπτυξης κοινότητας – πάνω, και πως αυτή µπορεί να αναπτυχθεί µε την µορφή µιας TOD κοινότητας κάτω. Παράδειγµα από την πόλη του San Diego

23

Η κοινότητα Orenco Station είναι σχεδιασµένη µε TOD αρχές

Το πολεοδοµικό σχέδιο της Laguna West

Η γενική διάταξη της κοινότητας σε προοπτικό σκίτσο

αποµονωµένες κατοικίες, βρίσκονται σ’ έναν δακτύλιο ακτίνας περίπου 400 µέτρων από το κέντρο. Ο Calthorpe προτείνει στην ουσία µια παραλλαγή των κωδίκων διαχωρισµού του µοντέρνου κινήµατος, ένα νέο σύστηµα zoning, που βαθµιαία να εξελίσσει τις περιοχές των µεγάλων αυτοκινητόδροµων και της εξάρτησης από το αµάξι, σε περιοχές ‘περπατήσιµες’, µε σεβασµό στον άνθρωπο και στο περιβάλλον. Η πρόταση του έχει ένα, µάλλον περιφερειακό πεδίο εφαρµογής και λειτουργεί πάντα σε συνδυασµό µε ένα δίκτυο µετακίνησης. ∆ηλαδή, µια TOD κοινότητα είναι ένα στοιχείο, ένα σηµείο του ευρύτερου δικτύου TOD κοινοτήτων. Επίσης, δεν χαρακτηρίζεται από συγκεκριµένες αρχιτεκτονικές κατευθυντήριες γραµµές˙ αντίθετα προωθεί την µορφολογική ποικιλία και την αισθητική διαφορετικότητα, σε µια προσπάθεια να κρατηθούν χαµηλά οι τιµές των κατοικιών και να δωθεί 47 περισσότερη σηµασία στους δηµόσιους χώρους. Ο ίδιος εξηγεί πως ο σκοπός αυτής της κοινότητας είναι να ‘ξεφύγει’ ο κόσµος από τα αποµονωµένα προαστιακά περιβάλλοντα,να δωθεί στους ηλικιωµένους, τους ανήλικους και γενικά σε όσους δεν οδηγούν η ευκαιρία πρόσβασης στην κεντρική αγορά, στο πάρκο, στο εµπορικό κέντρο ακόµη και στην γειτονική κοινότητα, να επιτραπεί σε όσους αναζητούν εργασία να την ψάξουν όχι µόνο στην πόλη τους, αλλά και στην γενικότερη περιφέρεια. Σκοπός είναι να εξισορροπηθεί η περιφερειακή ανάπτυξη µε την τοπική ιστορία της εκάστοτε περιοχής, την διαφορετικότητα και την πολυπλοκότητά της, ώστε οι πολίτες να νιώθουν κάτοικοι µιας ευρύτερης περιοχής και όχι 48 απλοί ‘συµµετέχοντες’ στην ζωή µόνο της κοινότητάς τους.

Laguna West, California Ένα παράδειγµα σχεδιασµού µιας TOD κοινότητας, είναι η κοινότητα Laguna West, και µάλιστα είναι η πρώτη κοινότητα τον σχεδιασµό της οποίας ανέλαβε η εταιρία του Peter Calthorpe (Calthorpe Associates) µε τον ίδιο ως επικεφαλή, και η πρώτη ολοκληρωµένη εφαρµογή των παραπάνω αρχών. Η κοινότητα αυτή, βρίσκεται περίπου 17 χιλιόµετρα νότια του Sacramento στην πολιτεία California της Αµερικής, και η έκτασή της είναι γύρω στα 4000 στρέµµατα (1045 acres). Ανήκει στην τεχνική εταιρία RiverWest Development, η οποία ανέλαβε και την εργολαβία του έργου το 1990. Η Laguna West είναι µια 47

Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999 48 Calthorpe Peter, ‘Introduction and Pedestrian Pockets‫ ׃‬New Strategies for Suburban Growth’, The Pedestrian Pocket Book‫ ׃‬A New Suburban Design Strategy, Princeton Architectural Press, 1989, ό. α. στον Katz Peter

24 οικιστική κοινότητα που περιλαµβάνει-εκτός των κατοικιώνδηµαρχείο, ένα κέντρο δηµιουργικής απασχόλησης-εργασίας, ένα δηµοτικό σχολείο, µία εκκλησία και οργανωµένες περιοχές πρασίνου-περίπου 260 στρέµµατα µε λίµνες, 140 στρέµµατα 49 πάρκων και χιλιάδες δέντρα. Ο Philip Angelidis, πρόεδρος της τεχνικής εταιρίας, έκανε αρκετές προσπάθειες για να πείσει τους συνεργάτες του, αλλά και την τοπική κυβέρνηση, να δοκιµάσουν αυτήν την διαφορετική πρόταση ανοικοδόµησης στην περιοχή που προοριζόταν ειδάλλως να γίνει απλώς ακόµη ένα προάστιο. Ο σχεδιασµός της Laguna West, περιλαµβάνει τις αρχές σχεδιασµού µιας συµβατικής προαστιακής ανάπτυξης, αλλά τις αναδιοργανώνει µε τέτοιο τρόπο ώστε να αναδεικνύονται οι δηµόσιοι χώροι και οι υπόλοιπες υπηρεσίες. Η κοινότητα αποτελείται από 3400 µονάδες κατοικίας οργανωµένες γύρω από ένα κέντρο 400 στρεµµάτων, σηµαντικής πυκνότητας ώστε να δικαιολογεί στάση σιδηροδροµικής γραµµής-αντίστοιχα, αυτή η επιλογή αποκλείεται σε µια προαστιακή κοινότητα λόγω µικρής πυκνότητας. Από τη στιγµή κατασκευής της, η κοινότητα έχει κερδίσει έδαφος στην αγορά ακινήτων αλλά και όσον αφορά την κοινή γνώµη. Σε ανεξάρτητη έρευνα, το 84% των κατοίκων της δήλωσε κατά πολύ ευχαριστηµένο από την-φιλική προς 50 τους πεζούς-διάταξή της. Παρ’ όλ’ αυτά, όµως, η κοινότητα θυµίζει µια συµβατική προαστιακή ανάπτυξη. Εκτός από την υψηλή πυκνότητα που την χαρακτηρίζει, κατά τ’ άλλα δεν ξεχωρίζει σαν νέο-παραδοσιακή εφαρµογή. Η εργολαβία οτυ έργου άλλαξε χέρια στην πορεία, µε αποτέλεσµα να µην εφαρµοστεί το προτεινόµενο σύστηµα διέλευσης. Οι κάτοικοι της Laguna West εξαρτώνται από το αυτοκίνητό τους, όπως και σε κάθε άλλο προάστιο. Η εφηµερίδα The Los Angeles Times την έχει χαρακτηρίσει απλώς ως ένα καλύτερο προάστιο, ενώ ο ίδιος ο 51 Calthorpe θεωρεί την κοινότητα µια αποτυχία.

Σχέδια κατοικιών – πάνω, και το δηµαρχείο της κοινότητας - κάτω

Απόψεις της κοινότητας

49

Katz Peter, The New Urbanism‫ ׃‬Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994 50 Ό. π.

51 Hall Peter, ‘Smart growth on two continents’, Urban Villages and the making of communities, ed. Neal Peter, Spon Press, 2003

25

2.2.4 Ανάπτυξη Παραδοσιακής Γειτονιάς Traditional Neighborhood Development (TND) Η προσέγγιση της Ανάπτυξης Παραδοσιακής Γειτονιάς (ανάπτυξη TND), η σύλληψη της οποίας έγινε από τους Andrés 52 Duany και Elizabeth Plater-Zyberk λειτουργεί σε µικρότερη κλίµακα από την ανάπτυξη TOD του Peter Calthorpe. Τα στοιχεία που την καθορίζουν, αλλά και την διαφοροποιούν, είναι ότι λειτουργεί σε περισσότερο ‘τοπικό βαθµό’ και µε πιο ‘λεπτούς’ πολεοδοµικούς χειρισµούς-λογική αντίθετη αυτής του ‘περιφερειακού σχεδιασµού’ και της οργάνωσης δικτύων δηµόσιας διέλευσης που συναντάµε στην πρόταση του Calthorpe. Οι αρχιτέκτονες Andrés Duany και Elizabeth Plater-Zyberk, ζευγάρι στη ζωή και συνέταιροι στο επάγγελµα (η εταιρία τους είναι γνωστή ως DPZ), όταν σπούδαζαν στη σχολή αρχιτεκτονικής του Yale στο New Haven και ζώντας σε µια από τις βικτοριανές γειτονιές της περιοχής αυτής, παρατήρησαν τις οδούς µικτής χρήσης µε ισόγεια γωνιακά καταστήµατα, µπροστινές αυλές και µια ποικιλοµορφία καλο-επεξεργασµένων κατοικιών, παρατήρηση που σταδιακά οδήγησε στην έµπνευση της Ανάπτυξης Παραδοσιακής Γειτονιάς. Σύµφωνα µε αυτούς, η καρδιά µιας κοινότητας, είναι η γειτονιά και ο σωστός σχεδιασµός αυτής οργανώνει όλη την κοινότητα και θέτει τις βάσεις για ποιοτική διαβίωση. Σαν βασικά συστατικά ενός σωστού και επαρκούς σχεδιασµού µιας κοινότητας, οι DPZ προτείνουν τα εξής δέκα τρία στοιχεία: I. Η γειτονιά έχει ένα ευδιάκριτο κέντρο. Αυτό είναι συχνά µία πλατεία ή µερικές φορές µία πολυάσχολη ή αξιοσηµείωτη διασταύρωση οδών. Μια στάση βρίσκεται σε αυτό το σηµείο.

II. Οι περισσότερες από τις κατοικίες απέχουν από το κέντρο γύρω στα πέντε λεπτά µε τα πόδια (απόσταση περίπου 400 µέτρων).

52

Οι Andrés Duany και Elizabeth Plater-Zyberk σπούδασαν αρχιτεκτονική και πολεοδοµία στο Princeton καθώς και στο Yale. Το 1980 ιδρύσαν την δικιά τους εταιρία µε βάση το Miami και από τότε έχουν αναλάβει τον σχεδιασµό παραπάνω από 70 Νέων Κοινοτήτων και αναπλάσεις άλλων. Η δουλειά τους έχει αναγνωριστεί διεθνώς˙ τους έχουν απονεµηθεί διάφορα βραβεία και έχουν δώσει διαλέξεις σε πανεπιστήµια της Αµερικής, του Καναδά, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας.

26 III. Υπάρχει µια ποικιλία στον τύπο των κατοικιών έτσι ώστε

νέοι, ηλικιωµένοι, οικογένειες, εργένηδες, φτωχοί, και εύποροι να µπορούν να µείνουν εκεί.

IV. Στην άκρη της γειτονιάς, υπάρχουν καταστήµατα και γραφεία, διαφόρων χρήσεων και λειτουργειών, για να παρέχουν τις εβδοµαδιαίες ανάγκες µιας οικογένειας.

V. Ένα µικρό διαµέρισµα βοηθητικής χρήσης ή γκαράζ επιτρέπεται µέσα σε κάθε σπίτι. Μπορεί να χρησιµοποιηθεί για ενοικίαση ή για εργασία (παραδείγµατος χάριν, ένα γραφείο ή ένα εργαστήριο τεχνών).

VI. Ένα δηµοτικό σχολείο υπάρχει αρκετά κοντά έτσι ώστε τα περισσότερα παιδιά να µπορούν να περπατήσουν από το σπίτι τους σε αυτό.

VII. Υπάρχουν µικρές παιδικές χαρές προσιτές σε κάθε κατοικία (σε απόσταση που να µην ξεπερνάει τα 150 µέτρα από κάθε κατοικία).

VIII. Οι οδοί µέσα στη γειτονιά διαµορφώνουν ένα δίκτυο, το οποίο διασκορπίζει την κυκλοφορία µε την παροχή ποικίλων διαδροµών για τους πεζούς αλλά και τροχαίων διαδροµών για οποιοδήποτε προορισµό.

IX. Οι οδοί είναι σχετικά στενές και σκιασµένες από τις σειρές των δέντρων. Αυτό επιβραδύνει την κυκλοφορία, δηµιουργώντας ένα περιβάλλον κατάλληλο για τους πεζούς και τα ποδήλατα.

X. Τα κτήρια στο κέντρο της γειτονιάς τοποθετούνται κοντά στον δρόµο.

XI. Οι χώροι στάθµευσης και οι πόρτες των γκαράζ σπάνια βρίσκονται πάνω στον δρόµο. Ο χώρος στάθµευσης βρίσκεται στο πίσω τµήµα των κτηρίων.

XII. Ορισµένες περιοχές προορίζονται για τα κοινωφελή κτήρια, που περιλαµβάνουν χώρους για τις κοινοτικές συνεδριάσεις, την εκπαίδευση, και τις θρησκευτικές ή πολιτιστικές δραστηριότητες.

XIII. Η γειτονιά οργανώνεται ώστε να είναι αυτό-διαχειριζόµενη. Ένα επίσηµο συµβούλιο συζητά και αποφασίζει για θέµατα συντήρησης, ασφάλειας, και φυσικής αλλαγής. Η φορολογία είναι ευθύνη της µεγαλύτερης κοινότητας. Σε αντίθεση µε την προαστιακή ανάπτυξη, ο σχεδιασµός αυτός 53 γίνεται µε τον νου στον άνθρωπο και όχι στο αυτοκίνητο, προσπαθώντας να δηµιουργήσει ένα περιβάλλον όπου οι σχέσεις των κατοίκων είναι περισσότερο φιλικές και αληθινές, και όπου η καθηµερινότητα αποκτά ένα παραπάνω νόηµα. Το βασικό στοιχείο µιας TND κοινότητας είναι η γειτονιά. Η γειτονιά αντιµετωπίζεται ως το θεµελιώδες στοιχείο για την δηµιουργία των ανθρώπινων κοινοτήτων˙ εκπληρώνει την κοινωνική ανάγκη των ανθρώπων να έχουν µια αναγνωρίσιµη χωρική 53

Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999

27 µονάδα στην οποία να ανήκουν κατά τα λεγόµενα του Christopher Alexander. Αυτή η χωρική µονάδα σχεδιάζεται µε συγκεκριµένο µέγεθος (από 160 στρέµµατα έως 800) και µε τρόπο ώστε τα περισσότερα σπίτια της γειτονιάς να απέχουν περίπου 3 λεπτά µε τα πόδια από το πάρκο και 5 λεπτά µε τα πόδια από την 54 κεντρική πλατεία. Η κάθε γειτονιά εµπεριέχει υπηρεσίες και καταστήµατα που εξυπηρετούν τους κατοίκους της (π.χ. µικρά παντοπωλεία, φαρµακείο κ.α.), ενώ στο κέντρο της κοινότητας συναντάει κανείς µεγαλύτερης κλίµακας εµπορικά καταστήµατα, κοινοτικές υπηρεσίες (π.χ. αίθουσα κοινοτικών συνεδριάσεων, βρεφονηπιακό σταθµό) και µία στάση λεωφορείου. Ο χωρικός σχεδιασµός που προτείνουν οι Duany και PlaterZyberk, βασίζεται στην έννοια της ‘µονάδας’ η οποία επαναλαµβανόµενη δηµιουργεί το ευρύτερο χωρικό σύµπλεγµα˙ η µικρότερη µονάδα φτιάχνει την µεγαλύτερη-η γειτονιά ‘πλέκει’ την κοινότητα. Αυτό µπορεί να επεκταθεί και περαιτέρω˙ οι κοινότητες να δηµιουργήσουν ένα δίκτυο χωριών που να επικοινωνούν µε αυτοκινητόδροµους και να διαχωρίζονται από ζώνες πρασίνου, αυτά µε τη σειρά τους µικρές πόλεις κ.ο.κ. Σ’ αυτόν τον χωρικό σχεδιασµό υποστηρίζουν πως πρωτεύοντα ρόλο παίζει και ο δρόµος, και η διάταξη των δρόµων της κοινότητας σχεδιάζεται βάση ενός προτύπου κάναβου, που βοηθάει µε τις διασταυρώσεις του την µείωση της κυκλοφορίας των αυτοκινήτων, προσφέροντας ταυτόχρονα ποικιλία διαδροµών για τους πεζούς και τους ποδηλάτες. Το δίκτυο των δρόµων σε συνδυασµό µε την εφαρµογή µικτών χρήσεων γης και την προτεινόµενη πυκνότητα της κοινότητας, προσδίδει σε αυτήν µια πιο φιλική και ανθρώπινη ατµόσφαιρα, µια αίσθηση κλίµακας και τάξης που λείπει από τις καθαρά προαστιακές κοινότητες. Ο σχεδιασµός µιας TND κοινότητας προκύπτει από την εφαρµογή κάποιων αρχιτεκτονικών κανόνων-αστικών κωδικών, που οι Duany και Plater-Zyberk έχουν επινοήσει, φυσικά µε την κατάλληλη παραλλαγή τους για κάθε διαφορετική κοινότητα˙ παραλλαγή που προκύπτει λόγω διαφοράς κλίµατος, ιστορίας, γεωγραφικής θέσης κ.τ.λ. Οι κανόνες ορίζουν την διάταξη των δρόµων και το µέγεθός τους, και την τοποθέτηση των κτιρίων πάνω σε αυτούς, µε τέτοιο τρόπο ώστε το πλάνο που προκύπτει να αποτελείται από ευθυγραµµισµένους δρόµους και µικρές λεωφόρους κατά µήκος των οποίων βρίσκονται σε σειρά τα κτίρια. Τα κτίρια κατηγοριοποιούνται βάση της κλίµακάς τους και της αρχιτεκτονικής τους έκφρασης, του αισθητικού τους στυλ

54

Αξίζει να αναφερθεί η ιδιαίτερη αναφορά που γίνεται στις νέοπολεοδοµικές προτάσεις στο θέµα του χρόνου. Πολλές φορές αναφέρεται ως εναλλακτική µονάδα απόστασης η χρονοµετρηµένη διάρκεια µιας διαδροµής µε τα πόδια από ένα σηµείο σε ένα άλλο.

28 θα λέγαµε, και όχι βάση της λειτουργίας τους-κάθε κτίριο µπορεί να φιλοξενεί ποικίλες λειτουργίες.

Seaside, Florida Η πρώτη-και η πλέον περισσότερο αναγνωρίσιµη-TND κοινότητα, είναι η Seaside, που βρίσκεται στην κοµητεία Walton County στην χερσόνησο της αµερικάνικης πολιτείας Florida. Η κοινότητα ιδρύθηκε το 1982 και τον σχεδιασµό της ανέλαβαν οι Andres Duany και Elizabeth Plater-Zyberk, µε την συµβολή του Leon Krier ως ειδικό σύµβουλο σχεδιασµού. Η Seaside καταλαµβάνει περίπου 320 στρέµµατα ιδιόκτητης έκτασης που ανήκει στον Robert Davis-γνωστό επιχειρηµατία ακινήτων της Florida-ο οποίος ανέλαβε και την εργολαβία της κοινότητας. Μάλιστα, µε το που αποφάσισε να πραγµατοποιήσει αυτό το έργο, ο Davis µαζί µε την γυναίκα του και τον Andres Duany όργωσαν την ευρύτερη περιφέρεια για να παρατηρήσουν τις παλιές νότιες πόλεις και να ανακαλύψουν τι 55 είναι αυτό που τις κάνει να λειτουργούν τόσο καλά. Από αυτό το ταξίδι, αλλά και από κάποιες έρευνες σχετικά µε παραδείγµατα κλασσικού χωρικού σχεδιασµού του παρελθόντος, προέκυψε σταδιακά το πλάνο σχεδιασµού της Seaside και συντάχθηκαν και οι σχετικοί αρχιτεκτονικοί κώδικες.

Η κοινότητα σχεδιάστηκε έτσι ώστε να διευκολύνει την πρόσβαση στην θάλασσα. Όλοι οι δρόµοι και οι πεζόδροµοι, συνδέονται µε το κέντρο και την παραλία

Η µορφολογία των κατοικιών έχει επηρεαστεί από τις νότιοανατολικές αµερικανικές πολιτείες και την καραϊβική

Οι κώδικες καθορίζουν ειδικές προδιαγραφές για τα τα υλικά και τα χρώµατα, για την θέα, για τις διαστάσεις των δρόµων και την τοποθέτηση των χώρων παρκαρίσµατος, για την διάταξη των εσωτερικών χώρων και για κάποια δευτερεύοντα στέγης και των ξύλινων φρακτών των µπροστινών αυλών. Η βασική επιδίωξη

55

Katz Peter, The New Urbanism‫ ׃‬Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994

Η πετυχηµένη αίσθηση της ‘κοινότητας’ οφείλεται στην τοποθέτηση των κτιρίων σε µικρή απόσταση µεταξύ τους και µεταξύ του δρόµου

29

Τα παραθαλάσσια υπόστεγα σηµατοδοτούν την είσοδο στην παραλία

Ο σχεδιασµός της Seaside δίνει έµφαση στους δηµόσιους χώρους

ήταν να επιτευχθεί µια δυνατή αίσθηση κοινότητας, σε αντίθεση µε την αποξένωση που κυριαρχεί στα σύγχρονα προάστια. Η απόξένωση και οι υπόλοιπες αστικές αρρώστιες είναι κατά τους Duany και Plater-Zyberk το απότέλεσµα της κυριαρχίας της λογικής του ιδιωτικού έναντι του δηµόσιου. Στην σύλληψη της Seaside σαν µια κοινότητα που θα δώσει το παράδειγµα του χωρικού σχεδιασµού, όπως θα πρέπει να είναι στο µέλλον, έκαναν την προσπάθεια να επαναφέρουν την σηµασία των δηµόσιων χώρων στην ζωή των κατοίκων, καθορίζοντας έτσι τους αρχιτεκτονικούς κώδικες ώστε οι τελευταίοι να υπερτερούν-σε διάταξη, µέγεθος και σηµασία- των ιδιωτικών. Έτσι, πρώτα απ’ όλα καθόρισαν τους δηµόσιους χώρους της κοινότητας-και µάλιστα όχι µόνο αυτούς που συχνά θεωρούνται δηµόσιοι χώροι, όπως τα πάρκα και οι πλατείες, αλλά επίσης και χώρους που αποκτούν ή θα πρέπει να αποκτούν ιδιαίτερη σηµασία µέσα στην κοινότητα, όπως για παράδειγµα οι δρόµοι, οι στάσεις και η παραλία µε τους αµµόλοφους. Έπειτα, µε βάση τους κωδικούς τοποθέτησαν τα ιδιωτικά κτίρια σε αυτούς τους χώρους, γεµίζοντας σιγά σιγά την περιοχή και συγκροτώντας το ευρύτερο πλάνο της. Υποστηρίζουν πως αυτή η αθροιστική διαδικασία είναι ακριβώς το αντίθετο της αντίστοιχης προαστιακής, όπου ο δηµόσιος χώρος προκύπτει απ’ ότι έχει αποµείνει µετά την ανέγερση των ιδιωτικών κτισµάτων. Η Seaside έχει πληθυσµό περίπου 2000 κατοίκων και αποτελείται από 350 ιδιόκτητες κατοικίες και περίπου άλλα 300 κτήρια κατοικίας, όπως διαµερίσµατα, ξενώνες και ενοικιαζόµενα καταλύµατα καθώς και πολλούς άλλους χώρους διαφόρων δραστηριοτήτων, όπως ένα σχολείο, µια εκκλησία, γραφεία, ένα θέατρο, γήπεδα, εµπορικά µαγαζιά, ένα δηµαρχείο και ένα µικρό ταχυδροµείο. Φυσικά, ο σχεδιασµός ακολουθεί την αρχή της πεντάλεπτης διαδροµής µε τα πόδια, που ορίζεται ως η µέγιστη απόσταση που θα πρέπει να διανύσει κάποιος για να εκπληρώσει τις καθηµερινές του ανάγκες. Η διαδικασία σχεδιασµού της Seaside έχει επίσης ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Για περίπου δύο εβδοµάδες οι Dyany και PlaterZyberk, σαν κύριοι υπεύθυνοι του έργου, έκαναν επιτόπου συνεδριάσεις µαζί µε τους συνεργάτες τους, κάποιους πελάτεςµετέπειτα ιδιοκτήτες κατοικιών δηλαδή-διάφορους τοπικούς παράγοντες και διάφορους συµβούλους, κυβερνητικούς υπαλλήλους και επαγγελµατίες. Όλοι αυτοί, έιχαν απόψεις και προτάσεις για τον σχεδιασµό της κοινότητας και µπορούσαν να αποφασίσουν για το πώς θα ήταν η µετέπειτα ιδιοκτησία τους ή να προβάλλουν αντίσταση σε ό, τι δεν τους άρεσε, έχοντας πάντα στο νου τους, βέβαια, τους σχετικούς κώδικες.Αυτή η µέθοδος, ένας τύπος συµµετοχικού σχεδιασµού, εγκαινιάστηκε εκεί και οι DPZ, καθώς και άλλες παρόµοιες εταιρίες, την ενέταξαν από τότε στην εργασιακή τους τεχνική σαν καθιερωµένη µεθοδολογία σχεδιασµού.

30 Ο αστικός κώδικας της κοινότητας και οι κανονισµοί που συνέταξαν οι DPZ κατέστησαν αρκετά εύκολο για κάποιον µηεπαγγελµατία τον σχεδιασµό ενός κτιρίου. Μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα κτήρια της κοινότητας βασίζονται σε σχέδια των ίδιων τους των κατοίκων. Πολλές από τις ιδέες που πρωτοαναπτύχθηκαν στην Seaside, αποτέλεσαν την βάση της λογικής του κινήµατος της Νέας Πολεοδοµίας. Η επιτυχία, δε, της κοινότητας-επιτυχία που δεν περίµεναν ούτε οι ίδιοι οι DPZ αλλά ούτε και ο ιδιοκτήτης Robert Davis-ήταν τεράστια, προκάλεσε πάµπολλες µιµήσεις της και δηµιούργησε ένα νέο µοντέλο σχεδιασµού για µελλοντικές αναπτύξεις. Η Seaside είναι στην πραγµατικότητα ένα µάλλον ακριβό παραθεριστικό θέρετρο, παρόλο που αρχικά εκτιµόταν πως θα είναι µια σχετικά φθηνή παραθαλάσσια κοινότητα. Σήµερα, κατηγοριοποιείται ως µια ‘ελιτίστικη’ κοινότητα, µε κατοίκους υψηλών εισοδηµάτων. Η απροσδόκητη επιτυχία που ακολούθησε την δηµιουργία της, εκτόξευσε τις τιµές γης στο δεκαπλάσιο της αρχικής τους αξίας, ενώ οι τιµές των ακινήτων στην γύρω περιοχή παρέµειναν σταθερές και µερικές µάλιστα έπεσαν αρκετά. Αυτό προκάλεσε το ενδιαφέρον πολλών εργολάβων και επιχειρηµατιών της Florida αλλά και άλλων πολιτειών της Αµερικής, µε αποτέλεσµα η κοινότητα γίνει παγκοσµίως γνωστή, να θεωρείται πλέον άριστο παράδειγµα οργανωµένης κατοικίας, σηµαντική επηρροή για τον κλάδο του αστικού σχεδιασµού και ένα µάθηµα για το µέλλον της πολεοδοµίας στην Αµερική. Το 1990, το περιοδικό Time την κατέταξε ως ‘Το καλύτερο παράδειγµα αρχιτεκτονικού σχεδιασµού της δεκαετίας 56 του ‘80’.

2.3 Το κίνηµα της Νέας Πολεοδοµίας

Οι παραπάνω προτάσεις χωρικού σχεδιασµού, η ανάπτυξη TND και η ανάπτυξη TOD, είναι οι δύο εκφάνσεις της νέας πολεοδοµίας. Οι DPZ και η Ανάπτυξη Παραδοσιακής Γειτονιάς εκπροσωπούν τις προσπάθειες εύρεσης ενός νέου και κατάλληλου τρόπου για τον αστικό σχεδιασµό του µέλλοντος στην ανατολική ακτή, ενώ ο Calthorpe και η Ανάπτυξη Προσανατολισµένη στην ∆ιακίνηση αντιπροσωπεύουν την δυτική ακτή των Ηνωµένων Πολιτειών. ∆εν άργησε να γίνει αντιληπτό πως οι δύο αυτές χωρικές εκφράσεις είχαν πολλά 56

Best of the Decade, Time Magazine, 01/01/1990

Το πρώτο δηµόσιο κτίριο της Seaside – επάνω δεξιά στην φωτογραφία, το οποίο έχει εµπορικά καταστήµατα και γραφεία στο ισόγειο και κατοικίες στον όροφο

31 κοινά στοιχεία και πως οι πολεοδόµοι που τις προωθούσαν µοιράζονταν τις ίδιες ανησυχίες. Έτσι, οι δύο µορφές ενώθηκαν δηµιουργώντας ένα ‘κίνηµα’, ένα ολοκληρωµένο πολεοδοµικό σύστηµα, την Νέα Πολεοδοµία. Το πρώτο Συνέδριο για τη Νέα Πολεοδοµία-Congress for the New Urbanism ιδρύεται το1993 από τους Peter Calthorpe, Andrés Duany, Elizabeth Plater-Zyberk, Elizabeth Moule, Stefanos Polyzoides, και Daniel Solomon και εγκαινιάζει το κίνηµα της νέας πολεοδοµίας. Το συνέδριο πραγµατοποιήθηκε στην Alexandria της πολιτείας Virginia τον Οκτώβριο του 1993 και αναπτύχθηκαν σε αυτό θέµατα σχετικά µε την επίλυση της προβληµατικής προαστιακής εξάπλωσης που ήταν φανερό πως θα κρινόταν ανεπαρκής για τα µελλοντικά σχέδια πολεοδοµικής ανάπτυξης. Είχε προηγηθεί µια συνάντηση όλων των παραπάνω στο Sacramento της California το 1991, όπου προσκαλέστηκαν από την Επιτροπή Τοπικής ∆ιακυβέρνησης της πολιτείας (Local Government Commission of California) για να συντάξουν ένα σύνολο κοινοτικών αρχών-κάποιους 57 κατευθυντήριους κανόνες νέο-παραδοσιακού σχεδιασµού. Το CNU έχει σήµερα περισσότερα από 2.000 µέλη, και είναι ο πρώτος διεθνής οργανισµός που προωθεί τις σχεδιαστικές αρχές της Νέας Πολεοδοµίας. Συγκεκριµένα, στο Charter Of The New Urbanism, το Καταστατικό του Συνεδρίου της Νέας Πολεοδοµίας, αναφέρονται τα παρακάτω: Το Συνέδριο για τη Νέα Πολεοδοµία αντιλαµβάνεται και αναγνωρίζει σηµαντικά προβλήµατα στις µεγάλες πόλεις, όπως η απόσυρση επενδύσεων από τις κεντρικές περιοχές, η αστική εξάπλωση σε βάρος αγροτικής γης και η διάβρωση της κτισµένης κληρονοµιάς της κοινωνίας µας ως ένα στοιχείο άρρηκτα συνδεδεµένο µε την έννοια της κοινότητας. ∆ιεκδικούµε την αποκατάσταση των υπαρχόντων αστικών κέντρων, την αναδιαµόρφωση των πόλεων σε συνεκτικές µητροπολιτικές περιοχές, καθώς και την αναδιαµόρφωση των προαστίων σε κοινότητες µε ουσιαστική διάταξη και σχεδιασµό γειτονιάς και ποικίλων περιοχών, την διατήρηση του φυσικού µας περιβάλλοντος και την διαφύλαξη της κτισµένης µας κληρονοµιάς. Αναγνωρίζουµε το γεγονός ότι οι οποιεσδήποτε πρακτικές εφαρµογές για την επίλυση των παραπάνω προβληµάτων δεν µπορούν από µόνες τους να λύσουν τα ποικίλα κοινωνικά και οικονοµικά προβλήµατα, αλλά και ότι το οικονοµικό σφρίγος, η σταθερότητα της κοινότητας και η περιβαλλοντική υγεία δεν µπορούν να διατηρηθούν χωρίς κάποιο συνεκτικό πλαίσιο υποστήριξης. Υπερασπιζόµαστε την αναδιοργάνωση της δηµόσιας πολιτικής και ανάπτυξης ώστε να υποστηρίζουν τια ακόλουθες αρχές‫ ׃‬οι γειτονιές πρέπει να έχουν ποικίλες χρήσεις και πληθυσµό, οι κοινότητες πρέπει να σχεδιάζονται για τον πεζό και για την κυκλοφορία των δηµόσιων µέσων µεταφοράς, οι πόλεις πρέπει να οργανώνονται γύρω από δηµόσιους χώρους και να σχεδιάζονται µε την αρχιτεκτονική και 57

Αυτοί οι κανόνες είναι γνωστοί µε την ονοµασία ‘Οι Αρχές Ahwahnee’ ( ‘Τhe Ahwahnee Principles’)

32 πολεοδοµική σκέψη στραµµένη στην τοπική ιστορία, το κλίµα και την οικολογία. Αντιπροσωπεύουµε ένα ευρύ σύνολο πολιτών που απαρτίζεται από ακτιβιστές, επαγγελµατίες, δηµόσιους και ιδιωτικούς φορείς. Είµαστε δεσµευµένοι να επαναποκαταστήσουµε την σχέση µεταξύ της τέχνης του κτίζειν και της δηµιουργίας της κοινότητας, διαµέσου συµµετοχικού σχεδιασµού βασισµένου στην γνώµη των πολιτών. Αφιερώνουµε τους εαυτούς µας στην διεκδίκηση των σπιτιών, των οικοδοµικών τετραγώνων, των δρόµων, των περιοχών, των πόλεων, 58 της περιφέρειας και του περιβάλλοντος.

2.3.1 Κώδικες και αρχές σχεδιασµού Η νέα πολεοδοµία χαρακτηρίζεται από κάποιους κανόνες, δέκα στρατηγικά στοιχεία που αποτελούν οδηγό για τον αστικό και αρχιτεκτονικό σχεδιασµό, την δηµόσια πολιτική και τις πρακτικές ανάπτυξης. Αυτοί οι κανόνες µπορούν να εφαρµοστούν σε διάφορες κλίµακες˙ από µια ολόκληρη κοινότητα µέχρι και σε ένα κτήριο αυτόνοµα και είναι οι εξής ‫׃‬ 1. Περπατησιµότητα Ο σχεδιασµός είναι φιλικός προς τον πεζό-οι δρόµοι έχουν µειωµένη κίνηση αυτοκινήτων λόγω στενότητας και µεγέθους, τα κτήρια τοποθετούνται κοντά στον δρόµο µε τις όψεις τους και τις αυλές να βλέπουν προς αυτόν και οι χώροι παρκαρίσµατος δεν είναι εµφανείς. Τα πάντα βρίσκονται σε απόσταση δέκα λεπτών από το σπίτι ή την δουλειά.

2. Συνδεσιµότητα Ένας καλά οργανωµένος κάναβος δρόµων διασκορπίζει την κίνηση και ένα υψηλής ποιότητας δίκτυο πεζοδρόµων και δηµόσιων χώρων κάνει ευκολότερο και πιο ευχάριστο το περπάτηµα. Υπάρχουν δρόµοι κανονικού µεγέθους, λεωφόροι και µικρα δροµάκια.

3. Μικτές χρήσεις και ποικιλία Η ανάµιξη των χρήσεων χαρακτηρίζει την κοινότητα, την γειτονιά, τα οικοδοµικά τετράγωνα και τα κτήρια. Σε όλα τα παραπάνω βρίσκει κανείς διαφορετικές και αναµιγµένες χρήσεις γης, όπως κατοικίες, καταστήµατα, γραφεία κ. α. Ο πληθυσµός της κοινότητας αποτελείται από µια ανθρώπους διαφορετικής ηλικίας, εισοδήµατος, κουλτούρας και φυλής.

4. Ποικιλία κατοικιών Οι κατοικίες χαρακτηρίζονται από µια ποικιλία τυπολογιών, µεγέθους και αξίας.

58

Charter for the New Urbanism

33

5. Ποιοτική αρχιτεκτονική και αστικός σχεδιασµός ∆ίνεται ιδιαίτερη έµφαση στην οµορφιά των κτηρίων και των χώρων, στην άνεση και την επιδίωξη ανθρώπινης κλίµακας και της αίσθησης του ανήκειν. Η διάταξη των δηµόσιων χώρων µελετάται εξίσου, ώστε το αποτέλεσµα να θρέφει το ανθρώπινο πνεύµα.

Το Τransect Ρlanning ∆ιατµητικός Σχεδιασµός, είναι ένα αναλυτικό σύστηµα σχεδιασµού που αντιλαµβάνεται αµοιβαίως το στοιχείο της φύσης και το τεχνητό περιβάλλον, δηµιουργώντας µια σειρά συγκεκριµένων φυσικών βιότοπων ή/και αστικών τοποθετήσεων. Έτσι, ενσωµατώνει εξίσου την περιβαλλοντική µεθοδολογία για την αξιολόγηση των βιοτόπων και την µεθοδολογία των κωδικών διαχωρισµού για τον κοινοτικό σχεδιασµό. Το όριο µεταξύ φυσικού και προκαλούµενου από τον άνθρωπο χώρου εξαφανίζεται, επιτρέποντας στους περιβαλλοντολόγους να αξιολογήσουν τον σχεδιασµό του ανθρώπινου χώρου διαβίωσης και των πολεοδόµων να υποστηρίξουν τη βιωσιµότητα της φύσης.

6. ∆οµή παραδοσιακής γειτονιάς Η κοινότητα έχει ευδιάκριτο όριο και κέντρο. Οι δηµόσιες περιοχές αυτής πρέπει να σχεδιάζονται σαν δηµόσια έργα τέχνης και να περιέχουν µια ποικιλία χρήσεων µέσα σ’ έναν περίπατο δέκα λεπτών. Η πυκνότητα είναι υψηλή στο κέντρο και µειώνεται προς την άκρη της, ακολουθώντας την λογική του Transect σχεδιασµού.

7. Αυξηµένη πυκνότητα Τα περισσότερα κτήρια, κατοικίες, εµπορικά καταστήµατα, και διάφορες υπηρεσίες βρίσκονται αρκετά κοντά το ένα µε το άλλο επιτρέποντας έτσι µια αποδοτικότερη χρήση των υπηρεσιών και των πόρων, δηµιουργώντας ένα καταλληλότερο και ευχάριστο περιβάλλον διαβίωσης και κάνοντας το περπάτηµα σε αυτά πιο εύκολο.

8. Έξυπνη µετακίνηση Ένα δίκτυο σιδηροδροµικών γραµµών υψηλών προδιαγραφών συνδέει τις πόλεις, τις κωµοπόλεις και τις γειτονιές από κοινού, ενώ ο φιλικός προς τους πεζούς

34 σχεδιασµός, ενθαρρύνει περισσότερη χρήση των ποδηλάτων, των rollerblades, των µηχανικών δίκυκλων και του περπατήµατος ως καθηµερινή µεταφορά.

9. Αειφορία Θα πρέπει να επιχειρείται η ελάχιστη περιβαλλοντική επίδραση της οποιασδήποτε ανάπτυξης µε φιλικές προς το περιβάλλον τεχνολογίες και σεβασµό στην οικολογία και την αξία των φυσικών συστηµάτων. Η κοινότητα θα πρέπει να είναι ενεργειακά αποδοτικότερη-να γίνεται λιγότερη χρήση καυσίµων, να έχει περισσότερη τοπική παραγωγή και να προωθεί περισσότερο το περπάτηµα και λιγότερο την οδήγηση.

10. Ποιότητα ζωής Το περιβάλλον που δηµιουργείται πρέπει να προσφέρει υψηλή ποιότητα ζωής, να εµπλουτίζει, να ανυψώνει και να εµπνέει το 59 ανθρώπινο πνεύµα. Στις παραπάνω αρχές, µπορούν να ανιχνευθούν ποσοτικές και ποιοτικές ανησυχίες. Οι πρώτες αφορούν θέµατα ενέργειας και φυσικών πόρων, επαρκούς χρήσης του εδάφους, περιβαλλοντικά ζητήµατα και ποσότητα οικηµάτων, ενώ οι ποιοτικές ανησυχίες απευθύνονται στον σωστό και αισθητικά αποδεκτό σχεδιασµό, στην κοινωνική επαφή µεταξύ των κατοίκων και στην ποιότητα διαβίωσης. Μια σειρά κωδικών και συµβάσεων, που ρυθµίζουν τα πάντααπό το master plan µέχρι τις αρχιτεκτονικές λεπτοµέρειεςσυνοδεύουν τις παραπάνω δέκα αρχές, ώστε η διαδικασία σχεδιασµού να γίνεται µε απόλυτη συνέπεια και να ακολουθεί ένα συγκεκριµένο ρυθµό εργασίας που χαρακτηρίζει και αυτός την νέο-πολεοδοµική πρακτική. Αυτή η µεθοδολογία, φιλοδοξεί να αντικαταστήσει την προηγούµενή της, των δύσκαµπτων κωδικών διαχωρισµού και των απρόσωπων πολεοδοµικών κανόνων και να αποτελέσει ένα νόµιµο πλαίσιο που να µπορούν να χρησιµοποιήσουν οι δήµοι και οι κοινότητες στην θέση του ήδη υπάρχοντος ο οποίος δεν προβλέπει διαδικασίες για παραδοσιακό σχεδιασµό και συνήθως αποτελείται από περιοριστικές θεµικές διατάξεις-αναφέρεται περισσότερο στο τι δεν µπορεί να χτιστεί. Ο Κώδικας, που εικονίζεται παραπάνω, αντίθετα, αναφέρεται στο τι µπορεί να χτιστεί και πως θα ενθαρρυνθεί αυτό, και απαρτίζεται από πέντε επίσηµα έγγραφατα στάδια πραγµατοποίησης ενός έργου, που λειτουργούν σε συνδυασµό το ένα µε το άλλο κατά την διαδικασία του σχεδιασµού.

59

Principles of New Urbanism

35

Ο Κώδικας, γνωστός µε την ονοµασία ‘∆ιάταξεις για τον σχεδιασµό Παραδοσιακής Γειτονιάς’, (TND Ordinancies) από το 1988, αναφέρεται πλέον ως ‘Έξυπνοι Κώδικες’, σε υποστήριξη του όρου Έξυπνη Ανάπτυξη, (Smart Growth), και περιλαµβάνει τα παρακάτω πέντε στάδια ‫׃‬ - Το Ρυθµιστικό Σχέδιο (Regulating Plan), που είναι ένα νοµικό και υποχρεωτικό διάταγµα και εµπεριέχει έναν χάρτη όπου παρουσιάζονται οι τύποι και η διάταξη των ανοικτών δηµόσιων χώρων και των οδών, και ορίζονται οι ιδιωτικοί χώροι, χωρισµένοι σε οικόπεδα, και ο τρόπος που αυτοί θα κατηγοριοποιηθούν σε ζώνες.

- Οι Αστικοί Κανόνες (Urban Standards), που εξηγούν τις παραµέτρους λειτουργίας και χαρακτηρισµού των ιδιωτικών κτιρίων, ώστε αυτά να υποστηρίζουν µια συµπαγή και πυκνή πολεοδοµία για την κοινότητα.

- Οι Αρχιτεκτονικοί Κανόνες (Architectural Standards), που είναι οδηγίες για τον τρόπο µε τον οποίο εναρµονίζονται τα αρχιτεκτονικά στοιχεία στον συνολικό σχεδιασµό. Περιέχουν ειδικά συγκεκριµένους κανονισµούς για τον σχεδιασµό των ιδιωτικών κτιρίων, ώστε αυτά να προσαρµόζονται κατάλληλα στον δηµόσιο χώρο.

- Κανόνες για το Τοπίο (Landscape Standards), που ενισχύουν την ιδιωτική πρωτοβουλία για φύτευση, πάντα ταιριαστή µε της υπόλοιπης κοινότητας και των δηµόσιων χώρων.

- Κανόνες για τους δρόµους (Thoroughfare Standards), που σε συνδυασµό µε το Ρυθµιστικό Σχέδιο, οργανώνουν το δίκτυο των µετακινήσεων µέσα στην κοινότητα, ενισχύοντας τα πλέγµατα των πεζόδροµων.

36 Η εφαρµογή του Κώδικα, είναι το βασικό όχηµα για τους πολεοδόµους και τους υπόλοιπους σχεδιαστές, ώστε να επιτύχουν τον σωστότερο σχεδιασµό˙ ωστόσο, επειδή-κατά τον Andre Duany-η διαδικασία του αστικού σχεδιασµού είναι αρκετά πολύπλοκη και δύσκολη, θα πρέπει οι υπεύθυνοι να 60 ακολουθήσουν τα εξής δέκα βήµατα ‫׃‬ 1. να εµπεδώσουν τις αρχές του περιφερειακού σχεδίου 2. να καθορίσουν τον τύπο της κοινότητας που πρόκειται να σχεδιαστεί 3. να ορίσουν το εµπορικό κέντρο της κοινότητας 4. να σχεδιάσουν τους πεζοδροµηµένους χώρους 5. να ενσωµατώσουν το γύρω τοπίο, φυσικό ή τεχνητό 6. να συνδέσουν τα κέντρα των γειτονιών µεταξύ τους 7. να ‘γεµίσουν’ τις περιοχές µεταξύ των µεγάλων δρόµων και των κυριότερων οδών 8. να φυλάσσουν περιοχές για δηµόσιες και κοινοτικές εγκαταστάσεις 9. να ετοιµάσουν ένα είδος συµβολαίου για την κοινότητα, και 10. να αποσυρθούν στο τέλος για να πάρει την θέση τους κάποια υπεύθυνη υπηρεσία των κατοίκων της κοινότητας 2.4 Επίπεδα σχεδιασµού στη Νέα Πολεοδοµία Όλα τα παραπάνω αποτελούν τον πυρήνα της πρακτικής εφαρµογής της νέας πολεοδοµίας. Η εφαρµογή τους πρέπει να εκτελείται µε τέτοιον τρόπο, ώστε να καλύπτει τα ακόλουθα τρία επίπεδα ‫׃‬ α. την µητρόπολη, την πόλη και την κωµόπολη, β. την γειτονιά, την συνοικία και το δροµάκι και γ. το οικοδοµικό τετράγωνο, τον δρόµο και το κτίριο. α. Η περιφέρεια‫ ׃‬µητρόπολη, πόλη και κωµόπολη -Οι µητροπολιτικές περιοχές είναι πεπερασµένες θέσεις µε γεωγραφικά όρια που προκύπτουν από την τοπογραφία, τις ακτές, τα καλλιεργήσιµα εδάφη, τα περιφερειακά πάρκα, και τα ποτάµια. Η µητρόπολη αποτελείται από πολλά κέντρα που είναι οι πόλεις, οι κωµοπόλεις, και τα χωριά, κάθε ένα µε το ευπροσδιόριστο κέντρο και όριο του -Η µητροπολιτική περιοχή είναι µια θεµελιώδης οικονοµική µονάδα του σύγχρονου κόσµου. Η κυβερνητική συνεργασία, η δηµόσια πολιτική, ο φυσικός σχεδιασµός και οι οικονοµικές στρατηγικές πρέπει να απεικονίζουν αυτήν την νέα πραγµατικότητα -Η µητρόπολη έχει µια δεσµευτική σχέση µε την αγροτική ενδοχώρα και τα φυσικά τοπία της. Η σχέση είναι περιβαλλοντική, οικονοµική, και

60

Duany Andres, ‘Neighbourhood design in practice’, Urban Villages and the Making of Communities, ed. Neal Peter, Spon Press, 2003

37 πολιτιστική. Το καλλιεργήσιµο έδαφος και η φύση είναι τόσο σηµαντικά για την µητρόπολη όσο είναι ο κήπος για το σπίτι -Τα σχέδια ανάπτυξης δεν πρέπει να ‘θολώνουν’ τις άκρες της µητρόπολης. Η νέα ανάπτυξη µέσα στις υπάρχουσες αστικές περιοχές συντηρεί τους περιβαλλοντικούς πόρους, την οικονοµική επένδυση, και την κοινωνική δοµή, µε την ανάπλαση των εγκαταλειµµένων περιοχών. Οι µητροπολιτικές περιοχές πρέπει να αναπτύσσουν στρατηγικές για να ενθαρρύνουν τέτοιες νέες αναπτύξεις -Όπου απαιτείται, η νέα ανάπτυξη πρέπει να οργανωθεί ως γειτονιές και συνοικίες, και να ενσωµατωθεί µε το υπάρχον αστικό σχέδιο. Ο σχεδιασµός πρέπει να οργανωθεί ώστε να ισορροπούν η εργασία και η κατοικία, και όχι όπως συνήθως συναντάται στα προάστια-υπνωτήρια -Η ανάπτυξη και η αναδιαµόρφωση των οικισµών και των πόλεων πρέπει να σέβεται τα ιστορικά σχέδια και τα φυσικά όρια -Οι πόλεις και οι κωµοπόλεις πρέπει να εγγυούνται ένα ευρύ φάσµα δηµόσιων και ιδιωτικών χρήσεων για να υποστηρίζουν µια περιφερειακή οικονοµία που να ωφελεί τους ανθρώπους όλων των εισοδηµάτων. Προσιτές κατοικίες πρέπει να διανέµονται στους οικισµούς για να υπάρχουν ευκαιρίες εργασίας και να αποφευχθούν συγκεντρώσεις φτώχειας -Η φυσική οργάνωση της περιφέρειας πρέπει να υποστηρίζεται από ένα πλαίσιο εναλλακτικών λύσεων µεταφοράς. Συστήµατα δηµόσιας µετακίνησης, πεζοδρόµων και ποδηλατοδρόµων πρέπει να µεγιστοποιούν την πρόσβαση και την κινητικότητα διαµέσου της περιοχής, µειώνοντας την εξάρτηση από το αυτοκίνητο -Οι οικονοµικοί πόροι πρέπει να µοιράζονται πιο συνεταιριστικά µεταξύ των δήµων και των κεντρικών πόλεων της περιφέρειας να αποφευχθεί ο ανταγωνισµός για τη φορολογική βάση και για να προωθηθεί ένας λογικός συντονισµός µετακίνησης, αναψυχής, δηµόσιων υπηρεσιών, 61 κατοικίας, και κοινοτικών οργανισµών

Κεντρική θέση στην λογική της νέας πολεοδοµίας, κατέχει η αντίληψη του περιφερειακού σχεδιασµού, όπως αυτή έχει αναπτυχθεί αναλυτικότερα από τον Peter Calthorpe και την TOD ανάπτυξη. Μια από τις βασικές επιδιώξεις του κινήµατος είναι η µείωση της χρήσης των αυτοκινήτων-της εξάρτησης, µάλλον, του ανθρώπου από τα αυτοκίνητα, και του χρόνου που ξοδεύεται καθηµερινά µέσα σε αυτά. Η ανάπτυξη και εφαρµογή ενός περιφερειακού συστήµατος δηµόσιας µετακίνησης, θα δώσει στα προάστια νέα πνοή, θα τα µεταµορφώσει σε πυκνές και συµπαγείς µικρές πόλεις, αλλά και θα προωθήσει την δηµιουργία νέων κοινοτήτων σε στρατηγικά σηµεία κατά µήκος του σιδηροδροµικού δικτύου. Για να γίνει κατανοητός ο τρόπος µε τον οποίο η νέα πολεοδοµία λειτουργεί σε περιφερειακό επίπεδο, πρέπει να αλλάξει η αντίληψή µας για την πόλη. Η πόλη, τα προάστια και το φυσικό περιβάλλον γύρω της, πρέπει να αντιµετωπίζονται σαν ένα σύνολο-κοινωνικά, οικονοµικά και περιβαλλοντικά. Το να τα θεωρούµε ξεχωριστές χωρικές ενότητες επέφερε όλα αυτά τα προβλήµατα που αντιµετωπίζουµε σήµερα. Αν αντιµετωπιστεί 61

Charter for the New Urbanism

38 ενιαία, η αµερικάνικη µητρόπολη θα µπορεί να σχεδιάζεται µε 62 την ίδια λογική που σχεδιάζεται µια γειτονιά. Η νέα πολεοδοµία αφορά εξίσου στην πόλη και στα προάστια, στο πως αντιλαµβανόµαστε την κοινότητα και πως διαµορφώνουµε την περιφέρεια. β. Η γειτονιά, η συνοικία και το δροµάκι -Η γειτονιά, η συνοικία, και ο διάδροµος είναι τα απαραίτητα στοιχεία της ανάπτυξης και της αναδιαµόρφωσης της µητρόπολης. ∆ιαµορφώνουν ευπροσδιόριστες περιοχές που ενθαρρύνουν τους πολίτες να πάρουν την ευθύνη για τη συντήρηση και την εξέλιξή τους -Οι γειτονιές πρέπει να είναι συµπαγείς, µικτών χρήσεων και φιλικές προς τους πεζούς. Οι συνοικίες επικεντρώνονται σε µια ειδική χρήση και πρέπει να ακολουθούν τις αρχές σχεδιασµού της γειτονιάς, όταν αυτό είναι δυνατόν. Οι διάδροµοι είναι περιφερειακοί σύνδεσµοι των γειτονιών και των συνοικιών˙ κυµαίνονται από τις λεωφόρους και τις σιδηροδροµικές γραµµές, µέχρι και τους ποταµούς και τα δροµάκια των πάρκων -Πολλές δραστηριότητες της καθηµερινής ζωής πρέπει να προκύπτουν µέσα σε απόσταση που να µπορεί να περπατήσει κανείς παρέχοντας την ανεξαρτησία σε όσους δεν οδηγούν, ειδικά στους ηλικιωµένους και στους έφηβους. Τα δίκτυα των δρόµων πρέπει να σχεδιάζονται για να ενθαρρύνουν το περπάτηµα, να µειώνουν τον αριθµό και το µήκος των αυτοκινητικών ταξιδιών και να συντηρούν ενέργεια -Μέσα στις γειτονιές, µια ευρεία τυπολογία κατοικιών και τιµών θα µπορεί να προκαλέσει την καθηµερινή αλληλεπίδραση ανθρώπων διαφορετικών ηλικιών, φυλών και εισοδηµάτων, ενισχύοντας τους προσωπικούς και κοινωνικούς δεσµούς τους - δεσµούς απαραίτητους σε µια αυθεντική κοινότητα -Οι διαδροµές διέλευσης, όταν είναι κατάλληλα προγραµµατισµένες και συντονισµένες, µπορούν να οργανώσουν την µητροπολιτική δοµή και να αναζωογονήσουν τα αστικά κέντρα -Κατάλληλες πυκνότητες και χρήσεις γης πρέπει να βρίσκονται µέσα σε περπατήσιµη απόσταση από µια στάση δηµόσιας συγκοινωνίας, επιτρέποντας στη δηµόσια µετακίνηση να γίνει µια πραγµατοποιήσιµη εναλλακτική στο αυτοκίνητο -Οι συγκεντρώσεις πολιτικής, κοινοτικής και εµπορικής δραστηριότητας πρέπει να ενσωµατωθούν στις γειτονιές και τις συνοικίες, και να µην αποµονώνονται σε µιας χρήσης οικιστικά συγκροτήµατα. Τα σχολεία πρέπει να σχεδιάζονται και να τοποθετούνται στην κοινότητα έτσι, ώστε τα παιδιά να µπορούν να πηγαινοέρχονται σε αυτά µε τα πόδια ή µε το ποδήλατό τους -Η οικονοµική υγεία και η αρµονική εξέλιξη των γειτονιών, των συνοικιών και των διαδρόµων µπορούν να βελτιωθούν µέσω των αστικών κωδίκων σχεδιασµού, που χρησιµεύουν ως οι προβλέψιµοι οδηγοί για την αλλαγή

62

Calthorpe Peter, ‘The Region’, The New Urbanism‫ ׃‬Toward an Architecture of Community, ed. Katz Peter, McGraw-Hill, 1994

39 -Μια σειρά πάρκων, πρέπει να διανεµηθεί µέσα στις γειτονιές. Τα ανοικτά εδάφη πρέπει να χρησιµοποιούνται για να καθορίσουν και να 63 συνδέσουν τις διαφορετικές γειτονιές και συνοικίες

Η γειτονιά είναι το βασικό συστατικό της οικοδόµησης της πόλης. Σύµφωνα µε τους Duany και Plater-Zyberk από την γειτονιά σαν χωρικό στοιχείο, ξεκινούν τα πάντα-πολλές γειτονιές σε συστοιχία δηµιουργούν µια µικρή πόλη, αν αυτή 64 είναι ελεύθερη στο φυσικό περιβάλλον, γίνεται ένα χωριό. Οι πόλεις οργανώνονται και λειτουργούν µε βάση τις γειτονιέςαστικές περιοχές διαφόρων ανθρώπινων δραστηριοτήτων, τις συνοικίες-περιοχές συγκεκριµένης δραστηριότητας και τους δρόµους που ενώνουν και διαχωρίζουν ταυτόχρονα αυτά τα δύο. Η γειτονιά είναι η καρδιά της νέας πολεοδοµίας και όχι τόσο για τις χωροταξικές της ιδιότητες, αλλά περισσότερο για την κοινωνική της υπόσταση. Ο σωστός σχεδιασµός της γειτονιάς, µε ευκολίες για τους πεζούς, µικτές χρήσεις, ποικιλία κατοικιών και υπηρεσιών, θεωρείται πως εντείνει το αίσθηµα της κοινότητας και φέρνει τους κατοίκους κοντά. γ. Το οικοδοµικό τετράγωνο, ο δρόµος και το κτίριο -Ένας πρωταρχικός στόχος του αστικού σχεδιασµού και της αρχιτεκτονικής τοπίου είναι ο φυσικός καθορισµός των δρόµων και των δηµόσιων χώρων, ως µέρη κοινής χρήσης -Τα µεµονωµένα αρχιτεκτονικά προϊόντα πρέπει να συνδέονται µε τα περίχωρά τους -Η ανανέωση των αστικών χώρων εξαρτάται από την ασφάλεια. Ο σχεδιασµός των δρόµων και των κτιρίων πρέπει να προκαλεί ασφαλή περιβάλλοντα, αλλά όχι εις βάρος της δυνατότητας πρόσβασης σε αυτά -Στην σύγχρονη µητρόπολη, η ανάπτυξη θα πρέπει να προσαρµόζει επαρκώς και την αυτοκίνηση. Αυτό πρέπει να γίνεται µε τρόπο που να σέβεται τον πεζό και τον δηµόσιο χώρο -Οι οδοί και τα οικοδοµικά τετράγωνα πρέπει να είναι ασφαλή, άνετα και ενδιαφέροντα για τον πεζό. Κατάλληλα διαµορφωµένα, ενθαρρύνουν το περπάτηµα και επιτρέπουν στους γείτονες να γνωρίζουν ο ένας τον άλλον και να προστατεύουν τις κοινότητές τους -Η αρχιτεκτονική και ο σχεδιασµός τοπίων πρέπει να αναπτύσσονται µε βάση το τοπικό κλίµα, την τοπογραφία και την ιστορία -Τα κοινοτικά κτίρια και οι δηµόσιοι χώροι όπου συγκεντρώνεται πλήθος απαιτούν σηµαντικές περιοχές για να ενισχύουν την κοινοτική ταυτότητα και τον πολιτισµό της δηµοκρατίας. Πρέπει να έχουν διακριτική µορφή, επειδή ο ρόλος τους είναι διαφορετικός από αυτόν άλλων κτιρίων και χώρων που αποτελούν την δοµή της πόλης

63

Charter for the New Urbanism Duany Andres & Plater-Zyberk Elizabeth, ‘The neighborhood, the district, and the corridor’, The New Urbanism‫ ׃‬Toward an Architecture of Community, ed. Katz Peter, McGraw-Hill, 1994 64

40 -Όλα τα κτίρια πρέπει να παρέχουν στους κατοίκους τους µια σαφή αίσθηση του τόπου, του κλίµατος και του χρόνου -Η συντήρηση και η ανανέωση των ιστορικών κτιρίων, των συνοικιών και του τοπίου, βεβαιώνουν τη συνοχή και την εξέλιξη της αστικής 65 κοινωνίας

Ο δρόµος είναι η υποδοµή της αστικής ζωής και το ζωτικότερο στοιχείο ενός καλού σχεδιασµού. Η διάταξη των δρόµων, των οικοδοµικών τετραγώνων και των κτιρίων είναι η δηµοκρατικότερη πράξη για την συγκρότηση του αστικού χάους και η συγρότησή τους κάνει κατανοητή την µορφή της νέας 66 πολεοδοµίας. Ο δρόµος, δεν παρέχει απλώς το πλαίσιο όπου διατάσσονται τα οικοδοµικά τετράγωνα και τα κτίρια, αλλά λειτουργεί κυρίως σαν αγωγός απ’ όπου περνάει η εµπορική και η κοινωνική ζωή της γειτονιάς. Η νέα πολεοδοµία προσδίδει έµφαση στην σηµασία του δρόµου σαν το µέρος όπου συναντιούνται οι κάτοικοι της κοινότητας-το βασικό συστατικό της αστικής ζωής.

2.5 Ο κοινωνικός χαρακτήρας της Νέας Πολεοδοµίας Σκέψεις πάνω στην έννοια της κοινότητας Η νέα πολεοδοµία έχει έναν δυνατό κοινωνικό προσανατολισµό, µε ένα ιδιαίτερο επίκεντρο στην έννοια της κοινότητας. Η τέχνη της δηµιουργίας πετυχηµένων γειτονιών θεωρείται το σηµαντικότερο στοιχείο σχεδιασµού της ανθρώπινης κοινότητας, γιατί είναι κάτι παραπάνω από µια απλή σχεδιαστική διαδικασία˙ είναι µια δυνατή και απαραίτητη κοινωνική υποδοµή. Το ιδεολογικό υπόβαθρο του κινήµατος, στηρίζεται κατά πολύ στην απλή διαπίστωση πως ο άνθρωπος είναι πρώτα απ’ όλα κοινωνικό ον, και σύµφωνα µε τον A. Maslow, αυτό που βασικά τον χαρακτηρίζει είναι µια βαθιά κοινωνική ανάγκη. Οι νέοι πολεοδόµοι, που υποστηρίζουν την θεωρία του Maslow, θεωρούν πως το κέντρο της πυραµίδας-η ανάγκη για αγάπη, για φιλία, για το αίσθηµα του ανήκειν, για σεβασµό και φιλόστοργες σχέσεις, εκφράζει κατά µια έννοια την 67 αίσθηση της κοινότητας. Αυτή την χαµένη αίσθηση, που κατά την γνώµη τους χαρακτήριζε τις προ-βιοµηχανικές πόλεις, προσπαθούν να επανεντάξουν στην καθηµερινή ζωή του ανθρώπου µε τον σχεδιασµό που προτείνουν, ακολουθώντας 65

Charter for the New Urbanism Moule Elizabeth & Polyzoides Stefanos, ‘The block, the street, and the building’, The New Urbanism‫ ׃‬Toward an Architecture of Community, ed. Katz Peter, McGraw-Hill, 1994 67 Stefan Alina-Mihaela, The New Urbanism ‫ ׃‬the case of Sweden, ερευνητική εργασία, International Master’ s Program in European Spatial Planning 2004/2005-Blekinge Tekniska Hogskola 66

41

Ο Abraham Maslow, αµερικάνος ψυχολόγος, εργάστηκε κυρίως πάνω στον καθορισµό και τον διαχωρισµό των ανθρώπινων αναγκών, δηµιουργώντας το διάγραµµα της ιεραρχίας αυτών σε µορφή πυραµίδας, σύµφωνα µε την ισχύ και την περιεκτικότητά τους. Όσο πιο χαµηλά είναι µια ανθρώπινη ανάγκη στην πυραµίδα, τόσο πιο ισχυρή είναι. Σύµφωνα µε την θεωρία του, οι ανθρώπινες ανάγκες κατηγοριοποιούνται ως ‘βουλητικές’, ‘νοητικές’ και ‘αισθητικές’. Ο Maslow υποστηρίζει πως οι άνθρωποι υποκινούνται από ανεκπλήρωτες ανάγκες και πως κατά την διαβίωσή τους, πρέπει να ικανοποιούν τις κατώτερες ανάγκες στην ιεραρχία κι έπειτα τις επόµενες-να κινούνται από την βάση της πυραµίδας προς τα πάνω.

πιστά την άποψη που προτείνει πως ο χωρικός σχεδιασµός παίζει σηµαντικό ρόλο στην συµπεριφορά του ανθρώπου. Σε αντίθεση µε την προαστιακή ανάπτυξη-όπου υποδηλώνεται µια διαφορετική αντίληψη της κοινότητας, περισσότερο συνδεδεµένη µε υπηρεσίες κατανάλωσης και διασκέδασης, εµπορικά κέντρα, εστιατόρια, γήπεδα τέννις κ.τ.λ.-στην λογική της νέας πολεοδοµίας, οι κοινοτικές υπηρεσίες περιλαµβάνουν πράγµατα περισσότερο συνδεδεµένα µε την εκπλήρωση των βασικών αναγκών της ζωής, όπως για παράδειγµα υπηρεσίες 68 φύλλαξης των παιδιών, µικρά και φιλικά παντοπωλεία κ.α. Η νέο-πολεοδοµική κοινότητα, είναι µια συµπαγής κοινότητα, υψηλής πυκνότητας και µικτών χρήσεων, όπως συνηθιζόταν στις παραδοσιακές µορφές γειτονιάς. Είναι σφιχτοδεµένη και ποιοτικά σχεδιασµένη, ώστε να καθίσταται περπατήσιµη και την διατρέχει ένα πολύ καλά οργανωµένο δίκτυο δηµόσιας συγκοινωνίας, που βοηθάει στο να αποφεύγεται η αλόγιστη χρήση του αυτοκινήτου. Η ιδανική κοινότητα που επιδιώκεται, είναι προσανατολισµένη στον αληθινό κόσµο και στην ανθρώπινη κλίµακα και συµπυκνώνει το όραµα για την ‘απόδραση’ από την µοντέρνα, βιοµηχανική πόλη. Γενικά, η νέα πολεοδοµία συµπυκνώνει το νέο αµερικάνικο όνειρο˙ όχι αυτό που ίσχυε για τις προηγούµενες γενιές, αλλά αυτό που αντιπροσωπεύει τις τωρινές γενιές και αυτές που 69 επέρχονται. Θεωρείται ένα νέο κεφάλαιο στην ιστορία της αµερικάνικης πολεοδοµίας, και πιστεύεται πως θα αποτελέσει την λύση στα χωρικά προβλήµατα που λίγο πολύ αντιµετωπίζει κάθε µεγάλη πόλη. Παρόλ’ αυτά, δεν θα πρέπει να θεωρείται µια απλή αντιγραφή του παρελθόντος και µια ανούσια αναβίωση περασµένων χρόνων, αλλά µια διαφορετική προσέγγιση της σύγχρονης διαβίωσης, που επαναφέρει τις ξεχασµένες έννοιες της κοινότητας και της ποιότητας ζωής. Ένα σηµαντικό στοιχείο που οι νέοι πολεοδόµοι θεωρούν καθοριστικό για τον σωστό σχεδιασµό και λειτουργία µιας κοινότητας, είναι η ικανότητα αυτό-συντήρησης που αυτή διαθέτει. ∆ηλαδή, κατά πόσο µπορεί να λειτουργήσει αυτόνοµα, µε δικιά της παραγωγή και κατανάλωση και µια ισορροπηµένη ανάµιξη εργασίας και στέγασης. Αυτό σηµαίνει πως οι κάτοικοι της κοινότητας, εκτός από την ιδιοκτησία του σπιτιού τους σε αυτήν και την δηµιουργία σχέσεων που κάτι τέτοιο συνεπάγεται, θα εργάζονται επίσης µέσα στην κοινότητα, σε κοινοτικές υπηρεσίες, γραφεία και ως ελεύθεροι επαγγελµατίες µε δικές τους επιχειρήσεις και καταστήµατα, δηµιουργώντας επιπλέον και επαγγελµατικές σχέσεις. Το να περιλαµβάνει η κοινότητα όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες-κατοίκηση, εργασία, 68

Hayden Dolores, Redesigning the American Dream. Gender, Housing and Family Llife, W.W. Norton & Company, 2002, ό. α.

69 Katz Peter, The New Urbanism‫׃‬Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994

42 κατανάλωση, διασκέδαση, µόρφωση κ.τ.λ., θεωρείται σηµαντικό πλεονέκτηµα. Είναι κάτι που ενισχύει το αίσθηµα της κοινότητας και της προσδίδει µια σχετική αυτονοµία, ενώ ο κάτοικος αυτής αναπτύσσει µια στενότερη και πιο ουσιαστική σχέση µε τον τόπο όπου κατοικεί. Επίσης, επιδιώκεται µια σχετική αειφορία της κοινότητας. Η αειφόρος ανάπτυξη, είναι ένα ζήτηµα που απασχολεί τους ειδικούς σε θέµατα σχεδιασµού τα τελευταία χρόνια. Σκέψεις για την προστασία του περιβάλλοντος, µπήκαν ενεργά στην καθηµερινότητα των επαγγελµατιών που ασχολούνται µε θέµατα χώρου, αλλά στην καθηµερινή ζωή των απλών ανθρώπων, δηµιουργώντας µια νέα τάξη πραγµάτων. Η ανάγκη για αυτό-συντήρηση και µακρόχρονη βιωσιµότητα των κατασκευών κρίνεται σήµερα, όσο ποτέ άλλοτε, πρωτίστης σηµασίας. Οι κατασκευές, και ιδιαίτερα οι χώροι κατοικίας, πρέπει να µειώνουν τις αρνητικές επιδράσεις που προκαλούν στο περιβάλλον και να αυτό-συντηρούνται ως ένα βαθµό, ενώ παράλληλα να παρέχουν στους χρήστες τους µακροχρόνιες και υγιεινές συνθήκες διαβίωσης. Μια τέτοια σχεδιαστική προσέγγιση δεν είναι καινούργια. Τα περιβαλλοντικά ζητήµατα είχαν πάντα σχέση µε τις σχεδιαστικές αποφάσεις ακόµη από το µακρινό παρελθόν, όµως στην σηµερινή εποχή-µια εποχή που παρατηρείται εκρηκτική ανάπτυξη των πόλεων παγκοσµίως, που οι ανθρώπινες κατασκευές καταναλώνουν τεράστια ποσά ενέργειας, τόσο για την κατασκευή τους, όσο και για την καθηµερινή τους χρήση και που το φυσικό µας περιβάλλον αργοπεθαίνει-προκύπτουν πολύ σηµαντικά προβλήµατα τα οποία επιβαρύνουν και απειλούν το περιβάλλον και τις συνθήκες διαβίωσης του ανθρώπου µέσα σ’ αυτό. Έτσι σήµερα, είναι αναγκαίος ένας χωρικός σχεδιασµός που να απαντά σε αυτά τα προβλήµατα µε την µεγαλύτερη δυνατή ευαισθησία. Ο όρος αειφόρος ανάπτυξη είναι ακόµη αρκετά συγκεχυµένος στην συνείδηση των περισσοτέρων ανθρώπων και οι ασάφειες γύρω από το νόηµά του, όσον αφορά στο πως αυτό εκφράζεται στον χώρο, είναι αρκετές. Γενικά, η αειφόρος αρχιτεκτονική σχετίζεται µε τον περιβαλλοντικά συνειδητό σχεδιασµό που ελαχιστοποιεί την κατανάλωση των φυσικών πόρων ώστε να 70 παρατείνει την διαθεσιµότητά τους. H αειφόρος αρχιτεκτονική δεν είναι τίποτα άλλο από την συνειδητοποίηση του γεγονότος πως, από την στιγµή που λαµβάνουµε ό, τι χρειαζόµαστε από το φυσικό περιβάλλον, θα πρέπει τουλάχιστον να το κάνουµε µε µια σχετική ευαισθησία και υπευθυνότητα. Η ανερχόµενη τάση να συµπεριλαµβάνεται η έννοια της αειφορίας στην αρχιτεκτονική σκέψη, σηµατοδοτεί µια κοινωνική και πολιτιστική αλλαγή. Είναι ένα επιπλέον βήµα στην εξελικτική πορεία της 70

Kremers Jack A., Defining Sustainable Architecture, Architronic Magazine, V4n3

Αειφορία - Sustainability, ορίζεται το χαρακτηριστικό µιας διαδικασίας ή µιας κατάστασης που µπορεί να διατηρηθεί σε ένα συγκεκριµένο επίπεδο επ’ αόριστον. Αειφόρος ανάπτυξη Sustainable Development, ορίζεται ως η ικανότητα που έχει ένας τόπος να διατηρείται στον χρόνο-µια κοινωνική και οικολογική διαδικασία που χαρακτηρίζεται από την εκπλήρωση των ανθρώπινων αναγκών ενώ διατηρείται η ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος για αόριστο χρόνο. Πιο συγκεκριµένα, ως αειφόρος ανάπτυξη, ορίζεται η ανάπτυξη που εκπληρώνει τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να αποκλείει την ικανότητα των µελλοντικών γενεών να εκπληρώσουν τις δικές τους ανάγκες.

(Brundtland Commission Report, Our Common Future: From One Earth to One World, Oxford: University Press, 1987)

43 κοινωνίας µας, µια νέα στάση των ανθρώπων απέναντι στο περιβάλλον, µια καινούρια νοοτροπία αντιµετώπισης του κόσµου. Η νέα πολεοδοµία πρωτοστατεί στην αφοµοίωση του αειφόρους σχεδιασµού στην αρχιτεκτονική πρακτική. Οι προτάσεις του κινήµατος-οι κοινότητες των οποίων τα χαρακτηριστικά είναι το κατάλληλο µέγεθος, η πυκνότητα, η ποικιλία χρήσεων και η προώθηση της δηµόσιας συγκοινωνίας και του φιλικού προς τους πεζούς περιβάλλοντος-προωθούν την αειφορία, τόσο στον σχεδιασµό, όσο και σαν µακροχρόνιο αποτέλεσµα. Η γειτονιά που θεωρείται το σηµαντικότερο στοιχείο του σχεδιασµού, εγκαθιστά την κοινωνική και οικονοµική αειφορία του τόπου. Σύµφωνα µε τους Rudlin και Falk, ο εικοστός πρώτος αιώνας θα επαναφέρει τον ρόλο των ανθρώπινων κοινοτήτων και των µικρών πόλεων, ως την µεγαλύτερη ανακάλυψη και το σηµαντικότερο πολιτιστικό κατόρθωµα της ανθρωπότητας, ενώ οι αειφόρες αστικές γειτονιές,που πρωτοστατούν στον σχεδιασµό, θα µας δώσουν πίσω τον χρόνο και την ισορροπία που έχουµε χάσει εδώ και 71 καιρό.

2.6 Υλοποιηµένες εκφράσεις των αρχών της Νέας Πολεοδοµίας Το κίνηµα της νέας πολεοδοµίας έκανε την εµφάνισή του γύρω στα µέσα της δεκαετίας του 1980. Από τότε και µέχρι σήµεραδηλαδή τις τελευταίες δύο δεκαετίες-η νέα πολεοδοµία είναι παρούσα και ζωντανή, µε την έννοια ότι η θεωρία και η πρακτική της συζητούνται συνεχόµενα και διαδίδονται από τους ειδικούς, από τον τύπο, ακόµα και από τους απλούς πολίτες. Υπάρχει ένα µεγάλο υλικό βιβλίων και άρθρων, το οποίο ανανεώνεται συνεχώς, και η ενσωµάτωση των νέοπολεοδοµικών αρχών στις καινούργιες χωρικές αναπτύξεις απασχολεί µια µεγάλη µερίδα επιχειρηµατιών, εργολάβων και επενδυτών, στο βαθµό που η γενική αντίληψη µεταξύ των εργολάβων της California, είναι πως κανένα µεγάλο έργο δεν έχει την ελπίδα να εγκριθεί και να πραγµατοποιηθεί, εάν δεν µπορεί να ενσωµατώσει τις αρχές και τους κώδικες της νέας 72 πολεοδοµίας στο σχέδιό του. Με λίγα λόγια, η νέα πολεοδοµία είναι ένα κίνηµα που βρίσκεται ακόµη υπό εξέλιξη. Πρακτικές εφαρµογές του 71

st

Rudlin D. και Falk N., Building the 21 Century Home: The Sustainable Urban Neighbourhood, Oxford Architectural Press, 1999 72 Fulton William, Playa Vista is Ambitious Try at Neo-Village.

California Neotraditional Plans, Projects, Los Angeles Times, 29/08/1993 ό. α. στον Ellin (1999)

44 κινήµατος, µπορούµε να συναντήσουµε σε πολλές πολιτείες στην Αµερική, καθώς επίσης και σε άλλες χώρες, όπως για παράδειγµα, στον Καναδά, στην Ιαπωνία, στην Νότιο Αφρική, στην Αυστραλία, στην Ιταλία, στην Τουρκία κ. α. Και παρόλο που κάθε χώρα µπορεί να µην χρησιµοποιεί αυστηρά τον όρο ‘Νέα Πολεοδοµία’ για τις αναπτύξεις αυτές, το Συνέδριο για την Νέα Πολεοδοµία (CNU) έχει αναγνωρίσει πολλά έργα διεθνώς, ως ωραία παραδείγµατα του κινήµατος, και έχει αποµείνει βραβεία και επαίνους σε πολλά από αυτά. Στην παρακάτω ενότητα, θα δούµε µερικές πρακτικές εφαρµογές της νέας πολεοδοµίας που βρίσκονται σε πολιτείες της Αµερικής, όπου και έχει αναπτυχθεί και αφοµοιωθεί περισσότερο το κίνηµα. Μπορούν ν’ ανιχνευθούν δύο πρακτικές προσεγγίσεις της νέας πολεοδοµίας˙ η πρώτη αφορά στην κατασκευή κοινοτήτων από την αρχή, και η δεύτερη αφορά στην διαδικασία ‘συµπλήρωσης’ και ανάπλασης ήδη υπαρχόντων περιοχών και γειτονιών.

2.6.1 Η εδραίωση του αστικού µοτίβου Εκ νέου νέο-πολεοδοµικές κοινότητες i) Η κοινότητα Kentlands Η κοινότητα Kentlands, είναι η πρώτη, στην ουσία, νέοπολεοδοµική κοινότητα µόνιµης 73 κατοικίας. Βρίσκεται στην πόλη Gaithersburg της αµερικανικής πολιτείας Maryland και κατασκευάστηκε από την τεχνική εταιρία Joseph Alfandre & Co., Inc. µε τους Duany και PlaterZyberk (DPZ) ως υπεύθυνους σχεδιασµού. Η κοινότητα αναπτύχθηκε σε χώρο που λειτουργούσε προηγουµένως ως φάρµα. Μάλιστα, πολλά από τα κτίρια του πρώην αγροκτήµατος, µετά από την απαραίτητη αποκατάσταση, χρησιµοποιούνται και σήµερα, φιλοξενώντας διάφορες υπηρεσίες, κυρίως πολιτιστικής δραστηριότητας. Η κατασκευή της κοινότητας άρχισε το 1988 και οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν εκεί στα µέσα του 1991.

73

Παρόλο που η Seaside ήταν το πρώτο νέο-πολεοδοµικό project, επειδή λειτουργεί κυρίως σαν παραθεριστικό θέρετρο και δεν κατοικείται καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου, δεν µπορεί να χαρακτηριστεί κοινότητα κατοικίας µε την αυστηρή έννοια του όρου

45

Το σχέδιο της κοινότητας

Περιοχές κατοικίας

Η Πλατεία Εµπορίου-Market Square, είναι το κέντρο της κοινότητας (πάνω). Ένα µικρό παγοδρόµιο συνορεύει µε την πλατεία, το οποίο τους καλοκαιρινούς µήνες λειτουργεί ως γήπεδο golf

Η έκταση της Kentlands είναι περίπου 1.400 στρέµµατα, περιλαµβάνει περίπου 1.800 κτίρια κατοικίας, αποικιακού στυλ, και έχει πληθυσµό περίπου 5.000 πολιτών, δίνοντας µια πυκνότητα της τάξης των πενήντα µονάδων κατοικίας ανά στρέµµα. Το πολεοδοµικό σχέδιο αποτελείται από έξι διακεκριµένες γειτονιές, µε ανάµικτες χρήσεις κατοικίας, λιανικού εµπορίου, δηµόσιων υπηρεσιών, γραφείων και πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Για να ενθαρρυνθεί η ποικιλία και η διαφορετικότητα των κατοίκων, οι κατοικίες έχουν αναµιχθεί, µε τρόπο που οι µονοκατοικίες, τα διαµερίσµατα και τα λυόµενα σπίτια-που συνήθως προτιµούν οι ηλικιωµένοι-να βρίσκονται µαζί. Η κοινότητα περιέχει επίσης µεγάλες εκτάσεις πρασίνου, καθώς και µικρές λίµνες, άπλετους δηµόσιους χώρους, ένα δηµοτικό σχολείο, µια εκκλησία, µικρά πάρκα ενδιάµεσα των 74 γειτονιών , αθλητικά και πολιτιστικά κέντρα και ένα µεγάλο εµπορικό κέντρο που αποτελεί την καρδιά της κοινότητας. Η κοινότητα αποτελεί το κλασικότερο δείγµα της νέοπολεοδοµικής πρακτικής. Είναι πλέον το ‘κέντρο’ της ευρύτερης περιφέρειας και αποτέλεσε παράδειγµα για τις µετέπειτα νέοπολεοδοµικές αναπτύξεις. Η κοινότητά µας είναι ένα πρότυπο µοντέλο της νέας πολεοδοµίας, και η επιτυχία της οφείλεται στους ανθρώπους που την απαρτίζουν. Αυτό µπορεί να το δει 74

Τα λεγόµενα ‘pocket parks’ που είναι µικρές νησίδες πρασίνου ή µικρές πλατείες ανάµεσα στις γειτονιές κατοικίας

46 κάποιος στις λέσχες και τις οργανώσεις της κοινότητας, στην ενεργό ζωή στους δρόµους της, στην έντονη εσωτερική πολιτική, στην ενηµερωµένη µας εφηµερίδα, στο ενεργό πρόγραµµα αναψυχής, στις ισχυρές ερασιτεχνικές αθλητικές οµάδες, και στην δυνατή πίστη που έχουν οι κάτοικοι στην κοινότητά τους. Η κοινότητα Kentlands είναι ένα υπέροχο µέρος για να ζει και να δουλεύει κάποιος, µια κοινότητα µε µια βαθιά 75 περηφάνια µέσα της.

∆είγµα ενός ‘pocket park’

Απόψεις της κοινότητας

Κεντρικός δρόµος που συνδέει την Πλατεία Εµπορίου µε την λεωφόρο Kentlands - δεξιά, στον οποίο φιλοδοξείτε η τοποθέτηση τραµ στο µέλλον

75

Από την επίσηµη ιστοσελίδα της κοινότητας

Η κοινότητα είναι διάσηµη για την διάταξη των µονοκατοικιών της ώστε να βλέπουν µπροστά σε πεζοδροµηµένα µονοπάτια και όχι σε αυτοκινητόδροµους, όπως φαίνεται στην πάνω φωτογραφία

47

ii) Η κοινότητα Communications Hill

Το πολεοδοµικό σχέδιο της κοινότητας

Ο σχεδιασµός των οικοδοµικών τετραγώνων έγινε λαµβάνοντας υπόψη την τοπογραφία της περιοχής, δίνοντας µια ποικιλία κτιρίων και διατάξεων των χώρων παρκαρίσµατος, ανάλογα µε την κλίση των πρανών του λόφου. Ο Solomon δήλωσε πως είχε ως επηροή την πολεοδοµία της πόλης του San Francisco, όπου υπάρχουν επίσης µεγάλες υψοµετρικές διαφορές

Η κοινότητα Communications Hill βρίσκεται στην πόλη San Jose της πολιτείας California. Τον σχεδιασµό της κοινότητας ανέλαβε 76 η εταιρία του Daniel Solomon , Solomon Architecture and Planning, έπειτα από ανάθεση του τµήµατος πολεοδοµίας της πόλης. Η κοινότητα αναπτύχθηκε σε έναν απόκρηµνο λόφο, νότια του San Jose, ύψους 120 µέτρων και έκτασης 2.000 στρεµµάτων, ο οποίος περικυκλώνεται από την βιοµηχανική και την εµπορική ζώνη της πόλης, καθώς και από περιοχές κατοικίας. Βρίσκεται σε απόσταση δέκα λεπτών µε το αυτοκίνητο από το κέντρο της πόλης και σε µικρή απόσταση µε τα πόδια από την κοντινότερη στάση τραµ. Ο σχεδιασµός της κοινότητας ενσωµάτωσε διάφορους τύπους κατοικιών, µονοκατοικίες, πολυκατοικίες τριών-τεσσάρων πατωµάτων και µικρά ‘εξοχικά’ σπίτια, σε πυκνότητες κατά πολύ µεγαλύτερες από αυτές της γύρω περιοχής. Η κοινότητα περιλαµβάνει περίπου 4.000 µονάδες κατοικίας, µικρά κέντρα γειτονιάς που παρέχουν υπηρεσίες για τις καθηµερινές ανάγκες των πολιτών και ένα µεγάλο κέντρο µικτών χρήσεων, που λειτουργεί ως το κέντρο της κοινότητας, έκτασης 4.500 τετραγωνικών µέτρων.

Το πάρκο της κοινότητας (αριστερά), όπου και βρίσκεται το τοπόσηµο της περιοχής, ο Πύργος Επικοινωνιών-Communications Tower. Το πάρκο περιβάλλεται στις τρεις πλευρές του από οικοδοµικά τετράγωνα κατοικιών, ενώ στον ανοιχτό χώρο στα νότια του θα κατασκευαστούν προσεχώς παιδικές χαρές, ένα δηµόσιο λύκειο και ένα κοινοτικό κέντρο

76

Ο Daniel Solomon, µέλος του CNU, είναι καθηγητής αρχιτεκτονικής στο πανεπιστήµιο του Berkeley της California από το 1966. Με την εταιρία του έχει διακριθεί σε αρκετούς αρχιτεκτονικούς διαγωνισµούς και ο ίδιος δραστηριοποιείται επίσης στην συγγραφή άρθρων και στην παράδοση διαλέξεων στις Ηνωµένες Πολιτείες και το εξωτερικό

48

Ο σχεδιασµός της κοινότητας βασίστηκε στην διάταξη των πρανών του λόφου. Εφευρέθηκε ένας πρότυπος κάναβος για τον σχεδιασµό του δικτύου των δρόµων, που ενώνει τις γειτονιές µεταξύ τους και ταυτόχρονα διαχωρίζει την κοινότητα από την ανοιχτή περιοχή πρασίνου που υπάρχει γύρω της

Μακέτα γειτονιάς στην κοινότητα. Η πυκνότητα της γειτονιάς είναι της τάξης των 25 µονάδων κατοικίας ανά στρέµµα.

2.6.2 Ανακατασκευάζοντας την αστική δοµή Νέο-πολεοδοµικές αναπλάσεις περιοχών

i) H ανάπλαση της περιοχής Lake West Η περιοχή Lake West βρίσκεται στο δυτικό µέρος της πόλης Dallas της αµερικανικής πολιτείας Texas και έχει έκταση 2.000 στρεµµάτων. Το 1991 η αρµόδια υπηρεσία κατοικίας της πόλης-Dallas Housing Authority, αποφάσισε την ανάπλαση της περιοχής, θέτοντας ως επικεφαλής την εταιρία Peterson/Littenberg Architects των Steven Peterson και Barbara Littenberg, φιλοδοξώντας να την µεταµορφώσει σε µια συµπαγή κοινότητα µικτών χρήσεων. Στην περιοχή βρισκόντουσαν περίπου 3.500 σχεδόν 77 πανοµοιότυπα κτίρια κατοικίας και η διάταξή της βασιζόταν σε ένα καµπυλοειδές δίκτυο δρόµων, που διέκοπτε τον οδικό κάναβο της υπόλοιπης πόλης, όπως φαίνεται στην πάνω αριστερή φωτογραφία.

Το νέο κέντρο της περιοχής

77

Η µεγαλύτερη συγκέντρωση δηµόσιας κατοικίας στην χώρα

49 Το νέο σχέδιο, καθορίζει μια καινούρια αστική δομή, ένα περισσότερο ‘κανονικό’ δίκτυο οδών και γειτονιών, με δρόμους μικρής κλίμακας και οικοδομικά τετράγωνα κατοικιών. Το αποτέλεσμα είναι πιο ξεκάθαρο, όσον αφορά στον διαχωρισμό των δημόσιων και των ιδιωτικών χώρων και στην αίσθηση της ‘κοινότητας’. Η ανάπλαση περιέλαβε την απομάκρυνση ορισμένων κτιρίων, την δημιουργία νέων δρόμων, μικρές μεταποιήσεις των κατοικιών και παροχή μικρών αυλών και χώρων παρκαρίσματος σε αυτές. Επίσης, δημιουργήθηκε ένα νέο κέντρο για την περιοχή, γύρω από την λίμνη, στο οποίο βρίσκονται διάφορες υπηρεσίες, μια πλατεία, γραφεία, εμπορικά καταστήματα και κοινοτικοί χώροι. Το νέο σχέδιο ενσωματώνει μικρές πλατείες μεταξύ των οικοδομικών τετραγώνων. Στην πάνω φωτογραφία μπορούμε να διακρίνουμε πέντε τέτοιες πλατείες.

Η διάταξη των κτιρίων κατοικίας έγινε με τρόπο ώστε αυτά να διαμορφώνουν οικοδομικά τετράγωνα. Στην πάνω φωτογραφία, αριστερά εικονίζεται το παλιό σχέδιο της περιοχής και δεξιά το καινούριο

Για την ανάπλαση χρησιμοποιήθηκαν μόνο τέσσερις τύποι οικοδομικών τετραγώνων, που ο καθένας προκύπτει από διαφορετική μετατροπή των υπαρχόντων κτιριακών τύπων

Η προηγούμενη διάταξη των κτιρίων κατοικίας (αριστερή φωτογραφία), δεν ήταν καθόλου λειτουργική. Μάλιστα, η έλλειψη οπτικής επαφής μεταξύ αυτών και του δρόμου, ευνοούσε τις κλοπές αυτοκινήτων και μικρό-βανδαλισμούς. Οι νέες διατάξεις (δεξιά φωτογραφία), παρέχουν μια πιο άμεση σχέση με τον δρόμο και έναν πιο ξεκάθαρο διαχωρισμό

50 µεταξύ του ιδιωτικού χώρου (ιδιωτικές αυλές) και του δηµόσιου (δρόµος)

Πρόπλασµα του διαµορφωµένου κέντρου

Στην πάνω φωτογραφία φαίνεται η διαδικασία µετασχηµατισµού του παλιού πολεοδοµικού σχεδίου, αναφορικά µε την διάταξη των οικιστικών κτισµάτων

ii) H ανάπλαση του κέντρου της πόλης του Los Angeles Downtown Los Angeles Strategic Plan Από το 1920 το κέντρο του Los Angeles αποτελούσε το επίκεντρο του σιδηροδροµικού δικτύου της πόλης και τον πυρήνα της ζωής του Los Angeles. Σταδιακά όµως, οι περιοχές γύρω από αυτό, όπως, για παράδειγµα, η Pasadena και το Hollywood, αναπτύχθηκαν σε µεγάλο βαθµό, περισσότερο πληθυσµιακά, αλλά και σε άλλους τοµείς, διαµορφώνοντας νέα προάστια γύρω από το κέντρο. Η γενική οικονοµική άνθηση της νότιας California και η εκτεταµένη χρήση του αυτοκινήτου, οδήγησε σε µια περίοδο εντατικής κατασκευής αυτοκινητόδροµων και κτιριακής ανάπτυξης των περιοχών γύρω από αυτούς. Τα µεταπολεµικά πρότυπα ανάπτυξης της πόλης, που έγιναν εν µέρει και µε βάση την αυτό-κίνηση, κατέστησαν ασαφή, τόσο τα φυσικά όρια, όσο και την ταυτότητα του κέντρου. Σαν αποτέλεσµα, η περιοχή του Downtown ‘υποβαθµίστηκε’. Το σιδηροδροµικό της δίκτυο τέθηκε σχεδόν σε αχρηστία και ακολούθως, εξασθένησε ο ρόλος της περιοχής ως περιφερειακό κέντρο. Αυτή η κατάσταση προκάλεσε έντονες συζητήσεις για

Σκίτσο για την Grant Central Square

51

Στο σχέδιο για την ανάπλαση των ανοιχτών χώρων προτάθηκαν τέσσερα µεγάλα πάρκα

Προτεινόµενες παρατάξεις για το σιδηροδροµικό δίκτυο

το κατά πόσο θα πρέπει να δοθεί έµφαση στην ανάπτυξη του Downtown, ως ένας δεσπόζων αστικός πυρήνας σε µια πόλη µε τόσο µεγάλο αριθµό κεντρικών περιοχών. Το προτεινόµενο σχέδιο-, υποστήριξε πως ένας δυνατός αστικός πυρήνας είναι απαραίτητος για την µελλοντική οικονοµική, κοινωνική, πολιτιστική και περιβαλλοντική βιωσιµότητα της ευρύτερης περιφέρειας, και ξεκίνησε µια διαδικασία επαναπροσδιορισµού της περιοχής ως το επίκεντρο της ζωής του Los Angeles, ως µια νέα, πυκνή αστική περιοχή που θ’ αποδυναµώσει την προαστιακή εξάπλωση της πόλης. Το 1993, η δηµοτική αρχή του Los Angeles ανέθεσε την ανάπλαση της περιοχής-έκτασης περίπου 10.880 στρεµµάτων78 στην εταιρία των Moule & Polyzoides . Η Elizabeth Moule και ο Stefanos Polyzoides ήταν οι κύριοι υπεύθυνοι του έργου, αλλά συνεργάστηκαν και µε κάποιες ακόµη εταιρίες, µε αυτές των DPZ και του Daniel Solomon µεταξύ άλλων. Η διαδικασία σχεδιασµού διήρκησε πέντε χρόνια και περιέλαβε πολλές δηµόσιες συνεδριάσεις και την συµµετοχή µιας επιτροπής εξήντα πέντε µελών, η οποία δραστηριοποιούταν σε διάφορους τοµείς, όπως οικονοµική και περιβαλλοντική διαχείριση, συγκοινωνιολογία, ιστορική συντήρηση κ. α. Το αποτέλεσµα ήταν ένα πλήρες σχέδιο που συνιστά εκτός από προτάσεις φυσικού σχεδιασµού, και πολιτικές κατευθυντήριες γραµµές. Το σχέδιο ανάπλασης προώθησε ένα ενεργό κέντρο πόλης που θα λειτουργεί ως το υπερέχων µητροπολιτικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής και θα περιλαµβάνει την πλειοψηφία των εµπορικών, βιοµηχανικών, τουριστικών, πολιτισµικών και διοικητικών δραστηριοτήτων της πόλης. Με αυτή την προοπτική, προτάθηκε η ανακατασκευή των γειτονιών του κέντρου, ώστε αυτές να είναι φιλικές προς τον πεζό, πυκνές, να περιλαµβάνουν µικτές χρήσεις γης και να φιλοξενήσουν 100.000 νέους κατοίκους και 1.000.000 νέες θέσεις εργασίας. Το σχέδιο πρότεινε τον διαχωρισµό του Downtown σε τρία κύρια µέρη: i) The City-περιοχή λιανικού εµπορίου, γραφείων, κατοικίας και υπηρεσιών ψυχαγωγίας, ii) The Markets-περιοχή βιοµηχανική και χονδρικού εµπορίου, και ανάµεσα σε αυτές iii) The Center City-ο ιστορικός πυρήνας και η αγορά της πόλης. Επίσης, εισήχθη ένα νέο δίκτυο σιδηροδρόµου µαζί µε έναν καινούριο κάναβο αυτοκινητόδροµων, πεζόδροµων, χώρων στάθµευσης και πλατειών.

78

Η Elizabeth Moule και ο Stefanos Polyzoides, έχουν σπουδάσει αρχιτεκτονική στο πανεπιστήµιο Princeton και είναι και οι δύο µέλη του CNU. Από το 1990 διατηρούν εταιρία αρχιτεκτονικού και πολεοδοµικού σχεδιασµού στο Los Angeles, και ασχολούνται επίσης µε την διδασκαλία και την συγγραφή βιβλίων και άρθρων σχετικά µε την αρχιτεκτονική και την πολεοδοµία

52 Η περιοχή του Downtown, πλέον είναι το ‘κέντρο’ της πόλης. Αποτελεί το κοµβικό σηµείο της οικονοµικής και επιχειρησιακής δραστηριότητας του Los Angeles, και τον πυρήνα των καλλιτεχνικών δρώµενων. Εκεί βρίσκονται, η κεντρική αγορά της πόλης-Grand Central Market, το Συνεδριακό Κέντρο-LA Convention Center, ο Καθεδρικός Ναός-LA Cathedral, το αθλητικό κέντρο Staples Center, το Μουσείο Σύγχρονης τέχνης του Los Angeles-Museum of Contemporary Art (MOCA), και το συναυλιακό κέντρο της εταιρίας Disney-Walt Disney Concert Hall.

Στον χάρτη φαίνεται ο διαχωρισµός του Downtown στα τρία βασικά µέρη, i)The City, ii)The Markets και iii)The Center City

Ιδωµένο από µια άλλη πλευρά, όµως, το Downtown Los Angeles Strategic Plan, είναι µια δήλωση ‘ανασφάλειας’, µια ‘φοβία’ απέναντι στο έγκληµα, όπως αυτή εκφράζεται µε την αυξανόµενη τάση ιδιωτικών επενδύσεων και προσπαθειών για την βελτίωση του προσωπικού χώρου, αδιαφορώντας για οποιαδήποτε δηµόσια ανάπλαση. Ο Davis εξηγεί πως µε συνοπτικές διαδικασίες, ο σχεδιασµός της περιοχής, κατέληξε ‘αµυντικός’ προς ό, τι την περιβάλλει. Το Downtown, προστατεύεται µε µια σειρά διαβαθµισµένων φραγµάτων και µπετονιένων κολονών, ενώ η πρόσβαση των πεζών γίνεται µόνο από τις εναέριες διαβάσεις οι οποίες ελέγχονται από τα συστήµατα ασφαλείας των εκάστοτε ουρανοξυστών. Είναι αξιοσηµείωτο πως η διαδικασία ‘ανάπλασης’ και ιδιωτικοποίησης του δηµόσιου χώρου-στην οποία συµµετείχε ενεργά η αστυνοµική διεύθυνση της πόλης, LAPD-έγινε χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση ή διαµαρτυρία των πολιτών.

Πιθανή προοπτική εξέλιξη του Downtown µέχρι το 2020. Αναµένονται εκτός των φυσικών τροποποιήσεων του χώρου, επίσης κοινωνικές και οικονοµικές αλλαγές

53 2.7 Νέα Πολεοδοµία – Κριτική προσέγγιση – Οι αποδείξεις έως τώρα Το κίνηµα της Νέας Πολεοδοµίας, βρήκε πολλούς υποστηρικτές τις δύο τελευταίες δεκαετίες, αλλά και αρκετοί αντιτάθηκαν και αντιτίθονται ακόµη απέναντι στην λογική του. Οι απόψεις, µάλιστα είναι τόσο αντιδιαµετρικές, που µοιάζει να κυριαρχεί η αντίληψη πως την νέα πολεοδοµία είτε την µισείς 79 είτε την λατρεύεις. Το κίνηµα της νέας πολεοδοµίας, αναπτύχθηκε σε µια µεταβατική περίοδο της ανθρωπότητας, όπου οι κοινωνικές αλλαγές απαιτούσαν νέα οράµατα και ιδεολογίες. Παρουσιάστηκε ως η λύση όλων των προβληµάτων, που θα καθοδηγήσει τον κόσµο-που ζει σε µια παγκοσµιοποιηµένη κοινωνία και βιώνει τεράστιες δηµογραφικές ανακατατάξεις, τεχνολογικά άλµατα και περιβαλλοντικές καταστροφές-στον σωστό τρόπο διαβίωσης και στην κατάκτηση της ευτυχίας. Με µια τέτοια στάση βέβαια, το κίνηµα ανοίγεται σε έντονες κριτικές. Είναι αξιοσηµείωτος, ο τρόπος µε τον οποίο διαδόθηκε η νέα πολεοδοµία και η επίδραση που είχε στον κόσµο. Οι ιδρυτές του κινήµατος, όπως και πολλοί άλλοι αρχιτέκτονες και πολεοδόµοι-µέλη του Συνεδρίου για την Νέα Πολεοδοµία ή και όχι-το προώθησαν µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο, εκδίδοντας βιβλία, παρακολουθώντας, και διοργανώνοντας πολλές φορές, σεµινάρια και διαλέξεις και γράφοντας άρθρα σε εφηµερίδες και 80 περιοδικά, σχεδόν µε ιεραποστολικό ζήλο. Ο τύπος έχει επίσης βοηθήσει κατά πολύ στην διάδοση των ιδεών των νέων πολεοδόµων, µε γραπτά δηµοσιεύµατα και τηλεοπτικές εκποµπές. Η Susan Fainstein σχολιάζει πως οι δηµοσιογράφοι συνέβαλλαν εξίσου στην ανάπτυξη του κινήµατος, όσο και οι ίδιοι οι ιδρυτές του, και πως τα µηνύµατά του, µεταφέρονται όχι 81 τόσο από επιστήµονες, αλλά από επαγγελµατίες και οπαδούς. Η επικοινωνιακή πολιτική που έχει υιοθετήσει το κίνηµα, µοιάζει να είναι και από τα βασικότερα ατού όσον αφορά την διάδοση των ιδεών του. Η τακτική των επί τόπου συνεδριάσεων των DPZ-όπου παρεβρίσκονται τοπικοί παράγοντες, κοινοτικές υπηρεσίες και οµάδες ενδιαφερόµενων επαγγελµατιών και απλών πολιτών-φανερώνει έναν επικοινωνιακό και συµµετοχικό προσανατολισµό της δουλειάς τους και θεωρείται σηµαντικό πλεονέκτηµα. Επίσης, οι 79

Grant Jill, Planning the Good Community. New Urbanism in Theory and Practice, Routledge, 2006 80 Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999 81 Fainstein Susan S., New Directions in Planning Theory, Urban Affairs Review Vol. 35, Μάρτιος 2000

54 προτάσεις τους είναι πολύ καλά µελετηµένες και οργανωµένες για το εκάστοτε αγοραστικό κοινό-τα σχέδια είναι πολύ προσεγµένα, τόσο οι κατόψεις όσο και τα τρισδιάστατα, σχεδιασµένα µε διάφορες τεχνικές˙ σκίτσα, φωτογραφίες, αναπαραστάσεις από υπολογιστή κ.τ.λ.-ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη δυνατή απόδοση της µελλοντικής ανάπτυξης, και να παρουσιάζεται γερή σε στυλ όσο και σε ουσία. Αυτό, σε συνδυασµό µε την εξαιρετική πειθώ που διαθέτουν και την ικανότητα να προωθούν τις ιδέες τους ως άµεσες λύσειςπράγµατα που πηγάζουν από µια βαθιά αφοσίωση στην ιδεολογία του κινήµατος και από προσωπική ευθύνη και υποχρέωση απέναντι στις προτάσεις τους και στο πως αυτές θα τεθούν σε εφαρµογή-προκαλούν εύκολα την λαική αποδοχή και την εµπιστοσύνη των πολιτών. Η διαδικασία πραγµατοποίησης µιας νέο-πολεοδοµικής κοινότητας, είναι κατά τον Todd W. Bressi, ένα σηµαντικό συµβάν, που προσελκύει την προσοχή, ενώ µια τυπική πολεοδοµική 82 εφαρµογή δεν το έκανε ποτέ. Η γοητεία της νέας πολεοδοµίας, οφείλεται επίσης στην απογοήτευση από την κατάσταση των πόλεων και στην νοσταλγία των παραδοσιακών µορφών διαβίωσης. Βέβαια, αυτή η νοσταλγία είναι περισσότερο απότέλεσµα διαφήµισης από την µεριά του κινήµατος, παρά πραγµατικό συναίσθηµα των πολιτών-γιατί όσοι αναζητούν αυτή την παραδοσιακή µορφή διαβίωσης, δεν έχουν ζήσει στην ιστορική περίοδο που αυτή επικρατούσε. Ίσως έτσι γίνεται και πιο εύκολο για κάποιον να την προωθήσει. Κατά την Fainstein, η νέα πολεοδοµία χαρακτηρίζεται από µια καταναλωτική σχέση˙ υιοθετεί τον ρόλο του πειστικού πωλητή προτύπων και-συνήθως υπερτιµηµένων83 προιόντων και χρησιµοποιεί τεχνικές απόκτησης οπαδών. Το κίνηµα µοιάζει να ακολουθεί µια ανταλλακτική λογική-η υποστήριξη των απόψεων του και η αγορά αυτών, συνεπάγεται µια διέξοδο, µια ελπίδα για καλύτερη διαβίωση και ποιοτική κατοίκηση. Κάτι τέτοιο, όµως, ανασύρει ερωτήµατα για το κατά πόσο η νέα πολεοδοµία είναι όντως ένα κοινωνικό κίνηµα, ή, εν τέλει, ένα απλό προϊόν. Η νέα πολεοδοµία µπορεί εύκολα να θεωρηθεί απλώς µια ροµαντική και γλυκανάλατη σχεδιαστική προσέγγιση, που οραµατίζεται την ιδανική ουτοπική κοινωνία, βασιζόµενη σε ωραιοποιηµένες χωρικές εκφράσεις ή/και µιµούµενη ήδη διατυπωµένες θεωρίες. Η Fainstein αµφιβάλλει επίσης και για το ιδεολογικό υπόβαθρο του κινήµατος, λέγοντας πως η ευκολία µε την οποία προσφεύγει στην φυσική µορφή, τα 82

Bressi Todd W., ‘Planning the American Dream’, The New Urbanism‫ ׃‬Toward an Architecture of Community, ed. Katz Peter, McGraw-Hill, 1994 83 Fainstein Susan S., New Directions in Planning Theory, Urban Affairs Review, Vol. 35, Μarch 2000

55 στυλιστικά τεχνάσµατα που προωθεί, οι µεσσιανικές απόψεις του και η υποψία ‘επιβολής’ που αναγνωρίζεται στους πάµπολους κανόνες, κωδικούς και οδηγίες σχεδιασµού, φανερώνουν την χαλαρή θεωρητική του βάση. Το κατά πόσο προσφέρει κάτι νέο, είναι επίσης αµφισβητούµενο, µιας και είναι γνωστό και παραδεκτό πως έχει επηρρεαστεί από προηγούµενα κινήµατα και χωρικές θεωρίεςπου επεδίωκαν επίσης να χρησιµοποιήσουν κατάλληλα τις χωρικές σχέσεις ώστε να δηµιουργήσουν συνεκτικές ανθρώπινες κοινότητες. Μια σχετική άποψη, υποστηρίζει ότι το κίνηµα δεν αντιπροσωπεύει τίποτα πραγµατικά νέο, γιατί στην ουσία οι πόλεις και οι γειτονιές στις ΗΠΑ στηρίχτηκαν σε παρόµοιες αρχές σχεδιασµού µέχρι τη δεκαετία του '20. Ο Marcuse, ειρωνικά υποστηρίζει πως η νέα πολεοδοµία, δεν είναι ούτε ‘νέα’, ούτε 84 αφορά στην ‘πόλη’. Επίσης, η τόσο έντονη κριτική απέναντι στο µοντέρνο κίνηµα, µπορεί να θεωρηθεί εύκολα λαϊκισµός, επιπλέον επειδή ουσιαστικά τα δύο αυτά κινήµατα έχουν µια βασική οµοιότητα όσον αφορά το όραµα για µια καλύτερη πόλη. Ο Harvey το διατυπώνει αυτό πολύ εύστοχα στην κριτική του για το κίνηµα, επαινώντας από την µια πλευρά την έµφαση στον δηµόσιο χώρο, στη σχέση διαβίωσης και εργασίας και στον σεβασµό απέναντι στο περιβάλλον, αλλά και επικρίνοντας από την άλλη µεριά την αφελή επανάληψη µιας συνηθισµένης ψευδαίσθησης της αρχιτεκτονικής και της πολεοδοµίας˙ δηλαδή, ότι η διαµόρφωση του χώρου θέτει τις βάσεις για µια νέα ηθική και αισθητική τάξη. Τονίζει, δε, ότι αυτή ακριβώς ήταν και η ψευδαίσθηση του µοντερνισµού τον οποίο η νέα πολεοδοµία 85 δηλώνει πως απορρίπτει. Η πιο βάσιµη κριτική, όµως που δέχεται η νέα πολεοδοµία, είναι πως η θεωρία της αδυνατεί να εκφραστεί στην πράξη. Πολλές θεωρητικές πτυχές του κινήµατος, είτε δεν εφαρµόζονται καθόλου, είτε εφαρµόζονται µε τόσο διαφορετικό τρόπο, που δεν φανερώνουν την προέλευσή τους από κάποια ιδεολογία. Για παράδειγµα, οι νέοι πολεοδόµοι εναντιώνονται πολύ δυναµικά στην κατάσταση που προωθεί η προαστιακή ανάπτυξη-αυτή της διεσπασµένης χωρικά κοινωνίας, που διαχωρίζει τον κόσµο από τους φίλους του, τους συγγενείς του και ακόµα και την εργασία τους, καταστρέφοντας τους κοινοτικούς δεσµούς που χαρακτηρίζουν την ανθρώπινη 86 διαβίωση. Όµως, οι κοινότητες που προτείνει είναι και αυτές µια µορφή κοινωνικής διάσπασης. Κατοικώντας κάποιος σε µια από αυτές, είναι εξίσου αποµακρυσµένος από τους φίλους και 84

Marcuse Peter, The New Urbanism: The dangers so far, 2000 Harvey David, ‘The new urbanism and the communitarian trap’, Harvard Design Magazine, Winter/Spring 1997 86 Katz Peter, The New Urbanism‫׃‬Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994 85

56 τους συγγενείς του-εκτός αν όλοι αυτοί µεταφερθούν εκεί-και από την δουλειά του, γιατί οι ευκαιρίες εργασίας που προσφέρει η κοινότητα, είναι µάλλον αδύνατο να ικανοποιούν τους πάντες. Επιπλέον, η διασπαστικός χαρακτήρας της νέας πολεοδοµίας, γίνεται περισσότερο φανερός σε µεγαλύτερο επίπεδο˙ όταν εξετάσει κανείς πως οι κοινότητες που προτείνει εντάσσονται στον γενικότερο αστικό ιστό. Η πραγµατικότητα τότε φανερώνει πως αυτές οι κοινότητες στέκονται αποστασιοποιηµένες από ό,τι τους περιβάλλει τόσο χωρικά, όσο και κοινωνικά. Επίσης, αµφισβητείται η σχέση που έχουν οι νέο-πολεοδοµικές προτάσεις µε την πραγµατικότητα και κατά πόσο συνδιαλέγονται µε την αστική ζωή, που τόσο πολύ επιθυµούν να επαναπροσδιορίσουν. Αν δούµε, για παράδειγµα τα σχέδια που παρουσιάζονται σαν προτάσεις κοινοτήτων, θα παρατηρήσουµε πως αυτά δείχνουν µεν έναν προτεινόµενο πολεοδοµικό χάρτη, αλλά δεν δείχνουν τι τον περιβάλλει και πως αυτός συνδέεται µε την γύρω περιοχή. ∆ίνεται η εντύπωση πως η εκάστοτε πρόταση θα µπορούσε να τοποθετηθεί οπουδήποτε, χωρίς να συζητηθούν θέµατα πυκνότητας, χρήσεων, υψών κτιρίων, συνδετικών δρόµων κ.τ.λ. της γενικότερης περιοχής. Επιπρόσθετα, τα υπόλοιπα σχέδια που συνοδεύουν τους κυρίως χάρτες, είναι κατά βάση προοπτικά σκίτσα, προσεκτικά σχεδιασµένα µε το χέρι, που δίνουν το οπτικό αποτέλεσµα µιας ροµαντικής ζωγραφιάς-σχεδόν σαν σκηνικό-πράγµα που ενισχύει την άποψη πως οι προτάσεις χαρακτηρίζονται από την 87 ψευδαίσθηση της ιδανικής κοινότητας. Η λογική της αποστασιοποίησης και της επιλογής διαµονής σε µια ‘εσώκλειστη’ κοινότητα που προσφέρει ασφάλεια, τοπικισµό και δυνατότητα κοινωνικής αντίδρασης στα φαινόµενα της 88 µετανάστευσης που τροµάζουν , είναι προφανώς αντίθετη µε την άποψη της συµπαγούς και ποικιλόµορφης κοινότητας-όπου όλοι µπορούν να συνυπάρξουν, πλούσιοι, φτωχοί, µαύροι, λευκοί, φοιτητές, ηλικιωµένοι, εργαζόµενοι, παιδιά. Όµως, την τελευταία άποψη πλασάρει η νέα πολεοδοµία µε τόση θέρµητουλάχιστον θεωρητικά. Γιατί στην πράξη, φαίνεται πως το κίνηµα αποµακρύνεται από την κοινωνία και την αστική πραγµατικότητα, που τόσο πολύ θέλει να ‘ανανεώσει’. Οι θεωρίες του αναλώνονται στην προσπάθεια δηµιουργίας της επιθυµητής γειτονιάς, ενώ το πρόβληµα σήµερα δεν είναι η 87

Η κοινότητα Seaside επιλέχθηκε από τον σκηνοθέτη Peter Weir για τα γυρίσµατα της ταινίας ‘The Truman Show’. Οι επικριτές του κινήµατος ισχυρίζονται ότι δεν είναι τυχαίο που ο σκηνοθέτης του έργου διάλεξε αυτό τον χώρο, γιατί είναι ένας τόπος µη πραγµατικός, τεχνητός, αποκοµµένος από την πραγµατικότητα. (Άννη Βρυχέα, Πώς θα φτάσουµε στην Ιδανική Πόλη, Το Βήµα, 25/04/1999) 88 Βρυχέα Άννη, Πώς θα φτάσουµε στην Ιδανική Πόλη, Το Βήµα, 25/04/1999

Το master plan της ανάπτυξης South Brentwood Village στην California

Τα προοπτικά σκίτσα παρουσιάζουν µια ωραιοποιηµένη κατάσταση της κοινότητας, που θυµίζει περισσότερο σκηνικό, παρά πολεοδοµική πρόταση

57 89

Η κυριότερη λεωφόρος της κοινότητας Laguna West (επάνω), φέρνει στο νου περισσότερο εξάρτηση από το αυτοκίνητο παρά κάποια διευκόλυνση από δηµόσια µεταφορά. Η οικιστική γειτονιά που εικονίζεται στην κάτω φωτογραφία, αποτυγχάνει στο να προσφέρει πυκνότητα και ποικιλία. Οι δύο εικόνες θα µπορούσαν να έχουν τραβηχτεί σε ένα οποιοδήποτε προάστιο

∆ιαφηµιστική µεσιτική πινακίδα στην κοινότητα Laguna West, που δίνει έµφαση στην παροχή πολλών χώρων παρκαρίσµατος

γειτονιά, αλλά η πόλη, και η απώλεια της αστικότητας. Ο τοπικισµός και η προσκόλληση σε ξεπερασµένα πρότυπα διαβίωσης που προωθείται από αυτές τις θεωρίες-µια τόσο µεµονωµένη λύση, µοιάζει να µην ταιριάζει στην εποχή του παγκοσµιοποιηµένου πολιτισµού που ζούµε, εποχή όπου πρέπει να αντιµετωπίσουµε τον κόσµο µε όσο δυνατόν πιο διευρυµένα και ανοιχτά το µυαλό και τα συναισθήµατά µας. Τελικά, φαίνεται πως αυτοί που µπορούν να υποστηρίξουν τις απόψεις της νέας πολεοδοµίας, δηλαδή αυτοί που θα διαλέξουν να κατοικήσουν σε µια τέτοια κοινότητα, είναι αυτοί που µπορούν να υποστηρίξουν χρηµατικά µια τέτοιου είδους διαβίωση, γιατί οι τιµές γης και κατοικίας σε αυτές τις κοινότητες είναι υψηλές έως και αρκετά υψηλές. Έτσι οι ανθρώπινες κοινότητες γίνονται κοινότητες των ‘εκλεκτών’ ανθρώπων, αυτών που µπορούν να αγοράσουν το όνειρο της ιδανικής, καθαρής κατοικίας και να ξεχωρίσουν από τους υπόλοιπους. Η νέα πολεοδοµία είναι ένα κίνηµα αναπόφευκτα βασιζόµενο στον ιδιωτικό κατασκευαστικό τοµέα-ποιος άλλος εκτός από κάποιον µεγάλο-εργολάβο θα µπορούσε να παρέχει τον χώρο και τα χρήµατα για αυτές τις αναπτύξεις; Οπότε, η σχέση που έχουν οι κοινότητες µε τους νόµους της αγοράς, είναι φυσικό επακόλουθο. Και η αγορά, δεν µπορεί και δεν θέλει να ενσωµατώσει την ποικιλία και την διαφορετικότητα στους χώρους κατοικίας, προσφέροντας το ίδιο προϊόν, στην ίδια τιµή σε διαφορετικό χρηµατικά αγοραστικό κοινό. Συνεπώς, αυτό που παράγεται στο τέλος, είναι ελάχιστα διαφορετικό από αυτό που κλασικά προωθείται στον χώρο της αγοράς κατοικίας. Μια νέο-πολεοδοµική κοινότητα, µπορεί να διαφέρει ως προς τον κατασκευαστικό τοµέα και την χωρική διάταξη, αλλά η κοινωνική της σύνθεση δεν είναι πολύ διαφορετική από αυτήν 90 ενός τυπικού προαστίου. Ακόµα, όµως και αν οι νέοι πολεοδόµοι επεδίωκαν κάποια δηµόσια επιχορήγηση για να επιτύχουν την ένταξη των στρωµάτων των χαµηλών εισοδηµάτων σε µια κοινότητα, θα βρισκόντουσαν εµπλεγµένοι 91 σε πολιτικές διαµάχες που δεν θα µπορούσαν να χειριστούν. Όµως, η συνδιαλλαγή των κατοίκων µε έναν ιδιωτικό φορέα ή µε τον ιδιοκτήτη της γης και η ‘εξάρτηση’ τους από αυτούς για καθηµερινά θέµατα που µπορεί να προκύπτουν στην κοινότητα, δεν εκφράζει καθόλου τον δηµόσιο χαρακτήρα και την αίσθηση της κοινότητας που υποσχόταν. Η συγκεχυµένη σχέση που έχει η νέα πολεοδοµία µε την προαστιακή ανάπτυξη, είναι µια από τις συχνότερες και σηµαντικότερες κριτικές που δέχεται. Οι περισσότερες πραγµατοποιηµένες κοινότητες, αφορούν σε προαστιακό χώρο, 89

Ό. π.

Fainstein Susan S., New Directions in Planning Theory, Urban Affairs Review, Vol. 35, Μarch 2000 91 Ό. π.

90

58 είναι στην πλειοψηφία τους αναπλάσεις και ανασχεδιασµοί προαστιακών περιοχών που ήδη κατοικούνται, πράγµα που µας κάνει να σκεφτούµε µήπως ο όρος ‘νέα προαστιακή πολεοδοµία’ (new suburbanism) εκφράζει το κίνηµα καλύτερα από τον όρο 92 ‘νέα πολεοδοµία’ (new urbanism). Η νέα πολεοδοµία µοιάζει να έχει πέσει σε παγίδα˙ υποτίθεται πως είναι η λύση και ο τρόπος καταπολέµησης της αστικής εξάπλωσης, όµως θυµίζει περισσότερο µια διαφορετική µορφή της. Η κατάσταση αυτή ίσως προκύπτει από την αναγκαστική εµπλοκή του ιδιωτικού φορέα στον σχεδιασµό, όµως µια δήλωση του Andres Duany προκαλεί κάποιες αµφιβολίες. Ο Duany υπερασπιζόµενος το κίνηµα, απαντά πως ακριβώς καλύτερα προάστια είναι αυτό που χρειάζονται οι αµερικανοί πολίτες, και προσθέτει πως η νέα πολεοδοµία µπορεί να εφαρµοστεί και εντός των πόλεων αρκεί να µην εµποδιστεί από πολιτικές αντιδράσεις και παρωχηµένους 93 πολεοδοµικούς κανονισµούς. Στην πράξη, βλέπουµε πως τα περισσότερα νέο-πολεοδοµικά έργα, έχουν χτιστεί σε ό, τι ήταν προηγουµένως ανοιχτός, ελεύθερος χώρος διαδίδοντας και δικαιολογώντας την αστική εξάπλωση. Ακόµα και τα χαρακτηριστικά των κοινοτήτων και η διάταξη των χώρων-οι δρόµοι, οι κατοικίες, οι χώροι παρκαρίσµατος-θυµίζουν ένα τυπικό προάστιο. Η στυλιστική ποικιλία των κατοικιών, η πυκνές γειτονιές και η υποδοµή για δηµόσια µεταφορά, δεν αναγνωρίζονται πουθενά. Οι κοινότητες είναι µάλλον βελτιωµένα προάστια. Επίσης, ένα άλλο στοιχείο που χαρακτηρίζει τις νέοπολεοδοµικές κοινότητες αµφισβητείται. Αυτό είναι το κατά πόσο διαθέτουν πραγµατικά την ικανότητα αυτό-συντήρησης που υποτίθεται πως είναι ένα από τα σηµαντικότερα πλεονεκτήµατά τους. Οι δραστηριότητες που µπορούν να προσφέρουν εργασία στους κατοίκους τους, είναι µάλλον τελικά περιορισµένες, εκτός αν όλοι οι κάτοικοι δουλεύουν στα λίγα εστιατόρια, καφέ και παντοπωλεία που βρίσκονται στην 94 κοινότητα. Οπότε, οι κάτοικοι που ζουν στην κοινότητα αλλά µετακινούνται καθηµερινά για την εργασία τους ή την διασκέδασή τους, και συνήθως χρησιµοποιώντας το αυτοκίνητό τους, δεν διαφέρουν και πολύ-εν τέλει-από τους κατοίκους των προαστίων, όπως και δεν διαφέρει η κοινότητα στο σύνολό της από µια αντίστοιχη προαστιακή. Από την πρώτη εµφάνιση των ιδεών της νέας πολεοδοµίας και την µετέπειτα καθιέρωσή τους σαν ολοκληρωµένο κίνηµα των 92

Scully Vincent, ‘The Architecture of Community’, The New Urbanism‫׃‬ Toward an Architecture of Community, ed. Katz Peter, McGraw-Hill, 1994 93 Urban or Suburban? (1997), συζήτηση που πραγµατοποιήθηκε στο Harvard Graduate School of Design τον Ιούλιο του 1996, Harvard Design Magazine, Winter/Spring 1997, ό. α. στην Fainstein Susan 94 Harmon Leon, New Urbanism, Mon Amour!, 2003

59 επιστηµών του χώρου, πολλοί αρχιτέκτονες και θεωρητικοί, αλλά και τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης, µίλησαν γι’ αυτό µε τα καλύτερα λόγια και το παρουσίασαν ως το µέλλον της οργανωµένης κατοίκησης. Ο Peter Katz συγκεκριµένα αναφέρει πως η νέα πολεοδοµία αποτελεί το µέλλον του αµερικάνικου αστικού σχεδιασµού, καθώς αντιµετωπίζει επαρκώς την ‘αρρώστια’ της προαστιακής εξάπλωσης, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει στον κόσµο την πολυπόθητη εικόνα µιας 95 συµπαγούς και σφιχτοδεµένης, ανθρώπινης κοινότητας. Οι κριτικές, όµως που δέχτηκε, και δέχεται ακόµα, είναι πολλές και σοβαρές, επιβάλλοντας µας να έχουµε τις αµφιβολίες µας σχετικά µε την αξία αυτού του ‘κινήµατος’. Συνοψίζοντας, πρέπει να αναφερθεί πως η νέα πολεοδοµία κατάφερε παρ’ όλ’ αυτά να ακουστεί και να προωθηθεί. Πολλά παραδείγµατα της θεωρίας της έχουν πραγµατοποιηθεί-τόσο νέες κοινότητες όσο και αστικές αναπλάσεις-και διάφορες άλλες αναπτύξεις δανείζονται στοιχεία της στον σχεδιασµό. Έχει καταφέρει να ανοίξει και να προκαλέσει και πάλι µια συζήτηση για την ευθύνη των αρχιτεκτόνων και των πολεοδόµων απέναντι στην κοινωνία των πολιτών, για τη θέση και τη στάση των ειδικών απέναντι στους αγοραίους µηχανισµούς παραγωγής χώρων, προβάλλοντας και τον δικό της λόγο και έργο στο επίπεδο της µαζικής παραγωγής, εκεί όπου διαµορφώνεται η µαζική συνείδηση και κουλτούρα στα θέµατα 96 Η νέα πολεοδοµία εκφράζει, τουλάχιστον, µια χώρου. αισιοδοξία για το µέλλον της ανθρώπινης διαβίωσης, µια αισιόδοξη µατιά που µάλλον έλειπε από τον επαγγελµατικό χώρο τις τελευταίες δεκαετίες. Το γεγονός πως η υπόσχεση για µια καλύτερη αστική ζωή κατάφερε να προκαλέσει ένα κοινωνικό κίνηµα, πρέπει παρόλ’ αυτά να αναγνωρισθεί.

95

Katz Peter, The New Urbanism‫׃‬Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994 96 Βρυχέα Άννη, Πώς θα φτάσουµε στην Ιδανική Πόλη, εφηµερίδα Το Βήµα, 25/04/1999

60

61

ΟΙ ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΝΕΟ-ΠΟΛΕΟ∆ΟΜΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΜΕΧΡΙ ΣΗΜΕΡΑ

κεφάλαιο 3

Όπως µπορεί να παρατηρηθεί, η νέα πολεοδοµία έχει µακροχρόνιες και βαθύτερες ρίζες στην ευρωπαϊκή ιστορία χωρικού σχεδιασµού. Αλλά τι κράτησε στη σιωπή τις ευρωπαϊκές ‘φωνές’ και γιατί αυτό το αµερικανικό κίνηµα κατάφερε µια τόσο ισχυρή και σηµαντική ‘άνοδο’ ; Μια πιθανή απάντηση δίνεται από τον Lucan, που αναφερόµενος στην ευρωπαϊκή ιδεολογία σχεδιασµού, υποστηρίζει πως η αυξανόµενη δογµατική αντί-βιοµηχανική και ‘υπέρ-χειροτεχνική’ συµπεριφορά και η επιθυµία των ειδικών να παραµείνουν εκτός επαγγελµατικής δραστηριότητας, κατάληξε στο να βρεθούν όλο 97 και περισσότερο αποµονωµένοι. Μια άλλη πιθανή εξήγηση, µπορεί να είναι το ότι στην Αµερική επικρατεί ένα πιο ευνοϊκό περιβάλλον για να εκφραστεί κάποιο ριζοσπαστικό κίνηµα, λόγω της έλλειψης κάποιων κοινωνικών θεσµών ή της χαλαρής τους κατάστασης, κάτι που δεν υφίσταται σε άλλους πολιτισµούς. Καλώς ή κακώς, ο αµερικάνικος πολιτισµός έχει την ικανότητα να δηµιουργεί πρότυπα και να τα διαδίδει παντού. Επιπλέον, σύµφωνα µε τον Scully, όπως τόσο συχνά στην σύγχρονη ιστορία, τα ‘πρότυπα’ διακρίνονται πιο καθαρά στις Ηνωµένες Πολιτείες, και όσον αφορά στην ανάπτυξη νέων χωρικών προτύπων, διακρίνουµε την ευθύνη των αµερικανών πολιτών απέναντι στο περιβάλλον όπου ζουν. Στην πραγµατικότητα, οι αµερικανοί έχουν καταστρέψει πάρα πολλά είδη ανθρώπινων κοινοτήτων κατά την διάρκεια των 98 Η προαστιοποίηση, η ανυπαρξία προηγούµενων γενεών. χώρου, η κυριαρχία των αυτοκινήτων και η ‘παρακµή’ των πόλεων, και τα επικίνδυνα οικονοµικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποτελέσµατά τους, εµφανίστηκαν πρώτα στην Αµερική. Στο προηγούµενο κεφάλαιο, εξετάστηκε το κίνηµα της νέας πολεοδοµίας, αναφορικά µε την ιδεολογία του, τα χαρακτηριστικά του, και τις πρακτικές του εφαρµογές.

97

Lucan Jacques, France Architecture 1965-1988, Electa Moniteur, 1989, ό. α. στον Ellin (1999) 98 Scully Vincent, ‘The Architecture of Community’, The New Urbanism‫׃‬ Toward an Architecture of Community, ed. Katz Peter, McGraw-Hill, 1994

62 Παρακάτω, ακολουθεί η παρουσίαση των περαιτέρω επιδράσεων του κινήµατος, δηλαδή η διαφορετική διάσταση που απέκτησε, τόσο αναφορικά µε το πως εκλήφθηκε η ιδεολογία του στην Αµερικάνικη πραγµατικότητα, όσο και µε το πώς διαδόθηκε στην Ευρώπη.

3.1 Νέα Πολεοδοµία στην Ευρώπη 3.1.1 Ο πρίγκιπας Κάρολος και η εκστρατεία του νέοπαραδοσιακού σχεδιασµού Η νέα πολεοδοµία υιοθετήθηκε στην Ευρώπη, κάτω από το ιδεολογικό πλαίσιο των ‘Αστικών Χωριών’. Αυτή η σχεδιαστική προσέγγιση, είναι µια παραλλαγή της νέας πολεοδοµίας, που βρήκε την έκφρασή της κυρίως στην Μεγάλη Βρετανία περίπου στα µέσα της δεκαετίας του 1990. Ταυτόχρονα, εκείνη την περίοδο άρχισε ν’ αναπτύσσεται µια τάση νέο-παραδοσιακού σχεδιασµού, η οποία υποκινήθηκε και υποβοηθήθηκε µε την πρωτοβουλία του πρίγκιπα Καρόλου. Ο πρίγκιπας Κάρολος, περίπου από τα µέσα της δεκαετίας του 1980, δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική, παρακολουθώντας συνέδρια και διαλέξεις, και κυρίως ενδιαφέρεται για τα αρχιτεκτονικά δρώµενα της χώρας του, υποστηρίζοντας πως οι βρετανοί αρχιτέκτονες έχουν επανειληµµένως αγνοήσει τα αισθήµατα και 99 τις επιθυµίες της πλειοψηφίας των απλών ανθρώπων. Αυτή η δραστηριοποίηση του πρίγκιπα Καρόλου, έχει δηµιουργήσει έναν ‘αρχιτεκτονικό πόλεµο’ στην Μεγάλη Βρετανία. Όσο αυτός δεν διστάζει να εκθέτει τις απόψεις του για την ‘καλή’ αρχιτεκτονική, οι οποίες, είναι, µεταξύ άλλων, η δυσαρέσκεια µε τα ‘µπετονένια’ οικοδοµικά τετράγωνα και τα απρόσωπα φανξιοναλιστικά κτίρια που δεν ταιριάζουν µε τον περιβάλλοντα χώρο τους, αρκετοί επαγγελµατίες και ακαδηµαϊκοί ανησυχούν για την ορθότητα των απόψεών του και 100 για την επιρροή που αυτές έχουν στον κόσµο. Συγκεκριµένα, ο πρόεδρος του RIBA, Maxwell Hutchinson, έχει υποστηρίξει πως η παρέµβαση του πρίγκιπα Καρόλου στα αρχιτεκτονικά δρώµενα της χώρας µας, έχει καταστήσει ‘αξιότιµο’ αυτό που θα είχε χαρακτηριστεί ως ‘δειλό’ µισό αιώνα πριν: την εγκατάλειψη

99

Από την οµιλία του πρίγκιπα Καρόλου, στην επέτειο των 150 χρόνων από την ίδρυση του Βασιλικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής της Μεγάλης Βρετανίας-Royal Institute of British Architects, (RIBA), στις 30/05/1984, ό. α. στον Trucco 100 Trucco Terry, Two New Fronts in Charles’ s Architecture War, New York Times, 09/09/1989

63 101

του νέου για χάρη του παλιού. Ο ίδιος υποστηρίζει πως οι άνθρωποι ζουν καλύτερα σε µια περιοχή που να µοιάζει µε ένα 102 χωριό µέσα στην πόλη, και διαδίδει, όσο µπορεί, τις ιδέες του µέσω έντυπων δηµοσιευµάτων και βιβλίων, µέχρι και δηµιούργησε το δικό του ινστιτούτο αρχιτεκτονικής το The Prince of Wales Institute of Architecture, το οποίο λειτουργεί από το 1992, και στο εκπαιδευτικό προσωπικό συµµετείχε ο C. Alexander. Επίσης, το BBC µετέδωσε µια τηλεοπτική εκποµπή διάρκειας 90 λεπτών, όπου ο ίδιος ως κύριος οµιλητής, αφηγήθηκε τις προσωπικές του αρχιτεκτονικές ευαισθησίες. Το 1989 ο πρίγκιπας Κάρολος εκδίδει το βιβλίο του A Vision of Britain: A Personal View of Architecture, (Doubleday, 1989), στο οποίο εκθέτει τις κυρίως απόψεις του, µε την µορφή δέκα 103 βασικών αρχών, και την έκδοση του βιβλίου συνοδεύει µια έκθεση στο µουσείο Victoria and Albert Museum, µε τον ίδιο τίτλο και, προφανώς, περιεχόµενο. Συνοπτικά, οι ιδέες του υποστηρίζουν ότι η ‘νέα’ αρχιτεκτονική πρέπει να σέβεται το τοπίο, ότι το µέγεθος ενός οικοδοµήµατος πρέπει να αντικατοπτρίζει την σηµασία του στον δηµόσιο χώρο, ότι τα κτίρια πρέπει να αφορούν στις ανθρώπινες αναλογίες, να βρίσκονται σε αρµονία µε ό, τι τα περιβάλλει και να προσφέρουν µια αίσθηση ιδιωτικότητας και ασφάλειας. Επίσης, ότι τα κτίρια πρέπει να κατασκευάζονται από τοπικά υλικά, ότι η διακόσµηση στα κτίρια εµπλουτίζει τα πνεύµατά µας, ότι η τέχνη πρέπει να συνοδεύσει τις νέες κατασκευές, και ότι τα κτίρια πρέπει να 104 ενθαρρύνουν µια αίσθηση της κοινότητας.

3.1.2 Το κίνηµα των Αστικών χωριών

Crown Street Urban Village, Glasgow, UK

Με την έκδοση του βιβλίου του, ο πρίγκηπας Κάρολος έφερε το θέµα των Αστικών Χωριών στο προκήνιο, υποστηρίζοντας πως πολλοί βρίσκουν ενδιαφέρουσα την ιδέα του ‘χωριού µέσα στην πόλη’. Πλέον , όρος αυτός έχει επέλθει σε κοινή χρήση 105 στην Μεγάλη Βρεταννία. Το κίνηµα αυτό, πολύ κοντά στην 101

Ό. π. Πρίγκιπας Κάρολος ό. α. στον Ellin (1999) 103 Ονοµαζόµενες ειρωνικά από τον Maxwell Hutchinson, ως ‘Οι ∆έκα Εντολές’ 104 Trucco Terry, Two New Fronts in Charles’ s Architecture War, New York Times, 09/09/1989 105 Η γέννηση του όρου αυτού, αποδίδεται στον κοινωνιολόγο Herbart Gans, ο οποίος, την δεκαετία του 1950 έκανε µια ανάλυση της κοινωνικής και χωροταξικής δοµής µιας κοινότητας ιταλο-αµερικάνων µεταναστών της Βοστώνης. Περιγράφοντας τους ανθρώπους αυτούς ως ‘urban villagers’ στην µετέπειτα δηµοσιευµένη δουλειά του, The Urban Villagers, (Free Press of Glencoe, 1962), ανέφερε το πόσο εντύπωση του έκανε η ζωή στην κοινότητά τους-όπου επικρατούσε 102

64 λογική της νέας πολεοδοµίας, αναζητά νέους τρόπους δηµιουργίας αστικών περιοχών κατοίκησης, στους οποίους πρωτεύοντα ρόλο θα παίζει η γειτονιά, σκοπεύοντας στην αναζήτηση λύσεων στα προβλήµατα του χώρου κατοικίας και του τρόπου ζωής των πολιτών. Προωθεί την δηµιουργία χώρων κατοικίας µέσα στις πόλεις, που να µοιάζουν µε ένα χωριό ή κοινότητα, υποστηρίζοντας πως αυτό που λείπει από την σηµερινή διαβίωση και τον σύγχρονο τρόπο ζωής, είναι πράγµατα που συναντάει κανείς σε ένα χωριό-η ανθρώπινη επικοινωνία, η καθηµερινή συνδιαλλαγή µε τους συνανθρώπους του, η ύπαρξη γειτονιών όπου να µην κυκλοφορούν αυτοκίνητα, η πυκνή χωροδιάταξη κατοικιών και υπόλοιπων κτιρίων, οι ζωντανοί δηµόσιοι χώροι κτλ. Λίγο µετά την δηµοσίευση του βιβλίου, ιδρύθηκε ο οργανισµός The Urban Villages Group, που υποστηριζόµενος από τον πρίγκηπα Κάρολο ανέλαβε να προωθήσει τις αρχές του κινήµατος. Οι βασικές αρχές του οργανισµού, αφορούν στην διαµόρφωση χώρων, αστικών γειτονιών συνήθως, µε µικτές χρήσεις γης, υψηλές πυκνότητες, χώρους κατοικίας για κάθε ηλικία, γειτονιές φιλικές στους πεζούς και που να εξυπηρετούνται από ένα οργανωµένο δίκτυο δηµόσιας συγκοινωνίας και να περιέχουν δραστηριότητες που θα προσφέρουν ψυχαγωγία και θέσεις εργασίας. Υποστηρίζεται πως οι παραπάνω αρχές σχεδιασµού έχουν κερδίσει την εκτίµηση των ειδικών,αλλά και των πολιτών, τα τελευταία χρόνια και πλέον αποτελούν συστατικά στον σχεδιασµό διαφόρων χώρων από πολλούς αρχιτέκτονες και πολεοδόµους, σε µια προσπάθεια να αναθεωρηθεί η προαστιακή ζωή και να καταστεί και πάλι ελκυστική η επιστροφή στην πόλη, τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τις επιχειρήσεις. Όπως είναι φανερό, η παραπάνω ιδεολογία είναι πολύ κοντά σε αυτήν της νέας πολεοδοµίας. Και αυτό δεν είναι κάτι κρυφό, αντίθετα οι δύο οργανισµοί-το Congress for the New urbanism και το Urban Villages Group, έχουν αµοιβαία εκτίµηση και, πολλές φορές, συνεργασία. Τα δύο κινήµατα δεν έχουν έντονες διαφοροποιήσεις, πέρα από το ότι το κίνηµα των αστικών χωριών, προωθεί περισσότερο την ιδέα της ενσωµάτωσης των κοινοτήτων στα χωρικά όρια της πόλης. Η ιδέα ενός αστικού χωριού, µοιάζει να µεταφράζεται σε µια χωρική ανάπτυξη, βασιζόµενη µεν σε νέο-πολεοδοµικές αρχές, αλλά που δεν δίνει τόσο µεγάλη σηµασία στην φυσική µορφή και την τυπολογία, θέτοντας άλλα στοιχεία σε προτεραιότητα, κυρίως την αειφορία,

ζωντάνια, πυκνότητα κατοικιών και µαγαζιών και ανάµειξη κοινωνικών στρωµάτων και ηλικιών-και πόσο πετυχηµένα αναπαρήγαγαν την ζωή ενός χωριού σε µία αστική µεγαλούπολη όπως η Βοστώνη.

65 τον περιβαλλοντικά φιλικό σχεδιασµό και την χρήση των νέων τεχνολογιών στην λειτουργία της κοινότητας. i) Greenwich Millennium Village Ένα παράδειγµα εφαρµογής της φιλοσοφίας των αστικών χωριών, που βρίσκεται στο Λονδίνο, στην χερσόνησο Greenwich του ποταµού Τάµεση, είναι το Greenwich Millennium Village. Για την δηµιουργία του έργου, σε µια έκταση περίπου 300 στρεµµάτων πρώην βιοµηχανικής χρήσης, επικαλέστηκαν αρχιτέκτονες µε περιβαλλοντικές ευαισθησίες µε επικεφαλή σχεδιασµού τον Ralph Erskine, για να δηµιουργήσουν ένα πρότυπο αστικής διαβίωσης για το µέλλον. Το αποτέλεσµα είναι µια κοινότητα µικτών χρήσεων, βασισµένη στην καινοτοµία και την αειφορία. Η κοινότητα αυτή παρουσιάζει εφαρµοσµένα τα χαρακτηριστικά ενός αστικού χωριού˙ βρίσκεται σε κεντρική περιοχή της πόλης του Λονδίνου, είναι σχεδιασµένη µε υψηλή πυκνότητα, µε τεχνοτροπίες και υλικά που σέβονται το περιβάλλον, εξυπηρετείται από ένα αρκετά καλό δίκτυο µεταφορών και υπηρεσιών και προσφέρει εκτός από χώρους κατοικίας, πολλές άλλες δραστηριότητες-εµπορικές, εκπαιδευτικές, ψυχαγωγικές κ. α.-σε οικοδοµήµατα αρκετά ‘αστικά’ ως προς την µορφολογία τους.

Περιοχές κατοικίας

ii) Poundbury Το περισσότερο διαδεδοµένο παράδειγµα αστικού χωριού όµως, είναι µάλλον η κοινότητα Poundbury. Τον σχεδιασµό της κοινότητας, που αποτελεί και την πρακτική εφαρµογή των ιδεών του πρίγκιπα Καρόλου, ανέλαβε ο Leon Krier ενώ ο Andres Duany παρείχε τον σχετικό κώδικα. Οι Krier και Duany

66 προσκαλέστηκαν από τον πρίγκιπα Κάρολο να συµµετέχουν ενεργά στον σχεδιασµό της κοινότητας, η οποία βρίσκεται σε έδαφος δικής του ιδιοκτησίας, µε σκοπό να δηµιουργηθεί ένα αστικό χωριό µε έντονα παραδοσιακή 106 µορφολογία, σαν να υπήρχε εδώ και πάρα πολλά χρόνια. Το αποτέλεσµα είναι, µάλλον, µια νέο-πολεοδοµική κοινότητα, παρόµοια της Seaside, την οποία και θαυµάζει ο πρίγκιπας Κάρολος. Είναι κυρίως οικιστική, αν και περιλαµβάνει κτίρια γραφείων, ελαφριάς βιοµηχανίας καθώς και εµπορικά.

Οι δρόµοι είναι αρκετά στενοί και συνήθως χωρίς πεζοδρόµια, για να ενισχύουν το περπάτηµα

Μικρά εργοστάσια – αριστερά και στο κέντρο, και κτίριο γραφείων δεξιά

∆ιάφοροι κατοικιών

106

τύποι

Neal Peter, Urban Villages and the making of communities, Spon Press, 2003

Η πλειοψηφία των οικιστικών κτιρίων δεν έχει µπροστινές αυλές, για να αποφεύγεται ο έντονος διαχωρισµός του ιδιωτικού µε τον δηµόσιο χώρο

67

iii) Holbeck Urban Village

∆ιαµερίσµατα στην περιοχή Round Foundry

Στην περιοχή Holbeck, νότια του Leeds βρίσκεται το αστικό χωριό Holbeck Urban Village. Η πρώτη φάση της ανάπτυξης ολοκληρώθηκε το 2004, ενώ συνεχίζονται οι διαδικασίες σχεδιασµού και οι αρχιτεκτονικές προτάσεις για να επιτευχθεί σταδιακά το τελικό σχέδιο, που σε χρονικό διάστηµα δέκα ετών, θα φιλοξενήσει 2.500 κτίρια κατοικίας και θα δώσει χώρο 72 στρεµµάτων για επιχειρησιακή χρήση, σε µια συνολική έκταση 150 στρεµµάτων, πρώην βιοµηχανικής χρήσης. Τον σχεδιασµό της ανάπτυξης ανέλαβε η εταιρία Igloo Regeneration, που σε συνεργασία µε τις δηµοτικές αρχές δηµιούργησε µια κοινότητα µικτών χρήσεων µε προσανατολισµό στην αειφορία και την περιβαλλοντική ποιότητα. Το Holbeck Urban Village φιλοδοξεί να αποτελέσει κοµβικ ό σηµείο επιχειρησιακής δραστηριότηταςβασισµένης στα ψηφιακά µέσα µαζικής ενηµέρωσης- και κατοικίας, που θα ‘ενώνει’ τις γειτονικές περιοχές µε το κέντρο του Leeds.

Το Round Foundry Media Centre - δεξιά, και κτίρια γραφείων - κάτω Οικιστικά συγκροτήµατα στην περιοχή Blue Granary Wharf

Σχέδια µελλοντικής ανάπτυξης

68

3.2 Gated Communities – Κοινότητες Ελεγχόµενης Εισόδου 3.2.1 Η ‘Κοινότητα’ – Μια διαφορετική προσέγγιση Κάτι εξαιρετικά ενδιαφέρον τόσο στο κίνηµα της νέας πολεοδοµίας, όσο και στην ευρωπαική του ‘µετάφραση’, το κίνηµα των αστικών χωριών, και αυτό που έχει προκαλέσει τις περισσότερες συζητήσεις, είναι το κοινωνικό αντίκτυπο που έχουν τέτοιου είδους σχεδιαστικές προσεγγίσεις, δηλαδή, τι κοινωνικά συµπεράσµατα µπορούν να εξαχθούν µε αφορµή την ανάπτυξη, καθιέρωση και διάδοση τους. Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα λοιπόν, η άποψη του Harvey, όπως αυτή διατυπώνεται στην κριτική του για το κίνηµα της νέας πολεοδοµίας. Σ’ αυτήν αναφέρει πως αυτό που πραγµατικά τον ανησυχεί, είναι το αίσθηµα της κοινότητας, όπως αυτό αναπτύσσεται στην ιδεολογία του κινήµατος. Υποστηρίζει πως η έµφαση που δίνεται στον όρο της κοινότητας, δεν λαµβάνει υπόψην την ‘σκοτεινή πλευρά’ του κοινοτισµού. Αναφέρει πως η ‘κοινότητα’ ήταν ανέκαθεν όργανο κοινωνικού ελέγου και επιτήρησης και η έννοιά της συνορεύει προφανώς µε την κοινωνική καταστολή. Προσθέτει επίσης, πως η ‘κοινότητα’ έχει λειτουργήσει ιστορικά περισσότερο σαν εµπόδιο στην κοινωνική εξέλιξη, παρά σαν όργανο προόδου και κοινωνικής αλλαγής, καθώς η ‘επιβαλλόµενη συµµόρφωση’ που την χαρακτηρίζει, δεν αφήνει περιθώρια για δηµιουργία και αλλαγή-πράγµατα που χρειάζονται την διαφορετικότητα και την κοινωνική σύγκρουση 107 για να προκύψουν. Οι παραπάνω διατυπώσεις του Harvey, έχουν σαφώς µια λογική και σε ορισµένες περιπτώσεις, πολλές κοινότητες οργανωµένης κατοικίας λειτουργούν µε τρόπο που επιβεβαιώνει τις παραπάνω ανησυχίες. Πολλές φορές το ζήτηµα της ‘κοινότητας’ έχει υπάρξει κεντρικό θέµα συζητήσεων και διαφωνιών, γεννιώντας πολλές και ενδιαφέρουσες απόψεις γύρω από την έννοιά της. Γενικά, όµως, η κλασική άποψη και το συνηθέστερο, συµπέρασµα ήταν και είναι το γεγονός πως η λειτουργία µιας κοινότητας στηρίζεται αναγκαστικά στο εξής διπολικό στοιχείο: προσφέρει µεν συναισθηµατική αξία και ασφάλεια στα µέλη της, παρέχοντας τους το αίσθηµα του ανήκειν, όµως αυτό το πετυχαίνει αναγκαστικά αποκλείοντας τους άλλους. Πράγµατι, αν εξετάσει κανείς τις οργανωµένες κοινότητες κατοικίας-είτε όσες είναι νέες αναπτύξεις, είτε αυτές 107

Harvey David, ‘The new urbanism and the communitarian trap’, Harvard Design Magazine, Winter/Spring 1997

Communitarianism Κοινοτισµός Πολιτικό και επιστηµονικό ρεύµα που ανέδειξε σε πρότυπό του, µια εξιδανικευµένη εικόνα των κοινοτήτων της προβιοµηχανικής κοινωνίας, τις αξίες και τις αρχές οργάνωσης και λειτουργίας τους, σε αντιδιαστολή προς το φαινόµενο της αστικοποίησης και του σύγχρονου κράτους. Η θεωρία του για την οικονοµική και κοινωνική οργάνωση του κράτους βασίζεται στην οικογένεια, τις παραδόσεις και εν µέρει στη θρησκεία. Αποσκοπεί στην αναδιανοµή του εθνικού πλούτου και του εθνικού εισοδήµατος, χωρίς τους µηχανισµούς του κεντρικού προγραµµατισµού. Απορρίπτει τον ατοµισµό του φιλελευθερισµού και τονίζει την ιδέα του συλλογικού τρόπου ζωής της αυτό-διαχειριζόµενης κοινότητας

69 που βρίσκονται σε αστικές περιοχές που έχουν αναπλαστεί-θα παρατηρήσει ότι έστω και αν έχουν σχεδιαστεί µε έµφαση στην ποικιλία και την διαφορετικότητα, παρουσιάζουν παρόλ’ αυτά κοινωνική οµοιογένεια. Το παραπάνω στοιχείο, γίνεται ιδιαίτερα αισθητό σε ορισµένες κοινότητες κατοικίας, όπου εκτός από όλα τα στοιχεία που προσδίδουν την έννοια της ‘κοινότητας’ στις συγκεκριµένες χωρικές αναπτύξεις-και που ενδεχοµένως φανερώνουν µια τάση εσωστρέφειας και αποκλεισµού-σε αυτές προστίθεται και ένα φυσικό όριο, µια κατασκευασµένη περίφραξη. Οι κοινότητες αυτές, είναι γνωστές µε την ονοµασία Gated CommunitiesΠεριτειχισµένες Κοινότητες ή Κοινότητες Ελεγχόµενης Εισόδου. Ο Ellin παρατηρεί πως αυτές οι αναπτύξεις για να επιτύχουν αυτή την πολυπόθητη αίσθηση της κοινότητας, γυρνούν την πλάτη τους στις γειτονικές περιοχές, µε την τακτική του να 108 περικλείονται συνήθως από ζώνες πρασίνου ή/και τοίχους. ∆εν µπορούµε να πούµε αν οι περιτειχισµένες κοινότητες είναι ένα φυσικό επακόλουθο της νέο-πολεοδοµικής λογικής ή αν είναι απλώς µια παρεξηγηµένη έκφραση αυτής. Σίγουρα όµως, µπορούµε να διακρίνουµε µια στενή σχέση ανάµεσά τους. Και ενώ οι λόγοι που µπορεί να έχει κάποιος για να κατοικήσει σε µια νέο-πολεοδοµική κοινότητα µπορεί να ποικίλουν, στην αντίστοιχη επιλογή κατοίκησης σε µια περειτειχισµένη κοινότητα, συµµετέχει ένας επιπλέον παράγοντας: ο φόβος.

3.2.2 Ο φόβος σαν πολεοδοµική παράµετρος

Ο φοβισµένος άνθρωπος, δεν µπορεί να λειτουργήσει. Όταν φοβόµαστε, δεν µπορούµε να χτίσουµε (Από το λήµµα ‘φόβος’, στο The metapolis dictionary of advanced architecture. City, technology and society in the information age)

Για πρώτη φορά, στην αµερικάνικη ιστορία, η ‘καταφυγή’ των πολιτών προς ‘καλύτερες’ περιοχές κατοικίας, δεν υποκινείται µόνο από οικονοµική ανέλιξη και άνοδο στις κοινωνικές τάξεις, από την ανάγκη τους να ξεχωρίσουν από το πλήθος και να κυνηγήσουν το γόητρο που ενδεχοµένως τους προσφέρει µια κατοικία στα προάστια, αλλά βασίζεται σ’ ένα κυρίαρχο αίσθηµα φόβου και στην προσπάθεια αποφυγής αυτού. Η µετακόµιση στα προάστια, δεν αρκεί πλέον για να νιώσουν ασφαλείς και µονωµένοι από τις ‘αστικές αρρώστιες’. Το φαινόµενο της ‘αστικοποίησης’ των προαστίων και η ανάπτυξη του αισθήµατος του φόβου απέναντι στο έγκληµα, έχουν δηµιουργήσει µια νέα τάξη πραγµάτων στην αγορά κατοικίας και στον τρόπο ζωής. Μια νέα µορφή οργανωµένης κατοικίας έχει αναδυθεί, αυτή που τοποθετεί την ασφάλεια και την προστασία των κατοίκων της, ως πρώτιστο χαρακτηριστικό της, τόσο στον σχεδιασµό, όσο και στην λειτουργία της.

108

Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999

70 Σίγουρα, το κίνητρο πίσω από αυτή την τάση για οχύρωση, είναι τα προβλήµατα που έχουν προκληθεί από τις βαθιές κοινωνικές αλλαγές που βιώνουν οι µεγαλουπόλεις. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι µεγάλες πόλεις της Αµερικής-όπως το Los Angeles, η Νέα Υόρκη, το Miami και το Chicago, για να αναφέρουµε µερικές-έχουν υποστεί σηµαντικές δηµογραφικές αλλαγές που µε την σειρά τους έχουν προκαλέσει κοινωνικές ανακατατάξεις. Αυξηµένα επίπεδα µετανάστευσης, µια µεγενθυµένη τάξη φτωχών και µια περιορισµένη οικονοµία, αλλάζουν το πρόσωπο των µεγαλουπόλεων, και µη, σε όλη την 109 επικράτεια των Ηνωµένων Πολιτειών. Όµως, και µια ακόµη αιτία, υποκινεί την ανάγκη για περιφρούρηση˙ οι αλλαγές στην κοινωνική και φυσική συγκρότηση των προαστίων. Τα προάστια, παρουσιάζουν τελευταία µια τάση αστικοποίησης, συγκεντρώνοντας πολλά από τα προβλήµατα που προηγουµένως περιορίζονταν στα όρια του αστικού ιστού. Το Los Angeles, είναι ένα παράδειγµα αυτής της νέας κατάστασης που επικρατεί στις µέχρι πρόσφατα ‘ήσυχες’ προαστιακές περιοχές, όπου η φτώχεια, η εγκληµατικότητα και η µόλυνση δεν αποτελούν µόνο µέρος του αστικού κέντρου, αλλά έχουν µεταφερθεί και στα προάστια. Οι µετανάστες και διάφορες µειονότητες, κατοικούν πλέον στα προάστια που βρίσκονται στην περίµετρο της πόλης ή σε πρώην βιοµηχανικά προάστια, οδηγώντας την µεσαία τάξη πολιτών ακόµη πιο πέρα. Επιπλέον, η µετακίνηση υπηρεσιών ανέκαθεν συνδεδεµένων µε το κέντρο της πόλης, όπως η εργασία, το εµπόριο και η διασκέδαση, σε προαστιακούς χώρους, έχει προσθέσει στα προάστια-κάποτε αποκλειστικά χώρους κατοικίας-µια νέα κοινωνικο-οικονοµική διάσταση. Μεγάλα γραφεία και λοιπές υπηρεσίες, εµπορικά κέντρα και χώροι διασκέδασης και κατανάλωσης-θέατρα, σινεµά και εστιατόρια-δηµιουργούν µικρές, σχεδόν αυτόνοµες ‘πολιτείες’ στην άκρη της πόληςouter cities ή edge cities, όπως έχουν αναπόφευκτα και πολύ λογικά ονοµαστεί. Τα κέντρα των πόλεων έχουν χάσει την θέση τους ως οι περισσότερο δυναµικοί χώροι στην µητροπολιτική ιεραρχία, µε την µεταφορά και εγκατάσταση της κατοικίας, της βιοµηχανίας και του εµπορίου στα προάστια, µετατρέποντας τα 110 στα σηµαντικά οικονοµικά κέντρα της σύγχρονης εποχής. Οπότε, όταν το προάστιο δεν έχει καµία ουσιαστική διαφορά από την πόλη και εποµένως δεν αποτελεί πλέον µια εναλλακτική για σωστή και ποιοτική διαβίωση, όσοι θέλουν-και 109

Blakely Edward J. & Snyder Mary G., ‘Divided we fall. Gated and Walled Communities in the United States’ , Architecture of fear, ed.

Ellin Nan, Princeton Architectural Press, 1997 110 Blakely Edward J. & Snyder Mary G., ‘Divided we fall. Gated and Walled Communities in the United States’ , Architecture of fear, ed.

Ellin Nan, Princeton Architectural Press, 1997

Η Edge City (σε ελεύθερη µετάφραση, Ακριανή Πόλη), είναι ένας αµερικανικός νεολογισµός που χρησιµοποιείται για να περιγράψει το σχετικά νέο φαινόµενο της συγκέντρωσης επιχειρήσεων, αγοράς και ψυχαγωγίας εκτός των παραδοσιακών ορίων της πόλης, σε χώρους που ήταν πρόσφατα προάστια κατοικίας ή ηµί-αγροτικές κοινότητες. Η edge city, έχει γίνει πλέον µια τυποποιηµένη µορφή αστικής ανάπτυξης παγκοσµίως, και αντιπροσωπεύει µια αστική µορφή του 20ού αιώνα άκρως αντίθετη από την λογική του κεντρικού αστικού σχεδιασµού των πόλεων του 19ου αιώνα.

71

Η εξέγερση του 1992 στο Los Angeles, είχε ως αφορµή τον ξυλοδαρµό ενός µαύρου οδηγού ταξί, του Rodney King, από τέσσερις αστυνοµικούς, όταν αυτός αντέδρασε στην σύλληψή του για παράβαση του ορίου ταχύτητας. Ο βιντεοσκοπηµένος ξυλοδαρµός µεταδόθηκε παγκοσµίως στα κανάλια της τηλεόρασης και έδωσε αφορµή στην αφρόαµερικανική κοινότητα της πόλης να διαµαρτυρηθεί για θέµατα ρατσισµού, κοινωνικού αποκλεισµού και αδικίας απέναντί τους, καθώς και για την ανεργία και την φτώχεια που βιώνουν. Για έξι ηµέρες χιλιάδες αφρό-αµερικανοί πολίτες, και όχι µόνο, κατέκλισαν τους δρόµους της πόλης διαπράττοντας βανδαλισµούς, λεηλασίες και εµπρησµούς. Ο απολογισµός της εξέγερσης αναφέρει περίπου 55 νεκρούς, 2000 τραυµατίες, καταστροφή 1000 κτιρίων και την σύλληψη 10000 ανθρώπων.

βέβαια µπορούν-να επιδιώξουν έναν καλύτερο τρόπο ζωής, ακολουθούν άλλες τακτικές. Εδώ παρατηρούνται δύο ξεχωριστές καταστάσεις˙ όσοι νιώθουν απειλή από την εξαπλωµένη φτώχεια και εγκληµατικότητα στην περιοχή τους, και από την ενσωµάτωση σε αυτήν ανεπιθύµητων-κατ’ αυτούςανθρώπων και λοιπών στοιχείων, έχουν τις εξής δύο επιλογές: να εγκαταλείψουν αυτή την περιοχή και να αναζητήσουν καταφύγιο σε µια ασφαλέστερη οικιστική ζώνη ή να µείνουν στην περιοχή και να προστατευθούν µε άλλους τρόπους.

3.2.3 Τακτικές οχύρωσης και προστασίας σε ήδη κατοικηµένες περιοχές Όσοι επιλέγουν να διατηρήσουν την κατοικία τους και να µην µετακοµίσουν, είναι εύποροι πολίτες που κατοικούν σε προεξέχουσες περιοχές όπως παραλιακά µέρη ή κοντά στο κέντρο της πόλης, και όσοι δεν µπορούν απλά να µετακινηθούν λόγω οικονοµικής δυσχέρειας, δηλαδή η τάξη των εργαζοµένων και των µεσαίων εισοδηµάτων. Η τακτική που ακολουθείται σε αυτές τις περιπτώσεις, είναι η οχύρωση της γενικότερης περιοχής κατοικίας, είτε µε πρωτοβουλία των κατοίκων, είτε του εργολάβου, και µερικές φορές και η περίφραξη της κάθε 111 Σε αυτές τις περιοχές εφαρµόζεται κατοικίας ξεχωριστά. επίσης, µια χωροταξική διαµόρφωση στον ήδη υπάρχοντα κάναβο των δρόµων, που προσπαθεί να αναπαράγει το προαστιακό πρότυπο των αδιέξοδων και των ασύνδετων µεταξύ τους δρόµων. Χρησιµοποιούνται οδοφράγµατα και περιφράξεις, ώστε να µεταβάλλουν την πρόσβαση και να 112 αποτρέψουν την ‘εξωτερική’ εισβολή. Ο αριθµός και η ποικιλία των ασφαλιστικών µέτρων, που χρησιµοποιούν οι απλοί πολίτες, εντυπωσιάζει. Συστήµατα προστασίας τελευταίας τεχνολογίας, αποτελούν απαραίτητο 111

Ο λεγόµενος Αµυντικός Σχεδιασµός-Defensive Urbanism, έχει παρατηρηθεί ιδιαίτερα στο Los Angeles. Ο Steven Flusty, στο βιβλίο του Building Paranoia: The Proliferation of Interdirectory Space and the Erosion of the Spatial Justice (Ram Distribution, 1994), αναγνωρίζει πέντε ‘παρανοικές’ τυπολογίες αµυντικού σχεδιασµού στο Los Angeles: το blockhome-το ‘αµυνόµενο’ σπίτι, το luxury laager-την περιτειχισµένη κοινότητα, το pocket ghetto-οικιστική περιοχή χαµηλών εισοδηµάτων, εφοδιασµένη µε οδοφράγµατα και δεχόµενη συχνές αστυνοµικές περιπολίες, τα strongpoints of sale-αυστηρά ελεγχόµενες εµπορικές περιοχές και τα world citadels-τα µεγάλα κτίρια γραφείων 112 Ο Ellin παρατηρεί πως µετά την εξέργεση του 1992, την µεγαλύτερη ως τώρα εξέγερση πολιτών στην σύγχρονη αµερικάνικη ιστορία, εκατοντάδες πολίτες κατέφυγαν στις δηµοτικές αρχές του Los Angeles, ζητώντας άδειες για να τοποθετήσουν οδοφράγµατα και περιφράξεις µε πύλες στις γειτονιές τους

72 πλέον εξάρτηµα της κατοικίας, όπως εξελιγµένοι συναγερµοί, αόρατοι ηλεκτροφόροι φράχτες, κρυφά δωµάτια όπου θα καταφύγουν οι κάτοικοι σε περίπτωση εισβολής στην ιδιοκτησία τους-τα λεγόµενα panic rooms-πολύπλοκα συστήµατα παρακολούθησης κ.α., ενώ η όπλο-κατοχή και η εκµάθηση τεχνικών αυτοάµυνας είναι σχεδόν δεδοµένη. Επιπρόσθετα, τελευταία εφαρµόζεται και η λύση των Security Oriented Gardens-Κήποι Προσανατολισµένοι στην Ασφάλεια, που αποτρέπουν τους ληστές, και τους εισβολείς γενικότερα, συγκαλύπτοντας το σπίτι µε δέντρα και φυτά και τοποθετώντας συστάδες αγκαθωτών θάµνων κάτω απ’ τα παράθυρα και κατά 113 µήκος του ορίου της ιδιοκτησίας. Ο Ellin αναφέρεται επίσης σε ένα καινούριο είδος αρχιτεκτονικής της κατοικίας, που εξαπλώνεται στις αµερικάνικες πόλεις. Σπίτια-φρούρια, σχεδιάζονται χωρίς παράθυρα, µε ‘σκληρές’ όψεις και ελεγχόµενες εισόδους, δηλωτικά µιας συµπεριφοράς τύπου ‘µην τα βάζεις µαζί µου’, που αποστασιοποιούνται από τον χώρο που τους περιβάλει, ενώ άλλες φορές, σχεδιάζονται επίτηδες ώστε εξωτερικά να µην φανερώνουν την οικονοµική κατάσταση των ιδιοκτητών τους, όταν αυτοί είναι αρκετά εύποροι. Και οι δύο περιπτώσεις, 114 παρόλ’ αυτά εκφράζουν την παράνοια του φόβου.

Η κατοικία του Dennis Hopper στην Venice της California, σχεδιασµένη από τον αρχιτέκτονα Brian Murphy, µε µεταλλική όψη και χωρίς παράθυρα.

Ο Mike Davis, επισηµαίνει επίσης, την ανάδυση ενός νέου είδους αστικής περιοχής στις σύγχρονες µεγαλουπόλεις της Αµερικής. Αυτές οι περιοχές που ονοµάζει Περιοχές Κοινωνικού Ελέγχου, χαρακτηρίζονται από την συγχώνευση του ποινικού ή αστικού κώδικα µε µια συγκεκριµένη οργάνωση του χώρου. Το αποτέλεσµα είναι η επίτευξη µιας χωρικής πειθαρχίας από τους ίδιους τους πολίτες σε συνεργασία µε τις αστυνοµικές αρχές. Παραδείγµατα τέτοιων περιοχών, είναι κάποιες ‘αποναρκωποιηµένες ζώνες’ που βρίσκονται συνήθως σε συγκεκριµένη ακτίνα γύρω από δηµόσια κτίρια, οι ‘ζώνες ανάσχεσης αστέγων’, οι ‘ζώνες εκδίωξης συµµοριών από τα

113

Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999 114 Ό. π.

Τυπικό δείγµα ενός panic room Α Στρώµα σκληρού δικτυωτού πλέγµατος από χάλυβα, ενσωµατωµένο µέσα σε στρώµα kevlar ανθεκτικό στις σφαίρες. Β Τα ασφαλή δωµάτια και τα δωµάτια πανικού έχουν πολλαπλές µορφές επικοινωνίας µε τον έξω κόσµο και τις άγρυπνες δυνάµεις ασφάλειας µε τηλέφωνα και walkie-talkies. Γ Ένα πυροπροστατευτικό υλικό ντύνει τους τοίχους. Ένα σύστηµα ηχοµόνωσης µπορεί να τεθεί επίσης σε εφαρµογή για να καλύψει οποιοδήποτε θόρυβο. ∆ Εξοπλισµός µε συστήµατα εξαέρωσης. Ε Τουαλλέτα και παροχή νερού.

73 115

Ο E. W. Burgess, κοινωνιολόγος της σχολής του Chicago, ανέπτυξε το 1923 µια θεωρία για την δοµή της αστικής ανάπτυξης. Σύµφωνα µε αυτήν, η ανάπτυξη της αστικής γης ακολουθεί ένα πρότυπο µοντέλο πέντε οµόκεντρων ζωνών-στηριζόµενο στην άποψη πως κοινωνικόοικονοµικοί λόγοι προκαλούν την αντίστοιχους διαχωρισµούς της γης-το οποίο παρουσιάζεται στο παρακάτω διάγραµµα.

Ο φόβος είναι η αιτία που υποκινεί την νέα ψύχωση της αµερικάνικης κοινωνίας, την ψύχωση για ασφάλεια και κοινωνική µόνωση

πάρκα’ κ.α. Στην ίδια λογική, λειτουργεί το Πρόγραµµα Επιτήρησης Γειτόνων. Η αναζήτηση ασφάλειας, έχει οδηγήσει πολλούς πολίτες να καθιερώσουν οργανώσεις, επανδρωµένες από τους ίδιους, που εκτελούν εθελοντικά παρακολουθήσεις και περιπολίες στις γειτονιές. Οι οργανώσεις βασίζονται πρώτιστα στην αλληλο-υποστήριξη και την αυτό-αστυνόµευση των πολιτών, αλλά πολλές φορές, συµµετέχουν σε αυτές αστυνοµικές αρχές και ιδιωτικές εταιρίες προστασίας. Και ενώ το πρόγραµµα αυτό είναι κάτι πολύ συνηθισµένο στην Αµερική τα τελευταία χρόνια, τα ερωτήµατα που γεννιούνται είναιι πολλά και σοβαρά: πόσο ανώδυνα µετατρέπεται κάποιος σε πληροφοριοδότη των αστυνοµικών αρχών και, ποιος είναι σε θέση να κρίνει και µε βάση ποια κριτήρια για το ποιανού η 116 συµπεριφορά µοιάζει ύποπτη ή εγκληµατική; Η αµερικάνικη κοινωνία παρουσιάζει µια πρωτοφανή εµµονή µε την ασφάλεια. Οι πολίτες αισθάνονται ευάλωτοι και ανασφαλείς σχετικά µε τον χώρο τους. Αυτό αντανακλάται σε έναν αυξανόµενο φόβο για το έγκληµα, που δεν είναι ανάλογος 117 Η ανάγκη µε το πραγµατικό µέγεθος του εγκλήµατος. ασφάλειας και η ζήτηση µέριµνας που αυτή συνεπάγεται, µπορούν να γεννηθούν είτε από µια κατάσταση αντικειµενικής έκθεσης σε κίνδυνο, είτε από µια αίσθηση ανασφάλειας µη 118 θεµελιωµένης αντικειµενικά από µια εγκληµατική απειλή. Τα ασφαλιστικά µέτρα που λαµβάνουν οι πολίτες, βασίζονται περισσότερο στην προκατάληψη παρά σε αληθινά στοιχεία. Οι µέθοδοι που χρησιµοποιούνται για τον έλεγχο του φυσικού περιβάλλοντος µε σκοπό την επίτευξη φυσικής και οικονοµικής ασφάλειας, δηλώνουν περισσότερο την αστάθεια και την αµηχανία των ανθρώπων απέναντι στο όλο κλίµα των ραγδαίων αλλαγών, παρά µια πραγµατική ανάγκη να προστατευθούν από την εγκληµατικότητα. Ο Davis, σχολιάζοντας πολύ εύστοχα αυτή την ιδιαίτερη εµµονή µε την ασφάλεια, παρουσιάζει ένα διάγραµµα, δικής του έµπνευσης, το οποίο προκύπτει µε βάση το διάγραµµα του E. W. Burgess αν 119 προστεθεί σε αυτό ένας καθοριστικός παράγοντας: ο φόβος.

115

Davis Mike, Πέρα από το Blade Runner. Αστικός έλεγχος – Η οικολογία του φόβου, Επίµετρο: Κωτσόπουλος Σωτήρης, Μετάφραση: Χαραλαµπίδης Γιάννης, futura, 1998 116 Ό. π.

117 Blakely J. Edward και Snyder Mary G., Fortress America: Gated Communities in the United States, Brookings Institution Press, 1999 118 Μιτζάλης Νίκος, Πανοπτισµός και αστικός χώρος, 2007 119 Davis Mike, Πέρα από το Blade Runner. Αστικός έλεγχος – Η οικολογία του φόβου, Επίµετρο: Κωτσόπουλος Σωτήρης, Μετάφραση: Χαραλαµπίδης Γιάννης, futura, 1998

74 3.2.4 Μετακίνηση σε ασφαλέστερες ζώνες – Οι οχυρωµένες περιοχές κατοικίας Η δεύτερη κατηγορία πολιτών, αυτοί που µπορούν να εγκαταλείψουν την περιοχή όπου κατοικούν και να αναζητήσουν καταφύγιο σε µια περισσότερο ασφαλή οικιστική µονάδα, είναι το αγοραστικό κοινό που θα προτιµήσει τις περιτειχισµένες κοινότητες για την διαµονή του˙ θα προτιµήσει δηλαδή να µεταβεί σε µια περιφρουρηµένη περιοχή για να γλιτώσει από οποιαδήποτε προβλήµατα ενδεχοµένως υπάρχουν έξω από αυτή την περίφραξη. Αυτό το αγοραστικό κοινό, ήταν κάποτε περιορισµένο σε αριθµό και οµοιογενές σε περιεχόµενο. Πριν από δύο δεκαετίες για παράδειγµα, οι ιδιοκτήτες κατοικιών σε περιτειχισµένες κοινότητες, ήταν στην πλειοψηφεία τους αρκετά εύποροι πολίτες και συνήθως ηλικιωµένοι. Τότε, αυτή την χωρική ανάπτυξη την συναντούσε κανείς σε προαστιακές περιοχές και συνήθως στις πλούσιες προαστιακές περιοχές, και θεωρούταν απλώς µια µόδα, µια εκδήλωση σνοµπισµού και εκκεντρικότητας των πλουσίων. Πλέον όµως, οι περιτειχισµένες κοινότητες εντοπίζονται και σε κοινές αστικές γειτονιές και οι πολίτες που επιλέγουν να ζουν σε αυτές δεν είναι µόνο οι ’παράξενοι’ πλούσιοι, οι ηλικιωµένοι που προσδοκούν ηρεµία και όσοι µπορούν να συντηρήσουν µια δεύτερη εξοχική κατοικία για τις διακοπές τους, αλλά προέρχονται συνήθως από τα µεσαία κοινωνικά στρώµατα που 120 Ταυτόχρονα µε την αναζητούν ασφάλεια και γόητρο. πρωτοφανή ανάπτυξη νέο-πολεοδοµικών κοινοτήτων, οι gated communities γίνονται περιζήτητες. Στο νέο αγοραστικό κοινό, προστίθενται εργένηδες, που ενδεχοµένως να λείπουν αρκετό καιρό από το σπίτι και θέλουν να νιώθουν σίγουροι πως αυτό θα είναι ασφαλές και οικογένειες στις οποίες δουλεύουν και οι δύο γονείς και λείπουν σχεδόν όλη µέρα εκτός σπιτιού. Η ασφάλεια που επιδιώκεται, δεν αφορά µόνο στο έγκληµα, αλλά και σε διάφορες άλλες ‘ενοχλήσεις’, όπως πλασιέ, ψηφοθήρες 121 και σκανδαλιάρικα παιδιά. Οι περιτειχισµένες κοινότητες αποφέρουν µεγάλο κέρδος στους εργολάβους και τους επιχειρηµατίες που αναλαµβάνουν την κατασκευή τους ή/και είναι υπεύθυνοι για την λειτουργία τους. Στην νότια California, οι πωλήσεις κατοικιών µέσα σε αυτές, γίνονται πιο εύκολα και πιο γρήγορα από τις αντίστοιχες 122 σε µη περιτειχισµένες κοινότητες. Η περίφραξη παρέχει ένα διακεκριµένο προϊόν µε ξεκάθαρη ταυτότητα, σε µια 120

Ό. π.

Blakely Edward J. & Snyder Mary G., ‘Divided we fall. Gated and Walled Communities in the United States’ , Architecture of fear, ed.

Ellin Nan, Princeton Architectural Press, 1997 122 Ό. π.

121

75

Η περιτειχισµένη κοινότητα Mountain Cove στην California

Περιτειχισµένη στο Milwaukee

κοινότητα

ανταγωνιστική αγορά κατοικίας. Παρ’ όλ’ αυτά, ο Davis αναρωτιέται για το εάν η ασφάλεια και η υψηλή ποιότητα διαβίωσης είναι απλώς κίνητρα ή προφάσεις των εργολάβων, ενώ οι πραγµατικές αιτίες της προώθησης αυτών των κοινοτήτων είναι η αύξηση καθαρής αξίας γης και η προσέλκυση εύπορου κοινού που θα συντηρεί τις διάφορες εµπορικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητές τους. Οι Περιτειχισµένες Κοινότητες, είναι οικιστικές κοινότητες περιορισµένης πρόσβασης. Είναι δηλαδή, ιδιωτικοί χώροι κατοικίας, που συναντούνται συνήθως σε προαστικές περιοχές και σε αναπλασµένους αστικούς χώρους. Έχει υπολογιστεί πως το ένα τρίτο των περιτειχισµένων κοινοτήτων της Αµερικής, είναι πολυτελείς αναπτύξεις προοριζόµενες για την τάξη πολιτών µε αρκετά υψηλά και υψηλά εισοδήµατα, το ένα τρίτο αποτελείται από χώρους προσανατολισµένους για συνταξιούχους και ηλικιωµένους και το ένα τρίτο που αποµένει, κατοικείται από πολίτες της µεσαίας τάξης εισοδηµάτων και τελευταία από 123 µερικούς της εργατικής τάξης. Οι τρόποι περίφραξης και περιφρούρησης των κοινοτήτων, περιλαµβάνουν ειδικά διαµορφωµένα ‘φυλάκια’, επανδρωµένα 24 ώρες το 24ωρο για έλεγχο όσων µπαίνουν και βγαίνουν από αυτές. Συνήθως, η είσοδός τους χωρίζεται σε δύο διαδρόµους, ο ένας για τους κατοίκους και ο άλλος για τους επισκέπτες. Οι κάτοικοι έχουν µια ηλεκτρονική κάρτα που δηλώνει την ταυτότητά τους και ένα αυτοκόλλητο στο αυτοκίνητό τους, για να εισέλθουν στην κοινότητα, ή πληκτρολογούν κάποιον κωδικό, ή ακόµη, χρησιµοποιούν ένα τηλεχειριστήριο. Στις κοινότητες όπου δεν υπάρχουν φύλακες στην είσοδο, τοποθετείται ένα σύστηµα εσωτερικής επικοινωνίας, το οποίο ελέγχει την είσοδο και την έξοδο µε χρήση βιντεοκάµερας. Στον παρακάτω χάρτη, παρουσιάζεται η συγκέντρωση των περιτειχισµένων κοινοτήτων στις αµερικάνικες πολιτείες, και φαίνεται πως αυτές εντοπίζονται γύρω από τις µεγάλες πόλεις. Στατιστικά στοιχεία αναφέρουν πως η πολιτεία µε τις περισσότερες περιτειχισµένες κοινότητες, είναι η California, ενώ ακολουθούν πολύ κοντά η Florida και αρκετά πιο µετά το Texas, ενώ αρκετές βρίσκονται και στην Νέα Υόρκη, το Chicago 124 και το Phoenix.

123 124

Ό. π. Ό. π.

76 Οι περιτειχισµένες κοινότητες, χωρίζονται σε τρείς κατηγορίες που διαµορφώνονται µε βάση το πρωταρχικό κίνητρο των κατοίκων τους. Αυτές είναι: οι Lifestyle Κοινότητες-Lifestyle Communities, οι Elite Κοινότητες- Elite Communities και η Ασφαλής Ζώνη-Security Zone.

α. Οι Lifestyle Κοινότητες Στην κατηγορία των Lifestyle Κοινοτήτων, περιλαµβάνονται κοινότητες µε κυρίως µέλη τους συνταξιούχους και ηλικιωµένους, παραθεριστικές κοινότητες και κοινότητες που προσφέρουν κατά βάση ψυχαγωγικές υπηρεσίες στα µέλη τους. Συνήθως περιέχουν γήπεδο golf, πισίνες και spa, γήπεδα tennis και διάφορες άλλες ψυχαγωγικές και αθλητικές υπηρεσίες, ενώ πολύ συχνά οργανώνονται εκεί διάφορα events, όπως συναυλίες, κοινωνικά party, εκθέσεις κ.α. Οι lifestyle κοινότητες, ήταν οι πρώτες οχυρωµένες αναπτύξεις που άρχισαν να εµφανίζονται στις πολιτείες της Florida, της California και της Arizona, προσελκύοντας εκτός από τους συνταξιούχους και πολλούς εργένηδες και αθλητές του golf και του tennis.

77

Στις lifestyle κοινότητες, η επιδίωξη της ασφάλειας και του αισθήµατος της ‘κοινότητας’, είναι δευτερεύοντες ανάγκες. Τα ασφαλιστικά µέτρα περιορίζονται στον εσωτερικό έλεγχο της κοινότητας παρά στην αποτροπή του εγκλήµατος, και πρωταρχικό κίνητρο για επιλογή κατοίκησης σε µια τέτοια κοινότητα, είναι οι υπηρεσίες που προσφέρονται και η απόκτηση ενός ιδιαίτερου τύπου κοινωνικής ζωής. Προσελκύουν περισσότερο, όσους θέλουν ιδιωτικές υπηρεσίες διασκέδασης για τον ελεύθερο χρόνο τους, σε ένα οµοιογενές και ‘προβλέψιµο’ περιβάλλον, όσους θέλουν να ξεχωρίσουν κοινωνικά από τους υπόλοιπους˙ γενικά, όσους αποζητούν το συγκεκριµένο lifestyle και µπορούν να το αγοράσουν. Η κοινότητα Wolf Run που βρίσκεται στο Ohio, για παράδειγµα, περιέχει µεν µια περιτειχισµένη οικιστική περιοχή, µε κατοικίες της τάξης των $200.000 - $450.000, (από 120 µ² έως 320µ²), αλλά οι κυρίως λειτουργίες της είναι οι υπηρεσίες ψυχαγωγίας και αθλητισµού που παρέχει στα µέλη της. Στην κοινότητα υπάρχει ένα πλήρως οργανωµένο γήπεδο golf, σχεδιασµένο για επαγγελµατίες του αθλήµατος, λέσχη παιχνιδιών, κέντρο περιποίησης και spa, ένα ξενοδοχείο και µια κλινική - εικονίζονται αριστερά.

β. Οι Elite Κοινότητες Οι elite κοινότητες είναι ο πιο κλασικός τύπος περιτειχισµένων κοινοτήτων, όπου η οχύρωση τοποθετείται για να εξασφαλίσει οικονοµική και κοινωνική θέση˙ προσδίδει τόσο αίσθηµα ασφάλειας, όσο και ‘prestige’. Οι κάτοικοί τους ποικίλουν˙ µεσαία τάξη, εύποροι και πολύ εύποροι πολίτες, άνθρωποι που µοιράζονται την ανάγκη για σταθερότητα και προστασία της ιδιοκτησίας τους, και τις ίδιες σκέψεις για το τι είναι καλή ζωή. Η επιλογή κατοικίας σε µια τέτοια κοινότητα, σίγουρα υποκινείται και από µια διάθεση επίδειξης και ένα αίσθηµα δικαίωσης-οι κάτοικοι απαιτούν καθαρές γειτονιές, καλά σχολεία και ήσυχους δρόµους, και έχουν την δυνατότητα να πληρώσουν για όλα αυτά. Οι elite κοινότητες δεν έχουν πολλές επιλογές ψυχαγωγίας και αναψυχής, όπως οι lifestyle κοινότητες, αλλά δεν στερούνται το lifestyle της προσεγµένης αισθητικής των χώρων και του όµορφου σχεδιασµού του περιβάλλοντος. Η ‘είσοδος’ στην

78 αγορά κατοικίας αυτών των κοινοτήτων, είναι αξιοσηµείωτη τα τελευταία χρόνια. Στην πολιτεία της California το 54% των υποψήφιων αγοραστών κατοικίας, προτιµάει αυτή να βρίσκεται σε περιτειχεισµένη κοινότητα. Η ύπαρξη της πολυπόθητης ασφάλειας, βέβαια, είναι τελικά κάτι το αµφισβητούµενο. Για παράδειγµα, στην περιτειχισµένη κοινότητα Marblehead στην νότια California, κατοικίες της οποίας εικονίζονται αριστερά, έχουν γίνει ληστείες και ήπιοι βανδαλισµοί, ενώ συµµορίες από το γειτονικό San Clemente παραβίασαν εύκολα την περίφραξη 125 και εισχώρησαν στην κοινότητα από ένα γειτονικό πάρκο. Οι περιφράξεις, οι περιπολίες και γενικά τα µέτρα ασφαλείας, προσθέτουν και αυτά ένα γόητρο και καθησυχάζουν τους κατοίκους απλά και µόνο µε την παρουσία τους, αλλά πολλές φορές είναι αδύναµα µπροστά στο πραγµατικό έγκληµα. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει κάτοικος της κοινότητας, µπορείς να 126 τρέξεις αλλά δεν µπορείς να κρυφτείς. γ. Η Ασφαλής Ζώνη-Security Zone Η τρίτη κατηγορία περιτειχισµένων κοινοτήτων, αφορά σε χωρικές αναπτύξεις, όχι εκ νέου σχεδιασµένες, αλλά ήδη κατοικηµένες γειτονιές ή προαστιακές οικιστικές περιοχές µεταποιηµένες µε οδοφράγµατα, τάφρους και πύλες και άλλα ασφαλιστικά µέτρα, ώστε να επιτευχθεί ο επιθυµητός αποκλεισµός από ό, τι τις περιβάλλει και θεωρείται απειλή. Ο διαχωρισµός από την υπόλοιπη περιοχή γίνεται για λόγους προστασίας της ιδιοκτησίας και των περιουσιακών στοιχείων των κατοίκων, για αποτροπή εγκληµατικών ενεργειών και αποκλεισµό κάθε ξένου στοιχείου, ακόµη και για έλεγχο της κυκλοφοριακής συµφόρησης και της κίνησης. Τα οχυρώµατα ανεγείρονται κυρίως για να εξασφαλίσουν στους κατοίκους τον έλεγχο της γειτονιάς τους, και να δυναµώσουν το αίσθηµα της ‘κοινότητας’. Η Security Zone είναι ο περισσότερο εξελισσόµενος τύπος περιτειχισµένης κοινότητας και ο µόνος τύπος που ιδιωτικοποιεί καθαρά δηµόσιους χώρους. Οι αστικές γειτονιές, µε άδεια των δηµοτικών αρχών, οχυρώνονται για να αποτρέψουν την πορνεία, το εµπόριο ναρκωτικών, τα ξεκαθαρίσµατα συµµοριών και γενικά ό,τι θεωρείται από τους κατοίκους έγκληµα και απειλή. Είτε το έγκληµα είναι έντονο ή σπάνιο, είτε η απειλή είναι

125 126

Ό. π. Ό. π.

79 πραγµατική ή νοητή, ο φόβος είναι πάντα παρόν σε αυτές τις 127 αναπτύξεις.

3.2.5 Η κοινότητα Celebration της εταιρίας Disney στην Florida

Το ταχυδροµείο της κοινότητας σχεδιασµένο από τον Michael Graves, έχει διαµορφωθεί σαν σιλό

Ο Philip Johnson σχεδίασε το δηµαρχείο της κοινότητας και η εταιρία Cesar Pelli & Associates τον κινηµατογράφο

Η κοινότητα Celebration, κατασκευάστηκε από το κτηµατοµεσιτικό τµήµα της εταιρίας The Walt Disney Company, και λειτουργεί σαν οργανωµένη οικιστική κοινότητα από το 1994. Η εταιρία προσέλαβε διάσηµους αρχιτέκτονες για τον σχεδιασµό της κοινότητας, µε επικεφαλείς τους Robert A. M. Stern και Jaquelin Robertson, που ανέλαβαν το master plan αυτής, στα σχεδιαστικά πλαίσια των µικρών αµερικανικών πόλεων και γειτονιών των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα, δίνοντας της µια καραϊβική 128 ‘γεύση’ και την ατµόσφαιρα ενός νότιο-αµερικανικού χωριού του 1930. Εξετάσαµε αυτό που έκανε τις κοινότητες του παρελθόντος µας ‘µεγαλειώδεις’, προσθέσαµε ό, τι έχουµε µάθει από τις καλύτερες πρακτικές σχεδιαστικές εφαρµογές µέχρι σήµερα, και τα συνδυάσαµε µε όραµα και ελπίδα για το µέλλον, είπε σχετικά ο Michael Eisner, πρόεδρος της Disney, προσθέτοντας πως πιστεύουµε ότι το αποτέλεσµα θα είναι µια ιδιαίτερη κοινότητα. Η πραγµατική µαγεία δεν βρίσκεται στα κτίρια, στην φυσική υποδοµή ή ακόµα και στην τεχνολογία. Ενδιαφερόµαστε για την κοινοτική υποδοµή, για το καλό του πολίτη˙ το ανθρώπινο στοιχείο, άλλωστε, είναι αυτό που θα καταστήσει την κοινότητα βιώσιµη. Η Celebration, που κόστισε συνολικά $2.500.000.000, απαρτίζεται από περίπου 2.500 κατοικίες που συγκροτούνται γύρω από ένα µικρό εµπορικό κέντρο. Αυτό, βρίσκεται δίπλα σε µια τεχνητή λίµνη και περιλαµβάνει καταστήµατα, εστιατόρια, γραφεία, τράπεζες, µια κινηµατογραφική αίθουσα, και µια συστάδα ξενοδοχείων. Στην κοινότητα υπάρχουν επίσης εκκλησίες και εβραϊκή συναγωγή, ένα πειραµατικό σχολείο, νοσοκοµείο, πάρκα, γήπεδα και µικρές λιµνούλες. Η έκτασή της είναι περίπου 19.500 στρέµµατα και την περιβάλλει µια ζώνη πρασίνου έκτασης περίπου 18.500 127 128

Ό. π.

Craven Jackie, The town that Disney built, 2008

80 στρεµµάτων. Μέχρι σήµερα, οι κάτοικοι αριθµούν περίπου τους 10.000, και η κοινότητα φιλοδοξεί να φτάσει τον πληθυσµό των 20.000 κατοίκων και τον αριθµό των 8.000 κατοικιών. Παρά το γεγονός ότι οι υπεύθυνοι δεν χρησιµοποιούν τον όρο ‘νέοπολεοδοµική’ κοινότητα για την Celebration, είναι φανερό πως ο σχεδιασµός της βασίστηκε σε νέοπολεοδοµικές αρχές. Μάλιστα, λόγω της διαφήµισης και της αναγνώρισης που είχε η Celebration, προφανώς λόγω του ονόµατος Disney, θεωρείται πλέον ένα από τα κυριότερα παραδείγµατα της νέας πολεοδοµίας. Οι κατοικίες της κοινότητας έχουν σχεδιαστεί µε βάση έξι αρχιτεκτονικούς τύπους: σε βικτωριανό, αποικιακό και κλασικό στυλ, σε στυλ παραθαλάσσιας κατοικίας, µεσογειακό και γαλλικό, και ακολουθούν το σχεδιαστικό πρότυπο του µπροστινή αυλήκυρίως σπίτι-πίσω αυλή (parking). Σηµαντικό στοιχείο σχεδιασµού είναι οι µεγάλες µπροστινές βεράντες για να ενισχύουν την παραδοσιακή, γειτονική κοινωνικότητα. Οι κατοικίες, εκτός της ‘παραδοσιακής’ εξωτερικής τους µορφής, είναι εσωτερικά υπέρ-σύγχρονες, παρέχοντας στους κατοίκους τους όλες τις ανέσεις της τελευταίας τεχνολογίας. Παρά τα έξι διαφορετικά τους στυλ, όµως, η οµοιότητα των κατοικιών είναι έκδηλη, κυρίως λόγω της χρήσης των ίδιων υλικών και λεπτοµερειών. Η αξία τους δε, είναι µεγάλη. Οι τιµές τους, κυµαίνονται σε επίπεδα άνω των $300.000, σχεδόν τριπλάσια από τον µέσο όρο αξίας κατοικίας στις Ηνωµένες Πολιτείες, προσανατολίζοντας την κοινότητα σ’ ένα εύπορο αγοραστικό κοινό. Παρά τις προσπάθειες της Disney να δηµιουργήσει µια κοινότητα µε ποικιλία ανθρώπων και εισοδηµάτων, το αποτέλεσµα είναι µια ελιτίστικη κοινότητα, οµοιόµορφη και κοινωνικά σταθερή˙ η ‘αφρόκρεµα’ της κατοίκησης. Στατιστικά στοιχεία αναφέρουν πως η πλειοψηφία των κατοίκων της είναι λευκοί, οικογενειάρχες και εύποροι πολίτες, που θέλουν να ζουν δίπλα σε ανθρώπους που τους µοιάζουν.

Η EPCOT-Experimental Prototype Community of Tomorrow, ήταν το όνειρο του Walt Disney: µια πρότυπη κοινότητα 20.000 κατοίκων, µε απίθανα µοντέρνα κτίρια, πλήρη δικτύωση και υψηλή τεχνολογία. Θα ήταν αφιερωµένη στις κουλτούρες όλου του κόσµου και το εργαστήριο των νέων τεχνολογιών καταπολεµώντας το ρατσισµό και την τεχνοφοβία. Η κοινότητα επρόκειτο να χτιστεί µε µορφή ενός κύκλου, µε τις επιχειρήσεις και τις εµπορικές δραστηριότητες στο κέντρο, τα κοινοτικά κτίρια, τα σχολεία και τα ψυχαγωγικά συγκροτήµατα γύρω από αυτό, και τις κατοικηµένες γειτονιές της κατά µήκος της περιµέτρου. Θα εξυπηρετούνταν από ένα οργανωµένο δίκτυο µεταφοράς µε πεζοδρόµους, υπέργειο σιδηρόδροµο και υπόγειους αυτοκινητόδροµους.

Μετά τον θάνατο του Disney οι διάδοχοί του, ανήσυχοι για το µικρό οικονοµικό κέρδος και για την πιθανότητα µια τέτοια κοινότητα ‘πραγµατικών’ ανθρώπων να αποβεί δυσκολότερη στην διαχείριση της από ένα θεµατικό πάρκο, αποφάσισαν να βάλουν στην άκρη την ουτοπία του Disney και να δηµιουργήσουν µια περιτειχισµένη ατραξιόν. Έφτιαξαν µεν το τεχνολογικό πάρκο EPCOT όµως η πόλη που κατασκεύασαν ήταν βασισµένη σε νέοπολεοδοµικές αρχές, τελικά το ακριβώς αντίθετο του νεωτεριστικού και φουτουριστικού οράµατος του Disney.

81

Το πανεπιστήµιο Stetson University Center, σχεδιασµένο από την εταιρία Deamer & Phillips και η τράπεζα SunTrustBank σχεδιασµένη από τους Robert Venturi και Denise Scott Brown

Η κοινότητα Celebration κατηγοριοποιείται νοµικά ως µηενσωµατωµένη πόλη της κοµητείας Osceola County της πολιτείας Florida, η οποία κοµητεία παρέχει στην κοινότητα το δηµόσιο σχολείο, το αστυνοµικό τµήµα και την πυροσβεστική. Την διοίκηση της κοινότητας έχει αναλάβει ένα κοινοτικό 129 συµβούλιο, απαρτιζόµενο από µέλη της ένωσης ιδιοκτητών και µέλη της Celebration Company-το εξειδικευµένο τµήµα της εταιρίας Disney που ασχολείται µε θέµατα της κοινότητας. Το συµβούλιο, είναι οργανωµένο µε τέτοιο τρόπο ώστε τον τελευταίο λόγο στις αποφάσεις τον έχει η Disney. Η έννοια της δηµοκρατίας είναι αρκετά σθεναρή στην Celebration, αλλά από την άλλη, ίσως οι ίδιοι οι κάτοικοι να θέλουν να είναι έτσι. Ίσως, να ζητούν απλά την ελευθερία του να µην ασχολούνται µε τα κοινοτικά ζητήµατα, να µην έχουν καµία ευθύνη, απλά κάποιος άλλος να αποφασίζει γι’ αυτούς. Η λειτουργία της Celebration βασίζεται σε πέντε καίρια στοιχεία: i) κατοικία, ii) εκπαίδευση, iii) υγεία, iv) τεχνολογία και v) κοινότητα, και επιτελείται µε την ευλαβική υπακοή δεκάδων κοµφορµιστικών κανόνων και αυστηρών περιορισµών που έχει συντάξει η Disney για την οµαλή συµβίωση των κατοίκων, υποστηρίζοντας πως για να γίνει µια πόλη καλύτερη χρειάζονται αυστηρότεροι κανόνες και προτρέποντας τους κατοίκους να ζήσουν µε τους κανόνες, και θα ζήσουν στον παράδεισο. Όπου παράδεισος είναι εκεί όπου οι υπόνοµοι παίζουν διακριτικά κλασική µουσική, το ψεύτικο χιόνι γεµίζει τους δρόµους για να παίξουν τα παιδιά, το γκαζόν είναι κουρεµένο στην εντέλεια, οι κουρτίνες είναι πάντα άσπρες και τα ψεύτικα φύλλα αραδιάζονται διακοσµώντας τα πεζοδρόµια για να θυµίζουν φθινόπωρο. Το όραµα της Disney για το µέλλον της κατοίκησης, το 130 µεγαλύτερο πείραµα κοινωνικής µηχανικής µετά το Levittown , γνώρισε πολλές κριτικές. Αρχικά, η ιδέα και µόνο πως η δηµιουργός εταιρία cartoon θα έφτιαχνε µια πολιτεία κανονικών ανθρώπων, προκάλεσε τους επικριτές της Disney να 131 γελοιοποιήσουν αυτή την προσπάθεια. Η κοινότητα αµφισβητείται για την αυθεντικότητά της, για το κατά πόσο οι κάτοικοί της είναι πολίτες ή καταναλωτές, και για το κατά πόσο 129

Οι κάτοικοι της κοινότητας έχουν στην ιδιοκτησία τους το σπίτι και το οικόπεδο όπου βρίσκεται αυτό 130 Douglas Frantz and Catherine Collins, Celebration, U.S.A.: Living in Disney’s Brave New Town, Henry Holt, 1999, ό. α. στον Reichl 131 Rybczynski Witold, Celebration in action. Disney’ s controversial town, a decade on, Slate Magazine, 09/02/2005

82 είναι ‘αληθινή’ ή απλώς άλλο ένα θεµατικό πάρκο-καθώς το όνοµα Disney εµπλεκόµενο σε αρχιτεκτονικά και πολεοδοµικά ζητήµατα, είναι αναπόφευκτα συνδεδεµένο µε την θεµατική ή ‘ψυχαγωγική’ αρχιτεκτονική. Πράγµατι, την κοινότητα χαρακτηρίζει ένας σκηνογραφικός σχεδιασµός, επιτευγµένος µε τροµερή ικανότητα κα επιδεξιότητα ώστε να της προσδίδει τον κοινωνικό χαρακτήρα µιας µικρής πόλης, όπου όλοι είναι ευχαριστηµένοι και χαµογελαστοί και ενδιαφέρονται για τον συνάνθρωπό τους. Η κοινότητα προκύπτει ως αποτέλεσµα αναπαράστασης µιας εικόνας. Η εικόνα αυτή µπορεί να είναι µια ανάµνηση περασµένης εποχής, ή ένα όραµα για το µέλλον, σε καµία περίπτωση πάντως δεν ανταποκρίνεται στην πραγµατικότητα. Περπατώντας στην Celebration είναι σαν να διαβάζεις ένα βιβλίο µε ζωγραφιές˙ σε όλους όσους έρχονται για πρώτη φορά, 132 Είναι σίγουρα θυµίζει σκηνικό κινηµατογραφικής ταινίας. οπτικά εντυπωσιακή, µια κατοικήσιµη βιτρίνα, που προσφέρει το ‘όνειρο’. Η νοσταλγία για τα ‘παλιά καλά χρόνια’ και τα συναισθήµατα ευθυµίας των διασκευασµένων παραµυθιών της Disney, πωλούνται και αγοράζονται µε την µορφή οπτικής απόλαυσης, σε όσους έχουν την οικονοµική δυνατότητα να τα αγοράσουν και δεν τους πειράζει να ζουν στο αποστειρωµένο και ανατριχιαστικό περιβάλλον µιας ιδεατής πραγµατικότητας όπου, τα πάντα είναι όµορφα για πάντα. Η Celebration είναι µια αντιφατική πόλη. Υπόσχεται µεν την επιστροφή σε µια εποχή αθωότητας όπου το έγκληµα ήταν ανύπαρκτο, όπου τα πάντα ήταν απλά και οι γείτονες γνώριζαν πραγµατικά ο ένας τον άλλο, όµως προσπαθεί µια αναπαράγει αυτή την κατάσταση µε δρακόντεια µέτρα ασφαλείας, εκατοντάδες κάµερες τύπου ‘Big Brother’ και µε τα πάντα καλωδιωµένα και απόλυτα ελεγχόµενα. Η Disney έχει τον λόγο για τα πάντα και πριν µετακοµίσουν στην Celebration, οι κάτοικοι υπογράφουν ένα ογκώδες συµβόλαιο µε τους πιο περίεργους όρους. Αν αθετήσουν οποιονδήποτε, τους γίνεται πρώτα σύσταση κι έπειτα έξωση, φυσικά χωρίς να επιτρέπεται ν’ αποκαλύψουν ποτέ και σε κανέναν τον λόγο για τον οποίο εκδιώχθηκαν. Η Celebration προσπάθησε να είναι το µοντέλο της ιδανικής πόλης, να γεφυρώσει το ‘κενό’ ανάµεσα στο θεµατικό πάρκο και 133 Είναι ένα τόλµηµα στον κοινοτικό την πραγµατική πόλη. σχεδιασµό, µια ειδυλλιακή, ασφαλής και νοσταλγική πρόταση, που υποσχέθηκε να προσφέρει έναν ονειρεµένο τρόπο ζωής. Ξαναζήστε τη µαγεία που χάθηκε, την Αµερική της τάξης και 132

Ross Andrew, The Celebration Chronicles: Life, Liberty, and the Pursuit of Property Value in Disney’s new town, Ballantine, 1999, ό. α. στην Grant 133 Vanderbilt Tom, It’ s a Mall world after all, Harvard Design Magazine No 9, Fall 1999

Απόψεις του κέντρου της Celebration

83 ασφάλειας είναι το µότο της και κλειδώνοντας έξω από τα πανάκριβα σπίτια της τον πραγµατικό κόσµο, καλωσόρισε όσους ήθελαν να ζήσουν το απόλυτο lifestyle και που δεν είχαν πρόβληµα να συµβιβαστούν µε την προαποφασισµένη και προκατασκευασµένη εικόνα της αµερικάνικης ευδαιµονίας. Η τοποθεσία της, επίσης, δεν είναι τυχαία. Βρίσκεται σε στρατηγικό σηµείο, νότια του The Walt Disney World, αποτελώντας πόλο έλξης τουριστών και λοιπών επισκεπτών του κόσµου του Disney˙ µια ‘προέκταση’ της Disneyland, ένα θεµατικό πάρκο-στην καλύτερη περίπτωση µπορεί να χαρακτηριστεί ως προάστιο µε ορισµένα χαρακτηριστικά µιας πόλης-που προσφέρει στην εταιρία εκατοµµύρια δολάρια και προβολή του κοινωνικού της προφίλ. Η Disney υποσχέθηκε πως είναι δυνατόν ν’ αρχίσεις µια πόλη από το µηδέν, ανασύροντας ερωτήµατα για το κατά πόσο αυτό είναι πραγµατικά δυνατόν και, αν είναι όντως, κατά πόσο είναι 134 Όµως, το βασικότερο ερώτηµα είναι ‘γιατί τελικά επιθυµητό; τόσοι πολλοί άνθρωποι περιµένουν από µια µεγάλη πολυεθνική εταιρία να τους προσφέρει κατοικία;’ Η απάντηση, βρίσκεται εν µέρει στο γεγονός ότι, κανείς δεν ασκεί περισσότερη επιρροή στον αµερικάνικο πολιτισµό απ’ ότι ασκεί η Disney. Το όνοµα και µόνο της Disney αποτελεί εγγύηση στο µυαλό πολλών, για την επιτυχία ενός τέτοιου εγχειρήµατος. Οι άνθρωποι εµπιστεύονται την καλή πρόθεση της Disney, και παρασυρµένοι από την επιθυµία να ζήσουν κάτι από τον µύθο και την µαγεία της, είναι διατεθειµένοι να πληρώσουν αδρά για να συµµετέχουν σ’ αυτό το µεγαλειώδες πολεοδοµικό πείραµα που λέγεται Celebration. Όπως χαρακτηριστικά δηλώνει κάτοικος της κοινότητας, το πρόβληµα είναι ότι οι προσδοκίες µας ήταν πολύ µεγάλες. Πολλοί άνθρωποι µετακόµισαν εδώ περιµένοντας θαύµατα, χωρίς να καταλαβαίνουν πως θα έρθουν αντιµέτωποι 135 µε την πραγµατικότητα σε ωραιότερο απλώς περιτύλιγµα. Η ιδιωτική κοινότητα µιας τόσο µεγάλης και γνωστής εταιρίας όπως είναι η Disney, προκαλεί σκέψεις για το ποιόν της. Η Celebration µοιάζει να είναι χτισµένη µε γνώµονα το κέρδος και µε αµφίβολες ηθικές αξίες. Ο Pollan υποστηρίζει πως η κοινότητα δεν είναι τίποτε άλλο, από ένα επιχειρηµατικό τρικ της εταιρίας. Οι σχέσεις της Disney µε την τοπική διακυβέρνηση της κεντρικής Florida είχαν ενταθεί. Το πάρκο The Walt Disney World καταλαµβάνει µια έκταση νοµικά εξαρτηµένη από το κράτος, τον δήµο του Reedy Creek Improvement District που συµβάλλει πολύ λίγο φορολογικά στην κοµητεία Osceola County. Με την δηµιουργία της Celebration, η Disney θα ‘προσέφερε’ χιλιάδες φορολογούµενους πολίτες στην κοµητεία, 134

Rybczynski Witold, Celebration in action. Disney’ s controversial town, a decade on, Slate Magazine, 09/02/2005 135 Orlando Sentinel, One to grow on: Celebration’ s act, 07/05/1999, ό. α. στον Vanderbilt

84 ικανοποιώντας την τοπική κυβέρνηση και εξοµαλύνοντας τις σχέσεις τους. Έτσι, θα διευκολυνόταν η διαδικασία έγκρισης µελλοντικών της θεµατικών πάρκων, όπως το νέο Animal 136 Kingdom. Το 2004, η Disney έκανε µια κίνηση µατ, πουλώντας την Celebration σε µεγάλη ιδιωτική επιχείρηση επένδυσης ακίνητων περιουσιών µε έδρα την Νέα Υόρκη, την Lexin Capital. Είχε προηγηθεί µια έντονη διαµάχη µεταξύ των κατοίκων και της Disney, σχετικά µε το σχολείο της κοινότητας, το οποίο πολλοί γονείς θεώρησαν περισσότερο πειραµατικό απ’ όσο έπρεπε, δίνοντας στην εταιρία το πρώτο σοβαρό πλήγµα. Και βέβαια τα επιχειρηµατικά µυαλά της Disney, έκριναν πως είναι καλύτερο να αποσυρθούν παρά να ασχοληθούν µε κάτι τέτοιο, επιβεβαιώνοντας την άποψη πως αφότου χτίζονται αυτές οι κοινότητες και ο εργολάβος, ή ο εκάστοτε υπεύθυνος, έχει πραγµατοποιήσει το µεγάλο κέρδος, τις πωλούν, τις εγκαταλείπουν, τις αφήνουν να ‘παρακµάσουν’. Η µέχρι τότε επιτυχία της κοινότητας, όµως, µπορεί να είναι ενθαρρυντική για επιχειρήσεις που σκοπεύουν να δραστηριοποιηθούν στις ‘πόλεις κατά παραγγελία’ και στην δηµιουργία εξατοµικευµένων κόσµων απαρτιζόµενων από ανθρώπους που να µοιράζονται την ίδια αντιµετώπιση για την ζωή. Όµως, όταν δίνεις σε κάποιον την δυνατότητα να κάνει τα πάντα σύµφωνα µε τους δικούς του όρους, τότε ποια ηθική µένει πίσω και ποια είναι τελικά η θέση αυτών των ανθρώπων στην κοινωνία; Όταν ο ‘παράδεισος’ που τους προσφέρεις κάποια στιγµή δεν θα τους είναι αρκετός, τότε τι θα ακολουθήσει για να νιώσουν ευτυχισµένοι; Η ‘ντισνεοποίηση’ της ζωής µας, όµως, αντανακλά µια µεγάλη κοινωνική αλλαγή, την εµπορευµατοποίηση της εµπειρίας. Σήµερα οι άνθρωποι αγοράζουν εµπειρίες µε τον ίδιο τρόπο που αγοράζουν 137 καταναλωτικά αγαθά.

3.2.6 Η νοοτροπία της οχύρωσης 138

Η καθιέρωση ορίων είναι µια καθαρά πολιτική πράξη. Τα όρια, νοητά ή φυσικά, καθορίζουν την ιδιότητα του να ανήκεις κάπου˙ λειτουργούν πάντα ενδιάµεσα δύο πλευρών. Οι περιτειχισµένες κοινότητες, είναι ένα δραµατικό µανιφέστο µιας 136

Pollan Michael, Town-Building is no Mickey Mouse operation, The New York Times Magazine, 14/12/1997

137

Hannigan John, Fantasy City: Pleasure and profit in the postmodern metropolis, Routledge, 1998, ό. α. στον Vanderbilt 138 Blakely J. Edward και Snyder Mary G., Fortress America: Gated Communities in the United States, Brookings Institution Press, 1999

Ο αµερικανικός νεολογισµός disneyfication, δηλαδή ‘ντισνεοποίηση’, σε ελεύθερη µετάφραση, χρησιµοποιείται για να περιγράψει την κατάσταση όπου η κοινωνία δέχεται επιρροές από βασικά στοιχεία ενός θεµατικού πάρκου. Ο όρος περιγράφει και δυσφηµίζει µια κοινωνία που έχει µια αυξανόµενη οµοιότητα µε τα θεµατικά πάρκα της Disney. Ορίζεται επίσης ως η πράξη ‘εξηµέρωσης’ ενός τόπου, ώστε αυτός να γίνει απόλυτα ασφαλής και ‘καθαρός’, ο µετασχηµατισµός (κάτι πραγµατικού) σε κάτι προσεκτικά ελεγχόµενο και ασφαλές ή σε ένα περιβάλλον µε παρόµοιες ιδιότητες

85 νέας κατάστασης που εδραιώνεται στην αµερικανική πραγµατικότητα, αυτή της οχυρωµατικής λογικής, της αποφυγής-εν µέρει-της πραγµατικότητας και των προβληµάτων της, µε την τακτική της µόνωσης και της διαφυγής σε επιθυµητούς χώρους˙ στο προάστιο, στην περιτειχισµένη κοινότητα-‘προέκταση’ του προαστίου, στην οχυρωµένη κατοικία, στο ‘οχυρωµένο δωµάτιο’ κ.ο.κ. Μέχρι που θα φτάσει όµως αυτή η τάση διαφυγής; Μέχρι ποιο σηµείο θα αλλοιωθεί ο δηµόσιος χώρος-η έκφραση της κοινωνίας και του πολιτισµούκαι η δηµόσια ζωή; Οι περιφράξεις, οι πύλες, οι ιδιωτικοί φρουροί καθώς και διαχωριστικές πολιτικές χρήσεων γης και νέοι κανονισµοί πολεοδοµικής ανάπτυξης, χρησιµοποιούνται ως µέσα ελέγχου της κοινωνίας, ως µέσα επίτευξης της επιθυµητής κοινωνικοχωρικής κοινότητας, της ιδεατής κοινότητας. Καλώς ή κακώς, όρια υπάρχουν παντού στην κοινωνία, τόσο νοητά όσο και πραγµατικά. Υπήρχαν και θα υπάρχουν πάντα. Το θέµα είναι ο τρόπος που τα χειριζόµαστε. Ο διαχωρισµός-οποιασδήποτε µορφής-απαιτεί έρευνα και κατανόηση των δύο διαχωριζόµενων καταστάσεων. Όταν προκύπτει αβίαστα και χωρίς λόγο, τότε αποτελεί πραγµατικό πρόβληµα. Η Αµερική παρουσιάζει έντονους διαχωρισµούς που προκύπτουν για διάφορους λόγους˙ το εισόδηµα, ο πολιτικός προσανατολισµός, η φυλή, οι οικονοµικές ευκαιρίες και ο τρόπος ζωής, είναι µερικοί από αυτούς. Όµως, η εµφάνιση των τακτικών οχύρωσης, είναι ένα µεγάλο ζήτηµα γιατί έχει σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις. Η δηµιουργία ιδιωτικών χώρων και τεχνητών κόσµων-υποκατάστατων της κοινωνικής ζωής, που βασίζονται στην εσωστρέφεια και την οµοιογένεια και δεν µοιράζονται τίποτα µε τον περίγυρό τους και το γενικότερο πολιτικό σύστηµα, κλονίζει τις βάσεις της δηµοκρατίας, την λειτουργία και την αντίληψη του έθνους και την ιδεολογική 139 αντίληψη της κοινότητας και της κοινωνίας. Οι πολίτες εξασθενίζουν την θέση τους στην κοινωνία, προκαλώντας αντίσταση στην προσπάθεια επίλυσης των προβληµάτων, τοπικών ή εθνικών. Σήµερα στις Η.Π.Α. περίπου 4.000.000 κόσµου ζουν σε περιτειχισµένες κοινότητες, µε τον αριθµό αυτό να αυξάνει στα 15.000.000 αν συµπεριληφθούν όλες οι µορφές ιδιωτικών κοινοτήτων. Η πλειοψηφία αυτών, αναλαµβάνουν παραδοσιακά δηµόσια καθήκοντα, όπως, για παράδειγµα, αστυνόµευση, κοινωφελείς υπηρεσίες και εκπαίδευση, αγνοώντας την σηµασία που έχει για την κοινωνία, το να είναι δηµόσιες οι παραπάνω υπηρεσίες. Η απογοήτευση πολλών πολιτών από την κυβέρνηση και την τοπική διακυβέρνηση, τους οδηγεί στην 139

Blakely Edward J. & Snyder Mary G., ‘Divided we fall. Gated and Walled Communities in the United States’ , Architecture of fear, ed.

Ellin Nan, Princeton Architectural Press, 1997

86 ιδιωτική διακυβέρνηση. Και µπορεί οι κάτοικοι αυτών των κοινοτήτων να νιώθουν απελευθερωµένοι, να νιώθουν πως εξουσιάζουν οι ίδιοι την ζωή τους και πως µπορούν να κάνουν τα πάντα, όµως η πραγµατική εξουσία είναι ο ιδιοκτήτης και κατ’ επέκταση η αγορά και οι νόµοι της. Τα πλεονεκτήµατα αυτού του είδους της κοινωνικής ζωής-που υποστηρίζεται πως είναι η εξάλειψη του εγλήµατος, η χαλιναγώγηση της κυκλοφοριακής κίνησης και η αποτροπή της διαφυγής στα προάστια, είναι πολύ λίγα σε σχέση µε το αρνητικό αντίκτυπο που προκαλεί. Οι αντίθετες απόψεις, µιλούν για ένα κολεκτιβιστικό και συντηρητικό σχέδιο, ένα παράδειγµα καπιταλιστικής υπερβολής, που υποκινείται από δυνάµεις 140 Το κοινωνικό κόστος για όσους πλεονεξίας και ρατσισµού. αποµένουν ‘εκτός των τειχών’, είναι πολύ µεγάλο. Οι δηµόσιοι χώροι µειώνονται, οι κάτοικοι διαφορετικού χρώµατος και µικρού εισοδήµατος σκόπιµα ή ακούσια αποδεσµεύονται από τις ιστορικές γειτονιές τους και στερούνται τις αστικές ελευθερίες και τα δικαιώµατα των ιδιοκτησιών τους. Οι φτωχές γειτονιές αποµονώνονται από την κοινωνική αγορά και αποµακρύνονται από τις ευκαιρίες εργασίας και διατήρησης ιδιοκτησίας. Η κοινωνική επαφή που ενισχύει την υγεία του έθνους, 141 σταδιακά χάνεται. Ο διαχωρισµός είναι περισσότερο κοινωνικός παρά φυσικός, και καταστρέφει ένα πολύ σηµαντικό στοιχείο της δηµοκρατικής κοινωνίας˙ αυτό της διατήρησης της ετερογένειας και του σεβασµού προς το αντίθετο. Η κοινωνική δοµή µιας ανθρώπινης κοινότητας, είναι πολύ πιο σηµαντικό στοιχείο για την ποιότητα ζωής σε αυτήν, από οτιδήποτε άλλο. Και αυτή βασίζεται στην κατανόηση των ανθρώπων µεταξύ τους, στον αλληλοσεβασµό και την αµοιβαία αποδοχή.

140

Blakely Edward J. & Snyder Mary G., Fortress America: Gated Communities in the United States, Brookings Institution Press, 1999 141 Blakely Edward J. & Snyder Mary G., ‘Divided we fall. Gated and Walled Communities in the United States’ , Architecture of fear, ed.

Ellin Nan, Princeton Architectural Press, 1997

87

συµπεράσµατα επίλογος

Στην εργασία αυτή, έγινε µια προσπάθεια διερεύνησης του κινήµατος της Νέας Πολεοδοµίας, µε κυρίως µέληµα να εξαχθεί κάποιο συµπέρασµα για το αν, τελικά, η νέο-πολεοδοµική χωρική συγκρότηση, είναι µια εφαρµόσιµη και επιθυµητή, εν τέλει, µορφή διαβίωσης. Παράλληλα, µια επιδίωξη αυτής της προσέγγισης, ήταν η κατανόηση της σχέσης µεταξύ του χωρικού σχεδιασµού και της κοινωνικής υπόστασης του ανθρώπου. Έτσι, εισήχθηκε ένας γενικότερος κοινωνικός προβληµατισµός, που έχει να κάνει µε την έννοια και την σηµασία της ‘κοινότητας’ για τους ανθρώπους. Όπως έγινε καλύτερα κατανοητό στην κριτική προσέγγιση του κινήµατος, η νέα πολεοδοµία µάλλον αδυνατεί να εκφράσει πρακτικά τους θεωρητικούς της προσανατολισµούς. Στην πράξη, τα ζητήµατα που εισάγει ως χαρακτηριστικά ενός επιτυχηµένου σχεδιασµού, δεν µοιάζουν ν’ απαντούν στα αστικά προβλήµατα. Ελάχιστα πραγµατοποιήσιµα νέοπολεοδοµικά έργα, χαρακτηρίζονται από τις αρχές του κινήµατος. Παρόλο που δίνεται µια αφορµή για έναν βαθύτερο προβληµατισµό σχετικά µε σηµαντικά ζητήµατα της ανθρώπινης διαβίωσης -ζητήµατα αυτονοµίας, αειφορίας και κοινωνικής συνοχής µεταξύ άλλων-η διαδικασία πρακτικής τους µετάφρασης αποδεικνύει πως τελικά τους λείπει η ουσία και πως µπαίνουν άλλες προτεραιότητες, όπως το οικονοµικό κέρδος. Η νέα πολεοδοµία µοιάζει να είναι, τελικά, µια νέα µορφή προαστίων. Βελτιωµένα προάστια µεν, προάστια δε. Στην πράξη, δεν εισάγει ένα πρότυπο αστικής διαβίωσης, που είναι αυθεντικό, ποικίλο, προσιτό σε όλα τα εισοδήµατα, δηµοκρατικό και περιβαλλοντικά συνειδητό. ∆εν αφορά καν σε αστική διαβίωση. Προσποιείται µια αστική ζωή, ενώ στην πραγµατικότητα αποµακρύνεται από κάτι τέτοιο. Είναι απλώς 142 ένα ‘πέπλο’ πάνω στα κοινά προάστια. Ο κοινωνικός στόχος της νέας πολεοδοµίας-η επίτευξη του αισθήµατος της ‘κοινότητας’ και της κοινωνικής συνοχής-δεν µοιάζει επίσης να εκπληρώνεται. Μπορεί το κίνηµα να παράγει, µέσω του φυσικού σχεδιασµού και της αισθητικής απόλαυσης, επιθυµητούς χώρους κατοίκησης για ορισµένους ανθρώπους, αλλά αυτό δεν σηµαίνει, σε καµία περίπτωση, πως έτσι εγγυάται την διαµόρφωση µιας ‘κοινότητας’. ∆εν αρκεί µόνο 142

DeWolf Chris, Why New Urbanism fails, 2002

88 αυτό. Μια πραγµατική κοινότητα, εµπεριέχει τον αυθορµητισµό, την προσωπική ελευθερία των µελών της, την διαρκή αλλαγή και την πολιτική γνώµη, θέλει τα µέλη της να είναι δηµότες αυτής και όχι απλοί κάτοικοί της. Ο καλός σχεδιασµός δεν θεραπεύει αυτόµατα, από µόνος του, µια ’άρρωστη’ κοινωνία. Λειτουργεί πάντα σε συνδυασµό µε την ανθρώπινη συνείδηση, την κατανόηση και τον σεβασµό των ανθρώπων και του περιβάλλοντος γύρω µας. Παρ’ ολ’ αυτά, όµως, η µεγάλη διάδοση των αρχών του κινήµατος και η συνεχής πραγµατοποίηση των προτάσεών του, φανερώνουν πως η νέο-πολεοδοµική κοινότητα, είναι µια επιθυµητή µορφή διαβίωσης, τουλάχιστον, για µια µερίδα ανθρώπων. Ένας λόγος που πιθανώς εξηγεί αυτή την κατάσταση, είναι το γεγονός πως υπάρχει µια γενικότερη ανάγκη για κάτι το ‘νέο’ και ‘διαφορετικό’, για µια νέα αρχή, όσον αφορά την ανθρώπινη κατοίκηση. Τα πρότυπα διαβίωσης ου αιώνα, είναι µάλλον απογοητευτικά, οδηγώντας του 21 πολλούς να στραφούν στην νέα πολεοδοµία.. Η αισιοδοξία που προωθεί το κίνηµα, και η στάση του, ως η πανάκεια όλων των προβληµάτων, ενίσχυσαν αυτή την αντίληψη. Στην σηµερινή παγκοσµιοποιηµένη εποχή, όπου η τεχνολογία εξελίσσεται µε αλµατώδεις ρυθµούς, ζούµε σ’ έναν κόσµο που 143 χαρακτηρίζεται από ‘χώρους συνεχόµενης ροής’. Ο σύγχρονος άνθρωπος αποζητά την αποζηµίωση στον χώρο κατοικίας του, εκεί που νιώθει ο ίδιος κυρίαρχος˙ κλείνεται στο µονωµένο, ασφαλές του περιβάλλον. Η συνδιαλλαγή των ανθρώπων µε την κοινωνία και µε τους συνανθρώπους τους, ολοένα και λιγοστεύει. Η αλλόκοτη ευθραυστότητα των ανθρωπίνων σχέσεων, στον ρευστό, µεταµοντέρνο κόσµο µας της θριαµβεύουσας εξατοµίκευσης, εµπνέει ένα αίσθηµα ανασφάλειας, το οποίο υποκινεί, µε τη σειρά του, την ανάγκη να συσφίξει κανείς τους δεσµούς αλλά και να τους κρατήσει 144 συγχρόνως χαλαρούς. Η εµφάνιση αποσπασµατικών τακτικών κατοίκησης, είναι ένα µεγάλο ζήτηµα γιατί έχει σοβαρές κοινωνικές επιπτώσεις. Η ‘αναβίωση’ περασµένων προτύπων κατοίκησης και τρόπου ζωής, εκφράζει µια προσπάθεια να µεταφερθούµε, έστω συνειδητά, σε µια εποχή όπου όλα ήταν απλά και όπου δεν υπήρχαν προβλήµατα. Όµως, η αναπαραγωγή παραδοσιακών πόλεων απαιτεί την αναπαραγωγή των κοινωνικών συνθηκών που οδήγησαν στην δηµιουργία τους. Το θέµα δεν είναι αν η νέα

143

Castells Manuel, The rise of the network society, 1996, Blackwell, ό. α. στην Stefan 144 Bauman Zygmunt, Ρευστή Αγάπη. Για την ευθραυστότητα των ανθρωπίνων δεσµών, Μετάφραση: Καράµπελας Γιώργος, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2006

89 πολεοδοµία είναι µια σωστή ή λάθος πρακτική, αλλά η 145 κατανόηση, του τι είναι δυνατόν και τι όχι. Οι απόψεις της Νέας Πολεοδοµίας έχουν λίγο πολύ ξαναειπωθεί κατά την διάρκεια της σχεδιαστικής ιστορίας, αλλά ποτέ µέχρι σήµερα δεν βρήκαν κατάλληλο έδαφος για να πάρουν µορφή. Το γεγονός ότι ζούµε σε µια εποχή που επιτρέπει την ανάπτυξη και διάδοση αυτών των ιδεών, µας κάνει ν’ αναρωτηθούµε για το κοινωνικό µας περιβάλλον. Στην εποχή µας τα φυσικά όρια είναι δυσδιάκριτα, αλλά τα νοητά όρια κυριαρχούν. Οι άνθρωποι βιώνουν µια γενικότερη αστάθεια και ανασφάλεια, που εκφράζεται µε την αδυναµία ή/και την απροθυµία ν’ αποδεχτούν και να οικειοποιηθούν το περιβάλλον όπου ζουν, δυσκολεύονται να αφοµοιώσουν τις κοινωνικές αλλαγές. Έτσι, αποζητούν την ασφάλεια και το αίσθηµα ολοκλήρωσης σε ‘νέα’, ‘φρέσκα’, υλικά πράγµατα, που είναι πιο εύκολο ν’ αποκτηθούν. Το ‘νέο’, ‘φρέσκο’ και ‘ασφαλές’ χαρακτηριστικό της νέας πολεοδοµίας, είναι το κυριότερο στήριγµά της. Η επικράτηση της νέο-πολεοδοµικής λογικής, στηρίζεται στο γεγονός πως, είναι σαφώς πιο εύκολο ν’ αγοράσεις µια έτοιµη λύση, παρά να µπεις στην διαδικασία κατανόησης και προσπάθειας επίλυσης των προβληµάτων της κοινωνίας. Με τον καιρό, θα φανεί το κατά πόσο µπορεί να ‘επιβιώσει’ το κίνηµα αυτό, τουλάχιστον µέχρι να εµφανιστεί κάτι νεότερο. Η Νέα Πολεοδοµία είναι µεν µια προοπτική, αλλά είναι µια προοπτική για λίγους. Και πάντα στην ανθρώπινη ιστορία, και πόσο µάλλον στην ανθρώπινη σχεδιαστική ιστορία, οι προοπτικές για τους πολλούς ήταν αυτές που τελικά έκαναν την διαφορά.

145

Marshal Alex, Suburb in disguise, 2004

90

βιβλιογραφία

Annual Symposium by the Universities of New Orleans and Innsbruck: The privatization of urban space: Gated Communities - A new trend in global urban development?, New Orleans, 26–28/02/2004 http://www.gated-communities.de /Abstracts%20New%20Orleans.htm

Andersen Kurt, Oldfangled New Towns, Τime Magazine, 20/05/1991 http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,972988,00.html

Βατόπουλος Νίκος, Ο οικιακός πολιτισµός αλλάζει, εφηµερίδα Καθηµερινή, 11/03/2007

Bauman Zygmunt, Ρευστή Αγάπη. Για την ευθραυστότητα των ανθρωπίνων δεσµών, Μετάφραση: Καράµπελας Γιώργος, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 2006

Best of the Decade, Time Magazine, 01/01/1990 http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,969072,00.html

Bierut Michael, Looking for Celebration, http://www.designobserver.com/archives/005471.html

Bowers Bill Smith & Manzi Tony, Gated Communities and Mixed Tenure Estates: Segregation or Social Cohesion? Paper presented at the conference ‘Gated Communities: Building Social Division or Safer Communities?’, University of Glasgow, 18-19/09/2003 http://www.bristol.ac.uk/sps/cnrpapersword/gated/manzi.pdf

Βρυχέα Άννη, Κατοίκηση και κατοικία. ∆ιερευνώντας τα όρια της αρχιτεκτονικής, Ελληνικά Γράµµατα, 2003

Βρυχέα Άννη, Πώς θα φτάσουµε στην Ιδανική Πόλη, εφηµερίδα Το Βήµα, 25/04/1999 http://www.tovima.gr/print_article.php?e=B&f=12557&m=B05&aa=1

Βρυχέα Άννη, Συµµετοχικός σχεδιασµός. Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις, Τεχνικό Επιµελητήριο ΕλλάδαςΕ.Μ.Π., 1993

City of San Jose. Planning, building and Code Enforcement, Communications Hill Specific Plan, 27/12/2005 http://www.sanjoseca.gov/planning/pdf_brochures/bro_comhill.pdf

Congress for the New Urbanism, Charter of the New Urbanism http://www.cnu.org/charter

Craven Jackie, The town that Disney built, http://architecture.about.com/od/plannedcities/ss/celebration.htm

Florida,

13/10/2005

2008

∆ηµητρακόπουλος Αριστοτέλης, http://www.greekarchitects.gr

∆ηµητράκος ∆ηµήτρης, ‘Κοινοτισµός’: το αµερικανικό υποκατάστατο του σοσιαλισµού;, εφηµερίδα Το Βήµα, 26/11/2000 http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=13124&m=B03&aa=1

Davis Brandy, New Urbanism: Cause for Celebration?, Impact Press, April/May 1997 http://www.impactpress.com/articles/aprmay97/celebrat.htm

Davis Mike, Πέρα από το Blade Runner. Αστικός έλεγχος – Η οικολογία του φόβου, Επίµετρο: Κωτσόπουλος Σωτήρης, Μετάφραση: Χαραλαµπίδης Γιάννης, futura, 1998

DeWolf Chris, Why New Urbanism fails, 18/02/2002 http://www.planetizen.com/node/42

Duany Andres & Plater-Zyberk Elizabeth, The Lexicon of the New Urbanism, 2003 http://www.dpz.com/

Ellin Nan, Architecture of fear, Princeton Architectural Press, 1997

Ellin Nan, Postmodern Urbanism, Princeton Architectural Press, 1999

Europan 3, At home in the city. Urbanizing residential areas. Europan Results, Europan, 1994

Ζωγράφου Ευστρατία και Φλουρή Ιωάννα, Φόβος και χώρος. Ο φόβος θυµατοποίησης στον αστικό χώρο, ερευνητική εργασία µε επιβλέπουσα την καθηγήτρια Τσουκαλά Κυριακή, Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ., Σεπτέµβρης 2006

Fainstein Susan S., New Directions in Planning Theory, Urban Affairs Review Vol. 35, No 4, March 2000 http://uar.sagepub.com/cgi/reprint/35/4/451.pdf

Περιοδικό futura, No 5, ‘Επιτήρηση’, Χειµώνας 1998-1999

Garnier Tony, Η Βιοµηχανική Πόλη, ∆ιασκευή: Σταθακόπουλος Πάνος, Καραγκούνη, 1983

Gausa Manuel, Guallart Vicente, Morales Jose, Muller Willy, Porras Fernando & Soriano Federico, The metapolis dictionary of advanced architecture. City, technology and society in the information age, Actar, 2003

Grant Jill, Planning the Good Community. New Urbanism in Theory and Practice, Routledge, 2006

Harmon Leon, New Urbanism, Mon Amour!, Metro - Silicon Valley's Weekly Newspaper, 06-12/11/2003 http://www.metroactive.com/papers/metro/11.06.03/evergreen-0345.html

Η

αρχιτεκτονική

ως

Disneyworld,

30/07/2007

Harvey David, The New Urbanism and the communitarian trap, Harvard Design Magazine-Winter/Spring 1997 http://www.gsd.harvard.edu/research/publications/hdm//back/1harvey.html

Hertzberger Herman, Μαθήµατα για σπουδαστές της αρχιτεκτονικής, Πανεπιστηµιακές Εκδόσεις Ε.Μ.Π., 2002

Καυκαλάς Γρηγόρης, ∆ιδακτικές Σηµειώσεις για το µάθηµα ‘Τάσεις και πρακτικές της νέας ευρωπαϊκής πολεοδοµίας’, Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ., Ακαδηµαϊκό Έτος 2006-2007

Katz Peter, The New Urbanism. Toward an Architecture of Community, McGraw-Hill, 1994

Κονδύλης Παναγιώτης, Η παρακµή του αστικού πολιτισµού. Από τη µοντέρνα στη µεταµοντέρνα εποχή και από το φιλελευθερισµό στη µαζική δηµοκρατία, Θεµέλιο, 2000

Κούκης Γιάννης, Κτίριο και Αστικός Χώρος, Συµµετρία, 2000

Κωνσταντόγλου Μαρία, Ο αστικός δρόµος. Η διαµεσολάβηση µεταξύ δηµόσιου και ιδιωτικού στη σύγχρονη ελληνική πόλη, ερευνητική εργασία µε επιβλέπουσα την καθηγήτρια Καυκούλα Κική, Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ., Οκτώβρης 2002

Landman Karina, Sustainable urban village concept: mandate, matrix or myth?, 07/07/2003 http://www.buildnet.co.za/akani/2003/jul/07_landman.pdf 07/07/2003

Lea Doug, Christopher Alexander: An Introduction for Object-Oriented Designers, 02/01/1997 http://g.oswego.edu/dl/ca/ca/ca.html

Levine Felecia, Celebration! A super-modern Disney town with an old-time feel, http://funandsun.com/1tocf/disney/celebration.html

Μιτζάλης Νίκος, Η Μετα-Μητρόπολη, τα Αστικά Σύµπλοκα και η ανάδυση της Μεσαίας Πόλης, 26/10/2006 http://www.greekarchitects.gr

Μιτζάλης Νίκος, Πανοπτισµός και αστικός χώρος, 02/10/2007 http://www.greekarchitects.gr

Marcuse Peter, The New Urbanism: The dangers so far, 2000 http://www.nsl.ethz.ch/index.php/en/content/download/320/1971/file/

Marshal Alex, Suburb in disguise, 2004 http://www.alexmarshall.org/am_articleFolder/SUBURB_IN_DISGUISE.htm

Mehaffy Michael, Making TODs work: Lessons from Portland’ s Orenco Station, 16/06/2003 http://www.planetizen.com/node/92

Neal Peter, Urban Villages and the making of communities, Spon Press, 2003

Παπαιωάννου Τάσης, Η πόλη των µεγάλων αντιθέσεων, εφηµερίδα Ελευθεροτυπία, 25/10/2006

Παπακωνσταντίνου Πέτρος, Γκέτο πλουσίων στις πολιτείες του φόβου, εφηµερίδα Καθηµερινή, 15/12/2002

Πρασσά Μαρία, Η κατοικία στο φυσικά και συνειδησιακά εξελισσόµενο ανθρωπογενές περιβάλλον, ερευνητική εργασία µε επιβλέπουσα την καθηγήτρια Τόσκα Θεανώ, Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ., Ιούνιος 2005

Pollan Michael, Town-Building is no Mickey Mouse operation, The New York Times Magazine, 14/12/1997 http://www.magicalmouse.com/celebration/nytimes971214/article1.html

Principles of New Urbanism http://www.newurbanism.org/newurbanism/principles.html

Pyatok Michael, The narrow base of the New Urbanists, 23/07/2007 http://www.plannersnetwork.org/publications/2002_152_spring/pyatok.htm

Ρηγόπουλος Κωνσταντίνος, Μορφή και εξέλιξη της πόλης στην αρχιτεκτονική πρακτική, ερευνητική εργασία µε επιβλέπουσα την καθηγήτρια Παπαδοπούλου Αρίστη, Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ., Ιούνιος 2005

Rada Joe, Checking in to Celebration, Southern Living, October 2001 http://findarticles.com/p/articles/mi_qa3676/is_200110/ai_n8960297

Reichl J. Alexander, When the Mouse runs the house: Disney Urbanism, Urban Affairs Review Vol. 37, No 6, July 2002 http://uar.sagepub.com/cgi/reprint/37/6/857.pdf?ck=nck

Rybczynski Witold, Celebration in action. Disney’ s controversial town, a decade on, Slate Magazine, 09/02/2005 http://www.slate.com/id/2113107/slideshow/2113258/

Σακελλαρόπουλος Π. Χριστόφορος, Μοντέρνα αρχιτεκτονική και πολιτική της αστικής ανοικοδόµησης. Αθήνα 1945-1960, Παπαζήση, 2003

Saunders Robert, Pattern Language by Christopher Alexander, 02/08/2001 http://people.arch.usyd.edu.au/~rob/study/PatternLanguage.html

Shearmur Jeremy, Living with a Marsupial Mouse. Lessons from Celebration, Florida, Policy Magazine Vol. 18, No. 2, Winter 2002 http://www.cis.org.au/policy/winter02/polwin02-4.htm

Stefan Alina-Mihaela, The New Urbanism ‫ ׃‬the case of Sweden, ερευνητική εργασία, International Master’ s Program in European Spatial Planning 2004/2005-Blekinge Tekniska Hogskola http://www.bth.se/fou/cuppsats.nsf/all/1a1569475bb2850dc125701900436866/$file/ Thesis_Alina_Stefan.pdf

Στυλιανού-Μάσεν Βασιλική, Χωρικός αποκλεισµός στην πόλη. Κοινωνικές, πολεοδοµικές και πολιτισµικές διακρίσεις, ερευνητική εργασία µε επιβλέπων τον καθηγητή Κωτσάκη ∆ηµήτρη, Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Α.Π.Θ., Μάρτιος 2006

Sucher David, City Comforts. How to build an Urban Village, City Comforts Inc., 2003

Towers Graham, An introduction to urban housing design‫׃‬at home in the city, Architectural Press, 2005

Trucco Terry, Two new fronts in Charles’ s architecture war, New York Times, 09/09/1989 http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=950DE3DE1738F93AA3575AC0A9 6F948260&scp=1&sq=trucco+september+9%2C+1989&st=nyt

Turner Tom, Alexander's Pattern Language: ‘A city is a not a tree’˙ it is a landscape, 2005 http://www.gardenvisit.com/history_theory/library_online_ebooks/architecture_cit y_as_landscape/christopher_alexanders_city_not_tree

Urban Task Force, Towards a strong Urban Renaissance, Final Report of the Urban Task Force under Lord Rogers of Riverside, Department of the Environment, Transport and the Religions, 2005 http://www.urbantaskforce.org/UTF_final_report.pdf

Urban Villages Forum, Urban Villages – An Introduction, 1998 http://www.ice.org.uk/rtfpdf/BS-Urban%20Villages.pdf

Usborne David, Mickey Mouse waves goodbye to fairy-tale town as Disney sells, The London Independent, 23/01/2004 http://findarticles.com/p/articles/mi_qn4158/is_20040123/ai_n9689107

Vanderbilt Tom, It’ s a Mall world after all, Harvard Design Magazine No 9, Fall 1999 http://www.gsd.harvard.edu/research/publications/hdm/back/9onplace_vanderbilt .pdf