WINTER 2019
2
IN DIT NUMMER 5
7
10
13
De aarde is ons gemeenschappelijk huis Tijdens een verblijf van meer dan dertig jaar in Varanasi, India, heeft Frans Baartmans mhm zich de rijke Hindu cultuur en religieuze tradities helemaal eigen gemaakt. Voor dit nummer een gedeelte uit een oeroude tekst, de Bhumi Shukta. De verhouding van de Indiase mensen toentertijd tot de Aarde komt voort uit de oerervaring van de mens dat je een gast bent op Aarde en tegelijk een ingezetene, een autochtoon. Spanning- --geen vervreemding -- tussen de mens en de Aarde kun je in de tekst merken. Vikki en de Ati Een ontmoeting, tijdens een bezoek aan de Filipijnen, met een Indiase Mill Hill student-op-stage leverde Fons Eppink mhm een interessante inkijk op zijn creatieve benadering van sociale inzet. Maar er is één avontuur dat hij maar al te graag wil delen. Zijn ogen stralen als hij me uitnodigt om hem de volgende dag te vergezellen bij een bezoek aan de kleine groep Ati-vissers die aan de rand van Casay wonen. Dienst aan pelgrims in Mbikko De herdenking van de Martelaren van Oeganda trekt jaarlijks op 3 juni honderdduizenden pelgrims. Velen komen te voet, ook uit naburige landen. Op weg naar Namugongo is Mbikko een gewilde pleisterplaats geworden. Joe King mhm verhaalt van zijn ervaringen met de pelgrims. Dit jaar hebben we we ongeveer 1000 Keniaanse voetpelgrims geregistreerd. Voor Oost-Oeganda zijn alle dekenaten van het aartsbisdom van Tororo vertegenwoordigd, van Busia via Tororo en Mbale en Sironko en velen ook van het bisdom Jinja. Nieuwe kunst-missiekalender: De schat van Brederoc Soms kun je bovenop een schat zitten en dat jarenlang niet in de gaten hebben. Dat is het verhaal van Brederoc. En het verhaal van de nieuwe kunst-missiekalender 2020 waarmee de missie-congregatie Mill Hill zichzelf stevig op de kaart zet en toont bij de tijd te blijven! Met dank aan de in 2017 overleden Mill Hill missionaris-kunstenaar Kees Breed. En ‘de schat’ aan kunstwerken die hij vervaardigde (Paul de Schipper)
VERDER NOG Fons Eppink: Eeuwfeest Vrijland.............................................................................................. 15 Gerard Langen: De alledaagse mystiek van de moderne devotie......................................... 18 Dorrit Horsten: De dans van de neushoornvogel................................................................... 20 In memoriam Ben Jorna........................................................................................................... 22 Foto omslag: Varanasi, India
3
KLEM Europa, daar wilde Jozef heen, daar zou het vrij en veilig zijn en, ook niet onbelangrijk, hij kon weer geld verdienen, want aan goede vakmensen was altijd wel behoefte. ze vonden iemand die hen wel wilde helpen bij de reis. het was allesbehalve een vriend meer een kennis van een kennis met veel ervaring in die dingen en hij vroeg daarvoor veel geld. met meer geluk dan wijsheid overleefden ze de tocht op een overvolle boot die hen afschudde op de kust van een land waar ze niet wilden zijn en waar niemand op hen zat te wachten.
te voet ging het verder naar het land dat niemand hun had beloofd, bij de grens werd de volle breedte van de weg in beslag genomen door bestofte mensen die bepakt en gezakt zwijgend voortmaakten de opmars stokte in het zicht van de grens, hermetisch afgesloten met een hemelhoog hek, alleen vogels konden er voorbij. daar zaten ze met duizenden, ze konden niet meer vooruit of terug. de toekomstige verlosser van de mensheid zat klem in een provisorisch tentenkamp Piet van den Boom 4
DE AARDE IS ONS GEMEENSCHAPPELIJK HUIS Er is steeds meer te doen over het behoud en de gezondheid van de Aarde. Wij mensen op aarde beginnen ons steeds meer te realiseren dat je de Aarde niet kunt bezitten. De Aarde is rijk en eigenares van schatten. Maar we mogen dat eigendomsrecht niet opeisen en de Aarde van haar schatten beroven. In een oude Indiase tekst van rond 1200 voor Christus staat een loflied gewijd aan Moeder Aarde, de in India bekende Bhumi Shukta. Het telt 63 verzen. Ik heb er 27 uitgekozen en de verzen de nummers gegeven zoals die in de Indiase text voorkomen. De verhouding van de Indiase mensen toentertijd tot de Aarde komt voort uit de oerervaring van de mens dat je een gast bent op Aarde en tegelijk een ingezetene, een autochtoon. Spanning- --geen vervreemding -- tussen de mens en de Aarde kun je in de tekst merken. Maar de Vedische Indiase mensen zouden elke poging van de mens over de Aarde te heersen en die aan zich te onderwerpen onbegrijpelijk vinden. (‘AV’ staat voor ‘Atharva Veda’. Dat is de officiële naam van de oude Indiase Sanskriet tekst waar het loflied gewijd aan Moeder Aarde voorkomt)
Op Moeder Aarde heb ik mijn huis gebouwd. Ik ben je zoon
AV 2: Ongestoord, midden onder ons mensen brengt Moeder Aarde geneeskrachtige kruiden en planten voort. Mag zij haar schoonheid laten zien en ons vreugde schenken. AV 8: Op Moeder Aarde stromen de wa-
teren ongestoord, dag en nacht. Mag zij, Moeder Aarde van alle stromen, ons ook melk blijven geven en ons haar glorie laten zien. AV 9: O Moeder Aarde, zo bekoorlijk en betoverend met je sneeuwbedekte ber5
Je seizoenen, je herfst, je winter!
gen, met je oerwouden en bossen, een zegen voor ons, mensen. Bruin, zwart, rood, van alle kleuren en stevig gegrondvest is deze wijde Aarde, onoverwinnelijk, en zonder letsel. Op Moeder Aarde heb ik mijn huis gebouwd! Ik ben je zoon, ik ben je dochter! AV 10: Laat ons delen in de verkwikkende krachten die diep vanuit je lichaam oprijzen. Mogen wij door jou gezuiverd worden. AV 11: Alle schepselen, uit jou geboren, bewegen zich op jou voort. Je draagt alles wat twee, drie, vier of meer voeten heeft. AV 12: Moeder van planten, uit jou wordt alles geboren. Je bent de betrouwbare Aarde, zachtmoedig en beminnelijk. Vertrouwend op jou richten wij ons leven in, ook al beef je soms of schud je. AV 13: Vul mij met je zoete geur, Moeder Aarde, met die van je planten en je waterstromen. Die zoete geur die alle hemelse wezens verspreiden. Laat geen vijand ons bedreigen. 6
AV 15: Je geur, Moeder Aarde, waarvan de Lotusbloem is doordrongen, doordring mij ook met die geur. AV 16: Je aangename geur, Moeder Aarde waarmee mensen gezegend zijn, hun vriendelijke en vrolijke omgang met elkaar, de charme van vrouwen en mannen, de schoonheid die we zien in paarden en vogels, in wilde dieren en in de olifant, de gratie die jonge vrouwen uitstralen. Moeder Aarde, mogen wij delen in al uw schoonheid. Laat niemand ons bedreigen. AV 17: Moeder Aarde bestaat uit steen, rots, stof en zand. Zij is hecht en betrouwbaar. Ik eerbiedig de machtige Moeder Aarde met haar zilveren zonovergoten Himalayas. AV 18 en 19: Op jou staan onwankelbaar overal de bomen, de heersers van de wouden. Deze steeds aanwezige Aarde roepen wij aan. Zij schenkt ons veel vreugde, of we nou staan of lopen. AV 22: Wanneer ik rust neem op jou, O Aarde, op mijn rechter of op mijn linker zij, of wanneer ik plat op mijn rug lig, steeds voel ik hoe sterk je bent. Ik voel hoe je mij koestert vanaf mijn voeten tot de kruin van mijn hoofd. Blijf zachtmoedig, O Aarde, je bent immers de rustplaats van ons allen. AV 23: Wat ik ook met mijn ploeg of mijn schop van jou wegneem, mag dat snel bijgevuld worden. O alsmaar zuiverende Aarde, mag mijn werktuig nooit je hart raken. AV 24: Je seizoenen, de nachten die op de dagen volgen, je zomer, je regens, je herfst, je winter die wijkt voor de lente, mogen wij er wel bij varen. AV 25: Op Aarde worden altaren en gebedsplaatsen gebouwd. Op haar staat de paal waar dieren worden geofferd. Op haar zingen de gelovigen hun liederen zodat Aarde mag voortleven. AV 37: O Aarde, O Moeder, zorg liefdevol voor mij. Mag ik leven in overeenstemming met de krachten van de Aarde. Frans Baartmans mhm
VIKKI EN DE ATI Op bezoek in de Filipijnen ontmoet Fons Eppink mhm een Indiase Mill Hill student op snuffel stage – een twee-jarig missie-inlevingsprogramma – die bijzonder aangetrokken voelt tot de Ati. Deze oorspronkelijke bewoners leven vaak in precaire omstandigheden aan de rand van de samenleving.
Arm in arm
‘Noem me maar Vikki’, zegt hij, als ik moeite heb om zijn vreemd aandoende Indiase naam correct uit te spreken. Prudhvi Madhala uit India is één van een groepje Mill Hill studenten op stage in de Filippijnen in het kader van het tweejarig missiebelevingsprogramma (MEP). De twee parochies in de WestVisayas die momenteel worden gerund door Filipijnse Mill Hill missionarissen, Casay en Anini-y, samen met Turda op de eilandengroep Palawan, voldoen zeker om studenten een uitdagend voorproefje van het missionarissenleven te geven.
Het begint allemaal met het leren van de taal, natuurlijk, en contact leggen met de lokale bevolking. “Het huilen stond me nader dan het lachen toen ik hier voor het eerst kwam en niemand kende”, bekent Nikki. Maar deze donkere 22-jarige uit de Zuid-Indiase stad Hyderabad voelde zich al snel thuis. Nu een jaar op weg in zijn MEP-stage volgt hij een vooropgezet schema van een verblijf van telkens een maand in opeenvolgende barangays (dorpswijken). Het is een uitdagende leerschool en tegelijk een gelegenheid om naar vermogen ondersteuning te bieden aan de lokale christengemeenschappen. 7
deze groep met een donkere huiskleur‘net als ik’, zegt hij - van ongeveer tien huishoudens aan het einde van de Blue Sea-straat in Casay. Zijn supervisor, Mario Dimapilis mhm, moedigde hem aan in zijn pogingen om contact te maken. ‘Ze hebben dezelfde huidskleur als ik’, legt Vikki uit. ‘Ze kunnen zich makkelijk met mij identificeren. In die zin ben ik zelf Ati. Dat gevoel van solidariteit zorgde ervoor dat ik het verschil wilde maken. Niemand groet deze mensen. In feite hangt er vaak een onaangename geur rond hen. Niemand raakt hen aan. Niemand komt dichtbij hen. Dus besloot ik: ik ga dat doen’.
Mijn trots en mijn leven
‘Ik ken nu al veel mensen’, zegt hij met zichtbare voldoening. De sprong in het onbekende heeft hem duidelijk goed gedaan. Maar er is één avontuur dat hij maar al te graag wil delen. Zijn ogen stralen als hij me uitnodigt om hem de volgende dag te vergezellen bij een bezoek aan de kleine groep Ati-vissers die aan de rand van Casay wonen. De Ati (of Aeta) zijn een kleine Negrito-groep wier voorouders de oorspronkelijke bewoners van de Filippijnse archipel heten. Ze leiden over het algemeen een onopvallend bestaan in de marge van de Filippijnse samenleving. Incidentele inspanningen om ze vollediger te integreren, stuiten vaak op apathie en de dodelijke sleur van verinnerlijkte onderdrukking. Al vroeg tijdens zijn verblijf in Casay voelde Vikki zich aangetrokken tot 8
Het was niet makkelijk. Vikki begon met ogenschijnlijk nonchalant op het strand rond te flaneren, dichtbij de plek waar de Ati hun tijdelijke woningen hebben. Maar ze schuwden hem. Er was flink wat doorzettingsvermogen voor nodig voor hij uiteindelijk aan de praat kwam met enkele van de kinderen die op het strand speelden. ‘Ik heb eerst contact gemaakt gewoon via aanraking. Niemand raakt hen aan. In zekere zin zijn ze onaanraakbaar ‘. Vanaf dat aandoenlijke begin ontwikkelde de relatie zich langzaam. Hij leerde de tien huishoudens van de Ati-groep kennen en kreeg hun vertrouwen. Op advies van Mario en met de hulp van een lokale politicus stelde hij een plan op om elk huishouden van fatsoenlijke tweedehands kleding te voorzien. De dag waarop de pakketten werden uitgedeeld, was het echt feest! Een druppel op een gloeiende plaat, dat wel! Vikki maakt zich geen illusie over het effect van zo’n gerichte actie in het bredere perspectief van groepsrehabilitatie. Het lot van gemarginaliseerde inheemse volkeren in andere delen van de wereld en hun lange en moeizame
Wanneer Sinterklaas langs komt!
strijd om hun waardigheid te herwinnen noopt tot bescheidenheid. Als ik de volgende middag in het gezelschap van Vikki naar het einde van de Blue Sea-straat ga, ben ik blij te zien hoeveel hij zich op zijn gemak voelt bij leden van de Ati-gemeenschap, zowel jong als oud. Maar ze bekijken deze vreemde bezoeker met overduidelijke achterdocht. Vikki wijst me rond. We struikelen bijna over een figuur die op de grond ligt en duidelijk een alcoholroes uitslaapt. En verderop nog eentje. Ook hier eist alcoholisme – collectief? - zijn tol. We nemen een kijkje in een klein gemeenschapsgebouwtje met een mooi schoolbord, bedoeld voor onderricht om de gemeenschap vooruit te helpen. Ze hebben besloten het te gebruiken als opslagplaats voor twee ongebruikte kleine boten…. Vikki oogt enigszins neerslachtig. Zijn eigen inspanningen om de gemeenschap regelmatig bij elkaar te brengen
zijn ook doodgebloed, vertelt hij. De oude wijsheid die zegt dat ‘iets gedaan voor mensen en niet met hen of door hen voorgesteld, nooit van hen zal zijn’ is hier zeker ook van toepassing. We wandelen een tijdje langs het strand en luisteren naar het rustgevende geruis van de golven. Ik complimenteer Vikki met zijn diepgevoelde aantrekkingskracht en zorg voor deze mensen aan de rand van de samenleving. Een echte missionaire houding. Evangeliewoorden schieten me te binnen: “Ik verzeker jullie, alles wat je voor één van deze minste broeders van Mij hebt gedaan, heb je voor Mij gedaan.“ Maar Jezus heeft nooit gezegd dat een dergelijke daad als een succes zou worden gezien of ervaren. Misschien is de ervaring van mislukking een wezenlijk deel van de initiatie in Zijn missie. Fons Eppink mhm 9
DIENST AAN PELGRIMS IN MBIKKO De Martelaren Dag – 3 juni – is in Oeganda een begrip. Van heinde en ver komen tienduizenden pelgrims, velen te voet, naar het nationale pelgrimsoord in Namugongo. Grote aantallen passeren langs Mbikko, de Mill Hill parochie in de buurt van Jinja, en krijgen daar een warm onthaal. Joe King mhm, de verantwoordelijke pastor in Mbikko, beschrijft dit gebeuren.
Vieren in Mabira Forest
Het is weer die tijd van het jaar: de euforie van de viering van Martyrs Day hangt in de lucht. Het is de tijd van het jaar waarin pelgrims, geïnspireerd door de martelaren van Oeganda, hun weg vinden naar het katholieke heiligdom van Namugongo - Oeganda. Ja, het is de tijd ook dat we bij Mbikko duizenden voetpelgrims uit Oost-Oeganda en verschillende delen van Kenia verwelkomen die hier langskomen om uit te rusten. Dit jaar begon op een trieste toon toen pelgrims uit het bisdom in Kenia in de vroege uren van zondag 26 mei 2019 werden aangereden door een roekelo10
ze chauffeur. Vier waren op slag dood en zes raakten ernstig gewond. Wat een tragedie! Maar desondanks dempte het de geest van de resterende leden van de groep niet. Terwijl enkelen van hen de gewonden naar ziekenhuizen brachten en de doden terug naar Kenia, vervolgde de rest van de groep hun pelgrimstocht. We verwelkomden hen in Mbikko en deelden hun verdriet, tegelijk moedigden we hen ook aan op hun reis. Ze kregen een plek om te rusten en ontvingen eten en medische hulp. De volgende dag hebben we geholpen om hun bagage naar de volgende halte te brengen bij Namagunga parochie.
Namugongo
Dit is slechts één van de honderden groepen die we dit jaar weer hebben verwelkomd. De Keniaanse pelgrims groeien elk jaar in aantal. Er is een jonge priester, Fr. Justus, van het bisdom Kitale, die sinds zijn wijding in 2014 deze bedevaart elk jaar trouw heeft gemaakt. Hij begon met acht pelgrims, maar dit jaar kwam hij met vijfentachtig uit Kitale. Voeg daarbij de aantallen uit Lodwar, Eldoret, Homabay, Kakamega, Kisumu, Bungoma, Nyahururu en Nakuru: het aantal pelgrims uit Kenia is gestaag toegenomen.
Dit jaar hebben we we ongeveer 1000 Keniaanse voetpelgrims geregistreerd. Voor Oost-Oeganda zijn alle dekenaten van het aartsbisdom van Tororo vertegenwoordigd, van Busia via Tororo tot Mbale en Sironko en velen ook van het bisdom Jinja.
We houden een register bij van alle pelgrims die onze parochie passeren en zo weten we precies hoeveel mensen we hebben verwelkomd. 30 en 31 mei zijn meestal de meest hectische dagen, omdat we dan op enig moment 2.500 3.000 pelgrims in de compound kunnen hebben, wachtend om met ons de mis in het verder gelegen Mabira woud te vieren ter herdenking van de pelgrims die hun leven verloren op weg naar Namugongo, vooral de Kenianen. Al met al duidt dit op een groeiende belangstelling voor de martelaren van Oeganda wereldwijd. Dat doet denken aan het bekende gezegde: ‘Het bloed van de martelaren is het zaad van het geloof, het zaad van christenen’. De martelaren van Oeganda zijn een blijvende inspiratie voor al deze pelgrims. Hoe anders die bereidheid verklaren om wekenlang te voet te pelgrimeren, soms zelfs een hele maand? Enthousiast vertellen ze ons over de genaden die ze hebben ontvangen tijdens deze bedevaart naar Namugongo en zo voelen anderen zich ook aangemoedigd om die tocht te ondernemen. Voor ons hier is het een tijd van getuigen 11
Hemels perspectief
door gastvrijheid en het weinige dat we hebben te delen. Ons geloof wordt ook versterkt door onze interactie met de pelgrims. Elke ontmoeting met een pelgrim raakt ons ook telkens weer. Dit verklaart ook waarom, hoewel het veel tijd en middelen vraagt om deze duizenden te ontvangen, we nooit angstig bezorgd zijn en als christenen altijd blij om te delen, zelfs in moeilijke tijden. De
12
martelaren deden het voor ons. Ze hielden niet egoĂŻstisch vast aan hun leven en ook wij leren alles te geven aan God en aan de liefdevolle dienst van onze broeders en zusters. MOGEN DE MARTELAREN VAN OEGANDA VOOR ONS TEN BESTE SPREKEN Joe King MHM
NIEUWE KUNST-MISSIEKALENDER: DE SCHAT VAN BREDEROC Soms kun je bovenop een schat zitten en dat jarenlang niet in de gaten hebben. Dat is het verhaal van Brederoc. En het verhaal van de nieuwe kunst-missiekalender 2020 waarmee de missie-congregatie Mill Hill zichzelf stevig op de kaart zet en toont bij de tijd te blijven! Met dank aan de in 2017 overleden Mill Hill missionaris-kunstenaar Kees Breed. En ‘de schat’ aan kunstwerken die hij vervaardigde. landse Mill Hill-provincie. Het eerste resultaat is de kunst-missie kalender 2020, op 13 november gepresenteerd in missiehuis Vrijland in Oosterbeek tijdens een sfeervolle bijeenkomst. Twee zusters van Kees Breed, Nellie (86) en Erna (76) kregen het eerste exemplaar overhandigd. Erna: ,,Als Kees vandaag vanuit de hemel heeft kunnen meekijken, dan heeft hij vast staan glunderen.” Giséla en Nelly
Kees Breed werkte 53 jaar als missionaris op de Filippijnen. Hij was er een ingetogen priester en vooral sociaal werker. Hij verdiepte zich in religie, filosofie en politiek, schreef, gedreven, boeken, een autobiografie, en richtte het maandblad Impact op met 30.000 abonnees. En hij schilderde, signeerde met het pseudoniem Brederoc. Hij liet bij zijn overlijden op 92-jarige leeftijd 800 schilderijen na, opgeslagen, uiteindelijk in de kelder van het Mill Hill St. Jozefhuis in Oosterbeek. Wat te doen met die uitzonderlijke nalatenschap?
Kees Breed wilde tijdens zijn leven eigenlijk geen drukte over zijn schilderijen. Als er naar gevraagd werd, zei hij steevast: “Na mijn dood.” Martien van Leeuwen: “Maar er mocht niet één kunstwerk weg.” Nu dus zijn nalatenschap in een kalender. Als ode aan een missionaris.
Regionaal overste Martien van Leeuwen nodigde experts van Dutch Master Painters uit Roosendaal uit: Bert van Gerwen en Giséla in het Veld. Als kunstmakelaars zijn ze best wat gewoon: “Maar toen we dit voor het eerst zagen, stonden we aan de grond genageld. We geloofden onze ogen niet. We zagen een totaal onverwachte schat.” Wat volgde was regelmatig en intensief overleg met het bestuur van de Neder-
De Gelderlander kopt
13
Brederoc: Het laatste Avondmaal
En, vooral, kunst met toekomst, want het is nog maar een begin van Brederoc’s postume brug naar het grote publiek. Giséla in het Veld, van Dutch Master Painters is enthousiast over de kwaliteit van het werk van Brederoc. ,,Let op, hij gaat bekend worden. Daar geloof ik in, daar gaan we voor. Zijn kunst, zijn schilderijen, het is een prachtig verhaal. We hebben contact met een programmamaker. Kees Breed zal straks vast en zeker op tv worden verwoord.” De opbrengst van de missie-kunstkalender gaat direct naar Mill Hill projecten. De kunstkalender is het begin van veel
14
meer ‘Brederoc’. Op de rol staan lezingen, workshops, boeken, documentaires, films, een website en, vanaf 13 september 2020 een tentoonstelling in het Tongerlohuys in Roosendaal. Voor die Brabantse stad is bewust gekozen. Begin 1890 stichtte Mill Hill-oprichter Herbert Vaughan het eerste missiehuis in Nederland aan de Markt in Roosendaal, een theologie/filosofie-opleiding die Mill Hill tot een begrip maakte. De missie-kunstkalender ‘Op zoek naar Brederoc’ kost 15 euro en is verkrijgbaar via Martien van Leeuwen. E-mail: regionaal@mhmobk.nl Paul de Schipper
EEUWFEEST VRIJLAND Op zondag 25 augustus markeerde een feestelijke eucharistieviering, opgeluisterd door de welluidende zang van de ‘Oosterhoutse Nachtegalen’, het begin van een week van festiviteiten ter herdenking van de oprichting van Vrijland, op 29 augustus, honderd jaar geleden.
Enkele dagen later, op donderdag 29 augustus, dag van herdenking van de onthoofding van Johannes de Doper, werden tijdens de eucharistie alle Mill Hill Missionarissen die in de afgelopen honderd jaar een geweldadige dood zijn gestorven, herdacht in de kapel van Missiehuis Vrijland.
Daarna was het genieten van de braderie. Rondom het huis, in de zalen en op de binnenplaats stond het vol met een duizelingwekkende verscheidenheid aan kraampjes, met een lekker hapje hier – gerookte paling! - en een keur aan creatieve bezigheden elders. Vanaf 11 uur werden bewoners, vrienden en gasten uitgenodigd om rond te lopen, een hapje te eten, een praatje te maken en zich lekker te vermaken. De zon gluurde zo nu en dan door de wolken, maar gelukkig was de zinderende hitte van de voorbije dagen afgenomen. Hieronder enkele gedenkwaardige mijlpalen in de bewogen geschiedenis van deze vestiging van de Nederlandse regio Mill Hill Missionarissen: 1916 Fr Dominicus (Douwe) Wagenaar mhm, voormalig apostolisch prefect van Kashmir en Kafiristan, begint fondsen te verzamelen voor de oprichting van een huis voor oude en zieke Mill Hill Missionarissen. Er is een dringende behoefte aan zo’n rusthuis voor missionarissen die oud of ernstig ziek van hun missies terugkeren. Een groot landgoed van 45 hectare, ‘Vrijland’ genaamd, is te koop in 15
Schaarsbergen in de regio Arnhem. De overname wordt overeengekomen en toestemming wordt verleend door de aartsbisschop van Utrecht in 1917. 29 augustus 1919. Overname van het landgoed ‘Vrijland’ aan de Koningsweg in Schaarsbergen, nabij Arnhem. Het doel van het huis is drieledig: • een rust- en verblijfplaats voor ouder wordende missionarissen, • een woonplaats voor herstel van zieke missionarissen, • een vormingsschool voor broedermissionarissen.
Er komt een vruchtbare samenwerking tot stand met het Hoger Instituut voor Landbouw in Wageningen, waardoor de St. Joseph Boerderij geleidelijk wordt omgevormd tot een modelboerderij. 1939 - 1945 Tweede Wereldoorlog Van de reeks Mill Hill-vestigingen in Nederland wordt ‘Huize Vrijland’ het zwaarst getroffen. Het wordt opgeëist door het Duitse bezettingsleger. De bewoners, broeders zowel als priesters, zijn gedwongen te verhuizen naar tijdelijke huisvesting in Lichtenbeek bij Arnhem. Een terugkeer blijkt onmogelijk.
Cas, dit wordt een juweeltje van een portet
20 november 1920 Voorlopige start van de training en vorming van broedermissionarissen op Vrijland. 1928. Bouw van een indrukwekkende boerderij genaamd ‘Boerderij St. Joseph’. Dit wordt gevolgd door de bouw van een kapel en een priestershuis een paar jaar later. 16
1943 Pater Joseph Wieschermann mhm, rector van ‘Huize Vrijland’, regelt de aankoop van een nieuw pand, het landgoed Johannahoeve, in Oosterbeek, nabij Arnhem. De gebouwen op het landgoed lijden zware schade tijdens de dramatische slag die in de film ‘A Bridge Too Far’ is vereeuwigd.
Kijken en smullen!
1948 Begin van de bouwactiviteiten op het landgoed Johannahoeve. 1954 Voltooiing van de bouw van ‘St. Joseph Broederhuis’, het training- en vormingshuis voor broedermissionarissen, met de inhuldiging van de kapel. Het vormingsprogramma beleeft een korte bloeiperiode, maar gaat tegen het einde van de jaren 60 gestaag achteruit bij gebrek aan kandidaten. 1957 Inzegening van het nieuwe rusthuis genaamd ‘Missiehuis Vrijland’. 2008 Verkoop van het voormalige St. Joseph Broederhuis en een deel van het landgoed Johannahoeve aan de cisterciënzerzusters van Koningsoord. Bouw op deze locatie van ‘Koningsoord’, een nieuwe cisterciënzerabdij. Jan van Luijk mhm begeleidt de bouw van een nieuw seniorenhuis nabij Missiehuis Vrijland, genaamd St. Jozefhuis.
2019 Het 100-jarig bestaan valt samen met de geplande verkoop van Missiehuis Vrijland. St. Jozefhuis zal dan de enige overblijvende vestiging van de Mill Hill Missionarissen in Nederland zijn. In 1990 schreef Mill Hill historicus Fokko Ros memorabel in zijn honderdjarige publicatie ter herdenking van 100 jaar Mill Hill Nederland: ‘Mill Hill in Nederland’ vertoont onmiskenbare tekenen van vergrijzing. Verwonderlijk is dat niet, maar wel mag de vraag worden gesteld: duidt dit op een naderend eind of is er hoop dat door vernieuwing en jonge aanwas de congregatie, inclusief haar Nederlandse regio, een tweede lente gaat beleven? De aanstaande verkoop van Missiehuis Vrijland en de groei van het aantal leden afkomstig uit Afrika en Azië bieden elementen van een antwoord. Fons Eppink mhm 17
DE ALLEDAAGSE MYSTIEK VAN DE MODERNE DEVOTIE Weer is het Wim van der Salm en zijn team gelukt om voor de halfjaarlijkse ontmoetingsdag een interessante spreker te strikken: prof. dr. Inigo Bocken. Hij is wetenschappelijk directeur van het Titus Brandsma Instituut van de Radboud Universiteit te Nijmegen. Het instituut bestudeert de spiritualiteit. Na het gebruikelijke woordje van regionaal Martien van Leeuwen over het wel en wee van Mill Hill, kreeg Inigo Bocken het woord in een poging om ons duidelijk te maken wat de alledaagse mystiek van de Moderne Devotie voor ons in deze tijd kan betekenen. In deze tijd worden we “geregeerd� door onze agenda, maar, zoals het bekende spreekwoord zegt: haastige spoed is zelden goed, lopen we daardoor het wezenlijke voorbij. Ook instituties vinden geen taal om het wezenlijke te verwoorden. Misschien kunnen we van de Moderne Devotie iets leren: hoe geven we vorm aan ons dagelijkse bestaan? Geert Grote (1340-1384) richtte zich op het religieuze, omdat hij geen voldoening vond in het handelen, zoals dat gebruikelijk was in zijn familie. Maar binnen de kerk waren er ook gebruiken, waarmee hij zich niet kon verenigen. Hij stichtte eerst een woongemeenschap voor vrouwen in Deventer en later ook voor mannen: Zusters (Broeders) des Gemeenen Levens. Deze leken (niet priesters) predikten een geestelijk reveil tegen verloedering (van de clerus) en verruwing van de volkse zeden. Zij wilden God vinden in het dagelijks bestaan. Het was dus een hervormingsbeweging tijdens de opkomst van de steden. Een lekenbeweging van gewone mensen met simpele beroepen, mensen die beseffen gaan waar het om gaat. Zij zagen ook het belang van onderwijs: zelf leren lezen. 18
Inigo Bocken
Men wilde de geestelijke idealen invoeren in het dagelijkse leven. Daarbij heeft Geert Grote toch wel beseft dat het invoeren van enige regels nodig/praktisch was; dat werden de regels van Windesheim. Thomas a Kempis (1380-1472) schreef het boek: Imitatio Christi, de Navolging van Christus. Je moet het leven van Christus uitbeelden, het evangelie moet in jouw dagelijkse leven zichtbaar worden. Door sommigen wordt het boek te moralistisch van toon gevonden. Het zijn wenken voor het geestelijk leven, maar je moet het wel zelf doen, je moet zelf een aantal stappen zetten. Je verbergen achter kennis of rijkdom, en dan niet leven volgens de regels van God. Liever berouw beoefenen dan definities kennen. Wie mij volgt, doolt niet in het duister. Gerard Langen
Een en al aandacht
ONTMOETINGSDAG MILL HILL 29 FEBRUARI 2020 Het nieuwe jaar 2020 staat voor de deur. Vele dingen die het jaar gaat brengen zijn nog verborgen, maar de eerste Ontmoetingsdag in het nieuwe jaar is bekend. De eerstvolgende is gepland op zaterdag 29 februari 2020. Dit keer hebben we Dr. Ad de Keyzer uitgenodigd. Hij gaat ons vertellen over zijn grote liefde: Johann Sebastian Bach, en laat ons hem ook horen. Hij is wetenschappelijk medewerker van het Titus Brandsma Instituut, tevens ook docent en hoogleraar aan de universiteit van Nijmegen. Liturgische spiritualiteit is één van zijn specialiteiten. De datum: zaterdag 29 februari, 2020. U kunt u nu aanmelden. Wacht niet te lang! Maar wel aanmelden vóór 15 februari 2020. Wim van der Salm Sint Jozefhuis 6861 WJ Oosterbeek Tel: 026 - 3397555 E-mail: wvandersalm@jozefmhm.nl
19
DANS VAN DE NEUSHOORNVOGEL Dorrit Horsten (1945) heeft van kindsafaan een groot gevoel van rechtvaardigheid en mededogen. Waarom is het in de wereld zo oneerlijk verdeeld? Gecombineerd met een warme belangstelling voor vreemde volken en culturen inspireerde haar dit tot de studie sociale wetenschappen met als specialisatie de problematiek van ontwikkelingslanden. Een jaar voor haar afstuderen wist ze nog niet precies naar welk ontwikkelingsland ze wilde gaan. Haar gedachten gingen uit naar Latijns-Amerika totdat Jan Baartmans (de broer van Frans Baartmans mhm) haar suggereerde te kiezen voor Sarawak, Maleisië. Hij werkte daar zelf voor Bisschop Galvin, een vooruitstrevend Mill Hiller, bij wie het materiële welzijn van de mensen evenzeer aan het hart ging als het geestelijke. De bisschop reageerde kort en bondig op haar verzoek: If you are a willing horse, you are most welcome. En hij adviseerde haar om voor de overtocht contact op te nemen met de paters van Mill Hill in Roosendaal. Eind 1969 vertrok ze per boot naar Sarawak, zonder contract, zonder afspraak over de duur van haar verblijf. Zelf dacht ze er niet aan en de bisschop blijkbaar ook niet. Ze is uiteindelijk een kleine vijf jaar gebleven. Over die ingrijpende periode in haar leven heeft ze een boek geschreven: Dans van de neushoornvogel. Het boek is gebaseerd op dagboekaantekeningen, brieven en herinneringen. Het is een heel persoonlijk en openhartig verslag van haar belevenissen zowel in de liefde als in haar werk. Ze gaat de confrontatie met haar eigen vooroordelen en die van anderen niet uit de weg. Last van een cultuurschok heeft ze niet. Integendeel. Tijdens de vele
20
Dorrit Horsten
bezoeken aan de langhuizen verbaast ze zich meer over de overeenkomsten dan over de verschillen. Haar kinderen hadden er bij Dorrit al vaker op aangedrongen om haar verhaal op papier te zetten. Pas na het overlijden van haar man Huub Brentjens vond ze de tijd en de rust. ‘Dans van de neushoornvogel’ is maart 2018 verschenen bij uitgeverij Magnolia. Geïnteresseerden kunnen het kopen bij de procuur in Oosterbeek. Zie ook de website www.dansvandeneushoornvogel.nl met onder meer commentaren van mensen die het al hebben gelezen.
RECTIFICATIE Bij het artikel over ‘Het Offer’ – boek over Mill Hill missionaris Dirk Schut in het vorige nummer stond abusievelijk vermeld: te bestellen via martha.schorpioen@gmail.com. Het juiste besteladres is: via www.boekenbent.com.
21
PUUR Ben Jorna Geboren op 29 november 1935 te Arnhem Tot priester gewijd op 10 juni 1960 Missionaris in Congo, India en Nederland Gestorven op 6 oktober 2019 Ik had de stille hoop dat Ben zou sterven op de dag dat we Franciscus van Assisi gedenken, 4 oktober. Dat is het niet geworden. Maar 6 oktober is er dicht genoeg bij om de lijn door te trekken. Want Ben laat zich makkelijk en heel gepast, naar mijn aanvoelen, associëren met deze kleine man uit het Italiaanse Umbrië, die nog steeds krachtig tot onze verbeelding spreekt. Franciscus, Patroon van de Ecologie, icoon van de zorg en liefde voor het milieu, Gods schepping die ons is toevertrouwd als een kostbaar geschenk. Om te zeggen dat Ben diep was begaan met de huidige klimaat urgentie is een understatement. Hij stond ermee op en ging ermee naar bed. Op het laatst, kort voor zijn dood, zei hij tegen me, dat hij zijn dood wilde opdragen voor het behoud van de schepping. Daarmee is wel iets aangegeven van het mateloze dat je in Ben kon ontwaren. Als hij ergens voor stond dan was dat niet 50% of 80% maar de volle 100%. Hij heeft zijn Godgegeven grote talenten ingezet met taaie energie, zonder te letten op zijn eigen welzijn of veiligheid soms. Ontwapenend mateloos was hij. Ook daarin had hij veel gemeen met Franciscus die het evangelie wilde beleven ‘sine glossa’ – zonder enige bijvoeging, puur. Voor Ben was God geen E-nummer: een mogelijke toevoeging die aan het leven houdbaarheid en smaak moet geven. Zijn manier van voorgaan en de kleur van zijn woorden deden een diep gebedsleven vermoeden. Hij was er altijd helemaal. Voor hem was God duidelijk geen toevoeging, en Jezus een persoonlijke relatie. 22
Het mateloze in Ben komt voor mij het meest uit de verf in de legendarische reis die hij maakte tegen het eind van zijn verblijf in Congo. Hij was toen verantwoordelijk voor de basisopleiding van Mill Hill voor jonge Congolezen, kandidaat missionarissen. Om hun Engels bij te spijkeren was besloten dat de aanwezige kandidaten een jaartje naar Engelssprekend Kameroen zouden gaan. Zo’n reis vanuit de binnenlanden van Congo zou in normale tijden al een veeleisende onderneming geweest zijn. Maar toen, eind jaren 90, was Congo verwikkeld in een meedogenloze machtsstrijd, en de normale route via Kinshasa was afgesloten. De alternatieve route die Ben toen gegaan is samen met het groepje kandidaten, via de Centraal Afrikaanse Republiek, tart elke beschrijving. Dagen/nachten onderweg, erbarmelijk slechte wegen, lagen stof, slapen onder de sterrenhemel. Over mateloos gesproken…… Maar na zijn dramatisch vertrek uit Congo was het in India met zijn rijke religieuze tradities en kleine christenminderheid, dat hij zich, naar eigen zeggen, het meest missionaris voelde. Zijn broer Wil zei het raak: Ben, ‘de ultieme mens om missionaris te mogen zijn’. Fons Eppink mhm
ONZE OVERLEDEN VRIENDEN Door onvoorziene omstandigheden vervalt deze rubriek in dit nummer.
CONTACTBLAD NEDERLANDSE REGIO VAN DE MILL HILL MISSIONARISSEN Hoofdredacteur: Fons Eppink Redactieraad: Hans Boerakker, Huub de Bij, Frans Baartmans, Ger Mooij Correctie: Piet Korse, Hans Boerakker, Eddie Karhof. Administratie: Theo Geurtsen, email: procuur@mhmobk.nl Verzending: Harry Reusen, Otto Perfler 4 nummers per jaar Tel. 026 339 7552 Email: mhmcorrespondent@gmail.com Internet: www.millhillmissionaries.co.uk
FOTOGRAFIE Frans Baartmans, Fons Eppink, Mario Dimapilis, Joe King, Huub de Bij, Guido Gockel, Dorrit Horsten
UW TESTAMENT IS NOG BETER WANNEER DE MISSIE DAARIN BEDACHT IS Maak uw legaat voor Mill Hill aldus: “Ik legateer, vrij van rechten, aan De Nederlandse Regio van de Mill Hill Missionarissen Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek”
WAARHEEN MET UW BIJDRAGEN? Persoonlijke giften voor missionarissen NL52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur van Mill Hill Oosterbeek. NL 39 ABNA 0400 2363 11 t.n.v. Nederlandse Regio van Mill Hill, Oosterbeek. Giften voor opleiding van Missionarissen in Afrika en Azië: NL 52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur Mill Hill Oosterbeek. De Nederlandse Regio van Mill Hill is een ANBI instelling vallend onder de groepsbeschikking van de Bisschoppenconferentie van de Rooms Katholieke Kerkprovincie te Utrecht. Uw giften zijn dus fiscaal aftrekbaar en over uw bedragen hoeft geen schenkings- of successierecht betaald te worden. Ons fiscaal RSIN nummer 006583489 Bij voorbaat hartelijk dank.
23
Retouradres: Contactblad van Mill Hill Johannahoeve 4 6861 WJ Oosterbeek
Winter 2019 Jaargang 53 - nummer 4 Verschijnt 4 keer per jaar Verzorgd door: J.J. voor de Poorte - Oosterbeek