LENTE 2018
VERRIJZENIS Marko Rupnik SJ, Ljubljana, Slovenië 2
IN DIT NUMMER 4
7
11
14
Een bewogen Pasen – in Congo Voor ons Paasverhaal verplaatsen we ons dit jaar naar het evenaarswoud in Basankusu, Congo. John Kirwan mhm vertelt wat hem overkwam op Paasochtend enkele jaren geleden. Een aangrijpend relaas. “Zo’n anderhalve kilometer voor het dorp reed ik op mijn motor voorbij een groepje mensen die een dood kind met zich mee droegen, een tweeëneenhalf jarig meisje”. Ik bevond me alleen Bij het schrijven van het Jubileumboek (125 jaar) van de Nederlandse Regio van Mill Hill ontdekte schrijver/journalist Paul de Schipper twee archieven. Eén levende – de boeiende verhalen van Mill Hill missionarissen-ter-ruste; en één opgetekende – de verslagen en dagboeken in de archiefkamer. Sindsdien is hij een geregelde bezoeker die ‘oud en nieuw’ te voorschijn haalt. In dit nummer het eerste deel van een portret van bisschop Nicolaas Stam mhm. De Grihini Girls Vorig jaar werd Thaddy de Deckere mhm benoemd tot algemeen secretaris van de congregratie met als standplaats Maidenhead. Zijn missionaire roots liggen in India waar hij een twintigtal jaren op uiteenlopende plaatsen intensief heeft gestudeerd en gewerkt. In dit nummer vertelt hij van een bezoek en blijvend contact helemaal buiten zijn vroeger werkterrein: het fascinerende verhaal van de Grihini Girls. Terug naar Sarawak Als je, zoals Ferd Vergeer mhm, je hele leven ‘de geur van de schapen hebt opgesnoven’ in Maleisië, dan laat je dat niet zo maar los. Na een jaartje verblijf op Missiehuis Vrijland ging hij daarom, nu het nog kan, even een kijkje nemen in zijn geliefde Sarawak. “Ik was voorheen verantwoordelijk voor de catechese in het diocees van Sibu en was nu erg benieuwd hoe het daarmee stond”.
VERDER NOG Corry van den Bosch: De geur van Afrika..............................................................................17 Onze Jubilarissen.....................................................................................................................20 In memoriam Kees Breed.........................................................................................................21 In memoriam Jaap Nielen........................................................................................................22 Omslag: Kunst langs de straat: Kinshasa, DR Congo
3
Een bewogen Pasen – in Congo. In dit Paasnummer een verhaal uit Basankusu, DR Congo. De aanwezigheid van Mill Hill in het bisdom Basankusu is de laatste jaren tot een minimum teruggebracht: John Kirwan blijft dapper doorgaan samen met Stan Bondoko en Francis Hannaway (associate). In juli wordt er weer een Congolese Millhiller tot priester gewijd: Placide Elia. Vrijdag liturgie in de kathedraal, ging ik Paaszondagochtend opgewekt op weg naar Mpoma Lodjingo in de naburige parochie van Bonkita om daar in de dorpskapel Pasen te vieren.
Kanga Kiditu: Kruis uit Bakongo
Waar zal ik over gaan schrijven? Het valt niet mee een keuze te maken..... waarom niet iets vertellen over die Paaszondag van enkele jaren geleden? Nadat ik was voorgegaan in een bijzonder levendige viering op Witte Donderdag in de tweede stadskerk van Basankusu, en na de ontroerende Goede
Op weg naar Mpoma Lolingo
4
Maar.... Zo’n anderhalve kilometer voor het dorp reed ik op mijn motor voorbij een groepje mensen die een dood kind met zich mee droegen, een tweeëneenhalf jarig meisje. Mijn oppervlakkig vrolijke Paasgevoel maakte plaats voor een donker zoeken naar troost en verlichting. De dorpsbewoners haastten zich naar de treurende familie en de timmerlui kwamen al aangesneld om de kleine kist klaar te maken (in dit klimaat hier worden de doden nog dezelfde dag begraven). Terwijl ik stond te wachten gingen er allerlei donkere gedachten door mijn hoofd over de huidige situ-
atie hier: er sterven hier veel te veel kinderen; en die het wel halen zijn vaak ondervoed; het ontbreekt aan de meest elementaire medische zorg en aan fatsoenlijk onderwijs – allemaal tekens van extreme armoede in wat een rijk land zou moeten zijn.
Na de preek werden we ook nog getracteerd op de – in dit seizoen - gebruikelijke stortbui. Het hoosde en raasde neer op het golfplatendak. Het doopritueel was totaal onverstaanbaar.
Voor U wil ik dansen, Heer God
Uiteindelijk kwamen heel wat mensen toch naar de Paasmis. We baden voor het beproefde gezin. Hun kleine meid, Marianne geheten, zal delen in de verrijzenis. Maar de droefheid en het verlies blijven. En de preek? Jezus, die huilde bij de dood van zijn vriend Lazarus, zei niet dat we niet zouden sterven. Hij zei dat de dood niet het einde is. Hij stierf zelf een heel reële dood aan het kruis. Maar dat werd omgezet in Opstanding, en hij kan niet meer sterven. Hij heeft de dood ook voor ons overwonnen, en een beter leven staat ons in het verschiet. Zonder geloof kun je niks met deze boodschap en in omstandigheden als deze is dat niet gemakkelijk. Allemaal samen moeten we proberen de treurende ouders te troosten en te ondersteunen.
Na de mis gingen we met z’n allen naar het huis van de getroffen familie. Staand aan de voet van het eenvoudige bed, waarop de jonge moeder met haar dode dochter naast zich, ging ik voor in gebed, stamelde enkele woorden van troost en zegende hen. In het donker van het vertrek was het niet mogelijk om een bijbeltekst te lezen. Na een eenvoudige maaltijd van kaaiman en maniok reed ik in sombere stemming terug naar huis over de modderige weg. Bij terugkomst in Basankusu hoorde ik van Harry Reusen dat er berichten waren binnengekomen over het uitbreken van gevechten in Mbandaka, de provinciehoofdstad. Verontrustend nieuws! Veel mensen hier hebben verwanten daar – op school, in het zieken5
huis of om te werken. De Paasvreugde in de stad maakte plaats voor zorg en gepieker. De wekelijkse vlucht was vertraagd. Daardoor kon ik nog naar ons kleine vliegveld wippen om een bezoeker uit te zwaaien die twee weken bij ons had gelogeerd terwijl hij zich bezighield met onze diocesane commissie voor het beheer van natuurlijke rijkdommen (Natural Resources). Onze commissie werkt al enige tijd samen met ‘Woud Inspecteurs’ om gemeenschapsgesprekken op gang te brengen over kwesties betreffende het regenwoud. Wij benadrukken daarin dat bij discussies over regenwoudbeheer de belangen van mensen voorrang verdienen boven commerciële
Woud woekert
6
en ook boven beschouwingen over natuurbehoud. We konden flink lang met elkaar praten omdat het vliegtuig naar Kinshasa niet via Mbandaka kon gaan, aangezien het vliegveld daar ingenomen was door rebellen en er dus hier brandstof moest worden bijgetankt. Gelukkig maar dat de vliegtuigmaatschappij een aantal vaten vliegtuigbrandstof hier had opgeslagen ..... maar het moest dan wel uit de vaten gepompt worden, emmer na moeizame emmer. Een lang en frustrerend karwei, maar tegelijk toch ook weer amusant. Inderdaad, een bewogen Pasen! John Kirwan mhm
“Ik bevond mij alleen”. De schrijver van het jubileumboek ‘Er komt altijd een Nieuwe Bron’ van de Nederlandse Regio van Mill Hill, Paul de Schipper, raakte bij onderzoek in het archief in de ban van het dagboek van bisschop Stam en ging op onderzoek. In twee afleveringen doet hij verslag van zijn bevindingen. Amsterdam, station, 3 januari 1902. Een stoomtrein maakt druk in de ketel. Op het perron staat een lange jongeman in een zwarte toog, priesterboord om de hals. Spits gezicht, scherpe blik. Tussen een klein gezelschap. Een stoomfluit blaast. Een kort afscheid, misschien wel voor altijd. Terwijl de trein Amsterdam verlaat, staart hij door het coupéraam, ordent zijn gedachten, zijn emoties. Die avond in het Mill Hill missiehuis in Roosendaal begint de Amsterdamse jongen een dagboek. In een prachtig, zelfverzekerd handschrift. Nico Stam zal het vijfenveertig jaar volhouden, tot veertien dagen voor zijn dood. “Het was in de middag van de 3e januari dat ik vaarwel zeide aan mijn ouderlijk huis en alles wat mij dierbaar was. Om mij te begeven naar Engeland om van het moederhuis van Mill Hill te vertrek-
Bisschop Nicolaas Stam mhm
ken naar de missie in Oeganda. Het spoor verliet Amsterdam even over vie-
Zo doen we dat in Mumias!
7
Tekenaar: Nicolaas Stam
8
ren en voerde mij uit het gezicht van de laatste dierbaren. Ik bevond mij alleen.” In maart 1902 arriveren acht jonge missionarissen in de haven van Mombasa, de toegangspoort tot Kenia en OostAfrika. De grote ontdekkers als Stanley en Livingstone hebben er net hun hielen gelicht. De in 1900 door de Engelsen met het zweet van Indische koelies aangelegde spoorlijn brengt het gezelschap naar Nairobi. Vandaar trekken ze verder, richting Lake Victoria. Ze treffen er een eerdere generatie Mill Hill missionarissen. Onder hen father Van Agt, een oudoom van onze ex-premier Andries van Agt. De kwartiermakers van Mill Hill, ‘lichtdragers in de duisternis’, trokken in 1895 met een lange karavaan dragers het binnenland in. Een heroïsche tocht. Nico Stam vestigt zich in de regio rond Mumias, een oud handelsdepot van Arabische slavenhandelaars. Onvermoeibaar trekt hij door de streek, het kruis in de hand, dopend. Vaak is hij weken zoek. Als Spaanse griep, bubonische pest en cholera heersen, haalt hij al dopend honderden ongedoopte kinderen voor de poorten van de hel weg. Staat oog in oog met hyena’s en luipaarden, inlanders vinden hem soms verdwaald en doodvermoeid onder een boom in de bush.
Elke avond is daar zijn beste vriend, het dagboek. Hij schrijft. En tekent. Kuifje-achtige strips soms. Hoe hij op de rug van een zwarte man de wild kolkende Nzoia river oversteekt, tropenhelm op het hoofd, pijp in de mond. Steeds dieper tot we alleen nog de missionaris zien, het water tot de lippen. Waarop Stam nuchter noteert: “En toen ging m’n pijp uit”. In 1936 wordt hij bisschop van Mumias. In 1949, vermoeid terug in Nederland, overlijdt hij in Hoorn en wordt daar begraven. Dan, voorjaar 1984, gaat de telefoon in het Mill Hill-huis in Nairobi. Broeder Martien van Leeuwen neemt op: “Het vliegveld aan de lijn, douane. Ze zeiden: ‘Er is hier een kistje voor jullie. Kunt u dat ophalen?’ Verwondering, niemand had een kistje besteld. Nou ja, ik ben naar het vliegveld gereden. Ze gaven me het kistje. Het waren de botten van Nico Stam.”
Dragers laten hem in de rivier vallen. Hij slaapt in hutten met ratten, vleermuizen, muskieten en zwarte mieren. De bevolking heeft hem al een bijnaam gegeven: Betoverend Oog. In 1904 organiseert Stam een karavaan en trekt er op uit om slachtoffers van de gevreesde slaapziekte bij te staan; tenten, dragers, medicijnen. “De zieke krijgt opgezwollen klieren en doffe ogen. Hij schommelt bij het lopen, het lichaam vol zweren. Er komt een ijlkoorts en een akelige doodstrijd, vreselijk om te zien. “ En toen ging mijn pijp uit!
9
schap van kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders. Ze wisten ervan. Het bleek vanuit West-Kenia geregeld te zijn. Het is toen daar op het vliegveld nog een hele ceremonie geworden, een passende ontvangst. Ze hebben de stoffelijke resten meegenomen. Die zijn toen op tournee gegaan in West-Kenia.�
Van Leeuwen denkt het kistje eenvoudig onder de arm mee te kunnen nemen, wil er mee naar buiten lopen. Dat is buiten de waard gerekend. “Op dat moment arriveerde de bisschop van Ngong op het vliegveld met een gezel-
Laatste rustplaats
10
Journalist Paul de Schipper, is bezig met een onderzoek naar het leven van bisschop Nico Stam. Hij is op zoek naar eventuele familieleden en/of mensen die verdere informatie/documentatie over Nico Stam hebben. Contact. paul.schipper@planet.nl Paul de Schipper
De Grihini Girls in Assam Eind December 2011 bracht ik een bezoek aan dit deel van India. Ik deed dat op uitnodiging van Zr. Ventura, een van de Fatima Zusters, die ik zo’n twintig jaar tevorenhad had leren kennen in Pune, een grote stad in de deelstaat Maharastra, waar ik toen woonde. Haar uitnodiging gaf mij de gelegenheid deze staat in het noordoosten van India te bezoeken en iets te zien van het werk van de zusters. Ik was met name geinteresseerd in het zogenaamde ‘Grihini Girls Project’ dat ik toen al een aantal jaren ondersteunde met de hulp van vrienden en weldoeners. de aanspraak die China maakt op delen van het gebied. Het traditionele stamleven, gewoonten en gebruiken, en de stamtalen staan onder grote druk vanwege de modernisering die in heel India in de afgelopen decennia gaande is. De aanleg van electriciteit tot in de meest afgelegen dorpen en van een autosnelweg alsook de welbekende electronische snelweg hebben ook daar een nieuw tijdperk ingeluid.
Thaddy op bezoek
Het bezoek overtrof al mijn verwachtingen en werd zowel aangenaam alsook leerzaam. Aangenaam, omdat ik zeer gastvrij onthaald werd door de zusters en me bovendien geen zorgen hoefde te maken over hoe te reizen en waar te overnachten. Zr Ventura regelde alles. Leerzaam werd het ook, aangezien de deelstaten van Noordoost-India zo’n heel andere cultuur en geschiedenis hebben vergeleken met die van de voornamelijk Arische en Dravidische culturen van de rest van het land. De meeste van de tientallen stammen in het noordoosten van India behoren etnisch gezien tot de Mongolide groep. Vandaar
We brachten ondermeer een bezoek aan het Antropologisch Instituut opgezet door de orde van de Salesianen van Don Bosco. Met vooruitziende blik hebben die zich toegelegd op het verzamelen en in kaart brengen van een schat aan informatie over de cultuur van de vele stammen in dit uitgestrekte gebied. De grote diversiteit en de rijkheid van hun culturen betekenden een ware openbaring voor mij. En het was moedgevend te zien dat de Salesianen, met hun lange en rijke ervaring in Noordoost-India, dit essentiele werk ondernemen, voordat de oudere generatie overleden zal zijn, en hun schat aan kennis en ervaring van de cultuur en tradities meenemen in het graf. De eigenheid van de stammen dreigt anders verpletterd te worden onder de onverbiddelijke, neokoloniale wals van de globalisering en ‘cocacolarisatie’. De zusters wijden zich toe aan de praktijk van alle dag: de strijd van de mensen om te leven en, maar al te vaak, om te overleven. Een van hun initiatieven is voor schoolverlaters: 11
Kom, dans met mij!
tienermeisjes die, vrijwel altijd vanwege armoede, hun middelbare of zelfs lagere school niet hebben kunnen afmaken. Zij nodigen deze meisjes uit - in overleg met hun ouders – om een cursus van een jaar te volgen. De cursus is intern en staat onder zorgzaam toezicht van enkele zusters, die de jonge dames animeren, motiveren, onderwijzen en begeleiden. Tijdens dit jaar worden ze verder geschoold in basisvakken zoals lezen, schrijven, rekenen, gezondheid en hygiëne en algemene kennis. Verder wordt er ook aandacht besteed aan praktische vaardigheden zoals koken,
Het oog van de meester
12
kleermaken en het draaiend houden van een gemeenschap of gezin. Voordat deze tienermeisjes de leeftijd van twintig bereiken, zullen de meesten gehuwd zijn en de zorg hebben voor een gezin, en dan zullen de geleerde vaardigheden goed van pas komen. Om zichzelf financieel te kunnen bedruipen krijgen ze de kans om een heuse cursus kleermaken te volgen. Die wordt afgesloten met het officiële USHA staatsexamen. Het volgen van deze eenjarige cursus betekent een aanzienlijke horizonverbreding voor de jonge deelneemsters. Het zogenaamde ‘Grihini Girls Project’ is een huishoudschool in de beste zin van het woord, waar zowel de economie als de ecologie van gezin of familie centraal staan. In Nederland zouden we dit een mbo-opleiding noemen. Het GGP heeft nog een meerwaarde vanwege het leven in een groep en al wat je dan van elkaar leert. Mijn bezoek vond eind december plaats en we hebben samen met de kleine groep katholieken het Kerstfeest gevierd.
Na de liturgische viering hebben we – naar goed plaatselijk gebruik – samen gedanst.
voortgebracht. En het gaat nog steeds door, de Fatima Zusters staan daar borg voor.
De Fatima Zusters en de Mill Hill Missionarissen zijn historisch verwant. Deze zuster congregatie is in 1893 gesticht door Father Frans Kroot, een van de eerste Millhillers die naar India werd uitgezonden. Deze uit Zwolle afkomstige missionaris zag al spoedig in dat de emancipatie van de onderdrukte Indiase vrouw door andere Indiase vrouwen moest gebeuren. Het verhaal van de stichting van de Congregatie van de Zusters van Onze Lieve Vrouw van Fatima, beter bekend als de Fatima Zusters, staat opgetekend in het boek ‘From Holland, with Love’ door Father Jaap Borst MHM. In 2017 werd Frans Kroot de kerkelijke titel ‘Dienaar van God’ toegekend vanwege de integriteit van zijn persoon en zijn grote toewijding als priester-missionaris. Dit was tot grote vreugde van de Fatima Zusters alsook van de Mill Hill Missionarissen. Het zaad van het geloof dat Frans Kroot meer dan honderd jaar geleden heeft gezaaid, heeft al veel vruchten
Thaddy de Deckere mhm
Zr Ventura
Zorg voor het milieu
13
TERUG NAAR SARAWAK Na ruim. twee jaar ‘rusten’ in het Mill Hill verzorgingshuis Vrijland had ik de unieke kans om weer eens een bezoek te brengen aan het land waar ik 56 jaar gewerkt heb: Sarawak, een staat van Maleisië in Borneo. wereld. En straks de omgekeerde missie misschien, als Dajaks van Borneo het evangelie weer hier in Nederland komen verkondigen. Daarna naar het bisdom waar ik de meeste jaren gewerkt heb: SIBU. Dezelfde avond was er een plechtige Eucharistieviering in de Kathedraal voor de zielerust van father Wim Bos die een week tevoren op Vrijland was begraven. De mensen daar, Chinezen en nog meer de Dajaks of Ibans, hadden hem altijd een warm hart toegedragen en kwamen in drommen naar de kerk. Na de Mis liepen de meesten in een rij naar voren om zijn afbeelding eerbiedig aan te raken.
Ferd met Agaath en vriend
Ik had het geluk een ‘engelbewaarster’ te hebben op de lange reis erheen en terug: Agaath uit Volendam, die totaal verliefd is op Sarawak en er bijna elk jaar naartoe reist. Toen we aankwamen in Kuching, de aantrekkelijke groene hoofdstad van Sarawak, splitsten onze wegen. Ik bracht een paar dagen door in BAU, een van mijn eerste benoemingen meer dan een halve eeuw geleden. Na enkele ontmoetingen met de Land Dajaks kon ik weer aardig hun taal spreken. Wat een verandering. Vroeger vierde ik de eucharistie met 70 of 80 nieuwe Christenen in kerkjes van bamboe. Nu deed ik het in kampongs zoals Stenggang, in een riante kerk gebouwd voor duizend mensen, en die zat nog bijna vol ook. Wel een verschil met de riante kerken rond Oosterbeek waar ik soms de Eucharistie vier met slechts 70 of 80 oudere mensen. De omgekeerde 14
Ik was voorheen verantwoordelijk voor de catechese in het diocees van Sibu en was nu erg benieuwd hoe het daarmee stond. Mijn kantoor met alle catechetisch materiaal was tot mijn
Een keur van stijlen.
Mathews Olili mhm (Kenia): Een vleugje marktgeur
verrassing onveranderd gebleven. Alle boeken en dossiers over cursussen, zondagschool, catechisten enz. stonden nog netjes op hun oude plaats. Toch betekent dat niet dat er in drie jaar niets gebeurd was, want nieuwe mensen hebben nieuwe ideeën. Het tijdperk van Europese missionarissen in dat gebied -honderddertig jaar lang- komt rap ten einde. Eerdaags keert de laatste, Fr. Vincent Oates, terug naar Europa. Enkele Mill-Hillers uit Afrika en de Filippijnen nemen hun plaats in. Wel is het teleurstellend dat er na zoveel jaren nog geen Iban priesters zijn. Het is echt nog een missieland: ruwweg de helft van de Ibans is nog animistisch. Een groot verschil met de Land Dajaks in Bau, die bijna allemaal christen zijn en ook hun eigen priesters hebben. Veel langhuizen van de Ibans ver de rivieren op, zijn altijd
moeilijk te bereiken geweest. Nu kan daar verandering in komen: Er is een weg onder constructie van Sibu tot Kapit, ver de rivier Rejang op. Deze weg verbindt tientallen Iban langhuizen. In plaats van een boottocht met vele overnachtingen kun je nu een groot aantal dorpjes bereiken in een uurtje zonder een boot te moeten trekken over rotsen en door stroomversnellingen zoals voorheen. In Sibu hebben we altijd een heel goede verhouding gehad met andere christelijke religies: zoals anglikanen, methodisten. Op een van de avonden in Sibu kreeg ik een verrassende uitnodiging voor een ‘Interfaith Christmas Celebration’ een groot feestmaal met vertegenwoordigers van niet alleen christelijke maar ook van niet-christelijke godsdiensten: moslims, hindoes, boeddhisten en sikhs. We deelden daar gezellig en vrij elkaars inzichten. Een welkome vooruitgang. Het is te hopen dat we die goede relatie blijven behouden. Maar in de koffiegesprekken en in de media zijn er veel tekens van bezorgdheid. Op heel wat auto’s zie je stickers met “Sarawak for Sarawakians”. De verkiezingen staan voor de deur. De mensen zien met 15
Sibu: drie seminaristen
lede ogen dat er meer fanatieke Islam elementen in de regering komen die graag de strikte Shariah wetten willen invoeren. En al teveel banen gaan naar moslims, terwijl Dajaks met moeite werk moeten zoeken in West-MaleisiĂŤ want daar is bijna al de industrie. Zal het huwelijk tussen West- en Oost-MaleisiĂŤ
Wie had het over stijve botten?
16
(Sarawak en Sabah) stand kunnen houden? Het afscheid van het land, waar ik 56 jaar gewerkt heb, was weer uitbundig. Drie weken zijn te vlug voorbij gevlogen. Ferd Vergeer mhm
De geur van Afrika. Na ruim anderhalf jaar van acclimatiseren in Nederland (iets dat niet bepaald meevalt) ben ik voor een week of vijf teruggegaan naar Oost-Afrika. Op 31 oktober ben ik ’s morgens vroeg om 5 uur richting Schiphol vertrokken. Precies om half twaalf ’s avonds (Oegandese tijd) landden we in Entebbe! Het voelde meteen als thuiskomen: de temperatuur, de sterrenhemel, de Afrikaanse taxichauffeurs, die elkaar stonden te verdringen bij de uitgang en zelfs de geur was me heel vertrouwd.
repareren en heeft nu zijn eigen zaakje. Het is een container omgetoverd tot werkplaatsje, maar het meeste werk wordt buiten voor de deur gedaan. Hij heeft 3 jonge brassband leden in dienst, die hij het vak leert. Bovendien is hij inmiddels getrouwd en heeft een baby. Ik vind het een hele prestatie van hem. Vroeger wilde hij per se verder studeren,
Even op de foto.
Huyslinci Entebbe Donderdag 2 november had ik per e-mail gepland voor een bezoek aan Huyslinci in Entebbe. Aan het begin van de (zeer slechte) weg stopte de chauffeur even en vertelde me dat iemand me wilde begroeten. Dennis, een lid van de Huyslinci brassband, kwam me begroeten. Hij heeft een technische training gedaan om taxi motortjes te
maar hij was nu eenmaal niet goed in leervakken en uiteindelijk konden we hem ervan overtuigen dat een praktisch vak leren beter voor hem zou uitpakken. Hij was handig en dat talent heeft Huyslinci in hem willen ontwikkelen, met goed resultaat zo te zien. Het weerzien van de collega’s in Huyslinci was geweldig! Alleen het gemis van collega Eddy, die rond Pasen door een 17
motorongeluk om het leven is gekomen, wierp een schaduw over dit weerzien. Eddy was onze computerman en gaf ook computerles aan jongelui. Daarnaast deed hij veldwerk voor een NGO Op die fatale dag reed hij op zijn motor naar een ver afgelegen gebied. Een soldaat, zonder rijbewijs en zonder permissie om een dienstauto te gebruiken, sloeg af zonder uit te kijken en Eddy botste tegen dat voertuig. Hij laat een jonge vrouw en 2 kleine kindjes achter. Huyslinci probeert zo goed mogelijk het gezinnetje te helpen. De vrouw heeft het kappersvak in Huyslinci geleerd en nu heeft zij alle basismaterialen en attributen gekregen, zodat zij vanuit haar huisje haar vak kan uitoefenen zonder de kinderen alleen te hoeven laten. En waarschijnlijk mogen haar kinderen vanaf januari naar school onder het “Canadian feed the Children� project, dat ruim 500 kinderen naar school laat gaan. Dit is het laatste grote NGO project, dat werkzaam is met Huyslinci.
Koppen bij mekaar.
18
Zal ik het wagen?
Natuurlijk werd ik in Entebbe rondgeleid om alle veranderingen te gaan zien. Wat
me meteen opviel was, dat de gebouwen en het erf er goed onderhouden uitzagen; zelfs de zonnepanelen waren schoon! Sinds 3 grote NGO projecten niet verlengd zijn, zoekt men nu “eenvoudige” nieuwe mogelijkheden om de technische trainingen gaande te houden. Het produceren van bordkrijt was enorm gegroeid; bijna alle scholen van Entebbe zijn nu klant! Kleinschalig champignons kweken is een van de nieuwe dingen, evenals kippen en geiten houden voor de opbrengst van het vlees, de eieren en de jonge geitjes. De groentetuin wordt uitgebreid en alle studenten, of zij nu computer, naailes of kookles krijgen, worden ingeschakeld om die tuin te onderhouden. De productie van schooluniformen en het breien van uniform sweaters gaat nog steeds door, evenals de kookactiviteiten. De studenten moeten, naar draagkracht, ook een beetje schoolgeld betalen.
Al bij al was ik na een zeer vermoeiende dag heel tevreden. Het team ontwikkelt dapper, op geheel eigen wijze, manieren om alles draaiende te houden. We hebben nog een paar andere mogelijkheden samen besproken, zoals tubeless banden repareren, dat in Entebbe nog niet veel gedaan wordt en breuken in autoruiten “stopzetten” zodat er niet meteen een nieuwe ruit in hoeft. Hiervoor moeten de mensen tot nu toe nog helemaal naar Kampala (2 uur onderweg voor 30 km), dus misschien slaat dit wel aan en de investering voor dergelijke activiteiten is minimaal. Mijn autootje is ook nog volop in gebruik, maar ik was niet van plan er gebruik van te maken. Het verkeer is nog veel drukker en onoverzichtelijker geworden. Voor die korte periode wilde ik dat niet uitproberen. Dus werd ik netjes terug naar Mill Hill gebracht, nadat de kookschool mij en alle collega’s een lekkere maaltijd had voorgeschoteld. Corry van den Bosch mhm
Kampala
19
Jubilarissen 2018
60 jaar Broedermissionaris
19 maart 1958 Huub de Bij
Gerrit Lansink
60 jaar priestermissionaris
13 juli 1958
Casper Rietbergen
Hubert Stockmann
50 jaar Broeder/priestermissionaris
30 juni 1968
Ferdinand Vergeer
Bernard van Spaandonk
50 jaar priestermissionaris
28 juni 1968
Gerrit Kraakman
Hennie Slot 29 juni 1968 Wijnand Huijs 30 juni 1968
40 jaar priestermissionaris
2 september 1978
20
Jac Hetsen
Ben Stopel
Sociaal bewogen. Kees Breed Geboren op 23 oktober 1925 te Alkmaar Tot priester gewijd op 10 juli 1949 Missionaris in de Filippijnen Gestorven op 26 december 2017 Kees werd in 1949 priester gewijd. Onze oversten stuurden hem na zijn wijding meteen naar Rome om Kerkelijk Recht te studeren. In 3 jaar haalde hij zijn doctoraat. Kort daarna werd hij naar de Filipijnen gestuurd om in Leon, lloilo, de parochie te helpen - daar woonden toentertijd zo’n 35.000 mensen, meest katholiek, maar verspreid over zo’n 50 dorpen. Alles ging te voet. Na acht jaar werd hij gevraagd om les te geven in Mill Hill, Londen. Daar hadden ze iemand nodig om Kerkelijk Recht te doceren. Maar na twee jaar was Kees al weer terug in de Filipijnen, om in San Pedro en Belison te werken. Daar kregen de kleine mensen zijn aandacht - sociale rechtvaardigheid. Hij zag dat wat de Filipijnse boeren nodig hadden een soort boerenleenbank was, waar ze geld konden lenen tegen lage rentes om vooruitgang te boeken. En zo startte hij de Credit Unions. Daar gaf Kees veel tijd aan, de leiders trainen, duidelijke richtlijnen geven. In veel parochies lukte het goed en draaien de Credit Unions nu nog uitstekend. De opbouw van Belison liep ook goed. Maar in de drukte kreeg Kees een ongeluk. Hij reed een oude man aan. En die arme man heeft het niet overleefd. Kees heeft veel gedaan om de familie financieel bij te staan maar op den duur werd de druk hem te machtig en is hij verhuisd naar Manila. (We weten nog steeds niet wie er schuldig was). Kees heeft daar een moeilijke tijd gehad, een paar maanden lang. Maar
toch hij heeft zijn draai weer gevonden. Hij was zo bevlogen door de sociale leer van de kerk dat hij in Manila al gauw een tijdsschrift opstartte met de naam ‘Impact’. Met een fijne staf en zo’n 33.000 abonnees kreeg hij de ruimte om zijn vleugels te spreiden. Zijn sociaal engagement bleef niet onopgemerkt: hij werd uitgenodigd om in Hongkong een grote Aziatische Bisschoppenconferentie bij te wonen om mee te denken over sociale problemen. Na de conferentie is Kees de algemene secretaris van de Filipijnse Social Action geworden. Zo vertaalde Kees de opdracht van Jezus, hij verkondigde luid en duidelijk wat niet goed was, zette anderen tot denken en tot actie aan. Zo was hij een echte missionaris, kritisch tot het einde en overtuigd van zijn status als artiest, de verschillende prijzen die hij kreeg bevestigden dat. Want al vanaf zijn 15e tekende en schilderde hij, had contacten met andere kunstenaars en leerde van hen. Op het eind van zijn leven kon hij niet meer zien en moest opgeven wat hij het liefst gedaan had: mensen schilderen! Cas Rietbergen mhm en Arie Braak mhm 21
Interesse in mensen Jaap Nielen Geboren op 28 januari 1928 te Wormerveer Tot priester gewijd op 13 juli 1952 Missionaris in Kameroen Gestorven op 23 februari 2018 Jaap werd geboren op de feestdag van St. Thomas van Aquino in 1928 - de eerste schakel tussen twee slimme en buitengewoon opmerkelijke personen. Vierentwintig jaar later, na zijn priesterwijding, werd hij naar Rome gestuurd om filosofie te studeren en promoveerde daar in 1955. Na zijn studie werd hij benoemd tot docent filosofie aan het seminarie van Mill Hill in Roosendaal. Daarna ontving hij tot zijn grote genoegen zijn benoeming voor Kameroen. Als er iets is dat opvalt in het missionarissenleven van Jaap is het wel dit: zijn interesse in mensen. Iets waar Jaap van overtuigd was, is dat de roeping van de missionaris inhoudt Jezus te brengen in elke situatie waarin onze oversten ons plaatsen. In zijn bijdrage aan een generaal kapittel schreef hij: “Onze religie is geen verzameling leerstellingen noch is het een handboek voor een betere wereld. Onze religie is een persoon, Jezus van Nazareth. Hij laat ons zien wat God met ons mensen voor heeft. Hij is de authentieke menselijke persoon. Hij past niet in een cultuur, omdat hij elke cultuur draagt. Hij is gekomen om elke cultuur te zuiveren. “ Er zijn geen rozen zonder doornen en er is geen missionaire opdracht zonder problemen. Jaap, met zijn briljante geest en zijn gave om ver vooruit te kunnen kijken, was voorbestemd om dit te ervaren. Een van deze gelegenheden was toen hij het St. Augustine College in Kumbo stichtte. Hij maakte dit tot een veelzijdige 22
middelbare school met een gymnasium, een afdeling landbouwkunde en een tak techniek. Studenten die zich op enig moment realiseerden dat ze de verkeerde studie hadden gekozen, konden van koers veranderen zonder het college te verlaten. Ouders van studenten, die niet in staat waren om de kosten te betalen, konden in natura betalen met levensmiddelen van hun boerderijen die Jaap dan gebruikte om de studenten te voeden. Helaas ... stopten de autoriteiten met hun bekrompen ideeën deze ontwikkeling. Jaap was een grote hulp en troost voor de mensen die de Nyos-ramp hadden overleefd die plaatsvond in de nacht van 21 op 22 augustus 1986. Hij stelde een oud klooster in de buurt van de hoofdkerk beschikbaar als noodopvang voor deze mensen. Met ruwe palen, planken en golfplaten speelde hij het klaar om in een mum van tijd noodonderkomens te bouwen op het erf van de missie. En hij droeg zorg dat al deze mensen elke dag iets te eten hadden en de benodigde medische zorg ontvingen. Als er een bijbeltekst is die Jaap op het lijf geschreven stond dan is het wel deze: 2 Timotheüs 3: 10 - 13 – ‘Jij daarentegen bent mij trouw gevolgd....Je weet dus heel goed dat iedereen die probeert om in toewijding tot Christus te leven, zeker zal worden aangevallen.’ Huub Welters mhm.
ONZE OVERLEDEN VRIENDEN Tilburg Tiel Uitgeest Hardenberg Brussel Steenwijkerwolde Silvolde Oldenzaal Dordrecht Arnhem
Dhr. Joost van den Dries, neef van Fr.Jozef van den Dries† en Fr. Bernard van Spaandonk mhm, (Philipijnen) Dhr. Floris van Leeuwen, broer van Br. Martien van Leeuwen mhm (Vrijland) Dhr. Johannes Petrus de Wit, zwager van Fr. Piet Zonneveld mhm (Vrijland) Mw. Hendrika Klazina Veneberg- Schieving, oud-medewerster van Vrijland Dhr. Wim de Groot, zwager van Zr. Gratia Allard Mw. Fenna Catharina op de Weegh-Peters, schoonzus van Fr. W. op de Weegh mhm Dhr. Hermanus Johannes Reusen, broer van Jan† en Harry Reusen mhm Dhr. Gerardus Franciscus Visschedijk, broer van Fr. Bertus Visschedijk mhm Mw. Elisabeth Maria Roverius van Aalst-van den Eeden, zus van Fr.Guust van den Eeden mhm† Dhr. Victor Emiel Rosendahl, broer van Barbara Rosendahl, medewerker, Vrijland
CONTACTBLAD NEDERLANDSE REGIO VAN DE MILL HILL MISSIONARISSEN Hoofdredacteur: Fons Eppink Redactieraad: Hans Boerakker, Huub de Bij, Frans Baartmans, Ger Mooij Correctie: Piet Korse. Administratie: Theo Geurtsen, e-mail: procuur@mhmobk.nl Verzending: Harry Reusen, Otto Perfler 4 nummers per jaar Tel. 026 339 7552 Email: mhmcorrespondent@gmail.com Internet: www.millhillmissionaries.com
FOTOGRAFIE Fons Eppink, Huub de Bij, Paul de Schipper, Thaddy de Deckere, Ferd Vergeer, Corry van den Bosch
UW TESTAMENT IS NOG BETER WANNEER DE MISSIE DAARIN BEDACHT IS Maak uw legaat voor Mill Hill aldus: “Ik legateer, vrij van rechten, aan De Nederlandse Regio van de Mill Hill Missionarissen Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek”
WAARHEEN MET UW BIJDRAGEN? Persoonlijke giften voor missionarissen NL52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur van Mill Hill Oosterbeek. NL 39 ABNA 0400 2363 11 t.n.v. Nederlandse Regio van Mill Hill, Oosterbeek. Giften voor opleiding van Missionarissen in Afrika en Azië: NL 52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur Mill Hill Oosterbeek. De Nederlandse Regio van Mill Hill is een ANBI instelling vallend onder de groepsbeschikking van de Bisschoppenconferentie van de Rooms Katholieke Kerkprovincie te Utrecht. Uw giften zijn dus fiscaal aftrekbaar en over uw bedragen hoeft geen schenkings- of successierecht betaald te worden. Ons fiscaal RSIN nummer 006583489 Bij voorbaat hartelijk dank.
23
Retouradres: Contactblad van Mill Hill Johannahoeve 4 6861 WJ Oosterbeek
Lente 2018 Jaargang 52 - nummer 1 Verschijnt 4 keer per jaar Verzorgd door: J.J. voor de Poorte - Oosterbeek