lente 2017
“Ik zeg de steun toe van de Kerk bij elke poging om aan de vrede te werken door middel van actieve en creatieve geweldloosheid�. Paus Franciscus 2
IN DIT NUMMER 4
7
10
13
Terug naar vietnam Vanuit Vietnam kwam Paul Hien Pham Dinh mhm naar Nederland in de jaren ’70. Lang was het niet mogelijk voor hem zijn achtergebleven familie te bezoeken. Nu het strenge regime wat is versoepeld, kan dat wel. In dit nummer het relaas van een recent bezoek. “Overal, in steden en dorpen, zie je massa’s mensen bij groente- en fruitkraampjes langs de weg. Naarstige bedrijvigheid – een ware bijenkorf!” vliegende non In januari dit jaar vierde zr Theodora Slot fmsj haar 60ste professiefeest in Montfoort, waar haar wortels liggen. In dit nummer kijkt ze terug op een bewogen leven van gedreven inzet voor de medemens. “En al gauw konden we meehelpen met het vormen van basisgemeenschappen en zo ontdekten we hoe hard het nodig was om een polikliniek op te zetten. Met de hulp van vele mensen uit Nederland is dat gelukt”. india’s heilige koe Frans Baartmans mhm blinkt uit door zijn kennis van India’s rijke hindoe cultuur en religie. In dit nummer laat hij zijn licht schijnen op het uitzonderlijk fenomeen van de ‘heilige koe’. “En toch is er een verschil tussen de manier waarop lang geleden de Indiase Ariërs de koe beschouwden en die waarop Hindoes vandaag de dag naar haar opzien en naar haar omzien”. schoon drinkwater voor duizend kinderen Een van de millennium doelen van de VN is het verstrekken van schoon drinkwater aan alle aardbewoners. Arie Linsen mhm heeft met hulp uit Nederland een lokale ‘druppel’ bij kunnen dragen aan deze nood in West-Kenia. “Dit jaar was ik in staat een kleinschalig project te ondersteunen namelijk het voorzien en beschikbaar stellen van goed, schoon drinkwater voor duizend kinderen”.
VERDER NOG Dorus Wubbels: Spiritualiteit van de verstoring...........................................................…….14 Fons Eppink: Zeg het met kleur.......................................................................…………………16 Bertus Visschedijk: Zeven Indonesiërs toeren door Europa...................…………………19 In memoriam Piet Kunst, Ben Snoeren............................................................……………....21
3
TERUG NAAR VIETNAM Paul Hien Pham Dinh mhm kwam naar Nederland als Vietnamees bootvluchteling in de jaren 70 van de vorige eeuw. Hij werd Mill Hill missionaris en is thans werkzaam in de opleiding in Jinja, Oeganda. Lang was het hem niet mogelijk zijn geboorteplek te bezoeken. Maar sinds een aantal jaren kan dat wel. Hieronder enkele indrukken van een recent bezoek. Wat je het eerst opvalt wanneer je Vietnam na lange tijd bezoekt, is het verkeer met zijn eindeloze stroom mensen op motoren en lange files
records. Van 30 miljoen toen naar 95 miljoen nu! De laatste 10/15 jaar zit de economie
Historische kerk.
vrachtwagens en andere voertuigen die zich door de smalle straten proberen te wringen. Overal, in steden en dorpen, zie je massa’s mensen bij groente- en fruitkraampjes langs de weg. Naarstige bedrijvigheid – een ware bijenkorf! De bevolkingsexplosie, die Vietnam de laatste, pakweg, 40 jaar sinds de val van Saigon in 1975 heeft gekend, slaat alle 4
ook in de lift en de rek is er nog lang niet uit. Investeringen van buitenlandse ondernemingen zijn welkom en het land industrialiseert in hoog tempo. Mijn geboortedorp was een klein gehucht met misschien duizend inwoners toen ik 36 jaar geleden vertrok (Paul Hien is een bootvluchteling Red.). Nu is het omgevormd tot een enorm industriepark met meer dan
veertigduizend werknemers afkomstig uit alle hoeken van Vietnam. Een keur van ondernemingen produceert van alles - van Nike schoenen tot keramiek tegels en veevoer toe! Wat een terugkerend bezoeker met een religieuze interesse, zoals ik zelf, opvalt in het huidige Vietnam zijn de vele, meestal katholieke, kerken overal. Als je van Ho Chi Minh City (voormalig Saigon) naar Long Khanh
Is er vrijheid van religie in Vietnam? Ja, zeker! Althans, als je die grote kerken ziet en de massa’s mensen voor elke eucharistieviering, door de week, maar vooral op zondag, dan denk je bij je zelf: “Wow, die mensen nemen hun geloof serieus”. Wat ook opvalt is dat veel oude kerken, door Franse en Portugese missionarissen gebouwd in de 18e en 19e eeuw, er nu wat verwaarloosd bij staan en
Samen sterk!
reist, een afstand van zo’n 100 km, langs de Highway 1, zal je misschien een indrukwekkend mooie kerk opvallen die vlak langs de weg staat. Andere kerken staan meestal half verscholen tussen andere gebouwen in stadscentra. Het is een komen en gaan van mensen in de kerken op elke tijd van de dag, van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat, en dat zeven dagen in de week.
heel hard toe zijn aan een opknapbeurt. Vooral in het noorden zie je prachtige kerken gebouwd in plaatselijke stijl met sierlijk houtsnijwerk op de daken – de bekende drakenfiguren. Op veel plaatsen zie je ook allerlei kapelletjes in een grote straal rondom de centrale parochiekerk. Familieleden, die er in 1975 in slaagden het land te ontvluchten en nu in het buitenland wonen, zijn fier 5
op ‘hun kerk’ thuis op hun geboorteplek en zorgen voor de financiële middelen voor herstel of nieuwbouw. De parochianen zelf zijn duidelijk ook erg trots op hun kerk en intens betrokken. Ze geven gul van hun tijd en energie om de plaatselijke gemeenschap op te bouwen. Maar van algehele vrijheid van godsdienstbeleving is alsnog geen
en de gezondheidszorg. Alleen werk op vrijwillge basis is toegestaan in de kinderopvang en in de zorg voor ouderen en behoeftigen. De bisschoppenconferentie van Vietnam probeert moedig leiding te geven maar durft zich niet uit te spreken over de verderfelijke praktijken van buitenlandse ondernemingen die het milieu vervuilen en hun werknemers
Blij weerzien.
sprake. De communistische partij houdt alles en iedereen in de gaten. Zeker, de priesteropleidingen van bisdommen, ordes en congregaties registreren een gestage groei; de Kerken hebben een vrije hand in het verlenen van pastorale zorg en catechetische vorming. Maar de Kerk mag zich niet mengen in sociale aangelegenheden waar het regeringsbeleid in het geding komt of mensenrechten op de tocht staan. Religieus personeel wordt systematisch geweerd uit het onderwijs 6
uitbuiten. Veel toeristen prijzen Vietnam als een jonge en energieke natie. Maar wat ze niet weten is dat veel arbeiders vaak onmenselijk lange uren draaien in een ongezonde werkomgeving en voor een hongerloon van niet meer dan 100 – 300 euros per maand. Het eten dat ze voorgeschoteld krijgen komt vaak uit China en, zo hoorde ik enkelen zeggen, “ zelfs de mieren en kakkerlakken zijn er vies van”. Paul Hien Pham Dinh mhm
DE VLIEGENDE NON Dora (Theodora) Slot ging op haar 23ste het klooster in en vloog als algemeen overste jarenlang de wereld over. Op 8 januari 2017 heeft ze haar zestigste professiefeest gevierd in Montfoort temidden van de geloofsgemeenschap waar haar wortels liggen. Haar broer, pastor Henny Slot, is in deze feestelijke eucharistieviering voorgegaan. Ik werd geboren als 7de kind op Achthoven. We waren met acht jongens en zeven meisjes en er moest door ons allemaal hard gewerkt worden om het hoofd boven water te houden. De eerste vijf klassen van de lagere school heb ik gevolgd bij St. Carolus in Montfoort, maar omdat mijn broer Herman in zijn maag zat met een krantenwijk tussen Achtersloot en IJsseldijk, ging ik voor de zesde klas naar IJsselstein. Op de terugweg bezorgde ik dan de krant. Ook de huishoudschool volgde ik in IJsselstein en daarna werkte ik acht jaar bij slager Kees Vendrig in Montfoort. Voornamelijk in de huishouding, maar ook moest ik wel eens helpen met worst maken of een kalf vasthouden als het gedood werd voor de slacht. De belangstelling om naar het klooster te gaan werd gewekt doordat ik van jongs af aan al geld ophaalde voor de missie en mijn oudste broer Johan pater was van Mill Hill. Met mijn 18de wilde ik al naar het klooster en vooral naar de missie. Mijn vader vond dat ik te jong was voor zo’n beslissing en pas toen ik 23 was, gaf hij zijn toestemming. Tweede Kerstdag 1954 bracht Kees Vendrig mij naar het klooster in Roosendaal. Bij de zusters van Mill Hill werd ik vriendelijk ontvangen en bij hen heb ik me aangesloten. Ik heb vooraf nog wel een spoedcursus Engels gehad van de Montfoortse onderwijzer van Tellingen, omdat de voertaal in het klooster Engels was. In mei 1955 ging ik met de boot naar Engeland, de zee over die ik nog nooit
Zr Theodora Slot fmsj.
gezien had. Ik was zo zeeziek dat ik bij aankomst in Engeland niet eens kon kijken naar de zee. Mijn noviciaat duurde 2 jaar, waarna ik op 6 januari 1957 mijn geloften aflegde en benoemd werd als kokkin in Tilburg. Het leek dat de missie een droom zou blijven. Na drie jaar werd ik benoemd om de opleiding voor verpleegster en vroedvrouw te volgen in Engeland. Dat was wel even schrikken want ik sprak alleen maar “klooster-Engels” en dat was eigenlijk niet voldoende om de opleiding te volgen. Ik werd toch toegelaten, omdat ze dachten dat ik het wel aan zou kunnen. Al gauw leerde ik dat er een verschil was tussen patiënten van het continent en incontinente patiënten!! Daarna volgde ik in Manchester een opleiding tot vroedvrouw en deed het praktische gedeelte in de wijk. Een ervaring die me later goed van pas kwam. 7
En zo kwam de dag dat ik mijn benoeming kreeg voor Borneo {Oost Maleisie} waar ik heb mogen werken en vooral proberen de armen te helpen.Wel weer even wennen aan de nieuwe taal en ook aanpassen waar nodig aan de cultuur. De kraamkliniek was altijd druk. Gelukkig waren er zusters die veel ervaring hadden. Want in mijn opleiding had ik niet geleerd dat een zwangere vrouw een tweeling zou krijgen als ze twee bananen at die aan elkaar vastzaten!!
talenschool in Bolivia begonnen we in een krottenwijk. Het was pure armoede daar. We hadden weinig en toch is dat de mooiste tijd van mijn leven geweest. Veel heb ik geleerd van de mensen daar. Vooral de eerste maanden bezochten we vele gezinnen. En al gauw konden we meehelpen met het vormen van basisgemeenschappen en zo ontdekten we hoe hard het nodig was om een polikliniek op te zetten. Met de hulp van vele mensen uit Nederland is dat gelukt.
In de bloementjes gezet!
We hadden ook de zorg voor de polikliniek en verder huisbezoeken. Onze pastoor, een Mill Hiller, hield ons op het rechte pad en er was een heel goede samenwerking Heel jammer was het voor mij dat ik gekozen werd in het hoofdbestuur en dus terug moest naar Engeland. Daarbij kon ik wel een taak opnemen in de zorg en als plaatselijke overste in Manchester. Na 12 jaar kreeg ik de kans om in Guayaquil (Ecuador) een nieuwe missie op te zetten. Na zes maanden op de 8
In 1993 werd ik benoemd tot algemeen overste van onze congregatie. Het tweede Vaticaanse concilie was juist achter de rug en de kappen werden kleiner en de rokken werden korter. In die tijd bezocht ik alle communiteiten van onze orde. Mijn familie noemde me in die tijd “de vliegende non” Van 1999 tot 2006 heb ik nog gewerkt voor en met de bejaarden in het rusthuis van Mill Hill in Freshfield Engeland. En nu ben ik zelf “rustend” in Oosterbeek. Het was wel even wennen, maar ik geniet van het leven en de sfeer hier. Door de jaren heen had ik verschillende
Broer Hennie gaat voor.
bewoners al eens ontmoet als student in Tilburg, Roosendaal en Mill Hill maar ook tijdens mijn reizen in de missielanden. We zijn in de laatste etappe van ons leven en hebben zo ook gelegenheid God te danken voor
Zijn Goedheid en Liefde. Maar ik ben ook dank schuldig aan allen die mij de 60 jaren op zoveel manieren hebben bijgestaan. Theodora Slot fmsj
JUBILEA 2017 60 jaar broeder 19 maart
Leo Melchers
60 jaar priester 7 juli
Jaap Borst Everard Karhof Arie Linsen
50 jaar priester 29/30 juni, 1 juli Martin Rijk George Saraber Bertus Visschedijk 40 jaar priester 25 juni
Ben Engelbertink Fons Eppink Ben Pex
Theo Raaijmakers
9
INDIA’S HEILIGE KOE (Deel I) Meer dan 30 jaar verbleef Frans Baartmans mhm in Varanasi, de heilige stad van de Hindoes, aan de Ganges rivier. Hij maakte er een indringende studie van de rijke hindoe religie, tradities, cultuur. In een tweedelige aflevering gaat hij dieper in op de plaats van de heilige koe in India. Waarom hebben Hindoes in India zo’n uitzonderlijke eerbied voor de koe? Een vaak gestelde vraag. Bezoekers naar India hebben vragen over ‘die loslopende koeien’ terwijl de Indiërs zich niet om hen schijnen te bekommeren. Wanneer een loslopende koe onopgemerkt toch een paar bloemkolen van je groentekar steelt, dan krijgt ze een fikse klap.
hun levensonderhoud. De koe schonk hun de veel geprezen vijf gaven, de pancagavya: vlees, melk, yoghurt, mest en urine. Ook de huid en de hoorns waren en zijn nog steeds gewild.
Cultureel anthropologen hebben op de vraag over de status van de koe in India nogal wat onderzoek gedaan. Zoals andere veehoedende volken, voor het merendeel nomaden of half nomaden, had ook de Arische bevolking in India’s Vedisch tijdperk, 1500 - 500 voor onze jaartelling, veel eerbied en liefde voor de koe. Vee was voor de Ariërs de voornaamste bron van
kennen, de RigVeda. Veda betekent kennis. Daarin wordt Godin Aditi “de smetteloze koe”, genoemd. Aditi is de godin van de Natuur. Een andere tekst luidt: “Doodt geen koe: Ze is onschuldig. Ze is Godin Aditi zelf”. Nog een andere tekst noemt de koe “Devi”, “Godin”, een afspiegeling van Het Alzijn, “God”, zouden wij zeggen. De koe schenkt al haar gaven om niet. Ze is de
10
Vanwaar die verering van de koe? Een eerste aanzet vinden we in het oudste Vedische geschrift dat we nu
Moeder Godin. In veel Indiase dorpen is de koestal een geëerbiedigde plaats. Zo wordt, bij voorbeeld, het afgeschoren haar van een baby of een peuter, wanneer die gedurende een ceremonie zijn of haar officiële naam ontvangt, in de koestal begraven ter bescherming van het kind. In de oude Vedische schriften wordt de koe in talloze mythische verhalen geprezen. Mogelijk steeg de status van de koe ook vanwege het contact tussen de Ariërs en Indiase volken die leefden van akkerbouw en die de koe vereerden en haar offergaven aanboden. Offer ritueel Bij rituelen voor de goden was de koe het meest waardige offerdier. Haar vlees werd door de gemeenschap gezamenlijk gegeten.
In de Indiase oude Vedische tijd was rundvlees deel van het dieet. Hoewel het oudste Vedische geschrift, de RigVeda, zegt dat koeien niet geslacht mogen worden, gold dat verbod voornamelijk melkkoeien.
Frans Baartmans mhm.
De koe maakte communicatie met de goden mogelijk en zorgde voor goddelijke gaven voor het goed van de gemeenschap. In andere teksten in de Atharva Veda van rond 1200 voor onze jaartelling wordt de koe overvloedig geprezen en vereenzelvigd met het universum. Ze had een geheiligde status verkregen.
Geweldloosheid - Ahimsa Het ontstaan van dat begrip en ideaal wordt vaak onterecht toegeschreven aan Mahatma Gandhi (1869 – 1948). Dat komt vooral omdat hij bij zijn streven naar India’s onafhankelijkheid van de Britse koloniale overheersing geweldloosheid voorstond, het verkondigde en zich er op uitzonderlijke wijze aan hield. Niet dat op sommige plaatsen geen geweld plaats vond. Gandhi echter kende van jongs af aan het begrip en het ideaal geweldloosheid zoals dat al bekend was in de tijd van de Boeddha. Maar de wijze waarop Gandhi geweldloosheid in praktijk bracht trok de aandacht.
De opkomst van het Boeddhisme. En toch is er een verschil tussen de manier waarop lang geleden de Indiase Ariërs de koe beschouwden en die waarop Hindoes vandaag de dag naar haar opzien en naar haar omzien. De Boeddha en strengere Arische
hervormingsbewegingen begonnen rond 500 - 400 voor onze jaartelling kritiek te leveren op de oude Arische traditie koeien en ander vee te slachten gedurende offerrituelen. Het is van belang te weten dat Gautama Boeddha in die tijd het kastenstelsel van het Indiase Arische volk de rug toekeerde. Maar daarmee hield het stelsel niet op.
11
Is er nog iets over voor mij?
Socio-culturele verandering AI jaren pleiten hindoebewegingen voor een algeheel verbod op het slachten van koeien. Het zou moeten gelden ook voor Moslims en Christenen. Enkele Indiase staten hebben zo’n verbod al afgekondigd. Het wordt afgezwakt om rellen te voorkomen, vooral tussen Hindoes en Moslims. Om de ‘ophemeling’ van de koe in hedendaags India te begrijpen, moeten we terug naar rond 500 voor onze jaartelling. Toen begonnen indringende veranderingen plaats te vinden in de Noord Indiase samenleving. Het Indiase Vedische tijdperk begon ten einde te lopen, het Boeddhisme verspreidde zich en, misschien als een verweer, de priesterleraar Brahmanen trokken steeds meer macht naar zich toe.
NB. Clementien Koenegras, zus van Zr Bernadette Koenegras OCD (Karmel Nazareth, Schaarsbergen), heeft in India een asiel en kliniek opgezet voor voor koeien met plastic verstopping, en andere dieren. Kijk op website: www.karunasociety.org/ (Red.)
Frans Baartmans mhm
Plastic: heerlijk!
12
SCHOON DRINKWATER VOOR DUIZEND KINDEREN. Sinds enkele jaren woon ik als missionaris van Mill Hill emeritus in missiehuis Vrijland in Oosterbeek. Maar ieder jaar ga ik voor enkele maanden terug naar mijn vroegere missiepost in Kenia. Omdat ik de plaatselijke taal goed beheers en de mensen ken, draai ik mee in het pastoraat. Ik ben ook geïnteresseerd in de projecten die mijn opvolger, een diocesaan priester, onderneemt zoals de bouw van een slaapzaal en eetzaal voor meisjes die de lagere school in de parochie bezoeken. Dit jaar was ik in staat een kleinschalig project te ondersteunen namelijk het voorzien en beschikbaar stellen van goed, schoon drinkwater voor duizend kinderen. De parochie, missie van Sirimba, ligt in het westen van Kenia op 10 km afstand vanaf het Victoria Meer. De missie is afhankelijk van regenwater. Door de klimaatsverandering is de regenval onvoorspelbaar geworden met als gevolg dat er in 2016 een grote droogte was en de oogst volledig mislukte zodat er nog veel honger is. De missie heeft een zeer goede polikliniek waar vrouwen komen vóór de bevalling en moeders met babies voor controle. Er is een goede lagere school met 800 leerlingen waarvan twee derde ‘s morgens naar school komt zonder ontbijt. De temperatuur loopt in de droge tiid op tot 32 graden. Goed drinkwater is daarom van integraal belang voor al die kinderen. Jaren geleden is er door een Finse organisatie een pomp geslagen maar het water is vanwege het hoge zoutgehalte niet geschikt als drinkwater.
Enkele jaren geleden deed mijn opvolger een onderzoek in de parochie naar nieuwe bronnen en het resultaat was positief. Bij een boring werd water gevonden op 80 meter diepte en volgens het onderzoek van het labaratorium is de kwaliteit super. Door donaties van de wandelclub 40MM in Nederland en persoonlijke giften waren we in staat een opdracht te geven aan de firma “Davis and Shirlif” tot het plaatsen van een ondergedompelde pomp gedreven door electriciteit opgewekt door zonnepanelen. Van daar wordt het water opgestuwd naar een reservoir. Vanuit het reservoir loopt het water via zwaartekracht naar de lagere school, zodat al die 800 kinderen over schoon drinkwater beschikken.
Heerlijk helder!
Een klein project. Een groot verschil. Duurzaam en milieu vriendelijk. Kosten besparend. En de zon blijft schijnen in Afrika! Arie Linsen mhm
13
SPIRITUALITEIT VAN DE VERSTORING De Kaapverdiaanse gemeenschap in het Rotterdamse vormt de pastorale ‘humus’ waarin Dorus Wubbels mhm gedijt. Wat dit met hem doet, beschrijft hij op indringende manier in de hier volgende spirituele reflectie. ‘God vinden in de Onderbreking’. Ooit dacht ik vooral vanuit een programma: “Gaat en verkondig!” Die woorden weerklinken nog wel ergens in me, maar het is interactiever geworden. Ik geloof niet meer zo dat ik iets te
een vergadering over sociale netwerken in de wijk of over de toekomst van de parochie. Op het telefoontje en de e-mails valt ook geen pijl te trekken. Ook zijn er maatschappelijke spanningen
Een betoog vol vuur.
brengen heb, maar er wordt wel steeds meer van mij gevraagd. Henri Nouwen schreef ooit dat hij zich eraan ergerde dat hij steeds werd gestoord op zijn werk, totdat hij besloot die onderbrekingen te interpreteren als zijn eigenlijke werk. Ik word dus continu gestoord. Er is alweer iemand overleden en de nabestaanden hopen op inleving en meeleven. Er zit alweer iemand op de stoel in mijn werkkamertje met een verhaal over pijn aan het leven. Ik word alweer bij mensen uitgenodigd omdat er duistere krachten in hun huis zijn en ze naar licht en zegen verlangen. Er ligt alweer iemand in het ziekenhuis die vraagt om een luisterend oor. Opnieuw is er een uitnodiging voor 14
van de internationale politiek tot en met de multiculturele straat. En dan overwegingen geven, verschillende keren per week over wat bijbelverhalen oproepen tussen stilte en storm. Over de heilige Wind die zich niet laat vangen, maar op zoek is naar heilige huisjes die duwtjes verdienen. Wie een programma heeft, werkt vanuit zekerheden en overzicht. Wie zich laat verstoren moet uiteraard ook plannen, maar het is anders. Het is niet een boodschap die centraal staat, maar de boodschapper. De boodschapper ben niet ik, maar degene die zomaar op me af komt. Vanuit een programma werken is vanuit beheersbaarheid werken, vanuit kennen en kunnen. Inspelen op wie een beroep doen begint bij het andere eind en is werken vanuit de overrompeling
Smakelijk!
en de verrassing. Het luisteren is belangrijker geworden voor mij, het inleven, het spreken met mijn oren. Nee, hou geen pleidooi voor de reactionaire spiritualiteit van de pingpongbal of de passieve spiritualiteit van deurmat. Het gaat meer om de boeiende spiritualiteit van het broeien: anderen zijn de gist in mijn deeg. Anderen beroeren mij en krijgen mij in beweging. Vaak is die beweging fysiek, want ik zigzag op mijn fiets door heel de stad om mensen thuis te bezoeken. Nog meer is die beweging innerlijk: iedere ontmoeting is immers een bezinning waard. Ik probeer steeds van de ontmoetingen geen routine te maken, want dan wordt het weer een programma en ben ik terug bij het begin.
door theologiestudie vat op God kon krijgen, maar in de loop van mijn leven kan ik steeds minder over God zeggen. Daarom ben ik me meer in mensen gaan interesseren. Hoewel in Jezus op bijzondere wijze, heeft iedere mens de ogen van God. Door de vele alledaagse medemenselijke verstoringen word ik subtiel geschapen. Deze Adam is nog lang niet af. Soms is het kneedproces pijnlijk. Groeipijn doet zeer‌ Maar wie niet groeien wil, is dood. Dorus Wubbels mhm
De diversiteit van mensen met hun unieke verhalen is verbazingwekkend. Het is een voorrecht naar zoveel mensen te mogen luisteren en zoveel vertrouwen te ontvangen. Uiteraard verander ik door dit avontuur. Iedere mens is immers een spiegel. Vijf eeuwen voor Christus beweerde Heraclitus al dat een mens geen twee keer in dezelfde rivier kan stappen, omdat het water inmiddels verder is en het niet meer dezelfde rivier is. Ik geloof dat ook de zwemmer verder is. Het me laten verstoren vergt veel, want het is ontzekerend, tijdrovend en soms enorm vermoeiend. Misschien werkt God zo? Ooit dacht ik dat ik
Welkom!
15
ZEG HET MET KLEUR! Alhoewel onafhankelijk heeft Curaçao nog steeds een hechte band met Nederland. Je voelt je er onmiddellijk thuis als je er, ook voor de eerste keer, op bezoek bent. Dat was althans mijn ervaring. Hieronder enkele indrukken.
Het was meteen al groot feest op mijn eerste dag van kennismaking met Curaçao. Dia di Bandera – Vlagdag – op 2 juli is een spetterend festijn van nationale trots en fierheid. Sinds 2011 heeft dit, het grootste eiland van de zes die samen de Nederlandse Antillen vormden, een onafhankelijk statuut binnen het kader van het Koninkrijk der Nederlanden. Curaçao doet het beter dan Suriname dat volledig onafhankelijk is van Nederland, aldus een verslaggever
van een plaatselijke krant. Reden te meer om trots te zijn als ‘Yu di Kòrsou’ – echte Curaçaoër. En dat was te zien! 16
Maar de band blijft. Hoeveel Curaçaoënaars wonen er niet in de randstad? En daar ligt ook een lijntje naar Mill Hill. Millhillers actief in een multiculturele parochie in de Bijlmer kwamen hier eens op bezoek, belangstellend naar de achtergrond van een segment van hun parochianen. Enkele andere ‘verdwaalde’ Millhillers - in het bijzonder Anton Jansen, die van 1983 tot aan zijn dood in 2011 werkzaam was op het eiland Saba - hebben vele jaren gewerkt in het Caraïbisch gebied. De band met Nederland dateert al van 1634, toen dit eiland werd veroverd op de Spanjaarden. Al rondkijkend op dit
bijzonder charmante stukje Caraïbisch gebied, word je al snel geconfronteerd met een groot zwart hoofdstuk uit ons
koloniaal verleden: de slavenhandel. Ze hebben er hier een ‘ten hemel schreiend’ monument voor opgericht op het strand net buiten Willemstad waar de Afrikaanse slaven werden uitgeladen. Mijn gastheer, broeder
heeft er een boek over geschreven. ‘Kleur bekennen’ heet het, met als veelbetekenende ondertiteling: ‘idealisering en ontkenning van de eigen huidskleur’. Een toevallige ontmoeting met hem op een zondagmorgen
Franklin Clemencia (Broeders van Dongen), vertelt me van de gruwelijke manier waarop werd afgerekend met een slavenopstand in 1795, en de afschaffing van de slavernij die pas in 1863 kwam, een van de laatste in deze contreien.
na de Eucharistie leverde een fascinerend gesprek op: “Met meer dan vijftig nationaliteiten en een flinke etnische vermenging van honderden schakeringen zou Curaçao een ideale samenleving kunnen zijn waarin huidskleur geen rol meer speelt. Helaas lijkt dit anders te liggen en blijkt kleur maar al te vaak verbonden met waarde- en vooroordelen”.
Het huidige Curaçao is een veelkleurige weerspiegeling van de uiteenlopende herkomst van de bewoners van dit eiland: een bonte mengeling van Afrikaanse, Europese, Zuid-Amerikaanse roots. ‘The future is brown’ voorspelde een Amerikaanse columnist enkele jaren geleden. Dat zie je hier inderdaad ten voeten uit. Niet dat iedereen hier ‘kleurenblind’ is. Helaas niet. Valdemar Marcha, bijzonder hoogleraar Sociale Cohesie en Multiculturaliteit in Utrecht,
Maar de taal die ze hier bezigen, is al vast een ‘sprekend’ voorbeeld van een geslaagde mengeling. De onderliggende structuur van het Papiamento, zo ontdekte ik tot mijn verbazing, is Afrikaans. Intonering (tonaliteit) speelt een belangrijke rol. Zo betekent het woord ‘mula’ al naargelang de 17
Slavenmonument.
toonhoogte ‘ezel’, een soort ‘vis’ of ‘malen’. Maar wat de woordenschat betreft is het Papiamento een regenboog taal met veel Spaans/Portugese en natuurlijk ook Nederlandse invloed. Een regenboog van kleuren omringt je als je rondwandelt in het centrum van Willemstad. De gevels van de gebouwen aan de waterkant doen sterk denken aan de panden langs de grachten in Amsterdam. Maar dan in technicolor! Je raakt er niet op uitgekeken. Elk gebouw, elk kantoor, elke winkel, elk woonhuis op dit eiland staat uitgedost in een bonte schakering van kleuren. Een feest voor het oog! Geen wonder dat Willemstad, ‘regenboogstad’, in 1997 op de World Heritage lijst van de Unesco is geplaatst. Franklin, mijn gastheer, vond Nederland maar saai en grijs bij zijn eerste bezoek. Geen wonder.
18
En de Kerk? Die doet ook mee aan dit kleurenfeest, althans wat de herkomst van de pastores betreft. Ze komen uit alle windstreken: Polen, de Filippijnen, Colombia, Venezuela, Dominicaanse Republiek. Nederlandse Dominicanen hebben hier lang een vruchtbare, leidende rol gespeeld, tot eind jaren 90. Fraters en broeders hebben enorm veel werk verzet op sociaal gebied en in het onderwijs; zustercongregaties idem dito, met inbegrip van de gezondheidszorg. Nu is het stokje overgedragen. Mijn tijd was te kort om een gedegen overzicht te krijgen van het huidige élan. Het was een genoegen om bij de retraite die ik mocht leiden, enkele zeer betrokken leken te ontmoeten. Hun meer nadrukkelijke inbreng zou de veelkleurigheid van de Kerk zeker ten goede komen. Fons Eppink mhm
ZEVEN INDONESIËRS TOEREN DOOR EUROPA Zeven Indonesiërs uit Borneo wilden de koude kerstdagen en de jaarwisseling in Europa doorbrengen en voelen. Op 18 december kwamen ze op Schiphol aan. Ik heb ze opgehaald, want ze kwamen uit
aldaar. Maandag 19 december hebben ze een bezoek gebracht aan Oldenzaal in Twente, waar ze boven in de oude toren van de Plechelmus basiliek de wijde omtrek konden zien, en zelfs in de
Op bezoek in Vrijland.
het gebied waar ik vroeger gewerkt heb. Het was een prettig weerzien met deze mensen, die met dikke winterkleren uit de aankomsthal te voorschijn kwamen. Eenmaal buiten de aankomsthal voelden ze al iets van de winter hier in Nederland. In een grote bus ging het richting Winssen en ook op de pastorie aldaar was het voor hen niet al te warm. Na een tijdje op de pastorie ging het groepje even rondwandelen met dikke kleren door Winssen. De dijkkapel op de dijk werd bewonderd en ook een bezoek aan de supermarkt had hun aandacht (“alleen kijken en niet kopen”). In de middag hebben ze nog even opgetreden in de kerk als speciale gasten bij een kerstconcert van de Bronzen Stemmen, wat zeer in de smaak viel. Daarna heerlijk eten bij het wokrestaurant in Ewijk. Daarna ging het richting Arnhem, waar ze sliepen in het Stayokay Hotel
verte het Duitse Bentheim. Een van hen mocht even op het carillon in de toren spelen, en zo klonk het “Stille Nacht” luid over de daken van Oldenzaal op de koude maandagmiddag voor de kerst. Dinsdag begon hun grote rondreis door Europa. Via Aken, Berlijn, Praag, Boedapest vierden ze Kerstmis in Oostenrijk, en toen ging het weer verder. Via Venetië, Rome, Monaco, Barcelona en Lourdes vierden ze de jaarwisseling bij de Eiffeltoren in Parijs, en daar waren ze wel goed ingepakt. Daarna ging het richting Nederland: ze bezochten bekenden van vroeger: Broeders van Huybergen, Kapucijnen Paters in Tilburg, Zusters in Veghel en Millhillers in Oosterbeek. Hun bekende Millhillers hebben ze niet meer kunnen zien want die lagen op het kerkhof, namelijk Frans Frerichs, Ton Putman 19
en Bertus Terpstra. In de familiekamer van Vrijland ontmoetten kwamen ze toch veel Borneo-mensen. Ze zongen daar met de bewoners nog een paar liedjes. Dat was een mooi weerzien en vele gebeurtenissen kwamen weer in herinnering en sommige mensen waren ontroerd. De volgende dag nog een dagje uit naar Amsterdam (rondvaart
Een vrolijk lied!
natuurlijk) en een bezoek aan Volendam (foto in klederdracht natuurlijk), en op vrijdag 6 januari ging het weer huiswaarts. Ze hebben wel genoten en ik ook. We hebben heel wat afgekletst. Heerlijk. Ze
waren wel onder de indruk van een paar ‘dingen’: = De grote verlichte kerstbomen buiten langs de wegen. In Indonesië zijn kerstbomen en kerstverlichting alleen binnen geoorloofd in de huizen en in de kerken. = Ze stonden te kijken wat een afwasmachine allemaal kan doen. Bij hun is het gewoon steeds afwassen zoals vroeger hier. De dames van de groep zetten ‘heel voorzichtig’ steeds de glazen en de kopjes in de machine!! = Ze stonden ook verbaasd over de “verwarming”. Alles kon verwarmd worden. Dat hoeft niet in Indonesië, waar de gemiddelde temperatuur altijd rond de 26-27 graden is. Zaterdag 7 januari kwam de echte winter. Die nacht had het gesneeuwd en het was erg glad. Vele dingen werden afgelast of geannuleerd. Op tijd waren deze zeven Indonesiërs weer terug in de warme landen. Bertus Visschedijk mhm
Beste redactie, Als dat mogelijk is wil ik graag de volgende oproep plaatsen in het eerstvolgende contactblad Nederlandse regio van de Mill Hill missionarissen: Mijn heeroom, Theodore (Dirk) Schut, geboren te Castricum op 6-5-1893, overleden in Nyondo (Oeganda) 19-6-1942, heeft een dagboek geschreven van zijn eerste missiereis naar Oeganda en de eerste 2 jaren t.w. van nov. 1923 tot okt. 1925. Inmiddels is besloten het dagboek uit te gaan geven. Om het dagboek te kaderen ben ik zijn levenslijn in kaart aan het brengen. Via familie en Mill Hill archieven in Oosterbeek heb ik al informatie verzameld. Voor de overgebleven hiaten doe ik deze oproep om brieven, ansichten, foto’s, misschien nog een dagboek(?), anekdotes, artikelen uit kranten etc. in oude albums/schoenendozen met betrekking tot deze heeroom. Missionarissen die genoemd worden in het dagboek zijn onder meer: Damen, Hendriksen, Krijger, Mentink, Minderop, Janssen, Reesink, Renckens, Willemen, Terhorst en de Zusters Ursulinen uit Bergen. Bijgaand een foto van heeroom Dirk Schut. Bij voorbaat dank voor uw medewerking aan dit project. Met vriendelijke groeten, Martha Lambrechts-van der Loos Marathonlaan 17 1183 VC Amstelveen mob. 0636312420 20
EEN INNEMEND PERSOON MET EEN LUISTEREND HART Piet Kunst Geboren op 6 juni 1932 te Lutjebroek Tot priester gewijd op 7 juli 1957 Missionaris in Oeganda en Nederland Gestorven op 16 december 2016 Al vroeg werd duidelijk dat Piet een goed verstand had en uitblonk op school. Hij wilde priester worden en volgde de lessen in het missiehuis van Hoorn. Hij mocht zijn middelbare schooljaren afmaken in Engeland om het General Certificate of Education te behalen. Na zijn priesterwijding werd hij naar Oeganda benoemd. Daar kon hij zijn inzicht, zijn talenten en zijn werklust inzetten en een rasechte missionaris zijn. Hij hield van de mensen, leerde de taal en heeft als pastor en ook als leraar uitstekend werk gedaan. Zijn veelzijdigheid werd al heel snel duidelijk en zowel de bisschop als de congregatie merkten dat Piet overal inzetbaar was. Zodoende heeft hij op veel plaatsen gewerkt, veel benoemingen gehad. Hij gaf les op scholen, begeleiding op het seminarie en catechese in verschillende parochies. Helaas maakte ziekte een eind aan zijn werk in Oeganda. Na een onderzoek en behandeling in Nederland werd hem verteld dat hij niet naar Afrika terug mocht. Piet heeft zich toen ingezet voor het werk in Europa. Eerst in de huizen van Mill Hill in Roosendaal en Mill Hill. Weer als leraar van toekomstige Mill Hillers. Hij maakte studies in de Verenigde Staten en behaalde een graad in spiritualiteit. In Mill Hill werd hij toen de geestelijke begeleider van de studenten en tegelijk deed hij mee aan de werving en vorming van kandidaten. Daarna kwam hij weer naar Nederland, waar hij pastoraal
werk aannam en een vaste functie kreeg als ziekenhuispastor in Tiel, met mogelijkheden om in naburige parochies assistentie te verlenen. Zijn krachten namen af, maar hij deed wat hij kon en zolang als hij het kon. Piet was een innemend persoon, die heel goed kon luisteren en met wie het makkelijk was te praten en persoonlijke ervaringen en inzichten te delen. Zijn gezondheidstoestand verslechterde steeds meer en hij had zorg nodig. Het was een zegen voor hem dat Juanita, zijn Filipijnse huisgenote, een kundige en toegewijde verpleegkundige, hem bekwaam verzorgde, waardoor zijn laatste levensjaren comfortabel en zo gemakkelijk mogelijk werden. Juanita verdient hiervoor onze oprechte waardering en dank. Bij de uitvaart van Piet waren veel mensen uit Tiel en omgeving gekomen om hem, samen met ons, de laatste eer te bewijzen. Piet, die veel mensen de weg naar God toonde, heeft die weg zelf ook afgelegd en is nu thuis bij Hem die hij bekend maakte en altijd wilde dienen. Eddie Karhof mhm 21
ALTIJD BESCHIKBAAR VOOR IEDEREEN Martijn (Ben) Snoeren Geboren op 8 oktober 1929 te Tilburg Eeuwige Eed afgelegd op 19 maart 1954 Missionaris in Borneo, Maleisië Gestorven op 13 februari 2017 Op zaterdag 18 februari zijn we samengekomen om afscheid te nemen van een groot mens, niet alleen fysiek groot maar ook groot als persoon. Zelfs twee ambassadeurs waren gekomen om dat te onderstrepen: de ambassadeur van Maleisië bij het Vatikaan en de ambassadeur van Maleisië in Den Haag. Martijn (Ben) werd benoemd naar Sabah, het vroegere Brits NoordBorneo, in 1955 en heeft daar zijn hele missionaire leven gewerkt, op dezelfde plaats, in Bundu Tuhan, totdat hij in 2014 ziek naar Nederland gebracht werd. Grote namen uit Bundu Tuhan waren Willem Roetenberg, Jan Hoekstra en hijzelf. Ben was opgeleid als timmerman en metselaar en hij begon een timmerwinkel om mensen op te leiden tot timmerman of kleine aannemer op lokaal niveau. Samen met zijn leerling-timmerlui, heeft Ben vele gebouwen neergezet: kerken, scholen en een klein ziekenhuis, in Bundu Tuhan en in diverse andere plaatsen. Maar het was vooral door het groenteproject dat de kleine boertjes tegen de hellingen van de berg Kinabalu een degelijk inkomen kregen van de verkoop van hun groenten, zoals tomaten, wortelen, aardappelen en allerlei soorten kool. Dan zag je ‘s morgens vroeg mensen vanuit hun tuintjes de groente binnenbrengen in grote manden op hun rug. Met een vrachtwagen werd het dan, langs de grote weg verkocht, of naar de hoofdstad gebracht en soms zelfs uitgevoerd naar Hongkong. Later heeft Ben nog een groot retraitecentrum in Bundu Tuhan 22
opgezet waar door middel van stapelbedden zelfs zo’n 300 mensen ontvangen konden worden. Ten slotte bouwde Ben het Don Bosco kindertehuis, voor weeskinderen en kinderen van arme gezinnen uit de verre dorpjes, die daar kost en inwoning ontvingen en vandaar naar de lagere school gingen. Het kenmerkende van Broeder Ben was dat hij zich beschikbaar stelde voor eenieder: Iedereen kende hem ook omdat hij een kop uitstak boven de kleine Sabahans! Vooral de kinderen van het weeshuis zagen hem als hun vader waar zij ten alle tijden terecht konden. Hij was werkelijk één van hen en stond midden tussen hen in. Daarom viel het hem ontzettend zwaar om naar Nederland te komen om verzorgd te worden in Missiehuis Vrijland, want hier kende hij niemand, terwijl hij in Bundu Tuhan iedereen kende. Van lieverlee werd Ben steeds stiller en rouwde om wat hij had achtergelaten. Ben, bedankt voor wie je geweest bent. Dank voor je inzet, maar meer nog dank aan jou van al de mensen voor wie je je hebt mogen inzetten of die je levenspad hebben gekruist. Selamat jalan: Veilige reis, wel thuis. Wim van der Salm mhm
ONZE OVERLEDEN VRIENDEN Apeldoorn Boxmeer Antwerpen Almere Rosmalen Teteringen Breda Vlijmen Rijswijk Heemskerk Amersfoort Oosterbeek
Mw. Maria Wissink, moeder van Martin Koenders, medewerker procuur Vrijland Zr. Lucie Reyrink, (Anna Maria) Zusters van Julie Postel Dhr. Peter Marinus Marie van Leerdam, Stichting Hope, Njinikom Kameroen Mw. Cobie Dijkman-Verleun, zus van Zr. Alberica ocso, bewoonster van Vrijland Mw. Maria Petronella Henrica Spierings-de Vries, zus van Fr. Frans de Vries,mhm† Mw. Maria Jacobs, weduwe van Jacob Bouma, ex-Mill-Hiller Dhr. Jan Baartmans, broer van Fr. Frans Baartmans mhm Mw. Maria Wilhelmina Luiten-Dinnissen, zuster van Zr. Elisabeth Dinnissen ocso Dhr. Leo van Luijk, vader van Jacinta van Luijk, Mill Hill Associate Dhr. Jan Zonneveld, broer van Fr. Piet Zonneveld mhm Dhr. Johan Tolboom, broer van Zr. Hermina Tolboom fmsj Dhr. Petrus Bernardus van Tilborg, bewoner van missiehuis Vrijland
CONTACTBLAD NEDERLANDSE REGIO VAN DE MILL HILL MISSIONARISSEN Hoofdredacteur: Fons Eppink Redactieraad: Hans Boerakker, Huub de Bij, Frans Baartmans, Ger Mooij Correctie: Piet Korse Administratie: Theo Geurtsen Verzending: Harry Reusen, Otto Perfler 4 nummers per jaar Tel. 026 339 7567 Email: mhmcorrespondent@gmail.com
FOTOGRAFIE Omslag: Kameroen– Fons Eppink, Huub de Bij, Paul Hien, Theodora Slot, Frans Baartmans, Arie Linsen, Dorus Wubbels, Bertus Visschedijk
UW TESTAMENT IS NOG BETER WANNEER DE MISSIE DAARIN BEDACHT IS Maak uw legaat voor Mill Hill aldus: “Ik legateer, vrij van rechten, aan De Nederlandse Regio van de Mill Hill Missionarissen Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek”
WAARHEEN MET UW BIJDRAGEN? Persoonlijke giften voor missionarissen NL52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur van Mill Hill Oosterbeek. NL 39 ABNA 0400 2363 11 t.n.v. Nederlandse Regio van Mill Hill, Oosterbeek. Giften voor opleiding van Missionarissen in Afrika en Azië: NL 52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur Mill Hill Oosterbeek. De Nederlandse Regio van Mill Hill is een ANBI instelling vallend onder de groepsbeschikking van de Bisschoppenconferentie van de Rooms Katholieke Kerkprovincie te Utrecht. Uw giften zijn dus fiscaal aftrekbaar en over uw bedragen hoeft geen schenkings- of successierecht betaald te worden. Ons fiscaal RSIN nummer 006583489 Bij voorbaat hartelijk dank.
23
Retouradres: Johannahoeve 4 6861 WJ Oosterbeek.
Contactblad van Mill Hill Administratie & redactie. Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek. Telefoon : (026) 339 8084 E-mail : procuur@mhmobk.nl Internet : www.millhillmissionaries.co.uk
Lente 2017 Jaargang 51 - nummer 1 Verschijnt 4 keer per jaar Drukkerij voor de Poort – Oosterbeek