WINTER 2017
LITANIE Mijn hoofd zit vol met vragen die hun vorm verliezen en bijna ongemerkt ontkleuren. Er valt niets te kiezen. Mijn woorden gaan mijn stem ontkrachten Laat me niet alleen. Onzekerheid beheerst mijn nachten Laat me niet alleen. Het wordt een opgave te kiezen Laat me niet alleen. Ik wil jou noch mijzelf verliezen Laat me niet alleen. De wereld kantelt om me heen Laat me niet alleen. Herinnering, ik heb er geen Laat me niet alleen. Verkeerde handelingen, rare woorden Fouten die nooit bij me hoorden Laat me niet alleen. Routine laat me functioneren Ik blijf mijn best doen, blijf proberen Maar laat me niet alleen. Mijn tranen kun je wel verstaan Ik weet ik kan van jou op aan. Yvonne Mulder
2
IN DIT NUMMER 4
Met Kerstmis in het verschiet een toepasselijk verhaal van de hand van Yvonne Mulder. Naast verhalen heeft zij ook talrijke gedichten op haar naam staan – hiernaast een voorbeeld met de titel ‘Litanie’. Onlangs verscheen van haar een bundel colums onder de titel ‘Lichtpuntjes’. ‘Het was dan wel kerstavond, maar ze had nu echt even tijd voor zichzelf nodig. Daar kwam Jezus niet aan te pas. Ze fietste hard door’.
6
Frans Baartmans mhm verrast met een vedische vredeswens uit India voor het nieuwe jaar. “Moge er vrede zijn in het firmament en in het luchtruim. Vrede op aarde en in de wateren. Vrede voor de planten, de kruiden, het struikgewas en de bomen. Vrede voor alle levensbronnen. Moge er vrede zijn voor het Eeuwige. Vrede voor alles en iedereen. Vrede voor jou en mij. Vrede, vrede, vrede”. René Horsthuis, neef van Ben Engelbertink mhm, verhaalt van
8
een legendarische reis naar Sarawak, Maleisië, voor het maken van een documentaire over hoe het zaad vijftig jaar geleden daar gezaaid door ‘oom Ben’ nu tot wasdom is gekomen. “Vijftig jaar missiewerk van mijn oom Ben. Er is veel werk verzet. Daarginds en hier. Het is een heel avontuur om de documentaire te maken. Mijn wens is dat het verhaal de harten van mensen mag raken”. Toen in september de jaarlijkse regionale vergadering werd
12
gehouden in Helvoirt was Corry van de Bosch mhm een van de sprekers. Voorgoed terug in Nederland kan ze nu een balans opmaken van haar ‘Missie Ervaringen’. “En nu, na 8 jaar Kenia en ruim 9 jaar Oeganda kan ik van harte en volmondig zeggen: missionaris zijn is het goede nieuws proberen te leven, gelukkig en dankbaar zijn met wat je doet. Als je daardoor anderen gelukkig kunt maken is je missie geslaagd!”
VERDER NOG Bertus Visschedijk: Een mooie afsluiting van mijn gouden priesterfeest....................…….14 John Jorna: Dood en leven.............................................................................…………………16 Fons Eppink: Een bezoeker uit het hartje van het regenwoud..................…………………19 In memoriam Kees Groenewoud, Wim Bos..................................................…………………21 Omslag: Afrikaanse migrant op het Sint Pietersplein in Rome - Fons Eppink
3
Kerstverhaal 2017 Ze trok de deur zachtjes achter zich dicht en haar muts wat dieper over haar oren. Het was koud, vrieskoud. Ze stapte op haar fiets en haastte zich naar haar volgende patiënt. Nog vier te gaan en haar taak als buurtzuster zat er voor vandaag op. Het was glad op straat en vroeg in de avond, het leek wel of iedereen binnen zat. Ze zag overal lichtjes en kerstbomen, symbolen van winterse gezelligheid. Voor velen was ze een reddende engel, maar zo voelde ze het zelf niet. Ze bracht troost, praktische hulp en een lachje op de gezichten waar ze kwam. Nog een uurtje en ze kon zelf onder de boom kruipen, de kaarsjes aansteken en genieten van een glas warme wijn. Meneer den Boom keek al naar haar uit. Hij schuifelde met zijn rollator naar de voordeur. Vijftien minuten later, na wassen en plassen en een schoon verband, maar vooral na een hartelijk ‘goed zo, zalig kerstfeest en tot morgen’ stapte ze weer op haar fiets. Het was allejezus koud. Wat zei ze nu toch? Jezus, daar was ze nog echt niet mee bezig geweest. Daar had ze het veel te druk voor. Het was dan wel kerstavond, maar ze had nu echt even tijd voor zichzelf nodig. Daar kwam Jezus niet aan te pas. Ze fietste hard door. Ondanks de muts over haar oren hoorde ze een harde knal gevolgd door hartverscheurend huilen. Allejezus! Nou zei ze het toch weer! Ze dacht aan mevrouw de Haas die samen met dochter Sterre
4
al naar haar zat uit te kijken. Dat ging dus even niet lukken. Ze racete op het gehuil af. Haar getrainde oren hoorden pijn, wanhoop en ontreddering. En weer was daar een oorverdovende knal. Ze toetste 112 in op haar telefoon, maakte zich bekend en meldde dat ze bijna bij de onheilsplek was. Het gebeurde allemaal tegelijkertijd. Ze zag overal vlammen uit een garage komen. Een vrouw omklemde een boom en liet, opnieuw, een ijselijke gil. In de verte hoorde ze sirenes, mensen renden hun huizen uit, er werden dingen uit ramen gegooid. Dingen? Ze pakte de vrouw vast die radeloos van angst om haar baby’s riep. In het kozijn van de bovenverdieping stond een jong kind. Met een baby in haar arm. Even radeloos als de moeder. Ze zou het moment van de sprong nooit meer in haar leven vergeten. Was het een engel die beide kinderen opving? Zoals ook de moeder opgevangen werd door een engel? In de kerken werd die nacht hardop gebeden, werden kaarsen aangestoken bij de kerststal, werd het verhaal met duizenden binnen no-time gedeeld. Toen ze haar zoontje in bed legde en vertelde dat mama net een wonder had meegemaakt, zei het mannetje ‘mama kus!’. Maar ze verstond ‘allejezus’ ... Yvonne Mulder
Advent: verlangend verwachten.
5
De Hindoe vredeswens Het is bijna 2018. In dit nummer van het contactblad van Mill HillI wenst de Nederlandse regio van Mill Hill alle lezers een vredevol nieuw jaar. De Shanti - Mantra De Indiase woorden shanti, vrede en shanta, vredevol zijn afgeleid van het woord sam - , samen. Vrede maak je samen. Verschillende verzen in de oude Indiase schriften, de Veda’s, zijn gewijd aan Shanti. Vredelievendheid, tevredenheid, blijdschap en innerlijke kalmte zijn eigenschappen waarop vooral Raja – Yoga, de ‘koninklijke yoga’ de nadruk legt. Deze eigenschappen bevorderen zelfbeheersing. Die is nodig om je belangrijke deugden eigen te maken zoals geweldloosheid (ahimsa), eerlijkheid (satya), vergevingsgezindheid (ksama) en begaanheid (daya). Deze deugden maken deel uit van de Hindoe gedragscode. De Shanti – Mantra is het eerste van veertien verzen in een hymne die in de Atharva Veda staat. Dat oude Indiase schrift dateert van rond 1200 voor onze jaartelling. De Shanti – Mantra roept dat vrede onontbeerlijk is voor harmonie in het universum en voor alles en allen op aarde. Willen we nog meer dan vrede? Verlangen de hemelen, de aarde, de wateren, de planten, de dieren niet naar vrede?
6
Ook de goden en godinnen verlangen naar vrede. Ook al zou je alles bezitten, wanneer je geen vrede hebt heb je niets. Ik schrijf de tekst van de Shanti-Mantra zoals je die vindt in de Atharva Veda 19.9. Een aantal lezers van het contactblad van Mill Hill zijn geinteresseerd in deze Indiase Vedische teksten. De Shanti-Mantra luidt als volgt: OM dyauh santi, antariksa santi, prithivi santi, apah santi, oshdhya santi, vanaspataya shanti, visvedeva santi, brahma santi, sarvam santi, santireva santi, sa ma santiredhi. OM santi, santi, santi
“Moge er vrede zijn in het firmament en in het luchtruim. Vrede op aarde en in de wateren. Vrede voor de planten, de kruiden, het struikgewas en de bomen. Vrede voor alle levensbronnen. Moge er vrede zijn voor het Eeuwige. Vrede voor alles en iedereen. Vrede voor jou en mij. Vrede, vrede, vrede”. Frans Baartmans mhm
Kerstmis: Verwonderd koesteren.
7
Documentaire ’50 jaar missiewerk in Tatau’ met Ben Engelbertink Neef René Groothuis is gefascineerd door het missionaire levensverhaal van zijn oom Ben Engelbertink mhm. In het jaar dat Ben zijn gouden feest viert, besluiten ze samen naar Sarawak te gaan om iets in kaart te brengen van wat daar nu, 50 jaar later, leeft. Het wordt vast een boeiende documentaire. En zo ontstond het idee om samen naar het gebied te gaan waar mijn oom zijn eerste missiewerk heeft verricht. Ik kende Sarawak van foto’s. Van de tijd toen Ben regionaal was in Roosendaal. En van een foto van het trouwen van mijn ouders. Na alle huwelijkse plechtigheden zegende hij hen door een kip over hun hoofden te zwaaien.
“Laten we er dan een film van maken”, zei ik tegen Ben een aantal weken na ons gesprek om samen naar Sarawak te gaan. Dan kan de familie en jouw achterban hier zien hoe de mensen daar leven en wat jij daar gedaan hebt. En zo groeide het idee voor de documentaire “50 jaar missiewerk in Tatau”.
Even tijd voor een kiekje.
“Volgend jaar is het alweer vijftig jaar geleden dat ik in Sarawak aankwam met de boot”, zei Ben tegen mij. “Een mooi moment om er weer naar toe te gaan, lijkt me!”, was mijn antwoord. Het was het najaar van 2016 dat we samen genoten van een nasi goreng, die Ben gekookt had. “Zullen we er samen naar toe gaan?”, vroeg hij. Het was een moment stil in mij. In mijn buik voelde ik een kriebel, die ik ken van een nieuw avontuur dat op komst is. “Ja, dat lijkt me geweldig Ben”. 8
Ik werd ook steeds nieuwsgieriger naar Ben’s persoonlijke verhaal. “Hoe kan het toch dat hij zo jong al wist dat hij missionaris wilde worden?”. Op elf jarige leeftijd stelde ik me voor dat ik later in een auto met zwaailichten en sirene zou gaan rijden. Of piloot wilde worden, zoals de meeste jongens op die leeftijd. Maar Ben wist toen al dat hij ‘daarginds’ naar toe wilde gaan. Mijn nieuwsgierigheid naar het missionaris zijn kon ik helemaal uitleven door vele gesprekken die ik met hem voerde. Bij zijn ouderlijk huis in Oldenzaal, thuis op de stoel pratend over zijn studietijd in Tilburg en Engeland en natuurlijk tijdens onze reis in Sarawak.
De laatste week van mei 2017 zijn we twee weken naar de langhuizen in de buurt van Tatau gegaan. Verschillende camera’s en de drone gingen mee in mijn koffer. Waar je vroeger enkele maanden op zee zat, duurde de reis nu ongeveer 24 uur. De aankomst in Bintulu was heel hartelijk. Het was mijn eerste voet op Maleisische bodem. Een dag na aankomst zijn we naar Tatau gereden om bij het eerste langhuis aan te komen. Ik had eigenlijk geen idee wat ik me daarbij moest voorstellen. Ook hier werden we met open armen ontvangen. Ben met zijn dagrugzakje achterop, ik filmend met de camera in mijn hand.
Het was ook de tijd van de Gawai. Het nieuwjaarsfeest van de Iban. Het werd uitbundig gevierd met muziek, dans en rijstwijn. Het heeft heel bijzondere beelden opgeleverd. Met name ook het einde van de rouwperiode waarin contact werd gezocht met de overleden mensen. Ik vond het een voorrecht om hier bij te mogen zijn en het allemaal te filmen. Over het helpen van de mensen ‘daarginds’ gesproken. Wat doet een missionarissen nou eigenlijk? Zijn ze alleen maar bezig geweest met dopen en zieltjes winnen? Die vraag is mij
De wijsheid der jaren.
De rijstwijn werd opgehaald en mensen waren zichtbaar blij met onze komst. Door Ben twee weken te volgen met de camera kreeg ik een goed beeld van zijn werk. Ik was onder de indruk van zijn bijna onuitputtelijke energie om met de mensen in gesprek te gaan. Bij elk langhuis wilden de bewoners hun verhaal vertellen en wilde Ben natuurlijk weten wat er speelt. Zegeningen moesten plaatsvinden, de mis werd gedaan, uitgenodigd worden voor de lunch of een uitgebreid diner.
heel helder geworden. Nee, dat is zeer zeker niet de hoofdtaak geweest. Van Ben en van zijn Mill Hill collega’s heb ik gehoord dat zij veel hebben mogen leren van hen. Ik hoor bij allemaal een groot respect voor de mensen bij wie zij jarenlang gewoond hebben. Dat ze mochten ervaren hoe het is om opgenomen te worden als een lid van de familie. Door de gesprekken met hen, ben ik nieuwsgieriger geworden naar wat wij van de mensen in andere werelddelen kunnen leren. Bijvoorbeeld over zorg hebben voor elkaar, het 9
genieten van eenvoud en plezier hebben in het leven. Dat zijn de schatten die de missionarissen ‘daarginds’ hebben meegenomen naar hier. In één van mijn gesprekken met Ben vertelt hij over het Paasverhaal. De weg van Jezus gaat over het openen en het volgen van je hart. De symbolische betekenis van het verhaal is dat iedereen de steen van zijn eigen hart weg moet rollen. Dat vind ik inspirerend. Persoonlijk heb ik niet zo’n grote behoefte om naar de kerk te gaan. Maar ik heb wel een grote behoefte om vanuit mijn hart te leven en van daaruit contact te leggen met de mensen om me heen.
Vijftig jaar missiewerk van mijn oom Ben. Er is veel werk verzet. Daarginds en hier. Het is een heel avontuur om de documentaire te maken. Mijn wens is dat het verhaal de harten van mensen mag raken. En ook het beeld dat mensen hebben van missionarissen als ‘zieltjes winners’ mag worden bijgesteld. Mijn respect voor het werk van de missionarissen is er alleen maar groter door geworden. Zoals de missionarissen nog steeds hun pad belopen, gaat mijn weg ook verder. Volgend jaar ga ik een nieuw avontuur aan met Ben. Samen lopen we de pelgrimstocht op Shikoku, Japan. Dertienhonderd kilometer langs 88 Boeddhistische tempels. Het kriebelt weer in mijn buik. René Horsthuis
Staat dit niet mooi?
10
Gedragen door de geesten van het woud.
11
Missie ervaringen Enkele weken voor de regionale vergadering werd ik door broeder Martien gevraagd of ik tijdens die bijeenkomst wat over mijn missie ervaringen zou willen vertellen. (Corry van den Bosch mhm) kaanse bisschop. Bisschop Otunga kwam naar Oudenbosch om te vragen of de zusters van Sint Anna in Kenia wilden komen werken. Omdat mijn oom in Kenia was, werd ik uitgekozen om een welkomstwoordje te houden. Ik had nog maar nauwelijks 1 jaar wat school Engels geleerd, maar het lukte toch enkele woorden van welkom uit te spreken. De begroeting van de bisschop had ik dagenlang met de directrice moeten oefenen: ik moest me heel nederig opstellen, wachten tot de bisschop zijn hand uitstak en dan knielend zou ik zijn ring moeten kussen! Daar heb ik bij hem nooit de gelegenheid voor gekregen. Heel spontaan werd ik na mijn toespraakje stevig omarmd door de bisschop! Niks knielen of ring kussen!
Oei, mijn ledematen!
“Wat voor nieuws kan ik al die Mill Hillers bieden?” vroeg ik me af. Ik besloot dicht bij mezelf te blijven en van daaruit stukken van mijn leven te delen. Zo mijmerend realiseerde ik me dat mijn hele leven al vertrouwd ben geweest met missie en in het bijzonder met Mill Hill. Dat was mede dank zij mijn oom: Marinus van den Bosch, die meer dan 40 jaar als Mill Hiller in Kenia aan het werk is geweest. Ik was nog maar een ukkie toen ik voor de eerste keer mijn oom Rinus ontmoette, die op verlof was uit Kenia. Hij kon zo mooi vertellen over dat verre, vreemde land en over die lieve, kleine zwartjes, zoals hij de kinderen noemde. (Dat zou nu niet meer mogen!) Ook op school werd veel verteld over missiewerk. Op die middelbare school kregen we zelfs bezoek van een Afri12
Mijn ouders waren ook erg missie- maar vooral Mill Hill gezind. Doorgaans waren zij in het dagelijkse leven heel zuinig en zo werden wij ook opgevoed, maar voor de missie hadden zij een groot en gul hart. Kortom, mijn hele leven is verweven geweest met Mill Hill en het missiewerk. Dat heeft grote invloed gehad. Vooral de verslagen die wij via de sporadische brieven van mijn oom ontvingen, spraken me zodanig aan dat ik ook dergelijk werk wilde gaan doen. Maar, ik werd “gewoon” onderwijzeres en heb 35 jaar les gegeven aan kinderen van een lagere school in Oud Gastel. Ondertussen bleef mijn levensdroom toch kriebelen. Ik maakte het plan met mijn oom om hem in de schoolvakantie 1973 te bezoeken. Hij had me verteld van de mogelijkheid om associate te worden. Dat was iets nieuws waartoe in die tijd in het hoofbestuur was besloten.
Helaas, op 8 december 1972 kwam mijn oom ziek naar Nederland om nooit meer terug te keren naar zijn geliefde Kenia. Toch kon ik naar Kenia voor een bezoek, omdat andere Mill Hillers me welkom heetten. Wat een prachtige ervaring heb ik in die zes-weken-Kenia-bezoek opgedaan! Ik voelde me er meteen thuis en besloot mijn schooltaak in Nederland af te ronden en naar Kenia te gaan. Maar weer was het leven sterker dan mijn plannen. Mijn vader overleed en ik vond niet dat ik mijn ouder wordende moeder, die de zorg had voor mijn gehandicapte broer, in die omstandigheden kon achterlaten. Ik bedacht dat Kenia wel even kon wachten. Om een lang verhaal kort te maken: dat “even wachten” is uiteindelijk 25 jaar geworden! Toen mijn broer en mijn moeder naar ieders tevredenheid een nieuw tehuis hadden gevonden, heb ik in januari 1999 mijn koffer gepakt en ben naar Kenia gegaan.
De wens, die mijn 1ste klas juf vroeger aan me had gegeven kwam uit: “Droom niet je leven, maar leef je droom!” En nu, na 8 jaar Kenia en ruim 9 jaar Oeganda kan ik van harte en volmondig zeggen: missionaris zijn is het goede nieuws proberen te leven, gelukkig en dankbaar zijn met wat je doet. Als je daardoor anderen gelukkig kunt maken is je missie geslaagd! Zoals mijn onderwijsloopbaan heeft mijn leven in Oost-Afrika mij rijker gemaakt en ik ben me steeds bewuster geworden dat ik het getroffen heb in het leven met goede ouders, familie, onderdak, gezondheidszorg, onderwijs, enz. Dit alles heeft me gemaakt tot wie ik nu ben. Dit gevoel is zeker versterkt door de levensblijheid, de wijsheid en tevredenheid van de armen die ik in Oost-Afrika mocht ontmoeten. Corry van den Bosch mhm
Nog even overleggen.
13
Een mooie afsluiting van mijn gouden priesterfeest Een paar jaar geleden tijdens een voetbalwedstrijd van Roda ’28 uit Winssen of van V.V. Ewijk heb ik een idee opgeworpen bij een paar mensen, dat het mooi zou zijn om een wedstrijdje te spelen tussen spelers van Ewijk en Winssen, die ik gedoopt heb, want ik zag heel wat spelers rondlopen in de eerste elftallen van Roda en Ewijk, die ik sinds 1993 gedoopt heb. En elke zondagmiddag sta ik wel langs de lijn bij Roda of bij Ewijk. Het was toen een ideetje. (Omdat ik supporter ben van beide voetbalclubs, heeft iemand een speciaal voetbalshirt voor mij gemaakt: de ene
van mij) gevraagd (helaas moest hij daags tevoren afzeggen vanwege FIFA werkzaamheden), een sponsor zorgde voor een grote beker (met opschrift “Pastor Bertus Bokaal”), en de elftallen met een paar dispensatiespelers, zoals misdienaars van vroeger, gingen serieus trainen, want Ewijk en Winssen geven elkaar niets “gratis”. Op zondag 2 Juli heb ik mijn gouden priesterfeest mogen vieren. Prachtig, met een volle kerk en veel mensen op de receptie. Fantastisch. Zaterdagavond 8 Juli werd de ‘feestweek’ afgesloten
Het team Bertus.
helft met het oranje van Ewijk en de andere helft met het rood van Roda) Tot mijn grote verbazing hoorde ik een paar maanden geleden dat er serieus werk van gemaakt werd. Een organiserend comité kwam bij mij om de doopboeken te mogen inzien in de pastorie van Winssen en Ewijk. Verder mocht ik niets doen. En ze speelden het klaar. Alles werd mooi georganiseerd: het zou plaats vinden in Ewijk (want mijn feest werd gevierd in Winssen), als scheidsrechter werd Bjorn Kuipers (een stadgenoot 14
met deze voetbalwedstrijd. Het comité had alles geregeld. Met paard en wagen werd ik afgehaald (in mijn speciaal voetbalshirt) vanuit Winssen naar Ewijk, waar het voetbalvolk al klaar stond. Alles ging heel officieel en het werd een serieuze wedstrijd. In de rust werd er een loterij gehouden met als eerste prijs de wedstrijdbal met de handtekeningen van alle spelers. Die loterij bracht nog 300 euro op voor het goede doel: mijn mensen in Borneo. Ewijk won de wedstrijd met 3-2 en zo
werden zij de eerste winnaar van “de grote cup met de kleine oortjes”. Na de wedstrijd was het nog even heerlijk naborrelen. Maandagmorgen stond er in de Gelderlander een groot verslag van die wedstrijd in de Maas en Waal editie met als titel: “De doper van twee elftallen”
wel eens gezegd: “ik wil pastoraal bezig zijn op zondags: ‘s morgens in de kerk, ‘s middags op het voetbalveld, en ‘s avonds in de kroeg, want dan krijg je contact met iedereen.” Met de eerste twee heb ik nooit moeilijkheden gehad, maar met die laatste is het niet altijd zo vlotjes gelopen……
Een een van dat
Een dankbare gouden jubilaris: Bertus Visschedijk sinds 1993 pastor in Winssen en Ewijk
voetbalwedstrijd als afsluiting van mooie feestweek ter gelegenheid mijn gouden priesterfeest: wie had kunnen dromen. Vroeger heb ik
Ontmoetingsdag/Themadag
‘Laudato Si’
Het nieuwe jaar staat voor de deur,en zoals gebruikelijk, zijn er ook weer twee Ontmoetingsdagen in 2018. Onze eerste Ontmoetingsdag van 2018 is op de laatste zaterdag van februari,en wel op zaterdag 24 februari 2018. Noteer de datum in uw agenda of nog beter geeft u nu op, als u wilt komen. De spreker voor deze dag is Hoogleraar en voormalig Hoofdaalmoezenier bij Justitie, Fred van Iersel. Hij is lange tijd actief verbonden geweest (en misschien nog) in Pax Christi, het tegenwoordige Pax, de vredesbeweging. Hij is een gezien spreker en hij wil graag op de Ontmoetingsdag komen en als thema heeft hij gekozen: ‘Laudato Si’ - het herderlijk schrijven van de Paus over het klimaat en onze verantwoordelijkheid daarin. Hij wil graag de achtergrond belichten en de inspiratie die ervan uitgaat. Het belooft een boeiende en inspirerende dag te worden. U bent van harte uitgenodigd voor deze ontmoetingsdag. Als u graag wilt deelnemen, geeft het a.u.b. even door aan ons, uiterlijk vóór half februari 2018 Wim van der Salm 026-3397555 wvandersalm@jozefmhm.nl 15
dood en leven de samenleving. Vrienden en verwanten zijn weggevallen. De mobiliteit is nog maar beperkt. De enige mensen, die hij of zij dagelijks ziet zijn de hulpverleners. Wat is dan nog de zin van het leven? Waarom nog verder leven? ‘Mijn leven is voltooid’.
Annemarieke van der Woude.
Dood en leven; ze horen bij elkaar. Dat merkten we tijdens de halfjaarlijkse ontmoetingsdag van de Mill Hill Missionarissen in Oosterbeek. Vele tientallen mensen luisterden naar elkaar en naar Annemarieke van der Woude, predikant van de Remonstrantse Gemeente in Oosterbeek en redactiesecretaris van het Tijdschrift Speling. Aanleiding was de ophef over wetsontwerpen met betrekking tot ‘voltooid leven’. Heeft de Bijbel daarover iets te zeggen? Hoe ver reikt de autonomie van de mens? Hoe gaan we om met de vele standpunten, die hierover de ronde doen? De Bijbel nodigt ons uit op weg te gaan zoals het Joodse volk uit Egypte. Ze gaan met God op weg. Leven kun je in verbondenheid met God. Zo is het leven heilig. Dus met God verbonden. Dat wil niet zeggen, dat ook de hedendaagse gelovige die heiligheid van het leven in alle heftigheid accepteert. De medische wetenschap weet het leven heel lang te rekken en dan komen er vragen. De mens in de vierde leeftijd ongeveer boven de 85 jaar ervaart steeds meer zijn onvermogen nog te doen wat hij altijd gedaan heeft en voluit mee te draaien in 16
Op de vraag van mensen met een wens om het leven te beëindigen proberen het wetsvoorstel van de ministers Schippers en van de Steur en het initiatief wetsontwerp van Pia Dijkstra een antwoord te geven. De initiatiefnemers menen, dat de bestaande euthanasiewet daarin niet voorziet, Er is geen sprake van ondraaglijk lijden en er is geen toestand van ziekte in de terminale fase. De autonomie van de mens die zelf beslist, is het uitgangspunt. De wetsontwerpen willen niet zo maar zelfdoding mogelijk maken. Een stervenshulpverlener moet in gesprekken nagaan of er geen sprake is van een depressie, die immers weer kan genezen. Wordt er geen druk uitgeoefend door familie? Is er een onterechte angst voor een pijnlijk stervensproces? Daarna vindt er een tweede gesprek plaats met een onafhankelijke deskundige en pas daarna kan de stervensbegeleider het dodelijk middel ter hand stellen, dat de mens met stervenswens zichzelf toedient. Tijdens de middagdiscussie kwam naar voren, dat de mens met stervenswens altijd ook moet overwegen wat het voor de nabestaanden betekent en voor de samenleving. Vooral wanneer de zelfdoding volkomen onverwacht komt is het voor nabestaanden vaak heel moeilijk dat te verwerken. Daarbij komt, dat het wetsontwerp van de beide ministers geen leeftijdsgrens stelt. Het faciliteert zelfdoding terwijl er tegelijkertijd een preventiebeleid tegen zelfdoding bestaat. En wat moeten we denken van een maatschappij, die in de persoon van de stervensbegeleider instemt met de opvatting, dat er voor die mens toch geen reden is om nog verder
te leven. Deze mens wordt waardeloos geacht. De wet, die euthanasie regelt heet voluit “Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding”. De wet regelt hoe de arts moet handelen, wil hij niet strafbaar zijn. Een cruciale voorwaarde is, dat de patiënt terminaal is. Verwacht mag worden, dat het overlijden binnen twee weken zal plaatsvinden. Mevrouw van der Woude
zorg veel aandacht besteed. Naarmate het ziekteproces voortgaat kan de pijn toenemen en moeten ook de doses pijnbestrijding groter worden. Bij sedatie worden de patiënt ook voedsel en vocht onthouden. Het doel is steeds de pijnbestrijding, maar de doses kunnen zo groot worden, dat ze de dood veroorzaken. Die wijze van handelen wordt in de Kerk vaak als alternatief gegeven. Iemand had aan een arts gevraagd of het mogelijk is iemand
Stof voor discussie in overvloed.
geeft aan, dat zij vindt, dat iemand ook psychisch terminaal kan zijn. Iemand kan het geestelijk niet meer aan nog verder te leven. Zijn psychisch lijden is ondraaglijk. Eigenlijk is er dan sprake van zelfdoding. Tijdens de middagdiscussie geven mensen aan, dat het afscheid voorafgaand aan euthanasie of zelfdoding heel troostrijk kan zijn voor de nabestaanden. Het is voor hen een mooie herinnering. Dat zien we ook bij palliatieve sedatie. Pijnbehandeling is enorm verbeterd. In een hospice wordt aan palliatieve
met goede pijn- en angstbestrijding en goede verzorging te laten slapen en weer wakker te laten worden, tot hij tenslotte een natuurlijke dood sterft. Dat kan. Mensen hechten aan het leven. Ze ondergaan ingrijpende behandelingen en dat kost zoveel energie, dat er voor het afscheid nemen te weinig over blijft. Annemarieke noemt de deugd van gelatenheid belangrijk in die laatste levensfase. Kunnen wij de dood aanvaarden? John Jorna 17
NIEUWE UITGAVE Rond Allerzielen is een nieuw boekje, ongeveer 100 pgs, uitgegeven met de titel: VOLTOOID LEVEN? Het is een uitgave van de toespraak die Dr. A. van der Woude gehouden heeft voor de Mill Hill gemeenschap, een visie rond de discussie over Voltooid Leven, zoals die begonnen is in de politiek dit jaar. Na enkele getuigenissen over Voltooid en Onvoltooid Leven heb ik mijn eigen gedachten daaraan toegevoegd samen met gedachten uit de gemeenschap rond de St. Jan kerk, Enschede, en enkele kleurenfoto’s. De doelstelling van de uitgave is een persoonlijke geloofsverdieping, een discussiepunt binnen de geloofsgemeenschappen, in het bijzonder voor de verzorgingshuizen. Het boekje kost €8,=, excl. verzendkosten, en kan besteld worden bij: benengelbertink@hotmail.com of per telefoon of brief, uiteraard met vermelding van adres. Het Fluisterend Bamboebos, eveneens een publikatie van Ben Engelbertink mhm, is in herdruk en kan dus weer besteld worden. Prijs: €12,=
18
Een bezoeker uit het hartje van het regenwoud maakte van de gelegenheid gebruik om de Congolese ‘veteranen’ die nu in St Jozefhuis en Missiehuis Vrijland, Oosterbeek, hun intrek hebben genomen, te bezoeken. Veel herinneringen werden opgehaald en vragen vlogen over en weer tijdens het ontspannen ‘onderonsje’ tussen bisschop Mokobe en de Congolese ‘clan’ de eerste avond van dit bijzondere bezoek.
Bisschop Joseph Mokobe Ndjoku.
Bisschop Joseph Mokobe Njoku is de tweede Congolese bisschop van het bisdom Basankusu in DR Congo - een enorme lap regenwoud in het centrale bekken van de Congorivier.
‘Hoe is het met....??? Bisschop Mokobe was een gewillige vraagbaak. Nieuws over vrienden en bekenden werd uitgewisseld. Maar hij sprak ook met zichtbare emotie over de zorgelijke politieke ontwikkelingen in DR Congo. President Kabila klampt zich vast aan de macht. Verkiezingen zijn uitgesteld, en de door bemiddeling van de bisschoppen overeengekomen nieuwe datum van 31 december 2017 zal ook niet gehaald worden. Er heerst diepe ontevredenheid onder de bevolking en er broeit onrust. Zal die tegen het eind van het jaar tot uitbarsting komen in Kinsjasa en andere steden?
De eerste Mill Hill missionarissen kwamen hier in 1905 en stonden aan de wieg van wat nu een springlevende lokale kerk is. Het aantal aanwezige Mill Hill missionarissen is ondertussen geslonken tot drie. Ze blijven moedig hun bijdrage leveren aan de opbouw van plaatselijke geloofsgemeenschappen in deze afgelegen regio. En Congolese Millhillers zijn onze rangen komen versterken.
Ver weg van de hoofdstad Kinsjasa in het hartje van het regenwoud zien de mensen alleen maar teleurgang zonder enig uitzicht op verbetering. Het onderwijs ligt in duigen, en van enige gezondheidszorg is nauwelijks nog sprake. DR Congo wordt vaak gezien als een ‘mislukte staat’. Een voormalig Belgisch minister van ontwikkelingssamenwerking verklaarde onlangs in een vraaggesprek: “DR Congo heeft geen normaal functionerende regering, alleen maar een goed geölied systeem van zelfverrijking”.
Een aantal weken geleden was bisschop Mokobe op bezoek in Europa en
Het meest dramatisch is wel het praktisch verdwijnen van enig bruikbaar 19
Weet je nog?
wegennet in het bisdom Basankusu zelf. In het hele bisdom, dat ongeveer zo groot is als Nederland, lag sowieso al geen vierkante centimer asfalt, maar nu zijn zelfs die onverharde wegen weer opgeslorpt door het regenwoud. Bisschop Mokobe vertelde van een recent pastoraal bezoek aan een bepaalde regio in het bisdom. Hij moest daarvoor 200 km reizen met z’n 4x4 jeep. In betere tijden deed je daar een dag of op z’n hoogst twee dagen over. Nu, in 2017, kostte het hem een verbijsterende negen dagen om die afstand af te leggen – bruggen over de vele rivieren waren onbruikbaar en moesten ter plaatse worden opgelapt, hier daar lag er een woudreus dwars over de weg en de grote modderpoelen in de moerassen zogen de wielen van de wagen muurvast.
merkte Bisschop Joseph Mokobe op met een wrange glimlach, “en je praat met veel meer mensen onderweg”.
“Het is een goeie cursus in onthaasten”,
Fons Eppink mhm
20
Zo’n vijf jaar geleden werd de statige kathedraal van Basankusu, meer dan 75 jaar geleden gebouwd door Broeder Jan de Koning mhm, afgebroken vanwege toenemende bouwvalligheid. Bisschop Mokobe zette moedig zijn schouders onder de vervangende nieuwbouw – gemodeleerd op het aanzicht van de oude kathedraal. Dat dit bouwproject nu in de laatste faze is verdient de klassificatie ‘wereldwonder’ gezien de bijna onmogelijke logistieke hordes die genomen moesten worden om het project tot een goed eind te brengen. Een lichtpuntje in een overigens somber landschap.
Bevlogen en welbespraakt Kees Groenewoud Geboren op 19 juli 1943 te Hoogwoud Tot priester gewijd op 11 juli 1970 Missionaris in Oeganda Gestorven op 20 october 2017 Kees was een bijzonder mens: bevlogen en welbespraakt. Hij beschouwde het als zijn levenstaak om de Afrikaanse jeugd te begeleiden om zo heel bewust in het leven te staan en moderne valkuilen zoals AIDS en verslavingen te vermijden. Kees was ook een dankbaar mens voor zijn eigen opvoeding: hij hield niet op om de wijze woorden en lessen van ‘Vader Theo en Moeder Guurtje’ te herhalen. Afscheid Father Kees Groenewoud voelde dat hij aan het eind van zijn Latijn gekomen was. Hij nodigde familie, vrienden en kennissen uit voor een afscheidsviering in de kapel van Zandhove, Spanbroek. De datum: zaterdag 7 oktober. De genodigden kwamen massaal opdagen. Kees ging met duidelijke stem zelf voor in de viering. In de uitgebreide inleiding drukte hij zijn grote dankbaarheid uit aan allen die hem en zijn jeugdwerk in Oeganda jarenlang gesteund hadden. Kees, de stoere, de moppentapper, de organisator was in zijn missionarisleven een echte wegwijzer voor talloze Afrikaanse jongeren. Hij keek met tevredenheid en dankbaarheid terug op zijn leven en op wat hij had mogen betekenen. Zijn familie vierde met passende zang volop mee in het afscheid van hun broer. Voor hen en voor alle aanwezigen was de viering een indrukwekkend gebeuren en ook onwezenlijk. Soms waren we doodstil, want we werden ons bewust dat we samen met Kees ons in een
gebied begaven tussen leven en dood, waar leven al overgaat in een niet-meeraanwezig-zijn en waar de dood weer volop leven wordt. Wij, de aanwezigen, voelden ons bevoorrecht om bij deze viering aanwezig te mogen zijn. Vieren doen we graag, maar afscheid nemen valt zwaar. Voor zijn familie vroeg Kees door zijn versleten longen veel aandacht. Zij en wij allen zullen Kees missen. Zijn rotsvast geloof in Gods aanwezigheid onder ons, ook tot over de dood heen, bood Kees ons in deze viering aan als troost. Hij zei zoals in Oeganda: tunaalabagana: we zullen elkaar weer zien. Piet Korse mhm 21
Waar ga je naar toe? Wim Bos Geboren op 11 november 1930 te Alkmaar Tot priester gewijd op 7 juli 1957 Missionaris in Serawak Gestorven op 17 november 2017 “Waar ga je naar toe?”. Dat vroeg Wim dagelijks aan iedereen die hij ontmoette op Vrijland. We vonden dat vreemd totdat we ontdekten dat dit de vertaling is van ka kini nuan, de gebruikelijke groet bij de mensen in Borneo waar Wim meer dan 50 jaar werkte. Het is een groet die vraagt hoe je in het leven staat. De spreker toont belangstelling voor je levensweg. Wims levensweg begon moeizaam. Hij werd twee maanden te vroeg geboren, een heel klein en uiterst zwak baby’tje, dat vrijwel geen enkele kans had in leven te blijven. Toch overleefde hij die moeilijke eerste jaren en groeide op tot een flinke, gezonde knaap, de jongste in het gezin van vader Wim en moeder Cornelia. Wim wilde missionaris worden. Hij ging op weg via Hoorn, daarna Haelen, Roosendaal en Mill Hill. Daar werd hij op 7 juli 1937 tot priester gewijd. Meteen werd Borneo zijn benoeming. Daar ga je dan, jong en onervaren naar een volkomen onbekend land. Eerst maar lesgeven op de missieschool en helpen in de parochie, daarna de plaatselijke taal leren. Op de scholen kon hij Engels gebruiken. In de kerk was het ook makkelijk: alles was toen nog in het Latijn. Maar toen hij mensen wilde ontmoeten, moest hij de plaatselijke taal, het Iban, leren. Wim slaagde daarin en vond het een genoegen met de mensen om te gaan, hen te bezoeken in de langhuizen op de rivieroevers en gezellig te luisteren, grappen te maken en blijvende contacten te leggen. Hij 22
bleek ook bekwaam te zijn in organisatie en opbouw. Hij werd vicaris van de bisshop en had twee ambtsperiodes als congregatie overste. Positie had geen belang voor hem. Hij deed het gewoon: het moest nu eenmaal. Voor zijn werk bij de mensen werd hij geëerd als Ridder in de Orde van Oranje Nassau. In 2019 kwam daar een einde aan. Hij legde de lange weg naar Vrijland af. Op zijn kamer vond hij rust en voelde zich daar thuis. Hij had vaak contact met zijn oomzeggers, die regelmatig even op bezoek kwamen. Zijn laatste ziekte was ingrijpend. Hij werd verward en was in huis soms de weg kwijt. Maar de weg naar de kapel wist hij altijd te vinden. “Daar ben ik graag”, schreef hij bij zijn 60-jarig jubileum. “Daar bespreek ik de weg naar mijn eeuwig einddoel”. Wim heeft zijn einddoel bereikt. Het was een lange weg. Het was een mooie weg. Bij de Heer, die hij getrouw had gediend, kon hij binnentreden en zich thuis voelen in de rust, de vreugde van het eeuwig licht. Eddie Karhof mhm
ONZE OVERLEDEN VRIENDEN Boskoop Loon op Zand Den Helder Leeuwarden ’s-Hertogenbosch Breda Nijmegen Zeist Driel Purmerend
Dhr. Harry Vermeulen, broer van Fr. Gerard Vermeulen mhm † Mw. Trees Schaapveld-Steegmans, zus van Fr. Harry Steegmans mhm † Dhr. Leo Verresen, broer van Br. Jan Verresen mhm † Dhr. Rudolf Gerardus Fransisco Bouma, broer van Br. Leo Bouma. Mw Johanna {Joep} Baartmans-van den Boogaart, schoonzus van Fr. Frans Baartmans mhm Mw. Paula van Thiel, partner van Fr. Ben Beemster mhm Mw. Antonia Veggelers- de Groot, zus van Zr. Nicolette de Groot ocso,Vrijland Dhr. Frans Kessels, ex-MillHiller. Dhr. Leonardus (Leo) Gerlach Linsen, broer van Fr. Arie Linsen mhm Dhr. Kees Koppers, zwager van Fr. Cees Koning mhm
CONTACTBLAD NEDERLANDSE REGIO VAN DE MILL HILL MISSIONARISSEN Hoofdredacteur: Fons Eppink Redactieraad: Hans Boerakker, Huub de Bij, Frans Baartmans, Ger Mooij Correctie: Piet Korse. Administratie: Theo Geurtsen, tel (026) 339 8084 Verzending: Harry Reusen, Otto Perfler 4 nummers per jaar Tel. 026 339 7552 Email: mhmcorrespondent@gmail.com Internet: www.millhillmissionaries.com
FOTOGRAFIE Fons Eppink, Huub de Bij, René Horsthuis, Corry van de Bosch, Bertus Visschedijk, Martien van Leeuwen
UW TESTAMENT IS NOG BETER WANNEER DE MISSIE DAARIN BEDACHT IS Maak uw legaat voor Mill Hill aldus: “Ik legateer, vrij van rechten, aan De Nederlandse Regio van de Mill Hill Missionarissen Johannahoeve 4, 6861 WJ Oosterbeek”
WAARHEEN MET UW BIJDRAGEN? Persoonlijke giften voor missionarissen NL52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur van Mill Hill Oosterbeek. NL 39 ABNA 0400 2363 11 t.n.v. Nederlandse Regio van Mill Hill, Oosterbeek. Giften voor opleiding van Missionarissen in Afrika en Azië: NL 52 INGB 0001 0669 57 t.n.v. Missieprocuur Mill Hill Oosterbeek. De Nederlandse Regio van Mill Hill is een ANBI instelling vallend onder de groepsbeschikking van de Bisschoppenconferentie van de Rooms Katholieke Kerkprovincie te Utrecht. Uw giften zijn dus fiscaal aftrekbaar en over uw bedragen hoeft geen schenkings- of successierecht betaald te worden. Ons fiscaal RSIN nummer 006583489 Bij voorbaat hartelijk dank.
23
Retouradres: Contactblad van Mill Hill Johannahoeve 4 6861 WJ Oosterbeek
Winter 2017 Jaargang 51 - nummer 4 Verschijnt 4 keer per jaar Verzorgd door: J.J. voor de Poorte - Oosterbeek