Klaudiusz Grabowski Michał Gruszka Aleksandra Mrozowska
Dekoracje Gdańska Po zakończeniu II wojny światowej artyści, biorący udział w odbudowie Gdańska, zatroszczyli się o to, by kamienice otrzymały piękne dekoracje. Utalentowani malarze oraz rzeźbiarze ozdobili fasady, elewacje, przedproża, portale i podcienia wielu budynków. Wykorzystali przy tym wiele różnorodnych technik, takich jak: mozaika, sgraffito, rzeźba, ceramika czy fresk. Weźcie na spacer rodziców, rodzeństwo lub dziadków i razem z książeczką odkryjcie barwne dekoracje Gdańska.
Gdy myślimy o tym, czym jest malarstwo to pierwszym skojarzeniem, jakie nasuwa się większości z nas, jest obraz namalowany farbami na płótnie. Tymczasem musicie wiedzieć, że można malować nie używając farb! Technik dekoracyjnych, zaliczanych do malarstwa, jest bardzo wiele. Jedną z nich jest znana już od starożytności mozaika, która polega na układaniu obrazu za pomocą drobnych kawałków kamienia, szkła lub ceramiki na specjalnie przygotowanym podłożu, jakim jest np. świeża zaprawa wapienna czy cementowa. To bardzo trwała i odporna na warunki atmosferyczne technika, dlatego często jest wykorzystywana przy tworzeniu dekoracji architektonicznych. Mozaiki można znaleźć spacerując ulicą Długą. Jeżeli macie ochotę je odkryć, wystarczy zabrać książeczkę i wyruszyć na spacer.
Misterne Mozaiki
Długa 33 Na fasadzie budynku, w którym mieści się Bar Neptun, artystka Cecylia Dobrowolska stworzyła dwie baśniowe mozaiki. Jedna z nich przedstawia żeglarzy na statku morskim, którzy toczą walkę z morskimi potworami przypominającymi smoki. Stwory są ogromne i posiadają ostre pazury. Druga mozaika ukazuje rybaków rzucających sieci, w które próbują złapać olbrzymie egzotyczne, kolorowe ryby.
Długa 47
Słyszeliście zapewne legendę o św. Jerzym, który uratował mieszkańców miasta Sileny przed krwiożerczym smokiem i ocalił przed śmiercią córkę króla. Mozaika z wyobrażeniem św. Jerzego, zabijającego niebieską bestię z długim ogonem, znajduje się na szczycie kamienicy. Wykonała ją Maria Alkiewicz. Wizerunków świętego Jerzego jest w Gdańsku znacznie więcej. Aby je zobaczyć, wystarczy wejść do Bazyliki Mariackiej, Dworu Artusa lub spojrzeć na wieżyczkę Bractwa św. Jerzego przy Złotej Bramie.
Długi Targ 18
Artystka Hanna Główczewska postanowiła, że jej mozaiki, poza funkcją dekoracyjną, będą również chroniły kamienicę oraz jej mieszkańców. W jaki sposób? Umieściła na nich wiwerny. Wiwerny to rodzaj skrzydlatych smoków, które mają jedną parę nóg i długą szyję z pyskiem pełnym ostrych zębów. Przerażające bestie nie zawsze miały straszyć i zjadać ludzi, jak to się najczęściej dzieje w bajkach. Ich budzący grozę wygląd w tym wypadku miał przepędzać złe moce. Chcielibyście, aby waszego domu strzegły wiwerny?
BAŚNIOWE SGRAFFITO Poznajcie technikę dekoracyjną malarstwa ściennego jakim jest sgraffito. Polega ona na pokryciu ściany dwoma lub więcej warstwami tynku w różnych kolorach. Następnie artyści ostrym narzędziem zeskrobują wierzchnie warstwy według wzoru. W Gdańsku większość prac wykonanych tą techniką, można odnaleźć przy ulicy Długiej i na Długim Targu, ale nie tylko. Zapraszamy na krótki spacer.
Długa 7 Złocisto-brązowe sgraffito pokrywa niemal całą fasadę kamienicy. Na samej górze ukazana została scena polowania na dzika. Poniżej widzimy trzy popiersia kobiet ubranych w renesansowe stroje. Na fasadzie tego budynku widzimy również dwie sceny rozgrywające się w lesie. W jednej z nich jednorożec walczy z jeleniem, w drugiej z lwem. Ostatnie przedstawienie ukazuje ucztę w ogrodzie, podczas której damy i młodzi mężczyźni w gustownych strojach muzykują, rozmawiają i bawią się ze zwierzętami. Scena rozgrywa się u stóp zamku. Praca została wykonana przez Tadeusza Dembskiego.
Długa 51 Na szczycie kamienicy przedstawiona została scena handlu przy gdańskim nabrzeżu. W tle widzimy żagle statków zacumowanych w porcie. Poniżej na fasadzie znajduje się inna scena na której mieszczanie i magnaci dobijają targu. Czy wiesz, że jedna z przedstawionych postaci bardzo przypomina Barbarę Radziwiłłównę, żonę króla Zygmunta Augusta? Radziwiłłówna jest jedną z najbardziej znanych polskich władczyń. Jej ślub z królem wywołał wielki skandal, gdyż Barbara nie pochodziła z królewskiego ani książęcego rodu. Wizerunek samego króla natomiast możemy podziwiać tuż obok, trzeba jednak spojrzeć bardzo wysoko, bo aż na sam szczyt wieży ratusza.
Długi Targ 16 Kamienica ta wygląda jak ogromna kolorowanka, wypełniona geometrycznymi wzorami oraz sylwetkami baśniowych dzikich kotów. Czy potrafisz wymienić gatunki zwierząt, które były inspiracją Teresy Pągowskiej do stworzenia tego dzieła?
Długi Targ 26
Znana malarka Barbara Massalska ozdobiła prawie całą fasadę kamienicy geometrycznymi wzorami, między którymi umieszczona została scena przypominająca ilustrację do bajki. Ukazuje ona portowe miasto do którego, przy akompaniamencie muzyki, wjeżdża na wspaniałym rumaku piękna księżniczka. Witana jest uroczyście przez dwórki i paziów. W tle widzimy bramy miejskie, statki zacumowane w porcie i ogrody.
Grobla I 13
Pięć kamienic, pełniących funkcję domu mieszkalnego, zostało ozdobionych w 1968 roku przez Łukasza Rogińskiego. Artysta umieścił w rombach sylwetki morskich zwierząt. Czy umiesz rozpoznać cztery z nich?
Szeroka 38/39 Kamienice przy ulicy Szerokiej były siedzibą Wydawnictwa Morskiego. Zainspirowało to autora pracy Łukasza Rogińskigo do stworzenia oryginalnej dekoracji fasad. Zostały one pokryte morskimi motywami: muszli, koników morskich i krabów. Na szczycie jednej z kamienic umieścił wizerunek kobiety stojącej wśród fal na ogromnej muszli. Jest to rzymska bogini miłości, a scena nawiązuje do obrazu słynnego włoskiego malarza Sandra Botticellego „Narodziny Wenus”.
WYTRZYMAŁA CERAMIKA
W pracach przy odbudowie Gdańska brali udział także artyści ceramicy. Ceramika jest bardzo starą techniką pozwalającą na tworzenie pięknych i trwałych przedmiotów. Polega ona na wypalaniu w specjalnym piecu w bardzo wysokiej temperaturze odpowiednio uformowanej gliny. Aby nadać ceramice koloru i blasku, pokrywana jest szkliwem. Drobne płaskie kawałki ceramiki są wykorzystane przy tworzeniu mozaik, które mieliście już okazję poznać. Tym razem zachęcamy, aby przyjrzeć się dekoracjom ceramicznym zdobiącym gdańskie kamieniczki.
Długa 8 Baśniowe sceny można wyczarować nie tylko używając technik malarskich. Świetnym przykładem jest ceramiczna dekoracja kamienicy przy ul. Długiej 8. W fasadę wmontowano ceramiczne tonda, czyli okrągłe ozdoby, na których widzimy starożytne żaglowce, średniowieczną łódź z wojami oraz postacie ujeżdżające stwory morskie. Tonda wykonała autorka mozaiki z Długiej 33 Cecylia Dobrowolska.
Fasadę kamienicy zdobi pięć medalionów. Widzimy na nich popiersia dwórek i dworzan, ubranych w renesansowe szaty i czepce. Cztery z nich wykonał Edward Roguszczak. Natomiast autorem środkowego medalionu nad oknami pierwszego piętra jest Adam Smolana.
Długa 53
Długa 61
Na fasadzie kamienicy przy ul. Długiej 61 znajduje się fryz, czyli podłużny, poziomy element. Ozdobili go Edward Roguszczak i Stanisław Mizerski. Widzimy na nim życie bogatego miasta portowego. Zaglądamy na nadbrzeża, do wnętrza karczm, przyglądamy się ludziom rozmawiającym na ulicy. Kobiety i mężczyźni ubrani są w szaty z bogatych materiałów. Nie brakuje wśród nich osób o egzotycznej urodzie. Cała scena tętni życiem, a pokazana w tle zabudowa przypomina gdańskie kamienice.
Długa 85 Ostatnia kamienica przy ulicy Długiej otrzymała skromną, ale bardzo ciekawą dekorację. Jej autor stworzył fryz, który nawiązuje do kafli ze słynnego Wielkiego Pieca w Dworze Artusa. Piec zdobią kafle z wizerunkami władców panujących w XVI wieku, wśród nich znajdują się m.in. królowa Czech i Węgier Anna, cesarz Karola V, cesarzowa Izabelę czy księżną Sybillę. Zainspirowany tymi postaciami autor fryzu Franciszek Luterek stworzył własną galerię postaci.
Długi Targ 4 Kamienice numer 1-7 mają bardzo ciekawą historię. Tutaj w czasie swoich wizyt w Gdańsku mieszkali polscy królowie wraz z rodzinami. W 1677 roku królowa Marysieńka, żona Jana III Sobieskiego, urodziła tu swojego ukochanego syna Aleksandra. Pamiętali o tym autorzy dekoracji. Franciszek Luterek wykonał cztery duże medaliony z popiersiami dwórek i dworzan, a Alfred Wiśniewski stworzył tondo z wizerunkiem królowej (nie jest to jednak podobizna królowej Marysieńki).
KOLOROWE
FRESKI Fresk, który także zaliczany jest do technik malarstwa ściennego, polega na malowaniu na mokrym tynku farbami zmieszanymi z wodą. Technika ta pozwala na uzyskanie bardzo trwałych malowideł. Wiele fresków zdobi kamienice znajdujące się przy ul. Długiej i na Długim Targu. Warto się im dokładnie przyjrzeć. Przy okazji dowiecie się gdzie w Gdańsku można znaleźć podcienie.
Długa 1 Pierwsza kamienica przy ulicy Długiej ozdobiona jest postaciami przekupek. Kobiety ubrane w piękne koronkowe czepce, trzymają kaczki, kury i kosz z jajkami. Dekorację wykonała Józefa Wnukowa i jej zespół.
Długi Targ 23 Czy wiesz co to podcień? To otwarte przejście przez budynek. Gdy ulice są wąskie, dzięki podcieniom łatwiej przez nie przejść. Służą one też przechodniom jako schronienie w czasie deszczu. Podcienie miały jeszcze jedną funkcję. W nich kramarze chętnie wystawiali swój towar i handlowali. W Gdańsku możemy znaleźć podcienie w kilku kamienicach. Przy ul. Długi Targ 23 gdy spojrzymy w górę, zobaczymy fantazyjne, kolorowe maski umieszczone w prostokątnych i okrągłych polach na tle zielonych, czerwonych i niebieskich kwadracików. Zostały one wykonane przez Stanisława Teisseyrea i jego pomocników.
Długi Targ 25
Tutaj znajduje się najpiękniej ozdobiony podcień w Gdańsku. Maria Leszczyńska udekorowała go egzotycznymi ptakami, jeleniami, wazami i flakonami z kwiatami na czerwonym tle. Na zewnątrz podcień został ozdobiony twarzami osób zasłużonych dla odbudowy Gdańska. Są to architekci, malarze i rzeźbiarze. Wśród nich jest jedna kobieta. To Józefa Wnukowa autorka dekoracji wielu kamienic.
Długi Targ 35 Kamienicę zdobi wspaniała kolorowa scena, która przedstawia wnętrze pałacu albo zamku. W dużej sali zebrało się liczne grono młodych ludzi. Wytwornie ubrane damy rozmawiają i ucztują zabawiane przez eleganckich młodzieńców. Służba donosi półmiski z potrawami, grajkowie umilają czas muzyką. Błazny i trefnisie rozweselają towarzystwo, przynosząc kolorowe, egzotyczne ptaki. Wokół dużego stołu kręcą się psy. Jeśli uważnie przyjrzysz się scenie, to zobaczysz, że jedna z dam trzyma w rękach kartę, na której widać imię Teresa. Jest to imię autorki fresku Teresy Pągowskiej. Widzimy także rok 1955, jest to oczywiście data powstania dzieła.
Długi Targ 47 Na koniec kamienica ozdobiona w dwóch technikach. Józefa Wnukowa dekorując ostatnią z kamienic przy Długim Targu 47 zastosowała sgraffito i fresk. Efekt najlepiej widać na elewacji bocznej, od strony ulicy Kramarskiej, gdzie artystka umieściła wizerunek znanej postaci z powieści dla młodzieży – Panienki z okienka. Rozpoznasz jakimi technikami zostały wykonane poszczególne elementy?
Musicie wiedzieć, że nie są to wszystkie dekoracje zdobiące gdańskie kamienice. Jest ich w Gdańsku dużo, dużo więcej, dlatego pamiętajcie, by podczas każdego spaceru rozglądać się uważnie i szukać ciekawych i pięknych detali.
Autorzy projektu: Klaudiusz Grabowski Aleksandra Mrozowska Aleksandra Tatarczuk Redakcja językowa: Helena Szczepańska Projekt graficzny: Michał Pecko Zdjęcia: Michał Szymończyk