in t h c o t e s g a Drieda rai o g a L e s n a a de Itali
rzin e m Zo
Alta Via del
Granito
24 |
hoogtelijn 3-2012 | Tekst Wendy Jansen | foto’s Mieke Scharloo
Anno 2012 zijn de Dolomieten in het hoogseizoen bezet door toeristen. De hele Dolomieten? Nee, een bijzondere bergketen - de Lagorai biedt dapper weerstand aan de hordes en maakt het leven van de bergsporter bepaald aangenaam...
W
e staan op de top van de Cima d’Asta, de hoogste piek (2.847 m) van het 50 kilometer lange Lagoraigebergte in het zuiden van de Dolomieten. De mist die een uurtje eerder om de berghut kolkte en het zicht beperkte tot nagenoeg nihil, is even plotseling weer vertrokken als hij opkwam. Het weer leek nog zo’n goede reden om in Rifugio Brentari bij te komen van een klim van ruim duizend meter in drie uur, zo vers uit Nederland. Temeer omdat de Cima d’Asta er vanaf het meertje bij de hut helemaal niet uitzag als ‘eventjes oploopbaar’. Maar, het weer zit mee (of tegen), onze enthousiaste berggids Walter staat te trappelen en onze reputatie als Nederlandse bergsporters staat op het spel. En eenmaal boven... ach, je kent het gevoel. Het steile couloir en de gemzenklim zijn alweer vergeten, laat staan de gedachte dat we ons twee etmalen geleden nog onder zeeniveau druk maakten over afwas en werk.
Cultuur: gesch
iede
nis, muziek In Trentino zijn ne gentien, meest kle ine, oorlogsmuse te bezoeken. Een a en dertien sites aanrader is een be en forten zoek aan Roveret ten noorden van Ve o, een rustige provinc rona met een gaaf iestad historisch centrum. museum is gevesti Het Italiaans Oorlo gd in een 15de-ee gsuw s (van oorsprong de vallei lange tij Venetiaans) kaste d domineerde. He el dat t lee uwendeel van de vaste tentoonstelli (behoorlijk gedatee ng, kasteelzalen rd e) vo l fot o’s, geweren, docu stoffige uniformen menten, medailles , behandelt de Ee en rst e We reldoorlog. (www En voor wie toch .museodellaguerra in Rovereto is: ee .it n ) ab so lut e must voor liefheb kunst is een bezo bers van moderne ek aan het MART (www.mart.trento.i gebouw met een t), een hypermod topcollectie 20ste ern -eeuwse futuristen Een aanrader voor en avant-gardeku wandelende muzie nst. kliefhebbers is he juli en augustus wo t festival dat elk jaa rdt georganiseerd r in . De concerten (k spelen zich af in de lassiek en volksmu bergen. Zowel mu zie k) zik anten als concertb hut naar bergwei ezoekers lopen va met instrument en n rugzakje. (www.is uonidelledolomiti. it) hoogtelijn 3-2012 |
25
We lopen de drie dagen lange rondwandeling de Alta Via del Granito, een zeldzaam mooie en afwisselende trektocht door de Lagorai. Deze bergketen ligt direct ten zuiden van de door veel bergsporters bezochte typische kalksteengebergten van de Dolomieten. Het graniet van de Lagorai en het vele water geven het gebied een eigen karakter: een combinatie van een rijk dierenen plantenleven en imposante rotsmassieven. Niet vaak zagen we in drie dagen zulke verschillende landschappen.
Prikkeldraad We slapen in met regen en onweer, de volgende ochtend wisselen wolken en blauwe lucht elkaar af. De route volgt grotendeels de
Elke meter bevochten Tussen 1915 en 1917 is in de Dolomieten zwaar gevochten tussen Italiaanse en Oostenrijkse troepen. Op veel plaatsen zijn de sporen van deze strijd nog te vinden, zoals prikkeldraadresten, loopgraven en overal holen en schietgaten in de rotsen. Wij vonden onderweg zelfs nog de resten van een soldatenlaars. Trentino en Südtirol maakten sinds eeuwen deel uit van Oostenrijk. De Italianen roken hun kans om dit stuk Noord-Italië in te lijven. Voorjaar 1915 staken Italiaanse troepen de rivier de Piave over, in de verwachting snel op te kunnen rukken. De Italianen deden hun twijfelachtige reputatie van slechte vechters alle eer aan en leden in hun eerste oorlogsjaar forse verliezen tegen de fanatieke Oostenrijkers, zo’n 300.000 manschappen. De Oostenrijkers hadden eind 1915 overal in de bergen strategische posities ingenomen waar geen doorkomen aan was. Beide zijden bedachten nieuwe tactieken in de gebergte-oorlog, zoals het opblazen van complete bergtoppen en de aanleg van tunnels door de bergen. Ook gifgas werd ingezet. De strenge winter van 1916 zorgde voor een gevechtspauze, maar ook voor vele doden door lawines, ziektes en ontberingen. Nog eens twee lange jaren van gevechten volgden, met als dieptepunt voor de Italianen de laatste (twaalfde!) slag aan de Isonzo eind 1917, waar 300.000 Italianen gevangen werden genomen en 400.000 mannen op de vlucht sloegen. Italië moet zich terugtrekken uit de Dolomieten, maar de Oostenrijkers, oorlogsmoe, slaagden er niet in een beslissende doorbraak te forceren. De geallieerden vochten vanaf 1917 mee en op 3 november 1918 sloten Oostenrijk-Hongarije en Italië een wapenstilstand. Triëst, Istrië, Südtirol en Trentino werden Italiaans.
26 |
hoogtelijn 3-2012
bergkammen, met af en toe een uitstapje naar boven of beneden. Een lange en fantastische wandeling: veel groen, vergezichten, en rust. In de Eerste Wereldoorlog is hier hevig gevochten door de Italianen en de Oostenrijkers. We passeren een aantal bergmeertjes met prachtig uitzicht op de ons omringende bergen. Overal zien we de resten van een voormalig Oostenrijks hoofdkwartier: een uitgebreid netwerk van paden, tunnels, loopgraven, grotten en stenen resten van huizen. Hoe zou het zijn om hier, op 2.000 meter hoogte, in je wollen kniekousen en met bevroren vingers te moeten wachten op een aanval van de vijand? Om nog maar niet te denken aan de andere kant, die zich onbeschut door de rollen prikkeldraad en houten versperringen de berghelling op moest vechten. De bestemming van onze tweede dag, Caldenave, is een sprookje. De houten rifugio ligt in de warme middagzon aan het einde van een groen dal, omgeven door bergweiden, loslopende paarden en een bergriviertje. Er is de keuze uit twee soorten douches: de Siberische (een plons in de rivier), of de Bulgaarse (de tuinslang). Een eigen gevoel voor humor spreekt ook uit het opschrift op het T-shirt van de huttenwaard: Professional Sex Teacher. All first lessons are free. Die slaan we maar even over. De derde dag keren we weer terug in de wereld van graniet en de imposante rotsformaties. We maken een klein uitstapje uit de route naar Passo del Tombolin, de Italiaanse
Resten van een soldatenlaars.
Alta Via
De Alta Via is een initiatief van Maurizio Caleffi, in jonger jaren talentvol ijsklimmer en tegenwoordig huttenwaard van Malga Sorgazza. Samen met de eigenaren van de twee andere hutten heeft hij de Alta Via ontwikkeld en gepromoot. Na zeven jaar hebben inmiddels 1600 mensen de tocht gelopen. De Alta Via is een tocht in de categorie ‘bergwandelen plus’: afstanden en hoogteverschillen vereisen een goede conditie en bergervaring. De Cima d’Asta kan langs de linkerzijde van het bergmeer beklommen worden (alpiene padsporen, niet gemarkeerd), of langs de gemarkeerde rechterzijde die hier en daar met staaldraad is gezekerd. Op de tweede dag kun je kiezen: bovenlangs over een klettersteig over de kam, of ‘onderlangs’ over een goed gemarkeerd wandelpad.
Reis
Openbaar vervoer is geen optie in de Lagorai. Daarom kun je beter met de eigen auto reizen of met een Nederlandse charter naar Verona vliegen en vanaf daar met een huurauto verder gaan naar Malga Sorgazza, startpunt van de route. Onderweg zijn er tal van dorpen waar je kunt overnachten. Dag 1: Malga Sorgazza – Rifugio Brentari (3,5 uur). Extraatje: beklimming Cima d’Asta Dag 2: Rifugio Brentari – Rifugio Caldenave (7 uur) Dag 3: Rifugio Caldenave – Malga Sorgazza (5 uur)
Accommodatie
Macchu Piccu: een door soldaten in de rotsen uitgehouwen trappenstelsel dat langs de toppen van een scherpe rotskam leidt. Overal zijn schietgaten. De trap leidt naar een strategische top die naar drie kanten vrij uitzicht geeft. De tunnel naar de andere kant van de rotsen is dichtgemetseld. Hoeven we die reputatie tenminste niet ook te verdedigen.
• Rifugio Caldenave (1792 m), 00 39 348 2564848 • Rifugio Brentari (2476 m), 00 39 0461 594100 Italiaanse hutten zijn open van 20 juni tot 20 september. Kijk voor campings, hotels en pensions op www.valsugana.nl of op visittrentino.it
Documentatie
• www.altaviadelgranito.com • www.valsugana.info en info@valsugana.info • kaartje met route-info verkrijgbaar bij de hutten langs de route en de plaatselijke VVV’s • Kompass Wanderkarte 621, Valugana-Tesino, schaal 1:25000 • www.visittrentino.it
Taalstrijd Taal is in de Noord-Italiaanse berggebieden Trento en Alto Adige (Duits: Südtirol) een gevoelig punt. Na de Eerste Wereldoorlog verbood de Italiaanse regering het Duits in Südtirol (waar 95% van de inwoners toen Duitstalig was). Duitse plaatsnamen werden vervangen door Italiaanse. De overheid probeerde door immigratie van Zuid-Italiaanse arbeiders de streek te italianiseren. Na een periode van onrust en gewelddadig verzet door de Duitstaligen in de jaren ‘60 van de vorige eeuw kregen de provincies een zekere mate van autonomie, die in 2001 nog verder werd doorgevoerd. De scheidslijnen tussen de Duitssprekende plattelandsbewoners en Italiaanssprekende stedelingen zijn echter nog steeds actueel. Ook in de bergsport spelen oude tegenstellingen nog een rol. De CAI is de Italiaanse Alpenclub, maar de SAT (Societa Alpinistri Tridentini) vormt de zelfstandige Südtiroler alpenvereniging (vreemd genoeg met een Italiaanse naam).
Berggids
• Walter Margola, info@lamontagnadentro.com 0 km
1 km
bergtop
2 km
Cima d'Asta (2847 m)
Passo Socede
hut SAS Art Studio
looprichting
Rifugio Brentari
pas route via ferrata
Forcella Magna
wegen uitgehouwen trap
Forcella delle Buse Todesche
Met de N KBV na a • Bergsport
kamp Pa
K ijk op
r de Lag o
la Dolom
w w w.be
Malga Sorgazza
Rifugio Caldenave
iti
rg sp or t
rai
N
Forcella Quarazza Forcella Rava
reizen. nl
Forcella Ravetta
Passo del Tombolin
Tesino
hoogtelijn 3-2012 |
27