Η ΠΟΛΗ ΑΥΡΙΟ: το παλιό ως βάση για το νέο

Η ΠΟΛΗ ΑΥΡΙΟ:

το παλιό ως βάση για το νέο Σπουδάστριες: Γουρνά Ασημίνα | 04108663 , Λιάκη Αικατερίνη | 04108674 Επιβλέπων Καθηγητής: Νικόλαος- Ίων Τερζόγλου

ΔΙΑΛΕΞΗ | ΙΟΥΝΙΟΣ 2016 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ

Ευχαριστούμε θερμά τον υπεύθυνο καθηγητή μας, κύριο Νικόλαο-’Ιων Τερζόγλου, για την στήριξή του, την υπομονή του και τη συμβολή του στην εκπόνηση της εργασίας, καθώς και τους φίλους μας για τις συζητήσεις που είχαμε.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1.Εισαγωγή....................................................................................................................................................σελ. 10-11 2. Επιλογή θέματος και μεθοδολογία..........................................................................................................σελ. 12 3. Ιστορική αναδρομή...................................................................................................................................σελ. 13-16 Α’ ΜΕΡΟΣ Α1.ΥΠΑΡΧΟΝ.................................................................................................................................................σελ. 22 Α1.1. Χαρακτήρας Α1.1.1.Γενικά στοιχεία.......................................................................................................................σελ. 22 Α1.1.2.Τι είναι ο χαρακτήρας;............................................................................................................σελ. 22-27 Α1.1.3.Υπάρχει χαρακτήρας σήμερα;................................................................................................σελ. 28-29 Α2.ΠΡΟΟΔΟΣ.................................................................................................................................................σελ. 32 Α2.1. Ιστορική αναδρομή.........................................................................................................................σελ. 32 Α2.2 Τεχνολογική πρόοδος και αρχιτεκτονική.........................................................................................σελ. 33 Α2.3 Σχεδιάζοντας την πρόοδο................................................................................................................σελ. 34-35 Α2.4 Η αρχιτεκτονική σήμερα..................................................................................................................σελ. 36-37 Α3.ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Α3.1. Ισχύον............................................................................................................................................σελ. 40 Α3.2. Αναθεώρηση..................................................................................................................................σελ. 41 Α4.ΕΝΤΑΞΗ Α4.1. Γενικά στοιχεία...............................................................................................................................σελ. 44-45 Α4.2. Παρέμβαση-κατηγορίες..................................................................................................................σελ. 46-47 Α4.3. Κριτήρια.........................................................................................................................................σελ. 48-49

Β’ ΜΕΡΟΣ ......................................................................................................................................σελ. 55 Β1. Carre d ‘ Art (Nim)............................................................................................................................σελ. 57 B1.1. Κτιριακός όγκος........................................................................................................................σελ.

58

Β1.2. Σχήμα........................................................................................................................................σελ. 58 Β1.3. Υλικά/ χρώμα............................................................................................................................σελ. 58 Β1.4. Σχέση με γύρω περιβάλλον......................................................................................................σελ. 59 Β1.5. Συμπέρασμα.............................................................................................................................σελ. 59 Β2. Kunsthaus Graz (Graz).....................................................................................................................σελ. 61 B2.1. Κτιριακός όγκος ........................................................................................................................σελ. 62 Β2.2. Σχήμα........................................................................................................................................σελ. 62 Β2.3. Υλικά/ χρώμα............................................................................................................................σελ. 62 Β2.4. Σχέση με γύρω περιβάλλον/.....................................................................................................σελ. 63 Β2.5. Συμπέρασμα.............................................................................................................................σελ. 63 B3. West tower (Huesca).......................................................................................................................σελ. 65 B3.1. Κτιριακός όγκος.........................................................................................................................σελ. 66 Β3.2. Σχήμα........................................................................................................................................σελ. 66 Β3.3. Υλικά/ χρώμα.............................................................................................................................σελ. 67 Β3.4. Σχέση με γύρω περιβάλλον......................................................................................................σελ. 68 Β3.5. Συμπέρασμα.............................................................................................................................σελ. 68

B4. Caixa Forum (Mαδρίτη)...........................................................................................................................σελ. 71 B4.1. Κτιριακός όγκος .............................................................................................................................σελ. 72 Β4.2. Σχήμα.............................................................................................................................................σελ. 72 Β4.3. Υλικά/ χρώμα..................................................................................................................................σελ. 73 Β4.4. Σχέση με γύρω περιβάλλον............................................................................................................σελ. 74 Β4.5. Συμπέρασμα...................................................................................................................................σελ. 75 Β5. Stadtmuseum (Rapperswill – Jona)......................................................................................................σελ. 77 B5.1. Κτιριακός όγκος..............................................................................................................................σελ. 78 Β5.2. Σχήμα.............................................................................................................................................σελ. 78 Β5.3. Υλικά/ χρώμα..................................................................................................................................σελ. 79 Β5.4. Σχέση με γύρω περιβάλλον............................................................................................................σελ. 80 Β5.5. Συμπέρασμα...................................................................................................................................σελ. 80 Συμπεράσματα...............................................................................................................................................σελ. 85 Βιβλιογραφία..................................................................................................................................................σελ. 88-92

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Εισαγωγή Η αρχιτεκτονική είναι μια τέχνη η οποία δε διαχωρίζεται από την κοινωνική ζωή, από τη φύση και την εξέλιξη του πολιτισμού, όπως αναφέρει και ο Aldo Rossi στο βιβλίο του «H Αρχιτεκτονική της πόλης».1 Οι άνθρωποι εκφράζουν τις ανάγκες τους μέσα από κατασκευές, οι οποίες διαμορφώνονται σε μεγάλο βαθμό από τα οικονομικοκοινωνικά κριτήρια και τις πολιτιστικές και τεχνολογικές εξελίξεις της κάθε εποχής. Μέσω της αρχιτεκτονικής δημιουργούνται χωρικές ενότητες, μεγάλες ή μικρές, οι οποίες διέπονται από κάποια χαρακτηριστικά τα οποία αφορούν το τόπο, τη γεωγραφία, το κλίμα, τους ανθρώπους, τα ήθη και τα έθιμα. Μέσα από αυτό το σύνολο των χαρακτηριστικών, η κάθε περιοχή διαμορφώνει ένα χαρακτήρα, την έννοια του οποίου θα αναλύσουμε εκτενέστερα στη συνέχεια. Όσο όμως η ζωή των ανθρώπων προχωράει και εξελίσσεται, εξελίσσεται και η αρχιτεκτονική, καθώς δημιουργούνται νέες ανάγκες και συνάμα νέες κατασκευές. Έτσι, έχουμε συνεχώς νέες δημιουργίες, οι οποίες μαρτυρούν αυτή την πρόοδο από τη μία και προσπαθούν να ενταχθούν στο ήδη υπάρχον περιβάλλον από την άλλη. Σκοπός της παρακάτω ερευνητικής εργασίας, είναι να αναλύσουμε αυτή τη προσπάθεια και να απαντήσουμε στα εξής ερωτήματα: Είναι δυνατόν να διατηρηθεί ο χαρακτήρας μιας περιοχής, αλλά ταυτόχρονα να ικανοποιηθούν οι νέες ανάγκες, συνυπάρχοντας με τις ραγδαίες εξελίξεις του πολιτισμού, της τεχνολογίας, της οικονομίας και της κοινωνίας; Σύμφωνα με τον Levi-Strauss η πόλη περισσότερο από κάθε άλλο έργο τέχνης βρίσκεται μεταξύ του φυσικού και τεχνικού στοιχείου και είναι αντικείμενο της φύσης και υποκείμενο του πολιτισμού.2 Οι καταστροφές και οι κατεδαφίσεις, οι απαλλοτριώσεις και οι ριζικές αλλαγές στη χρήση του χώρου, καθώς και η εκμετάλλευση ή η παλαίωση, είναι μεταξύ των πιο γνωστών μέσων έκφρασης της δυναμικής της πόλης. Υπάρχουν βέβαια κάποια σημεία τα οποία επίσης εκφράζουν τη δυναμική αυτή, έχουν ιστορική σημασία και τα οποία επιβιώνουν στο χρόνο λόγω της ιστορίας που φέρουν μαζί τους, τα οποία βέβαια με τη πάροδο του χρόνου και την εξέλιξη του πολιτισμού μπορεί να μεταβάλλονται, καθώς, το τι η κοινωνία θεωρεί άξιο να διατηρηθεί, μεταβάλλεται με τη πορεία της ιστορίας. Η ιστορία εκ πρώτης όψεως φαίνεται στραμμένη σε όσα έχουν παρέλθει, αλλά στην ουσία, είναι ο φορέας της συλλογικής μας μνήμης και μετέχει από τη θέση αυτή στη θεωρητική και πρακτική επεξεργασία όσων θα ακολουθήσουν. Πλέον, μέσα στις πόλεις παρατηρούμε ότι υπάρχει ένας διάλογος ανάμεσα στο παλιό και το νέο, ο οποίος ιστορικά ξεκίνησε από την περίοδο της Αναγέννησης, όπου μέσα από́ τη γενικότερη πνευματική́ άνοδο της εποχής, την ανάπτυξη της παιδείας και το ενδιαφέρον για τις τέχνες, αναδύεται το ενδιαφέρον για την διατήρηση της αρχιτεκτονικής ως εκφραστή της πολιτιστικής

κληρονομιάς. Όμως, μετά από περιόδους-σταθμούς στην ιστορία όπως η Βιομηχανικής επανάσταση, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η ανάπτυξη του Μοντέρνου κινήματος, το οποίο μέσα σε άλλα, υποστήριζε την αποστροφή σε οτιδήποτε έχει να

κάνει με το παρελθόν, με σκοπό να δημιουργήσει νέες πόλεις από το μηδέν και να προσεγγίσει δυναμικές επεμβάσεις στο χώρο με την ανοικοδόμηση νέων κτιρίων, οι τόποι και οι κοινωνίες υπέστησαν αλλαγές όσων αφορά το αρχιτεκτονικό τοπίο και τη σχέση παλιού και νέου, η οποία άλλαζε με το πέρασμα των καιρών και εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από τις εξελίξεις και τα γεγονότα 1 2

10

Aldo Rossi, Η αρχιτεκτονική της πόλης, university studio press, Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 19 Ο.π. Η αρχιτεκτονική της πόλης, σελ. 36

της κάθε εποχής κι από τις ανάγκες των ανθρώπων. Με την έκβαση του B’ Παγκοσμίου Πολέμου, πολλές πόλεις θα υποστούν βίαιες αλλαγές από τις καταστροφές, τους βομβαρδισμούς και τις πυρπολήσεις. Η συσσώρευση του πληθυσμού στα μεγάλα αστικά κέντρα θα οδηγήσει σε επιτακτικές ανάγκες στέγασης και σε μια ραγδαία ανοικοδόμηση των πόλεων. Οι ανοικοδομημένες ή καινούργιες πόλεις μοιάζουν πολύ διαφορετικές από τις πόλεις του παρελθόντος καθώς σε πολλές περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι ένα συνονθύλευμα διάσπαρτων μονάδων. Η ανάγκη για λειτουργικά κτίρια έγινε όλο και μεγαλύτερη και ως αποτέλεσμα είχε οι αρχιτεκτονικές τάσεις να αλλάξουν.3 Όλη αυτή η διαδικασία συνδυάστηκε με την ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη, η οποία ξεκίνησε με τη Βιομηχανική Επανάσταση και μέχρι σήμερα έχει κάνει πολύ μεγάλα και γρήγορα άλματα και έχει επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό το αρχιτεκτονικό τοπίο . Προκύπτει λοιπόν το ερώτημα για το πως μπορεί ο δημιουργός του σήμερα να χειριστεί όλη αυτή την αλματώδη πρόοδο/αλλαγή , έτσι ώστε το παλιό και το νέο να συνυπάρξουν σε ένα περιβάλλον, δίνοντας μια ποικιλομορφία, η οποία δε ξεπερνά τα όρια τα οποία θα στερήσουν από την εκάστοτε περιοχή το χαρακτήρα της –όπου υπάρχει- αλλά θα κρατήσουν τους ανθρώπους σε επικοινωνία με το παρελθόν, τη παράδοσή τους, και θα τους επιτρέπουν ταυτόχρονα να συμβαδίζουν με τις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις.

3

20ος αιώνας, http://architecture20thcentury.blogspot.gr/2012/03/20.html , [01/02/16]

11

2. Επιλογή θέματος και μεθοδολογία Αρχικά το ενδιαφέρον για την εφαρμογή νέων τεχνολογιών στο σχεδιασμό και η ύπαρξη ενός υπάρχοντος αστικού ιστού οδήγησε στην αναζήτηση τρόπων εφαρμογής τους μέσα σ’ αυτόν. Το υπάρχον περιβάλλον όμως διακατέχεται από μια έντονη ποικιλομορφία η οποία σε αρκετές περιπτώσεις ‘εξαφανίζει’ την οποιαδήποτε επέμβαση στην εκάστοτε περιοχή ή αντίθετα, όπου υπάρχει ομοιογένεια, διασπάται από το καινούργιο. Προκύπτει λοιπόν η προφανής ερώτηση άμα μπορεί η σύγχρονη αρχιτεκτονική να καλύψει την προσωπική αυταρέσκεια , η οποία κατευθύνεται από τις τεχνολογικές εξελίξεις, ενώ ταυτόχρονα να δημιουργεί καλύτερες πόλεις και να διατηρεί τη συνοχή των ήδη υπαρχόντων. Για την απάντηση του ερωτήματος αυτού πρέπει πρώτα να αποσαφηνιστούν οι έννοιες του υπάρχοντος περιβάλλοντος, της προόδου και της ένταξης. Μέσα από τον προσδιορισμό των εννοιών υπάρχον, πρόοδος και ένταξη, θα καταλήξουμε στην ανάλυση επιλεγμένων παραδειγμάτων, μέσα από τα οποία θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε στα παραπάνω ερωτήματα. Ξεκινώντας με την έννοια υπάρχον περιβάλλον προσπαθούμε να αναλύσουμε τα χαρακτηριστικά αυτού όπως τόπος και χώρος εμβαθύνοντας κυρίως στην έννοια του χαρακτήρα. Στη συνέχεια αναλύουμε την έννοια της τεχνολογικής προόδου και το πώς αυτή, μέσα από τις νέες τεχνοτροπίες, τα νέα υλικά, τις νέες τεχνικές και κατασκευές έχει συμβάλλει στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των πόλεων. Η πρόοδος σε συνδυασμό με το υπάρχον περιβάλλον οδηγούν σ ένα αποτέλεσμα, το οποίο μέσα από τη διαδικασία της ένταξης θα ανταποκριθεί στις προσδοκίες διατήρησης του χαρακτήρα των πόλεων και της ταυτότητας τους, διατηρώντας ζωντανό το παρελθόν, αλλά ταυτόχρονα βαδίζοντας στη δημιουργία στο μέλλον. Καθοριστικό ρόλο στην επιλογή των παραδειγμάτων έπαιξε ο σκοπός για τον οποίο δημιουργήθηκαν – διατηρήθηκαν – επαναχρησιμοποιήθηκαν, ο τόπος στον οποίο βρίσκονται, o τρόπος με τον οποίο έγινε αυτή η διαδικασία αλλά και το αν τελικά πέτυχαν το σκοπό της ένταξης αυτής. Τα παραδείγματα αυτά βρίσκονται σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, οι οποίες έχουν καταφέρει να διατηρήσουν το στοιχείο του χαρακτήρα στο πέρασμα των χρόνων. Θα μελετηθεί λοιπόν πώς κατασκευές οι οποίες φέρουν στοιχεία της τεχνολογικής εξέλιξης καθώς και της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, έχουν καταφέρει ή όχι να ενταχθούν σε πόλεις οι οποίες διατηρούν την ταυτότητά τους, και κατά πόσο την επηρεάζουν.

12

3. Ιστορική αναδρομή Το ζήτημα της ένταξης τέθηκε και συζητήθηκε ανά διαφορετικές ιστορικές περιόδους, άλλες φορές απορρίφθηκε, αμφισβητήθηκε κι άλλες αναζητήθηκε. Η κυκλική σχέση μεταξύ της κατανόησης του παρελθόντος και παρόντος υπαγορεύει την ανάγκη να μη δοκιμάσει κανείς να δει το ένα μετά το άλλο, αλλά και τα δύο ταυτόχρονα και μαζί στην διαλεκτική, δηλαδή στην αμοιβαία αλληλεξαρτώμενη σχέση τους.4 Με την Αναγέννηση εγκαινιάστηκε μια μακρά περίοδος επιστροφής στις αξίες της αρχαιότητας και ταυτόχρονα μια πρώτη συγκέντρωση και μελέτη υλικού, προσανατολισμένη στα ρωμαϊκά ερείπια. (Βιτρούβιος, Alberti, Palladio) Η αρχιτεκτονική της Αναγέννησης χαρακτηρίζεται από μια αναβίωση των Ρωμαϊκών προτύπων με κύρια στοιχεία τις μαθηματικές αναλογίες και την «καθαρότητα» στις γεωμετρικές μορφές. Οι αρχιτέκτονες έκτιζαν σύμφωνα με τα ρωμαϊκά πρότυπα και υπήρχε μια συνειδητή διαφοροποίηση και άρνηση του Μεσαίωνα, και μια νέα δημιουργικότητα πάνω στις αρχαίες μορφές. Η άνθηση της Αναγέννησης ξεκίνησε από την Ιταλία και στη συνέχεια εξαπλώθηκε και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις όπως Γαλλία, Αγγλία και Γερμανία. Οι αρχιτέκτονες της εποχής όπως ο Palladio και ο Alberti, με στόχο την ανανέωση και την ανάπτυξη της σύγχρονης αρχιτεκτονικής μελέτησαν κτίσματα του παρελθόντος, έγραψαν πραγματείες (Δέκα βιβλία περί αρχιτεκτονικής/ Βιτρούβιος) και χρησιμοποίησαν την αρχαία αρχιτεκτονική σα πρότυπο. Το ενδιαφέρον για το παρελθόν ήταν υποταγμένο στις ανάγκες του παρόντος. Οι αναγεννησιακές πόλεις χαρακτηρίζονται από μια ομοιομορφία και η χρήση κάποιων συγκεκριμένων προτύπων και αρχών είναι εμφανής. Βασική πρόθεση των δημιουργών, οι οποίοι στη πλειοψηφία τους ήταν ζωγράφοι και γλύπτες ήταν η ομορφιά του κτιρίου πέρα από το στοιχείο της λειτουργικότητας. Υπάρχει έντονο το στοιχείο της διακόσμησης, με θέματα δανεισμένα από την αρχαιότητα, τα οποία διανθίζουν τις προσόψεις και το εσωτερικό. Η διαμόρφωση των προσόψεων είχε κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, όπως χρήση πρόπυλων, στοών και άλλων διακοσμητικών στοιχείων, γείσων και άλλων προεξεχόντων στοιχείων. Όλα αυτά σε συνδυασμό με τα «βαριά» υλικά τα οποία χρησιμοποιούσαν τότε, όπως λίθους, μάρμαρα και τούβλα, έδινα στις πόλεις ένα μνημειώδη και επιβλητικό χαρακτήρα αλλά και μια έντονη ομοιομορφία, η οποία υπάρχει στις περισσότερες αναγεννησιακές πόλεις και τους προσδίδει έναν πολύ έντονο χαρακτήρα. Οι ιδέες της Αναγέννησης, οι αντιλήψεις της για τον άνθρωπο και οι αλλαγές που επέφερε σε όλο το πολιτιστικό γίγνεσθαι μετά τα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα, κυριάρχησαν βαθμιαία σε όλη την Ευρώπη με εξαίρεση τη Νοτιοανατολική περιοχή της που είχε περιέλθει στα χέρια των Τούρκων. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό και διανοητικό status quo, το οποίο από την Αναγέννηση ως τα μέσα του 18ου αιώνα φαινόταν να εξελίσσεται ομαλά, τώρα μοιάζει ξαφνικά να διακόπτεται και να αντικαθίσταται από κάτι ριζικά νέο και καινοφανές. Μετά το 1600 ο Francis Bacon έβαλε τα θεμέλια της σύγχρονης επιστήμης, από την οποία προέκυψε η σύγχρονη τεχνολογία και κατά συνέπεια εκείνη είναι η ουσιαστική αφετηρία μετασχηματισμού της «αρχαίας» σε «νεότερη» αρχιτεκτονική.5 Το 1760 έως και τα 4 5

Π. Τζώνος, τέσσερα συστήματα αξιών στη θεωρεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1985, Σελ.11 ο.π. Τέσσερα συστήματα αξιών στη θεωρεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, σελ. 15

13

μέσα του 19ου αιώνα, ξεκινώντας από την Αγγλία και συνεχίζοντας και σε άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, αναπτύχθηκε η Βιομηχανική Επανάσταση, μια εποχή η οποία χαρακτηρίζεται από ραγδαίες αλλαγές και ανακατατάξεις, οικονομικές, κοινωνικές, τεχνικές αλλά και πνευματικές. Τα κίνητρα για τη βιομηχανική έκρηξη των αρχών κι των μέσων του 19ου αιώνα βρίσκονταν μάλλον στο κέρδος παρά σε οποιεσδήποτε αισθητικές ευαισθησίες.6 Κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της εποχής αυτής είναι αρχικά η χρήση νέων τεχνικών μέσων, κάτι που οδήγησε στην αύξηση της παραγωγής και τη μείωση της χειρωνακτικής εργασίας, γεγονός που οδήγησε στην αναζήτηση ανθρώπων με τεχνικές γνώσεις κάτι που είχε σαν αποτέλεσμα την άνοδο του γενικότερου μορφωτικού επιπέδου, αλλά και την ανάπτυξη τεχνικών και εφευρέσεων. Oι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, η αξιοποίηση νέων μορφών ενέργειας, η ανάδειξη του εργοστασίου ως βασικού τόπου παραγωγής δημιούργησαν την ανάγκη για μια νέα αρχιτεκτονική πιο λειτουργική, πιο οικονομική και μαζική. Η ανακάλυψη του ηλεκτρισμού ( δημιουργία δικτύων νερού, ηλεκτρισμού, τηλεφώνου, θέρμανσης) έθεσε νέα πρότυπα στο σχεδιασμό και το πέρασμα της χημείας από το χώρο του εργαστηρίου στην παραγωγή συνέβαλλε στην ανάπτυξη νέων υλικών, πλαστικών υλών, βαφών κτλ. Έγιναν μεγάλες αλλαγές στη συνολική αντίληψη του κτιρίου και δημιουργήθηκαν νέες ανάγκες σε οικοδομικά συστήματα (μονώσεις, χημικά χρώματα). Η μαζική παραγωγή δομικών υλικών (δοκών χάλυβα, σίδερο, γυαλί) έδωσε έναν νέο αέρα στην αρχιτεκτονική της εποχής. Η Βιομηχανική επανάσταση ήταν το έναυσμα για να περάσει η τεχνολογία στην αρχιτεκτονική και να φέρει έναν καινούριο αέρα στην αρχιτεκτονική δημιουργία. Όπως αναφέρει ο Τζώνος ο αρχιτέκτονας του 19ουαι. δεν μπόρεσε να γεφυρώσει το άνοιγμα μεταξύ των παραδοσιακών αρχιτεκτονικών προβλημάτων (μνημεία, ανάκτορα κ.λπ.) και των αντίστοιχων σύγχρονων, αυτών που προέκυψαν από την βιομηχανική ανάπτυξη, όχι βέβαια γιατί προτίμησε αυτή την επιλογή ή γιατί <<είχε χάσει την επαφή με τη πραγματικότητα>>, αλλά επειδή, από την κοινωνική του λειτουργία και την κοσμοθεωρία του, οδηγήθηκε σ’ αυτή την επιλογή, που σε τελευταία ανάλυση, ήταν η μόνη που μπορούσε να του διασφαλίσει μια ρεαλιστική υπόσταση. Στρέφοντας τη προσοχή του στο τομέα της αισθητικής, ο αρχιτέκτονας στη πραγματικότητα υπεραναπλήρωσε μια ανεπάρκειά του απέναντι στο τεχνίτη, που ασχολούνταν με την τεχνική και στο μηχανικό που ασχολούνταν με την επιστήμη και την τεχνολογία.7 Με την εξασθένηση των ρυθμών στην αρχιτεκτονική υποχώρησε η σαφής διαφοροποίηση των χαρακτήρων. Άρχισε δηλαδή να διασπάται η συνοχή των πόλεων καθώς η κάθε μία διέπονταν από κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά όσων αφορά τις συνθέσεις, τα υλικά, τον τρόπο δόμησης και παρατηρούμε ότι όσων αφορά τις όψεις υπήρχε μια συνέχεια και μια ομοιομορφία, γεγονός που έπαιξε μεγάλο ρόλο στη δημιουργία του χαρακτήρα της κάθε πόλης. Από τη στιγμή που η τεχνολογία έκανε την είσοδο της στο τομέα της αρχιτεκτονικής, έχουμε ένα συνονθύλευμα πολλών στοιχείων όπως τα πολλά διαφορετικά υλικά, οι νέες τρόποι δόμησης και οι ταχύτατοι ρυθμοί ανοικοδόμησης, οι καινούριες τεχνικές, τα οποία συνθέτουν μέχρι και σήμερα το σύγχρονο αρχιτεκτονικό τοπίο.

6 7

14

ο.π. Τέσσερα συστήματα αξιών στη θεωρεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, σελ. 23 ο.π. Τέσσερα συστήματα αξιών στη θεωρεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, σελ. 26

Την βιομηχανική επανάσταση ακολούθησαν δύο πολύ σημαντικές περίοδοι για την ιστορία της αρχιτεκτονικής και της παρέμβασης, οι οποίες έχουν μια σχέση αντιπαράθεσης. Η πρώτη εξελίχθηκε από τη πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, κορυφώθηκε ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους και ωρίμασε μεταπολεμικά, γνωρίζοντας την αμφισβήτηση στα χρόνια του 60΄. Ο ερχομός του κινήματος αυτού έφερε ένα καταιγισμό κατακτήσεων στον χώρο της επιστήμης και της καθημερινής ζωής, της τέχνης και βεβαίως της αρχιτεκτονικής.8 Συνδυάστηκε με μια αναζήτηση η οποία αρνιόταν το ιστορικό λεξιλόγιο του ιστορισμού και του εκλεκτισμού και απέρριπτε την επιβίωση και την κατασκευασμένη αναβίωση του νεκρού παρελθόντος στο ζωντανό παρόν της σύγχρονης εποχής. Η αντίδραση αυτή καθιερώθηκα με τον όρο «Μοντερνισμός». Τα νέα υλικά, τα καινούρια δομικά συστήματα, τα οποία σχετίζονται με τη βιομηχανική επανάσταση διαχέονται σε ολόκληρη τη κοινωνία και αλλάζουν ριζικά τον τρόπο ζωής, πλέον εφαρμόζονται κάτω από το θεωρητικό πλαίσιο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής. Στόχος του κινήματος ήταν η καλύτερη εξυπηρέτηση των αναγκών του ανθρώπου.9 Για χάρη λοιπόν της κατασκευαστικής αναγκαιότητας και της λειτουργικής εξυπηρέτησης άφησε πίσω του τη βαριά παράδοση του παρελθόντος. Η ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη και η είσοδος νέων υλικών και τρόπων κατασκευής οδήγησε στο σχεδιασμό κτιρίων, πολύ διαφορετικών από αυτά του παρελθόντος. Ελαφριές κατασκευές, περισσότεροι όροφοι, σύνθεση απλών γεωμετρικών μορφών και υαλοστασίων, επίπεδες επιφάνειες και αποφυγή διακοσμητικών στοιχείων. ‘Όλα αυτά ερχόντουσαν σε αντιπαράθεση με την αρχιτεκτονική παράδοση των προηγούμενων χρόνων όπου, όπως αναφέραμε οι κατασκευές ήταν πιο βαριές και στατικές εξαιτίας των λιθοδομών και των πλινθοδομών. Η διαφάνεια και το φως είναι τα σύμβολα της νέας εποχής. Μεταφέρουν τα μηνύματα ενός νέου κόσμου: την απελευθέρωση του ανθρώπου από το βάρος του υλικού, το τέλος του διαχωρισμού ανάμεσα στο μέσα και στο έξω, στο διαφανές και στο αδιάφανο. To γυαλί σε συνδυασμό με το μέταλλο, κυρίως με το ατσάλι, διαπερνά την μοντέρνα αντίληψη της αρχιτεκτονικής που στόχευε στη βελτίωση των συνθηκών της ζωής του ανθρώπου. Η διαφάνεια της γυάλινης αρχιτεκτονικής μπορεί να οδηγήσει σε ένα νέο πολιτισμό, σε μια νέα κατάσταση οργανωμένη γύρω από την ελεύθερη αρχιτεκτονική έκφραση. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική απορρίπτει κάθε είδος διακοσμητικού στοιχείου και ακολουθεί την αρχή “form follows function” δηλαδή την υποταγή της μορφής στη λειτουργία, καθώς επιδιώκει να πετύχει μια διαφάνεια, με το να προβάλει τη κάτοψη του κτιρίου στη όψη και αποφεύγει τα περιττά στοιχεία.10

8 9 10

Παναγιώτης Τουρνικιώτης, ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, Ε.Μ.Π., Αθήνα 2008, σελ.7 Ο.π. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, σελ.8 Παναγιώτης Τουρνικιώτης, ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ 6, Η σύγχρονη εποχή, Ε.Μ.Π., Αθήνα 2007, σελ. 21

15

Η περίοδος μετά τον Β› Παγκόσμιο Πόλεμο, εξαιτίας της τρομερής εμπειρίας του τελευταίου, θεωρείται ως η κρίσιμη χρονική φάση όπου ο μοντερνισμός έπαψε σταδιακά να επικρατεί προς όφελος του αναδυόμενου μεταμοντερνισμού, τόσο στην τέχνη όσο και στη φιλοσοφία και την πολιτική. Η γρήγορη μεταπολεμική ανοικοδόμηση σε συνδυασμό με την ευρεία διάδοση του μοντερνισμού, σε βαθμό εκχυδαϊσμού του, συντέλεσαν στην οικοδομική, κοινωνική και πολιτισμική κρίση των μεγαλουπόλεων και οδήγησαν στην αυστηρή κριτική των αρχών του μοντερνισμού. Τέλη 50΄ έρχεται και το τέλος οικοδόμησης στην Ευρώπη, όπου ήδη έχουν επικρατήσει πολλές και αντιφατικές τάσεις της αρχιτεκτονικής. Κυρίως το 1960 έγινε η μεγάλη στροφή. Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο εφαρμόστηκαν οι θεωρίες του μοντερνισμού αλλά σταδιακά ξεκίνησε και η αμφισβήτησή τους που πιο συγκεκριμένα εκφράστηκε το 1960-70. Η έλλειψη σχέσης με τις παραδόσεις και το ιστορικό παρελθόν της πόλης και η αισθητική ακραίας απλότητας αμφισβητήθηκαν. Στην περίοδο αυτή αναπτύχθηκε εκ νέου το ενδιαφέρον των ιστορικών μελετών με στόχο τη κατανόηση των πτυχών του πρόσφατου και απώτερου παρελθόντος. Στην αρχιτεκτονική βλέπουμε ότι πλέον, σε αντίθεση με τις αρχές του μοντερνισμού, οι λειτουργίες υποτάσσονται στις μορφές, καθώς επίσης ότι έχουμε χρήση ίδιων κελυφών για διαφορετικούς σκοπούς. Έχουμε διαχωρισμό της μορφής από τη λειτουργία θεωρώντας τη μορφή μια ξεχωριστή διαδικασία καθώς και τη κατανόηση της αρχιτεκτονικής του παρελθόντος ως αφετηρία για την άσκηση της αρχιτεκτονικής στο παρόν. Βλέπουμε ένα διάλογο με το παρελθόν, όπως και χρήση στοιχείων του παρελθόντος στο επίπεδο της τυπολογίας και των διακοσμητικών στοιχείων και μια επιμονή, μια ανάγκη διατήρησης και διαφύλαξής του. Μέσα από αυτή την αναδρομή διαπιστώνουμε ότι η σχέση της αρχιτεκτονικής με το παρελθόν μεταβάλλεται σε κάθε περίοδο. Ο Ignassi de Sola Moralles αναφέρει στο άρθρο του “from contrast to analogy” ότι ‘’Η σχέση μεταξύ της νέας αρχιτεκτονικής παρέμβασης και της ήδη υπάρχουσας, είναι ένα φαινόμενο που αλλάζει σε σχέση με τις πολιτιστικές αξίες και μπορεί να αποδοθεί τόσο στην έννοια της ιστορικής αρχιτεκτονικής και στις προθέσεις της νέας παρέμβασης.’’11 και θεωρεί ότι είναι λάθος να πιστεύουμε ότι κάποιος μπορεί να θεσπίσει έναν επίσημο ορισμό για το τι είναι αρχιτεκτονική παρέμβαση, καθώς αυτό δε θα συμβάδιζε με την πολιτιστική εξέλιξη.

11

16

προσωπική μετάφραση από το άρθρο: Ignassi de Sola Moralles, “from contrast to analogy” , περιοδικό Lotus international, αρ.46

17

Α’ ΜΕΡΟΣ

+

-->

+

-->

ΥΠΑΡΧΟΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Α.1 ΥΠΑΡΧΟΝ Την πόλη όσο περισσότερο την πλησιάζεις τόσο συνειδητοποιείς ότι δεν τη γνωρίζεις. Κάθε φορά ανακαλύπτεις κρυφές και άγνωστες πλευρές της, που σου αποκαλύπτουν ένα τελείως διαφορετικό πρόσωπο. Μέσα στην ίδια πόλη υπάρχουν πολλές πόλεις, όπως υφίστανται και πολλές πραγματικότητες. Η αρχιτεκτονική και η πόλη βρίσκονται σε μια αέναη και διαχρονική σχέση. Ρευστή, δυναμική, ευμετάβλητη, απρόβλεπτη.12Την εντύπωση των περιοχών της πόλης που έχουν αλλάξει μας δίνουν οι εικόνες, τα χαρακτικά και οι φωτογραφίες. Οι καταστροφές και οι κατεδαφίσεις, οι απαλλοτριώσεις και οι ριζικές αλλαγές στη χρήση του χώρου, καθώς και η εκμετάλλευση ή η παλαίωση, είναι μεταξύ των πιο γνωστών μέσων έκφρασης της δυναμικής της πόλης.13 Αλλά αυτά τα φαινόμενα, πέρα από οποιαδήποτε αξιολόγηση τους, παραμένουν ως εικόνες που δείχνουν τις διαδοχικές αλλά όχι και συνεχείς φάσεις της ιστορίας. Τοποθετώντας σε σειρά τις εικόνες αυτές σήμερα δημιουργείται μια ενιαία εικόνα τελικά; ‘Η είναι απλώς διάσπαρτα κομμάτια ενός χαμένου παρελθόντος που περιμένουν και αυτά να χαθούν με τη σειρά τους;

Α.1.1. Χαρακτήρας Α.1.1.1.Γενικά στοιχεία Ο χαρακτήρας, ένας από τους πιο ασαφείς όρους ως προς τη σημασία και τη συνάφεια του με την αρχιτεκτονική, σύμφωνα με τη θεωρία της αρχιτεκτονικής αποτελεί ουσιαστικό αντικείμενο της δημιουργίας. Ετυμολογικά προέρχεται από το ελληνικό ρήμα χαράσσω, με τη σημασία του τυπώνω βαθιά, ανεξίτηλα. Η ακριβής έννοια της λέξης εκφράζει το σύνολο των ιδιοτήτων και των δηλωτικών γνωρισμάτων ενός αντικειμένου τα οποία συγκροτούν την κυρίαρχη, πραγματική άμεσα αναγνωρίσιμη αίσθηση που προκαλεί και το διαφοροποιούν από κάθε άλλο.14 Η μελέτη χαρακτήρα ως προς την αρχιτεκτονική αναπτύσσεται από τον ύστερο διαφωτισμό μέχρι τον 20ο αι. Η σύνδεση του με την αρχιτεκτονική γίνεται στα τέλη του 18ου αι., εξαιτίας της παραλληλίας του με τον ανθρωπομορφισμό των ρυθμών της κλασσικής αρχαιότητας. Όλα τα δημιουργήματα έπαιρναν στοιχεία από την ανθρώπινη ύπαρξη, έτσι χρησιμοποιήθηκε στην αρχιτεκτονική θεωρία το βασικότερο στοιχείο που κάνει τον κάθε άνθρωπο διαφορετικό, ο χαρακτήρας του. Α.1.1.2. Τι είναι ο χαρακτήρας; Πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση του χαρακτήρα στην αρχιτεκτονική πρέπει να ορίσουμε κάποιες έννοιες, όπως είναι ο τόπος και ο χώρος. Σύμφωνα με τον Christian –Norberg Schulz ως τόπο εννοούμε κάτι περισσότερο από μια αφηρημένη τοποθεσία. Εννοούμε ένα σύνολο που απαρτίζεται από συγκεκριμένα πράγματα με υλική υπόσταση, σχήμα, υφή και χρώμα.

12 13 14

22

Τάσης Παπαϊωάννου, Η αρχιτεκτονική και η πόλη, Καστανιώτη, 2008, ο.π. η αρχιτεκτονική της πόλης Καραμπίνη Κωνσταντίνα, Ερμηνείες του χαρακτήρα (Quetremere de Quincy, Le Corbusier, Rem Koolhaas), ερευνητική εργασία, Τερζόγλου, σελ. 9

Ένας τόπος παρουσιάζεται ως σύνολο που αναδίδει ένα χαρακτήρα ή ‘ατμόσφαιρα’. Ο τόπος συνεπώς είναι ένα ‘’ολικό φαινόμενο’’.15 Και ως χώρος ορίζεται η τρισδιάστατη οργάνωση των στοιχείων που συνθέτουν ένα τόπο.16 Βέβαια ο ‘χώρος’ δεν αποτελεί νέο όρο στην αρχιτεκτονική θεωρεία και μπορεί έχει διάφορες ερμηνείες. Στα σημερινά συγγράμματα όπως αναφέρει ο Schulz διακρίνονται δύο χρήσεις του χώρου: ο χώρος ως τρισδιάστατη γεωμετρία και ο χώρος ως αντιληπτικό πεδίο. Σύμφωνα με τον Heidegger ‘ Ένας χώρος είναι κάτι παραχωρημένο, αποδεσμευμένο, δηλαδή ενταγμένο σε ένα όριο, στα αρχαία ελληνικά πέρας. Το όριο δεν είναι αυτό στο οποίο κάτι σταματά, αλλά, όπως το είχαν ήδη αναγνωρίσει οι Έλληνες, το όριο είναι εκείνο απ’ όπου κάτι αρχίζει να εκδιπλώνει την παρουσία του.17’’ Ακόμα αναφέρει ότι ‘’ Γι’ αυτό η έννοια είναι ορισμός, δηλαδή όριο. Ο χώρος είναι ουσιωδώς το παραχωρημένο, το αφημένο να εισέλθει στο όριο του. Συνεπώς, οι χώροι προσλαμβάνουν την ουσία τους από τους τόπους και όχι από <<τον>> χώρο’’.18

οικισμός στο Καρπενήσι (εικόνα 1)

Ο σύγχρονος άνθρωπος για μια μακρά περίοδο πίστευε ότι η επιστήμη και η τεχνολογία τον είχαν ελευθερώσει από την άμεση εξάρτησή του από τους τόπους. Η αντίληψη αυτή αποδείχθηκε ψευδαίσθηση καθώς τα περιβαλλοντικά προβλήματα εμφανίστηκαν ξαφνικά και ως εκ τούτου το πρόβλημα του τόπου ξαναβρήκε την αληθινή του σημασία. Η δομή του τόπου εκδηλώνεται ως μια σειρά από περιβαλλοντικές ολότητες που περιλαμβάνουν τα στοιχεία του χαρακτήρα όσο και του χώρου. Ο χαρακτήρας είναι μια γενικότερη αλλά και ταυτόχρονα συγκεκριμένη έννοια από αυτή του χώρου. Δίνει μια γενική συνολική ατμόσφαιρα , ενώ από την άλλη παραπέμπει στη συγκεκριμένη μορφή και υλική υπόσταση των στοιχείων που προσδιορίζουν το χώρο.19

15 Christian –Norberg Schulz, Genius Loci (το πνεύμα του τόπου, για μια φαινομενολογία της αρχιτεκτονικής) , πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π., σελ. 9 16 Ο.π.. Genius Loci , σελ. 13 17 Martin Heidegger , Κτίζειν κατοικείν σκέπτεσθαι, πλέθρον , 2008, σελ. 51 18 Ο.π. Κτίζειν κατοικείν σκέπτεσθαι, σελ. 53 19 Ο.π. Κτίζειν κατοικείν σκέπτεσθαι, σελ. 16

Παναγία η Προυσιώτισαα (εικόνα 2)

23

Ένας από τους πρώτους θεωρητικούς που ασχολήθηκε με την θεωρία του χαρακτήρα της αρχιτεκτονικής είναι ο Quatremere de Quincy ο οποίος τονίζει ότι <<… η τέχνη του χαρακτηρίζειν , δηλαδή της απόδοσης μέσω των υλικών μορφών, των διανοητικών ποιοτήτων και των ηθικών ιδεών που μπορούν να εκφραστούν στα κτίρια ή της γνωστοποίησης, μέσω της συμφωνίας και της αναλογίας όλων των συγκροτητικών τμημάτων ενός κτιρίου, της φύσης του, της κυριότητας, της χρήσης, του προορισμού του, αυτή η τέχνη, λέω, είναι ίσως, από όλα τα μυστικά της αρχιτεκτονικής το πιο εξαίρετο και το πιο δύσκολο να αναπτύξεις και να κατανοήσεις>>.20 Στην πραγματεία του <<Encyclopedie Methodique>> διακρίνει δύο γενικές κατηγορίες του χαρακτήρα, το φυσικό ή τον εμφανή και τον ηθικό ή διανοητικό, καθεμία από της οποίες χωρίζεται σε τρεις υποκατηγορίες, τον ουσιώδη, τον διακριτό ή τυχαίο και το σχετικό.21 Ο ουσιώδης χαρακτήρας τοποθετείται πρώτος στην ιεραρχία των διαφορετικών ειδών. Ο ουσιώδης φυσικός χαρακτήρας αναφέρεται στους στοιχειώδεις διαχωρισμούς της φύσης και γενικότερα όλων τον εμφανών εξωτερικών χαρακτηριστικών που καθιστούν διαφορετικό το ένα είδος από τα άλλα. Αντίστοιχα ο ουσιώδης ηθικός χαρακτήρας αφορά τα βασικά πρότυπα συμπεριφοράς κάθε είδους. Ο ουσιώδης είναι κατεξοχήν χαρακτήρας, γιατί αποδίδεται στην ίδια την ανάγκη ύπαρξης των αντικειμένων, αποτιμά τη σημασία τους και προκύπτει από την έκφραση των εγγενών στη φύση τους ποιοτήτων. Στην αρχιτεκτονική μεταφράζεται στην εμφάνιση κάθε κτιρίου, η οποία είναι δηλωτική << της δύναμης του μεγαλείου>> του.22 Ο διακριτός χαρακτήρας συγκροτείται από το σύνολο των γνωρισμάτων, θετικών και αρνητικών, με βάση τα οποία διαφοροποιείται ένα αντικείμενο από κάθε άλλο του όμοιου του. Ο διακριτός φυσικός χαρακτήρας αναφέρεται στις τυχαίες φυσικές διαφορές όπως το σχήμα, το μέγεθος, το χρώμα, ενώ ο διακριτός ηθικός χαρακτήρα σε επιμέρους παραλλαγές προτύπων συμπεριφοράς ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες. Ο διακριτός χαρακτήρας αποτελεί για την αρχιτεκτονική ό,τι η φυσιογνωμία 20 21 22

24

Ο.π. Ερμηνείες του χαρακτήρα, σελ. 21 Ο.π. ερμηνείες του χαρακτήρα, σελ. 23 Ο.π. ερμηνείες του χαρακτήρα, σελ. 24

όχθες του ποταμού στη Βερόνα (εικόνα 3)

για το πρόσωπο, είναι <<συνώνυμο της πρωτοτυπίας>>. Συγκεκριμένες φυσιογνωμίες αντιστοιχούν σε συγκεκριμένες αρχιτεκτονικές με προφανή διακριτό χαρακτήρα.23 Ο σχετικός χαρακτήρας αναφέρεται στη συνάφεια του κάθε αντικειμένου με το σκοπό για τον οποίο προορίζεται. Ο σχετικός φυσικός χαρακτήρας αναφέρεται στις προσφυείς φυσικές ιδιότητες ενός αντικειμένου στη χρήση για την οποία έχει δημιουργηθεί και ο σχετικός ηθικός χαρακτήρας στη σχέση μεταξύ αυτού που είναι κάτι και αυτού που θα έπρεπε να είναι για να επιτελέσει ένα ρόλο.24 Tο συμπέρασμα που προκύπτει από τις κατηγορίες του Quatremere de Quincy συμπίπτει με την άποψη του Schulz ότι σημαντική είναι η υλική και η μορφολογική σύσταση του τόπου: το έδαφος, ο ουρανός, -όρια που ορίζουν τον τόπο- (πως κάθεται στο έδαφος ή πως υψώνεται προς τον ουρανό).25 Όταν αναφερόμαστε σε αστικό περιβάλλον ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στα πλευρικά του όρια, ή τοίχους, που κι αυτοί συμβάλλουν αποφασιστικά στον προσδιορισμό του χαρακτήρα, δηλαδή τα αναπτύγματα των όψεων της εκάστοτε περιοχής.26 Εδώ αξίζει να αναφερθεί ο Ρόμπερτ Βεντούρη ( Robert Venturi) στον οποίο οφείλεται η αναγνώριση αυτού του στοιχείου μετά από μια περίοδο που θεωρούνταν ανάρμοστο να μιλάνε για προσόψεις. Ο οποίος αναφέρει ότι ο χαρακτήρας μιας οικογένειας κτηρίων που συνιστούν έναν τόπο είναι συμπυκνωμένος σε κάποια χαρακτηριστικά <<μοτίβα>> όπως ορισμένοι τύποι από παράθυρα, πόρτες και στέγες. Συμβατικά στοιχεία που χρησιμεύουν για τη μεταφορά του χαρακτήρα από έναν τόπο σ έναν άλλον. Ο χαρακτήρας επομένως εστιάζει και στο πως είναι φτιαγμένα τα πράγματα. Στο όριο λοιπόν ο χαρακτήρας και ο χώρος σμίγουν, και μπορούμε να συμφωνήσουμε με το Βεντούρη που ορίζει την αρχιτεκτονική ως τον << τοίχο μεταξύ του μέσα και του έξω>>.27 Όπως αναφέρει και ο Μπόλνοβ ο κάθε χαρακτήρας (ατμόσφαιρα) συνίσταται σε μια αντιστοιχία 23 24 25 26 27

Ο.π. ερμηνείες του χαρακτήρα , σελ 24 Ο.π. ερμηνείες του χαρακτήρα, σελ. 24-25 Ο.π.Genius Loci, σελ. 17 Ο.π. Genius Loci, σελ. 17 Ο.π. Genius Loci, σελ. 18

ανάπτυγμα κατοικιών στη Βερόνα (εικόνα 4)

στενό στη Βερόνα (εικόνα 5)

25

μεταξύ του εσωτερικού και του εξωτερικού κόσμου, όπως και μεταξύ ψυχής και σώματος28. Για τον σύγχρονο άνθρωπο των πόλεων η φιλία με το φυσικό περιβάλλον περιορίζεται σε αποσπασματικές σχέσεις. Αντίθετα, πρέπει να ταυτίζεται με ανθρωπογενή πράγματα, όπως είναι τα σπίτια και οι οδοί. Είναι λοιπόν σημαντικό το περιβάλλον μας να διαθέτει μια δομή του χώρου που να αποτελείται από συγκεκριμένα αντικείμενα με τα οποία να μπορεί κανείς να ταυτιστεί. Για παράδειγμα όταν επισκεπτόμαστε μια ξένη πόλη, συνήθως μας κάνει εντύπωση ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της, ο οποίος αποτελεί ένα σημαντικό μέρος του όλου βιώματος και φεύγοντας οι αναμνήσεις που μένουν είναι από συγκεκριμένα αντικείμενα (κτίρια, τοπία ) με τα οποία ταυτίστηκε κανείς και τη γενική ατμόσφαιρα του τόπου. Ένα επιπλέον στοιχείο που διαμορφώνει το χαρακτήρα ενός τόπου είναι ο χρόνος. Ο χαρακτήρας του τόπου εξαρτάται από το χρόνο: αλλάζει με τις εποχές, την ώρα της μέρας, τις καιρικές συνθήκες, παράγοντες που, πάνω απ’ όλα, προσδιορίζουν διαφορετικές συνθήκες φωτός. Χρόνος είναι η διάρκεια μέσα από την οποία ο τόπος, ο χώρος και το δημιούργημα αποκτούν ένα επιπλέον στοιχείο του χαρακτήρα τους που είναι η ιστορία. Το παρελθόν του τόπου είναι πολύ σημαντικό στη διαμόρφωση του χαρακτήρα διότι του προσδίδει αυτόματα ιδιαίτερη αύρα στο χώρο και αυτή με τη σειρά της μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα. Ο χρόνος όμως δεν είναι μόνο η διάρκεια, είναι και στιγμές, άλλες διαρκούν πολύ άλλες λίγο, το στοιχείο των στιγμών που διαμορφώνει έναν τόπο είναι το φως. Το φως σε συνδυασμό με τη φόρμα και την υλικότητα δημιουργούν ιδιαίτερες ατμόσφαιρες στο χώρο και όπως αναφέραμε πριν ο χαρακτήρας είναι άμεσα συνδεδεμένος με την ατμόσφαιρα μιας περιοχής. Ο Peter Zumthor ορίζει την ατμόσφαιρα ως «αυτή τη μοναδική πυκνότητα και τη διάθεση, αυτό το συναίσθημα της παρουσίας, της ευημερίας, της αρμονίας, της ομορφιάς ... κάτω από τα μάγια των οποίων βιώνω το χώρο και που αν δεν υπήρχαν δε θα τον βίωνα ακριβώς με αυτόν τον τρόπο».29 Η αρχιτεκτονική δημιουργεί την ατμόσφαιρα ενώ παράλληλα η ατμόσφαιρα είναιτοστοιχείοπουμαςβοηθάνα‘αισθανθούμε’σεβάθοςστ ηναρχιτεκτονική. Δημιουργείται τελικά το δίπολο αρχιτεκτονική-ατμόσφαιρα. Ο σχεδιασμός ατμόσφαιρας δεν αποτελεί υποπροϊόν αλλά κύριο στοιχείο του σχεδιασμού και του αρχιτεκτονικού αποτελέσματος. Θα μπορούσαμε να πούμε πως η ατμόσφαιρα είναι η προσθήκη άυλων στρωμάτων που επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη διάθεση του χρήστη και νοηματοδοτούν το χώρο.30 Η ατμόσφαιρα δίνει στο χαρακτήρα του τόπου τα άυλα στοιχεία με τα οποία μπορεί να ταυτιστεί κανείς. Αρχιτεκτονική είναι τέχνη και όπως ο επισημαίνει ο Χάιντεγκερ η ελληνική λέξη τέχνη σήμαινε μια δημιουργική <<απόκάλυψη >> της αλήθειας και άνηκε στην ποίηση, δηλαδή στο <<ποιείν>> (φτιάχνω, κατασκευάζω, δημιουργώ).Έτσι θα πρέπει να εξετάζει τους βασικούς τρόπους κατασκευής και τη σχέση τους με τη διάρθρωση της μορφής.31

28 29 30 31

26

Ο.π. Genius Loci, σελ. 23 Παπαευθυμίου Παναγιώτα, αισθήσεις και προσωπική ερμηνεία. Μια ξεχασμένη πτυχή στην αρχιτεκτονική, Τουρνικιώτης, σελ. 118 Ο.π. αισθήσεις και προσωπική ερμηνεία. Μια ξεχασμένη πτυχή στην αρχιτεκτονική, σελ. 121 Ο.π. Genius Loci, σελ. 18

Βερολίνο (εικόνα 6 )

27

Α.1.1.3.Υπάρχει χαρακτήρας σήμερα; Ο σχεδιασμός έχει περάσει από πολλά στάδια και σε κάθε εποχή διαφοροποιεί τα κριτήρια που λαμβάνει υπόψιν για την λήψη αποφάσεων. Αν είναι δυνατόν μέσα από μια φράση να περιγράψουμε την μετατόπιση του κέντρου βάρους της θεωρίας της αρχιτεκτονικής κατά την εξέλιξη της διδασκαλίας της αρχιτεκτονικής στα τελευταία εκατό χρόνια ιστορίας του δυτικού πολιτισμού, θα λέγαμε ότι παρουσίασε μια σταδιακή αλλά σταθερή κίνηση μέσα από τέσσερις φάσεις εξέλιξης: Από την αισθητική στην τεχνολογική, μετά στην επιστημονική και τέλος στην κοινωνική προσέγγιση των προβλημάτων του σχεδιασμού του φυσικού περιβάλλοντος.32 Σύμφωνα με τον Τζώνο αυτές είναι και οι τέσσερις κατηγορίες αποφάσεων που πρέπει να λάβει υπόψιν του ο μελετητής κατά την επίλυση οποιουδήποτε σχεδιαστικού προβλήματος: τεχνολογικές, αισθητικές, κοινωνικές και επιστημονικές αποφάσεις.33 Όλες αυτές οι ραγδαίες αλλαγές ιεράρχησης προτεραιοτήτων στην αρχιτεκτονική ανέτρεψαν τις μορφές του ιστορισμού χωρίς όμως να απορρίψουν πλήρως τις αρχές της κλασσικής σύνθεσης, αν και πολλοί ισχυρίζονται ότι η αρχιτεκτονική του μοντέρνου αγνοούσε εντελώς την αρχιτεκτονική του παρελθόντος και αυτό επηρέασε και τις επόμενες γενιές. Δεν είναι εύκολο να βγει ένα ολικό συμπέρασμα γιατί η διαφορετικές αυτές απόψεις υιοθετήθηκαν και στον σχεδιασμό.

(εικόνα 7)

32

33

28

ο.π. Τέσσερα συστήματα αξιών στη θεωρεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, σελ. 11 ο.π. Τέσσερα συστήματα αξιών στη θεωρεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, σελ. 11

Μελετώντας όμως την αρχιτεκτονική που έχει εφαρμοστεί σε πόλεις που υπήρξε ανοικοδόμηση διακρίνουμε ότι:

•Οι τόποι που διατήρησαν τον ιστορικό χαρακτήρα τους ήταν αυτοί που εφάρμοσαν και υποστήριξαν τους νόμους διατήρησης των παλιών όψεων. Έτσι κράτησαν των ιστορικό χαρακτήρα τους.

•Στους τόπους που ο σχεδιασμός ήταν αυθαίρετος χωρίς να λάβει υπόψιν τα ήδη υπάρχοντα κτίρια οδηγήθηκαν στο χάσιμο του χαρακτήρα τους.

•Τέλος οι τόποι οι οποίοι έλαβαν υπόψιν και το ήδη υπάρχον περιβάλλον χωρίς να στηριχθούν μόνο σ’ αυτό έχασαν τον χαρακτήρα που είχαν δημιουργώντας όμως έναν καινούργιο. Βλέπουμε λοιπόν ότι ο χαρακτήρας του σημερινού περιβάλλοντος μπορεί άλλοτε να διακρίνεται από μονοτονία, άλλοτε να γίνονται προσπάθειες να σπάσει η μονοτονία αυτή και τα αποτελέσματα τις περισσότερες φορές να μοιάζουν με αυθαίρετα καπρίτσια. Δεν μας απασχολεί να έχουμε μια πόλη κολλημένη στο παλιό της χαρακτήρα αλλά μια πόλη που θα τον διατηρεί και ταυτόχρονα θα δείχνει τις κοινωνικές, πολιτιστικές και τεχνολογικές εξελίξεις. Μια πόλη του σήμερα που θυμάται και συνυπάρχει με το χθες. Πρέπει λοιπόν να βρούμε τα στοιχεία αυτά που θα εξελίξουν την αρχιτεκτονική χωρίς να οδηγούν στο χάος αλλά στην αρμονία και τη συνοχή ώστε ένα συνολικό περιβάλλον να γίνεται ορατό, διότι μόνο εκεί άλλωστε υπάρχει η αρχιτεκτονική.

Συνύπαρξη με υπάρχον

δημιουργία καινούργιου χαρακτήρα

μονοτονία

χάος

29

+

-->

ΠΡΟΟΔΟΣ

Α2. ΠΡΟΟΔΟΣ «Υπάρχει ένας πίνακας του Κλέε που ονομάζεται Angelus Novus. Απεικονίζει έναν άγγελο που φαίνεται έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι στο οποίο είναι προσηλωμένος. Με μάτια γουρλωμένα, στόμα ανοιχτό, τα φτερά απλωμένα. Έτσι φαντάζεται κανείς τον άγγελο της ιστορίας. Το πρόσωπό του είναι στραμμένο στο παρελθόν. Ό,τι σε μας εμφανίζεται ως αλυσίδα συμβάντων, αυτός το βλέπει ως μια μοναδική καταστροφή που σωρεύει ακατάπαυστα ερείπια επί ερειπίων και του τα ρίχνει στα πόδια. Ο άγγελος θα ήθελε να σταθεί, να αναστήσει τους νεκρούς και να καταστήσει ξανά ολόκληρο ό,τι έχει γίνει συντρίμμια. Αλλά μια καταιγίδα φυσά από τον Παράδεισο. Αυτή έχει παγιδευτεί στα φτερά του με τέτοια δύναμη ώστε ο άγγελος δεν μπορεί πια να τα κλείσει. Η καταιγίδα τον σπρώχνει ασυγκράτητα στο μέλλον, στο οποίο έχει στραμμένα τα νώτα, ενώ μπροστά του ο σωρός των ερειπίων μεγαλώνει ως τον ουρανό. Αυτή η καταιγίδα είναι ό,τι ονομάζουμε πρόοδο.» Μπένγιαμιν34 Α2.1. Ιστορική αναδρομή Στην Ευρώπη η θεωρία της προόδου επικράτησε σαν ιδέα, κυρίως το 18ο αιώνα, για σχετικά σύντομο χρονικά διάστημα. Ήταν η εποχή του Διαφωτισμού, όταν η έννοια της προόδου ανέτρεψε την κυκλική σύλληψη του ιστορικού χρόνου την οποία πρέσβευε η προνεωτερική σκέψη αλλά και στοχαστές, όπως ο Μοντεσκιέ και ο Βίκο. Εισηγητής της θεωρίας της προόδου υπήρξε ο νεαρός Turgot με τα δοκίμιά του.35 Υποστήριξε ότι η ιστορική κίνηση δεν είναι κυκλική αλλά ακολουθεί μια συνεχή ανοδική πορεία, κοινή σε όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Η θεωρία της προόδου θα φτάσει στο πιο υψηλό της επίπεδο με το Γερμανικό Ιδεαλισμό∙ με τον Lessing και προπάντων με τον Hegel, το σύστημα του οποίου θα αποτελέσει ταυτόχρονα την κορυφαία θεωρία της προόδου και το αποκορύφωμα της Ευρωπαϊκής φιλοσοφίας.36 Ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, η θεωρία της προόδου άρχισε να παραμερίζεται. Σε αντιπαράθεση μαζί της, αλλά και στη συνέχειά της, αναπτύσσονταν οι θεωρίες της εξέλιξης. Σύμφωνα με τον Σορέλ, η θεωρία της προόδου είναι στραμμένη προς το μέλλον και δίνει έμφαση στη δημιουργία∙ διέπεται από τον καθολικό λόγο, ενοποιεί τις τοπικές ιστορίες και πολιτισμούς σε μια οικουμενική σύλληψη του ιστορικού και κοινωνικού όλου. Αντίθετα, οι θεωρίες της εξέλιξης είναι στραμμένες στο παρελθόν, δίνουν έμφαση στην προσαρμογή, ενδιαφέρονται για την παράδοση, την ιστορική αναγκαιότητα, την κάθε φορά συγκεκριμένη και άρα τοπικά και χρονικά προσδιορισμένη συγκυρία.37 Στην πράξη, το 19ο αιώνα και ένα μεγάλο μέρος του 20ού επικράτησε η ταύτιση της έννοιας της προόδου με εκείνη της εξέλιξης. Σήμερα αμφισβητείται ο όποιος χαρακτήρας της σαν μεγάλη αφήγηση. Όμως, όλη η σύγχρονη ηγεμονική ιδεολογία, η επικέντρωση στην οικονομική μεγέθυνση, ο τεχνολογικός οπτιμισμός, η Επιστήμη σαν ιδεολογία, βγαίνουν από τη γενεαλογία της προόδου.38 Η έννοια της προόδου επηρεάζει λοιπόν όλα την εξέλιξη της κοινωνίας σ όλα τα επίπεδά της. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η πρόοδος είναι αναπόσπαστο κομμάτι της εξέλιξης της σημερινής τεχνοκρατικής, καταναλωτικής κοινωνίας αφού οι χαρακτηρισμοί αυτοί προκύπτουν από την μήτρα της έννοιας της προόδου.

34 35 36 37 38

32

ΚΛΕΛΙΑ ΣΙΣΚΑ, Μνημεία της Μετα-Nεωτερικότητας: Σχεδιάζοντας ταυτότητες στο δημόσιο χώρο, Πάνος Δραγώνας, Πάτρα 2015, σελ. 32 το πρώτο από τα οποία ήταν ο λόγος που εκφώνησε στη Σορβόννη στις 11/12/1750 σε ηλικία μόλις 23 ετών. Γιώργος Λιερός ¨Το φάντασμα της προόδου και το νόημα της Ιστορίας ¨ http://www.e-dromos.gr/parekkliseis-243/, [15/01/16] Ο.π. ¨Το φάντασμα της προόδου και το νόημα της Ιστορίας ¨ Ο.π. ¨Το φάντασμα της προόδου και το νόημα της Ιστορίας ¨

Α.2.2. Τεχνολογική πρόοδος και αρχιτεκτονική Η ταύτιση της προόδου και της εξέλιξης και η επιρροή της σ’ όλους τους τομείς της κοινωνίας δεν θα μπορούσε παρά να επηρεάσει άμεσα την αρχιτεκτονική. Καθώς είναι μια τέχνη άμεσα συνδεδεμένη με τη κοινωνική ζωή και την εξέλιξη της κοινωνίας γενικότερα. Άλλωστε η ίδια η αφετηρία του αρχιτέκτονα ,η οποία είναι η ταυτότητα εν εξελίξει, ορίζει την άμεση εξάρτιση αρχιτεκτονικής και προόδου. Μπορούμε να πούμε ότι αρχιτεκτονική και πρόοδος κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση. Αν ορίσουμε ότι η δεύτερη έχει μια συγκεκριμένη κατεύθυνση αυτή είναι εμπρός και εξ ορισμού της είναι γραμμική. Είναι φανερό ότι η σχέση αρχιτεκτονικής και παρελθόντος μεταβάλλεται σε κάθε χρονική περίοδο αν παρατηρήσουμε τους τελευταίους αιώνες. Μάλιστα μπορούμε να ισχυριστούμε ότι όσο προχωράει ο πολιτισμός τόσο μικρότερη διάρκεια έχει η κάθε περίοδος η οποία μπορεί να χαρακτηρισθεί από κάποια σταθερή στάση. Φτάνοντας σε ένα σημείο όπου τείνουν να χαθούν η σταθερές στάσεις, μετατρέποντας έτσι τις περιόδους της αρχιτεκτονικής σε μια γραμμική. Εκτός από κοινές κατευθύνσεις οι δύο αυτές έννοιες τείνουν να αποκτήσουν και κοινές ταχύτητες οι οποίες υπερβαίνουν τα όρια της ομαλής εξέλιξης. Η πρόοδος σήμερα στους περισσότερους τομείς έχει σχεδόν ταυτιστεί με την εξέλιξη της τεχνολογίας, καθώς όταν αναφερόμαστε στην επιστήμη και στις εξελίξεις της αναφερόμαστε σε νέες τεχνολογικές δημιουργίες. Οι ραγδαίες αλλαγές στο τομέα αυτό εισάγουν στην αρχιτεκτονική δημιουργία μεγάλο όγκο πληροφοριών νέων εργαλείων σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Έτσι λοιπόν η σύγχρονη αρχιτεκτονική πρέπει να χρησιμοποιήσει όλα τα εργαλεία αυτά σωστά χωρίς να δημιουργηθεί χάος. Για να γίνει αυτό όμως είναι άμεση ανάγκη να αναγνωριστούν τα εργαλεία αυτά.

Πρόοδος

Διαφωτισμός

19ος αι.

Σήμερα

33

Α2.3. Σχεδιάζοντας την πρόοδο Από της αρχές του 20ου αι. ο Γκρόπιους παρακολούθησε με μεγάλο ενδιαφέρον την επανάσταση στην τεχνολογία και την αρχιτεκτονική, τις απαρχές της μαζική παραγωγής και την γοργή εκλογίκευση των διαδικασιών της.39 Από πολύ νέος είχε πειστεί ότι η τυποποίηση και η παραγωγή σε σειρά μπορούσαν να εφαρμοστούν και τον χώρο της αρχιτεκτονικής, ήταν η αρχή του μοντέρνου κινήματος που εισήγαγε την τεχνολογία στην αρχιτεκτονική δημιουργία κάνοντάς την βασικό της στοιχείο. Έτσι θα χαραχθεί το πέρασμα από μια τέχνη αναφορική σε μια τέχνη δομική, καθιστώντας εμφανή την δομή και την πλαστικότητα. Η τέχνη χάρη στην επιστήμη θα αποκτήσει νέο χώρο τεσσάρων διαστάσεων, θα υποταχθεί στη μαγεία της μηχανικής, στα θέλγητρα του αυτοματισμού και θα αποδεχθεί την μηχανοποίηση αυτής της ίδιας.40 Μετά από μεγάλο πόλεμο που δέχθηκε το μοντέρνο κατάφερε να καθιερωθεί. Έτσι η τέχνη στον αιώνα μας θα αλλάξει μορφή γιατί η θεώρηση και η ερμηνεία του αλλάζουν.41 Σήμερα δημιουργούμε άλλα είδη τέχνης, μια τέχνη ψηφιακή και αναλογική, τέχνη δημιουργικής ανανέωσης θα μπορούσε να πει κάνεις βλέποντας την πληθώρα των εργαλείων που παρέχετε σήμερα.

39 Εύα Φόρκας, Μπάουχαουζ ιδέες και πραγματικότητα, Νησίδες, Οκτώβριος 1999, σελ. 15 40 Ράπτη Γιούλη, Η μοντέρνα αρχιτεκτονική σαν φορέας και σύγχρονως δημιουργός ιδεολογιών,σελ.3 41 Ο.π. Η μοντέρνα αρχιτεκτονική σαν φορέας και σύγχρονως δημιουργός ιδεολογιών, σελ. 3

34

μουσείο Bauhaus στο Βερολίνο (εικόνα 8 )

σταθμός τρένου στο Βερολίνο (εικόνα 9 )

Τα εργαλεία αυτά αφορούν τόσο το μηχανολογικό εξοπλισμό, τους τρόπους δόμησης και τα υλικά δόμησης. Έχουμε φτάσει στο σημείο ο σχεδιασμός σήμερα να γίνεται μέσα από αλγορίθμους η τεχνολογική πρόοδος υιοθέτησε τη μαθηματική πρόοδο και στη πράξη σ’ όλους τους τομείς, οδηγούμαστε σε μια High tech αρχιτεκτονική. Πλέον η ενασχόλησή με τον παραμετρικό σχεδιασμού αυξάνεται όλο και περισσότερο αφού προωθείται και από τους ‘star architect’ του σήμερα και η smart geometry είχε υιοθετηθεί πλήρως στην αρχιτεκτονική. Αυτά βέβαια έχουν σαν συνέπεια την αλλαγή των υλικών καθώς συνεχώς δημιουργούνται νέα ή την εξέλιξη στα ήδη υπάρχοντα. Όπως για παράδειγμα το γυαλί. Οι βιομηχανικές εξελίξεις κατά τη διάρκεια του 19ου και τα πρώτα μισά του 20 ου αιώνα δεν έδειξαν ριζικά νέες αποκαλύψεις στην κατασκευή γυαλιού, μόνο την ανάπτυξη των υφιστάμενων τεχνικών. Μέχρι τα μέσα του 20 ου αιώνα 3 συμπληρωματικοί τρόποι δημιουργίας γυαλιού ήταν σε χρήση -λειτουργία. Το λεπτό γυαλί ήταν φτιαγμένο με κατάρτιση, ενώ το παχύτερο γυαλί με χύτευση, τα ενσύρματα και με μοτίβα γυαλιά μέσω τροχού. Σήμερα οι τρόποι παραγωγής του γυαλιού είναι πάρα πολλοί και η επεξεργασία του τελείως διαφορετική, υπάρχουν πλέον αυτοφερώμενες γυάλινες σκάλες, ολόκληρες γυάλινες επιφάνειες πολυώροφων κτιρίων κ.α. Σημαντικό ρόλο στο σχεδιασμό σήμερα έχουν και τα νέα υλικά όπως τα smart materials για παράδειγμα που κάνουν το κτίριο να λειτουργεί σαν ζωντανός οργανισμός συνολικά αλλά και μόνο επιδερμικά. Το κέλυφος των κτιρίων πλέον μπορεί να αποκτήσει προσαρμοστική συμπεριφορά σε σχέση με το περιβάλλον του.

Allianz Arena, Μόναχο (εικόνα 10)

ουρανοξύστης στη Νέα Υόρκη (εικόνα 11)

Allianz Arena, Herzog & de Meuron Μόναχο (εικόνα 12)

35

Α2.4. Η αρχιτεκτονική σήμερα Μετά την εμπειρία ενάμιση αιώνα συνεχούς επανάστασης και ανάπτυξης σε όλα τα επίπεδα, η αρχιτεκτονική σήμερα αναζητεί νέους προσανατολισμούς, υιοθετώντας κάθε προσέγγιση και την αντίθετή της: ενότητα και ετερογένεια, γραμμικότητα και αντίφαση, αποδοχή της ιστορίας και αποποίησή της, εσωστρέφεια και κτιριολογικές performances, λειτουργική συνέπεια και απο-σύνθεση κάθε τυπολογικής βεβαιότητας, κατασκευαστική αφαιρετικότητα και αποθέωση της τεχνολογίας.42 Οι εξελίξεις στην τεχνολογία και η ανάπτυξη νέων υλικών μπορούν να συμβάλουν προς μια αρχιτεκτονική, η οποία όχι μόνο δεν σπαταλάει ενέργεια, πρώτες ύλες και πόρους, αλλά εξοικονομεί ή ακόμη και παράγει ενέργεια ανάλογα με τις τοπικές κλιματικές συνθήκες. Οι εξωτερικές όψεις αντιμετωπίζονται πλέον ως δυναμικά συστήματα και όχι ως στατικές επιφάνειες. Η κατασκευή τους απαιτεί την αντιμετώπιση μιας δυναμικής προσέγγισης με πολλές παραμέτρους, που επιδέχονται ένα σύνθετο μείγμα λύσεων.43 Πολλές και ραγδαίες οι αλλαγές στην αρχιτεκτονική του σήμερα πως μπορούμε να τις ακολουθήσουμε χωρίς να χάσουμε την αρχιτεκτονική ουσία; Σύμφωνα με τον προβληματισμός που είχε θέσει ο Koolhaas σε συνεργασία με ομάδα σπουδαστών του Harvard, η υποχρέωση της σύγχρονης Αρχιτεκτονικής είναι να επαναπροσδιορίσει τη σχέση της με το «design προβολής» και την τεχνολογία, να εξετάσει πάλι τα «ουσιώδη» (fundamentals) μέσα από τα αρχετυπικά στοιχεία που συγκροτούν τα κτίρια και τις πόλεις, προκειμένου να συμβάλει στον εκσυγχρονισμό του ίδιου του πυρήνα της αρχιτεκτονικής σκέψης.44

42 Γιακουμακάτος Ανδρέας, Η σύγχρονη «ιδεολογία» της αρχιτεκτονικής: Από την αποδόμηση στην απλή γεωμετρία, http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=104643 , [20/01/2016] 43 Σύγχρονες Όψεις : ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ - ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ - ΥΛΙΚΑ - ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ Κ. Εν. Α.Κ., περιοδικό κτίριο, οπισθόφυλλο, 44 Δημήτρης Ποτηρόπουλος, Η ρητορική της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, Andro.gr [ http://www.andro.gr/apopsi/architect/ ], [30/01/2016]

36

λόμπι και μπαρ ξενοδοχείου από ανακυκλώσιμα κομμάτια ξύλου στη Μελβούρνη,March studio, (εικόνα 13)

37

ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Α3. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Α3.1. Ισχύον θεσμικό πλαίσιο Τα τέλη του 19ου αιώνα και ιδιαίτερα η περίοδος μετά τον Β Παγκόσμιο πόλεμο, ήταν η αρχή του ενδιαφέροντος για τη συντήρηση και αποκατάσταση των ιστορικών κέντρων των πόλεων καθώς πολλές ευρωπαϊκές πόλεις τη περίοδο εκείνη θέλουν να αποκαταστήσουν τον ιστορικό τους χαρακτήρα. Η θεσμοθέτηση αρχών και κανόνων για τη προστασία ξεκίνησε το 1931 όταν συντάχθηκε η «Χάρτα των Αθηνών» , η οποία ασχολείται με τη συντήρηση και αποκατάσταση ιστορικών μνημείων. Πάνω από μία φορά στα δέκα θεμελιώδη στοιχεία που χωρίζεται η χάρτα υποστηρίζεται η σαφής αντίληψη της αντίθεσης ανάμεσα στο ιστορικό περιβάλλον και τις σύγχρονες επεμβάσεις. Όχι μόνο με τη σύσταση ότι τα νέα υλικά πρέπει να χρησιμοποιηθούν σε συγκεκριμένες περιστάσεις, αλλά πάνω από όλα από το κριτήριο σύμφωνα με το οποίο η διαφορά σημειώνεται στη διαφορετική διάταξη των στοιχείων, στη χρήση διαφορετικών υλικών, στην απουσία της διακόσμησης σε νέες κατασκευές, στη γεωμετρική και τεχνολογική απλότητα. Έτσι μπορεί να ειπωθεί ότι η χάρτα των Αθηνών αποδέχθηκε μ ένα πιο γενικό και τυποποιημένο τρόπο τα κριτήρια και τις προσεγγίσεις τα οποία είχαν εκπονηθεί από αρχιτέκτονες εκείνη τη περίοδο.45 H άλλη χάρτα των Αθηνών, αυτή των αντρών από τη CIAM το 1933, επέμεινε στην αδυναμία αποδοχής της ιστορικής μίμησης και απηύθυνε έκκληση στο Ζeitgeist , για να δικαιολογήσει το αίτημά τους, ότι οι νέες παρεμβάσεις σε ιστορικές περιοχές πρέπει να γίνουν στην γλώσσα της αρχιτεκτονικής του παρόντος.46 Τα δυο αυτά κείμενα διακρίθηκαν, για το προοδευτικό χαρακτήρα του το ένα και για τον ιστορικιστικό και συντηρητικό το άλλο. Η ακόμη μεγαλύτερη διευθέτηση κανόνων έγινε το 1964 με τη «Χάρτα της Βενετίας». Στη συνέχεια έρχεται η Διακήρυξη του Άμστερνταμ (1975), η οποία είναι η πιο ολοκληρωμένη από όλες και η οποία κατέγραψε τον κανόνα της ένταξης νέων κτιρίων σε παλιά σύνολα. Κατηγοριοποιήθηκαν 5 περιπτώσεις τρόπου ένταξης: 1. η μίμηση , 2. η αντίθεση , 3. οι ψευδομουσειακές και υπαινικτικές λύσεις, 4. η ουδετερότητα, 5. η σύγχρονη δομή με τον σεβασμό ορισμένων αρχών. Από αυτούς, ο τελευταίος υποδεικνύεται ως ο πιο αποτελεσματικός για τον σύγχρονο σχεδιασμό μέσα σε κτιριακά σύνολα με αρχιτεκτονική αξία, όπου η ισορροπία διασφαλίζεται ανάμεσα στην ελευθερία του σύγχρονου αρχιτέκτονα ταυτόχρονα με το σεβασμό των αρχών του υπάρχοντος κτίσματος. Τέλος, υπάρχει η διεθνή χάρτα για την προστασία των ιστορικών πόλεων του ICOMOS-1990. Οι τρεις τελευταίες έθεσαν τα πλαίσια για τη δράση προς τους σκοπούς αυτούς και τηρούνται ως και σήμερα. Πέρα από τα πλαίσια διατάξεων υπάρχουν οργανώσεις σχετικά με την προστασία του παλιού, επηρεάζοντας τη νέα αρχιτεκτονική σύνθεση. Είτε ενημερώνοντας και ευαισθητοποιώντας τον κόσμο, είτε επεμβαίνοντας σε περιπτώσεις που η υπάρχουσα αρχιτεκτονική πλήττεται: Οι πιο γνωστές για το έργο τους οργανώσεις είναι το ICOMOS, (ασχολείται με ιστορικά μνημεία και τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο) και το docomomo (με τη διαφύλαξη σημαντικών κτιρίων του μοντέρνου κινήματος).

45 46

40

Αλεξανδροπούλου Ζωή, Σκαμάκης Σταύρος, Η αρχιτεκτονική της προσθήκης, Κίζης, 2011 Αλεξανδροπούλου Ζωή, Σκαμάκης Σταύρος, Η αρχιτεκτονική της προσθήκης, Κίζης, 2011

Α3.2. Αναθεώρηση Είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί ένα νέο σύγχρονο πλαίσιο όρων που να περιορίζουν την επέκταση ενός παλιού κτίσματος, τη γενίκευση και απλούστευση της αρχιτεκτονικής μόνο σε όρους δόμησης. Οι κανονισμοί και τα διατάγματα πρέπει να ενθαρρύνουν τον σύγχρονο σχεδιασμό ο οποίος δεν πρέπει να αντιγράφει μορφές αλλά να τις εξελίσσει παράγοντας έτσι αρχιτεκτονική με ποιότητα, αναγνωρίζοντας τα αυθεντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία. Το σημαντικό είναι οι όροι να αναπαράγουν όχι την εικόνα του τόπου αλλά την ταυτότητά του. Η αναθεώρηση του πλαισίου κανόνων θα βοηθήσει την αρχιτεκτονική πράξη. Αυτά πρέπει να ενθαρρύνουνε σύγχρονες, αρχιτεκτονικές χειρονομίες που να μην αντιγράφουν μορφές αλλά να αναγνωρίζουν τα αυθεντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, πέρα από τις αλλοιώσεις από την εισαγωγή άλλων στοιχείων, ταυτόχρονα με αποκατάσταση του παλιού. 47 Οι νόμοι δεν μπορούν να απαλλαγούν από την στείρα διατύπωση τους. Χρειάζεται είτε να αναθεωρηθούν με συνέπεια και ακρίβεια, με τη συνεργασία αρχιτεκτόνων δημιουργικών και να διευρυνθούν ώστε να αφορούν όλες τις δυνατές περιπτώσεις προσθηκών, είτε να ξαναδιατυπωθούν με πιο γενικές αρχές και όχι επιμέρους περιορισμούς για επιφανειακά στοιχεία του δομημένου χώρου, αλλά να συμπληρώνονται κατά περίπτωση από καταρτισμένες επιτροπές και ομάδες αρχιτεκτόνων που θα μελετούν τις διαφορετικές περισώσεις άμεσα και με βάση τα σύγχρονα δεδομένα και εξελίξεις. Η σύνθεση, το σχεδιαστήριο είναι το επίκεντρο που Θα δημιουργήσει τους σωστούς κανόνες και θα απεγκλωβίσει τους νόμους από μορφικές αγκυλώσεις.48

47 48

Αλεξανδροπούλου Ζωή, Σκαμάκης Σταύρος, Η αρχιτεκτονική της προσθήκης, Κίζης, 2011 Αλεξανδροπούλου Ζωή, Σκαμάκης Σταύρος, Η αρχιτεκτονική της προσθήκης, Κίζης, 2011

41

+

-->

ΕΝΤΑΞΗ

Α4. ΕΝΤΑΞΗ Α4.1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Όλες οι παραπάνω κατευθύνσεις γίνεται εφικτό να πραγματοποιηθούν μέσα από τη διαδικασία της ένταξης, η οποία είναι ο τρόπος μέσω του οποίου το υπάρχον περιβάλλον και η πρόοδος θα συνδυαστούν και θα μας δώσουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στην αρχιτεκτονική, η ένταξη αφορά την ενσωμάτωση νέων αρχιτεκτονικών συνόλων και μορφών σ ένα υπάρχον περιβάλλον, και το τρόπο με τον οποίο θα ενταχθούν σε αυτό διατηρώντας το χαρακτήρα του, είτε πρόκειται για μια τοποθεσία με πράσινο ή ένα φυσικό περιβάλλον, είτε πρόκειται για τον αστικό ιστό. ‘Όπως αναφέρει και ο Morales49, η διατήρηση του αρχιτεκτονικού́ πλούτου του παρελθόντος έχει ιδιαίτερη σημασία για την ποιότητα του αστικού́ ιστού́, μέσα από́ την οργανική́ ένταξη του στο παρόν. Η διάθεση για ποικιλομορφία στον αστικό ιστό́ κάνει ακόμα πιο εμφανή́ την ανάγκη για συνύπαρξη του παρελθόντος με το παρόν και όπως έχει δείξει η ιστορία, επιτυγχάνεται μέσα από́ τον σεβασμό́ και την ανάδειξη του κτιριακού́, και όχι μόνο, αποθέματος ως ζωντανού́ και χρήσιμου στοιχειού για τη σύγχρονη αστική́ ζωή́. Ο Τάσης Παπαϊωάννου γράφει περί του θέματος:

«Το μετέωρο και ασταθές βήμα στο αύριο χρειάζεται το σταθερό έδαφος αυτού που προϋπήρξε για να γίνει. Μόνο διατηρώντας ζωντανό το παρελθόν μπορείς να προχωρήσεις δημιουργικά στο μέλλον.»50

Πολλοί είναι αυτοί που έχουν θίξει ανά καιρούς το θέμα τις αρχιτεκτονικής παρέμβασης. Στις αρχές του αιώνα ο Riegl και πολλοί άλλοι στη συνέχεια όπως ο Giedion, o Platz, o Kurtbehrendt, έδειξαν μέσα από τη δουλειά και τα άρθρα τους, τη προθυμία τους να χρησιμοποιήσουν το παρελθόν ώστε να βιώσουν το σύγχρονο παρόν, και συνειδητοποίησαν ότι με αυτό τον τρόπο κάνουν πιο έντονη την αντίθεση ανάμεσα στην ιστορία και τα σύγχρονα γεγονότα.51 Αναλύουν την ιστορία της αρχιτεκτονικής του παρελθόντος ως ένα προϊόν του παρελθόντος, αναδεικνύοντας τους νεωτερισμούς και τις διαφορές με σεβασμό στην αρχιτεκτονική του παρόντος.

49 50 51

44

ο.π. “from contrast to analogy” Τάσης Παπαιωάνου “Αρχιτεκτονική – παρελθόν και μέλλον, http://www.efsyn.gr/arthro/arhitektoniki-parelthon-kai-mellon, [10/02/16] ο.π. “from contrast to analogy”

Ο Riegl, από την προοπτική της ψυχολογίας των μαζών, συνειδητοποίησε ότι ο μοντέρνος πολίτης δεν ενδιαφέρεται για πολυμαθείς πληροφορίες οι οποίες μπορούν να αποκωδικοποιηθούν από τις λεπτομέρειες ενός διακοσμητικού ή από τη διάταξη μιας κιονοστοιχίας, αλλά για μια πιο σαρωτική ματιά. Άλλωστε πολλοί είναι αυτοί που έχουν ταχθεί υπέρ της απλότητας θεωρώντας ότι είναι ένα ποιοτικό χαρακτηριστικό της ομορφιάς και συμμερίζονται την άποψη του Ernerson52 ότι ωραίο είναι κάτι απλό, χωρίς περιττά στοιχεία και ακόμα περισσότερο με συνοχή, ενότητα, ισορροπία, αρμονία. Αυτό που τον προσελκύει είναι η μαρτυρία μιας ορισμένης ηλικίας που προσφέρει το ίδιο το μνημείο. Η επικράτηση της αντίθεσης ως θεμελιώδη αρχή της αισθητικής στο πρόβλημα της παρέμβασης ανήκει στο παρελθόν. Τουλάχιστον δε μπορούμε να μιλάμε σήμερα για τη προνομιακή της θέση. Τα αποτελέσματα της αντίθεσης παραμένουν στις πρόσφατες παρεμβάσεις απομεινάρια του μοντέρνου κινήματος, και ένα θεωρητικό στοιχείο που χρησιμοποιήθηκε στη νέα και πιο περίπλοκη σχέση που η τρέχουσα ευαισθησία έχει καθιερώσει με την αρχιτεκτονική του παρελθόντος. Ένα κτίριο μπορεί να είναι αρμονικό από μόνο του αλλά και αρμονικό με τη γύρω περιοχή. Μπορεί όμως να έρχεται και σε αντίθεση με το γύρω περιβάλλον. Βέβαια, όπως αναφέρει και ο Cantacuzino53, ‘’στο μέτρο που η αντίθεση μπορεί να οδηγήσει σε διχασμό μπορούμε να πούμε ότι στην αναζήτηση της ομορφιάς είναι καλύτερα να στοχεύουμε στην αρμονία και να αποφευχθεί η υπερβολική αντίθεση’’. ‘Οπως θα δούμε όμως και στα παραδείγματα που θα παραθέσουμε στη συνέχεια, είναι δυνατόν κτίρια να δημιουργούν αντιθέσεις μέσα στον αστικό ιστό οι οποίες τηρούν τις αναλογίες και διατηρούν την αρμονία του περιβάλλοντος, χωρίς να δημιουργούν υπερβολές.

εβραικό μουσείο, Βερολίνο, (εικόνα 14)

st Fransesc, Palma, (εικόνα 15)

52 προσωπική μετάφραση από το άρθρο : Sherban Cantacuzino, “Assesing quality the pertinent criteria for designing buildings in historic settings” 53 ο.π. “Assesing quality the pertinent criteria for designing buildings in historic settings”

45

Α4.2.ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ - ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ Είναι λογικό από κάθε εποχή, από κάθε τυπολογία, να υπάρχουν κάποια στοιχεία που έχουν νόημα να επαναληφθούν και άλλα που δεν έχουν λόγο επιβίωσης. Θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τη διαδικασία της παρέμβασης σε κάποιες κατηγορίες. Αρχικά στο αν καλούμαστε να εντάξουμε ένα ολοκληρωτικά νέο δημιούργημα σε ένα περιβάλλον ή να επέμβουμε σε μια υπάρχουσα κατασκευή. Στη πρώτη περίπτωση η νέα δημιουργία μπορεί να είναι είτε μια επέμβαση ήπια που βρίσκεται σε αρμονία με το περιβάλλον στο οποίο λαμβάνει χώρα, είτε πιο δυναμική, που δημιουργεί αντίθεση. Στη δεύτερη περίπτωση, η παρέμβαση μπορεί να αφορά μόνο χαλασμένα τμήματα του κελύφους του κτιρίου το οποίο θέλουμε να συνεχίσει τη πορεία του στο χρόνο. Πρόκειται για μια διαδικασία επέκτασης, προσθήκης και μετατροπής της υπάρχουσας κατασκευής, για μια επανερμηνεία της παλιάς δομής σε σχέση με τη νέα απαιτούμενη από τις ανάγκες δομή.54 Και σε αυτή τη περίπτωση μπορεί να τη διαχωρίσουμε σε ήπια και δυναμική. Στόχος είναι μεν να γίνουν αντιληπτές οι εξελίξεις της κάθε εποχής αλλά ταυτόχρονα να συνεχίσει να υπάρχει μια σύνδεση με τα προηγούμενα. Η προσπάθεια για αρχιτεκτονική δεν πρέπει να περιορίζεται μόνο στη κατασκευαστική και αισθητική διάταξη, αλλά και στο πώς θα συνδεθεί με το έξω. Είτε πρόκειται για μια τοποθεσία με πράσινο είτε για ένα αστικό περιβάλλον, τα νέα κτίρια πρέπει να σχεδιάζονται με ένα τρόπο ο οποίος είναι κατάλληλος και επιτρεπτός για τη περιοχή, τις συνθήκες και τη λειτουργία, χωρίς βέβαια να αποκλείεται η πρωτότυπη και καινοτόμος αρχιτεκτονική στην αιχμή της τεχνολογίας. Για αυτό το λόγο ο αρχιτέκτονας οφείλει να αναγνωρίσει, να κατανοήσει και να αναλύσει τις ιδιότητες του τόπου, το κλίμα, τη γεωγραφική θέση αλλά και τη ζωή των ανθρώπων, τα ήθη και έθιμά τους, τις συνήθειές τους, τη κοινωνική ζωή γιατί όπως αναφέραμε και προηγουμένως η αρχιτεκτονική είναι μια επιστήμη – τέχνη η οποία ουσιαστικά ικανοποιεί τις ανθρώπινες ανάγκες, άρα θα πρέπει να λειτουργεί με βάση τον άνθρωπο. Επομένως, οφείλει να μελετήσει τα δεδομένα του ανθρώπου, να δει με ποια μέσα και ποια εργαλεία είχε οικοδομήσει ο λαός και να ακολουθήσει το ρυθμό της ζωής σύμφωνα με τις αναγκαιότητες της και να χτίσει σύμφωνα με αυτήν, χρησιμοποιώντας όμως τις δικές του τεχνικές. Σύμφωνα με τον Άρη Κωνσταντινίδη πρέπει να αποβάλλει οτιδήποτε περιττό και να αρκεστεί στην αλήθεια της ουσίας και της κατασκευής. Να δουλέψει για τις λειτουργίες της ζωής. Ο αρχιτέκτονας του κτιρίου πρέπει να είναι ένας δημιουργικός εγκέφαλος που μπορεί να φέρει το σύνολο των διαφορετικών τμημάτων μαζί σε ένα αδιαίρετο σύνολο. « Η ανάγκη του ανθρώπου για διατήρηση θραυσμάτων του παρελθόντος μέσα στο συνεχές αστικό τοπίο των μεγαλουπόλεων συνδέεται με την ανάγκη του για σύνδεση με το παρελθόν και τις ρίζες του, καθώς ο σύγχρονος τρόπος ζωής τον οδηγεί με μεγάλη ταχύτητα προς το μέλλον και τις εξελίξεις που αυτό επιφέρει τόσο στο αστικό περιβάλλον, όσο και στο τρόπο ζωής του.» 55 54 55

46

«Νέες επεμβάσεις σε ιστορικά μνημεία η σύνολα», Αλυγίζος Ανδρέας-Μαντζούφας Σεραφείμ «Όψεις του αστικού τοπίου στο Δημόσιο Χώρο», Ι. Πολύζος, Δ. Πολυχρονόπουλος, σελ.4

‘Όσων αφορά τη δεύτερη κατηγορία, βλέπουμε πως κάποια στιγμή, ένα κτίσμα, μια κατασκευή παλιώνει τόσο, ώστε να μην εξυπηρετεί πια τους σκοπούς για τους οποίους δημιουργήθηκε, να μην ικανοποιεί πια τις ανθρώπινες ανάγκες. Παρόλα αυτά, επειδή μπορεί να θεωρείται ορόσημο για μια άλλη εποχή και να έχει μεγάλη ιστορική σημασία, μπορεί να απαιτεί μια ριζική επέμβαση είτε στη κατασκευή του ή στη χρήση του. Έτσι θα δημιουργηθεί μια νέα ολότητα, η οποία θα μπορεί να περιλαμβάνει τμήματα του παλιού, θα στέκεται σωστά τόσο μέσα στο τοπίο όσο και δίπλα στα υπόλοιπα κτίρια και η οποία θα φέρνει μνήμες από τον ιστορικό χαρακτήρα του κτιρίου και συνεπώς μιας άλλης εποχής και ταυτόχρονα θα συνυπάρχει με το παρόν και θα μαρτυρά τη πρόοδο της τεχνολογίας και της αρχιτεκτονικής. Η κάθε μία από αυτές τις κατηγορίες μπορεί να χαρακτηριστεί ήπια ή δυναμική, όροι οι οποίοι αφορούν το μέτρο της αντίθεσης την οποία προκαλούν σε σχέση με το γύρω περιβάλλον.

(εικόνα 16)

(εικόνα 17)

47

Α4.3.ΚΡΙΤΗΡΙΑ Είναι δυνατόν να συναχθούν κάποια κριτήρια από όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Κριτήρια με την έννοια των αρχών, πρότυπα από τα οποία κρίνονται κάποια πράγματα, κατευθυντήριες γραμμές ή κανόνες που δεν χρωματίζονται από τα συναισθήματα ή τις απόψεις του ατόμου που παίρνει μια απόφαση. Ερχόμενοι λοιπόν να ορίσουμε το τι θεωρούμε μια πετυχημένη παρέμβαση, εξετάζουμε τα εξής κριτήρια : το κτιριακό όγκο (κλίμακα σε σχέση με το γύρω περιβάλλον αλλά και σε σχέση με την υπάρχουσα δομή, ανάλογα με τη κατηγορία), το σχήμα του, τα υλικά και τα χρώματα, τη σχέση με το γύρω περιβάλλον. Θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε ένα αρχιτεκτονικό τοπίο με μια σύνθεση. Τι είναι αυτό που εξασφαλίζει τη συνοχή στα διάφορα μέρη της? Έστω ότι αυτή η σύνθεση αποτελείται από κάποια στοιχεία. Μια από τις πρώτες επιλογές που κάνει ο καλλιτέχνης όταν σχεδιάζει τα διάφορα στοιχεία της σύνθεσης είναι η κλίμακα, δηλαδή το μέγεθος του στοιχείου σε σχέση με τα υπόλοιπα.Σ ένα αρχιτεκτονικό τοπίο λοιπόν, η κλίμακα αναφέρεται στο ύψος και τον κτιριακό όγκο γενικότερα, ο σχεδιασμός των οποίων απαιτεί να ληφθούν υπόψιν και η κλίμακα των υπόλοιπων κτιρίων με τα οποία γειτνιάζουν και η κλίμακα των στοιχείων του περιβάλλοντος στο οποία θα χτιστεί. Ακόμη σε μια σύνθεση προσέχουμε τα χρώματα που τοποθετούμε στο καμβά και πώς το ένα όταν γειτονεύει με το άλλο, αλληλοεπηρεάζονται και αλλάζουν. Πέρα από αυτό πρέπει να σκεφτούμε και το σχήμα που έχει το κάθε αντικείμενο στο πίνακα μας. Όλο αυτό το σύνολο πρέπει να έχει μια ισορροπημένη αρμονία.56 Μεγάλη σημασία έχει και η διάταξη των διάφορων σημείων της σύνθεσης. Πολλά σημεία το ένα κοντά στο άλλο μοιάζουν σαν ένα σώμα. Όταν είναι σε απόσταση μεταξύ τους η σύνθεση είναι χαλαρή και ανάλαφρη. Σημεία με διαφορετικά σχήματα αυξάνουν την ένταση. Τοποθετημένα με κάποια αναγνωρίσιμη διάταξη δημιουργούν σταθερότητα και ηρεμία.

56 «Παραλληλισμός σχήματος και χρώματος» http://www.artlessons.gr/τέχνες/χρωματολογία/ παραλληλισμός-σχήματος-και-χρώματος, [25/05/16]

48

Ακόμη μια σύνθεση μπορεί να στηρίζεται στην επανάληψη, η οποία προσδίδει στο έργο ενότητα, συνοχή και έμφαση, δημιουργεί όμως συχνά και μονοτονία και έλλειψη ενδιαφέροντος. Γι αυτό πρέπει να γίνεται προσεχτικά με αντιμεταθέσεις και εναλλαγές. Όλα τα παραπάνω σημεία ισχύουν και στη δημιουργία ή μετατροπή ενός αρχιτεκτονικού τοπίου και λαμβάνονται υπόψιν στη διαδικασία της ένταξης, με στόχο τη επίτευξη μιας ισορροπημένης σύνθεσης. Στη φυσική, ισορροπία θεωρείται η κατάσταση κατά την οποία οι δυνάμεις που δρουν επάνω σε ένα σώμα αντισταθμίζουν η μία την άλλη σταματώντας τη δράση. Σε μια ισορροπημένη σύνθεση καμία αλλαγή δε φαίνεται να είναι δυνατή και «το όλον προσλαμβάνει το χαρακτήρα του αναγκαίου σε όλα τα μέρη του». Μια μη ισορροπημένη σύνθεση μοιάζει τυχαία και παροδική, ενώ τα στοιχεία της σαν να επιδιώκουν να αλλάξουν επιζητώντας να εναρμονιστούν με το σύνολο. Τα στοιχεία μιας σύνθεσης πρέπει να λειτουργούν και να αντιμετωπίζονται ως ένα ενιαίο σύνολο ώστε να επιτυγχάνεται η ισορροπία. Ο τρόπος με τον οποίο είναι τοποθετημένα τα διάφορα στοιχεία πρέπει να εξασφαλίζουν μια συνοχή και να αναδεικνύουν το έργο. ‘Όσων αφορά τη πιστή μίμηση, καλό είναι να αποφεύγεται, γιατί έτσι δημιουργείτε μια λανθάνουσα αυθεντικότητα και όπως λέει και ο Choay F. “μόνο η ζωντανή μνήμη μπορεί σε θέματα κληρονομιάς να εξασφαλίσει τη νόμιμη χρήση της έννοιας της αυθεντικότητας.”57 Επίσης η πιστή αναπαραγωγή ξεφεύγει από το στόχο, ο οποίος είναι η εξέλιξη αρχιτεκτονικών μορφών, η καθεμία από τις οποίες συμβολίζει την εποχή της και προσπαθεί να έρθει σε αρμονία με το ήδη υπάρχον περιβάλλον χωρίς να αλλοιώσει το χαρακτήρα και τη ταυτότητα της.

(εικόνα 18)

57

Προσωίκή μετάφραση από το άρθρο: « Le Façadisme dans les capitales européennes » Bruxelles, 19-29 mars, ICOMOS

49

Β’ ΜΕΡΟΣ

+

-->

+

-->

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

54

Β’ΜΕΡΟΣ Τα κριτήρια με βάση τα οποία διαλέξαμε τα παραδείγματα τα οποία θα αναλύσουμε, είναι το περιβάλλον στο οποίο βρίσκονται και το γεγονός ότι διαθέτουν όλα σύγχρονες τεχνολογικές δομές. Όλα βρίσκονται σε περιοχές με έντονο χαρακτήρα ο οποίος έχει καταφέρει να διατηρηθεί στο πέρασμα των χρόνων. Είναι όλες χώρες οι οποίες βρίσκονται στη Δυτική Ευρώπη και σαν ύφος έχουν μια συνοχή και μια ενότητα (Αυστρία, Γαλλία, Ελβετία, Ισπανία), στην διατήρηση των οποίων συνέβαλε το υπάρχον θεσμικό πλαίσιο των χωρών αυτών. Τα κριτήρια τα οποία επιλέξαμε να αναλύσουμε στο καθένα είναι τα εξής : •

η σχέση κενού δομημένου χώρου

•

ο κτιριακός όγκος

•

το σχήμα του

•

τα υλικά και τα χρώματα

Οι κατηγορίες στις οποίες τα κατατάξαμε είναι οι εξής : ΝΕΟ ΣΥΝΟΛΟ ΗΠΙΑ

(Carre d’art)

ΔΥΝΑΜΙΚΗ (Κunsthaus, Graz) ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΕ ΥΠΑΡΧΟΝ ΚΕΛΥΦΟΣ (west tower, Huesca, Spain) ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΜΕΡΙΚΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΕ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΔΟΜΗ (Caixa Forum, Μαδρίτη) ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΝΕΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΣΕ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΔΟΜΗ (Stadtmuseum, Rapperswill-Jona)

55

56

(εικόνα 19)

ΝΕΟ ΣΥΝΟΛΟ | ΗΠΙΑ ΕΠΕΜΒΑΣΗ

CARRE D ‘ ART (Νim) Το Μουσείο Carre D’Art βρίσκεται στη πόλη Nim, στη νότια Γαλλία, πιο συγκεκριμένα στη περιοχή Λανγκτόνγκ – Ρουσιγιόν. Είναι μία πόλη με πολύ σημαντική ιστορία και πολλά ρωμαϊκά μνημεία, πολύ καλά διατηρημένα, αποτελώντας πόλο έλξης τουριστών. Η πόλη κτίστηκε σύμφωνα με ρωμαϊκά πρότυπα, καθώς η γαλατική φυλή που αρχικά είχε εγκατασταθεί εκεί παραδόθηκε το 121 π.Χ. χωρίς αντίσταση στους Ρωμαίους, οι οποίοι κατασκεύασαν πλήθος μνημείων, όπως η ‘’Αρένα’’ της Νιμ, ο ‘’τετράγωνος Ναός’’ Maison Carre και ο Μέγας Πύργος.

(εικόνα 20)

Στο χώρο ενδιαφέροντος μας βρίσκεται ο ναός Maison Carre, ένας αρχαίος ρωμαϊκός ναός οποίος είχε διαστάσεις 26μ. μήκος, 15μ. πλάτος και 17μ. ύψος. Είναι ο μόνος πλήρως διατηρημένος αρχαίος ναός στο κόσμο και ο λόγος είναι ότι βρίσκεται σε συνεχή χρήση από τον 11ο αιώνα. Είναι βασισμένος σε ναούς της Ρώμης και βρίσκεται χτισμένος πάνω σε ένα βάθρο, χάρη στο οποίο δέσποζε στη Ρωμαϊκή αγορά. Το μουσείο Carre D’Art χτίστηκε το 1993 από τον αρχιτέκτονα Νόρμαν Φόστερ ο οποίος επιλέχθηκε ανάμεσα στις δώδεκα προτάσεις που είχαν υποβληθεί για τη δημιουργία του μουσείου, μεταξύ άλλων και των αρχιτεκτόνων Frank Gehry, Jean Nouvel και Cesar Pelli. Το κτίριο κατασκευάστηκε ως μέρος ενός σχεδίου για την ανακαίνιση της πλατείας στη οποία βρίσκεται το Maison Carree. Η πρόκληση όσων αφορά τη δημιουργία του μουσείου, ήταν να συσχετιστεί το νέο με το παλιό, αλλά την ίδια στιγμή να δημιουργηθεί ένα κτίριο που αντιπροσωπεύει τη δική του εποχή με ακεραιότητα, αξιοποιώντας τη διαφάνεια και την ελαφρότητα των σύγχρονων υλικών για να επιτρέπει στο φυσικό φως να διεισδύσει όλους τους ορόφους.

ναός Maison Carree (εικόνα 21)

57

ΝΕΟ ΣΥΝΟΛΟ | ΗΠΙΑ ΕΠΕΜΒΑΣΗ

Β1.1.Κτιριακός όγκος Το κτίριο είναι εννέα ορόφων, εκ των οποίων, οι πέντε έχουν βυθιστεί βαθιά μέσα στο έδαφος, διατηρώντας το χαμηλό, ώστε να υπάρχει ισορροπία με την κλίμακα των γύρω κτιρίων, αλλά και με τη κλίμακα του ιστορικού ναού. Β1.2.Σχήμα

τομή μουσείου (εικόνα 22)

Πρόκειται για ένα μεγάλο ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο με καθαρές γραμμές, οριζόντια και κάθετα στοιχεία. Το απλό γεωμετρικό σχήμα και η κιονοστοιχία από λεπτούς κίονες κατά μήκος της μπροστά όψης του κτιρίου, είναι υπενθυμίσεις του αρχαίου ναού και της πρόσοψής του. Ανάμεσα στα δύο κτίρια παρατηρούμε μια αλληλεπίδραση σχημάτων μεγεθών, τα οποία εκπροσωπούν πετυχημένα το καθένα την αρχιτεκτονική της εποχής τους. Β1.3.Υλικά / χρώμα Το κτίριο είναι κατασκευασμένο από σύγχρονα υλικά, συγκεκριμένα γυαλί και χάλυβα και εκμεταλλεύεται τη διαφάνεια και την ελαφρότητα τους για να επιτρέπει στο φως της ημέρας να διεισδύει σε όλους τους ορόφους. Οι χρωματικές αποχρώσεις που χρησιμοποιεί είναι πολύ ήπιες και δε δημιουργούν αντίθεση με τον ιστορικό ναό, αντίθετα αφήνουν μια αίσθηση ισορροπίας και αρμονίας στο περιβάλλον. Η αντίθεση δημιουργείται μέσω των υλικών του, τα οποία είναι σύγχρονα και δίνουν μια αίσθηση ελαφρότητας, η οποία αντιτίθεται στη βαριά και στιβαρή κατασκευή του αρχαίου ναού και τονίζει το πώς δύο κατασκευές, οι οποίες εκπροσωπούν μια εντελώς διαφορετική εποχή, μπορούν αν

58

πρόσοψη μουσείου (εικόνα 23)

(εικόνα 24)

δέσουν μεταξύ τους αρμονικά.

Β1.4. Σχέση με το γύρω περιβάλλον Το Carre D’Art είναι ένα οικοδομικό έργο που παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάδειξη του κοινωνικού και φυσικού ιστού της πόλης. H δημιουργία του αστικού χώρου ήταν ένα αναπόσπαστο μέρος του έργου. Ο χώρος μπροστά από το κτίριο επεκτάθηκε για να δημιουργήσει έναν πεζοδρομημένο χώρο, μια πλατεία στην οποία υπάρχουν καφέ και συνωστίζεται ο κόσμος, η δημιουργτης οποίας αναζωογόνησε τη κοινωνική και πολιτιστική ζωή της Νιμ.

(εικόνα 25)

Β1.5.Συμπέρασμα Το Carre D’ Art πρόκειται για μια ήπια επέμβαση σ ’ένα χώρο στον οποίο υπάρχει ένα πολύ ισχυρό ιστορικό μνημείο. Ο αρχιτέκτονας χειρίστηκε με σεβασμό τη παλαιότητα και τη σημασία του ιστορικού κτιρίου και κατάφερε να ενσωματώσει στο περιβάλλον μια κατασκευή με σύγχρονα υλικά και τεχνοτροπία, η οποία αντιπροσωπεύει την εποχή της. Τα δύο διαφορετικά 59

60

(εικόνα 26)

ΝΕΟ ΣΥΝΟΛΟ | ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ

κτίρια έχουν μια αρμονική αλληλεπίδραση μεταξύ τους καθώς η νέα κατασκευή σέβεται τη παλιά και έχει ως στόχο να την αναδείξει. Το Carre D’ Art σε συνδυασμό με την ανακαίνιση και ανάδειξη της πλατείας έπαιξε μεγάλο ρόλο στην πολιτιστική και κοινωνική ζωή της πόλης. Πληροί όλα τα κριτήρια καθώς και από άποψη κλίμακας και μορφής εναρμονίζεται πολύ καλά και διακριτικά με το περιβάλλον και το ναό, αλλά και όσων αφορά τις χρωματικές αντιθέσεις και τη χρήση νέων υλικών. Συνεπώς μπορούμε να μιλήσουμε για μια πετυχημένη ένταξη. Β2. KUNSTHAUS GRAZ (GRAZ) Το μουσείο Τέχνης Graz βρίσκεται στη πόλη Graz στην Αυστρία. Το Graz είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Αυστρίας, με 300.000 κατοίκους. Είναι μια πόλη με έντονο φυσικό τοπίο, η οποία διαθέτει πολλά πάρκα, πλατείες, δέντρα, ποδηλατοδρόμους και η δόμηση είναι αραιή, ώστε να μη σου δίνει τα εντύπωση μιας κλειστοφοβικής μεγαλούπολης. Αποτελείται από πολλές γειτονιές και γειτονιές φοιτητών καθώς διαθέτει πέντε πανεπιστήμια. Όλες οι γειτονιές της έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό την έντονη παρουσία πρασίνου. Το ποτάμι του Μουρ που πρακτικά χωρίζει τη πόλη στα δύο, κάνει την αίσθηση αυτή ακόμη πιο έντονη.

(εικόνα 27)

(εικόνα 28)

Το Graz είναι μια πόλη με ιδιαίτερα ιστορικό χαρακτήρα, η οποία έχει τιμηθεί με τη παρουσία της στη λίστα παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Όσων αφορά την αρχιτεκτονική έχει πολλά, πολύ καλά διατηρημένα κτίρια, τα οποία ανακατεύονται με πιο σύγχρονα. Έτσι υπάρχουν γειτονιές με κτίρια του προηγούμενου αιώνα και άλλες με μια πιο σύγχρονη πνοή. Το Kunsthaus είναι ένα υπερσύγχρονο μουσείο το οποίο είναι κτισμένο στη δυτική όχθη του ποταμού Μουρ. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 2003 για να σηματοδοτήσει την επιλογή της πόλης ως πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης. Πρόκειται για ένα

ανατολική όψη από το ποταμό Μουρ (εικόνα 29)

61

γιγαντιαίο φουτουριστικό κτίριο το οποίο χαϊδευτικά χαρακτηρίζεται “Friendly Alien”. Δημιουργήθηκε για να στεγάζει διεθνείς εκθέσεις μοντέρνας και σύγχρονης τέχνης από το 1960 έως σήμερα. Σχεδιάστηκε από τον Sir Peter Cook και τον Colin Fournier. Το Kunsthaus θεωρείται ένα τοπόσημο το οποίο σχεδιάστηκε θεωρητικά για να γεφυρώσει το ιστορικό με το μοντέρνο καθώς βρίσκεται σ ’ένα περιβάλλον μπαρόκ, με μεσαιωνικά κτίρια και κεραμιδένιες στέγες. Παρόλο που είναι μια πολύ μεγάλη και επιβλητική κατασκευή δεν έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Β2.1. Κτιριακός όγκος Το Kunsthaus είναι μια γιγαντιαία άμορφη μάζα μέσα στην ιστορική ατμόσφαιρα του αστικού ιστού. Ο τεράστιος όγκος του κτιρίου ξεπροβάλλει από παντού. Μέρος του έρχεται να καλύψει τμήματα των γύρω κτιρίων και οι κρατήρες-φεγγίτες που υπάρχουν στην οροφή υψώνονται δίπλα από τις στέγες δημιουργώντας μια έντονη αντίθεση στο χθες και στο σήμερα. Οι κρατήρες όμως αν και είναι μια άποψη σύγχρονη στέγης δημιουργούν ένα αίσθημα αμηχανίας δίπλα από της παραδοσιακές στέγες. η ανατολική πλευρά του κτιρίου βλέπει στον ποταμό Μουρ και παρά την έντονη φύτευση που υπάρχει το κτίριο ξεπροβάλλει σαν ένα υποβρύχιο μέσα στην ησυχία του τοπίου.

(εικόνα 30)

Β2.2. Σχήμα Η γιγαντιαία άμορφη μάζα που είναι το Kunsthaus θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ένα κτίριο με οργανικό σχήμα. Φεγγίτες σε σχήμα κρατήρα εξέχουν από την οροφή του επιτρέποντας στο φυσικό φως να ρέει μέσα.

(εικόνα 31)

Β2.3. Υλικά – χρώμα Το κτίριο καλύπτεται με ένα κέλυφος από μπλε ιριδίζον χρώμα. Η πρόσοψή του ονομάστηκε BIX , από τις λέξεις Big Pixels, και είναι καλυμμένη από χιλιάδες πάνελ από ημιδιάφανο ακρυλικό γυαλί. Η ανατολική του πρόσοψη προς το Μουρ φωτίζεται από λάμπες φθορίου οι οποίες μπορούν να προγραμματιστούν ξεχωριστά δημιουργώντας μια υπερμεγέθη αστική οθόνη, η οποία χρησιμεύει ως μέσο για καλλιτεχνική παραγωγή. Στην πλευρά αυτή

62

(εικόνα 33)

(εικόνα 32)

μπορούν να προβληθούν ενδείξεις, κείμενα και ταινίες, τα οποία ακτινοβολούν σε όλη την αστική περιοχή μετατρέποντας έτσι την μπλε κυψέλη του Γκρατς σε μια τεράστια οθόνη. Βλέπουμε ότι υπάρχει τεράστια αντίθεση στα υλικά του κτιρίου με το γύρω περιβάλλον κάτι που είναι φυσικό αφού είναι ένα υπερσύγχρονο κτίριο μέσα σε ένα ιστορικό περιβάλλον. Στο ημιδιάφανο γυαλί με το οποίο είναι καλυμμένη η όψη αντανακλώνται τα γύρω κτίρια τη μέρα, κάτι το οποίο δεν αρκεί μόνο για να μειώσει την έντονη αντίθεση του κτιρίου με τον υφιστάμενο αστικό ιστό. Β2.4. Σχέση με το γύρω περιβάλλον Το Kunsthaus είναι ένα υπερσύγχρονο κτίριο που μοιάζει με πλάσμα από άλλη διάσταση το οποίο έχει προσγειωθεί στη μέση του Graz, στο ιστορικό κέντρο της πόλης. Αν και το φωνάζουν χαϊδευτικά ‘φιλικό εξωγήινο’ γιατί είναι φιλικό προς το περιβάλλον, δεν θα μπορούσε όμως να πει κανείς ότι είναι φιλικό και με τον αστικό ιστό που το περιβάλλει. Το υπερσύγχρονο κτίριο εισβάλει στον αστικό ιστό και δίνει την εντύπωση ότι τον ‘’πνίγει’’ καθώς ξεπροβάλλει από όλες τις γωνιές του ιστορικού κέντρου του Graz, με αποτέλεσμα να φαίνεται ότι κλείνει όλους τους δρόμους κίνησης κυρίως στο εσωτερικό του κέντρου. Το Kunsthaus είναι ένα δημιούργημα με έντονη αντίθεση με το γύρω περιβάλλον του που θεωρητικά σχεδιάστηκε για να γεφυρώσει το παλιό με το νέο, κάτι το οποίο δεν φαίνεται στο τελικό αποτέλεσμα καθώς η αίσθηση που αφήνει το κτίριο είναι ότι το νέο εισβάλει με σκοπό να εξαφανίσει το παλιό.

Β2.5. Συμπέρασμα Το Kunsthaus museum δημιουργήθηκε με σκοπό να γεφυρώσει το παλιό με το νέο, σχεδιάστηκε εκμεταλλευόμενο σχεδόν

(εικόνα 34)

(εικόνα 35)

63

Α4. ΕΝΤΑΞΗ Α4.1.ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ Όλες οι παραπάνω κατευθύνσεις γίνεται εφικτό να πραγματοποιηθούν μέσα από τη διαδικασία της ένταξης, η οποία είναι ο τρόπος μέσω του οποίου το υπάρχον περιβάλλον και η πρόοδος θα συνδυαστούν και θα μας δώσουν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στην αρχιτεκτονική, η ένταξη αφορά την ενσωμάτωση νέων αρχιτεκτονικών συνόλων και μορφών, σ ένα υπάρχον περιβάλλον, και το τρόπο με τον οποίο θα ενταχθούν σε αυτό διατηρώντας το χαρακτήρα του, είτε πρόκειται για μια τοποθεσία με πράσινο ή ένα φυσικό περιβάλλον, είτε πρόκειται για τον αστικό ιστό. ‘Όπως αναφέρει και ο Morales1 η διατήρηση του αρχιτεκτονικού́ πλούτου του παρελθόντος έχει ιδιαίτερη σημασία για την ποιότητα του αστικού́ ιστού́, μέσα από́ την οργανική́ ένταξη του στο παρόν. Η διάθεση για ποικιλομορφία στον αστικό ιστό́ κάνει ακόμα πιο εμφανή́ την ανάγκη για συνύπαρξη του παρελθόντος με το παρόν. Όπως έχει δείξει η ιστορία, επιτυγχάνεται μέσα από́ τον σεβασμό́ και την ανάδειξη του κτιριακού́, και όχι μόνο, αποθέματος ως ζωντανού́ και χρήσιμου στοιχειού για τη σύγχρονη αστική́ ζωή́.

«Το μετέωρο και ασταθές βήμα στο αύριο χρειάζεται το σταθερό αυτού που προϋπήρξε για να γίνει. Μόνο διατηρώντας ζωντανό το παρελθόν μπορείς να προχωρήσεις δημιουργικά στο μέλλον.»2

Πολλοί είναι αυτοί που έχουν θίξει ανά καιρούς το θέμα τις αρχιτεκτονικής παρέμβασης. Στις αρχές του αιώνα ο Riegl και πολλοί άλλοι στη συνέχεια όπως ο Giedion, o Platz, o Kurtbehrendt, έδειξαν μέσα από τη δουλειά και τα άρθρα τους τη προθυμία τους να χρησιμοποιήσουν το παρελθόν ώστε να βιώσουν το σύγχρονο παρόν, και συνειδητοποίησαν ότι με αυτό τον τρόπο κάνουν πιο έντονη την αντίθεση ανάμεσα στην ιστορία και τα σύγχρονα γεγονότα3. Αναλύουν την ιστορία της αρχιτεκτονικής του παρελθόντος ως ένα προϊόν του παρελθόντος, αναδεικνύοντας τους νεωτερισμούς και τις διαφορές με σεβασμό στην αρχιτεκτονική του παρόντος.

1 2 3

64

ο.π. “from contrast to analogy” Τάσης Παπαιωάνου “Αρχιτεκτονική – παρελθόν και μέλλον, http://www.efsyn.gr/arthro/arhitektoniki-parelthon-kai-mellon, [10/02/16] ο.π. “from contrast to analogy”

(εικόνα 36)

ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΕ ΥΠΑΡΧΟΝ | ΚΕΛΥΦΟΣ |ΗΠΙΑ

όλα τα τεχνολογικά μέσα που υπάρχουν στην εποχή μας γι’ αυτό και έχουμε ένα υπερσύγχρονο αποτέλεσμα. Παρότι το νέο κτίριο δεν έχει περιβαλλοντικές επιπτώσεις αντίθετα εκμεταλλεύεται τα φυσικά στοιχεία προς όφελος του, η σύνθεσή του, η κατασκευή του και το μέγεθος του δεν καταφέρνουν να το εντάξουν ομαλά στον τόπο τον οποίο βρίσκεται. Το Kunsthaus είναι ένα κτίριο φιλικό προς το περιβάλλον αλλά εχθρικό προς το ήδη υπάρχον περιβάλλον.

Β3.West Tower – Huesca O ιστορικός δυτικός πύργος (West Tower) που βρίσκεται στη περιοχή Huesca της Ισπανίας, είναι μέρος του ιστορικού Δημαρχείου της πόλης. Η Huesca είναι μία πόλη στη βορειοανατολική Ισπανία και ανήκει στην αυτόνομα κοινότητα της Αραγονία. Είναι μια από τις μικρότερες επαρχιακές πρωτεύουσες της Ισπανίας. Έχει μια ιστορία 2.500 χρόνων. Αρχικά ονομαζόταν Bolskan και ήταν γνωστή ως ένα σημαντικό νομισματοκοπείο. Στη συνέχεια υπό την ρωμαϊκή ονομάστηκε Huesca. Πολλά μνημεία διατηρούν τη παρουσία της ρωμαικής κυριαρχίας στη πόλη. Εκκλησίες, ρωμαικά μοναστήρια, ο καθεδρικός ναός, δίνουν στη πόλη έναν ιστορικό χαρακτήρα και μαρτυρούν το παρελθόν της. Στην Plaza de la Catedral βρίσκεται το Δημαρχείο που μας απασχολεί, το οποίο είναι ένα κτίριο με δύο πύργους και στις δύο πλευρές. Ο δυτικός έχει υποστεί ανακαίνιση, η οποία ολοκληρώθηκε το 2013 από το αρχιτεκτονικό γραφείο IDOM-ACXT.

(εικόνα 37)

(εικόνα 38)

Πριν από τη παρέμβαση, o πύργος έδινε την εντύπωση ότι είναι μια ημιτελής κατασκευή καθώς στη δυτική πλευρά υπήρχε ένας τοίχος από λάσπη και σειρές από συμπαγή τούβλα, τα οποία έδιναν την εντύπωση ότι στο παρελθόν υπήρχε μια διπλανή κατασκευή η οποία κατεδαφίστηκε το 19o αιώνα όταν άνοιξε η 65

οδός Monsieur Boyrie, ενώ στην ανατολική ο τοίχος ήταν τυφλός με ένα άνοιγμα στην οροφή. Η παρέμβασης έχει την πρόθεση να διορθώσει την ανατολική και τη δυτική πλευρά, μετατρέποντάς τες σε προσόψεις, έτσι ώστε το ημιτελές κομμάτι να μετατραπεί σε έναν πύργο και να δώσει το στοιχείο της ολοκλήρωσης στο κτίριο.

Β3.1. Κτιριακός όγκος Η παρέμβαση που γίνεται στην προκειμένη περίπτωση είναι επιδερμική και δεν αλλοιώνει το όγκο του κτιρίου. (εικόνα 39)

Β3.2. Σχήμα Η παρέμβαση αφορά μόνο το κέλυφος, στο οποίο, το νέο υλικό έρχεται σαν μια φλοίδα να καλύψει τις αμήχανες τοιχοποιίες και να δώσει την αίσθηση της ολοκλήρωσης. Ανατολικά και δυτικά οι προσόψεις δημιουργούν έναν ελαφρύ διάλογο με τον αρχικό όγκο έχοντας μια μικρή προεξοχή, όπως συνηθιζόταν για την

66

(εικόνα 40)

άμυνα στους πύργους στην επαρχία της Huesca. Στην δυτική πλευρά βέβαια αν και υπάρχει αυτή η προεξοχή η νέα όψη εντάσσεται ακριβώς στα όρια του πύργου χωρίς να ξεφεύγει από το υπάρχον σχήμα, δίνοντας την εντύπωση ότι ‘’κουμπώνει’’ πάνω στη στέγη. Στα σημεία που υπάρχει βιβλιοθήκη από μέσα, έχουν αφαιρεθεί μερικές σανίδες, δημιουργώντας έτσι βαθιές ρωγμές που επιτρέπουν το φως να εισέρχεται στο εσωτερικό με έναν τρόπο. Οι χώροι που δημιουργήθηκαν από τα κενά αυτά στην όψη είναι σαν το χώρο που αφήνει ένα βιβλίο σε μια μεγάλη βιβλιοθήκη.

Β3.3. Υλικά/χρώμα

(εικόνα 42)

(εικόνα 41)

(εικόνα 43)

67

Τα υλικά από τα οποία είναι κατασκευασμένο το ήδη υπάρχον κτίριο είναι πέτρα, τούβλα και η στέγη από ξύλο. Τα τούβλα είναι κατασκευασμένα από ψαμμίτη, υλικό το οποίο ήταν σύνηθες να χρησιμοποιείται σε κάστρα. Οι προσόψεις είναι φτιαγμένες από διπλωμένο χαλκό, ένα υλικό το οποίο έχει καλή σχέση με τα ήδη υπάρχοντα, δηλαδή πέτρα, τούβλο και ξύλο, από τα οποία είναι κατασκευασμένο το βάθρο αλλά και η υπόλοιπη κατασκευή. Οι υπόλοιπες προσόψεις διατήρησαν την αρχική τους εμφάνιση, με τη διαφορά ότι στη νότια χρησιμοποιήθηκε ξύλο το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί και στο εσωτερικό του πύργου. Β3.4 Σχέση με το γύρω περιβάλλον Δεν επηρεάζει την σχέση του με το υπόλοιπο δομημένο περιβάλλον καθώς δεν επεμβαίνει στον υπάρχον κτιριακό όγκο.

Β3.5. Συμπέρασμα Οι αρχιτέκτονες με τη παρέμβασή τους σέβονται το ήδη υπάρχον κτίσμα και τον ιστορικό χαρακτήρα που έχει και δεν αλλοιώνουν τη μορφή του. Καταφέρνουν να διατηρήσουν την ισορροπία του συνόλου και να εντάξουν ένα νέο στοιχείο το οποίο αντιπροσωπεύει μια πιο σύγχρονη αρχιτεκτονική ματιά αλλά επικοινωνεί πολύ ομαλά με μια αρχιτεκτονική άλλης εποχή, σε μια υπάρχουσα κατασκευή χωρίς να διαταράσσουν την αρμονία που υπάρχει. Τα υλικά που χρησιμοποιούν συνυπάρχουν ομαλά με τα ήδη υπάρχοντα και θα δίνουν την αίσθηση ότι ενοποιούν χρωματικά το ήδη υπάρχον κτίριο με τον αστικό ιστό που υπάρχει στη βόρια πλευρά του. Η παρέμβαση αυτή πληροί όλα τα κριτήρια συνεπώς μπορούμε να μιλήσουμε για μια πετυχημένη παρέμβαση.

68

(εικόνα 44)

69

70

(εικόνα 45)

ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΕ ΥΠΑΡΧΟΝ | ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΣΕ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΔΟΜΗ

Β4. CAIXA FORUM Το Caixa Forum βρίσκεται στη Μαδρίτη, στην Ισπανία. Η Μαδρίτη είναι μια πόλη, η οποία παρόλο φημίζεται για τις σύγχρονες υποδομές που διαθέτει, έχει διατηρήσει την όψη και την αισθητική πολλών ιστορικών γειτονιών και οδών. Θεωρείται μαζί με τη Βαρκελώνη το πολιτιστικό κέντρο της χώρας, καθώς πλήθος μουσείων όπως το Ντελ Πράδο, το Εθνικό Μουσείο Τέχνης Βασίλισσα Σοφία και το Thyssen – Bomemisza είναι διεθνώς γνωστά. Στη Μαδρίτη βρίσκεται και η Paseo de Prado, η οποία είναι μια από τις κύριες λεωφόρους της Μαδρίτης. Η Paseo Del Prado είναι η πιο παλιά ιστορική αστική λεωφόρος στη Μαδρίτη και τέθηκε υπό προστασία ως σημαντική ισπανική κληρονομιά. Αποτελεί κέντρο του ενδιαφέροντος μας καθώς περιλαμβάνει πολλά μνημεία και περιβλήματα που είναι ιστορικά και καλλιτεχνικού ενδιαφέροντος και έρχεται σε άμεση επαφή και σχέση με το Caixa Forum.

(εικόνα 46)

Το Caixa Forum χτίστηκε από τους Ελβετούς αρχιτέκτονες Herzog & de Meuron 2001 – 2007, με πρωτοβουλία του ιδρύματος La Caixa. Το έργο συνδυάζει ένα παλιό εγκαταλελειμμένο ηλεκτρικό σταθμό με μια νέα κατασκευή δαπέδων, η οποία περιβάλλεται από οξειδωμένο χυτοσίδηρο. Θεωρείται ένας αστικός μαγνήτης όχι μόνο για τους λάτρεις της τέχνης. Η προσοχή που έχει αποσπάσει δεν αφορά μόνο το πολιτιστικό του πρόγραμμα αλλά και το ίδιο το κτίριο από αρχιτεκτονικής άποψης. Βρίσκεται στη καρδιά της πολιτιστικής συνοικίας της πόλης, με θέα τη λεωφόρο Paseo del Prado η οποία περιλαμβάνει μνημεία τα οποία έχουν ιστορική και καλλιτεχνική σημασία, καθώς και το Βοτανικό Κήπο απέναντι. Το αρχικό κτίριο ήταν ο παλιός σταθμός Mediodía Electrical Power, ο οποίος κτίστηκε το 1899 από τους αρχιτέκτονες Jesus Cartasco και Encina. Οι τούβλινοι τοίχοι λειτουργούν ως φέροντα στοιχειά και διαμορφώνονται πάνω σε μια βάση από́ πελεκημένους πλίνθους και γρανίτη. Η κατασκευή́ ολοκληρώνεται με ξύλινες δίριχτες στέγες, πάνω σε μεταλλικό́ σκελετό́, οι οποίες καταλήγουν σε αετωματικές προσόψεις. Οι όψεις χαρακτηρίζονται από́ απλότητα και λιτότητα, με τα “διακοσμητικά́” στοιχειά να περιορίζονται στις γωνιακές παραστάδες και τις λεπτομέρειες στα ανοίγματα.

(εικόνα 47)

71

Περνώντας στο σήμερα, το κτίριο έχει μετατραπεί σε κέντρο πολλαπλών δραστηριοτήτων, αφιερωμένες στην τέχνη, τη μουσική́, το θέατρο και την λογοτεχνία, κι έτσι εντάσσεται στο ύφος της υπόλοιπης περιοχής η οποία φημίζεται για την έντονη καλλιτεχνική και πολιτιστική δραστηρότητα της. Β4.1. Κτιριακός όγκος Η επέμβαση στον αρχικό όγκο του Caixa Forum είναι εμφανής, με την προσθήκη διώροφης μεταλλικής επίστεψης και με την αποκοπή τμήματος της βάσης του για τη δημιουργία υπαίθριας πλατείας. Αρχικά η αποκοπή του τμήματος αυτού δίνει την αίσθηση της αιώρηση τους κτιρίου, παρόλη τη κλίμακα του. Ακόμη η προσθήκη που έγινε στον υπάρχον όγκο δεν αλλοίωσε τα στοιχεία του τμήματος αυτού αλλά ‘κάθισε’ πάνω σε αυτόν αλλάζοντας την κλίμακα όλου του κτιρίου. Οι δυο αυτές επεμβάσεις είναι έντονες καθώς επηρεάζουν το υπάρχον κτίσμα, σε αστικό επίπεδο όμως δίνουν την αίσθηση της αρμονίας. Ένας από τους λόγους που η ένταξη του Caixa Forum στο ευρύτερο αστικό περιβάλλον είναι αρμονική είναι το γεγονός ότι συσχετίζεται με τα γύρω κτίρια όσων αφορά το ύψος και τις κορυφογραμμές της στέγης. Το κτίριο είναι συνέχεια του παλιού κτιρίου και ακολουθεί τις ίδιες περασιές με αυτό και γι’ αυτό ακριβώς τον λόγο δημιουργεί μια αρμονία στο γενικό σύνολο. Ακόμα και η αποκοπεί της βάσης του δημιουργεί μια ομαλή ροή των περαστικών χωρίς να επηρεάζει τον ιστό γύρω της. Έτσι λοιπόν το Caixa Forum λειτουργεί αποτελεσματικά σε αστικό επίπεδο και εντάσσεται σε μια κατηγορία πρωτότυπων επαναχρήσεων αναγνωρίσιμων άμεσα από τον επισκέπτη.

Β.4.2. Σχήμα Η νέα κατασκευή ακολουθεί το κάναβο της υπάρχουσας όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα , συνεπώς το καινούριο σχήμα δε ξεφεύγει από τα όρια του παλιού και μπορεί να χαρακτηρίσει την επέμβαση ως ήπια.

72

(εικόνα 48)

Β.4.3. Υλικά / χρώμα Οι τούβλινοι τοίχοι του πρώην σταθμού είναι αναμνήσεις της πρώιμης βιομηχανικής εποχής στη Μαδρίτη. Βλέπουμε ότι οι αρχιτέκτονες έχουν τοποθετήσει φυσικά σκουριασμένα Πανέλα για να καλύψουν τα δύο ανώτερα επίπεδα. Η επιλογή αυτή έγινε γιατί θέλανε να χρησιμοποιήσουν ένα υλικό το οποίο έχει ίδια βαρύτητα, ίδια υφή και παρόμοια χρωματική απόχρωση με το τούβλο. Τα Πανέλα είναι διάτρητα και λειτουργούν για το φιλτράρισμα του φωτός στους χώρους των γραφείων και του εστιατορίου. (εικόνα 49)

(εικόνα 50)

(εικόνα 51)

73

Η υλική αυτή επεξεργασία δημιουργεί μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα με τη διείσδυση του φωτός στο εσωτερικό τη μέρα και την ακτινοβολία του τεχνητού φωτός τη νύχτα. Το υλικό και το χρώμα του δημιουργούν μια έντονη αντίθεση καθώς διαφοροποιούνται από το υπάρχον, παρόλα αυτά καταφέρνουν να ενσωματωθούν με επιτυχία, να δώσουν την αίσθηση της ενότητας και να γεφυρώσουν τις αρχιτεκτονικές δύο διαφορετικών περιόδων. Β4.4. Σχέση με το γύρω περιβάλλον Το Caixa Forum είναι ένα κτίριο στο οποίο σημαντικό ρόλο στην ανάδειξή του υπήρξε η σχέση του με το δημόσιο χώρο γύρω του και συγκεκριμένα η πλατεία που δημιουργήθηκε ανάμεσα σ’ αυτό και τη Paseo del Prado. Αρχικά ο σταθμός συνόρευε μ ένα βενζινάδικο, η χρήση του οποίου ήταν καθαρά λειτουργική και δεν είχε σχέση με τις πολιτιστικές εξελίξεις. Η απελευθέρωση επομένως του οικοπέδου και η χρήση του από τους αρχιτέκτονες οδήγησε στη μέγιστη ανάπτυξη των δυνατοτήτων του κτιρίου, καθώς επιτεύχθηκε καλύτερη χωρική και οπτική σύνδεση με τη κεντρική λεωφόρο. Η απόφαση αυτή των αρχιτεκτόνων συνέβαλλε στην ανάδειξη του δημόσιου χαρακτήρα του πολιτιστικού κέντρου, τη συνομιλία με το ευρύτερο πολιτιστικό δίκτυο και διευκόλυνε την διέλευση των επισκεπτών. Επίσης εκμεταλλευόμενοι τον υπερσύγχρονο τεχνολογικό́ σχεδιασμό́ στη κατασκευή́, οι αρχιτέκτονες επιτυγχάνουν την ανύψωση του όγκου σημειακά́ Συγκεκριμένα, στη κατασκευή́ χρησιμοποιούνται τρία σημεία στήριξης, τα οποία ταυτίζονται με τα σημεία της κατακόρυφης κίνησης (κλιμακοστάσια και ασανσέρ). Με αφετηρία τα τρία στηρίγματα δημιουργείται ένα μεταλλικό́ δικτύωμα, το οποίο φέρει τον σκελετό́ από́ σκυρόδεμα, με πρόβολο έως και 33 μετρά. Τα στατικά́ φέροντα στοιχειά αποκρύπτονται από́ φύλλα ανοξείδωτου ατσαλιού́ υπό́ διάφορες γωνιές, δημιουργώντας μια πολυγωνική́ οροφή́ στη πλατεία. Η κατάλληλη διαχείριση του φωτός, της ακουστικής και των αντανακλάσεων του νερού́, με την διαμόρφωση της οροφής της πλατείας από́ τριγωνικά́ μεταλλικά́ πετάσματα, προσφέρει ένα δροσερό́, σκιασμένο δημόσιο χώρο. Το γεγονός ότι το κτίριο αποσπάται από το έδαφος σε περιφρόνηση των νόμων της βαρύτητας, προσελκύει τους επισκέπτες στο εσωτερικό. Η κατάργηση της βάσης του κτιρίου, άφησε μια σκεπαστή πλατεία κάτω από το κέλυφος από τούβλα, τα οποία τώρα φαίνονται να επιπλέουν πάνω από το επίπεδο του δρόμου. Ο προστατευμένος αυτός χώρος κάτω από το Caixa Forum προσφέρει τη σκιά του στους επισκέπτες που θέλουν να περνούν το χρόνο τους ή να συναντηθούν έξω και ταυτόχρονα λειτουργεί σαν είσοδος.

74

(εικόνα 52)

(εικόνα 53)

Με αυτό το τρόπο αντιμετώπισαν προβλήματα όπως η στενότητα των δρόμων και η τοποθέτηση της κύριας εισόδου. Το παλιό κέλυφος μαζί με τη νέα προσθήκη βρίσκονται υπερυψωμένα σε σχέση με το έδαφος κι έτσι δημιουργείται ένας δημόσιος ημιυπαίθριος χώρος. H ενέργεια αυτή προσδίδει στο κτίριο μια ιδιαιτερότητα και έναν χαρακτήρα και το καθιστά άμεσα αναγνωρίσιμο. Β4.5. Συμπέρασμα Μπορούμε να πούμε ότι οι αρχιτέκτονες σεβάστηκαν τη παλαιότητα και την ιστορική σημασία του κτιρίου διατηρώντας τη τούβλινη τοιχοποιία, ενώ ταυτόχρονα κατάφεραν να το συνδέσουν με τις εξελίξεις της εποχής χρησιμοποιώντας σύγχρονα υλικά και καινούρια τεχνολογικά μέσα και να το αναδείξουν. Σεβάστηκαν το χαρακτήρα και τις ιδιότητες της τοποθεσίας στην οποία βρίσκεται, δίνοντάς του πολιτιστική χρήση και δημιουργώντας τον υπαίθριο χώρο, καταφέρνουν να του δώσουν ένα ακόμη πιο έντονο

(εικόνα 54)

(εικόνα 55)

75

76

(εικόνα 56)

ΕΠΕΜΒΑΣΗ ΣΕ ΥΠΑΡΧΟΝ | ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΝΕΟΥ ΣΥΝΟΛΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑ ΔΟΜΗ

δημόσιο χαρακτήρα και να τον συνδέσουν με την Paseo del Prado. Το έργο έχει έντονο καλλιτεχνικό χαρακτήρα, εντάσσεται πετυχημένα στο περιβάλλον, το παλιό και το νέο συνυπάρχουν αρμονικά μεταξύ τους, προσελκύει το κοινό και εν τέλει διευρύνει το πολιτιστικό δίκτυο της Μαδρίτης.

Β5.Stadtmuseum Rapperswill – Jona Το Stadtmuseum βρίσκεται στο Rapperswill – Jona της Ελβετίας. Το Rapperswill – Jona είναι μια πόλη η οποία είναι χτισμένη στη λίμνη της Ζυρίχης. Πρόκειται για μια μεσαιωνική παλιά πόλη, ορόσημα της οποίας είναι οι πύργοι πάνω από τη πόλη και η λίμνη, αλλά και οι εκκλησίες, τα παρεκκλήσια και τα μοναστήρια που μαρτυρούν το παρελθόν. Είναι μια πόλη με έντονο χαρακτήρα η οποία προσπαθεί να διατηρήσει τα σημάδια του παρελθόντος. Εκεί βρίσκεται το δημοτικό μουσείο το οποίο είναι ένα σύνολο κτιρίων που έχουν ιστορία πάνω από 700 χρόνια και το 2010 – 2011 υπέστη μια εκτεταμένη ανανέωση, αναδιάρθρωση. Το δημοτικό Μουσείο χτίστηκε στα τέλη του 13ου αιώνα στα τείχη της πόλης. Το συγκρότημα αποτελούταν από έναν πέτρινο οχυρωμένο πύργο κι ένα κτίριο κατοικιών οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους με ένα βοηθητικό κτίσμα. Κάποιοι από τους εσωτερικούς χώρους οι οποίοι χτίστηκαν το 16ο αιώνα έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα και έχουν διαμορφώσει το μουσείο το οποίο έγινε τρία κτίρια το 1943. Η κατοικία έπρεπε να υποστεί προσεχτική ανακαίνιση καθώς είχαν εντοπιστεί διαρθρωτικές αδυναμίες ειδικά σε σημεία που επηρεάζουν στη σύνδεση με το νέο κτίριο. Άλλος ένας λόγος που υπέστη ανακαίνιση ήταν ότι η διάταξη των κτιρίων, η οποία έχει εξελιχθεί με τη πάροδο του χρόνου, ήταν τέτοια ώστε το να περάσει κανείς μέσα από αυτά ήταν τόσο περίπλοκο που καθιστούσε αδύνατο να εφαρμοστούν οι απαιτούμενες προϋποθέσεις ασφάλειας . Η ιδέα άρχισε να διαμορφώνεται τη περίοδο που γινόταν η συγχώνευση των πόλεων Rapperswill και Jona, το 2007. Η ανακαίνιση του μουσείου ήταν το πρώτο κοινό τους έργο. Μια κατασκευή η οποία απαρτίζεται από τέσσερις ορόφους συνδέει τα δύο μισά του μουσείου της πόλης, τα οποία αποτελούνται από ένα πέτρινο πύργο του 13ου αιώνα και μια πρώην κατοικία και που

(εικόνα 57)

(εικόνα 58)

77

έχει ως στόχο να προσφέρει μια ρέουσα κυκλοφορία για τα προ-υπάρχοντα κτίρια. Η κατασκευή προστέθηκε από τους Ελβετούς αρχιτέκτονες MLZD. Παρέχει πρόσβαση σε άτομα με ειδικές ανάγκες και μια νέα κύρια είσοδο από το δρόμο. Το πρόγραμμα «Ιανός» το οποίο κέρδισε ένα διαγωνισμό το 2007, έδωσε στο Δημοτικό μουσείο ένα νέο προφίλ, ανάλογο της δημόσιας σημασίας του. Σχεδιάστηκε για να προσελκύει τη προσοχή του κοινού που ενδιαφέρεται για τα πολιτιστικά δρώμενα. Β5.1. Κτιριακός όγκος Το Stadtmuseum είναι ένα κτίριο εντελώς σύγχρονο για την περιοχή του Rapperswill – Jona κάτι το οποίο δημιουργεί έντονη αντίθεση με το υπόλοιπο περιβάλλον. Όμως το έργο σε εισάγει διακριτικά από έναν στενό δρόμο, ενσωματώνοντας τον εαυτό του με την πόλη μέσα από την κλίμακα και τις αναλογίες του. Σαν όγκος δεν υπερτερεί σε σχέση με τα παλαιότερα γειτονικά του κτίσματα και πετυχαίνει μια ισορροπία μεταξύ τους αλλά με το γύρω περιβάλλον. Οι πτυχώσεις που υπάρχουν στην όψη του συντελούν επίσης στην διατήρηση της ισορροπίας με τα γύρω κτίρια καθώς δεν το καθιστούν έναν συμπαγή τεράστιο όγκο, αλλά αφήνουν ‘’χώρο’’ μεταξύ τον παλαιότερων κτιρίων και δίνουν την εντύπωση ότι το όλο νέο δημιούργημα εισχωρεί προς τα μέσα αφήνοντας μεγαλύτερη ελευθερία για την ανάδειξη των παλιών. Β5.2. Σχήμα Το νέο κτίριο όπως αναφέρθηκε έχει ένα ιδιαίτερο γεωμετρικό σχήμα, κυρίως η ανατολική του όψη η οποία έχει ένα γεωμετρικό εξωτερικό φινίρισμα κάτι το οποίο είναι ένας από τους βασικούς λόγους που έρχεται σε αντίθεση με το γύρω περιβάλλον. Η νότια όψη του έχει αναπτυχθεί έξω από τις πλάγιες όψεις των παλαιών κτισμάτων και έχει σχεδιαστεί, όπως και η στέγη, έτσι ώστε τα παράθυρα και οι πόρτες από τα παλιά κτίρια να μην τέμνονται πουθενά. Είναι σαν ένα χάλκινο δέρμα που έχει πτυχές μέσα και έξω ώστε να αποφευχθεί η διέλευση πάνω από τα παράθυρα των παλαιών κτιρίων, δημιουργώντας έτσι ένα γλυπτικό αποτέλεσμα

78

νότια όψη (εικόνα 59)

(εικόνα 60)

(εικόνα 61)

στην πρόσοψη. Οι πτυχώσεις αυτές είναι σημαντικές και στη λειτουργία του κτιρίου, όχι μόνο για τους ιδιαίτερους χώρους που δημιουργούν, αλλά γιατί μετατοπίζουν τον προσανατολισμό των διάφορων χώρων που δημιουργούνται εσωτερικά, κυρίως στα ψηλότερα επίπεδα. Σαν σχήμα δημιουργεί έντονη αντίθεση σε σχέση με τα δύο κτίρια τα οποία

γειτνιάζει χωρίς να επηρεάζει τη συνολική εικόνα της πόλης όπως προ είπαμε, λόγω της κλίμακάς του, διαφυλάσσοντας την αρμονία της σύνθεσης.

Β5.3. Υλικά / χρώμα Ένα πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό του Stadtmuseum ,πέρα από το σχήμα του, είναι και το χρώμα του, το οποίο το οφείλεται στο υλικό του. Πρόκειται για μια κατασκευή η οποία διατηρεί και αναδεικνύει τη θέα του τόπου καθώς εκμεταλλεύεται μέσω του υλικού και της τεχνοτροπίας την οποία έχει χρησιμοποιήσει στη πρόσοψη το φυσικό φως και δεν επιβαρύνει την ήδη υπάρχουσα κατασκευή, αντιθέτως την αναδεικνύει έχοντας διατηρήσει τα υλικά και τη πρόσοψή της. Το νέο κτίριο είναι καλυμμένο με μια πολύπλευρη χάλκινη κατασκευή, η οποία περιέχει εκατοντάδες κυκλικές οπές και λειτουργεί σαν επέκταση των άλλων δύο κτιρίων. Οι οπές επιτρέπουν την πρόσβαση φυσικού φωτός με ελεγχόμενο και ακριβή τρόπο. Οι πολλοί διαφορετικοί τύποι του φυσικού φωτός που έρχονται στο προσκήνιο δίνουν στο κτίριο μια ενδιαφέρουσα διάσταση κατά τη διάρκεια της μέρας και κατά την αλλαγή των εποχών. Το χρώμα του κτιρίου είναι παρόμοιο με αυτό που χρησιμοποιήθηκε και στα παράθυρα του κτίσματος που προϋπήρχε στη δυτική πλευρά. Οι αποχρώσεις επίσης που δημιουργούνται με της διάφορες θέσεις του ήλιου δημιουργούν προκαλούν μια αίσθηση αρμονίας στο όλο σκηνικό, την αίσθηση που θα έδινε μια καθαρά μεσαιωνική πόλη. Παρόλο λοιπόν που το υλικό και η χρωματική προσέγγισή του νέου κτίσματος δημιουργούν μια αντίθεση σε σχέση με τα γύρω κτίρια, το γενικό όλο παραμένει αμετάβλητο.

(εικόνα 62)

(εικόνα 63)

79

Β5.4. Σχέση με το γύρω περιβάλλον Το κτίριο κατασκευάστηκε για να ενώσει τα δύο ήδη υπάρχοντα κτίρια και έχει ως στόχο να προσφέρει μια καλύτερη ρέουσα κυκλοφορία για τα προ-υπάρχοντα κτίρια. Έχει ενσωματωθεί με ευαισθησία στην ιστορική πόλη αν και βασικό κριτήριο για την επιλογή του ήταν η διαφοροποίηση του από την εικόνα της πόλης, όπως φαίνεται από τη βορινή πλευρά του συγκροτήματος. Με τη νέα του πρόσοψη δίνει μια έμφαση στο γύρω περιβάλλον και εύκολα διαβάζεται ως κύρια είσοδος σ ένα σύγχρονο μουσειακό συγκρότημα. Ως νέο μέρος του συγκροτήματος, το πρόγραμμα «Ιανός» πληροί όλες τις προϋποθέσεις και τις λειτουργικές απαιτήσεις ενός σύγχρονου μουσείου. Το έργο σέβεται τη τοποθεσία στην οποία βρίσκεται, ταιριάζει με το τοπίο και την ιστορική εικόνα που δίνουν οι στενοί δρόμοι της πόλης. Η θέα από το βορρά, η οποία είναι σημαντική για τη συνολική οπτική εντύπωση της πόλης, έχει παραμείνει αμετάβλητη καθώς η βόρεια όψη του δεν επηρεάστηκε καθόλου ώστε να σεβαστεί το ιστορικό αστικό τοπίο κάτι που είχε ζητηθεί και στον διαγωνισμό. Το κτίριο αν και εισέβαλε σ’ ένα κενό χώρο ανάμεσα από τα δύο ιστορικά κτίρια δεν φαίνεται να επηρέασε την λειτουργία του συγκροτήματος, αντιθέτως διευκόλυνε την ροή μέσα σ αυτά που ήταν και ο βασικός σκοπός δημιουργίας του. Β5.5. Συμπέρασμα

80

βόρεια όψη (εικόνα 64)

(εικόνα 65)

(εικόνα 66)

81

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

84

Με το σχεδιασμό του, το Stadtmuseum, επιδιώκει να δώσει μια νέα ταυτότητα στο μουσείο, γεγονός που οφείλεται στο ιδιαίτερο σχήμα της πρόσοψης και το υλικό που έχει χρησιμοποιηθεί σε αυτή. Ταιριάζει διακριτικά στο παρασκήνιο της ιστορικής εικόνας που παρουσιάζουν τα στενά της πόλης κεντρικών οδών. Το κτίριο εντάσσεται αποτελεσματικά και όσων αφορά τα δύο παλιά ιστορικά κτίρια αλλά και τη τοποθεσία στην οποία βρίσκεται.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Εν κατακλείδι συμπεραίνουμε ότι σήμερα υπάρχουν περιοχές που έχουν διαμορφωμένο ένα χαρακτήρα και άλλες που τον έχουν χάσει. Ο λόγος που οι περιοχές αυτές έχουν καταφέρει να διατηρήσουν το χαρακτήρα τους είναι ότι αντιμετωπίστηκαν σαν μια ολότητα στο σχεδιασμό και το καθετί νέο το αντιμετώπισαν ως κομμάτι της ολότητας αυτής. Αντίθετα, ο λόγος που υπάρχουν περιοχές που δεν κατάφεραν να διατηρήσουν το χαρακτήρα τους είναι ότι οι νέες δημιουργίες αντιμετωπίστηκαν σαν μονάδες. Είναι αναγκαίο όμως όπως είδαμε να υπάρξει ένα συνολικό περιβάλλον ώστε να υπάρξει και να αναδειχθεί η αρχιτεκτονική. Η αρχιτεκτονική όμως επιβάλλεται να ακολουθεί τις εξελίξεις της κάθε εποχής, οι οποίες σήμερα εστιάζονται κυρίως στην τεχνολογία. Αυτό μπορεί επιτευχθεί όπως είδαμε μέσω της διατήρησης της ισορροπίας, χωρίς όμως να αναιρεί την καλλιτεχνική δημιουργία. Όπως φάνηκε και από την ανάλυση των παραδειγμάτων οι αρχιτέκτονες στο εκάστοτε δημιούργημα τους επιλέγουν που θα δώσουν έμφαση και ποιο στοιχείο θέλουν να αναδείξουν, αλλά ταυτόχρονα λαμβάνοντας υπόψιν και τα υπόλοιπα στοιχεία. Σε κάποιες περιπτώσεις επιλέγεται να δοθεί έμφαση σε κάποιο από τα κριτήρια που αναφέρθηκαν προηγουμένως, είτε αυτό είναι το υλικό, είτε το χρώμα, το σχήμα ή ο κτιριακός όγκος, ή σε συνδυασμό αυτών, και σε άλλες όχι. Σε όλες τις περιπτώσεις όμως τα στοιχεία είναι τοποθετημένα έτσι ώστε να μη διαταράσσεται η ισορροπία του συνόλου και να διατηρείται η συνοχή και η αρμονία . Πρέπει λοιπόν να υπάρχει σεβασμός των αρχών του υπάρχοντος περιβάλλοντος, χωρίς να επηρεάζεται η ελευθερία του αρχιτέκτονα, αλλά δίνοντας του κάποιες κατευθύνσεις ώστε να μην οδηγηθούμε στη δημιουργία μνημείων προσωπικής αυταρέσκειας.

85

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ •

Aldo Rossi, η αρχιτεκτονική της πόλης, university studio press, 1991

•

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΟΥΡΝΙΚΙΩΤΗΣ, ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, , 2008

•

Christian –Norberg Schulz, Genius Loci (το πνεύμα του τόπου, για μια φαινομενολογία της αρχιτεκτονικής) , πανεπιστημιακές εκδόσεις Ε.Μ.Π.

•

Martin Heidegger , Κτίζειν κατοικείν σκέπτεσθαι, πλέθρον , 2008

•

Παναγιώτης Τουρνικιώτης, ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ 6, Η σύγχρονη εποχή, , 2007

•

Camillo Sitte, Η πολεοδομία σύμφωνα με τις καλλιτεχνικές αρχές, Ε.Μ.Π,

•

Richard Weston, Materials Form and Architecture, London 2008

•

Εύα Φόρκας, Bauhaus ιδέες και πραγματικότητα, Νησίδες, Θεσσαλονίκη 1999

•

Τάσης Παπαϊωάννου, Η αρχιτεκτονική και η πόλη, Καστανιώτη, 2008,

•

Richard Weston, Materials, Form and architecture, Laurence King , London 2008

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ •

Νέες επεμβάσεις σε ιστορικά σύνολα, Αλυγίζος Ανδρέας, Μαντζούφας Σεραφείμ

•

Όψεις του αστικού τοπίου στο Δημόσιο Χώρο, Ι. Πολύζος, Δ. Πολυχρονόπουλος

•

Καραμπίνη Κωνσταντίνα, Ερμηνείες του χαρακτήρα (Quetremere de Quincy, Le Corbusier, Rem Koolhaas), Τερζόγλου, Ιούλιος 2009

•

Π. Τζώνος, τέσσερα συστήματα αξιών στη θεωρεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1985

•

Παπαευθυμίου Παναγιώτα, αισθήσεις και προσωπική ερμηνεία. Μια ξεχασμένη πτυχή στην αρχιτεκτονική, Τουρνικιώτης

•

Άντι Μπελουλάι, Η επανάχρηση στο έργο των Herzog & de Meuron, Τερζόγλου, Ιούνιος 2014

•

Μαρία-Θεοδώρα Τζέλη, ΕΡΕΙΠΙΑ: ΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΠΑΡΟΝ, Τερζόγλου, 2014

•

Αλυγίζος Ανδρέας, Μαντζούφας Σεραφείμ, Νέες επεμβάσεις σε μνημεία ή ιστορικά σύνολα, Μπαμπάλου, Οκτώβριος 2012

88 • Αλεξανδροπούλου Ζωή, Σκαμάκης Σταύρος, Η αρχιτεκτονική της προσθήκης, Κίζης, 2011

ΑΡΘΑ Αρχιτεκτονική – παρελθόν και μέλλον, Τάσης Παπαιωάννου, http://www.efsyn.gr/arthro/arhitektoniki-parelthon-kai-mellon Ignassi de Sola Moralles, “from contrast to analogy” « Le Façadisme dans les capitales européennes » Bruxelles, 19-29 mars, ICOMOS Sherban Cantacuzino, Assesing quality the pertinent criteria for designing buildings in historic settings από ΓΙΟΥΛΗ ΡΑΠΤΗ, Η ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΑΝ ΦΟΡΕΑΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΩΝ Ε. Μαΐστρου, Η νέα αρχιτεκτονική δημιουργία σε ιστορικό περιβάλλον ΙΣΤΙΟΣΕΛΙΔΕΣ http://www.fosterandpartners.com/projects/carr%C3%A9-dart/ https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%B9%CE%BC http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=124068 http://www.sadas-pea.gr/to-ktiriako-kelifos-os-epidermida-effii-ilika-ke-diataxis/ http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=104643 https://akea2011.com/2012/12/16/logiaelinikiarhitektoniki/ http://morfologia.arch.duth.gr/4o_etos/4o_exam_VII/morfi.pdf http://www.e-dromos.gr/parekkliseis-243/ http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=104643 http://architecture20thcentury.blogspot.gr/2012/03/20.html http://www.homohominus.net/tag/%CE%B2%CE%B9%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%B9%C E%BA%CE%AE-%CE%B5%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7/ http://www.fosterandpartners.com/projects/carré-dart/ http://inhabitat.com/austrias-blob-shaped-kunsthaus-graz-art-museum-generates-its-own-solar-power/ http://www.afirimeno.com/2013/07/graz.html https://en.wikipedia.org/wiki/Kunsthaus_Graz http://www.e-dromos.gr/parekkliseis-243/ http://architecture20thcentury.blogspot.gr/2012/03/20.html http://morfologia.arch.duth.gr/4o_etos/4o_exam_VII/morfi.pdf http://www.digital-in.info/e-tomeas/images/stories/docs/2T1_31/2012-2013_2t1_31_katakoryfes_ependyseis.pdf http://www.greekarchitects.gr/gr/%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%C E%B5%CF%82-%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B9%CE%B5%CF%82/%CE%8C%CF%88%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B9%CF%84%CE%B5%CE %BA%CF%84%CE%BF%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-id9017

89

http://www.mcit.gov.cy/mcit/mcit.nsf/0/7FCCCC67119C7A3AC2257586003AC345/$file/%CE%91%CE%A1%CE%A7%CE%95%CE%A3%20%CE%92%CE %99%CE%9F%CE%9A%CE%9B%CE%99%CE%9C%CE%91%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%97%CE%A3%20%CE%91%CE%A1%CE%A7%CE%9 9%CE%A4%CE%95%CE%9A%CE%A4%CE%9F%CE%9D%CE%99%CE%9A%CE%97%CE%A3-%20%CE%A0%CE%A1%CE%91%CE%A3%CE%99% CE%9D%CE%91%20%CE%9A%CE%A4%CE%99%CE%A1%CE%99%CE%91.pdf http://www.metalso.gr/METALSO_DOMES0308.pdf http://www.great2013.com/ta-41-erga-ths-ektheshs-great-ta-prota-tous-ktiria/?id=1857 http://www.ramnousia.com/2011/10/blog-post_804.html http://www.andro.gr/apopsi/utopia-architecture/ http://www.archdaily.com/276131/refurbishment-of-the-west-tower-in-huesca-city-hall-acxt http://www.designboom.com/architecture/mlzd-rapperswil-jona-municipal-museum-extension/ http://de.phaidon.com/agenda/architecture/articles/2012/february/29/architects-mlzd-create-perforated-bronze-museum/ http://www.dezeen.com/2012/02/07/stadtmuseum-rapperswil-jona-extension-and-renovation-by-mlzd/#more-190988 http://www.kathimerini.gr/791350/opinion/epikairothta/politikh/ti-einai-proodos http://www.harvarddesignmagazine.org/issues/26/innovate-or-perish-new-technologies-and-architectures-future http://www.galinsky.com/buildings/kunsthausgraz/ http://inhabitat.com/austrias-blob-shaped-kunsthaus-graz-art-museum-generates-its-own-solar-power/ https://en.wikipedia.org/wiki/Kunsthaus_Graz#Concept https://books.google.gr/books?id=Jmn1GgMGFRAC&pg=PA164&lpg=PA164&dq=out+of+control+kevin+kelly+technology+and+architecture&source=bl&ot s=CjhG8V1Cxb&sig=ZCb--Mw_7oGIooczMfBtWFuJiks&hl=el&sa=X&ved=0CCMQ6AEwATgKahUKEwiJpYHRseDIAhWjvHIKHQCABGs#v=onepage&q=o ut%20of%20control%20kevin%20kelly%20technology%20and%20architecture&f=false

90

ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνες Κεφαλαίων : Από προσωπικό αρχείο Εικόνες 1 - 6 : Από προσωπικό αρχείο Εικόνα 7 : Π. Τζώνος, τέσσερα συστήματα αξιών στη θεωρεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής, Ζήτη, Θεσσαλονίκη 1985 Εικόνες 8-9 : Από προσωπικό αρχείο Εικόνα 10 : http://www.historiasztuki.com.pl/kodowane/003-02-03-ARCHWSP-HIGH-TECH-eng.php Eικόνα 11 : Από προσωπικό αρχείο Εικόνα 12 : http://www.historiasztuki.com.pl/kodowane/003-02-03-ARCHWSP-HIGH-TECH-eng.php Εικόνα 13 : http://www.ifdm.it/en/post/998--hotel-hotel-wins-the-best-world-interior.htm Εικόνα 14 : http://www.jihoon-kim.com/DIFFERENCE-DEFERENCE Eικόνα 15 : https://gr.pinterest.com/pin/400890804303616283/ Εικόνα 16 : http://www.jihoon-kim.com/DIFFERENCE-DEFERENCE Εικόνα 17 : http://www.jihoon-kim.com/DIFFERENCE-DEFERENCE Εικόνα 18 : Από προσωπικό αρχείο Εικόνα 19 : http://www.alamy.com/stock-photo-nimes-carre-dart-mediatheque-view-across-the-square-with-maison-carree-49687860.html Εικόνα 20 : http://www.fosterandpartners.com/projects/carré-dart/ Εικόνα 21 : http://www.bugbog.com/gallery/france-pictures-photos/nimes-pictures.html Εικόνα 22 : http://www.beartmagazine.com/bob-calle-a-great-art-collector-passed-away/ Εικόνα 23 : http://www.fosterandpartners.com/projects/carré-dart/ Eικόνα 24 : http://www.wikiwand.com/fr/Carré_d’art Εικόνα 25 : https://gr.pinterest.com/pin/485474034806737315/ Εικόνα 26 : https://www.museum-joanneum.at/presse/unsere-standorte/kunsthaus-graz Εικόνα 27 : https://gr.pinterest.com/pin/321303754642153644/ Εικόνα 28 : http://inhabitat.com/austrias-blob-shaped-kunsthaus-graz-art-museum-generates-its-own-solar-power/ Εικόνα 29 : google maps Εικόνα 30 : google maps Εικόνα 31 : http://www.dailyicon.net/2008/12/kunsthaus-graz-austria-by-peter-cook-and-colin-fournier/ Εικόνα 32 : http://www.dailyicon.net/2008/12/kunsthaus-graz-austria-by-peter-cook-and-colin-fournier/ Εικόνα 33 : http://designtoimprovelife.dk/bix-communicative-display-skin-for-the-kunsthaus-graz/ Εικόνα 34 : https://www.graztourismus.at/en/see-and-do/sightseeing/sights/kunsthaus-graz_sh-1097 Εικόνα 35 : google maps 91

Εικόνα 36 : https://gr.pinterest.com/pin/401875966727638764/ Εικόνα 37 :https://gr.pinterest.com/pin/12736811421200305/ Eικόνα 38 : http://copperconcept.org/en/references/refurbishment-west-tower-huesca-city-hall-spain Eικόνα 39 : http://www.metalocus.es/en/news/rehabilitation-huesca-city-archives Εικόνα 40 : http://www.metalocus.es/en/news/rehabilitation-huesca-city-archives Eικόνα 41 : http://copperconcept.org/en/references/refurbishment-west-tower-huesca-city-hall-spain Eικόνα 42 : https://gr.pinterest.com/pin/540572761493420875/ Eικόνα 43 : http://copperconcept.org/en/references/refurbishment-west-tower-huesca-city-hall-spain Εικόνα 44 : http://copperconcept.org/en/references/refurbishment-west-tower-huesca-city-hall-spain Εικόνα 45 : http://www.keyword-suggestions.com/Y2FpeGFmb3J1bQ/ Εικόνα 46 : https://archileeg.wordpress.com/category/caixa-forum-2/ Εικόνα 47 : http://www.arcspace.com/features/herzog--de-meuron/caixa-forum/ Εικόνα 48 : https://gr.pinterest.com/pin/416512665510989211/ Εικόνα 49 : https://gr.pinterest.com/pin/146015212896971858/ Εικόνα 50 : http://www.arcspace.com/features/herzog--de-meuron/caixa-forum/ Εικόνα 51 : https://gr.pinterest.com/pin/95771929545442876/ Εικόνα 52 : google maps Εικόνα 53 : http://www.penn.museum/blog/museum/penn-museum-in-spain/attachment/caixaforum/ Εικόνα 54 : http://www.arcspace.com/features/herzog--de-meuron/caixa-forum/ Eικόνα 55 : google maps Εικόνα 56 : http://www.dezeen.com/2012/02/07/stadtmuseum-rapperswil-jona-extension-and-renovation-by-mlzd/ Eικόνα 57 : https://www.zuerich.com/de/besuchen/touren-ausfluege/genuss-in-rapperswil-jona Eικόνα 58 : https://www.zuerich.com/de/besuchen/touren-ausfluege/rapperswil-jona-fuehrung Εικόνα 59 : http://www.piusvollenweider.ch/node/30 Εικόνα 60 : http://www.dezeen.com/2012/02/07/stadtmuseum-rapperswil-jona-extension-and-renovation-by-mlzd/ Εικόνα 61 : http://www.dezeen.com/2012/02/07/stadtmuseum-rapperswil-jona-extension-and-renovation-by-mlzd/ Εικόνα 62 : http://www.dezeen.com/2012/02/07/stadtmuseum-rapperswil-jona-extension-and-renovation-by-mlzd/ Εικόνα 63 : http://www.etavis.ch/ag/de/975/Sanierung-Stadtmuseum-Rapperswil.htm?Reference=22848 Εικόνα 64 : http://www.dezeen.com/2012/02/07/stadtmuseum-rapperswil-jona-extension-and-renovation-by-mlzd/ Εικόνα 65 : http://de.academic.ru/dic.nsf/dewiki/1320931 Εικόνα 66 : http://view.stern.de/de/rubriken/architektur/architektur-schweiz-modern-gebaeude-architecture-rapperswil-st-original-2279147.html

92

93