ราค �าพ าพเิ
¥ p
��
ÃÙŒ¤ÇÒÁËÁÒ¢ͧÊӹǹ ÊØÀÒÉÔµ ¤Ó¾Ñ§à¾Âä·Â áÅйÓä»ãªŒä´ŒÍ‹ҧ¶Ù¡µŒÍ§
�น�ั สอ� ค��
àÊÃÔÁ¤Ø³¸ÃÃÁ ¨ÃÔ¸ÃÃÁ (MQ)
150.-
ISBN ๙๗๘-๖๑๖-๕๒๗-๓๖๔-๐ ราคา ๑๕๐ บาท
สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. ๒๕๓๗ โดยส�านักพิมพ์เอ็มไอเอส ห้ามน�าส่วนหนึ่งส่วนใดของหนังสือเล่มนี้ ไปลอกเลียนแบบ ท�าส�าเนา ถ่ายเอกสาร หรือน�าไปเผยแพร่บนอินเตอร์เน็ตและเครือข่ายต่างๆ ไม่ว่าจะในรูปแบบใดๆ นอกจากจะได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรจากทางส�านักพิมพ์เท่านั้น ชื่อผลิตภัณฑ์และเครื่องหมายการค้าต่างๆ ที่อ้างถึงเป็นของบริษัทนั้นๆ
คณะผู้จัดท�า บรรณาธิการส�านักพิมพ์ ชิดพงษ์ กวีวรวุฒิ ที่ปรึกษากิตติมศักดิ์ รองศาสตราจารย์สุนีย์ สินธุเดชะ เรียบเรียงเนื้อหา กองบรรณาธิการเอ็มไอเอส ออกแบบปก ภรณีย์ สนองผัน ออกแบบรูปเล่ม เพียงพิศ อิ่นแก้ว ภาพประกอบ พุทธิรา มาสาซ้าย, พจนา พลบ�ารุง, ปาจรีย์ เมืองจันทร์, วณิชยา ตันเจริญลาภ พิสูจน์อักษร บุษกร กู้หลี, ชนาภัทร พรายมี, สิรินาถ มณีชัย ประสานงานสื่อสิ่งพิมพ์ บุษกร กู้หลี ฝ่ายการตลาด มยุรี ศรีมังคละ พิมพ์ที่ บริษัท พิมพ์ดี จ�ากัด ผู้พิมพ์/ผู้โฆษณา เสริม พูนพนิช
จัดพิมพ์โดย : ส�านักพิมพ์เอ็มไอเอส
๕๕, ๕๗ ซอยพระรามที่ ๓ ซอย ๕๓ ถนนพระราม ๓ แขวงบางโพงพาง เขตยานนาวา กรุงเทพฯ ๑๐๑๒๐ โทรศัพท์ ๐-๒๒๙๔-๘๗๗๗ (สายอัตโนมัติ) โทรสาร ๐-๒๒๙๔-๘๗๘๗ www.MISbook.com
จัดจ�าหน่ายโดย : บริษัท ซีเอ็ดยูเคชั่น จ�ากัด (มหาชน) ๑๘๕๘/๘๗-๙๐ ชั้น ๑๙ อาคารทีซีไอเอฟ ทาวเวอร์ ถนนบางนา-ตราด แขวงบางนา เขตบางนา กรุงเทพฯ ๑๐๒๖๐ โทรศัพท์ ๐-๒๗๓๙-๘๐๐๐ โทรสาร ๐-๒๗๓๙-๘๖๐๙ www.se-ed.com
หากหนังสือเล่มนี้ผลิตไม่ได้มาตรฐาน อาทิ หน้ากระดาษสลับกัน หน้าซ�้า หน้าขาดหาย ส�านักพิมพ์ยินดีรับผิดชอบ เปลี่ยนให้ใหม่ โดยส่งมาเปลี่ยนตามที่อยู่ด้านบน หรือติดต่อส�านักพิมพ์เอ็มไอเอส โทรศัพท์ ๐-๒๒๙๔-๘๗๗๗ (สายอัตโนมัติ)
ทางส�านักพิมพ์เอ็มไอเอส ขอขอบพระคุณ คุณครูชนินทร์ มหาครุฑ ใจอ่อน เป็นอย่างสูง ที่เสียสละเวลาอันมีค่าในการให้ค�าแนะน�าและเป็นที่ปรึกษา พร้อมทั้งแก้ ไขจุดบกพร่อง ด้วยความเอาใจใส่อย่างสม�่าเสมอ จนท�าให้หนังสือเล่มนี้ส�าเร็จลุล่วงไปได้ด้วยดี ขอขอบพระคุณ คุณครูนาฎนภางค์ เดชาพงษ์ ครูชา� นาญการด้านภาษาไทย ที่ ได้อตุ ส่าห์ สละเวลาอันมีค่าในการตรวจทานและแก้ ไขข้อบกพร่องต่างๆ เป็นอย่างดี จนท�าให้หนังสือ เล่มนี้มีความสมบูรณ์และทรงคุณค่า เหนือสิ่งอื่นใด ขอขอบพระคุณแผ่นดินไทย บรรพบุรุษไทย และคนไทยทุกคน ที่ช่วยกัน อนุรักษ์การใช้ภาษาไทยอย่างถูกต้อง โดยเฉพาะเรื่องของส�านวน สุภาษิต และค�าพังเพย ที่คอยเตือนสติให้เราระลึกถึงความผิดชอบชั่วดีอยู่เสมอ ทางส�านักพิมพ์หวังเป็นอย่างยิ่งว่า หนังสือเล่มนีจ้ ะมีสว่ นช่วยขัดเกลาจิตใจของเด็กไทยให้เป็นคนดี และช่วยให้ขอ้ คิดในการด�าเนิน ชีวิตของคนไทยได้เป็นอย่างดี ส�านักพิมพ์เอ็มไอเอส
ประเทศไทยของเราเป็นหนึ่งในรัฐชาติที่มีภาษาเป็นของตัวเอง และภาษาไทยก็มีเอกลักษณ์และความโดดเด่นไม่แพ้ภาษาใดในโลก ทั้งการใช้ส�านวนโวหาร การแต่งค�าประพันธ์ โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน โดยเฉพาะการใช้ส�านวน สุภาษิต และค�าพังเพย ก็ล้วนเป็นสิ่งที่บรรพบุรุษของเราสร้างขึ้นและใช้สืบทอดต่อกันมาอย่าง ยาวนาน ทั้งยังแฝงไปด้วยคติเตือนใจและค�าสั่งสอน ที่ล้วนแต่เป็นข้อคิดในการย�้าเตือนให้เรา ด�าเนินชีวิตด้วยความมีสติอยู่ตลอดเวลา อย่างไรก็ตาม การใช้ส�านวน สุภาษิต และค�าพังเพยในปัจจุบันค่อยๆ เสื่อมความนิยมลง ไปทีละน้อย ทั้งยังพบว่ามีการใช้ส�านวนอย่างผิดๆ อีกด้วย ดังนั้น ทางส�านักพิมพ์จึงได้รวบรวม ส�านวน สุภาษิต และค�าพังเพยที่เราคุ้นเคยกันไว้ถึง ๑,๐๐๐ ส�านวน เพื่อให้น้องๆ เยาวชนและ ผู้ที่สนใจได้รื้อฟื้นความจ�าและปลูกฝังให้เกิดความรักและหวงแหนในการใช้ภาษาไทยอย่าง ถูกต้อง ภายในเล่มประกอบไปด้วยส�านวนพร้อมภาพประกอบถึง ๑๐๐ ภาพ และส�านวนทีค่ วรรูจ้ กั ๙๐๐ ส�านวน เรียงล�าดับตามพยัญชนะไทยเพื่อให้ง่ายต่อการค้นหา ทั้งนี้ทางส�านักพิมพ์หวังเป็น อย่างยิ่งว่า จะเป็นอีกหนึ่งก�าลังในการช่วยด�ารงรักษารากเหง้าของวัฒนธรรมทางภาษาให้คงอยู่ กับคนไทยไปตราบนานเท่านาน โวหารภาษิตล้วน เพื่อบ่งยั้งสันดาน ส�านวนดั่งเป็นการ ให้ประพฤติตนตั้ง ทั้งพังเพยพรั่งพร้อม สามสิ่งล้วนแสดง บรรพบุรุษแจ้ง สอนสั่งให้คลาดแคล้ว
สื่อสาร ชั่วรั้ง ใบ้บอก เรานา อยู่ด้วยความดี บอกแฝง เนิ่นแล้ว ไว้อย่าง แยบคาย เพื่อพ้นภัยพาล
บทน�ำ ควำมรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับส�ำนวน สุภำษิต และค�ำพังเพย กระต่ำยหมำยจันทร์ กำในฝูงหงส์ ก�ำแพงมีหู ประตูมีตำ กิ้งก่ำได้ทอง เก็บเบี้ยใต้ถุนร้ำน ไก่งำมเพรำะขน คนงำมเพรำะแต่ง ไก่เห็นตีนงู งูเห็นนมไก่ ขวำนผ่ำซำก ขี่ช้ำงจับตั๊กแตน เข็นครกขึ้นภูเขำ เขียนด้วยมือ ลบด้วยเท้ำ เขียนเสือให้วัวกลัว ไข่ ในหิน คำงคกขึ้นวอ โค่นกล้วยอย่ำไว้หน่อ ฆ่ำช้ำงเอำงำ งมเข็มในมหำสมุทร จระเข้ขวำงคลอง จับปลำสองมือ จับปูใส่กระด้ง จับเสือมือเปล่ำ เจ้ำไม่มีศำล สมภำรไม่มีวัด ใจดีสู้เสือ ชักใบให้เรือเสีย
๑ ๒ ๓ ๔ ๕ ๖ ๗ ๘ ๙ ๑๐ ๑๑ ๑๒ ๑๓ ๑๔ ๑๕ ๑๖ ๑๗ ๑๘ ๑๙ ๒๐ ๒๑ ๒๒ ๒๓ ๒๔ ๒๕ ๒๖
ช้ำงตำยทั้งตัวเอำใบบัวมำปิด ชี้ โพรงให้กระรอก ดำบสองคม ดินพอกหำงหมู ดูช้ำงให้ดูหำง ดูนำงให้ดูแม่ เดินตำมหลังผู้ ใหญ่หมำไม่กัด ได้ทีขี่แพะไล่ ตกน�้ำไม่ ไหล ตกไฟไม่ ไหม้ ตักน�้ำรดหัวตอ ต�ำน�้ำพริกละลำยแม่น�้ำ ตีงูให้กำกิน ตีงูให้หลังหัก ตีปลำหน้ำไซ ถ่มน�้ำลำยรดฟ้ำ เถรส่องบำตร ท�ำนำบนหลังคน น�้ำกลิ้งบนใบบอน น�้ำขึ้นให้รีบตัก น�้ำพึ่งเรือ เสือพึ่งป่ำ น�้ำมำปลำกินมด น�้ำลดมดกินปลำ น�้ำลดตอผุด ปลำหมอตำยเพรำะปำก ปลำใหญ่กินปลำเล็ก ปอกกล้วยเข้ำปำก ปั้นน�้ำเป็นตัว ปิดทองหลังพระ ผักชี โรยหน้ำ ผ้ำขี้ริ้วห่อทอง
๒๗ ๒๘ ๒๙ ๓๐ ๓๑ ๓๒ ๓๓ ๓๔ ๓๕ ๓๖ ๓๗ ๓๘ ๓๙ ๔๐ ๔๑ ๔๒ ๔๓ ๔๔ ๔๕ ๔๖ ๔๗ ๔๘ ๔๙ ๕๐ ๕๑ ๕๒ ๕๓ ๕๔
ฝนทั่งให้เป็นเข็ม พบไม้งำมเมื่อขวำนบิ่น พำยเรือทวนน�้ำ พุ่งหอกเข้ำรก มดแดงแฝงพวงมะม่วง มะกอกสำมตะกร้ำปำไม่ถูก มำเหนือเมฆ มือใครยำวสำวได้สำวเอำ มือไม่พำย เอำเท้ำรำน�้ำ แมลงเม่ำบินเข้ำกองไฟ ไม้ซีกงัดไม้ซุง ไม้หลักปักเลน ไม้อ่อนดัดง่ำย ไม้แก่ดัดยำก ยกเมฆ ยื่นแก้วให้วำนร ยื่นหมูยื่นแมว รักดีหำมจั่ว รักชั่วหำมเสำ รักวัวให้ผูก รักลูกให้ตี ร�ำไม่ดี โทษปี่ โทษกลอง รีดเลือดกับปู ล้วงคองูเห่ำ ลิงหลอกเจ้ำ ลูกไก่อยู่ ในก�ำมือ ลูกไม้หล่นไม่ ไกลต้น เล่นกับไฟ วัดรอยเท้ำ วัวหำยล้อมคอก สร้ำงวิมำนในอำกำศ
๕๕ ๕๖ ๕๗ ๕๘ ๕๙ ๖๐ ๖๑ ๖๒ ๖๓ ๖๔ ๖๕ ๖๖ ๖๗ ๖๘ ๖๙ ๗๐ ๗๑ ๗๒ ๗๓ ๗๔ ๗๕ ๗๖ ๗๗ ๗๘ ๗๙ ๘๐ ๘๑ ๘๒
สวมหน้ำกำกเข้ำหำกัน สอนจระเข้ ให้ว่ำยน�้ำ สอนหนังสือสังฆรำช สำวไส้ ให้กำกิน สีซอให้ควำยฟัง หน้ำเนื้อใจเสือ หนีเสือปะจระเข้ หนูตกถังข้ำวสำร หมองูตำยเพรำะงู หมำหวงก้ำง หมำเห่ำใบตองแห้ง หว่ำนพืชหวังผล หัวล้ำนได้หวี หุงข้ำวประชดหมำ ปิ้งปลำประชดแมว เห็นกงจักรเป็นดอกบัว เหยียบเรือสองแคม อดเปรี้ยวไว้กินหวำน อ้อยเข้ำปำกช้ำง เอำทองไปรู่กระเบื้อง เอำมะพร้ำวห้ำวไปขำยสวน ส�ำนวน สุภำษิต และค�ำพังเพยที่ควรรู้
๘๓ ๘๔ ๘๕ ๘๖ ๘๗ ๘๘ ๘๙ ๙๐ ๙๑ ๙๒ ๙๓ ๙๔ ๙๕ ๙๖ ๙๗ ๙๘ ๙๙ ๑๐๐ ๑๐๑ ๑๐๒ ๑๐๓
บทน�ำ ชนชาติ ใดที่มีภาษาเป็นของตนเอง ชนชาตินั้นๆ จะมีการบอกเล่าและบันทึก เรื่องราวความเป็นมาของตนเองไว้ ให้คนรุ่นลูกรุ่นหลานได้รับรู้ และการศึกษาถึง เรื่องราวในอดีตนั้นๆ ท�าให้เกิดพัฒนาการทางด้านสติปัญญา ศิลปวิทยาการ และ ความเจริญรุ่งเรืองสืบต่อไป ภาษาไทยก็นับเป็นอีกภาษาหนึ่งที่มีความมหัศจรรย์ ในตัวเอง เพราะเป็นภาษาที่ สามารถสร้างส�านวนโวหารได้อย่างไพเราะ โดยเฉพาะการเรียงร้อยถ้อยค�าให้เกิดเป็น ส�าบัดส�านวน สุภาษิต ค�าพังเพย ค�าคม หรือแม้กระทั่งภาษาปากที่เราคุ้นเคย เพื่อ สอดแทรกแง่คิด คติสอนใจ และค�าสั่งสอนของคนไทยในสมัยก่อนเอาไว้ด้วยความ แยบคาย โดยปรากฏหลักฐานว่า ชาวสยามมีการใช้สา� นวนเช่นนีม้ าเป็นระยะเวลานาน หลายร้อยปีล่วงมาแล้ว ดังนัน้ เรือ่ งราวของส�านวน สุภาษิต และค�าพังเพย จึงเป็นสิง่ ทีส่ ะท้อนถึงลักษณะ นิสัย ความคิดความอ่าน และวิถีชีวิตของคนไทยในอดีตได้เป็นอย่างดี ซึ่งนับว่าเป็น เรื่องราวที่น่าศึกษาและควรค่าแก่การเรียนรู้ เพื่อจะได้สืบทอดค�าอบรมสั่งสอนเหล่า นี้ ให้กับเยาวชนคนรุ่นหลังต่อไป
๑
ควำมรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับส�ำนวน สุภำษิต และค�ำพังเพย ส�ำนวน คือ ถ้อยค�าในท�านองโวหารที่ ใช้สบื ทอดต่อกันมานานแล้ว มักมีความหมาย ในเชิงเปรียบเทียบและมีความหมายไม่ตรงตัว ต้องผ่านการตีความหรือน�าไปประกอบ กับเหตุการณ์ตา่ งๆ จึงจะได้เป็นค�าสัง่ สอน หรือคติเตือนใจทีแ่ ฝงอยู่ ในส�านวนนัน้ ๆ เช่น กว่าถั่วจะสุกงาก็ ไหม้ น�้าร้อนปลาเป็น น�้าเย็นปลาตาย เป็นต้น สุภำษิต คือ ถ้อยค�าที่อาจเป็นหรือไม่เป็นท�านองโวหารก็ ได้ อาจมีความหมาย ตรงตัว หรืออาจต้องน�ามาตีความเพือ่ ให้ ได้ความหมายทีแ่ ฝงเอาไว้ ซึง่ ความหมายนัน้ มี ใจความเพือ่ ตักเตือน สัง่ สอน หรืออาจเป็นข้อห้ามที่ ให้เราระลึกถึงอยูเ่ สมอ สามารถน�า ไปเป็นแนวทางประพฤติปฏิบตั ิในการด�าเนินชีวติ ได้อย่างดี เช่น ช้าเป็นการ นานเป็นคุณ ท�าดี ได้ดี ท�าชั่วได้ชั่ว เป็นต้น ค�ำพังเพย คือ ถ้อยค�าที่กล่าวสืบต่อกันมาช้านาน มักมี ใจความที่เป็นกลางๆ เพื่อ ให้สามารถตีความให้เข้ากับเรื่องราวได้ โดยถ้อยค�าในค�าพังเพยไม่จ�าเป็นต้องเป็น เรือ่ งจริง และไม่ ได้มีจุดประสงค์เพือ่ ตักเตือนสั่งสอน แต่กม็ ปี ระเด็นให้ฉกุ คิดหรือแฝง ไปด้วยคติเตือนใจ เช่น มะนาวไม่มีน�้า กระต่ายตื่นตูม เป็นต้น
๒
หมายความว่า
การหมายปองสิ่งที่สูงค่าเกินกว่าจะเอามาเป็นเจ้าของได้
ส� า นวนนี้ นิ ย มใช้ เ ปรี ย บเที ย บชายหนุ ่ ม ที่ มี ฐ านะยากจนเป็ น กระต่ า ย อยากได้หญิงสาวร�่ารวยในตระกูลสูงศักดิ์ที่เปรียบเหมือนพระจันทร์เต็มดวง สวยงามมาเป็นคู่ครอง ซึ่งยากที่จะเป็นไปได้ ๓
หมายความว่า
ผูท้ ตี่ า�่ ต้อยไม่มเี กียรติ อยูท่ า่ มกลางเจ้าขุนมูลนายสูงศักดิ์ ก็รงั แต่จะท�าให้ ตนเองมัวหมอง เพราะถูกดูหมิ่น รังเกียจ เปรียบเทียบเหมือนอีกาตัวด�า น่ากลัว น่ารังเกียจ ใครเห็นก็รู้ ได้ทันทีว่าเป็นสัตว์ที่ แตกต่างจากหงส์ที่มีขนสีขาวสวยงาม
๔
หมายความว่า
การจะพูดหรือท�าสิง่ ใดทีเ่ ป็นความลับควรระมัดระวังให้ดี แม้จะดูเหมือนว่า ปกปิด ก็อาจมีผู้ล่วงรู้ได้
ก�าแพงหรือหน้าต่าง เมื่อปิดแล้วจะสามารถบังไม่ ให้เห็นหรือได้ยิน แต่อาจมีช่องหรือรูซึ่ง ท�าให้ผู้อื่นสามารถแอบฟังหรือแอบดูได้ ส�านวนนี้มักมีผู้ ใช้ผิดว่า หน้าต่างมีหู ประตูมีช่อง ๕
หมายความว่า
ผู้ที่มีทรัพย์สินหรือยศถาบรรดาศักดิ์ แล้วหยิ่ง ผยองอย่างมาก ดังที่กล่าวไว้ในโคลงสุภาษิตประจ�า ภาพในพระอุโบสถวัดพระศรีรตั นศาสดาราม ความว่า กิ้ง ก่าเชิดหน้าเถ่อ ก่า ดกดุจถวายตัว ได้ ทองผูกคอมัว ทอง เทียบยศยกให้
๖
ท�าหัว แด่ ไท้ เมาปึ่ง ขึงเฮย เผ่าผู้หลู่คุณ ฯ
หมายความว่า
พยายามเก็ บหอมรอมริ บ เก็ บ เล็ ก ผสมน้อย จนส�าเร็จเป็นรูปเป็นร่างขึ้นมา
“เบีย้ ” ในทีน่ หี้ มายถึง เบีย้ จัน่ ซึง่ เป็นเงินตรา ในสมัยโบราณ เวลาซื้อขายแลกเปลี่ยนสินค้ากัน ตามตลาดอาจมีคนท�าเบี้ยตกไว้แต่ ไม่มี ใครสนใจ เพราะมีราคาต�า่ ในทางกลับกันหากเก็บสะสมเบีย้ ไว้จ�านวนมากๆ ก็อาจกลายเป็นสิ่งมีค่าขึ้นมาได้ ๗
หมายความว่า
คนจะงามได้ตอ้ งอาศัยการแต่งตัว
ไก่สวยงามได้เพราะมีขนที่สวยงาม แต่ คนนัน้ ต้องอาศัยการแต่งเติม ทาแป้ง ทาปาก จึงจะสวยงาม ๘
ส�ำนวน สุภำษิต และค�ำพังเพยที่ควรรู้
• ก ข ไม่กระดิกหู
ผู้ที่เรียนหนังสือแล้วไม่รู้เรื่อง อ่านไม่ออก เขียน ไม่ ได้
• กงเกวียน ก�ำเกวียน
เวรสนองเวร กรรมสนองกรรม ท�าอย่างไรก็ ได้ รับผลเช่นนั้น
• ก้นกระดก
ลืมตัวเพราะถูกเยินยอ
• ก้นกุฏิ
สนิทสนมจนเป็นที่ ไว้วางใจได้
• ก้นหม้อไม่ทันด�ำ
คู่ครองที่เลิกกันง่าย อยู่กินกันได้ ไม่นานก็หย่า ร้างกัน
• กบเกิดใต้บัวบำน
อยู่ ใกล้ของดีมีค่าแต่ ไม่รู้จักคุณค่าของสิ่งสิ่งนั้น ดังที่กล่าวไว้ ในโคลงโลกนิติ ความว่า ❂❂ กบเกิดในสระใต้ บัวบาน ฤๅห่อนรู้รสมาลย์ หนึ่งน้อย ภุมราอยู่ ไกลสถาน นับโยชน์ ก็ดี บินโบกมาค้อยค้อย เกลือกเคล้าเสาวคนธ์ ฯ
• กบในกะลำครอบ
ผู้มีความรู้หรือประสบการณ์เพียงน้อยนิด แต่ คิดว่าตนรอบรู้มากกว่าผู้อื่น ดังที่กล่าวไว้ ในโคลง โลกนิติ ความว่า ❂❂ รู้น้อยว่ามากรู้ เริงใจ กลกบเกิดอยู่ ใน สระจ้อย ไป่เห็นชเลไกล กลางสมุทร ชมว่าน�้าบ่อน้อย มากล�้าลึกเหลือ ฯ
• กบไม่ให้เกลียด เขียดไม่ให้ตำย
ผูเ้ ป็นหัวหน้าเขาควรรูจ้ กั ถนอมน�า้ ใจของทัง้ สองฝ่าย
• กบเลือกนำย
ลูกน้องหรือผู้น้อยที่ต้องการเปลี่ยนผู้บังคับ บัญชาอยู่บ่อยๆ
• กรวดน�้ำคว�่ำขัน
ตัดขาดไม่เกี่ยวข้องด้วยอย่างสิ้นเชิง
• กระชังหน้ำใหญ่
เป็นคนจัดจ้าน ชอบออกรับหน้าเสียเอง
• กระเชอก้นรั่ว
ใช้เงินอย่างสุรุ่ยสุร่าย ไม่รู้จักเก็บออม 103
• กระดังงำลนไฟ
หญิงทีเ่ คยแต่งงานหรือผ่านผูช้ ายมาแล้ว ย่อม รูจ้ กั ชัน้ เชิงในการปรนนิบตั ดิ แู ลผูช้ ายดีกว่าหญิงทีย่ งั ไม่เคยแต่งงาน
• กระดี่ได้น�้ำ
แสดงกิรยิ าท่าทางดีดดิง้ ร่าเริงจนเกินกว่าเหตุ
• กระดูกร้องได้
• กระเบื้องจะเฟื่องฟูลอย น�้ำเต้ำน้อยจะถอยจม
คนชัว่ จะขึน้ มามีอา� นาจปกครองบ้านเมือง คน ดีจะล้มหายตายจากหรือหมดอ�านาจไป
• กระเบื้องถ้วยกะลำแตก
สิ่งของชิ้นเล็กชิ้นน้อย สิ่งที่ ไม่เป็นชิ้นเป็นอัน หรือสิ่งของที่ช�ารุดเสียหายไร้ราคา
ผลสะท้อนของการฆาตกรรมที่ท�าให้สามารถ จับตัวผู้กระท�าความผิดมาลงโทษได้ คล้ายกับว่า กระดูกของผู้ตายร้องบอก
• กลมเป็นลูกมะนำว
• กระต่ำยขำเดียว
• กล้ำนักมักบิ่น
พูดจาหลบหลีกลืน่ ไหลไปได้อย่างคล่องแคล่ว จนจับไม่ติด มักใช้ ในความหมายทางลบ
ยืนกรานไม่ยอมรับท่าเดียว บางส�านวนใช้ว่า “กระต่ายสามขา”
หากใจร้อนหรือผลีผลามจนเกินไป อาจได้รับ ความเดือดร้อนและอันตรายได้
• กระต่ำยตื่นตูม
• กลืนไม่เข้ำคำยไม่ออก
แสดงอาการตื่นตกใจจนเกินเหตุ โดยไม่ทัน ส�ารวจให้ดกี อ่ นว่าเกิดอะไรขึน้ ดังทีก่ ล่าวไว้ ในโคลง โลกนิติ ความว่า ❂❂ สัตว์อื่นตื่นเต้นแต่ ควรไกล กระต่ายตื่นตูมไป สุดหล้า ช้างม้าตื่นฟืนไฟ ฟัดฟาด หยุดแฮ คนตื่นข่าวศึกส้า สุดห้ามมันหาย ฯ
• กระต่ำยแหย่เสือ
การล้อเล่นกับสิ่งที่เป็นอันตรายอย่างมาก
• กระโถนท้องพระโรง
ผู้ที่ ใครๆ ก็รุมใช้อยู่คนเดียว เหมือนกระโถน ท้องพระโรงที่ ใครๆ ก็บ้วนน�้าลายใส่ 104
วางตัวไม่ถกู เมือ่ คนฝ่ายเราท�าผิด หรือทัง้ สอง ฝ่ายต่างก็เป็นฝ่ายเราเอง
• กวัดไกวไสส่ง ไล่ ไปให้พน้
• กวนน�้ำให้ขุ่น
ท�าเรื่องที่สงบอยู่แล้วให้เกิดความวุ่นวายขึ้น มาอีก
• กว่ำถั่วจะสุกงำก็ไหม้
การท�างานหรือตัดสินใจแก้ปัญหาด้วยความ ลังเลใจ เมื่อแก้ ไขได้อย่างหนึ่งแล้วอาจต้องเสีย อีกอย่างหนึ่งไป
• ก่อหวอด
เริ่มจับกลุ่มเพื่อท�าการอย่างใดอย่างหนึ่ง
• กัดก้อนเกลือกิน
ตกอยู่ ในภาวะยากล�าบาก ฝืดเคืองทางด้าน การเงินอย่างมาก แต่ก็ตั้งมั่นอยู่ ในความดี ไม่ คิดทุจริตคดโกงผู้อื่น ดังที่กล่าวไว้ ในโคลงโลกนิติ ความว่า ❂❂ ถึงจนทนสู้กัด กินเกลือ อย่าเที่ยวแล่เนื้อเถือ พวกพ้อง อดอยากเยี่ยงอย่างเสือ สงวนศักดิ์ โซก็เสาะใส่ท้อง จับเนื้อกินเอง ฯ
• กัดหำงตัวเอง
พูดจาวกไปวนมา จับใจความไม่ ได้
คนผิวด�าแต่งกายด้วยเสือ้ ผ้าสีแดง แสดงความ ขัดแย้งในตัวเองซึ่งอาจดูไม่เหมาะสม
• ก้ำงขวำงคอ
• กำเหยี่ยวเฉี่ยวเอำไป
สูญหายไปอย่างรวดเร็ว สูญหายไปโดยทันที อย่างไม่ทันรู้ตัว
• ก�ำขี้ดีกว่ำก�ำตด
ได้สิ่งใดติดไม้ติดมือมาบ้างย่อมดีกว่าไม่ ได้ อะไรเลย
• ก�ำปั้นทุบดิน
พูดจาแบบขอไปที ตอบค�าถามด้วยค�าตอบที่ ไม่ แน่ชัด ไม่ตรงประเด็น หญิงชายที่เหมาะสมจะแต่งงานและใช้ชีวิตคู่ อยู่ร่วมกัน
• กินเกลือกินกะปิ
อดทนต่อความยากล�าบากด้วยความจ�าใจ
ผู้ขัดขวางมิให้ผู้อื่นท�าการได้สะดวก
• กินข้ำวต้มกระโจมกลำง
• กำฝำก
แฝงกินอยู่กับคนอื่นโดยไม่ท�าประโยชน์ ให้
คนเร่ร่อนไม่มีที่พักเป็นหลักแหล่ง หรือผู้ที่ ไป ติดอยูบ่ า้ นใครคนหนึง่ จนไม่ยอมกลับบ้านของตนเอง
• กิ่งทองใบหยก
• กำคำบพริก
• กำรกินอยู่ใครไม่สู้พ่อ กำรพำยกำรถ่อพ่อไม่สู้ใคร
• กำหลงรัง
มีนสิ ยั เกียจคร้าน กินเก่งจนไม่มี ใครสู้ แต่เวลา มีงานกลับไม่ช่วยหยิบช่วยท�า
ท�าสิ่งหนึ่งสิ่งใดด้วยความใจร้อน ไม่พิจารณา ให้รอบคอบถี่ถ้วน ย่อมจะเกิดผลเสียต่อตนเอง
• กินข้ำวร้อน นอนตื่นสำย
มีชวี ติ ความเป็นอยูท่ สี่ ะดวกสบาย ไม่ตอ้ งแบก รับภาระหน้าที่อะไร
• กินตำมน�้ำ
รับของสมนาคุณทีเ่ ขาเอามาให้ โดยไม่ ได้เรียกร้อง มักใช้กับเจ้าพนักงานผู้มีอ�านาจ 105
• กินที่ลับไขที่แจ้ง
เปิดเผยเรื่องราวความลับที่กระท�ากันในที่ลับ ให้ผู้อื่นได้รับรู้
• กินนอกกินใน
เอาก�าไรในการซื้อขาย ทั้งในราคาและนอก ราคาที่ก�าหนด
• กินน�้ำตำต่ำงข้ำว
ร้องไห้เศร้าโศกเสียใจจนไม่เป็นอันกิน
• กินน�้ำใต้ศอก
จ�าใจต้องยอมตกเป็นรองเขา ไม่มีหน้ามีตา ทัดเทียมเขา มักใช้กับเมียน้อยที่ต้องยอมลงให้แก่ เมียหลวง
• กินน�้ำพริกถ้วยเก่ำ อยู่กับเมียคนเดิม
• กินน�้ำไม่เผื่อแล้ง
มีสิ่งมีค่าใดก็ ใช้หมดในทันที ไม่คิดเก็บไว้เผื่อ ขาดแคลนในวันข้างหน้า
• กินน�้ำเห็นปลิง
รู้สึกตะขิดตะขวงใจในการท�าสิ่งใดสิ่งหนึ่ง
• กินบนเรือนขี้บนหลังคำ
คนเนรคุณ ผูท้ ที่ รยศหักหลัง ไม่รจู้ กั บุญคุณคน
• กินปูนร้อนท้อง
แสดงอาการมีพิรุธขึ้นมาเอง เดือดร้อนขึ้นเอง โดยยังไม่มี ใครกล่าวหา 106
• กินรังแตน
อาการเอะอะโวยวายจนเกินกว่าเหตุ
• กินเหมือนหมู อยู่เหมือนหมำ
ไม่เป็นระเบียบเรียบร้อย ไม่มีวินัย
• กินเหล็กกินไหล
ทนต่อความเหน็ดเหนื่อยหรือความเจ็บปวด ได้อย่างผิดปกติ
• กินอยู่กับปำก อยำกอยู่กับท้อง
รูเ้ รือ่ งดีอยูแ่ ล้วแต่แสร้งท�าเป็นไม่รู้ ไม่เห็น
• กู่ไม่กลับ
ไม่ฟังค�าทัดทาน ห้ามไม่อยู่
• เก็บดอกไม้ร่วมต้น
เคยท�าบุญกุศลร่วมกันมาแต่ชาติก่อน จึงได้ มาอยู่ร่วมกันในชาตินี้
• เกลียดตัวกินไข่ เกลียดปลำไหลกินน�ำ้ แกง
รังเกียจตัวเขา แต่กลับอยากได้ผลประโยชน์ จากเขา
• เกลือจิ้มเกลือ
ไม่ยอมเสียเปรียบกัน แก้แค้นให้สาสมกับที่ เขาเคยท�าเราไว้
• เกลื่อนหัวลบกลบหัวแตก
พยายามท�ากลบเกลือ่ น ปิดบังสิง่ ทีเ่ ป็นพิรธุ เอาไว้
• เกลือเป็นหนอน
คนร่วมสายเลือด มิตรสหายที่สนิทสนมกัน หรือผู้ที่เราไว้วางใจคิดทรยศต่อเราเอง
• เกี่ยวแฝกมุงป่ำ
• ใกล้ไฟมันร้อน ใกล้ค้อนมันเจ็บ
• แกงจืดจึงรู้คุณเกลือ
• ไก่แก่แม่ปลำช่อน
• แกว่งเท้ำหำเสี้ยน
• ไก่บินไม่ตกดิน
• แก้วฤ ๅจะรู้หมอง ทองฤ ๅจะรู้เศร้ำ
• ไก่รองบ่อน
• แก้วลืมคอน
• ไกลปืนเที่ยง
ท�าในสิง่ ทีเ่ กินก�าลังความสามารถของตนเอง
เมื่อเดือดร้อนจึงรู้ค่าและนึกได้ว่าสิ่งนั้นหรือ คนนั้นมีคุณและเป็นประโยชน์ต่อเรา รนหาเรื่องเดือดร้อนใส่ตัว
ของดี ของแท้ ย่อมได้รบั การปกป้องอย่างดี ไม่เสียหายหรือเป็นอันตรายง่ายๆ ผูท้ แี่ ต่กอ่ นเคยรักใคร่ชอบพอกัน แต่ตอนนี้ ไป หลงใหลได้ปลื้มกับคนอื่น
• แกะด�ำ
คนที่ท�าอะไรผิดเพื่อนผิดฝูงในกลุ่ม มักใช้ ใน ทางไม่ดี
• โกรธหมำด�ำท�ำหมำแดง
โดนคนหนึ่งท�าให้ โกรธมา แต่กลับไปพาลใส่ อีกคนหนึ่ง
• ใกล้เกลือกินด่ำง
อยู่กับสิ่งอันตรายก็จะได้รับความเดือดร้อน
หญิงทีม่ อี ายุคอ่ นข้างมาก มีมารยาเล่หเ์ หลีย่ ม มาก หรือมีจริตกิริยาจัดจ้าน บริเวณที่มีอาคารบ้านเรือนหนาแน่นแออัด
ผูท้ อี่ ยู่ ในฐานะตัวส�ารองทีจ่ ะถูกเรียกมาใช้งาน เมื่อใดก็ ได้ ไม่รู้อะไรเพราะอยู่ห่างไกลความเจริญ
• ไก่สงวนขน คนสงวนชื่อ
คนทีจ่ ะด�ารงอยู่ ในสังคมได้อย่างเย็นอกเย็นใจ ต้องรักษาชีวิตและชื่อเสียงของตนให้ดี
• ไก่เห็นพลอย
เห็นสิ่งมีค่าเป็นสิ่งไม่มีค่า
• ไก่อ่อนสอนขัน
ผูม้ ปี ระสบการณ์นอ้ ยยังไม่รทู้ นั เล่หเ์ หลีย่ มของคน
มองข้ามหรือไม่รู้ค่าของดีที่อยู่ ใกล้ตัวซึ่งเป็น ประโยชน์ แต่กลับไปแสวงหาสิ่งที่ด้อยกว่า
• ใกล้น�้ำรู้ปลำ ใกล้ป่ำรู้นก
ผู้ที่อยู่ ใกล้ชิดกันย่อมล่วงรู้นิสัยใจคอกันดี 107
ÃÇÁÊØÀÒÉÔµáÅФӾѧà¾Âä·Â·ÕèàÅ‹Ò¢Ò¹
Ê׺µ‹Í¡Ñ¹ÁÒ¨Ò¡ÃØ‹¹»Ù†Â‹ÒµÒÂÒ ໚¹¡ØÈâźÒ Ê͹¤¹ÃØ‹¹ËÅѧãËŒµÃÐ˹ѡ¶Ö§¤ÇÒÁ¶Ù¡µŒÍ§ ¤ÇÒÁ´Õ§ÒÁ ¡ÒÃ㪌äËǾÃԺʵԻ˜ÞÞÒà¾×èͼ‹Ò¹¾Œ¹»˜ÞËÒáÅÐÍØ»ÊÃä µ‹Ò§æ áÅÐÂѧὧ´ŒÇÂ᧋¤Ô´¤Ø³¸ÃÃÁáÅШÃÔ¸ÃÃÁ ¤µÔàµ×͹㨠ÍÕ¡·Ñé§ÀÒ¾»ÃСͺºÃÃÂÒÂÊӹǹ µÒÁẺ©ºÑº¡Òà µÙ¹ä·Â ÊÕÊѹʴãÊÊǧÒÁ àËÁÒÐÊÓËÃѺ¹ÓÁÒÍ‹Ò¹ãËŒºØµÃËÅÒ¹¿˜§ »ÅÙ¡½˜§ãˌ໚¹à´ç¡´Õ
ISBN 978-616-527-364-0
9
786165 273640
ราคา 150 บาท
ผลิตโดย สำนักพิมพเอ็มไอเอส 55, 57 ซอยพระรามที่ 3 ซอย 53 ถนนพระราม 3 แขวงบางโพงพาง เขตยานนาวา กรุงเทพฯ 10120 โทรศัพท 0-2294-8777 (สายอัตโนมั ติ) โทรสาร 0-2294-8787 www.MISbook.com