สารานุกรมประกอบภาพ
ยิ่งเร�ยนรู ยิ่งพัฒนา ยิ่งค นหา ยิ่งได คำตอบ
เปดโลกการเรียนรู ใหกวางไกลและรูจริงกวาใคร ดวยสารานุกรมประกอบภาพรอบรูเร�องรอบตัว รวมเร�่องราวน ารู รอบตัวตั้งแต ยุคโบราณจนถึงยุคป จจ�บันที่ใช เทคโนโลยี ล�ำสมัย ในแต ละเร�่องจะมีคำศัพท สำคัญและคำอธ�บายที่ทำให เราเข าใจได อย าง ง ายดาย อีกทั้งยังมีภาพประกอบสีสันสดใส ช วยเสร�มสร างจ�นตนาการและ ความเข าใจให มากยิ่งข�้น
16 สุดยอดสารานุกรมประกอบภาพที่เรายอโลกทั้งใบมารวมไว ในสารานุกรมชุดนี้แลว โลกยุคโบราณ
สัตว
ช�วว�ทยา
ไดโนเสาร และสิ่งมีช�ว�ตยุคก อน ประวัติศาสตร
โลก
ร างกายมนุษย
ป ศาจตัวจ�๋ว
มหาสมุทร
ประวัติศาสตร
ประเทศต างๆ ในโลก
ธรรมชาติ
โลกของเรา
ว�ทยาศาสตร
อวกาศ
เทคโนโลยี
การขนส ง ISBN 978-616-527-911-6
9
786165
279116
หมวด : สารานุกรม 125.-
ช�วว�ทยา
เสร�มความรู ในห องเร�ยน นอกห องเร�ยน และใช เป นข อมูลอ างอิงระดับชั้นประถม-มัธยมศึกษา
อธิบายชัดเจน เขาใจงาย
ช�วว�ทยา หนังสือ ลิขสิทธ�์จาก ษ ฤ ก ง ั อ ศ ท เ ะ ร ป
เสร�มความรู ในห องเร�ยน นอกห องเร�ยน และใช เป นข อมูลอ างอิงระดับชั้นประถมศึกษา - มัธยมศึกษา
คำศัพท สำคัญที่ควรรู มากกว า 250 คำ
www.MISbook.com
สารานุกรมประกอบภาพ
ช�วว�ทยา ILLUSTRATED ENCYCLOPEDIA
BIOLOGY www.MISbook.com
ISBN : 978-616-527-911-6 ราคา 125 บาท
สงวนลิขสิทธิ์ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ (ฉบับเพิ่มเติม) พ.ศ. 2558 โดยส�ำนักพิมพ์เอ็มไอเอส ห้ามน�ำส่วนหนึ่งส่วนใดของ หนังสือเล่มนี้ไปลอกเลียนแบบ ท�ำส�ำเนา ถ่ายเอกสาร หรือน�ำไปเผยแพร่ บนอินเตอร์เน็ตและเครือข่ายต่างๆ ไม่วา่ จะในรูปแบบใดๆ นอกจาก จะได้รับอนุญาตเป็นลายลักษณ์อักษรจากทางส�ำนักพิมพ์เท่านั้น ชื่อผลิตภัณฑ์และเครื่องหมายการค้าต่างๆ ที่อ้างถึงเป็นของ บริษัทนั้นๆ
www.MISbook.com
ILLUSTRATED ENCYCLOPEDIA BIOLOGY Copyright © 2012 Orpheus Books Limited Ltd. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of the copyright holder. ลิขสิทธิ์ภาษาไทย © 2559 ส�ำนักพิมพ์เอ็มไอเอส คณะผู้จัดท�ำ บรรณาธิการส�ำนักพิมพ์ ชิดพงษ์ กวีวรวุฒิ ผู้แปล กัญจน์ณิชา ค�ำผัน ศิลปกรรม วณิชยา ตันเจริญลาภ, ปรียา แซ่ตั้ง พิสูจน์อักษร ประไพ ภูงามเชิง เสียงบรรยาย Talking Pen นิดาวรรณ อนันต์ไพศาลสิน ฝ่ายเทคนิค นงนุช เรือนมณี, ปวีณา ไตรเวทย์ ประสานงานต่างประเทศ บุษกร กู้หลี ประสานงานสื่อสิ่งพิมพ์ บุษกร กู้หลี ฝ่ายการตลาด วราลี สิทธิจินดาวงศ์ พิมพ์ที่ บริษัท พิมพ์ดี จ�ำกัด ผู้พิมพ์/ผู้โฆษณา เสริม พูนพนิช
จัดพิมพ์โดย : บริษัท ส�ำนักพิมพ์เอ็มไอเอส จ�ำกัด 213/3 ซอยพัฒนาการ 1 (สาธุประดิษฐ์ 34 แยก 6) แขวงบางโพงพาง เขตยานนาวา กรุงเทพฯ 10120 โทรศัพท์ 0-2294-8777 (สายอัตโนมัติ) โทรสาร 0-2294-8787 www.MISbook.com จัดจ�ำหน่ายโดย : บริษัท ซีเอ็ดยูเคชั่น จ�ำกัด (มหาชน) 1858/87-90 ชั้น 19 อาคารทีซีไอเอฟ ทาวเวอร์ ถนนบางนา-ตราด แขวงบางนา เขตบางนา กรุงเทพฯ 10260 โทรศัพท์ 0-2739-8000 โทรสาร 0-2739-8609 www.se-ed.com หากหนังสือเล่มนี้ผลิตไม่ได้มาตรฐาน อาทิ หน้ากระดาษสลับกัน หน้าซ�้ำ หน้าขาดหาย ทางส�ำนักพิมพ์ยินดีรับผิดชอบเปลี่ยนให้ใหม่ โดยส่งมาเปลี่ยน ตามที่อยู่ด้านบน หรือติดต่อส�ำนักพิมพ์เอ็มไอเอส โทรศัพท์ 0-2294-8777 (สายอัตโนมัติ) กรณีตอ้ งการสัง่ ซือ้ จ�ำนวนมาก กรุณาติดต่อฝ่ายการตลาด ส�ำนักพิมพ์เอ็มไอเอส โทรศัพท์ 0-2294-8777 เพื่อรับส่วนลดพิเศษ
สารานุกรมประกอบภาพ
ช�วว�ทยา ILLUSTRATED ENCYCLOPEDIA
BIOLOGY www.MISbook.com
สารบัญ ชีวิต
6
การจ�ำแนกประเภท
8
วิวัฒนาการ
10
จุลินทรีย์
12
พืชและเห็ดรา
14
การเคลื่อนไหวของสัตว์
24
การโจมตีและการป้องกันตัว 26
www.MISbook.com การอพยพ ดัชนี
หน้าที่ต่างๆ ของพืช
16
ดอกและเมล็ด
18
ต้นไม้
20
พฤติกรรมของสัตว์
22
28 30
เกี่ยวกับหนังสือเล่มนี้
แ
ต่ละคู่หน้าของหนังสือเล่มนี้ประกอบด้วยบทน�ำเรื่องอย่างย่อ ซึ่งเป็นการอธิบายหัวข้อโดยรวม ตามด้วยค�ำส�ำคัญ พร้อม ค�ำอธิบายสั้นๆ หากต้องการทราบข้อมูลเพิ่มเติมของหัวข้อนั้นๆ สามารถดูได้ที่ “เกร็ดน่ารู้”
บทน�ำ
อธิบายหัวข้อโดยรวมและ ให้ความรู้พื้นฐานที่จ�ำเป็น
อักษรตัวหนา
ใช้เน้นค�ำที่มีความส�ำคัญที่ไม่มี แสดงในรายการค�ำอธิบายอื่น
เกร็ดน่ารู้
เกร็ดน่ารูเ้ พิม่ เติมเกีย่ วกับหัวข้อ นั้นๆ ที่แสดงเป็นข้อๆ ซึ่งง่าย ต่อการอ่าน
www.MISbook.com
ค�ำส�ำคัญและค�ำอธิบาย
แต่ละค�ำส�ำคัญจะประกอบด้วยค�ำอธิบาย สั้นๆ ว่าหมายถึงอะไร
เลขหน้า
เลขหน้าค้นหาได้ง่ายที่ ด้านข้างของหน้าหนังสือ
พื้นผิวของโลกเมื่อหลายล้านปีก่อนหลังจากที่ก่อตัว ขึ้น ท้องทะเลที่อุ่นและตื้นเป็นแหล่งน�ำ้ ของสารทาง เคมี ซึ่งอาจเป็นส่วนประกอบของสิ่งมีชีวิต
ชีวิต
สิ่
งต่างๆ ที่ด�ำรงชีวิตอยู่ได้ชื่อว่าเป็น สิ่งมีชีวิต สิ่งมีชีวิตสามารถแบ่งเป็น ประเภทหรือจัดเป็นกลุ่มได้ตามความ คล้ายคลึงกัน ความสัมพันธ์ และบรรพบุรษุ นักวิทยาศาสตร์สว่ นใหญ่คดิ กันว่าสิง่ มีชวี ติ แบ่ง ออกเป็น 3 โดเมน ได้แก่ อาร์เคีย แบคทีเรีย และยูแคริโอตา ในแต่ละโดเมนยังสามารถ แบ่งออกได้เป็นกลุ่ม หรือตามล�ำดับจาก ใหญ่ไปหาเล็ก ซึ่งได้แก่ อาณาจักร ไฟลัม อาร์เคีย (Archaea) เป็นหนึ่งในสามโดเมน อาร์เคียคือ คาร์บอน (Carbon) คือสารเคมีทวั่ ไปทีเ่ ป็นส่วนประกอบ กลุ่มของสิ่งมีชีวิตที่มีเซลล์เดียวและไม่มีนิวเคลียส มันมี ของเซลล์สิ่งมีชีวิตทุกชนิด ชั้น อันดับ วงศ์ สกุล และสปีชีส์ ความแตกต่างจากแบคทีเรียด้วยองค์ประกอบทางเคมี ใน เป็นอาณาจักร โดเมนนี้จะมีเพียงอาณาจักรเดียวเท่านั้น ซึ่งมีชื่อเรียกว่า ที่ใหญ่ที่สุดในยูแคริโอต สัตว์สามารถรับรู้สิ่งที่อยู่รอบ อาร์เคียเช่นเดียวกัน ข้างได้ เคลื่อนไหวอย่างอิสระ และได้พลังงานจากการ กินสิ่งมีชีวิตอื่นๆ
อาณาจักรสัตว์
(Animal kingdom)
อันดับในการ จัดลำ�ดับชั้น 6
ชื่อ (ชื่อวิทยาศาสตร์ และสามัญ)
สิ่งมีชีวิต
ชัน้ (Class) คือการจัดล�ำดับชัน้ ของพืชและสัตว์ทอี่ ยูเ่ หนือ
ชั้นอันดับและอยู่ใต้ชั้นไฟลัม โดเมน (Domain) คืออันดับสูงสุดในการแบ่งประเภทของ สิ่งมีชีวิต ซึ่งมีทั้งหมด 3 โดเมน คือ แบคทีเรีย อาร์เคีย และยูแคริโอต แบคทีเรียและอาร์เคียมีความแตกต่างกัน จากองค์ประกอบทางเคมี ทั้งสองโดเมนยังแบ่งย่อยลง ไปเป็นอาณาจักรได้อีก ส่วนยูแคริโอตจะแบ่งออกได้เป็น 4 อาณาจักร ยูแคริโอต (Eukaryotes) คือหนึ่งในสามโดเมน สิ่งมี ชีวิตในยูแคริโอตจะมีหนึ่งเซลล์หรือมากกว่านั้น ในเซลล์ จะมีนิวเคลียสและออร์แกเนลล์ ซึ่งต่างจากอาร์เคียหรือ แบคทีเรีย ยูแคริโอตแบ่งออกได้เป็น 4 อาณาจักร ได้แก่ สัตว์ พืช เห็ดราและโพรทิสต์ วงศ์ (Family) คืออันดับในการจัดล�ำดับชั้นของพืชและ สัตว์ที่อยู่เหนือชั้นสกุลและอยู่ใต้ชั้นอันดับ อาณาจักรเห็ดรา (Fungi kingdom) เป็นหนึง่ ในอาณาจักร ยูแคริโอต ซึ่งประกอบไปด้วยเห็ด ยีสต์ ราและเห็ดรา อาหารของเห็ดราส่วนใหญ่คอื สิง่ มีชวี ติ ทีต่ ายและเน่าเปือ่ ย แล้ว และสืบพันธุ์โดยการใช้สปอร์ สกุล (Genus) เป็นอันดับในการจัดล�ำดับชั้นของพืชและ สัตว์ที่อยู่เหนือชั้นสปีชีส์และอยู่ใต้ชั้นวงศ์
โดเมน
ยูแคริโอตา www.MISbook.com ยูแคริโอต
อาณาจักร
อนิมาเลีย อาณาจักรสัตว์
สัตว์มกี ระดูกสันหลัง สัตว์ขาปล้อง สัตว์จำ� พวก หอยและหมึก ฟองน�้ำทะเล หนอน และอื่นๆ
ไฟลัม
คอร์ดาตา สัตว์มีกระดูกสันหลัง
สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม สัตว์ปีก สัตว์เลื้อยคลาน สัตว์ครึ่งบกครึ่งน�ำ้ และปลา
ชั้น
แมมมาเลีย สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม
สัตว์กินเนื้อ สัตว์มีกีบเท้า สัตว์จ�ำพวกลิงและ มนุษย์ สัตว์กินแมลง สัตว์ฟันแทะ สัตว์ที่มี กระเป๋าหน้าท้อง และอื่นๆ
อันดับ
คาร์นิวอรา สัตว์กินเนือ้
แมว สุนขั ชะมด หมาใน หมี พังพอน เพียงพอน แร็คคูน แมวน�้ำ สิงโตทะเล วอลรัสและอื่นๆ
วงศ์
เฟลิเด สัตว์ตระกูลแมว
เสือ สิงโตภูเขา เสือชีตาห์ เชอร์วลั ลิงซ์ คาราคัล เสือดาวแคระโอซีล็อต และแมวบ้าน
สกุล
แพนเธอรา สัตว์ตระกูลเสือ
เสือจากัวร์ เสือโคร่ง สิงโต และเสือดาว
สปีชีส์
โพรทิสต์ เห็ดรา พืช และสัตว์
แพนเธอรา ไทกริส สปีชีส์ย่อย 6 ชนิด ได้แก่ เสือโคร่งเบงกอล เสือ โคร่งอินโดจีน เสือโคร่งมลายู เสือโคร่งสุมาตรา เสือโคร่ง เสือโคร่งไซบีเรีย และเสือโคร่งจีนใต้
ตารางการจัดล�ำดับชั้น (ซ้าย) แสดงการแบ่ง หมวดหมู่ เช่น การแบ่งหมวดหมู่ของเสือ
ลูกผสม (Hybrid) คือสิ่งมีชีวิตที่เป็นตัวอ่อน ซึ่งเกิดจาก
พ่อแม่ที่มาจากต่างสายพันธุ์ ลูกผสมมักจะสืบพันธุ์ไม่ได้ อาณาจักร (Kingdom) คืออันดับในการจัดล�ำดับชั้นของ สิง่ มีชวี ติ ทีอ่ ยูเ่ หนือชัน้ ไฟลัมและอยู่ใต้ชนั้ โดเมน สิง่ มีชวี ติ ทุกชนิดจะแบ่งได้เป็น 6 อาณาจักร ได้แก่ อาร์เคีย แบคทีเรีย โพรทิสต์ เห็ดรา พืช และสัตว์
คาโรลัส ลินเนียส (ค.ศ. 1707-1778) (Linnaeus, เป็นนักวิทยาศาสตร์ชาวสวีเดน ผู้คิดค้นระบบการตั้งชื่อแบบทวินามและการจัดล�ำดับ สิ่งมีชีวิต ซึ่งได้แก่ อาณาจักร ชั้น และอันดับ Carolus 1707-1778)
อันดับ (Order) คืออันดับในการจัดล�ำดับชัน้ ของสิง่ มีชวี ติ
ที่อยู่เหนือวงศ์และอยู่ใต้ชั้น สิ่งมีชีวิต (Organism) คือสิ่งที่มีชีวิตทุกชนิด ซึ่งทุกชนิด ประกอบไปด้วยเซลล์เดียวหรือหลายเซลล์ สิ่งมีชีวิตจะ เปลี่ยนแปลงสารเคมีให้เป็นสารที่ช่วยให้เจริญเติบโตและ จะปล่อยพลังงานเพื่อให้เป็นพลังในการด�ำรงชีวิต สิ่งมี ชีวิตทุกชนิดสามารถสืบพันธุ์และตอบสนองต่อสิ่งต่างๆ ที่เปลี่ยนแปลงรอบตัวได้ ไฟลัม (Phylum) เป็นอันดับในการจัดล�ำดับชั้นของสิ่งมี ชีวติ ทีอ่ ยูเ่ หนือชัน้ และอยู่ใต้ชนั้ อาณาจักร ในอาณาจักรพืช จะใช้ค�ำว่า ดิวิชันแทนไฟล่า อาณาจักรพืช (Plant Kingdom) เป็นหนึ่งในอาณาจักร ยูแคริโอต พืชได้รบั พลังงานจากแสงสว่างผ่านกระบวนการ สังเคราะห์แสง มันยังดูดซับน�้ำและแร่ธาตุจากพื้นดิน อีกด้วย พืชไม่สามารถเคลื่อนที่ไปไหนได้เอง อาณาจักรโพรทิสต์ (Protist kingdom) เป็นหนึ่งใน อาณาจักรยูแคริโอต โพรทิสต์มีเซลล์เดียวที่ประกอบด้วย นิวเคลียส ล�ำดับชั้น (Rank) คือระดับในระบบการจัดหมวดหมู่พืช และสัตว์ เช่น สปีชีส์ สกุล หรือชั้น เป็นต้น
ทุกเซลล์ ในสิ่งมีชีวิตทุกชนิดประกอบไปด้วยดีเอ็นเอ นี่คือรูปแบบโครงสร้างของมัน
การสืบพันธุ์
(Reproduction)
เกร็ดน่ารู้
คือการผลิตตัวอ่อน
สิ่งมีชีวิตทุกชนิดสามารถสืบพันธุ์ได้ การหายใจ (Respiration) คือกระบวนการที่เกิดขึ้น กับสิ่งมีชีวิตทุกชนิด โดยที่สารเคมีจะถูกย่อยสลายเพื่อ ปลดปล่อยพลังงานออกมา สิ่งมีชีวิตส่วนใหญ่ต้องการ ก๊าซออกซิเจนในการหายใจ ชื่อวิทยาศาสตร์ (Scientific name) เป็ น ชื่ อ สปี ชี ส ์ ที่ มีสองค�ำ ค�ำแรกคือสกุล (เช่น แพนเธอรา) ชื่อที่สอง คือชื่อเฉพาะ (เช่น ไทกริส) ซึ่งจะเป็นตัวบ่งชี้ว่ามันเป็น สปีชีส์หนึ่ง (แพนเธอรา ไทกริส) ในสกุลนั้นๆ
สิง่ มีชวี ติ แรกๆ บนโลกปรากฏขึน้ เมือ่ ประมาณ 3,700 ล้านปีที่แล้วในทะเล สิ่งมีชีวิตดังกล่าวอาจ ประกอบกันขึน้ จากสารเคมีทวั่ ไปมารวมตัวกันและ กลายเป็นสารทีซ่ บั ซ้อนมากขึน้ แต่ไม่ปรากฏข้อมูล ว่ากระบวนการดังกล่าวนี้เกิดขึ้นได้อย่างไร คนเคยคิดว่าสิง่ มีชวี ิตก�ำเนิดมาจากความว่าง เปล่า เช่น เคยมีความเชือ่ ว่า หนอนแมลงวันเกิดมา จากเนือ้ ทีเ่ น่าเปือ่ ย ในปี ค.ศ.1668 ฟรานเซสโก เรดิ ชาวอิตาลีแสดงให้เห็นว่ามันไม่ได้เป็นเช่นนั้น โดย การพิสจู น์วา่ หนอนแมลงวันเกิดมาจากไข่ทแี่ มลงวัน มาฟักไว้ เพื่อเป็นการพิสูจน์ทฤษฎี เขาได้วางเนือ้ ไว้ในขวดสองขวด ขวดหนึ่งเปิดฝาไว้ ส่วนอีกขวด ปิดฝาไว้ หลายวันต่อมาพบว่ามีหนอนแมลงวันเฉพาะ ในขวดทีเ่ ปิดฝา ซึง่ เป็นขวดทีแ่ มลงวันบินเข้าไปได้
www.MISbook.com
อาณาจักรทั้ง 6
อาร์เคีย
แบคทีเรีย
สปีชีส์
คือกลุ่มสิ่งมีชีวิตที่มักจะมีลักษณะ คล้ายคลึงกันผสมพันธุ์กันและให้ก�ำเนิดลูกที่สามารถ ผสมพันธุ์ ได้เช่นกัน สปีชสี ย์ อ่ ย (Subspecies) คือกลุม่ ย่อยของสปีชสี ท์ มี่ คี วาม แตกต่างจากอีกกลุ่มย่อยเนื่องจากลักษณะทางภูมิศาสตร์ สปีชสี ย์ อ่ ยทีต่ า่ งกันสามารถผสมพันธุก์ นั ได้หากมาอยูร่ วมกัน การจัดหมวดหมู่พืชและสัตว์ (Taxonomy) คือการแบ่ง ประเภทสิ่งมีชีวิตทุกชนิดตามล�ำดับขนาดต่างๆ ซึ่งได้แก่ สปีชีส์ สกุล วงศ์ ชั้น อันดับ อาณาจักร และโดเมน (Species)
โพรทิสต์
เห็ดรา
พืช
สัตว์
7
อาร์เคีย
การจ�ำแนกประเภท
แบคทีเรีย
ก
ารจ�ำแนกประเภทเป็นวิธีการจัดกลุ่มสิ่งมีชีวิตทุกชนิด เข้าด้วยกัน เพื่อแสดงให้เห็นว่าสิ่งมีชีวิตนั้นๆ มีความ เกีย่ วข้องกันอย่างไร แผนภูมนิ จี้ ะแสดงให้เห็นถึงการจ�ำแนก สิง่ มีชวี ติ ออกเป็น 3 โดเมน และแยกย่อยลงไปเป็นอาณาจักร และเป็นการจ�ำแนกโดยนักชีววิทยา โดเมน อาณาจักร
โพรทิสต์ เห็ดรา
ยูแคริโอต
พืช
ไฟลัม/ดิวิชัน ชั้น
สัตว์
อะมีบา
โพรทิสต์ แฟลเจลเลต
โพรทิสต์เห็ดรา
8
อะมีบา
ฟอรามินิเฟอรา
เฮลิโอซัว
www.MISbook.com
ซิลิเอต ไดอะตอม
อะพิคอมเพลซา
ไนโดสโพรา
สาหร่ายสีทอง
ยูกลีนอยด์
ไดโนแฟลเจลเลต
สาหร่ายสีแดง
สาหร่ายสีนำ�้ ตาล
สาหร่ายสีเขียว
เห็ดรา ราถุง
รา เห็ดพิษฟลาย อาการิก
คลับฟังไจ
พืช แปะก๊วย
เฟิร์นและหญ้าหางม้า พืชไม่มีท่อล�ำเลียง ลิเวอร์เวิร์ต
ราที่ไม่สมบูรณ์
คลับมอส ฮอร์นเวิร์ต
พืชจ�ำพวกสน นีโทไฟต์
มอสส์
เฟิร์น
พืชดอก ปรง พืชใบเลี้ยงเดี่ยว
พืชใบเลี้ยงคู่
สัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม
กาเซลล์
สัตว์ปีก
คอร์เดต
สัตว์ครึง่ บกครึง่ น�ำ้
หวีวุ้น
สัตว์เลื้อยคลาน
ฟองน�ำ้
ปลาไม่มีขากรรไกร ไนดาเรีย
ปลาฉลามหัวค้อน
ปลากระดูกแข็ง
โรติเฟอร์
ปลากระดูกอ่อน เม่นทะเล
หมีนำ�้ สัตว์ที่มีผิวหนังเป็นหนาม
ปลาดาว ดาวขนนก
สัตว์
หนอนก�ำมะหยี่
ดาวเปราะ
หมึกยักษ์
www.MISbook.com พยาธิขนม้า
ปลิงทะเล
หนอนหัวหนาม
หมึกยักษ์และหมึก หอยทากและทาก
สัตว์พวกหอย และหมึก ด้วงกว่าง
หนอนปล้อง พยาธิตัวกลม หนอนตัวแบน
หอยแมลงภู่และ หอยตลับ หอยงาช้าง
แมลงต่างๆ
หอยนมสาว
แมงต่างๆ สัตว์ขาปล้อง
แมงดาทะเล แมงมุมทะเล
หอยราก ไบรโอซัว สัตว์ไฟลัมย่อย ประมาณ 13 ไฟลัม
ลิ้นทะเล
ตะขาบ กิ้งกือ ครัสเตเชียน
ปูเสฉวน
9
วิวฒ ั นาการ
คัพภวิทยาหรือเอมบริโอวิทยา (Embryology) คือการ
ศึกษาพัฒนาการเริ่มแรกของสัตว์ต่างๆ ความคล้ายคลึง ระหว่างตัวอ่อนของสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม สัตว์ปีก สัตว์ เลือ้ ยคลาน และปลาทีบ่ ง่ ชีว้ า่ พวกมันมีววิ ฒ ั นาการมาจาก บรรพบุรุษเดียวกัน
วิ
วัฒนาการคือกระบวนการทีส่ งิ่ มีชวี ติ เกิด การเปลี่ยนแปลงอย่างช้าๆ ซึ่งอาจเป็น การสูญพันธุ์ (Extinction) คือกระบวนการที่สมาชิก ปัจจัยที่ท�ำให้พวกมันปรับตัวเข้ากับสภาพ ทั้งหมดของสายพันธุ์หรือสายพันธุ์ย่อยตายจนหมด แวดล้อมได้ดีมากขึ้น ความหลากหลายใน สายพันธุห์ มายความว่า บางสายพันธุเ์ ข้ากับ วิ ถี ชี วิ ต ของมั น มากกว่ า สายพั น ธุ ์ อื่ น ๆ นกกินผลไม้ สายพันธุเ์ หล่านีม้ กั จะมีชวี ติ รอดและสืบพันธุ์ การร�ำแพนหางของนกยูงตัวผู้แสดง โดยส่งต่อลักษณะเด่นทีช่ ว่ ยให้มนั มีชวี ติ รอด ถึงการคัดเลือกทางเพศ นกกินเมล็ด อย่างไรก็ตามสภาวะต่างๆ ย่อมเปลีย่ นแปลง ไปตามกาลเวลา อาหารบางอย่างอาจจะหาได้ โครงสร้างอนาโลกัส (Analogous structure) คือโครงสร้าง ยากขึน้ หรือสภาพอากาศอาจจะเปลีย่ นแปลง ทีม่ หี น้าทีเ่ หมือนกันทีพ่ บในสายพันธุท์ ี่ไม่มคี วามเกีย่ วข้อง นกกินแมลง กั น เช่ น ปี ก ของนก ค้ า งคาว และแมลงมี ค วามคล้ า ยคลึ ง ไป วิวฒั นาการอาจช่วยให้สงิ่ มีชวี ติ บางชนิด กัน เพราะมีวิวัฒนาการอย่างอิสระ มีชีวิตรอดในสภาวะใหม่ๆ ได้ นกกินนํ้าหวานและ วิวัฒนาการเบนเข้า (Convergent evolution) คือ
วิวัฒนาการของลักษณะเด่นที่คล้ายคลึงกันในสิ่งมีชีวิตที่ ไม่มีความเกีย่ วข้องกัน แต่มรี ูปแบบการด�ำรงชีวิตทีค่ ล้าย กัน เช่น วาฬและปลาฉลามต่างก็มีลำ� ตัวและครีบที่ปราด เปรียว ซึ่งช่วยให้พวกมันเคลื่อนไหวในน�้ำได้ง่าย
10
แมลง
นกฟินช์พันธุ์ฮาวายคือตัวอย่างหนึ่งของ การแตกแขนงของสายวิวัฒนาการ
www.MISbook.com ชาร์ลส์ ดาร์วิน (ค.ศ. 1809-1882) (Darwin, Charles
ผลจากการกลายพันธุ์ สัตว์เผือกอย่างเช่นหนูตัวนี้ (ขวา) จะไม่มีเม็ดสีอยู่ในผิวหนัง ขน หรือดวงตาเลย
การปรับตัว
คือกระบวนการที่สิ่งมีชีวิต หลายต่อหลายรุ่นปรับตัวให้เหมาะสมกับสภาพแวดล้อม ได้ดีมากขึ้น สิ่งมีชีวิตจะปรับตัวตามสภาพอากาศ อาหาร ที่มีอยู่ และเพื่อหลบหลีกจากนักล่า (Adaptation)
การแตกแขนงของสายวิวัฒนาการ (Adaptive radia-
คือวิวัฒนาการของหลายๆ สายพันธุ์จากสายพันธุ์ เดียว เช่น นกฟินช์สายพันธุ์ฮาวาย ซึ่งมักจะเกิดขึ้นเมื่อ สายพันธุ์นั้นๆ ย้ายไปยังพื้นที่ใหม่และเริ่มมีรูปแบบการ ด�ำรงชีวิตที่แตกต่างออกไป tion)
1809-1882) เป็นนักวิทยาศาสตร์ชาวอังกฤษผูค ้ ดิ ค้นทฤษฎี
วิวัฒนาการโดยการคัดเลือกทางธรรมชาติ ในปี ค.ศ. 1859 เขาได้ตพี มิ พ์ทฤษฎีดงั กล่าวในหนังสือของเขาทีช่ อื่ ก�ำเนิดสปีชีส์ (The Origin of Species) วิวัฒนาการเบนออก (Divergent evolution) คื อ กระบวนการที่สายพันธุ์สองสายพันธุ์หรือสายพันธุ์ที่ใกล้ ชิดกันมีความแตกต่างกันมากขึ้น ซึ่งมักจะเกิดขึ้นเมื่อ สิ่งมีชีวิตอาศัยอยู่ในถิ่นที่อยู่ที่แตกต่างกัน เช่น จิ้งจอก ทะเลทรายจะมีสซี ดี กว่าจิง้ จอกสีแดงทีอ่ ยู่ในป่า การปรับตัว ดังกล่าวจะช่วยให้มันกลมกลืนกับสภาพแวดล้อมนั่นเอง
คือซากสิ่งมีชีวิตที่ฝังตัวอยู่ ในหิน ถ้าสิ่งมีชีวิตที่ตายแล้วถูกฝังอยู่ในทรายหรือโคลน ในเวลาอันรวดเร็ว ซากของมันอาจเปลี่ยนเป็นหินโดย ใช้เวลาหลายล้านปี ซากดึกด�ำบรรพ์แสดงให้เห็นว่าสิ่งมี ชีวิตที่สูญพันธุ์ไปนานแล้วเป็นหลักฐานของวิวัฒนาการ (Fossil)
ยีน (Gene) คือชุดข้อมูลทางพันธุกรรมที่เป็นตัวบ่งชี้รูป
แบบการเจริญเติบโตและคงลักษณะของสิง่ มีชวี ติ ยีนจะอยู่ ภายในดีเอ็นเอ เนื่องจากมันควบคุมการสร้างเซลล์ ยีนจึง เป็นตัวก�ำหนดลักษณะเด่นต่างๆ ของสิ่งมีชีวิต
ดีเอ็นเอ (กรดดีออกซีไรโบนิวคลีอิก) (DNA Deoxyri-
คือสารเคมีภายในเซลล์ของสิ่งมีชีวิต ทุกชนิด ดีเอ็นเอสามารถลอกแบบตัวเองและส่งต่อข้อมูล ทางพันธุกรรม (ยีน) ที่จำ� เป็นต่อการสร้างและการท�ำงาน นักวิทยาศาสตร์สามารถศึกษาวิวัฒนาการสายพันธุ์ของ ของเซลล์ ได้ สิ่งมีชีวิตได้จากการวิจัยซากฟอสซิล นี่คือเครือญาติสมัย สเต็ปป์แมมมอธ โบราณของช้างในยุคปัจจุบัน กอมโฟธีเรียม 600,000 ปีก่อน 14 ล้านปีก่อน พาเลโอมาสโตดอน 36 ล้านปีก่อน โมริเธอเรียม 37 ล้าน ปีก่อน
ซากดึกด�ำบรรพ์
bonucleic acid)
ช้างแอฟริกาในปัจจุบัน
ซากดึกด�ำบรรพ์แอมโมไนต์
พันธุศาสตร์ (Genetics) คือวิทยาศาสตร์สาขาหนึง่ ทีศ่ กึ ษา
เกีย่ วกับการถ่ายทอดทางพันธุกรรม คือการทีล่ กั ษณะเด่น ถูกส่งต่อหรือสืบทอดจากพ่อแม่ไปยังตัวอ่อนผ่านทางยีน โครงสร้างโฮโมโลกัส (Homogolous structure) คือ โครงสร้างที่มีสปีชีส์เดียวกันที่อาจจะมีลักษณะแตกต่าง กัน แต่มีวิวัฒนาการมาจากบรรพบุรุษเดียวกัน เช่น ปีก ค้างคาวกับแขนมนุษย์ที่ดูแตกต่างกัน แต่สร้างมาจาก กระดูกชุดเดียวกัน
เกร็ดน่ารู้
วิวัฒนาการแบบคู่ขนาน (Parallel evolution) คือ
เกรเกอร์ เมนเดล (ค.ศ. 1822-1884) (Mendel, Gregor พัฒนาการของลักษณะเด่นทีค่ ล้ายกันของสปีชสี ท์ เี่ กีย่ วข้อง 1822-1884) นักบวชชาวออสเตรียผูท ้ สี่ งั เกตเห็นว่าลักษณะ
เด่นส่วนใหญ่ของพืชถูกก�ำหนดโดยลักษณะเด่นของพ่อแม่ เขาได้ตีพิมพ์ผลงานของเขาในปี ค.ศ. 1866
กันแต่ต่างสปีชีส์กัน เช่น วงศ์เม่นโลกเก่าและโลกใหม่ ซึ่งต่างก็มีบรรพบุรุษเดียวกัน แต่มีวิวัฒนาการกระดูก สันหลังต่างกัน
สีสันอ่อนๆ ของผีเสื้อ กลางคืนพริกไทยช่วย อ�ำพรางตัวพวกมันไป กับไลเคนสีซดี บนต้นไม้ ซึ่งจะช่วยป้องกันไม่ให้ นักล่ามองเห็นพวกมัน
เป็นเวลาหลายพันปีมาแล้วที่มนุษย์เพาะพันธุ์ สัตว์หรือพืชในบ้านโดยเลือกลักษณะเด่น “ที่น่า พึงพอใจ” เพือ่ เน้นลักษณะเด่นนัน้ ๆ ไว้ในรุน่ ต่อไป กระบวนการนี้เรียกว่า “การคัดเลือกโดยมนุษย์” การคัดเลือกโดยธรรมชาติไม่ได้ทำ� ให้สงิ่ มีชวี ติ มีความซับซ้อนมากขึน้ เสมอไป บางครัง้ มันก็ทำ� ให้ สิ่งมีชีวิตมีความเรียบง่ายขึ้น เช่น บรรพบุรษของ หมัดซึ่งมีลักษณะเหมือนแมลงส่วนใหญ่คือจะมี ปีก ในระหว่างวิวัฒนาการหมัดสูญเสียปีกไปเพื่อ เป็นการปรับตัวให้เคลื่อนไหวผ่านขนสัตว์ได้ง่าย ชาร์ลส์ ดาร์วิน (ขวา) ใช้เวลา 5 ปีอยู่บนเรือ เอชเอ็มเอสบีเกิล เพือ่ ท�ำการ สังเกตพืชและสัตว์ทเี่ จอใน ระหว่างการเดินทางบน เรือ ระหว่างการเดิน ทางเขาได้สง่ ตัวอย่าง ซากดึกด�ำบรรพ์ของ พืชและสัตว์กว่า 5,000 ชิ้นกลับไปยังอังกฤษ
www.MISbook.com ในช่วงการปฏิวตั อิ ตุ สาหกรรม ต้นไม้จำ� นวน มากมีสเี ข้มขึน้ เนือ่ งจากเขม่า ผลจากการ คัดเลือกโดยธรรมชาติคอื ผีเสือ้ กลางคืนทีม่ ี สีเข้มและพรางตัวได้ดกี ว่ามีจำ� นวนมากขึน้
การกลายพันธุ์ (Mutation) คือการเปลีย่ นแปลงโครงสร้าง การคัดเลือกทางเพศ ของยีน ซึง่ อาจจะเกิดขึน้ เองหรืออาจถูกกระตุน้ จากปัจจัย ภายนอก เช่น จากรังสีหรือสารเคมี หลายครั้งที่การกลาย พันธุเ์ ป็นอันตรายและสร้างความเสียหายได้ถา้ ถูกถ่ายทอด ไปยังตัวอ่อน แต่บางครั้งก็เป็นประโยชน์และส่งผลให้ตัว อ่อนมีแนวโน้มที่จะมีชีวิตรอด สืบพันธุ์ และส่งต่อยีนที่ กลายพันธุ์ต่อไป การคัดเลือกโดยธรรมชาติ (Natural Selection) คือ กระบวนการที่สิ่งมีชีวิตเข้ากับสภาพแวดล้อมได้ดีที่สุดซึ่ง ส่งผลให้มีชีวิตรอดและสืบพันธุ์ ได้ ถ้าตัวอ่อนสืบทอด ลักษณะเด่นเดียวกันมา ก็จะมีโอกาสรอดชีวิตมากขึ้น แต่ ถ้าสิ่งมีชิวิตใดปรับตัวได้น้อยกว่าก็อาจจะไม่มีชีวิตรอด เพื่อสืบพันธุ์ต่อไปได้ การคัดเลือกโดยธรรมชาติจึงเป็น แรงผลักดันของวิวัฒนาการ
(Sexual Selection) คือการคัด เลือกโดยธรรมชาติชนิดหนึ่ง เกิดขึ้นเนื่องจากเพศหนึ่ง สนใจลักษณะเด่นบางอย่างในตัวของเพศตรงข้าม เช่น นกยูงตัวเมียจะเลือกคู่ของมันจากขนหางของตัวผู้ นกยูง ตัวผู้ทมี่ ีขนหางขนาดใหญ่จะมีโอกาสในการผสมพันธุ์และ ถ่ายทอดยีนมากกว่า การเกิดสปีชีส์ใหม่ (Speciation) คือการก่อก�ำเนิดของ สปีชสี ์ใหม่ซงึ่ เป็นผลมาจากวิวฒั นาการเบนออก ถ้ากลุม่ หนึง่ ในสปีชสี แ์ ยกตัวออกไป ไม่ได้ผสมพันธุก์ บั กลุม่ อืน่ และมี
อวัยวะเหลือค้าง (Vestigial organ) คืออวัยวะทีม่ ขี นาด
เล็กลงหรือไม่ได้มหี น้าที่ใดๆ ในระหว่างวิวฒ ั นาการ เช่น ไส้ตงิ่ ในสัตว์กนิ พืชบางชนิดมีขนาดใหญ่และพัฒนาเป็น อวัยวะที่ใช้ในการย่อยพืช ส่วนในตัวมนุษย์ ไส้ตงิ่ จะมีขนาด เล็กและเหลือค้างไว้ ซึง่ ไม่มสี ว่ นส�ำคัญในการย่อยอาหาร
อัลเฟรด รัสเซล วอลเลซ (ค.ศ. 1823-1913) (Wal-
เป็นนักวิทยาศาสตร์ ชาวอังกฤษที่น�ำเสนอทฤษฎีเรื่องวิวัฒนาการโดยการ คัดเลือกโดยธรรมชาติในช่วงศตวรรษที่ 19 ซึง่ ไม่เกีย่ วข้อง กับทฤษฎีของชาร์ลส์ ดาร์วิน
lace, Alfred Russel 1823-1913)
วิวฒ ั นาการต่างหาก สมาชิกของมันก็จะค่อยๆ มีความ แตกต่างมากขึน้ และท้ายทีส่ ดุ ก็จะกลายเป็นสปีชสี ์ใหม่ ความผันแปร (Variations) คือความแตกต่างระหว่าง สิ่งมีชีวิตแต่ละตัวในสปีชีส์เดียวกัน ซึ่งเป็นผลจากการ ตัวอ่อนของปลา เต่า วัวและมนุษย์ตา่ งก็มลี กั ษณะเหมือนกัน ผสมผสานลักษณะเฉพาะของยีนในแต่ละตัวรวมถึงการ ถ่ายทอดการกลายพันธุ์ด้วย
เนื่องจากมีวิวัฒนาการมาจากบรรพบุรษเดียวกัน
11
สารานุกรมประกอบภาพ
ยิ่งเร�ยนรู ยิ่งพัฒนา ยิ่งค นหา ยิ่งได คำตอบ
เปดโลกการเรียนรู ใหกวางไกลและรูจริงกวาใคร ดวยสารานุกรมประกอบภาพรอบรูเร�องรอบตัว รวมเร�่องราวน ารู รอบตัวตั้งแต ยุคโบราณจนถึงยุคป จจ�บันที่ใช เทคโนโลยี ล�ำสมัย ในแต ละเร�่องจะมีคำศัพท สำคัญและคำอธ�บายที่ทำให เราเข าใจได อย าง ง ายดาย อีกทั้งยังมีภาพประกอบสีสันสดใส ช วยเสร�มสร างจ�นตนาการและ ความเข าใจให มากยิ่งข�้น
16 สุดยอดสารานุกรมประกอบภาพที่เรายอโลกทั้งใบมารวมไว ในสารานุกรมชุดนี้แลว โลกยุคโบราณ
สัตว
ช�วว�ทยา
ไดโนเสาร และสิ่งมีช�ว�ตยุคก อน ประวัติศาสตร
โลก
ร างกายมนุษย
ป ศาจตัวจ�๋ว
มหาสมุทร
ประวัติศาสตร
ประเทศต างๆ ในโลก
ธรรมชาติ
โลกของเรา
ว�ทยาศาสตร
อวกาศ
เทคโนโลยี
การขนส ง ISBN 978-616-527-911-6
9
786165
279116
หมวด : สารานุกรม 125.-
ช�วว�ทยา
เสร�มความรู ในห องเร�ยน นอกห องเร�ยน และใช เป นข www.MISbook.com อมูลอ างอิงระดับชั้นประถม-มัธยมศึกษา
อธิบายชัดเจน เขาใจงาย
ช�วว�ทยา หนังสือ ลิขสิทธ�์จาก ษ ฤ ก ง ั อ ศ ท เ ะ ร ป
เสร�มความรู ในห องเร�ยน นอกห องเร�ยน และใช เป นข อมูลอ างอิงระดับชั้นประถมศึกษา - มัธยมศึกษา
คำศัพท สำคัญที่ควรรู มากกว า 250 คำ