Dziedzictwo kulturowe Działania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego związane z ochroną polskiego dziedzictwa kulturowego
www.mkidn.gov.pl
Spis treści Wstęp str. 04 Ochrona zabytków str. 06 Muzea str. 24 Odzyskiwanie dzieł sztuki str. 34 Konserwacja obrazów str. 38 Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą str. 40 Nowe obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO str. 42 Ochrona Języka polskiego str. 45 Dziedzictwo Chopinowskie str. 46 Archiwa str. 50 Kultura Ludowa str. 54 Nowoczesny Patriotyzm str. 56 Digitalizacja i udostępnianie str. 58 Ochrona zabytków a prawo str. 60 Wstęp do instytucji kultury za złotówkę str. 62
4 dziedzictwo kulturowe
Drodzy Czytelnicy, Działania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, którym mam zaszczyt kierować od 2007 r., koncentrują się przede wszystkim na trzech obszarach: edukacji kulturalnej i artystycznej, budowie nowej infrastruktury kultury i ochronie dziedzictwa narodowego. Wielką energię musieliśmy skierować na nadrabianie zaległości w kluczowych z punktu widzenia polityki kulturalnej dziedzinach. Świadomi, że to edukacja kulturalna ma fundamentalne znaczenie dla rozwoju kraju, od początku mojej kadencji przeznaczyliśmy na ten cel ponad 6 mld złotych. W tym roku muzyki i plastyki, dzięki nowoczesnym programom i narzędziom edukacyjnym, uczyć się będzie w szkołach powszechnych 1,8 mln dzieci. Rosną nam świadomi odbiorcy kultury, osoby bardziej kreatywne i otwarte. Jako ministra odpowiedzialnego za szkolnictwo artystyczne szczególnie cieszą mnie powstające szkoły muzyczne i plastyczne (52 nowe placówki od 2008 r.) i rekordowe zainteresowanie studiami artystycznymi. Udało nam się zmodernizować bazę nauczania, kupić nowe instrumenty, wybudować i wyposażyć nowe gmachy i sale koncertowe. Nadrabiamy kilkudziesięcioletnie zaległości w infrastrukturze kultury. Obok szkół i uczelni powstają nowe filharmonie, teatry i muzea. Wartość prowadzonych przez nas w całej Polsce inwestycji przekroczyła 4,6 mld złotych. Co ważne, wiele nowych instytucji powstaje w odrestaurowanych z pietyzmem zabytkowych przestrzeniach. Poza radykalną poprawą przestrzeni twórczej artystów i miejsc odbioru sztuki, niewielkiemu ministerstwu kultury udało się w niespotykanej dotąd skali zadbać o dziedzictwo materialne. W kraju, który w wyniku II Wojny Światowej utracił 70% dziedzictwa kulturowego, dbałość o nasze wspólne dobro jest dla nas najwyższym zobowiązaniem. W ciągu ostatnich lat mieliśmy absolutnie rekordowe nakłady na zabytki – na ich ochronę przeznaczyliśmy od 2007 r. 1,4 mld zł, obejmując pracami restauratorskimi przeszło 2600 obiektów. Choć potrzeby znacznie przewyższają możliwości finansowe państwa, możemy być dumni z jakości prac restauratorskich i poprawy stanu najważniejszych polskich zabytków, za co w tym miejscu chcę podziękować wszystkim zaangażowanym w ten złożony proces. Bez wątpienia polska szkoła konserwacji zabytków może stanowić wzór do naśladowania dla specjalistów w innych krajach. Jest też doceniana przez organizacje międzynarodowe, czego potwierdzeniem jest m.in. powrót Polski do Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO. Nasz kraj, dzięki staraniom MKiDN, ponownie został członkiem tego prestiżowego gremium w listopadzie 2013 r. – po 37 latach przerwy.
dziedzictwo kulturowe 5 Art. 5 Konstytucji stawia dziedzictwo narodowe – obok niepodległości, wolności czy praw człowieka – jako jedną z naczelnych wartości, której strzeże Rzeczpospolita Polska. Przykłady tego, jak Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wywiązuje się ze swoich zadań, prezentujemy w niniejszej publikacji, do lektury której serdecznie zachęcam..
Cieszą mnie również zmiany modernizacyjne w muzeach oraz wzrastająca frekwencja, ale największą satysfakcją jest dla mnie fakt, iż wszyscy przywykli do widoku dzieci w czasie zajęć muzealnych. O przełomie możemy również mówić w odniesieniu do odzyskiwanych i pozyskiwanych przez resort kultury dzieł sztuki. 70 lat od zakończenia II Wojny Światowej, w Gdańsku zwiedzimy poświecone tym tragicznym wydarzeniom muzeum, w Warszawie zapoznamy się z tysiącletnią historią wspólnego życia Żydów i Polaków, a dzięki 120 mln euro zgromadzonym w Funduszu Wieczystym Fundacji Auschwitz Birkenau możliwe będzie sfinansowanie prac konserwatorskich i zachowanie wszystkich autentycznych pozostałości po byłym niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym. Wspólnie z innymi krajami ocalimy od zapomnienia miliony ofiar. Jeszcze głośniej zakomunikujemy światu przesłanie „nigdy więcej wojny”. Troska o dziedzictwo to nie tylko gigantyczne środki finansowe przeznaczane na zabytki i muzea, ale również dbałość o język ojczysty, autentyczną kulturę ludową oraz cyfryzację zasobów. Dzięki programowi wieloletniemu Kultura+, digitalizujemy, ratujemy i udostępniamy: dokumenty, zdjęcia, książki, archiwa, muzykę, filmy oraz przekształcamy biblioteki publiczne w lokalne centra dostępu do kultury, wiedzy i ośrodki życia społecznego. Badania przeprowadzone przez Narodowy Instytut Dziedzictwa pokazują, że jesteśmy dumni ze swego dziedzictwa. Prawie 90% pytanych uważa, że pełni ono ważną rolę społeczną. Polacy dostrzegają nie tylko jego znaczenie historyczne i walory estetyczne, ale także potencjał ekonomiczny – aspekt turystyczny i możliwość zarobkowania przez lokalne społeczności. Zdają sobie sprawę, że zrewitalizowane zabytki znacząco podnoszą atrakcyjność okolicy, a mieszkańcom dają powody do dumy. Dlatego w większości sprzeciwiają się wyburzaniu zabytkowych obiektów i budowaniu w ich miejscu nowoczesnej architektury. Na pytanie, czy warto inwestować publiczne pieniądze w ochronę zabytków, aż 82% respondentów odpowiedziało: TAK. Art. 5 Konstytucji stawia dziedzictwo narodowe – obok niepodległości, wolności czy praw człowieka – jako jedną z naczelnych wartości, której strzeże Rzeczpospolita Polska. Przykłady tego, jak Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego wywiązuje się ze swoich zadań, prezentujemy w niniejszej publikacji, do lektury której serdecznie zachęcam.
6 dziedzictwo kulturowe
Ochrona zabytków W ostatnich latach na prace konserwatorskie przy zabytkach przeznaczyliśmy rekordową kwotę ponad 1,4 mld złotych. W ponad 2600 obiektach – sakralnych i świeckich – przeprowadzono remonty i niezbędne prace restauratorskie. Najważniejsze z nich dotyczyły zabezpieczenia konstrukcyjnego obiektów – ich ratowania, a nie tylko poprawiania wyglądu i estetyki.
W ciągu ostatnich lat mieliśmy absolutnie rekordowe nakłady na zabytki – to ponad 200 mln rocznie, we wcześniejszych latach nie przekraczały znacząco 100 mln zł.
335 mln zł
W wielu przypadkach podjęcie i realizacja prac konserwatorskich nie byłyby możliwe bez dofinansowania udzielonego przez MKiDN. Przyznane z naszych środków dotacje uruchamiały inne źródła finansowania, dzięki czemu beneficjenci wydatkowali kolejne 335 mln zł.
dziedzictwo kulturowe 7 Wydatki na ochronę zabytków w latach 2007–2013: ponad
1,4 mld zł
ponad 560 mln zł
+ ok. 350 mln zł
+ ok. 530 mln zł
Budżet MKiDN
Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweski Mechanizm Finansowy
Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko
remonty dachów
584
izolacje i drenaże
119
zabezpieczenia konstrukcyjne
153
konserwacja elewacji
272
zabezpieczenia antywłamaniowe
147
zabezpieczenia przeciwpożarowe
238
zabytki ruchome
465
8 dziedzictwo kulturowe
Dziedzictwo narodowe to nasza historia. Skoncentrowaliśmy środki finansowe po to, by Zamek Królewski w Warszawie wyglądał tak, jak powinien wyglądać – skończyliśmy inwestycję w Pałacu pod Blachą, Arkady Kubickiego, realizujemy elewację, niedługo rozpoczną się prace w ogrodach.
// REMONTY REZYDENCJI KRÓLEWSKICH W ostatnich latach wszystkie rezydencje królewskie zostały przywrócone do dawnej świetności. Remonty prowadzono z dużym szacunkiem dla historii tych szczególnych dla naszej kultury miejsc. Co szczególnie ważne, nie ucierpiał na tym ruch turystyczny. Prace prowadzone były bowiem bez wyłączania obiektów z użytkowania, zamykane były tylko poszczególne pomieszczenia, a nie całe budynki. Zamek Królewski w Warszawie
Zamek Królewski na Wawelu
15 mln zł
18,2 mln zł
10,1 mln zł
12,6 mln zł
– wartość
– dofinansowanie UE
Łazienki Królewskie w Warszawie
– wartość
– dofinansowanie UE
Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
36,5 mln zł
25,1 mln zł
24 mln zł
18,3 mln zł
– wartość
– dofinansowanie UE
– wartość
– dofinansowanie UE
dziedzictwo kulturowe 9
144,3 mln zł – wartość
24,4 mln zł – dofinansowanie MKiDN
Arkady Kubickiego
1 kwietnia 2009 r. Arkady Kubickiego na Zamku Królewskim zostały otwarte dla publiczności po kilkunastu latach remontu. Dzięki pieniądzom pochodzącym z MKiDN spłacona została ostania rata kredytu zaciągniętego na prace renowacyjne. Nowa przestrzeń wykorzystywana jest do organizacji działań artystycznych – koncertów, spektakli teatralnych i zajęć edukacyjnych.
Wizualizacja ogrodu Zamku Królewskiego w Warszawie
Na odbudowę unikalnego, wiszącego ogrodu Ministerstwo Kultury przekazało ponad 8 mln zł. Rekonstrukcja układu zieleni możliwa jest dzięki zachowanym ikonografikom i obrazom – patrząc na Zamek od strony Wisłostrady zobaczymy widok jak z płócien Canaletta. W XVI w. Anna Jagiellonka założyła u stóp Zamku Królewskiego sad, a pochodzące z niego jabłka wysyłała do Szwecji dla ukochanego siostrzeńca – późniejszego króla Zygmunta III Wazy. Gdy przeprowadził się do Warszawy, miejsce sadów zajmowały fortyfikacje, ale król nakazał zbudowanie na nich geometrycznego ogrodu z kwiatami i krzewami. Podobny, o powierzchni 700 m2, powstanie tu w 2016 r.
10 dziedzictwo kulturowe
// ADAPTACJA ZABYTKÓW NA CELE KULTURALNE Remontowane obiekty są adaptowane na cele kulturalne, powstają w nich muzea i nowoczesne centra artystyczne oraz nowe przestrzenie wystawiennicze. Przykładami mogą być otwarte w czerwcu 2013 r. Europejskie Centrum Numizmatyki Polskiej w Krakowie czy remontowany obecnie Pawilon Teatr Muzyczny Capitol we Wrocławiu
Czterech Kopuł we Wrocławiu.
Centrum Kultury Zamek w Poznaniu
Kino Iluzjon w Warszawie
Europejski Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice
Centrum Kultury w Lublinie
dziedzictwo kulturowe 11
Pałacyk Czapskich – Europejskie Centrum Numizmatyki Polskiej
Prawie 20 mln zł na remont Pałacyku Czapskich przekazano ze środków UE za pośrednictwem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Powstała nowoczesna ekspozycja obejmująca 2500 najcenniejszych monet, medali i banknotów z kolekcji Gabinetu Numizmatycznego, a także prezentująca starodruki, mapy i rękopisy. Stworzono również profesjonalne zaplecze badawcze, nowoczesne skarbce, czytelnię umożliwiającą korzystanie z księgozbioru o tematyce numizmatycznej, liczącego obecnie niemal 6000 pozycji. Pawilon Czterech Kopuł
Rozpoczęty w 2013 r. remont Pawilonu Czterech Kopuł potrwa około dwóch lat. Dzięki niemu powstanie nowe miejsce ekspozycji sztuki współczesnej ze zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu – ponad 6 tys. m² powierzchni użytkowej. Wewnętrzny dziedziniec zostanie przykryty przeszklonym dachem, co pozwoli na uzyskanie dodatkowego, całorocznego miejsca wystawienniczego. W sąsiadującym z pawilonem parku stworzona ma być plenerowa galeria rzeźby.
12 dziedzictwo kulturowe
// PRZYKŁADY ZREALIZOWANYCH PRAC
1,5 mln EUR
3,3 mln zł
– wartość
1,3 mln EUR
– dotacja MKiDN
– dotacji z funduszy norweskich
Twierdza Srebrna Góra
Twierdza Wisłoujście Willa „Atma”
1,2 mln EUR – wartość
1 mln EUR – dotacja UE
Konserwację przechodzą również obiekty o wyjątkowej, europejskiej i światowej randze, jak Twierdza Wisłoujście w Gdańsku – unikalna w skali Europy twierdza nadmorska (XV– XIX w.) oraz Twierdza Srebrna Góra – największa twierdza górska w Europie (XVIII w.). Gruntowny remont przeszło również Muzeum Karola Szymanowskiego w willi „Atma” w Zakopanem – zabytkowy budynek w stylu zakopiańskim z XIX w. Zachowano specyficzny klimat góralskiej willi, w której w latach 30. XX w. mieszkał i tworzył Karol Szymanowski, wielki polski kompozytor światowej klasy. To właśnie tu, w 1976 r. powstało jedyne na świecie muzeum biograficzne artysty – przearanżowane tak, by z wykorzystaniem multimediów w atrakcyjny sposób przedstawiać osobę i twórczość kompozytora. Zrekonstruowany został także ogród – tak, by przypominał ten z czasów Karola Szymanowskiego.
dziedzictwo kulturowe 13
Dzięki dofinansowaniu w ramach programu „Dziedzictwo kulturowe” przeprowadzona została konserwacja fresków w głównej, wysokiej na 47 metrów kopule kościoła w Lądzie nad Wartą. Malowidła autorstwa J. W. Neunhertza pochodzą z XVIII w., tak jak te odrestaurowane w kościele p.w. Bartłomieja Apostoła w Głogówku, które stworzył F. Sebastini.
Ląd
24,4 mln zł – wartość
20,5 mln zł
– dofinansowanie UE
Krzeszów Jasna Góra
5,5 mln zł
– dotacja MKiDN
Dzięki dotacji ze środków unijnych, będących w dyspozycji ministerstwa kultury, zrewitalizowano Zespół Opactwa Cysterskiego w Krzeszowie. Prace dotyczyły Bazyliki Mniejszej Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i Kościoła św. Józefa. W ramach zadania „Kompleksowa restauracja zabudowań klasztoru ojców Paulinów na Jasnej Górze” zrealizowano trzy podprojekty dofinansowane z programu Promesa MKiDN kwotą 5,5 mln zł. W 2010 r. zakończono rekonstrukcję i konserwację budynków klasztoru, co stanowiło bazę do dalszych prac. Zrealizowany w 2011 r. remont Kurtyny północnej zabezpieczył mury twierdzy przed dalszym zamakaniem i zniszczeniami. Ostatni ze realizowanych etapów prac na Jasnej Górze – konserwacja i remont Bazyliki pod wezwaniem Krzyża Świętego i Narodzenia Matki Bożej, polegał m.in. na wymianie posadzek, renowacji Prezbiterium i organów oraz modernizacji sieci elektrycznej i systemu ogrzewania.
14 dziedzictwo kulturowe
// WYBRANE PRZYKŁADY DOTOWANYCH OBIEKTÓW
PODLASKIE Supraśl: prace konserwatorskie obiektów prawosławnego Klasztoru Męskiego Zwiastowania NMP // 4,6 mln zł
Kruszyniany: konserwacja nagrobków na XVIII-wiecznym cmentarzu muzułmańskim // 80 tys. zł
Kruszyniany
WARMIŃSKO-MAZURSKIE Frombork: konserwacja i remont murów obronnych i kanonii w zespole zabudowy wzgórza katedralnego // 1,6 mln zł Pasłęk: restauracja organów A. Hildebrandta z 1719 r. w kościele p.w. św. Bartłomieja // 810 tys. zł
Frombork
Pasłęk
dziedzictwo kulturowe 15
Pomnik Historii
Wpisany na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO
ŚWIĘTOKRZYSKIE Krzemionki Opatowskie: konserwacja podziemnych wyrobisk neolitycznej kopalni krzemienia pasiastego (3000–1800 lat p.n.e.) // 164 tys. zł Wąchock: montaż systemu sygnalizacji przeciwpożarowej w romańskim zespole klasztornym Opactwa OO. Cystersów // 225 tys. zł
Wąchock
MAŁOPOLSKIE Alwernia: konserwacja XVII-wiecznych budynków klasztoru i kościoła OO. Bernardynów po pożarze // 4 mln zł Rudno: zabezpieczenie ruin XIV-wiecznego Zamku Tenczyn zagrożonego katastrofą budowlaną // 2,3 mln zł
Binarowa: stabilizacja konstrukcji XVII-wiecznego drewnianego kościoła p.w. św. Michała Archanioła // 2,3 mln zł Rudno
Binarowa
16 dziedzictwo kulturowe
POMORSKIE Gdańsk: konserwacja XVII-wiecznego prospektu organowego w Klasztorze OO. Franciszkanów (na obszarze Pomnika Historii)
// 1,1 mln zł
Marynowy: remont domu podcieniowego z 1812 r. // 650 tys. zł
Gdańsk
Marynowy
Gdańsk: odbudowa gotyckiego kościoła św. Katarzyny po pożarze (na obszarze Pomnika Historii)
// 7 mln zł
DOLNOŚLĄSKIE Duszniki Zdrój: konserwacja obiektów młyna papierniczego i montaż instalacji gaśniczej FOG w Muzeum Papiernictwa // 1,1 mln zł Srebrna Góra: zabezpieczenie i remont Donjonu i bastionów XVIII-wiecznej twierdzy // 5,7 mln zł
Lubiąż: remont zespołu obiektów pocysterskich // 3 mln zł Lubiąż
Duszniki Zdrój
dziedzictwo kulturowe 17
ŚLĄSKIE Aleksandrówka: odwodnienie terenu oraz remont dachów XVII-wiecznego klasztoru i kościoła pobernardyńskiego (ob. Klasztor Sióstr Zakonu Kaznodziejskiego) // 2,4 mln zł Katowice-Szopienice: remont zniszczonych w pożarze dachów budynku dawnej cechowni Huty Uthemanna // 650 tys. zł
Zabrze: konserwacja obiektów Skansenu Górniczego „Królowa Luiza” w Muzeum Górnictwa Węglowego // 330 tys. zł
Aleksandrówka
Katowice-Szopienice
ZACHODNIOPOMORSKIE Stargard Szczeciński: prace konserwatorskie gotyckiego kościoła p.w. NMP Królowej Świata // 2,8 mln zł Kołbacz: prace konserwatorskie XIII-wiecznego pocysterskiego kościoła p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa // 1,1 mln zł
Moryń: konserwacja XIII-wiecznego granitowego kościoła p.w. Ducha Świętego // 2 mln zł
Stargard Szczeciński
18 dziedzictwo kulturowe
WIELKOPOLSKIE Gniezno: zabezpieczenie przeciwwilgociowe fundamentów Klasztoru OO. Franciszkanów oraz konserwacja okien witrażowych // 1,6 mln zł
Ląd: konserwacja polichromii W. Neunhertza w pocysterskim kościele p.w. NMP i św. Mikołaja Biskupa // 4,1 mln zł
Ląd
Szamotuły
Szamotuły: remont dachu XV-wiecznego Zamku Górków // 200 tys. zł
KUJAWSKO-POMORSKIE Skępe: konserwacja polichromii i remont wieży barokowego Klasztoru OO. Bernardynów // 836 tys. zł Toruń: renowacja elewacji i konserwacja krypt w gotyckiej katedrze p.w. św. Jana Ap. i św. Jana Chrzciciela (na obszarze Pomnika Historii i UNESCO)
// 3,3 mln zł
Lubostroń: prace konserwatorskie w obiektach zespołu pałacowego // 200 tys. zł Lubostroń
Toruń
dziedzictwo kulturowe 19
LUBUSKIE Żagań: remont dachu i montaż instalacji przeciwpożarowej w zespole budynków poaugustiańskich w Parafii Rzymskokatolickiej p.w. Wniebowzięcia NMP // 1,1 mln zł
Gościkowo-Paradyż: konserwacja barokowych wnętrz kościoła p.w. św. Marcina z Tours i Wniebowzięcia NMP // 1,3 mln zł
Gościkowo-Paradyż
Twierdza Kostrzyn
Twierdza Kostrzyn: ratownicze prace konserwatorskie Bastionu Król // 670 tys. zł
LUBELSKIE Janowiec: zabezpieczenie konstrukcyjne wieży renesansowego zamku (ob. Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym) // 150 tys. zł Kozłówka: remont i konserwacja zespołu parkowo-pałacowego Muzeum Zamoyskich z XVIII w. // 1,6 mln zł
Kazimierz Dolny: konserwacja barokowych polichromii w Kaplicy Królewskiej kościoła farnego p.w. św. Jana Chrzciciela // 50 tys. zł Kozłówka
Kazimierz Dolny
20 dziedzictwo kulturowe
MAZOWIECKIE Warszawa: • prace konserwatorskie kaplic i nagrobków na cmentarzu Stare Powązki // 1,2 mln zł • osuszenie murów kościoła p.w. Św. Krzyża // 1,7 mln zł
Guzów: remont pałacu z XVIII w. // 2,7 mln zł Guzów
Ciechanów: prace konserwatorskie zamku w Ciechanowie (siedziba Muzeum Szlachty Mazowieckiej) // 880 tys. zł Ciechanów
Stare Powązki
ŁÓDZKIE Skomlin: konserwacja XVIII-wiecznych polichromii w modrzewiowym kościele p.w. św. Filipa i Jakuba Apostoła // 1,9 mln zł Skomlin
Szadek: konserwacja elewacji i witraży gotyckiego kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP i św. Jakuba Apostoła // 400 tys. zł
Piotrków Trybunalski: montaż sygnalizacji przeciwpożarowej i remont barokowego kościoła p.w. Matki Bożej Śnieżnej // 700 tys. zł
dziedzictwo kulturowe 21
PODKARPACKIE Lutcza: remont XV-wiecznego, drewnianego kościoła p.w. Wniebowzięcia NMP w Lutczy // 375 tys. zł Radruż: konserwacja obiektów obronnego zespołu cerkwi św. Paraskewy z końca XVI w. (ob. Muzeum Kresów w Lubaczowie) // 620 tys. zł
Zarzecze: montaż instalacji przeciwpożarowej i prace konserwatorskie XIX-wiecznego pałacu Dzieduszyckich // 767 tys. zł
Radruż
Lutcza
OPOLSKIE Ścibórz: remont dachu i wnętrz barokowego dworu // 500 tys. zł
Nysa: konserwacja elewacji gotyckiej przykościelnej dzwonnicy oraz wystroju kościoła św. Jakuba i św. Agnieszki // 1,5 mln zł
Rysiowice: remont dachu neorenesansowego XIX-wiecznego pałacu // 400 tys. zł Rysiowice
Głogówek: konserwacja barokowego wystroju i wyposażenia kościoła p.w. św. Bartłomieja Apostoła // 1,7 mln zł Głogówek
22 dziedzictwo kulturowe
Każda złotówka wydana natychmiast po katastrofie jest 30-krotnie cenniejsza niż dwa złote później. Katastrofy mają to do siebie, że ich skutki przyspieszają dramatycznie, bez względu na to, czy mamy do czynienia z wodą, czy z pożarem. Środki finansowe na ten cel są w rezerwie.
// DZIAŁANIA INTERWENCYJNE Dzięki sprawnemu systemowi dotacji Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego może podejmować działania interwencyjne, gdy zabytki ucierpią w trakcie katastrof. Tak było w przypadku Kościoła św. Katarzyny w Gdańsku, który został doszczętnie zniszczony przez pożar w 2006 r. W latach 2007-2013, dzięki prawie 7-milionowej dotacji, udało się przywrócić obiekt do właściwego stanu technicznego, poddając go pracom remontowym i konserwatorskim.
7 mln zł dotacji
ponad
880 mln zł
Dzięki pozyskanym środkom unijnym udało się od 2007 r. zrealizować prace w 58 zabytkowych obiektach. Zostały dofinansowane kwotą ponad 880 mln zł.
dziedzictwo kulturowe 23
// POMNIKI HISTORII Najważniejsze zabytki nieruchome mogą na wniosek ministra kultury zostać objęte specjalną formą ochrony, jaką jest status Pomnika Historii. Do dziś to najwyższe wyróżnienie nadano 54 zabytkom. Z każdym rokiem lista najcenniejszych obiektów sukcesywnie powiększa się. Na listę pomników historii mogą dołączać obiekty architektoniczne, krajobrazy kulturowe, układy urbanistyczne lub ruralistyczne, zabytki techniki, obiekty budownictwa obronnego, parki i ogrody, cmentarze, miejsca pamięci najważniejszych wydarzeń lub postaci historycznych oraz stanowiska archeologiczne.
// KONKURS ZABYTEK ZADBANY Organizowany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego konkurs „Zabytek Zadbany” organizuje Narodowy Instytut Dziedzictwa. Jego celem jest promocja opieki nad zabytkami i popularyzacja wiedzy na temat właściwego postępowania z nimi. Konkurs skierowany jest do właścicieli, posiadaczy i zarządców zabytkowych obiektów wpisanych do rejestru zabytków. Ocenie Jury podlegają jakość i zakres prac konserwatorskich, restauratorskich lub budowlanych, a także wykonane rewitalizacje zabytków architektury.
24 dziedzictwo kulturowe
Muzea Wizyta w muzeum jest jedną z najbardziej oczywistych form uczestnictwa w kulturze. To miejsce, gdzie przeszłość spotyka się z przyszłością, dlatego staramy się, żeby były obiektami na miarę XXI w. – nowoczesnymi, interaktywnymi oraz dostępnymi dla wszystkich, bez wyjątku, grup społecznych – dzieci, młodzieży, dorosłych, osób starszych i niepełnosprawnych. Dziedzictwo muzealne w naszym kraju jest niezmiernie różnorodne – to zarówno wielkie i znane instytucje o długiej tradycji , jak i małe, niedawno otwarte placówki. Mają one różne zadania – pełnią przede wszystkim role edukacyjne i społeczne. Służą wiedzy i umacnianiu tożsamości kulturowej, ale też rozrywce i zabawie. Zadaniem Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego jest wspieranie rozwoju placówek oraz pomoc w ich dostosowaniu do współczesnego świata oraz potrzeb i wymagań współczesnego odbiorcy. W ostatnich latach muzea w Polsce przechodzą transformację na wielką skalę. Wiele z nich powstaje lub przechodzi gruntowne remonty i modernizacje dzięki wsparciu funduszy unijnych.
CSW w Toruniu
Muzeum Historii Żydów Polskich
Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku
Pałac w Rogalinie – Oddział MN w Poznaniu
dziedzictwo kulturowe 25
// POWSTAJĄ Europejskie Centrum Solidarności powstaje w Gdańsku, w historycznym miejscu przy Placu Solidarności w pobliżu Bramy Nr 2, tuż za Pomnikiem Poległych Stoczniowców. Inwestycja, której całkowity koszt wyniesie ok. 290 mln zł, otrzymała dofinansowanie ze środków unijnych w wysokości ponad 140 mln zł. Europejskie Centrum Solidarności Muzeum II Wojny Światowej
Wizualizacja siedziby Muzeum Historii Polski
Misją powołanego w 2008 r. Muzeum II Wojny Światowej jest stworzenie pierwszej takiej na świecie, nowoczesnej placówki, w której opowiedziana zostanie historia wojny jako największego kataklizmu XX wieku. Muzeum będzie pełnić rolę ośrodka edukacji, kultury i nauki.
Muzeum Historii Polski powołano w 2006 r. Konkurs architektoniczny na projekt budynku rozstrzygnięto w 2009 r. – zwyciężyła praca zespołu Paczowski et Fritsch z Luksemburga. Zgodnie z projektem, gmach ma stanąć w pobliżu Zamku Ujazdowskiego, nad Trasą Łazienkowską. Koszt wybudowania muzeum to ok. 350 mln zł.
26 dziedzictwo kulturowe
Coraz więcej placówek decyduje się na udostępnianie swoich zbiorów w Internecie. Wirtualne kolekcje posiadają Muzeum Narodowe w Warszawie, Krakowie czy Gdańsku. Polskie instytucje kultury włączyły się również w międzynarodowy projekt Google Cultural Institute – na specjalnej platformie można oglądać zbiory Muzeum Historii Polski, Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, Muzeum Sztuki w Łodzi oraz Muzeum Auschwitz-Birkenau. Działania związane z digitalizacją zbiorów prowadzi i koordynuje Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
Galeria na strychu MN we Wrocławiu
Zaadaptowany na przestrzeń wystawienniczą strych Muzeum Narodowego we Wrocławiu pozwala na prezentację jednego z największych zbiorów sztuki XX i początków XXI wieku. Ponad 20 tys. eksponatów można oglądać teraz na dodatkowych 3 tys. m2 nowoczesnej, niezwykle oryginalnej powierzchni wystawienniczej.
Sprowadzanie i prezentacja niezwykle cennych kolekcji wymaga odpowiedniego poziomu zabezpieczeń oraz warunków ekspozycji. Dzięki inwestycjom, jakie realizowane są w poszczególnych instytucjach, gościmy w kraju wystawy na światowym poziomie – mieliśmy okazję obejrzeć wystawę malarstwa Turnera w Muzeum Narodowym w Krakowie, Rothko w Muzeum Narodowym w Warszawie, czy wreszcie malarskiego rodu Breughlów we Wrocławskim Muzeum Miejskim. Dzieła przyciągały do muzeów rekordową liczbę gości. ponad
67 tys. widzów
Wystawa „Turner. Malarz żywiołów” w Muzeum Narodowym w Krakowie
ponad
30 tys. widzów
Wystawa prac Marka Rothko w Muzeum Narodowym w Warszawie
dziedzictwo kulturowe 27
ponad
23 mln zł
Dzięki dofinansowaniom z budżetu Programów Ministra stale powiększane są kolekcje muzealne. Zakupy finansowane są w ramach priorytetów „Reginalne kolekcje sztuki” oraz „Narodowe kolekcje sztuki”, na które przeznaczono od 2008 r. ponad 23 mln zł.
W wyremontowanym XVII-wiecznym spichlerzu nowe miejsce ekspozycji znalazła kolekcja sztuki europejskiej, którą do 2010 r. można było zobaczyć w Muzeum Ksiażąt Czartoryskich. Nowy Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie otrzymał dotację MKiDN w ramach Programu „Infrastruktura kultury”.
Europeum – nowy Oddział Muzeum Narodowego w Krakowie
Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie
28 dziedzictwo kulturowe
// MODERNIZACJA GMACHU MUZEUM NARODOWEGO W WARSZAWIE W ubiegłym roku nowe oblicze zyskały sale ekspozycyjne oraz otoczenie budynku Muzeum Narodowego w Warszawie. Przearanżowano 3 galerie stałe oraz oddano do użytku zrewitalizowany Dziedziniec im. Stanisława Lorentza. Projekt sfinansowany został przez MKiDN, które na ten cel przekazało ok. 15 mln zł.
15 mln zł
Zależało nam na tym, by podczas przeprowadzanych prac zadbano o szacunek do przeszłości i wzięto pod uwagę gusta tych, którzy są gośćmi Muzeum Narodowego w Warszawie od wielu lat. Ważne jest, aby szanując te przyzwyczajenia, jednocześnie pozyskad nową grupę osób – wszystkich, którzy będą chcieli zobaczyć tę najważniejszą placówkę muzealną w Polsce.
// NOWE SUKIENNICE Od 2010 r. publiczność może zwiedzać wyremontowaną Galerię Sztuki Polskiej XIX w. w Sukiennicach – Oddziale Muzeum Narodowego w Krakowie. Inwestycja ta otrzymała dofinansowanie ze środków Norweskiego Mechanizmu Finansowego, wynoszące ponad 5,2 mln euro.
10,5 mln EUR – wartość
5,2 mln EUR – dotacja UE
dziedzictwo kulturowe 29
// DZIEDZICTWO ZWIĄZANE Z JANEM PAWŁEM II
Muzeum Dom Rodzinny Jana Pawła II
Od 2010 r. na terenie kompleksu kulturalno-świątynnego Centrum Opatrzności Bożej powstaje Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego jako jego wyodrębniona funkcjonalnie część. Utworzono również Muzeum Dom Rodzinny Jana Pawła II w Wadowicach, które jest wspólnym przedsięwzięciem ministerstwa kultury, Województwa Małopolskiego, Gminy Wadowice i Archidiecezji Krakowskiej. Mieści się w kamienicy przy ul. Kościelnej 7, w której przed II Wojną Światową mieszkała rodzina Wojtyłów, a od 1984 r. działało papieskie muzeum.
Muzeum Jana Pawła II
30 dziedzictwo kulturowe
// MIEJSCA PAMIĘCI Naszą tożsamość narodową i tradycję państwową, a także kulturową i cywilizacyjną, w znacznej mierze tworzą niezmienne mimo upływu czasu punkty odniesienia – miejsca pamięci. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego jako swój priorytet przyjęło działania na rzecz zachowania autentyzmu przestrzeni i historycznych obiektów miejsc pamięci oraz zadbanie o godny wygląd miejsc spoczynku i upamiętnienie ofiar XX-wiecznych konfliktów i tragedii.
Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu: To najczęściej odwiedzane Muzeum w Polsce i jedno z najbardziej znanych w Europie, powstałe na terenie niemieckiego obozu koncentracyjnego i zagłady, stworzonego jako miejsce deportacji i wyniszczania Polaków, z czasem stało się symbolem Zagłady europejskich Żydów. Jako jedyne miejsce pamięci Zagłady znalazło się na liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. W 2009 r. zdefiniowane zostały priorytety konserwatorskie, które legły u podstaw Globalnego Planu Konserwacji.
dziedzictwo kulturowe 31 Naszą rolą i zobowiązaniem pozostaje kultywowanie pamięci o wydarzeniach, które nie mają prawa się powtórzyć. Nie tylko przez wzgląd na ofiary, ale również w trosce o obecne i przyszłe pokolenia.
Muzeum „Stuthof” w Sztutowie: Utworzone 12 marca 1962 r. na terenie niemieckiego obozu koncentracyjnego, to jedno z najbardziej rozpoznawalnych Miejsc Pamięci na Pomorzu Gdańskim, wśród jego zadań jest również upamiętnianie martyrologii Polaków w niemieckich obozach koncentracyjnych na zachodzie Europy. Na podstawie planów inwestycyjnych zatwierdzonych w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego przygotowano dokumentację remontu drewnianych obiektów dozorowych byłego KL Stutthof: tzw. Bramy Śmierci i trzech wież wartowniczych. Inwestycja została zrealizowana w latach 2010-2011 za kwotę 140 tys. zł.
W 2009 r. zdefiniowane zostały priorytety konserwatorskie, które legły u podstaw Globalnego Planu Konserwacji. Dla realizacji tego celu stworzona została Fundacja Auschwitz-Birkenau, której celem jest zebranie funduszu żelaznego w wysokości 120 mln euro na finansowanie rozległych prac konserwatorskich. Do dziś udało się już zebrać ponad 80% tej sumy w deklaracjach, a na konta Fundacji wpłynęło już prawie 50 mln euro. To unikatowy na skalę światową, prekursorski projekt zapewnienia długofalowego finansowania rozległych prac konserwatorskich. Docelowo roczny zysk z Funduszu Wieczystego w wysokości ok. 4-5 mln euro pozwoli na pełną realizację planu.
32 dziedzictwo kulturowe
Państwowe Muzeum na Majdanku: Uruchomione w 1944 r. jest pierwszym na świecie martyrologicznym muzeum poświęconym wydarzeniom i ofiarom II Wojny Światowej. W 2013 r. na Majdanku zakończona została realizacja kilkuletniego projektu dofinansowanego z środków unijnych. W budynku powstała nowoczesna przestrzeń ekspozycyjna o pow. 500 m2, wyposażona w klimatyzację, ogrzewanie i specjalistyczne oświetlenie. Dzięki dodatkowym środkom z programu MKiDN „Infrastruktura Kultury” w baraku zainstalowano nowoczesny sprzęt wystawienniczy. Generalne remonty przeszły również inne obiekty historyczne, wśród nich barak „starego krematorium” oraz barak więźniarski nr 17. Ponadto opracowano dokumentacje konserwatorskie baraku łaźni i budynku komór gazowych.
Muzeum Polaków ratujących Żydów na Podkarpaciu im. Rodziny Ulmów w Markowej: Muzeum tworzone jest, jako oddział, przez Muzeum-Zamek w Łańcucie, instytucję prowadzoną wspólnie przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego i Samorząd Województwa Podkarpackiego. Idea muzeum nawiązuje do tragicznego losu polskiej rodziny Józefa i ciężarnej Wiktorii z szóstką dzieci, którzy zostali zamordowani w Markowej 24 marca 1944 r. przez niemieckich żandarmów za ukrywanie dwóch rodziny żydowskich. Projekt muzeum autorstwa Mirosława Nizio, został opracowany na podstawie koncepcji wyłonionej w konkursie architektonicznym, przeprowadzonym w 2010 r. Prowadzony jest przetarg na wykonawcę obiektu. Otwarcie i inicjacja programu edukacyjno-turystycznego planowana jest w 2015 r.
dziedzictwo kulturowe 33 // RADA OCHRONY PAMIĘCI WALK I MĘCZEŃSTWA
Główne zadanie powołanej w 1947 r. Rady to inicjowanie i koordynowanie działalności związanej z upamiętnianiem historycznych wydarzeń i miejsc oraz postaci w dziejach walk i męczeństwa narodu polskiego w kraju i zagranicą, a także walk i męczeństwa innych narodów na terytorium Polski. Organ podlega Ministrowi Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Główne projekty ostatnich lat to:
Czwarty Cmentarz Katyński w Kijowie-Bykowni Po wielu latach starań i kilku sezonach prac archeologiczno-ekshumacyjnych wiosną 2012 r. rozpoczęła się budowa polskiego cmentarza w Bykowni, czwartej po Katyniu, Charkowie i Miednoje nekropolii ofiar sowieckiej zbrodni. Otwarty i poświęcony 21 września 2012 r. Cmentarz bykowieński jest upamiętnieniem i miejscem spoczynku większości z 3435 obywateli polskich – ofiar sowieckiej Zbrodni Katyńskiej z tzw. ukraińskiej listy katyńskiej. Remont generalny Polskiego Cmentarza Wojennego w Loreto Cmentarz w Loreto jest jednym z czterech, na którym spoczęli żołnierze 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa, biorący udział w II Wojnie Światowej na froncie włoskim. Pochowano na nim 1132 polskich żołnierzy poległych w bitwie o Ankonę. W drugiej połowie 2012 r. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa przeprowadziła kapitalny remont nekropolii. Europejska Sieć Pamięć i Solidarność W celu badania i opracowania wiedzy o negatywnych konsekwencjach systemów totalitarnych, dyktaturach i wojnach XX w. oraz jej upowszechniania, szczególnie wśród młodszych pokoleń, Ministrowie Kultury Polski, Niemiec, Słowacji i Węgier podpisali w Warszawie Deklarację o utworzeniu Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność. Sieć tworzy rodzaj solidarnej więzi między narodami Europy, oparty na pogłębionej refleksji nad tragicznymi i wzniosłymi aspektami historii minionego stulecia. Jej celem jest zbudowanie wspólnej narracji historycznej dla całego regionu Europy Środkowej i Wschodniej. Pomnik ofiar zbrodni OUN-UPA w Warszawie Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom środowisk kresowych, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa ufundowała w Warszawie pomnik upamiętniający wszystkie ofiary zbrodni ukraińskich nacjonalistów na Wołyniu i Galicji Wschodniej. Uroczystość odsłonięcia pomnika odbyła się 11 lipca 2013 r., w 70. rocznicę apogeum zbrodni na Wołyniu.
34 dziedzictwo kulturowe
Odzyskiwanie dzieł sztuki Polska w wyniku II Wojny Światowej straciła ponad 70% materialnego dziedzictwa kultury. Wśród strat wojennych znajdują się dzieła wielkich mistrzów, m.in. Rafaela, Carracciego, Breughla, van Dycka, Matejki, Malczewskiego, Kossaka i Wyspiańskiego. Miejsce przechowywania większości z nich pozostaje nieznane. Od 1992 r. MKiDN zajmuje się katalogowaniem strat wojennych – obecnie w bazie danych zarejestrowanych jest blisko 63 tys. obiektów. Część z nich prezentowana jest na stronie internetowej www.mkidn.gov.pl/kolekcje. Katalogi strat wojennych wysyłane są do domów aukcyjnych na całym świecie, polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, zagranicznych placówek kulturalnych oraz rządowych i pozarządowych organizacji zajmujących się badaniami proweniencyjnymi. Polskie straty wojenne publikowane są na stronie internetowej Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów: www.nimoz.pl, w najbardziej znanym katalogu poszukiwanych dzieł Artloss Register: www.artloss.com oraz Central Registry of Information on Looted Cultural Property 1933-1945: www.lootedart.com. MKiDN prowadzi starania o zwrot 44 obiektów z Rosji, Niemiec, USA, Włoch i Wielkiej Brytanii. Katalogi strat wojennych wysyłane są do największych domów aukcyjnych na świecie, polskich przedstawicielstw dyplomatycznych, zagranicznych placówek kulturalnych oraz rządowych i pozarządowych organizacji zajmujących się badaniami proweniencyjnymi. Za najcenniejszą stratę wojenną uważa się „Portret Młodzieńca” pędzla Rafaela, pochodzący ze zbiorów Muzeum XX Czartoryskich w Krakowie.
dziedzictwo kulturowe 35 Muzeum Utracone to projekt przypominający dzieła, których losy są nieznane lub o których odzyskanie wciąż podejmowane są starania. W atrakcyjnej multimedialnej formie prezentowane są zagrabione, skonfiskowane lub utracone w wyniku II Wojny Światowej dzieła sztuki. Najważniejszym celem Muzeum Utraconego jest przywracanie pamięci o obiektach będących dziedzictwem kulturowym Polski i popularyzowanie wiedzy na ten temat.
Do dziś dzięki staraniom Ministerstwa oraz dokumentacji zgromadzonej w MKiDN do kraju powróciło przeszło 30 cennych obiektów, w tym m.in.: Skąd? • Portret Filipa I Księcia Pomorskiego pędzla Łukasza Cranacha Młodszego 1999 r.
Obecnie
Szwajcaria
Muzeum Narodowe w Szczecinie
Stany Zjednoczone
Muzeum Narodowe w Warszawie
• obraz Aleksanda Mroczkowskiego W żniwa • obraz Friedricha Philipa Reinholda Studium olejne – Chmury • XII-wieczny krzyż procesyjny 2008 r. z Limoges
Stany Zjednoczone
Muzeum Narodowe w Warszawie Muzeum Narodowe we Wrocławiu Muzeum XX Czartoryskich w Krakowie
• obraz Jana Władysława 2009 r. Chełmińskiego Żandarm
Stany Zjednoczone
Zamek Królewski w Warszawie
• obraz Wojciecha Gersona Odpoczynek w tatrzańskim szałasie • obraz Melchiora de Hondecoetera Martwa natura z ptakami 2010 r.
Stany Zjednoczone
Zamek Królewski w Warszawie Muzeum Narodowe w Gdańsku
2006 r.
2011 r.
2012 r.
• Portret Karola Podlewskiego autorstwa Jana Matejki
Francja Austria
Francja
• aplika z głową meduzy • obraz Aleksandra Gierymskiego Żydówka z pomarańczami • obraz Juliana Fałata Przed polowaniem w Rytwianach • obraz Juliana Fałata Naganka na polowaniu w Nieświeżu • obraz Anny Bilińskiej-Bohdanowiczowej Murzynka
Anglia
• obraz Józefa Brandta Czaty
Stany Zjednoczone
• obraz szkoły flamandzkiej Szewc
Niemcy
Niemcy Stany Zjednoczone Stany Zjednoczone
Łazienki Królewskie w Warszawie
Muzeum Narodowe w Warszawie
Niemcy
Muzeum Narodowe w Warszawie Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie
36 dziedzictwo kulturowe
Wśród ostatnio odzyskanych dzieł znalazło się płótno Aleksandra Gierymskiego „Żydówka z pomarańczami”, dwa obrazy Juliana Fałata „Przed polowaniem w Rytwianach” i „Naganka na polowaniu w Nieświeżu” oraz „Murzynka” Anny Bilińskiej.
Julian Fałat „Przed polowaniem w Rytwinach”
• Program „Odzyskiwanie dzieł sztuki” •
Odzyskiwanie dzieł sztuki utraconych w trakcie II Wojny Światowej, których restytucja na drodze sądowej nie ma szans powodzenia, a inne możliwości zostały wyczerpane – to główny cel współpracy Ministerstwa i Fundacji Kronenberga przy City Handlowy. Partnerem MKiDN w działaniach restytucyjnych jest również PZU, które wspiera także działania konserwatorskie odzyskanych dzieł.
dziedzictwo kulturowe 37 Ważne jest, by po uzyskaniu informacji, że obraz jest wystawiony na jakiejś aukcji, natychmiast wysłać uprawnioną osobę z określonymi dowodami pochodzenia obrazu i rzeczoznawcę, który potwierdzi jego autentyczność. Nie odkupujemy dzieł, my je odzyskujemy – albo na drodze administracyjnej, albo na drodze sądowej, albo w wyniku negocjacji, które kończą się odszkodowaniem. Robimy to z zasady. To są nasze dzieła sztuki, nasze dziedzictwo narodowe, które zaginęło w pożodze wojennej. Szanujemy oczywiście przepisy prawa, natomiast staramy się doprowadzać do takiej sytuacji, aby nie naruszać też naszej godności.
Anna Bilińska-Bohdanowiczowa „Murzynka”
Aleksander Gierymski „Żydówka z pomarańczami”
38 dziedzictwo kulturowe
Konserwacja obrazów W muzealnych pracowniach konserwatorskich trwają nieprzerwanie prace nad restauracją i zabezpieczeniem najważniejszych dzieł malarskich. Wyjątkowym przedsięwzięciem była konserwacja „Bitwy pod Grunwaldem” autorstwa Jana Matejki – trwała ponad dwa lata i składała się z dwóch etapów: prac konserwatorsko-restauratorskich (strukturalnych), prowadzonych na podobraziu oraz renowacji tzw. lica obrazu, czyli warstwy malarskiej. Ze względu na duże rozmiary obrazu (42 m2) przeprowadzono ją w specjalnie do tego celu zaadaptowanej Sali Matejkowskiej MNW, gdzie obraz jest eksponowany. Podczas konserwacji zastosowano najnowszą aparaturę do badań w promieniach podczerwonych i rentgenowskich. Prace sfinansowano ze środków MKiDN. ponad
25 mln zł
W ciągu ostatnich trzech lat na konserwację dzieł wielkoformatowych wydano ponad 25 mln zł.
W ostatnich latach nawiązaliśmy dobrą współpracę ze stroną ukraińską – restaurowaliśmy np. Carskie Wrota, stanowiące część ikonostasu w soborze św. Zofii. Dzięki pracy konserwatorów i muzealników udało się uratować sztandar Mazepy z 1687 r., który wrócił do Charkowa, obrazy „Carowie Szujscy przed królem Zygmuntem III w roku 1611” i „Bitwa pod Grunwaldem” ze Lwowa. Odrestaurowane zostały dwa batalistyczne obrazy z kolegiaty żółkiewskiej, autorstwa Martina Altomontego, nadwornego malarza Jana III Sobieskiego.
dziedzictwo kulturowe 39 Środków finansowych nie może brakować na ratowanie cennych obiektów z XVI, XVII i XVIII w., które są świadkami naszej wspólnej historii. Bardzo ważne jest, że odrestaurowane dzieła nie trafiają do muzealnych magazynów, ale są prezentowane publiczności.
Bitwa pod Grunwaldem
Konserwacja obrazów Martina Altomontego z Żółkwi Konserwacja obrazów Martina Altomontego z Żółkwi
Polska w ostatnich latach stała się niekwestionowaną, światową stolicą prac restauratorskich dzieł wielkoformatowych. Polscy specjaliści konserwowali m.in. „Hołd pruski” i „Bitwę pod Grunwaldem” Jana Matejki oraz dioramę o tej samej tematyce, autorstwa Tadeusza Popiela i Zygmunta Rozwadowskiego ze zbiorów lwowskich, a także pochodzące z Żółkwi obrazy „Bitwa pod Parkanami” i „Bitwa pod Wiedniem”. Prace te były wykonywane na najwyższym światowym poziomie. Konserwacja obrazów Martina Altomontego z Żółkwi
40 dziedzictwo kulturowe
Polskie dziedzictwo kulturowe za granicą Działania ministerstwa kultury w zakresie ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego poza granicami kraju koncentrują się na organizowaniu i udzielaniu pomocy w celu zabezpieczenia konserwacji zabytków architektury, nekropolii, muzealiów i archiwaliów oraz upamiętnianiu wybitnych osób lub zdarzeń historycznych. Wśród najważniejszych inicjatyw trzeba wymienić prace konserwatorskie szczególnie cennych obiektów polskiego dziedzictwa kulturowego poza krajem, m.in. katedr w Grodnie i Żytomierzu oraz łacińskiej i ormiańskiej we Lwowie, nagrobków na Cmentarzu Łyczakowskim, Sanktuarium w Berdyczowie, Pałacu Tyszkiewiczów w Zatroczu na Litwie, elementów wyposażenia świątyń na Ukrainie, Łotwie, Białorusi, w Gruzji i Francji…. Polskie nekropolie, rozsiane na wszystkich kontynentach, objęto pracami inwentaryzacyjnymi. Są wśród nich cmentarze Łyczakowski i Janowski we Lwowie, Bajkowy w Kijowie, Polski w Żytomierzu, Komunalne w Czerniowcach oraz w Daugavpils (Dyneburgu) i kwatera katolicka Cmentarza św. Michała w Rydze.
Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu
Podejmujemy również inicjatywy, aby upamiętnić wybitne osobistości. Udostępniono zwiedzającym nową ekspozycję Muzeum Józefa Ignacego Kraszewskiego w Dreźnie. Trwają prace nad utworzeniem Muzeum Josepha Conrada-Korzeniowskiego w Berdyczowie (Ukraina) i nową aranżacją wnętrz Muzeum Adama Mickiewicza w Stambule (Turcja). Otaczamy stałą opieką otwarte w 2004 r. Muzeum Juliusza Słowackiego w Krzemieńcu. Wielu wybitnych Polaków upamiętniono tablicami i pomnikami, m.in. Juliusza Słowackiego w Kijowie i Bronisława Piłsudskiego w Shiraoi na japońskiej wyspie Hokkaido.
ponad
45 mln zł
Prace nad zabezpieczeniem polskiego dziedzictwa za granicą finansowane są m.in. z Programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Od 2008 r. przeznaczyliśmy na nie ponad 45 mln zł.
dziedzictwo kulturowe 41
W 2011 r. zakończył się wieloletni polsko-indyjski projekt ratowania się spuścizny Stefana Norblina w indyjskim pałacu Umaid Bhawan w Jodhpur. Zespół polskich konserwatorów pod kierunkiem Józefa Stecińskiego, uzupełniony o specjalistów indyjskich, wykonał całkowitą konserwację poważnie uszkodzonych malowideł ściennych w stylu art deco w Sali Orientalnej, a także w pałacowym holu. Przeprowadzono też zabiegi konserwatorskie najciekawszych obrazów zachowanych w pomieszczeniach mieszkalnych oraz wykonanych przez Norblina rysunkowych projektów wnętrz pałaców w Jodhpur i Sardar Samand.
42 dziedzictwo kulturowe
Nowe obiekty na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO W czerwcu 2013 r. na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO wpisano drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat, a wpis Kopalni Soli w Wieliczce został rozszerzony o kopalnię w Bochni i wielicki Zamek Żupny. Był to pierwszy od 7 lat wpis polskich zabytków na Listę UNESCO – poprzednio, w 2006 r., trafiła na Listę Hala Stulecia we Wrocławiu.
Cerkiew św. Paraskiewy w Radrużu
Cerkiew św. Michała Archanioła w Turzańsku
Cerkiew św. Michała Archanioła w Brunarach Wyżnych
Cerkiew św. Michała Archanioła w Smolniku
Cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy w Chotyńcu
Cerkiew św. Paraskiewy w Kwiatoniu
dziedzictwo kulturowe 43 39 mln zł – wartość
18,8 mln zł
– dofinansowanie UE
Starówka w Toruniu
Cerkiew Opieki Bogurodzicy w Owczarach
Cerkiew św. Jakuba Młodszego Apostoła w Powroźniku
Dwa polskie obiekty zostały wpisane w czerwcu 2013 r. na prestiżową Światową Listę Programu UNESCO „Pamięć Świata”. To Traktaty pokojowe zawarte od II połowy XV do końca XVIII w. między Królestwem Polskim i Cesarstwem Tureckim oraz Zbiory Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu: Biblioteka Polska i Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu. Wcześniej, w 2011 r. na Listę trafiło Archiwum Biura Odbudowy Stolicy (BOS) – zawierające dokumenty ukazujące zniszczenia Warszawy w czasie II wojny i późniejszą odbudowę miasta. Do tej pory na Światowej Liście Programu „Pamięć Świata” znalazło się dwanaście obiektów dziedzictwa dokumentacyjnego zgłoszonych przez Polskę.
44 dziedzictwo kulturowe
• 14 obiektów z Polski na liście UNESCO •
• • • • • • • • • • • • •
Auschwitz Birkenau: niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady Puszcza Białowieska / Belovezhskaya Pushcha Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim rejonie Karpat: Radruż, Chotyniec, Smolnik, Turzańsk, Powroźnik, Owczary, Kwiatoń, Brunary Wyżne Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni Historyczne centrum Krakowa Historyczne centrum Warszawy Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczno-krajobrazowy oraz park pielgrzymkowy Kościoły drewniane południowej Małopolski: Binarowa, Blizne, Dębno, Sękowa, Haczów, Lipnica Murowana Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy Hala Stulecia we Wrocławiu Park Mużakowski / Muskauer Park Stare miasto w Zamościu Zamek krzyżacki w Malborku
Dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, po 37 latach Polska ponownie została członkiem Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO. Decyzja w tej sprawie zapadła 19 listopada br. na Zgromadzeniu Ogólnym w Paryżu. Dotychczas nasz kraj jako Państwo-Strona Konwencji zasiadał w Komitecie tylko raz, w 1976 r. W ramach kampanii promocyjnej we wrześniu br. w siedzibie UNESCO w Paryżu zaprezentowana została wystawa „Poland for World Heritage”. Miała ona na celu pokazanie Polski jako kraju o dużym dorobku i doświadczeniu w zakresie konserwacji, w tym tak wyjątkowych dóbr jak te znajdujące się na Liście Światowego Dziedzictwa.
dziedzictwo kulturowe 45
Ochrona Języka polskiego Język polski jest jednym z 25 największych języków na świecie, posługuje się nim ponad 40 mln ludzi w Polsce i poza jej granicami. Przeprowadzone pod koniec XX wieku badania pokazały, że dla wielu z nas to właśnie polszczyzna jest symbolem tożsamości narodowej: aż 92% Polaków uważa, że tym, co spaja naród, jest język. 21 lutego 2012 r., w Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego, zainaugurowano kampanię społeczną „Ojczysty – dodaj do ulubionych”, która ma przypominać o roli i miejscu języka ojczystego w życiu Polaków. Ma również przyczynić się do podnoszenia świadomości językowej, do ugruntowania poczucia, że polszczyzna jest tworzona przez każdego użytkownika i że to każdy z nas jest za nią odpowiedzialny, ponieważ język jest wartością samą w sobie, jest wspólnym dobrem. W ramach kampanii powstała strona w serwisie społecznościowym Facebook, który polubiło ponad 36,6 tys. osób. Aktywni użytkownicy codziennie przypominają sobie o słowach użytecznych, ale powoli zapominanych. Mogą również zadawać nurtujące ich pytania i uzyskać merytoryczną i sprawną odpowiedź ekspertów. Kampania została uznana za najlepszą kampanię społeczną instytucji publicznej w 2012 r. Nagrody przyznaje Fundacja Komunikacji Społecznej.
Dziedzictwo kulturowe to najistotniejszy element naszej państwowości. Nie armia, lecz szeroko rozumiana kultura była źródłem sukcesu przetrwania i odbudowania państwowości – dbałość o język polski, kulturę przekazów symbolicznych, a zwłaszcza świadectwa ulokowane w dziedzictwie materialnym przyniosły nam dzisiejszy sukces trwania w Europie.
46 dziedzictwo kulturowe
Dziedzictwo Chopinowskie Dziedzictwo Fryderyka Chopina, stanowi niepodważalną wartość w kulturze Polski i świata, dlatego tak ważne jest prezentowanie go w godnej oprawie, ukazującej bogactwo twórczości i pozwalającej na poznawanie jej jak największej liczbie osób.
Kościół św. Rocha w Brochowie
Obchodzony w 2010 r. Rok Chopinowski to 2600 wydarzeń artystycznych w Polsce i 3600 zagranicą, wielomilionowa frekwencja oraz znakomite recenzje w światowych mediach. Na przygotowania do krajowych obchodów wydano 133,4 mln zł. Fundusze zostały przeznaczone na rewitalizację i rozbudowę zabytkowych obiektów związanych z kompozytorem, utworzenie Centrum Chopinowskiego oraz rewaloryzację Domu Urodzenia Fryderyka Chopina i parku w Żelazowej Woli wraz z obiektami obsługi turystów, administracji i zaplecza gospodarczego. W 2010 r. dobiegła też końca jedna z kluczowych inwestycji – Muzeum Fryderyka Chopina. Od maja do listopada 2010 r. gościło ono 103,5 tys. osób (dla porównania: w 2005 r. – 5,5 tys.). Odnowiono oraz przebudowano i rozbudowano także wiele zabytkowych obiektów związanych z Fryderykiem Chopinem m.in. Kościół p.w. św. Krzyża na Krakowskim Przedmieściu w Warszawie i Kościół św. Rocha w Brochowie.
dziedzictwo kulturowe 47
Muzeum w Żelazowej Woli
W 2010 r. zakooczyła się modernizacja Domu Urodzenia Fryderyka Chopina i parku w Żelazowej Woli. Prace nad unowocześnieniem Muzeum w Żelazowej Woli trwały od 2005 r. W tym czasie przebudowano dwór na podstawie nowego projektu oraz dokonano gruntownych napraw dachu, ścian i instalacji. W odrestaurowanym parku powstały nowoczesne pawilony, zrewaloryzowano również szatę roślinną oraz zbiorniki wodne i rzekę Utratę. Odświeżono także ekspozycję muzealną, którą można zwiedzać z multimedialnym przewodnikiem, zapoznać się z filmem dotyczącym tego miejsca i jego związku z życiem Fryderyka Chopina.
Muzeum Chopina w Warszawie
Muzeum Chopina mieści się w zabytkowych wnętrzach Zamku Ostrogskich, gruntownie zmodernizowanych i powiększonych. Na powierzchni ponad 4600 m2 rozplanowane zostały ekspozycje dotyczące życia i twórczości artysty oraz multimedialne sale wystawiennicze. Muzeum ma pieczę nad kolekcją, na którą składa się ponad 7 tys. obiektów, w tym rękopisy muzyczne, wydania dzieł Chopina, korespondencja, ikonografia i rzeczy osobiste. Całkowita wartość projektu wyniosła ponad 80 mln zł, z czego ponad 30 mln zł pochodziło ze środków europejskich.
48 dziedzictwo kulturowe
W trakcie Roku Chopinowskiego premierę miało Wydanie Narodowe Dzieł Fryderyka Chopina pod redakcją prof. Jana Ekiera. To pierwsze źródłowo-krytyczne wydanie całości dzieł Chopina. Składa się z serii A: Ballady, Etiudy, Walce, zawierającej 162 utwory wydane za życia Chopina oraz serii B, w której znajduje się 69 utworów.
• Odzyskane pamiątki •
W ostatnich latach resort przeznaczył na zakup zabytków związanych z kompozytorem ponad 7 mln zł. Obok rękopisów muzycznych, wśród pozyskanych obiektów znajdują się m.in. pierwodruki utworów, listy, bileciki i notatki. Wiele pamiątek po Chopinie trafiło też do muzeum dzięki darowiznom osób prywatnych. W 2012 r. pokazano publiczności warszawskiego Muzeum Chopina dwa autografy muzyczne Chopina zakupione w domu aukcyjnym Sotheby’s w Londynie za kwotę 590,5 tys. £ GBP: Autograf Tarantelli As-dur op. 43 – jedyne źródło kompletnego tekstu muzycznego tego utworu zapisane ręką Chopina oraz nieznany wcześniej nawet z reprodukcji rękopis Etiudy f-moll z Méthode des Méthode określany dotychczas jako „zaginiony”. Najnowszy nabytek Instytutu – autograf Walca f-moll op. 70 nr 2 Chopina, nieopublikowany drukiem za życia kompozytora, jest jedynym źródłem tej wersji utworu. Dotychczas znany był wyłącznie z reprodukcji, niedostępny w oryginale. Kupiono go w czerwcu 2012 r. na aukcji w Berlinie za 348 tys. euro.
dziedzictwo kulturowe 49
Po raz kolejny potrafiliśmy udowodnić, że naszym najlepszym znakiem jakościowym jest właśnie kultura, że w kulturze mieści się wszystko to, co mamy najciekawsze, najlepsze, najmocniejsze i najwartościowsze i że potrafimy się jeszcze z tym dorobkiem artystycznym dzielić z innymi.
Centrum Chopinowskie
Przy ul. Tamka 43 w Warszawie powstało Centrum Chopinowskie: nowoczesny ośrodek informacji chopinowskiej. Obok połączonego z kawiarenką punktu informacji turystycznej Centrum mieści księgarnię, bibliotekę, fonotekę i fototekę Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina. Stało się również siedzibą NIFC.
50 dziedzictwo kulturowe
Archiwa Archiwa państwowe przechowują, zabezpieczają i udostępniają dokumenty o historycznym znaczeniu, stanowiące świadectwo dziejów polskiego państwa i społeczeństwa. Ważnym elementem ich działalności jest zarządzanie dokumentacją, w tym wytwarzaną w postaci cyfrowej. Ponadto archiwa prowadzą szeroką działalność popularyzacyjną, edukacyjną i naukową.
Obecnie w Polsce działają 34 archiwa państwowe, których celem jest przechowywanie, zabezpieczanie i udostępnianie dokumentów o walorze historycznym. Jeszcze w tym roku do użytku zostaną oddane siedziby w Radomiu i Zielonej Górze. Prace remontowe prowadzone są obecnie w Gdańsku, Lublinie, Warszawie i Katowicach. W planach resortu kultury są także inwestycje w Krakowie, Rzeszowie, Białymstoku oraz Bielsku-Białej. Tylko w 2012 r. archiwa państwowe wykonały ponad 11 mln skanów materiałów archiwalnych, a do 30 czerwca 2013 r. liczba elektronicznych kopii opublikowanych w portalu www.szukajwarchiwach.pl przekroczyła 7 mln. W miarę wzbogacania portalu o nowe materiały wzrasta zainteresowanie nimi i liczba użytkowników. Od listopada 2009 r. do lipca 2013 r. liczba odwiedzin portalu wyniosła ponad 1 200 000, z czego 460 000 tylko w pierwszej połowie 2013 r. Większość akt udostępnionych online stanowią akta stanu cywilnego, kartoteki mieszkańców, akta miast i urzędów, a więc dokumenty najczęściej wykorzystywane przez klientów archiwów.
dziedzictwo kulturowe 51 Przed archiwami stoją poważne wyzwania, biorąc pod uwagę zbliżającą się perspektywę finansową 2014–2020. Te wyzwania to poprawa infrastruktury archiwów, by móc zabezpieczyć te w formie papierowej i elektronicznej, dalsze rozwijanie digitalizacji, rozbudowa już istniejących cyfrowych repozytoriów danych gromadzących skany czy też systemów do ich udostępniania i prezentacji w internecie.
Pokonaliśmy pewną barierę niemożności i to w najtrudniejszym czasie. Na potrzeby archiwów nie są adaptowane istniejące budynki, lecz powstają nowe obiekty, odpowiednio zaprojektowane i wyposażone. Archiwum Państwowe w Gorzowie będzie należało, nie tylko w Polsce, ale i w Europie, do wzorcowych.
12 mln zł
– ze środków MKiDN
Nowy budynek Archiwum Państwowego w Gorzowie Wielkopolskim
Otwarty w październiku 2013 r. nowy budynek Archiwum Państwowego w Gorzowie Wielkopolskim to pierwszy od ponad pół wieku obiekt w Polsce zaprojektowany w celu ochrony obiektów dziedzictwa dokumentacyjnego. Jego budowa kosztowała 12 mln zł. Środki na ten cel w całości przekazało Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Narodowe Archiwum Cyfrowe powstało w 2008 r. z przekształcenia Archiwum Dokumentacji Mechanicznej i jest jednym ze wskazanych przez Ministra Zdrojewskiego centrów kompetencji w zakresie digitalizacji archiwaliów. Główne zadania NAC to digitalizacja materiałów archiwalnych, tworzenie systemów teleinformatycznych dla archiwów państwowych oraz bezpieczne przechowywanie archiwalnych danych cyfrowych. Funkcjonują w nim pracownie digitalizacji fotografii, mikrofilmów i nagrań dźwiękowych.
52 dziedzictwo kulturowe
//ARCHIWA WYBITNYCH TWÓRCÓW W BIBLIOTECE NARODOWEJ Biblioteka Narodowa gromadzi najcenniejsze archiwalia polskich twórców. Ostatnio trafiły tu spuścizny Zbigniewa Herberta, Leszka Kołakowskiego, Krzysztofa Komedy, Agnieszki Osieckiej czy archiwum rodzinne Miłoszów. Tym samym w skarbcu BN powstaje panteon najwybitniejszych rodzimych pisarzy, poetów, filozofów i muzyków. Archiwa zostają poddane przeglądowi konserwatorskiemu, a następnie – szczegółowo opracowane i udostępnione badaczom. Znaczna część będzie także dostępna w czytelniach Biblioteki Narodowej oraz w jej internetowym serwisie Polona. Archiwa są świadectwem czasów, dokumentacją pewnej epoki, jak wynika z zawartości – dokumentacją bardzo cenną i wyjątkową. Trzeba pamiętać, że współcześni twórcy pisali na kwaśnym papierze, wykonywali zdjęcia, które zapisywali na nietrwałych nośnikach. Wszystko to wymaga profesjonalnego podejścia, które Biblioteka Narodowa jest w stanie zapewnić.
Archiwum Czesława Miłosza
dziedzictwo kulturowe 53 Nie ma lepszego miejsca dla dorobku piśmienniczego polskich pisarzy niż nasza Biblioteka Narodowa. Zbiory są tu dużo bezpieczniejsze niż w domu.
Archiwum Agnieszki Osieckiej
54 dziedzictwo kulturowe
Kultura Ludowa Sztuka ludowa i folklor należą do najbardziej charakterystycznych emblematów kojarzonych z polskim dziedzictwem kulturowym. Odgrywają unikalną rolę jako żywe zjawiska kultury ludowej. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, doceniając wartość i bogactwo polskiego dziedzictwa kulturowego, promuje i przyczynia się do ochrony najcenniejszych wartości kultury tradycyjnej. W ramach Programu „Dziedzictwo kulturowe” funkcjonuje priorytet poświęcony kulturze ludowej. Jego celem jest wspieranie najbardziej wartościowych zjawisk z zakresu szeroko pojętej kultury ludowej. Ze względu na swoją specyfikę i zakres tematyczny obejmuje on różne rodzaje zadań umożliwiających przekaz, zachowanie i kultywowanie tradycji: dokumentowanie, badanie wartościowych zjawisk kultury ludowej, konkursy, festiwale sztuki, zakup obiektów oraz kolekcji dzieł sztuki, warsztaty, kursy, szkolenia oraz programy edukacyjne skierowane do dzieci i młodzieży oraz osób dorosłych. Od 2008 r. dotację z tego źródła otrzymało ponad 55 projektów na łączną kwotę ponad 15,4 mln zł. Wśród wspieranych inicjatyw znajdują się festiwale kultury ludowej, warsztaty czy zajęcia przybliżające tradycję najmłodszym. mln zł – dotacja Beneficjentami są duże wydarzenia, mające już swoją renomę i historię, ale też lokalne, dużo mniejsze akcje, niezwykle ważne dla społeczności lokalnych.
15,4
Nagroda im. Oskara Kolberga
Nagroda im. Oskara Kolberga Przyznawana od 1974 r. honoruje całokształt działalności i wyróżnia wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury ludowej. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego sprawuje patronat i jest głównym fundatorem nagród i wyróżnień honorowych.
dziedzictwo kulturowe 55
Doroczne Nagrody Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Nagroda wręczana jest raz do roku za całokształt twórczości lub wybitne osiągnięcia twórcy w danym okresie. Minister kultury przyznaje nagrodę również w kategorii „Twórczość ludowa”. Dotychczas wyróżnienia otrzymali m.in. Kapela ze Wsi Warszawa, Fundacja Braci Golec i Jan Gaca.
Muzeum Wsi Kieleckiej
Dzięki wsparciu ministerstwa kultury zmodernizowano Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie, oddział Muzeum Wsi Kieleckiej. Dofinansowanie udzielono także projektom przenoszącym Muzeum w wirtualne środowisko: „Park Etnograficzny w Tokarni – wirtualny świat przeszłości” oraz „Muzeum Otwarte na Edukację”. W ostatnich latach zakupiono również wyposażenie do pracowni konserwatorskiej Parku Etnograficznego w Tokarni.
20 mln zł – wartość
12 mln zł
– dofinansowanie UE
Galicyjski Rynek
Galicyjski Rynek mieści się na terenie Parku Etnograficznego w Sanoku. To zrekonstruowane centrum małego galicyjskiego miasta, z pokazaniem wszystkich jego funkcji – społecznych, gospodarczych i kulturowych. Wokół czworokątnego placu (rynku) wzniesiono 26 drewnianych budynków. Wszystkie są wyposażane w meble, sprzęty i urządzenia dające zwiedzającym pełny obraz życia, pracy i wypoczynku mieszkańców galicyjskiego miasteczka – Polaków, Żydów i Ukraińców. Całą nawierzchnię placu rynkowego wraz z przyległymi uliczkami wyłożono brukiem kamiennym („kocimi łbami”). Nocą rynek oświetlają latarnie gazowe. Projekt był realizowany przy współudziale środków unijnych. Jego wartość wynosiła ponad 20 mln zł, dofinansowanie – 12 mln zł. Prace budowlane rozpoczęto w grudniu 2009 r., a zakończono 30 czerwca 2011 r. Po wybudowaniu Rynku Galicyjskiego frekwencja w sanockim Skansenie bardzo znacząco wzrosła: w 2011 r. odwiedziło Muzeum 120 tys. osób, w następnym już 143 tys. To rekord w ponad 50-letniej historii Skansenu.
56 dziedzictwo kulturowe
Nowoczesny Patriotyzm Patriotyzm to nie tylko szacunek do historii. To szacunek do państwa polskiego, jego instytucji, dziedzictwa materialnego. Stan, w którym każdy Polak jest ambasadorem państwa polskiego i wyjeżdżając za granicę jest zdolny bronić Polski i poprzez znajomość historii, i przez zdolność rozróżnienia Chopina od Mozarta, przez umiejętność dyskusji o pisarstwie Herberta czy Miłosza, wreszcie przez znajomość najwybitniejszych reprezentantów naszej inteligencji – Leszka Kołakowskiego czy innych.
Darmowy listopad – program Darmowy listopad – zainicjowany przez ministra kultury został przeprowadzony w listopadzie 2012 r. w rezydencjach królewskich: Zamku Królewskim na Wawelu, Zamku Królewskim w Warszawie, Pałacu w Wilanowie i Łazienkach Królewskich. Przyświecały jej 3 główne cele: edukacja kulturalna, zwiększenie dostępności do narodowych instytucji kultury oraz wzrost uczestnictwa w kulturze. Była skierowana do wszystkich – w szczególności do dzieci i młodzieży oraz seniorów. Inicjatywa spotkała się ogromnym zainteresowaniem. Rezydencje królewskie odwiedziło w listopadzie 2012 r. 265,5 tys. osób. To 3,5 razy więcej niż w analogicznym okresie roku ubiegłego (73,9 tys.). Lekcje muzealne 800 bezpłatnych lekcji zorganizowanych w ramach „Darmowego listopada”, których tematem był nowoczesny patriotyzm, zgromadziło ponad 16 tys. uczestników. Cykl zainaugurował 8 listopada 2012 r. minister Zdrojewski, który spotkał się z młodzieżą gimnazjalną w Pałacu na Wyspie w Łazienkach.
dziedzictwo kulturowe 57
Kampania „60+Kultura” Zainicjowana w pierwszy weekend jesieni 2011 r. W pierwszej edycji uczestniczyło ponad 100 placówek z całej Polski. Do drugiej edycji przyłączyło się ponad 200 ośrodków. Oferty skierowane przez nich do seniorów dotyczyły zarówno bezpłatnego wejścia, jak i specjalnie zorganizowanych spotkań, wykładów i warsztatów oraz wycieczek z przewodnikami. Kampania „60+Kultura” jest skierowana do osób powyżej 60. roku życia. Ma je zachęcić do aktywnego uczestniczenia w życiu kulturalnym, dzięki wykorzystaniu oferty dostępnej w ich miejscu zamieszkania.
Muzeum za złotówkę Projekt zainicjowany przez ministra Zdrojewskiego w ramach zwiększania dostępności do dóbr kultury dla najmłodszych. Od 1 września 2013 r. dzieci będą mogły zwiedzać muzea za symboliczną złotówkę. Na stronie internetowej MKiDN powstała zakładka z wykazem muzeów, które przyłączyły się do inicjatywy. Wkrótce wstęp za złotówkę ma umożliwić dzieciom także większość instytucji samorządowych. www.mkidn.gov.pl/ muzeumzazlotowke
58 dziedzictwo kulturowe
Digitalizacja i udostępnianie Zapewnienie całemu społeczeństwu jak najszerszego dostępu do obiektów dziedzictwa kulturowego i dorobku naukowego jest nadrzędnym celem digitalizacji materiałów archiwalnych, bibliotecznych i muzealnych. Nowoczesne technologie pozwalają na zabezpieczenie oryginalnych materiałów: filmów – przede wszystkim tych zachowanych jedynie na łatwopalnej taśmie nitro, książek, dzienników, zapisków, fotografii. Od 2009 r. na mocy decyzji Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego zadania digitalizacyjne prowadzą Centra Kompetencji, które wdrażają zmiany technologiczne dotyczące digitalizacji i przechowywania danych cyfrowych, koordynują ich gromadzenie i przechowywanie, edukują kadry instytucji kultury prowadzących digitalizację oraz udostępniają i promują zasoby cyfrowe. • Biblioteka Narodowa (materiały biblioteczne), • Narodowy Instytut Dziedzictwa (zabytki), • Narodowy Instytut Audiowizualny (materiały audiowizualne), • Narodowe Archiwum Cyfrowe (materiały archiwalne), • Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów (muzealia). W dzisiejszych czasach, mówiąc o rozwoju kultury, o tworzeniu strategii i polityki kulturalnej, temat digitalizacji, upowszechniania i rozwoju zasobów cyfrowych jest sprawą fundamentalną. Bez digitalizacji nie ma przyszłości kultury. Digitalizacja to metoda na zabezpieczenie oryginalnych materiałów archiwalnych, szczególnie narażonych na zniszczenia spowodowane zmianami, jakie nastąpiły w technologii produkcji papieru, które uległo zmianie na kwaśne. Widocznymi objawami skutków degradacji kwaśnego papieru w zbiorach archiwalnych jest zażółcenie papieru oraz jego kruchość, a tym samym liczne przedarcia czy pęknięcia kart. Ponad 10 mln stron dokumentów tekstowych to efekt digitalizacji w polskich archiwach.
dziedzictwo kulturowe 59 Rozpoczynając procesy digitalizacji naszych zasobów kulturowych, startowaliśmy z pozycji niemal zerowej. Obecnie jesteśmy wśród państw, które są w tej materii w czołówce europejskiej.
Dzięki realizacji projektu „Konserwacja i digitalizacja przedwojennych filmów fabularnych w Filmotece Narodowej w Warszawie” do końca 2013 r. zdigitalizowanych zostanie 43 filmów, których kopie zachowały się wyłącznie na nośniku oryginalnym (łatwopalna taśma nitro). Pełną rekonstrukcję przeszło już kilkanaście filmów, w tym dwa pełnometrażowe: • Pan Tadeusz, reż. Ryszard Ordyński, Polska 1928. • Mania. Historia pracownicy fabryki papierosów, reż. Eugen Illes, Niemcy 1918.
Zdigitalizowane zbiory dostępne online
książki
Polona – ponad 100 tys. obiektów
zabytki 3D
portal www.e-zabytek.nid.pl
film i muzyka
www.ninateka.gov.pl, Filmoteka Narodowa
fotografia
Narodowe Archiwum Cyfrowe
archiwa
www.szukajwarchiwach.pl
kolekcje
muzea online
60 dziedzictwo kulturowe
Ochrona zabytków a prawo Trwają prace nad ustanowieniem Listy Skarbów Dziedzictwa, czyli nowej, niefunkcjonującej wcześniej w Polsce formy ochrony obiektów ruchomych, które ze względu na swoją wartość artystyczną, ale też wartość historyczną, powinny podlegać wyjątkowej ochronie. Na Listę trafią m.in. Ołtarz Wita Stwosza w Krakowie, „Sąd Ostateczny” – tryptyk Hansa Memlinga, szczerbiec – miecz koronacyjny królów Polski i „Bitwa pod Grunwaldem” Jana Matejki. O wpisach na Listę decydować będzie Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
„Sąd Ostateczny”
– z urzędu lub na wniosek właściciela obiektu. Dwie ustawy – o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz ustawa o muzeach – zostaną poddane nowelizacji.
„Bitwa pod Grunwaldem”
„Ołtarz Wita Stwosza”
dziedzictwo kulturowe 61
//PRZEKSZTAŁCENIA INSTYTUCJONALNE Po przekształceniu Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków oraz Ośrodka Zbiorów Publicznych powstały dwie nowoczesne instytucje: Narodowy Instytut Dziedzictwa oraz Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów.
Narodowy Instytut Dziedzictwa Narodowy Instytut Dziedzictwa przywraca dziedzictwu właściwą rolę w życiu społecznym. Nie bez znaczenia jest fakt, że słowo „zabytek” w nazwie instytucji zostało zastąpione przez słowo „dziedzictwo”. Dziedzictwo pozwala zrozumieć historyczny, społeczny i emocjonalny kontekst funkcjonowania zabytku, a tym samym dostrzec potrzebę i konieczność jego ochrony. Zadania realizowane przez NID angażują w proces ochrony dziedzictwa wszystkie grupy społeczne.
Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów Zakres działania Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów obejmuje gromadzenie i upowszechnianie wiedzy o muzeach i zbiorach publicznych, wyznaczanie standardów w muzealnictwie, kształtowanie świadomości w zakresie wartości i zachowania dziedzictwa kulturowego w wymiarze społecznym.
62 dziedzictwo narodowe
Wstęp do instytucji kultury za złotówkę
1
ZŁOTY
Wyrównanie szans w dostępie do instytucji kultury poprzez podnoszenie jakości i standardów ich funkcjonowania to jedno z najważniejszych zadań, jakie stają przed resortem kultury. Równie ważna jest troska o znoszenie barier, zarówno kompetencyjnych – stąd wyjątkowe znaczenie edukacji kulturalnej – ale i finansowych. Z inicjatywy ministra Bogdana Zdrojewskiego od 1 września 2013 r. kilkadziesiąt instytucji kultury w całym kraju oferuje dzieciom i młodzieży do lat 16 wstęp za symboliczną złotówkę.
Użyte w publikacji cytaty pochodzą z wypowiedzi Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego Bogdana Zdrojewskiego. Wykorzystane w broszurze fotografie pochodzą z archiwum MKiDN oraz instytucji podległych resortowi. Za udostępnienie zdjęć dziękujemy: Narodowemu Centrum Kultury, Muzeum Narodowemu w Warszawie, Muzeum Narodowemu w Krakowie oraz Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.