Toka Ime July 2019

numër 16 Korrik 2019

REVISTË PËR BUJQËSI DHE ZHVILLIM RURAL

Makineri për vjeljen e frutave

Duhet Me prodhim të organizuar deri në plasman të sigurt Shumimi duke mbledhur më tepër shoqëri të vogla bletësh

Prodhimi i bamjes

Kulturat e ndërmjetme në pemishte

Shfaqe interes për gjedh Salers në Maqedoni

Përmbajtja DITA SHKOLLORE PËR MJALTIN NË KROACI

4

FEDERATA NACIONALE E FERMERËVE Adresa: rr. Gigo Mihajllovski nr.4 1000 Shkup Tel: 00 389 (0)70 937132 e-mail: nff@nff.org.mk uebfaqe:www.nff.org.mk

6

MISKANTUS

AGROPUKA Adresa: Lagjja e Re, Pukë Tel.+355 212 2 2412. Mob.:+355 68 23 88 169/ +35569 57 42 060/ +35567 20 70 490 e-mail: agropuka@gmail.com uebfaqe: www.agro-puka.org

8

Ngadalësim i vjetërsimit dhe kalbëzimit të domates

AGRINET ALBANIA Adresa: Lagja 7 rr. "Ligor Rembeci" Nr. 8, Korçë Albania Tel: +355 82254655, Mob.: +355 684060530 Email: info@agrinet.al tpikuli@agrinet.al uebfaqe: www.agrinet.al

Plehërim foliar i të mbjellave me mollë

10

Initiative for Kosova Community Adresa: rr. Gjon Serreçi, p.n, Ferizaj, Kosovë Tel: 038742190, Mob:+377 (0)44 368 356 Faks: 038742190 e-mail:main@ngoikc.org uebfaqe:www.ngoikc.org

Grupi teknik i të rinjve “Zvirina - Fruit”, vazhdon aktivitetin në vitin e dytë të formimit

Revista për bujqësi dhe zhvillim rural “Toka ime” është revista e parë rajonale onlajn në gjuhën shqipe, që u dedikohet të gjitha palëve të interesuara në sektorin bujqësor dhe është e lirë dhe pa pagesë për të gjithë lexuesit. Çdo person fizik dhe juridik nuk ka të drejtë ta printojë dhe shesë revistën “Toka ime” për të realizuar fitim. Pronarë të kësaj reviste janë FNF, AGRINET, AGROPUKA, IKC për Shqipërinë, Maqedoninë dhe Kosovën. Ne jemi të hapur për bashkëpunime të reja dhe pronarë të rinj nga shtete të tjera me qëllim të vetëm zhvillim dhe bashkim të rajonit në suazat e sektorit bujqësor.

18

Redaktori kryesor dhe përgjegjës: Biljana Petrovska-Mitrevska Toka ime, korrik 2019 Botues: FNF Adresa e selisë dhe redaksisë: rr. Gigo Mihajlovski, nr. 4-1/1, 1000 Shkup Udhëheqës: Bllagojçe Najdovski e-mail: mojazemja@gmail.com

Botuar më: korrik 2019

WeEffect – Qendra Suedeze për Kooperativa, punon me organizatat partnere në mbi 20 vende, me vizion të botës së qëndrueshme dhe të drejtë të çliruar nga varfëria.

WeEffect e mbështet revistën rajonale “Toka Ime” me qëllim që të zhvillohet lëvizja e bujqve në Ballkan dhe të përforcohet zëri i përbashkët i bujqve.

Përktheu: Jordana Shemko-Georgievska Gazetar: Iskra Koroveshovska Bashkëpunëtorë profesionale Dr. Vitor Malutaj, Tomi Pikuli, Nikolin Karapanci, Sabah Djaloshi, Ekrem Bajrami, doc. dr. Zvezda Bogevska, prof. dr. Margarita Davitkovska . Petar Bukrshliev, Dipl. inzh. bujq.

Vanço Zahariev. Gorana Pop Simonova, Iskra Koroveshovska prof. dr. Gjoko Bunevski Despina Kërstevska, prof. dr. Marijan Kiprijanovski, Dizajn: Brigada dizajn [brigada.mk]

Revista “Toka ime” financohet tërësisht nga Agjencia Internacionale Suedeze për Bashkëpunim (Sida) dhe We Effect. Qëndrimet e prezantuara në këtë revistë nuk janë me patjetër edhe qëndrime të Sida dhe We Effect. Pronarët mbajnë përgjegjësi për përmbajtjen.

Fjala e redaktorit

Politika efektive M

igrimi nga mjediset rurale po bëhet trend në të gjithë Evropën JugLindore. Ajo që shqetëson veçanërisht është fakti që të rinjtë nuk tregojnë interes që të merren me bujqësi dhe kërkojnë një jetë më të mirë sociale, e cila gjendet në qytetet dhe në shtetet evropiane.

Pse ndodh kështu? Nga përvoja jonë shumëvjeçare në punën me bujqit dhe popullatën rurale mund të nxirret përfundimi se fitimi nga bujqësia është shumë i vogël, nuk ka prodhimtari dhe plasman të organizuar. Tregjet janë shumë të vogla në pjesën e futjes në tregje të treta, kurse për tregjet evropiane nuk janë konkurrente. Ndryshimet klimatike bëjnë probleme të mëdha në këtë sektor dhe për shkak të pafuqisë financiare të bujkut nuk futen teknologji të reja.

Në rajon nuk krijohen masa përkatëse

të cilat do të kontribuojnë mbi zhvillimin e fshatit dhe bujqësisë. Shërbime sociale, shëndetësore, arsimore dhe kulturore nuk ka aspak nëpër fshatra.

Nuk shfrytëzohen bukuritë e fshatrave për zhvillimin e destinacioneve turistike. Masat zhvillimore në pjesën e subvencionimit dhe mbështetjes financiare ekzistojnë, por nuk japin rezultate të dukshme në zhvillimin e sektorit të bujqësisë edhe një numër shumë i vogël iniciativash prej shteteve ndërmerren për gjetjen e tregjeve të tjera.

Nevojiten strategji të cilat do të ndihmojnë në zhvillimin e bujqësisë me qëllim që të merret me seriozitet ky sektor si një degë e domosdoshme e ekonomisë, bashkim i bujqve, sidomos bashkimi ekonomik i tyre që duhet të ndihmojë në zgjidhjen e problemeve në plasman.

Me respekt, Biljana Petrovska-Mitrevska Redaktore e revistës "Toka Ime”

PËRVOJA NGA BE-JA PËR PROMOVIM DHE SHITJE TË PRODHIMEVE LOKALE BUJQËSORE Наднаслов РУБРИКА

DITA SHKOLLORE PËR MJALTIN NË KROACI Shkruan: Bllagojçe Najdovski

N

ë suazat e aktiviteteve për zmadhimin e shitjes së mjaltit të prodhuar në nivel lokal Qeveria e Republikës së Kroacisë realizoi programin DITA SHKOLLORE PËR MJALTIN. Bëhet fjalë për një manifestim i cili kishte për qëllim promovimin e mjaltit të prodhuar në nivel lokal në shkollat fillore dhe edukimin e fëmijëve dhe prindërve të tyre mbi rëndësinë e konsumimit të mjaltit dhe përfshirja e tij në ushqim që në moshë të hershme, kurse njëkohësisht edhe zmadhimin e shitjes së mjaltit të bletarëve kroatë.

Programi u zbatua në shkollat fillore në Kroaci me shumë evenimente midis të tjerash fëmijëve të klasave të para si pjesë e promovimit të mjaltit kroat u janë dhënë kavanoza të unifikuar me mjaltë të prodhuar në rajonin e tyre. Qëllimi i pushtetit kroat ishte krijimi i shprehive të shëndetshme për ushqim dhe të ngrihet vetëdija e fëmijëve që në moshë të hershme mbi nevojën e konsumimit të prodhimeve bujqësore lokale dhe të nxitet roli dhe rëndësia e bletarisë në prodhimin e përgjithshëm bujqësor, sidomos për mbajtjen e ekuilibrit dhe diversitetit ekologjik, sepse 84% e llojeve bimore dhe 76% e prodhimtarisë së ushqimit varet nga pllenimi të cilin e bëjnë bletët e egra dhe të buta.

Për këtë qëllim Agjencia Kroate për Pagim shpalli thirrje për furnizuesit me mjaltë nga të cilët janë përzgjedhur 27 bletarë të cilët e paketojnë mjaltin e tyre në një kavanoz të vetëm të unifikuar për mjaltë.

Aktiviteti u zbatua në shkollat fillore më 7 dhjetor 2018 në ditën e Shën. Ambrozit, mbrojtësit të bletëve dhe bletarëve.

Nxënësve të klasave të para u është dhënë mjaltë i paketuar

4 | TOKA IME

në “kavanoz nacional për mjaltë” prej 370 ml, kurse mjalti është marrë nga 207 bletarët e përzgjedhur më parë, prej të cilëve mjalti është blerë me 8 euro për kilogram (pa TVSH).

Si aktivitet paralel me Ditën shkollore për mjaltin, Agjencia Pagesore e Kroacisë zbatoi fushatë në media për informimin e nxënësve dhe prindërve mbi rëndësinë e ushqimit të shëndetshëm të mjaltit si dhe mbi rëndësinë e bletarisë mbi prodhimtarinë e përgjithshme bujqësore dhe biodiversitetin.

Lidhja Kroate e Bletarëve nga Agjencia Pagesore e Kroacisë ka marrë mbështetje prej 100 000 eurosh për përpunim të pajisjeve për prodhim të kavanozave nacionalë për mjaltë me vëllim 210 ml dhe 580 ml. Pajisja për përpunim të kavanozave nacionalë mbeti në pronësi të përhershme të Lidhjes në përdorim për të gjithë bletarët dhe e njëjta nuk mund të përdoret për fitim nga ndonjë individ.

Për realizim të këtij programi janë shpenzuar 270 000 euro, prej të cilave 160 000 euro për Ditën shkollore të mjaltit dhe 100 000 euro për aktivitete promovuese përkatësisht promovim të mjaltit nga bletarët kroatë.

Pemëtaria

Prodhimi i bamjes Shkruajnë: doc. dr. Zvezda Bogevska, prof. dr. Margarita Davitkovska

Përkatësia botanike dhe prejardhja

Veti morfologjike dhe biologjike

Bamja (Abelmoschus esculentus(L.)Moench) është bimë njëvjeçare e cila i përket familjes Malvaceae. Bamja e ka prejardhjen nga Afrika Lindore dhe Azia Juglindore. Arapët e kanë shpërhapur në shekullin XII dhe XIII në Egjipt, Afrikën Veriore dhe Spanjë, kurse nëpërmjet Turqisë bamja ka mbërritur në Gadishullin Ballkanik.

Bamja është bimë e rajoneve tropikale dhe subtropikale, por për shkak të vegjetimit të shkurtër mund të kultivohet kudo ku vera është e ngrohtë. Sistemi rrënjor është i shpërhapur në sipërfaqe, kurse kërcelli në fillim është bimor, kurse më vonë bëhet i fortë si dru. Në varësi nga lloji, bima e bamjes arrin lartësi nga 60 cm deri në 2m. Në pjesën e poshtme të kërcellit gjethet janë të tërësishme, në pjesën e mesme janë të ndara në pesë pjesë, kurse nga maj e trungut janë të prera thellë, kurse në anë janë të dhëmbëzuara. Lulja është me ngjyrë bezhë ose të verdhë, e madhe, në formë zileje, me një njollë të kuqe ose manushaqe në bazën e gjetheve të kurorës. Lulet formohen nën gjethe. Numri i elementëve të luleve 5-7 me shumë thekë. Kulturë vetëpjellnuese, por mund të pllenohet. Frutë është si një spec djegës, me formë piramidale që pëlcet kur fara është pjekur. Pjekuria teknologjike është e ndryshme për nga madhësia: 3-5 cm (në varësi nga momenti i vjeljes), e gjelbër, rrallë ka nuancë antocianinë, me qime të holla, të brishta në sipërfaqe, nga konsistenca është e brishtë dhe thyhet lehtë, e mbushur me një materie si mukozë. Në pjesën e bishtit ku mbahet bamja është më e gjerë dhe ngushtohet nga maja. Gjatë plakjes fruta e bamjes bëhet më e ashpër, brendësia e saj mbushet me fara,

Vlerat ushqyese Frutat e reja të bamjes përdoren si perime më shpesh të gatuara ose të skuqura.

Në 100g bamje të përdorura gjenden në g Ujë

90

Proteina

2

Yndyra

0,1

Karbohidrate

7,6

Fibra bimore

0,9

Gjithashtu, në frutat e freskëta të bamjes gjenden këto minerale dhe vitamina (mg/100g): Natrium

8

Kalium

303

Kalcium

81

Fosfor

63

Hekur

0,8

Vitaminë А

660 IU

Tiaminë

0,2

Riboflavinë

0,06

Niacinë

1,0

Vitaminë С

21,1

Bamja mund të konservohet përkatësisht të thahet, ngrihet, sterilizohet dhe marinohet. Në industrinë ushqimore bamja mund të përdoret si emulgator natyror, kurse vepron si antioksidues. E zvogëlon kristalizimin e sheqerit, dhe mund të përdoret në industrinë konditore. Fara e pjekur e bamjes në disa vende të Azisë dhe Afrikës përdoret si lëndë e parë për kafe. korrik 2019 | 5

Pemëtaria

me fara, mbështjella e farës përforcohet, krijohen fibra celuloze nëpër gjatësinë e frutës, prandaj pëlcet lehtë në majë dhe fara derdhet lehtë. Nga ngjyra fruta e bamjes në pjekurinë e plotë është kafe e çelur deri në kafe të errët, është 15 deri në 25 cm e gjatë. Fara është me madhësi mesatare, në formë sfere me ngjyrë ulliri. Pesha absolute është 30 deri në 80 g.

Temperatura minimale e mbirjes së bamjes është 15 deri në 17 оС, kurse ajo optimalja 29-30оС. Për rritje vegjetative nevojitet temperaturë prej 15оС, kurse për rritje normale nevojitet temperaturë mbi 20оС. Ajo është kulturë që nuk duron temperatura të ulëta. Temperaturat nën 10оС e dëmtojnë rritjen, kurse po të ketë dhe ngricë shumë të vogël ajo humbet. Bamja është bimë me ditë të shkurtër, por ka edhe lloje neutrale për gjatësinë e ditës. Për rritje dhe zhvillim normal ka nevojë për toka mesatarisht të rënda me strukturë të mirë dhe рН 6-7. Nuk duron toka acidore.

Teknologjia e prodhimit Tek ne më shpesh kultivohen ekotipe vendase të bamjes me prejardhja nga Bullgaria dhe Turqia (Kavakliska, Carigradska (Sulltanija) Bamja e kuqe). BBamja më shpesh mbillet në maj, në rreshta në largësi 40-50х25-30 cm me përdorim 20 kg/ha ose në largësi 60-100х20-30cm në thellësi nga 2 deri në 3 cm me përdorim të 5-10kg/ha fare. Para mbjelljes është e dobishme që fara të lihet 24 orë në ujë të ngrohtë (rreth 30оС), sepse fara ka mbështjellje të fortë. Për një rendiment të mirë nevojiten sasi më të mëdha të materieve ushqyese.

Bamja duhet të plehërohet me plehra organike (30-40t/ha) dhe minerale (80-120 kg NPK plehra). Lulëzimi fillon 6-8 javë pas mbjelljes. Përveç mbjelljes së drejtpërdrejtë bamja mund t prodhohet edhe në fidanishte mbillet në hapësirë të

6 | TOKA IME

mbrojtur, kurse pastaj kur të formohen 3-4 gjethe përsëri mbillet në fushë. Mbillet nga fundi i prillit dhe fillimi i majit.

Rekomandohet mbulim i sipërfaqes me folie të zezë PE. Kujdesi gjatë vegjetimit kërkon përpunim të tokës midis rreshtave, ujitje, ushqim dhe mbrojtje nga morrat e gjetheve.

Vjelja është sukseseve dhe mund të zgjasë deri në fund të shtatorit dhe deri në fillim të tetorit. Mblidhen frutat e reja me gjatësi nga 3 deri në 5 cm në çdo dy ditë. Nevojitet vjelje e rregullt, sepse në të kundërt ngadalësohet lulëzimi i mëtejshëm si dhe prodhimi i mëtejshëm. Prej 1 ha realizohet rendiment 6-8 ton.

Frutat e reja të bamjes janë shumë të ndjeshme ndaj trysnisë apo dëmtimeve prandaj pas mbledhjes duhet të ftohen menjëherë deri në 10оС, të paketohet në ambalazh të mbuluar me folie. Bamja mund të ruhet me sukses 7-10 ditë në temperaturë nga 7 deri në 10оС dhe në lagështi relative më të lartë se 90%

Наднаслов

РУБРИКА Kopshtari

Ujitja e kultuave bujqësore në kushte të ndryshimeve klimatike Ujitja është veprimi i dërgimit të ujit në zonën e sistemit rrënjor aktiv të bimëve, në kohën kur ka shfaqet deficit i ujit në dispozicion të kulturave të cilat kultivohen.

Shkruan: Petar Bukrshliev

D

uhet të dihet se ujiten bimët, kurse trualli shërben si rezervuar për ujin, duke i shfrytëzuar vetitë e saj për mbajtjen e ujit. Detyra kryesore e ujitjes është të sigurohet regjim optimal i ujit në tokë dhe në bimë, me qëllim që të zmadhohet pjelloria, përkatësisht të aktivizohet pjelloria potenciale e truallit, ta theksojë efektivitetin e masave të tjera agroteknike (përpunim, plehërim), të mundësojë arritje të potencialit gjenetik të llojeve, përkatësisht të hibrideve, me qëllim që të zmadhohet prodhimi i materies organike përkatësisht rendimenti i kulturave bujqësore.

Ujitja duhet të jetë në korrelacion me përpunimin, vetitë fizike dhe kimike të truallit, relievin, plehërimin, llojin dhe qëllimin e përdorimit të kulturës, sistemin e kultivimit, kushtet meteorologjike etj..

PËRCAKTIMI I REGJIMIT TË DREJTË TË UJITJES NË KUSHTE TË NDRYSHIMEVE KLIMATIKE Përcaktimi i kohës dhe sasisë së nevojshme të ujit për ujitje është një nga masat më të rëndësishme për përmirësim të rendimentit të kulturave bujqësore. Kjo varet nga përcaktimi i drejtë i kohës dhe i sasisë së ujit për ujitje.

Ujitje e drejtë dhe e suksesshme është ajo ujitje ku sasia e saktë e ujit aplikohet në momentin e duhur për kulturën. Çdo lëshim, mund të ndikojë negativisht mbi rendimentin dhe cilësinë e kulturave bujqësore, mbi çmimin e produktit, kurse ndikon negativisht edhe mbi mjedisin jetësor.

Me zbatimin e ujitjeve të rralla dhe jo në kohë, si dhe ujitja me sasi më të vogël të ujit në raport me nevojat e vërteta të kulturës, mund të zvogëlohet përmbajtja e lagështisë në tokë (kurse me këtë edhe e sasive me materie ushqyese

që janë në dispozicion), që ndikon drejtpërdrejt mbi rritjen e bimës, zvogëlimin e cilësisë dhe rendimentit të kulturës.

Anashkaloni ujitjen e kulturave bujqësore gjatë orëve të mbrëmjes si dhe gjatë temperaturave të larta ditore.

Ujitjet e shpeshta dhe të panevojshme me sasi të mëdha uji mund të ndikojnë negativisht, sidomos në zhvillimin e bimës, sepse trualli do të jetë i furnizuar me ujë, i cili si rezultat i mungesës së ajrit për bimën (mbytja e rrënjës për shkak të ujit të tepërt) nuk mund të shfrytëzohet nga bima. Nga ana tjetër uji i tepërt në truall mund të krijojë kushte të përshtatshme për sëmundjet kërpudhore.

Kursimi i ujit për ujitje

Masa jokonvencionale për kursim të ujit nëpërmjet:

99 99 99 99 99 99

Masave ekonomike për kursim të ujit Prashitjes Ujitjes së kulturave sipas nevojës Përdorimit të mikroujitjes Fertirigimi Promovimit të teknikave për ujitje restriktive (teknikë e lagështisë së pjesshme në rrënjën e bimës) 99 Instalimit të rrjetave UV për hije 99 Mbjelljes së barit 99 Përdorimit të zeolitit Zbatimit të ujitjes me pika me fertilim në vend teknikave sipërfaqësore për ujitje me fertirigim.

korrik 2019| 7

VREshtari

Metoda për përcaktim të kohës dhe sasisë së ujit për ujitje: 99 Metoda në bazë të ndjekjes së lagështisë në truall 99 Metoda në bazë të ndjekjes së gjendjes së bimës 99 Metoda në bazë të ndjekjes së karakteristikave klimatike

Metoda tenziometrike

llogaritet si një prej zgjidhjeve më praktike për përcaktimin e kohës dhe sasisë së ujit për ujitje te kulturat bujqësore. Matjet kryhen shumë shpejt, kurse mund të bëhet edhe automatizim i procesit të ujitjes. Përcaktimi më i thjeshtë dhe më praktik i kohës dhe sasisë së ujit për ujitje te kulturat bujqësore mund të kryhet me dy tenziometra, të vendosur në largësi 30 deri në 50 cm njëri nga tjetri. I pari vendoset në thellësi prej 20 cm dhe do të ketë rolin e përcaktimit të kohës kur duhet të fillojë ujitja, kurse tenziometri i dytë vendoset në thellësi 60-100 cm. Kjo metodë është e pranueshme sidomos në hapësirat e mbrojtura (serra) si dhe në rajonet e thata, sepse reshjet janë shumë të vogla ose nuk ka aspak reshje, kështu që nuk ndikojnë mbi skemën e përpiluar për ujitje.

8 | TOKA IME

FERTIRIGIMI Fertirigimi është teknikë me të cilën aplikohet pleh nëpërmjet ujit për ujitje, ku bimës i sigurohet tërësisht ujë dhe materie ushqyese në të gjitha fazat e rritjes dhe zhvillimit. Përndryshe, fertirigimi është kombinim i dy masave agroteknike (ujitje dhe plehërim) njëkohësisht dhe përbën fitim të shumëfishtë për bujqit, por edhe për kulturat bujqësore. Përveç zvogëlimit të madhësisë së punës nëpërmjet bashkimit të dy proceseve në një, arrihet afekt i shpërndarjes së njëtrajtshme të plehut me ujin për ujitje në sistemin rrënjor, në thellësinë e nevojshme dhe në sasinë e nevojshme. Me zbatimin e kësaj teknike, bimës përveç se i sigurohen materie ushqyese dhe ujë sipas nevojave, arrihet edhe rendiment më i lartë, më cilësor dhe më ekonomik, por duhet të theksohet sidomos ruajtja e mjedisit jetësor nëpërmjet përdorimit më të vogël të ujit dhe materieve ushqyese, që nuk është karakteristike për teknikat klasike të ujitjes dhe plehërimit. Sistemi i ujitjes “pikë për pikë” është teknologjia më e përparuar në ujitje, i shfrytëzon në mënyrë më racionale sasitë e nevojshme të ujit dhe kontribuon në zmadhimin e rendimentit. Ujitje “pikë për pikë” është ujitje e njëtrajtshme dhe e ngadalshme e bimës. Kursen kohë dhe para, vendoset lehtë dhe çdo bime i jep sasinë e nevojshme të ujit, kurse i njëjti sistem mund të përdoret për plehërim me plehra të lëngshme.

Pemëtari

Kulturat e ndërmjetme në pemishte При изборот на култури за одгледување во овоштарниците треба да се води сметка за нивната издржливост на сенка, бидејќи многу култури слабо или воопшто не го толерираат тоа, така што нивното одгледување не би се исплатело.

Shkruan : Petar Bukrshliev

G

jatë kultivimit të kulturave në pemishte, duke e pasur parasysh ndikimin e tyre, duhet të bëhet ndryshim në mbjelljen e bimëve, përkatësisht ajo që është më e dobishme edhe për pemët edhe për kulturat. Prandaj, gjatë përzgjedhjes së kulturave për mbjellje në pemishte duhet të zgjidhen ato që nuk ndikohen nga punët agroteknike në të mbjellat me pemë, që durojnë hijen, të mos i pengojnë pemët frutore dhe kultivimi i tyre të jetë me rendiment.

Gjatë mbjelljes duhet të këmbëngulet që një kulturë e njëjtë të mos mbillet dy vjet me rradhë, por të ndryshohet me ndonjë kulturë tjetër e cila ka nevoja të ndryshme nga e para në aspektin e materieve ushqyese nga toka.

Për rotacion të mbjelljes rekomandohet: 99 viti i parë: kungull, pjepër, shalqi, kastravec 99 viti i dytë: bishtajore (fasule, bizele, thjerrëza) 99 viti i tretë: marule, qepë dhe hudhër, spinaq, lëpjetë 99 viti i katërt: lakër e hershme, lulelakër, lakër jeshile, rrepë, lakër brukseli Gjatë përzgjedhjes së kulturave gjatë kultivimit në pemishte duhet të kihet parasysh ndikimi i hijes mbi to, sepse shumë kultura nuk e tolerojnë ose e tolerojnë shumë pak hijen, kështu që kultivimi i tyre do të ishte pa fitim.

Hijen më tepër e durojnë: bizelja, mashurka, spinaqi, marulja, lakra dimërore, lule lakra dhe lakra jeshile.

Hijen e durojnë mesatarisht: qepa dhe hudhra, panxhari i kuq, patatja, luleshtrydhja, mjedhra, ribizla dhe rrushi.

Hije nuk durojnë: domatja, kastraveci, speci, kungulleshkat, kungulli, pjepri dhe shalqiri.

Me rritjen e pemëve frutore duhet të kultivohen ato kultura të cilat janë më pak të ndjeshme ndaj hijes. Kulturat në pemishte mund të kultivohen 3-8 vjet, në varësi nga madhësia, trualli i pemishtes, pjellshmëria e tokës dhe sasia e ujit. Për shembull, në pemishtet me mollë dhe dardha të cilat janë ngritur në tokë gjenerative, kulturat mund të kultivohen 6-8 vjet, kurse shtresa vegjetative nga 3-6 vjet, ku numri i viteve për kultivim të kulturave varet nga largësia e pemëve frutore.

Me rritjen e pemëve frutore duhet të zmadhohet vazhdimisht gjerësia e rripave pa hije në drejtim të rreshtave, të cilët mbahen në gjendje të punueshme ose si mbulesë. Në këtë mënyrë do të zvogëlohet shumë ndikimi negativ i kulturave mbi pemët frutore.

korrik 2019 | 9

Risi РУБРИКА

Наднаслов

MYSKANTUS Shkroi: Dipl. inzh. bujq. Vanço Zahariev.

M

yskantus është një bimë shumëvjeçare nga familja e Poaceae e krijuar nga kryqëzimihibridizimi ndërmjet dy llojeve të kallamishteve: Miscanthusinensis dhe Miscanthusacchariflorus, me qëllim që bima të bëhet zëvendësim me perspektivë i lëndës së parë për masë druri për prodhimin e celulozës, etanolit, peletave si energji dhe produkteve të tjera. Qëllimi është prekur gjithashtu sepse tiparet e tij biologjike janë: mbijetesa e gjatë në një vend, duke krijuar një sasi shumë të madhe të masës bimore dhe një plasticitet të madh që i siguron një tokë dhe një gamë klimatike të gjerë të shpërhapjes. Sipërfaqet me këtë kulturë në të gjithë botën po rriten në mënyrë të vazhdueshme sidomos në Shtetet e Bashkuara dhe në Bashkimin Evropian ku kultivimi stimulohet si nga subvencionet ashtu edhe nga rregullat ligjore që fermerët që kanë mbi 15 hektarë janë të detyruar të shlyejnë deri në 7% një zonë në formën e

10 | TOKA IME

10 | МОЈА ЗЕМЈА

rripave të gjelbra dhe zonave të gjelbra, pa përdorimin e kimisë për të rritur përveç të tjerash dhe këtë kulture shumëvjeçare si një zëvendësim i cilësisë së lartë dhe ekologjike i masës së drurit për nevojat e energjetikës dhe industrisë. Kjo bimë jep deri në 25 tonë masë të thatë bimore, e cila është me lagështi 15%, e cila është e përshtatshme për përdorim direkt pa nevojën e tharjes. Ka një prodhim të lartë të nxehtësisë (5 KW / h me peshë 1 kg) ose 18 mega xhaul për 1 kg prej 1 kg peletash. Një ton peletash me masë bimore të kësaj bime është energjetikisht e barabartë me 1.2 ton masë prej druri, 440 kg, naftë bruto, 820 kg, qymyrguri, 515 m3 gaz natyror dhe 420 l. dizel. Gjithashtu, gjatë djegies së masës bimore të kësaj bime, lëshohet më pak dyoksid karboni sesa sasia që bima e përdor gjatë vegjetacionit. Përveç këtyre karakteristikave të ngrohjes, një veçori tjetër e rëndësishme e masës bimore të kësaj bime është përmbajtja e lartë

celulozë (64-71%) në përbërje dhe mundësia e ndarjes së saj me reagjentë kimikë ekologjikë në raport me ndarjen e saj nga masa e bimëve të drurit. Vlera bimore e kësaj bime nuk përfundon me atë që është përmendur deri tani, pasi mund të bëhet biobeton ekologjik, bioplastik, aditivët bioushqimorë, shtretërit e kafshëve etj. Një tipar i rëndësishëm biologjik është aftësia për thithjen e metaleve të rënda nga toka, gjë që kontribuon në pastrimin e njëjtë prej tyre. Ajo që është thënë deri më tani dhe, fakti që në Evropë çdo vit zonat me këtë kulturë rriten nga 1015%, duhet të theksojnë se kultivimi i kësaj kulture duhet të gjejë dhe të zhvillohet në bujqësinë tonë ashtu si në vendet e tjera, sepse me futjen e saj në kultivimi do të zgjidhen të paktën dy probleme prej të cilave një është, shfrytëzimi i zonave bujqësore më pak të favorshme për kultivimin e kulturave të zakonshme dhe i dyti reduktimi i varësisë nga energjensët e gërmuar.

Наднаслов Наднаслов

Risi РУБРИКА

KULTIVIMI Kjo bimë është hibride dhe fara e saj është sterile, e cila, që njëkohësisht sa është mangësi është edhe pozitivitet, pasi që mundësia e përhapjes së pakontrolluar është shkurtuar. Kushtet klimatike për mbarështimin e saj në vendin tonë janë të favorshme. Riprodhimi ofrohet me rizome nëntokësore ose me bimë të marra nga epruveta. Edhe pse për të marrë një kg. masë të thatë bimore kërkon një sasi relativisht të vogël të konsumit të ujit (250 l / kg), megjithatë, marrja e rendimenteve të larta kërkon një minimum prej 500 deri në një maksimum prej 900 ml, reshjet e shpërndara rregullisht gjatë periudhës vegjetative.

Nëse nuk ka reshje të tilla, është e nevojshme të ujitet ose të furnizohet me ujëra nëntokësorë. Sa u përket tokave, kjo bimë, për shkak të sistemit të rrënjës së zhvilluar mirë, mund të rritet në toka ku kulturat e tjera nuk mund të rriten ose të prodhojnë rendimentet cilësore dhe sasiore, por gjendja duhet të sigurohet mirë me ujë nëpërmjet reshjeve, ujitjes ose ujë nëntokësor i cili duhet të jetë të paktën një metër nën sipërfaqen e tokës. Toka për t’u mbjellë lërohet nga vjeshta pa sasi më të mëdha të masës bimore të mbetur, sepse gjatë vegjetacionit azoti i liruar ngadalëson pjekurinë e masës bimore.

Shumimi siç u përmend më sipër shkon me rizomes ose bimë të marra epruveta. Rizoma duhet të jetë 7-15 cm e gjatë, me inde të shëndetshme dhe të fortë dhe me 4 ose më shumë sytha të zhvilluar mirë. Marrja e rizomave bëhet me nxjerrjen, pastrimin dhe ndarjen manuale të mbjelljeve 4-5 vjeçare, me aktivitetin total ditor që përfundon me pastrimin, klasifikimin dhe mbjelljen ose vendosjen në qese najloni dhe vendosjen e tyre në një vend të errët, të lagësht dhe të freskët për të ruajtur

cilësinë deri në momentin e mbjelljes.

Mbjellja bëhet me mbjellje të shpejtë të rizomave të sapo të marra dhe të përgatitur për mbjellje ose nëse mbahen në thasë menjëherë pas hapjes së çantave sepse rizomat janë të ndjeshme ndaj tharjes.

Mbjellja me rizoma zhvillohet nga mesi i prillit deri në mes të majit, d.m.th. kur toka ka arritur një temperaturë optimale prej 10 C °. Në mbjelljen e hershme, ekziston rreziku nga ngricat e vonshme, dhe në rast të mbjelljes së vonshme, ekziston rreziku nga thatësira dhe nxehtësia. Mbjellja e bimëve të fituara nga epruveta zhvillohet nga fillimi i majit deri në fund të muajit gusht, me ç›rast është më i suksesshëm në krahasim me atë që bëhet me rizoma, kurse koha për të marrë të ardhura është tre herë më e vogël, kurse rendimenti është tre herë më i lartë. Largësia e mbjelljes është 1 x 1 metër, në një tokë të pastër nga barërat e këqija, për shkak se barërat e këqija mund të kufizojnë ose pengojnë rëndë zhvillimin dhe rritjen në fillim të kultivimit. Nga fillimi i ngritjes deri

në fillimin e shfrytëzimit nevojiten 2-3 vjet. Eksperiencat nga Ukraina tregojnë gjithashtu për mbjelljen më të dendur të bimëve për hektar (deri në 18,000) dhe rendiment deri në 40-50 ton masë të gjelbër, kultivim edhe në toka të kripura, futjen e plehrave vetëm në rastet individuale të tokave të ashtuquajtura shumë të drenazhuara, me sasi shumë të ulët të lëndëve ushqyese dhe vetëm me kalium, një herë në 5 vjet. Ata nuk shtojnë plehra azotike, sepse rritja e kësaj bime nuk varet nga azotit dhe kjo provokon vetëm barëra të këqija.

Natyrisht, në përvojat e tyre, flitet se sa më të favorshme të jenë kushtet për kultivimin e kësaj kulture, aq më i lartë është rendimenti. Mbledhja në fillim është bërë me makina silazhuese, më tej kur sipërfaqet bëhen më të mëdha planifikojnë edhe blerje të makinave speciale për korrje. Mbledhjen e kryejnë në fund të vjeshtës në nëntordhjetor kur bimët e kanë mbaruar vegjetacionin dhe lagështia e masës bimore ka rënë në 17%..

korrik 2019| 11

Ефект на ладното складирање ГРАДИНАРСТВО Mbrojtja Наднаслов РУБРИКА Kopshtari

Efekti i magazinimit të ftohtë

Ngadalësim i vjetërsimit dhe kalbëzimit të domates Nëse zbatohen kushtet optimale të temperaturave dhe sigurohet lagështia relative e kërkuar e ajrit, kurse prodhimi nuk mbahet shumë kohë në frigorifer, atëherë frutat dhe perimet do të dallohen për performancat e mira dhe gjatë përdorimit nëpër kanalet e zakonshme të marketingut. Frutat dhe perimet që përdoren menjëherë pas nxjerrjes nga frigoriferi mund të ruhen si të ftohta për më tepër kohë sesa ajo e rekomanduar për llojin e tyre. Perimet që prishen shumë shpejt kanë afat të shkurtër dhe duhet të konsumohen menjëherë pas nxjerrjes nga frigoriferi. .

N

ë epokën e një përqindjeje të lartë të urisë dhe të konkurrencës gjithnjë dhe më të madhe në tregje, zvogëlimi i humbjeve pas vjeljes është qëllimi primar i bujqve. Tek frutat që prishen lehtë, siç janë domatet, përqindja e humbjes, nga fusha deri në dyqan, mund të arrijë deri në 30%. Investimet e bëra që të ruhen frutat pas vjeljes janë zakonisht më të lira edhe për bujqit edhe për konsumatorët dhe më pak të dëmshme për mjedisin jetësor prej investimeve në zmadhimin e prodhimtarisë. Madje edhe zvogëlim i pjesshëm i humbjeve pas vjeljes mund ta zvogëlojë theksueshëm çmimin e përgjithshëm të prodhimtarisë.

Ekziston besim se magazinimi me të ftohtë ndikon në prishjen e shpejtë pas nxjerrjes nga magazinimi frutat dhe perimet. Megjithatë, nuk ekzistojnë dëshmi të forta për këtë dukuri, përveç se gjatë mbajtjes së prodhimeve të brishta në temperaturë të ulët për një kohë të gjatë. Nëse prodhimi i freskët vendoset në temperaturë dhome, ai fillon të prishet dhe kalbet për një kohë të shkurtër. Në kushte të magazinimit të ftohtë (frigoriferë) plakja dhe kalbëzimi ngadalësohen theksueshëm, kështu që prodhimi i magazinuar karakterizohet me afat më të gjatë të përdorimit.

Nëse zbatohen kushtet optimale të temperaturës dhe sigurohet lagështia relative e kërkuar e ajrit, kurse prodhimi nuk mbahet për një kohë të gjatë në frigorifer, atëherë frutat dhe perimet do të dallohen për performancat e mira edhe gjatë përdorimit nëpër kanalet e zakonshme të marketingut.

Frutat dhe perimet që përdoren menjëherë pas nxjerrjes nga frigoriferi, mund të ruhen si të ftohta për më tepër kohë sesa ajo e rekomanduar për llojin e tyre. Perimet që prishen shumë shpejt kanë afat të shkurtër dhe duhet të konsumohen menjëherë pas nxjerrjes nga frigoriferi.

Gjatë nxjerrjes së prodhimeve nga frigoriferi në temperaturë dhome, zakonisht manifestohet kondensim i lagështisë në sipërfaqen e prodhimit. i a.q. djersitje – sa më e lartë të jetë lagështia e ajrit aq më e theksuar është kjo dukuri. Djersitja apo kondensimi duhet të pengohen ose të zvogëlohen, sidomos gjatë magazinimit të qepës dhe disa perime më të brishta, sepse lagështia e kondensuar mund të shkaktojë prishje të prodhimit. Djersitja mund të anashkalohet nëse prodhimi vendoset dalëngadalë në temperaturë më të 12 | TOKA IME

Shkruan: Gorana Pop Simonova

lartë. Zakonisht, prodhimet e magazinuara në 0°С gjatë vendosjes në temperaturë nga 10 deri në 13°С nuk manifestohet kondensim. Në kushte komerciale, kujdesi i tillë është dukuri e rrallë dhe prandaj nxjerrja e prodhimit rekomandohet të jetë të paktën në kushte të lagështisë relative më të ulët sesa ajo e ajrit përreth.

Domatet janë shumë të ndjeshme ndaj ngrirjes dhe prandaj temperatura për magazinim dallohet në varësi nga pjekuria e frutave. Mbajtja e temperaturës optimale gjatë magazinimit është një prej kritereve themelore për sigurim të cilësisë së mirë të prodhimeve që transportohen apo ruhen.

Domatet e pjekura të gjelbra (pjekuria kur domatet e kanë arritur madhësinë dhe fortësinë e kërkuar, por ngjyra e lëkurës së hollë është akoma në 90% të sipërfaqes së prodhimit me ngjyrë të gjelbër të errët ose të çelur) – temperatura optimale për pjekurinë e këtyre domateve është midis 18 dhe 21°С, kurse në temperaturë midis 4 dhe 16°С ky proces do të ngadalësohet, pa u rrezikuar që të kalbëzohen apo të ketë dukuri të tjera negative. Domatet e gjelbra të pjekura, gjithashtu, mund të dëmtohen nga temperaturat e ulëta që kur janë në bimë, në fushë. Frutat që janë eksponuar në temperaturë në 10°С një javë para vjeljes zhvillojnë kalbëzim madje edhe në temperaturë optimale të magazinimit. Gjithashtu, duhet të kihen parasysh se temperaturat e ulëta kanë efekt kumulativ te domatet, që nënkupton se pasqyrimi i shkurtër në temperatura të ulëta gjatë vjeljes dhe pastaj edhe njëherë gjatë transportit dhe/apo magazinimit do të rezultojë me dëmtim nga ngrirja, sikur frutat të kenë qenë të pasqyruara në një temperaturë të tillë vetëm njëherë. Pjekja e domateve është shkaktuar nga prania e etilenit, të cilin e prodhojnë vetë ato. Megjithatë, në praktikë lejohet shtim i etilenit në domatet e gjelbra. Kjo masë nuk duhet të zbatohet assesi te domatet të cilat janë në fazë të kaluar, përkatësisht janë në fazën e ndryshimit të ngjyrës nga e gjelbër në rozë.

Efekti i magazinimit të ftohtë

Наднаслов

Kopshtari РУБРИКА

Domatet me ngjyrë të kuqe të çelur mund të magazinohen në periudhë prej një jave në temperaturë prej 10°С.

Domatet më të pjekura tolerojnë temperaturë më të ulët. Për shembull, domatet e pjekura të forta mund të magazinohen disa ditë në temperaturë nga 7 deri në 10°С. Magazinimi më i gjatë i domateve të pjekura në temperaturë nën 5°С rezulton me ndryshim të ngjyrës (zverdhje), shkurtim të afatit të përdorimit dhe zvogëlim të fortësisë. Kur është e domosdoshme, për mbajtjen e pjekurisë maksimale të domateve të pjekura për konsumim të shpejtë, ato mund të magazinohen në temperaturë prej 0,5 deri në 1,5°С për tri javë, por domatet e tilla konsumohen pas nxjerrjes nga magazinimi, sepse afati i tyre i përdorimit është vetëm disa orë pas nxjerrjes nga frigoriferi. .

Për domatet rozë në të kuqe të oranzherive rekomandohet temperaturë midis 10 dhe 13°С. Pjekuria ndodh në temperaturë prej 21°С, para se ato të magazinohen në temperaturë nga 10 deri në 13°С.

Hulumtimet dëshmojnë se atmosfera me 3% oksigjen dhe 97% azot e zgjat afatin e përdorimit dhe magazinimit të domateve të pjekura të gjelbra deri në 6 javë në temperaturë prej 13°С, pa ndryshim të cilësisë dhe shijes së prodhimit.

korrik 2019 | 13

Në vizitë te prodhuesit e domateve, familja Tomovi, në fshatin nga Strumica, Borievo Наднаслов РУБРИКА

Duhet Me prodhim të organizuar deri në plasman të sigurt Punët do të jenë në rregull të kemi pazar me shumicë, me kredi dhe prodhimtari sipas standardeve botërore dhe jo të më thotë ndonjë tregtar me shumicë se kur të mbledh. Ne shesim lirë, kurse ata me shumicë shtrenjtë dhe gjithmonë është kështu. Ata shesin, kurse jo ne..., rrëfen Tomoja për “Tokën time”.

Fotografia: Bllagojçe Najdovski

Shkruan: Iskra Koroveshovska

M

aqedonia mund të jetojë nga bujqësia, nëse shteti di si të punojë. Kush e di se sa herë me radhë e përsëris këtë fjali në automobil, kur dalim nga Strumica dhe shkojmë për në fshatin tonë, Borievo.

Nga e majta dhe e djathta e rrugës fusha dhe bujq të zellshëm, një rajon i mrekullueshëm bujqësor, njerëz të lumtur na përshëndesin edhe pse duket se nuk e kanë të lehtë jetën e përditshme. Këtë e konstatuam shumë shpejt që në hyrje: rrugë me baltë dhe të paasfaltuara, të vështira për kaluar me automobil e jo më, më këmbë.

Por këta njerëz janë modestë, e janë mësuar të funksionojnë në kushte të vështira, edhe pse në shekullin e 21, kur e krahason fshatin maqedonas me atë evropian, të vjen të qash. Kurse njerëzit të cilët i janë përkushtuar bujqësisë duan vetëm kushte normale, që të mund të punojnë. E tillë është edhe familja e Tomo dhe Roska Tomovi: bujqësore, modeste, por shumë e përkushtuar. Ndërkohë që ne po parkoheshim ata po mblidhnin kastravecë dhe speca. – Pas pak kohe do të filloj edhe me domatet, thotë 14 14||МОЈА TOKA ЗЕМЈА IME

Tomoja, në dialektin e njohur strumian, me buzëqeshje dhe duke na shtrënguar dorën për të na përshëndetur, i vetëdijshëm për superioritetin e tij, sepse në fshat njihet si specialist për domate. Gjenerata me radhë bujqësia, përkatësisht prodhimet e kopshtit, janë preokupimi i tyre, biznesi, burimi për ekzistencë. Por, thonë se asnjëherë nuk ka qenë më e vështirë se tani. Nëse sot mbetet çmimi i specave, me shumicë, 40 denarë, do të na dalë hesapi. Por, tregtarët më shpesh më thonë “mblidhi, do t’i blej”, dhe në darkë rastësisht do të vonohem pak dhe do të ma zvogëlojnë çmimin deri në 30 denarë, ndoshta edhe 20 denarë.

Trajtim për askund, dhe nuk ka askund, thotë Tomoja, duke u përpjekur të qeshë edhe pse revolta i shihet në fytyrë.

"Nuk mund të mbledh kur dua unë СFamilja e Tomos ka investuar mbi 200 mijë euro në 13 dynymët në oranzheri, të cilët janë të mbuluar

të gjithë me sistem për ngrohje dhe sistem pikë për pikë. Ka 4 dynymë speca të gjelbër dhe 2 dynymë speca të bardhë, 3 dynymë kastravecë dhe 4 dynymë domate.

- Kam instaluar sistem për ngrohje me dru prej të cilit kam praktikisht pjekje të parakohshme. Por nuk e përdor sepse nuk jam i sigurt, kurse standardi po më shtyp, prandaj duhet të marr edhe kredi madje, që të kthehem pak në normalitet, tregon Tomoja. Por nuk e ka të vështirë të punojë, në të vërtetë ai dhe Roska e dinë se si marrën frymë bimët ndërsa rriten. Problemi është se askush nuk e vlerëson bujkun.

Ndërkohë që mbledh, na tregon edhe një përvojë të keqe: - Ja speci është gati për t’u mbledhur, por nuk mund ta mbledh kur dua unë. Varem nga tregtarët me shumicë. Kurse prej tyre ka vetëm paralajmërime të rrejshme, thonë “sot do të marrim, fillo mblidh”, kurse kur vjen “dita e nesërme” oh sa herë kam hedhur domate madje edhe nga 50 tonë, sepse nuk janë më për shitje. Dhe jo vetëm kjo. Jam gjetur në

НАСЛОВНА СТОРИЈА

situatë, për shkak të premtimeve të rrejshme, në fund, ta mbush kamionin dhe të shkoj në Shkup dhe të qëndroj para çdo ndërtese dhe të shes. Shteti jep nga tre denarë për speca të shitur, por për ato që janë kalbur në fushë, nuk jep asgjë. Në mbledh domate në kohë, për shembull, nga 4 dynymë do të kemi të ardhura të mira, por gjithçka varet si është organizuar shteti, shpjegon Tomo.

Por nga shteti nuk fitojnë vlerësim dhe mbrojtje, prandaj edhe plasmani problematizohet.

Nga fara te domatja – shikoni bimët ato do t’ju tregojnë çfarë të bëni Oranzheritë e Tomos gjenden mbi ujëra nëntokësorë, përkatësisht mbi kanalet për ujitje, që e vështirësojnë procesin e mbjelljes dhe kultivimit.

Ndërkohë që i mbledh me kujdes domatet kurse, Roska e tij, është dora e djathtë e tij, me vetulla të ngritura, thotë se autoritetet e dinë shumë mirë ku janë kanalet dhe mund t’i heqin, por nuk duan, kështu që familja Tomovi, e ka ngritur më lart tokën vetë, që të mund të mbjellin.

- Njëherë e një kohë njerëzit i kanë nxjerrë edhe vetë. Kur ka reshje uji mblidhet edhe nuk ka kanale, përkatësisht rrjedh me ngadalë. Në vitet e kaluara rreth 1600 kamionë me 5 kubikë dhe kanë hedhur këtu që t’i ngre këto oranzheri dhe të mund të punoj, e jo të më bëjnë problem ujërat nëntokësore, por më bëjnë. Shteti dhe pushteti lokal nuk gjejnë ndonjë mënyrë që të nxjerrin jashtë ujin. Të gjithë pronën që e kanë njerëzit mbi kanalet e tilla duhet t’i kthehet shtetit, nëse duam të rregullojmë tokën. Nëse jo, ajo do të na e kthejë. Uji i tepërt i

tërheq edhe mushkonjat, prandaj dëmi është i dyfishtë. Në këto fusha nuk ka asnjë lloj rendi, mund të sjellin lirisht tigra dhe elefantë që të jemi si Afrika, thotë Tomoja duke u përpjekur përsëri të gjejë fuqi dhe të buzëqeshë, edhe pse tashmë edhe i nxehti i madh e bën mbledhjen e perimeve edhe më të padurueshme. Por, mendimin e tij e përfshin dëshira për perimet cilësore, dhe duke parë domatet e kuqe dhe të mëdha në duart e tij fillon të tregojë udhëtimit për të pasur një frutë të tillë.

- Fidanishtet me speca i mbjell më 15 dhjetor dhe kujdeset gërnjë muaj për fidanët. Pastaj i mbjell në fidanishte më të mëdha dhe i lë edhe një muaj. Në serrë mbillen në varësi nga koha. Pastaj më 20 mars e mbolla specin. Edhe për domaten procesi është i njëjtë: 15 dhjetor, pastaj 20 mars. Koha është variabile, ndonjëherë piqen më shpejt kur ka diell. Derisa të mos ngrohet koha nuk duhet të teprohet me asgjë. Kur të fillojë të rritet, fillohet me shtimin e ushqimit, përkatësisht unë edh pleh shtëpie, nuk hedh asgjë më tepër, kurse nëse nuk kam hedhur pleh, atëherë u hedh më tepër, shpjegon Tomoja me krenari për dijen e vet, kurse Roska e mbështet duke buzëqeshur. Mbajnë edhe lopë, kurse prej tyre bëjnë pleh organik.

- U hedh edhe pleh lëng, diku nga mesi i rritjes. Por edhe se çfarë plehu do të hedhësh varet nga përparimi i bimës. Nëse nuk ka prodhim të mirë, vendos kalium, kalcium, magnez, që të marrin veten, kurse nëse nuk ka lule, vendos pak fosfor. Kur e sheh bimën ajo të tregon vetë se çfarë plehu të hedhësh. Nuk ka formulë, shpjegon Tomo. Megjithatë, shpëtim prej dëmtuesve nuk ka. Tuta absolute dhe mushkonjat janë problemi më i madh për domatet. Mushkonjat i sulmojnë lulet, kurse këtë vit nuk ka shpëtim prej tyre sepse pushteti nuk

ka spërkatur kundër mushkonjave.

As për Tuta absolute nuk ka helm, kështu që domatet që sulmohen nga këta dëmtues përfundojnë në plehrat.

Specat është viktimë e tripsit të dëmshëm, insekt i cili e shpon lulen dhe e shkatërron frutin, prandaj Tomo thotë se spërkat njëherë ose dy herë vit. Por e revolton fakti se edhe nga kjo pasurohet dikush në kurriz të bujkut.

- Për 50 gram solucion paguhen 2000 denarë, një çmim shumë i lartë.

Në Turqi i paketojnë me kilogram, kështu që ai që mund të sjellë shverc do të ketë fitim. Gjithçka në kurriz të bujkut, thotë Tomoja duke na përcjellë deri në dalje të kapisë. I lodhur dhe i djersitur, por i mësuar se pa punë dhe mundime nuk ka bukë. Megjithatë asgjë nuk dhemb më tepës se fakti se i biri i tij, Vane, së shpejti do të largohet nga Borievo, duke mos mundur të kalojë mundimin e prindërve të vet bujq.

- Do të shkojë në Gjermani, nuk mund ta ndaloj. Por edhe shteti nuk përpiqet t’i mbajë bujqit e rinj, thotë Tomoja, ndërkohë që me njërën dorë e fshin ballin e djersitur, kurse me tjetrën na përshëndet, duke na ftuar me dashamirësi që të kthehemi dhe ta vizitojmë përsëri kur të dëshirojmë.

Korrik 2019 | 15

Blegtori РУБРИКА

Наднаслов

Shfaqe interes për gjedh Salers në Maqedoni Shkruan:prof. dr. Gjoko Bunevski

N

ë mars të këtij viti disa fermerë janë interesuar për racën franceze të gjedhit SALERS. Bëhet fjalë për fermerë nga Rajoni i Pellagonisë, Ohrit dhe Maleshevisë , prandaj në vijim po japim disa fakte për këtë racë.

99 Salers është racë gjedhi për t’u majmur, e krijuar në Masivin Qendror në Francë ; 99 Ajo është racë e madhe ku lopët kanë peshë mesatare nga 700 deri në 750 kg, kurse lartësi deri në 140 cm; 99 Ajo mbarështohet për shumim sipas sistemit të gjedhit “Lopëviç” (sistem i njohur te ne për rritjen e gjedhit Busha apo melezë të tij) ose “Lopë mëndeshë” (te ne zbatohet më pak); 99 Gjedhi Salers ka aklimazim dhe adaptim të përkryer me kullotat me prodhimtari të vogël, sidomos është i mirë për prodhimin ekstensiv të mishit të gjedhit. Racë që përshtatet me të gjitha zonat dhe kushtet klimatike; 99 Racë e fortë, me formë të madhe, që nuk kërkon kushte të veçanta për rritje, për shkak të përshtatjes së përkryer dhe 16 | TOKA IME 16 | toka ime

modestisë në rritje; 99 Lopët kanë instinkt të përkyer nëne për viçat e porsalindur; 99 Lopët mbarsen shumë lehtë, pa probleme (dukuria e abortimit, operacionit cezarian është shumë e vogël, si dhe ka përqindje të ulët të binjakëzimit).

Lopët lindin kryesisht vetë pa nevojë për ndihmë nga fermeri apo veterinari; 99 Viçat e sapolindur Salers kanë vitalitet, shëndet dhe rezistencë shumë të mirë, sidomos në 2-3 muajt e parë kritikë pas lindjes; 99 Lopët jetojnë mesatarisht 12 deri në 15 vjet, periudhë kur për secilën lopë fitohen 10 deri në 12 viça (domethënë kryesisht nga një viç në vit për çdo lopë); 99 Gjatë mbarështimit ekstensiv të gjedhit Salers (pavarësisht a është në kushte malore apo fushore) në 15 deri 30 lopë ka një ka për mbarsim;

shumë të mirë, me shije, aromë dhe erë të përkryer.

99 Është shumë me fitim për mbarështim; 99 Ajo është racë që arrin pjekurinë vonë, domethënë në 24 deri 30 muaj mëshqerrat lëshohen për herë të parë, domethënë në moshë mesatare prej 3,5 vitesh lindin viçin e parë; 99Jep rezultate të përkryera në industrinë e mishit dhe cilësinë e mishit (aftësi solide për majme); 99 Është rezistente ndaj kushteve të dimrit dhe sëmundjeve (pothuajse nuk ka nevojë për shërbime veterinarie); 99 Në 7 muaj me peshë prej 300 kg shiten. Sipas përvojave në Kroaci nga viti 2010 deri më sot, në krahasim me simentalin kroat, te shumica e fermerëve kroatë që kanë gjedh Salers janë marrë statistika ditore të rritje më të larta në kushte të njëjta të rritjes;

99 Ka konversion të përkryer të ushqimit (aftësi për shfrytëzim të ushqimit sidomos në kullotat me produktivitet të dobët.

99 Nga çdo lopë priten të paktën 10 viça;

99 Ka një rritje të përkryer gjatë majmes, me një rendiment të mirë të mishit. Mishi ka ngjyrë

99 Kanë temperament të qetë, lopët kryesisht lindin vetë, pothuajse nuk kanë nevojë për

BlegtoriBUJQËSI

fermer në fermë; 99 Sipas thjeshtësisë për mbarështim është një prej racave më të mira të gjedhit në botë; 99 Është e nevojshme të sigurohen kullota të mjaftueshme, kurse në Kroaci tashmë ka plasman të sigurt për shkak të mishit cilësor, në tregjet e BE-së, Turqisë, Kinës dhe vendet e tjera;

99 Është e përshtatshme prodhimtarinë organike.

për

Në Kroaci është e pranishme që në vitin 2009, kur është formuar kooperativa e parë e mbarështuesve të gjedhit Salers (në Rajonin e Likas, Bjellovarit, Billogorës dhe rajone të tjera), prej këndej është shpërhapur edhe në Bosnjë dhe Hercegovinë, Serbi, Mal të Zi, Shqipëri dhe në shtetet e tjera të Evropës Juglindore. Materiali i majmë i gjedhit Salers shitet në Kroaci,

Gjermani, Francë dhe në shtetet e tjera shitet 4 euro/kg me peshë mbi 250 apo 300 kg, që është shumë më i lartë se çmimet për racat e gjedhit si simantale e të tjera (nga 2 deri në 3 euro/kg peshë e gjallë). Evropa Juglindore ka nevojë për mish, sidomos atë e kërkon tregu në Turqi, ku vitet e fundit, shitja e mishit të viçit ka arritur çmimi më i lartë në të gjithë rajonin.

Korrik 2019 | 17 korrik 2019 | 17

Bletari РУБРИКА

Sistemi i Roshfusit për shumim Наднаслов

Shumimi duke mbledhur më tepër shoqëri të vogla bletësh Raftet e Roshfusit për shumim i përdorim në raste të ndryshme, por roli i vërtetë i tyre është përdorimi në kohën kur temperaturat e jashtme nuk janë stabile dhe janë shumë të ulëta, kurse ndonjëherë edhe shumë të larta. Bletët janë insekte tropikale, prandaj për zhvillimin e tyre me sukses nevojitet shumë ngrohtësi. Ato shumë më lehtë e nxjerrin jashtë

Procedura e punës me këto korniza është si vijon: 1.

2.

3.

temperaturën e zmadhuar në koshere me ventilim sesa të prodhojnë ngrohtësi për zhvillim

M

normal të shoqërisë.

aji, qershori dhe korriku, jo vetëm që janë muaj për mbledhjen e mjaltit, ata janë edhe muajt për fitimin e mbretëreshave dhe zgjojeve të reja. Një nga mënyrat për këtë është edhe sistemi i Roshfusit i cili është mbledhje e më shumë shoqërive të vogla të bletëve.

Roli i këtij sistemi është t’i pranojnë mëmëzat prej të cilave pas një apo dy ditësh dalin mëmëza të reja, të cilat pas dhjetë ditësh do të fekondohet dhe pjellin vezë.

Raftet e Roshfusit për shumim i përdorim në raste të ndryshme, por roli i vërtetë i tyre është përdorimi në kohën kur temperaturat e jashtme nuk janë stabile dhe janë shumë të ulëta, kurse ndonjëherë edhe shumë të larta. Bletët janë insekte tropikale, prandaj për zhvillimin e tyre me sukses nevojitet shumë ngrohtësi.

Ato shumë më lehtë e nxjerrin jashtë temperaturën e zmadhuar në koshere me ventilim sesa të prodhojnë ngrohtësi për zhvillim normal të shoqërisë.

Qëllimi i vërtetë i rafteve të Roshfusit është 18 | TOKA IME

4.

5.

6.

Përzgjidhet ndonjë shoqëri e fortë bletësh vetëm me nukleus pa mjaltë; Mbi nukleusin vendoset rrjeti Roshfus-Haneman i cili për nukleusin është dërrasë mbuluese, kurse për raftet e Roshfusit është dysheme.

Raftet e Roshfusit janë prej dërrase me trashësi 10 mm e cila e mbulon të gjithë nukleusin. Në këtë dërrasë janë vendosur katër hapje me gjerësi 25 mm dhe gjatësi 420 mm. Këto hapje mbulohen nga poshtë e lart me rrjetën e Hanemanit. Midis dy rrjetave të Hanemanit ka një largësi prej 10 mm (aq saç është edhe trashësia e dërrasës mbuluese). Midis hapjeve për së gjati (25 x 420) vendosen disa ristela me gjerësi 20 mm dhe lartësi 10 mm. Me ristela të tilla është e mbuluar dërrasa nga të katër anët, kurse në secilën anë është lënë nga një hapje.

Mbi rrjetën e Roshfusit vendoset një raft ose gjysmërafti i cili është i ndarë në katër pjesë me ndihmë të tri ndarjeve me lesonite. Ndarjet janë bërë në mënyrë të tillë që bletët të mos kalojnë nga njëra ndarje te tjetra. Çdo ndarje është vendosur mbi njërën prej hapjeve me rrjetën e Hanemanit.

Në çdo ndarje vendoset sipas mundësisë nga një nukleus me shtrat të mbyllur, kurse korniza tjetër mund të jetë edhe me bazë ene. Nuk mund të vendoset kornizë me shtrat të hapur. Pas mbushjes së këtyre ndarjeve, bletët shumë shpejt nga pjesa e poshtme do të kalojnë nëpërmjet rrjetës së bletës mbretëreshë në ndarjet e sipërme (kryesisht bletë të reja) dhe do t’i mbulojnë kornizat me shtrat. Në çdo ndarje vendoset nga një bletë mbretëreshë e cila pas një apo dy ditësh do të dalë, kurse për dy javë do të fekondohen dhe lindin.

Mbretëreshat e fekonduara do të pjellin secila në pjesën e ndarë të cilat pas testimit të pjellorisë mund të merren dhe shtohen aty ku nevojiten.

Sistemi i Roshfusit për shumim Наднаслов

РУБРИКА Bletari

përdorimi i tyre në pranverën e hershme kur temperaturat e jashtme janë të ulëta. Temperaturat e ulëta ndikojnë negativisht mbi zhvillimin e organeve seksuale te bleta mbretëreshë, prandaj mëmëzat që kultivohen në minikorniza janë me cilësi më të vogël sesa mëmëzat të cilat zhvillohen në shoqëri normale. Raftet e Roshfusit japin mëmëz cilësore si të jetë mbarështuar në një shoqëri të fortë, normale. Në një kornizë të tillë bleta mbretëreshë do të dalë shumë më herët për fekondim edhe pse temperaturat janë shumë të ulëta.

Metoda origjinale e Roshfusit mund të përdoret në të gjitha llojet e koshereve. Më tepër përdoret për punë në kosheret LP me kornizat e saj, por në praktikë mund të përdoret edhe në raste të tjera. l

Dyshemeja Roshfus-Haneman

Përparësitë e rafteve Roshfus Përparësia e rafteve Roshfus qëndron në faktin se ato pjesë ku nuk do të lindë mbretëresha nuk do të jenë gjah i ujqve, por do të shndërrohen në pjesë për mjaltë, përkatësisht aty do ta mbledhin mjaltin bletët. Pas përfundimit të prodhimit të mbretëreshave, korniza mund të nxirret kurse materiali të shtohet në shoqërinë e poshtme. Nëse duam të prodhojmë roe sipas kësaj metode duhet të përdorim korniza sipas kosheres së dëshiruar. Përqindja e mbretëreshave të fekonduara është më e vogël, nëse në aty ka një mbretëreshë. Nëse e largojmë do të kemi përqindje më të madhe të mbretëreshave të fekonduara.

Me metodën Roshfusit, një shoqëri praktikisht e kemi ndarë në pesë pjesë, katër pjesë me nga dy korniza dhe një pjesë d.m.th. kosherja nga e cila është marrë materiali. Shtrati i koshereve mund të jetë edhe nga shoqëri të tjera, por është e rëndësishme të mos jetë e re (më e re se gjashtë ditë).

Me këto koshere mund të bëjmë edhe roe në mënyrë të tillë duke e marrë mbretëreshën nga dy anët e fundit të kosheres, pastaj i heqim edhe ndarjet nga të dyja anët. Kështu mbetet vetëm pjesa e mesme e ndarjes dhe kështu kemi fituar dy roe dhe kemi veçuar edhe dy mbretëresha të reja, kurse shpesh ndodh edhe ndryshimi i mbretëreshës në shoqërinë e poshtme.

Kosheret e tilla mund të shërbejnë edhe si “banka mbretëreshash” gjatë dimrit, vetëm duhet ta zëvendësojmë rrjetin e Roshfusit me një dysheme, ku për të katër ndarjet të ketë na një hapje në mes me madhësi 25 x 100 mm nëpërmjet të cilës do të marrin ngrohtësi në shoqërinë bazë dhe do të dimërojnë me sukses. Kjo hapje (25 x 100) duhet të jetë me rrjetë e cila ka vrima 3 x 3mm nëpër të cilat kalon ajri i ngrohtë, por jo edhe bletët.

Rojet të cilat kanë mbushur dy korniza me shtrat mund të transferohen në ndarje më të mëdha ku do të përforcohen me shtrat tjetër ose do t’u shtohen korniza të tjera për shumim të mbretëreshës.

Shoqëritë e vogla në ndarje është mirë të ushqehen, sidomos atëherë kur janë tre kilometra më larg që bletë e dala të mos mund të kthehen.

Me këtë metodë kompleti mund të ketë pesë mbretëresha të fekonduara ose po aq të pa fekonduara në fillim të operacionit.

Tek shoqëritë shumë të forta mund të vendosim disa rafte me rrjetën e Roshfusit dhe të fitojmë më tepër se katër mbretëresha njëkohësisht.

Rafti i Roshfusit me katër ndarje

Më tepër rafte Roshfus të vendosur njëri mbi tjetrin me renditje të shtretërve

Më tepër rafte Roshfus Korrik 2019 | 19

Mekanizim актуелно Bletari РУБРИКА

Наднаслов

Makineri për vjeljen e frutave Shkruan: Despina Kërstevska

V

jelja me makineri e frutave është një punë teknikisht e komplikuar, kurse suksesi varet nga shumë faktorë: biologjikë, agroteknikë, teknikë dhe ekonomikë.

Faktorët biologjikë dhe agroteknikë: lloji i frutës, kategoria, lloji i terrenit (i rrafshët, i pjerrët), largësia midis rreshtave, dendësia e pemishtes, mënyra e kultivimit, mosha e pemëve, forma e kurorës, madhësia e frutave, lartësia e trungut, trashësia e trungjeve, njëtrajtshmëria e pjekjes së frutave, madhësia e frutave, pesha e frutave,

20 | TOKA IME

fuqia e nevojshme për të këputur frutat, ndjeshmëria e frutave ndaj trysnisë, madhësia e pemishtes, qëllimi i përdorimit të frutave (industri, konsum), pranimi i frutave të mbledhura me mekanizëm nga tregu dhe përpunuesit e frutave.

Faktorë teknikë: Metoda e mbledhjes (shkundje, mbledhje e vazhdueshme etj.) lloji i pajisjes për shkundjen e frutave, lloji i pëlhurave për mbledhjen e frutave, mënyra e vendosjes së pëlhurave për mbledhjen e frutave, frekuenca e shkundjes, ampli-

tudat e shkundjes, metoda e pastrimit të frutave të shkundura, lloji dhe madhësia e ambalazhit, mënyra e mbushjes së ambalazhit, trajnimi i punëtorëve, sigurim i pjesëve rezervë.

Faktorë ekonomikë: çmimi i makinerisë, çmimi i vjelje manuale, numri i nevojshëm i punëtorëve sezonalë për vjelje manuale, punëtorë sezonalë në dispozicion, numri i punëtorëve personalë, qasja dhe kushtet për kredi për blerje të makinerisë.

Mekanizim Mekanizimi

Lloje të makinerive për vjeljen e frutave

Ekzistojnë tri faza që e karakterizojnë vjeljen e mekanizuar: 99 shkëputja e frutave nga pema frutore, 99 mbledhja e frutave, 99 magazinimi i frutave të mbledhura në ambalazh përkatës.

Në fazën e tanishme të zhvillimit të teknikës në pemëtari, vjelja e mekanizuar më me efikasitet kryhet me shkundje të pemës frutore ose të degëve të saj.

Frutat e shkundura mblidhen me lloje të ndryshme mbledhësish me sa më pak dëmtime të mundshme të frutës.

Makineri për vjelje të vazhdueshme të frutave Këto makineri përdoren për vjeljen e pemëve frutore shkurre (ribizla, mjedra, manaferra etj.). Ato janë të ngjashme me makineritë për mbledhjen e rrushit, sepse në procesin e vjeljes e përfshijnë të gjithë bimët, i shkundin frutat, kurse pastaj me transportues të lëvizshëm transportohen në ambalazh. Shkundja bëhet me rule me pyka që rrotullohen, kurse veçimi i gjetheve nga frutat bëhet me ventilator. Lloji i tillë i mbledhësve më mirë vjel ribizla (rrush frëngu).

Efikasiteti i llojit të tillë të makinerive varet nga shpejtësia e lëvizjes dhe

largësia midis rreshtave dhe kanë efikasitet nga 0,3 deri në 0,6 hektarë në orë.

Përvojat botërore në mekanizuar të frutave

vjeljen

e

Gjermania: ka rreth 5 000 000 pemë vishnje, vilen në mënyrë të mekanizuar.

Danimarka: kam më tepër se 2 000 000 pemë vishnje, vilen në mënyrë të mekanizuar.

Polonia: ka mbi 2 000 000 pemë vishnje dhe vilen në mënyrë të mekanizuar.

SHBA-ja është prodhuesi më i madh i frutave kontinentale (vishnja dhe qershi, kumbulla, kajsi, arra dhe bajame), citrës dhe ullinj. Në SHBA ka rreth 6 000 000 pemë dhe 95% vilen në mënyrë të mekanizuar. Çmimi në bursë është 1,5-3 dollarë për pemë.

Korrik 2019 | 21

Pleh Plehërim

Plehërim foliar i të mbjellave me mollë P

ër zhvillim normal, rendiment dhe fitim të frutave me cilësi, është i domosdoshëm regjim i drejtë i ushqimit të bimëve në të mbjellat me mollë.

Ushqimi i rregullt nënkupton qasje te të gjithë elementët biogjenë makro dhe mikro ushqyes në sasi optimale dhe në kohë kur elementi përkatës është më i domosdoshëm për bimën. Gjatë plehërimit të të mbjellave me mollë, zakonisht kihet parasysh që në truall të hidhen sasi të caktuara azoti, fosfori dhe kaliumi, kurse rrallë mendohet për gjendjen e elementëve makro dhe mikro. Këta elementë përdoren në sasi të vogla nga bima, por ndikimi i tyre në ushqimin si duhet është enorm sepse tata marri pjesë në një numër të madh procesesh, prej të cilave varet cilësia e frutave. Në prodhimin intensiv të mollëve ushqimi foliar i bimëve është masë e obligueshme. Ushqimi foliar është i rëndësishëm sidomos në sipërfaqet me bar dhe në kushte kur ka mungesë të lagështisë në tokë.

Për arsye të ndryshme ndodh që shpeshherë të ketë kufizim të qasjes te elementët ushqyes për sistemin rrënjor të bimëve. Në disa raste, përsëri, sasia e elementëve ushqimorë të nevojshëm për rritje të shpejtë të gjetheve, degëve apo frutave i tejkalon sasitë të cilat mund të sigurohen nëpërmjet absorbimit normal nga rrënja dhe proceset e qarkullimit.

Dhe në të dyja rastet aplikimi foliar mund të jetë mënyra më e mirë e sigurimit të bimës me elementët e nevojshëm ushqimor në një kohë të caktuar dhe me sasinë e caktuar.

Aplikimi foliar i materieve ushqyese siguron mundësi për furnizim me elementë ushqyes drejtpërdrejt në gjethe, pule apo fruta në periudhat kur ato nevojiten më shumë.

Plehrat foliarë përzihen zakonisht midis tyre dhe me një numër të madh pesticidesh, por ekzistojnë edhe përjashtime prandaj para se të zbatohen nevojitet të ndiqen udhëzimet e aplikimit. Që të ketë një përqindje më të madhe të përvetësimit të plehrave foliarë duhet të kihen parasysh kushtet kohore, përkatësisht temperatura nuk duhet të tejkalojë 25ºС, kurse lagështia relative nuk duhet të jetë nën 50%. Edhe pse ushqimi foliar ka efikasitetit të madh, ai duhet të përdoret si shtesë e programit për plehërim nëpërmjet truallit dhe jo si zëvendësim të tij. Nëpërmjet ushqimit foliar mund të shkaktohen pasoja të padëshirueshme si nëpërmjet dëmtimit të pjesëve të bimëve ose nëpërmjet mungesës së efikasitetit të vetë aplikimit. Prandaj, gjatë zbatimit të ushqimit foliar nevojitet të bëhet përzgjedhje e drejtë e plehrave apo kombinim të plehrave, të sasive si dhe të kohës së aplikimit, kurse gjatë kësaj duhet të merret parasysh gjendja e bimëve në pemishten përkatëse

22 | TOKA IME

Shkruan: prof. dr. Marijan Kiprijanovski Programi për ushqim foliar të pemishtes me mollë Koha

Lloji i plehrave

l/ha

Në fazën e balonave të bardha

Zink helat+ NPK 31:0:0+МЕ

2+5

Lulëzim

Bor organik 8% р-р

1.5

Pas lulëzimit

NPK 12:5:7 +МЕ

4

Gjysma e dytë e majitј

NPK 31:0:0+МЕ

5

NPK 9:0:6+10 % CaO+2% MgO

5

N:P:К:B + МЕ 10:6:8:0.5

4

NPK 3:20:28 +МЕ

5

Sulfat magnez 35 % р-р

5

NPK 3:20:28 +МЕ

4

NPK 9:0:6+10 % CaO+2% MgO

5

NPK 3:10:25

5

Qershor

Korrik

Gusht

Klorit kalcium (CaCl2)

2х4

Fillimi i shtatorit, maksimum 15 ditë para vjeljes

НПК 3:0:25

5

Klorit kalciumi (CaCl2)

4

Pas vjeljes

Bor 3%+ Цинк 2%

3

tema kryesore FNF

Masa e ndryshuar prej Programit katërvjeçar për zhvillimin rural dhe bujqësinë është jodiskriminuese, zhvilluese dhe do ta ndjekim implementimi n

Shkruan: Biljana Petrovska-Mitrevska

Masa efektive e jo diskriminuese.

Këtë e kërkon Federata Kombëtare e Fermerëve në suazat e të gjitha mbështetjeve që u jepen grave rurale, të cilat do të mundësojnë zhvillim dhe ketë të denjë për to. Ndryshimi i masës që i kushtohet anëtares aktive në ekonominë bujqësore nga Programi katërvjeçar për bujqësinë dhe zhvillimin rural 2018-2022 i cili është kryer me vendim të qeverisë me propozim të Ministrisë së Bujqësisë në bashkëpunim me Ministrinë e Punës dhe Politikës Sociale, ne si organizata konsiderojmë se është efektive sidomos në pjesën ku këto mjete i dedikohen përforcimit të gruas nga mjediset rurale dhe u dedikohet investimeve të cilat do të kontribuojnë në zhvillimin e mjediseve rurale.

Në masën e mëparshme 115 e cila me të vërtetë ishte përcaktuar keq dhe ishte diskriminuese sepse mbulonte 70% të shumës së rrogës minimale dhe duhej të paguhej nga periudha e lindjes së fëmijës së parë deri në moshë 50-vjeçare. Njëkohësisht kushtet ishin që gruaja të ishte në martesë, të ketë një fëmijë, të jetë e papunësuar, amvisë dhe të jetojë në një lartësi mbi nivelin e detit prej 700 metrash në vend të banuar me 200 banorë. Siç u theksua nga Ministria e Bujqësisë këto kushte diskriminuese janë hequr dhe konsiderojmë se kjo

masë do të mundësojë përmirësim të për Shkencat Bujqësore dhe Ushqim pozitës ekonomike të gruas në mjediset dhe UN Women. rurale dhe vlerësim të punës së saj të papaguar, si edhe pjesëmarrje më të “Në Ditën ndërkombëtare të gruas madhe në procesin e vendimmarrjes rurale në tetor 2018, nënshkruam edhe në suazat e ekonomisë bujqësore Deklaratën për përmirësim të pozitës familjare. Dua të theksoj se ne si FKF sociale dhe ekonomike të grave nga do ta ndjekim zbatimin e kësaj mase, zonat rurale me Ministrinë e Bujqësisë e cila fillon të zbatohet këtë vit dhe dhe Ministrinë e Punës dhe Politikës njëkohësisht do të ndjekim kriteret dhe Sociale, kështu që konsiderojmë se kushtet për aplikim, të cilat në asnjë ky shembull është shembull i mirë se rast nuk duhet të jenë diskriminuese” si duhet të lobohet dhe komunikohet theksoi Vaska Mojsovska, presidentja midis institucioneve kompetente dhe e FKF-së në takimin e sotshëm me sektorit joqeveritar që të kemi dialog mediat e cila u mbajt në Zhena Park në konstruktiv dhe dialog. Megjithatë siç theksove do t’i ndjekim zbatimin e Shkup. masës dhe kushtet për aplikim, si edhe Këtë ndryshim që është bërë tani, FKF- efektet e masës mbi mjediset rurale ja ka kërkuar të realizohet që në vitin dhe sigurimin e një jete më të mirë të 2014, kur masa diskriminuese u bë grave dhe familjeve të tyre”, theksoi pjesë e Programit të vjetër katërvjeçar Vaska Mojsovska, presidentja e FKF-së. për zhvillim rural, por nuk hasëm në dialog konstruktiv nga institucionet. Federata Kombëtare e Fermerëve i Aktivitetet lotuese FKF-ja i vazhdoi thekson edhe njëherë rekomandimet edhe në vitin 2018, kur ajo u bë pjesë e Kombeve të Bashkuara, ku e Programit të ri katërvjeçar për është theksuar se gratë rurale bujqësinë dhe zhvillimin rural. Kishim duhet të përfshihen në proceset e biseda intensive me institucionet vendimmarrjes në të gjitha nivelet në kompetente, është dorëzuar raport sektorin bujqësor dhe mjediset rurale në Kombet e Bashkuara, kishim dhe në krijimin e politikave bujqësore konferencë për shtyp, mbështetje dhe politikave për zhvillimin rural. pre organizatave të tjera joqeveritare Vetëm në këtë mënyrë gruaja rurale do të cilat ishin pjesë e marshit për 8 të jetë e dukshme në shoqëri dhe do të Marsin. Mbështetje patëm edhe nga mund t’u përgjigjet sfidave që e presin Fondacioni Suedez We Effect, Fakulteti dhe me të cilat ballafaqohet ajo.

korrik 2019| 23

FNF

Bujqësi e porganizuar, plasman i sigurt

Shkruan: Biljana Petrovska-Mitrevska

“Bujqë sia e organizuar, plasman i sigurt” është tema e forumit bujqësor të këtij viti, organizuar nga Federata Kombëtare e Fermerëve në kuadër të projektit «Mbështetja Institucionale e FKF-së», mbështetur nga Fondacioni Suedez We Effect, kurse do të marrin pjesë fermerë, biznesmenë, përfaqësues nga qeveria dhe organizatat joqeveritare.

Në panel-diskutimin e planifikuar u diskutua ndaras prodhimin kontraktual dhe përvojat e prezantuara nga Kroacia në pjesën e plasmanit të sigurt si dhe projektin e Bashkimit Evropian në Republikën e Maqedonisë Veriore për grupet e prodhuesve.

Folësit në këtë panel-diskutimi Mlladen Shimunac, ekspert për prodhimtari të kontraktuar, Kroaci Sasho Risteski, Asociacioni Maqedonas i Përpunuesve Dimitrie Nikollov “Vendosja dhe zbatimi i masave për rregullim të përbashkët të tregut”, Projekt i BE-së “Prezantim i shembujve të fermerëve të duhanit, grurit dhe mjaltit”.

Në pjesën zyrtare do të marrë fjalën Vaska Mojsovska, Presidenti i FKF-së, Ljupço Nikollovski, Ministri i Bujqësisë, Pylltarisë dhe Menaxhimit të Ujërave, Aneli Leina, Drejtor i BE-së për rajonin e We Effect, përfaqësuesja e Biljana Petrovska-Xhartova përfaqësuese nga Ambasada e Mbretërisë së Suedisë në Republikën e Maqedonisë së Veriut, prof. dr. Vjekosllav Tanashkoviç, dekan i Fakultetit të Shkencave Bujqësore dhe Ushqimit.

Vaska Mojsovska, presidente e FKF24 | TOKA IME

së: Që të arrijmë progres kërkohet prodhimtari e organizuar e cila do të bazohet në marrëveshje të ndërsjellë midis fermerëve dhe blerësve me shumicë. Kjo marrëveshje do të bëhet në fillim të vitit kalendarik me çmime blerëse të përcaktuara në mënyrë të qartë, me kritere të përcaktuara qartë për prodhimin e produkteve bujqësore me cilësi dhe sasi të dakorduar ku blerësit vetë gjatë vitit do të kontrollojë prodhimin me këshillat e tyre profesionale, duke siguruar lëndën e parë për prodhimtarinë dhe me respektim të ndërsjellë të marrëveshjeve edhe nga blerësit dhe nga fermerët, si është shpjeguar në Ligjin për bujqësi dhe zhvillim rural.

Ljupco Nikollovski, Ministër i Bujqësisë: Prodhimi bujqësor i organizuar për fermerët nënkupton një plasman të sigurt, për blerësit një lëndë të parë të sigurt dhe përmbushjen e kontratave me partnerët e huaj. Duke ndjekur trendet e ofertës dhe kërkesës në tregjet botërore të bursës, fermerët dhe blerësit mund të organizojnë së bashku prodhimin përmes një prodhimi të kontraktuar, të bëjnë një plan për sasitë dhe cilësinë e kërkuar me qëllimin që të parandalohet dukuria e tepricës në produktet bujqësore. Gjatë viteve të fundit, ne kemi qenë dëshmitarë se për shkak të çorganizimit të prodhimit, ne jemi përballur pothuajse çdo vit me një suficit të produkteve të cilat nuk ka se ku të plasohen. Për të kapërcyer këto probleme me rëndësi vendimtare është vendosja e një prodhimi të kontraktuar ndërmjet prodhuesve bujqësorë nga njëra anë dhe blerësve dhe përpunuesve nga ana tjetër.

Aneli Lejna, drejtoreshë për rajonin BE të We Effect: We Effect është në këtë pjesë të Evropës dhe e mbështet zhvillimin në mjedisin rural.

We Effect është një organizatë suedeze që e merr fuqinë nga lëvizja kooperative suedeze. Ne jemi një organizatë e madhe ku mbështesim organizatat që janë partnere tona dhe për të cilat

vlerësojmë se duhet të bashkëpunojmë me ta. Ne jemi këtu për t›ju mbështetur, dhe sigurisht, nuk jemi këtu për t›ju thënë se çfarë të bëni.

Biljana Petrovska-Xhartova - Përfaqësuese nga Ambasada e Mbretërisë së Suedisë në Republikën e Maqedonisë së Veriut: Suedia i mbështet plotësisht aspiratat për anëtarësimin e Maqedonisë në Bashkimin Evropian dhe e ndihmon këtë proces nëpërmjet mbështetjes politike dhe zhvillimore. Por ky proces, përveç privilegjeve, do të sjellë në të njëjtën kohë edhe shumë sfida. Është shumë e rëndësishme që të jeni të përgatitur për sfidat që i sjell tregu i përbashkët evropian, me legjislacion të miratuar dhe zbatimin praktik të tij nëpërmjet institucioneve përkatëse. Prodhimi duhet të organizohet me standardet e të respektuar të prodhimit, si dhe të sigurohet vazhdimisht sasia, cilësia dhe dërgimi në kohë i produkteve. E gjithë kjo është që prodhuesit maqedonas të përballen me dinjitet me konkurrencën në treg.

Fermerët përçarë dhe të çorganizuar në tregun evropian do të përballen me vështirësi dhe pozitën e varur kur të luftojnë për një vend të vet në këtë treg. FKF-ja ka një rol të rëndësishëm në ribashkimin e fermerëve, si dhe në përfaqësimin e interesave të tyre në institucione. Por, njëkohësisht, FKF-ja ka një rol të rëndësishëm në përgatitjen e fermerëve maqedonas për sfidat që i sjell konkurrenca e hapur në tregun evropian

AgroPuka

Aktivitete të Shoqatës AgroPuka për vitin 2019

Shoqata AgroPuka ka nisur që në vitin 2017 fushatën e advokacisë “Ngritja e Këshillit Konsultativ në nivel lokal në bashkitë Pukë dhe Fushë Arrëz”. Më 26 shkurt 2019 u mbajt takimi në ambientet e bashkisë Pukë me qëllim përmirësimin e çështjeve socioekonomike që ndikojnë në jetën e vajzave dhe grave në zonat rurale të bashkisë Pukë. Përfaqësuese nga Njësitë Administrative QerretLuf, Gjegjan, Qelez dhe Qytetit Puke me rrethinat morën pjesë në takim dhe sollën probleme të cilat prekin komunitetet përkatëse. Ky projekt mbështetet nga We Effect.

Aktivitet për Ditën ndërkombëtare të gruas.

Më datën 8 Mars 2019, shoqata Agropuka zhvilloi aktivitetin me rastin e ditës ndërkombëtare të gruas në k u a d ë r

të projektit “Të kontribuojmë në përmirësimin e qëndrueshëm të jetesës së banorëve në zonat rurale të Shqipërisë Veri-Lindore“ , mbështetur nga We Effect- Suedi. Në këtë aktivitet morën pjesë 98 gra anëtare të gjitha grupeve të mbështetura nga AgroPuka. Në këtë aktivitet u prezantua Strategjia e Agropukës për Barazinë Gjinore dhe Politikat Gjinore të shoqatës. Gjithashtu, u diskutua për problematikat që kanë gratë dhe vajzat në zonat rurale dhe u aprovua Deklarata drejtuar njësive të qeverisjes vendore, institucioneve lokale dhe partive politike lidhur me përfaqësimin e grave dhe vajzave në vendimmarrje dhe adresimin e problematikave në zonat rurale.

angazhohen për zgjidhjen e problematikave dhe në fund të vitit do të zhvillohet një takim tjetër rreth realizimit të kërkesave.

Takim me drejtues të bashkisë “Mbështetja e ngritjes së shoqatës së Fushe-Arrëz me qëllim përmirësi- blegtorëve pukjanë”. min e çështjeve socioekonomike që ndikojnë në jetën e vajzave dhe grave në zonat rurale Shoqata AgroPuka në bashkëpunim Në kuadër teë projektit të mbështetur me RTM Albania dhe PFD, me nga We Effect, Suedi “Të kontribuojmë mbështetjen e We Effect – Suedi, organizoi në përmirësimin e qëndrueshëm të jetesës së banorëve në zonat rurale të Shqipërisë Veri-Lindore” u zhvillua më 12 mars 2019 takimi me drejtues të bashkisë Fushë-Arrëz me qëllim përmirësimin e çështjeve socioekonomike që ndikojnë në jetën e vajzave dhe grave në zonat rurale të kësaj bashkie. Përfaqësuese të Këshillit Konsultativ tl Grave nga Njësitë Administrative Qafë Mali, Iballë, Fierzë dhe Fushë-Arrëz ngritën probleme që lidhen me përmirësimin e shërbimeve, punësimin e grave dhe vajzave, përfaqësimin e tyre në vendimmarrje dhe aspekte të tjera sociale dhe ekonomike. Drejtuesit e bashkisë theksuan se do të

Korrik 2019 | 25

agropuka

aktivitetin “Mbështetja e ngritjes së shoqatës së blegtorëve pukjanë”.Ky aktivitet u financua nga Agjencia Italiane për Zhvillim dhe Bashkëpunim. Në aktivitet ishin pjesëmarrës rreth 40 blegtorë, përfaqësues organizatash, përfaqësues të bashkisë Pukë dhe bashkëpunëtorë. Drejtori ekzekutiv i AgroPukës, z.Sabah Djaloshi, prezantoi punën e bërë për realizimin e rekomandimit të studimit “Vlera e zinxhirit në sektorin e blegtorisë së imët”, studim i realizuar gjatë periudhës kohore 2014-2015 me mbështetjen e We Effect.

Përfaqësuese të We Effect Suedi vizituan AgroPukën dhe grupet e mbështetura të vendosura në njësitë administrative të Iballës dhe Qelëzës.

Në datën 7 dhe 8 maj, tri përfaqësuese të We Effect Suedi, Anneli Leina, Camilla Lundberg Ney, dhe Maria Schultz, vizituan AgroPukën dhe grupet e mbështetura të vendosura në njësitë administrative të Iballës dhe Qelëzës.

We Effect dhe AgroPuka vizituan 4 grupe të mbështetura në Iballë, Florian Vata, një bletërritës lokal; Dritan Gjoka, fermer i cili në bashkëpunim me AP po eksperimenton me kultivimin e varieteteve të ndryshme të patateve; Gratë për Gratë, grup i grave të mbështetura nga Agropuka me asistencë teknike, trajnime në teknologji të reja, informacion dhe shkëmbim përvoje etj.; dhe Agim Aga, një fermer i cili po eksperimenton me rritjen e varieteteve të ndryshme të gështenjës, lajthisë, arrës, si dhe me kultivimin e varieteteve lokale të fasules. Grupi gjithashtu vizitoi biznesin e grumbullimit dhe marketingut të bimëve të Augustin Prendit pranë Fushë Arrëzit.

Ditën e dytë, grupi vizitoi njësinë administrative të Qelezës, ku takimi i parë ishte me Naim Mehmetin, këshilltar i AgroPukës dhe fermer lokal i cili po eksperimenton me futjen e varieteteve lokale të mollës dhe rrushit; takimet vijuan me: grupin e rrethit të studimit të vajzave të reja të ud-

26 | TOKA IME

hëhequra nga Engjëllushe Pepaj, të cilat merren me punëdore dhe qëndisje; Jutbina Markaj, fermere e cila merret me kultivimin, rritjen dhe shitjen e perimeve të prodhuara në serë; dhe grupi i rrethit Trajnime edhe të studimit të grave Katund të cilat po në zonat më të thella të Pukës. punojnë më kultivimin e manaferrës dhe mjedrës, grup i udhëhequr nga Në datën 11 qershor, në ambientet Angje Qeleshi. Grupi pati gjithashtu e qendrës „Gratë për gra“ të njësisë edhe një vizitë të shkurtër në fermën administrative Iballe, u zhvilluan e Diljana dhe Artan Balës të cilët trajnimet „Përgatitja e djathit“ dhe merren me kultivimin e perimeve në „Përpunimi i frutave“ në kushtet e serë dhe fushë të hapur dhe merren shtëpisë. Gjatë trajnimit u shpjegua gjithashtu edhe me shitjen e tyre në metoda e përgatitjes së djathit duke tregun e Pukës. Grupi vizitoi qen- nisur që nga higjiena e mbajtjes drën e përpunimit të grave ku u mbajt së kafshëve në vathë, higjiena një tryezë e rrumbullakët me gratë dhe temperatura e qumështit dhe anëtare e grupit të udhëhequr nga materialet që duhen për përgatitjen e Dake Gjoni. Diskutimi përfshiu histo- djathit, duke u pasuar me demostrim. rinë e grupit, sfidat e përbashkëta të Gjithashtu u zhvillua edhe trajnimi tyre, mbështetjen që kanë marrë nga për përpunimin e frutave në kushtet e AgroPuka si dhe historitë e suksesit familjes ku u shpjegua metodologjia e dhe kërkesat e tyre për mbështetje të përgatitjes së reçelit dhe kompostos ardhshme. së frutave të stinës dhe demonstrimi i të gjithë hapave që duhet të ndiqen për përgatitjen e tyre.

AGRINET

Grupi teknik i të rinjve “Zvirina - Fruit”, vazhdon aktivitetin në vitin e dytë të formimit Përgatitur nga Nikolin Karapançi

Në Shqipëri bujqësia është një nga sektorët më të rëndësishëm për ekonominë e vendit por njëkohësit një nga më problematikët dhe më të braktisurit nga të rinjtë.

Fenomeni i braktisjes së jetës në fshat dhe punës në bujqësi nga të rinjtë u bë shumë serioz për faktin sepse jeta dukej e vështirë dhe me të ardhura të vogla.

Kështu që shumica e të rinjve iu drejtuan qendrave urbane dhe emigracionit drejt vendeve të Bashkimit Evropian kryesisht Greqi, Itali etj., për faktin që jo vetëm që nuk e gjen veten në këtë sektor, por përkundrazi e quan fyerje dhe ulje të figurës së

27 | TOKA IME

tij të marrit me bujqësi. Mungesa e të rinjve në zonat rurale ka detyruar prindërit e tyre të punojnë për një kohë më të gjatë dhe në një moshë më të madhe.

Prandaj dhe nxitja e të rinjve për të punuar në fermë është një nga objektivat e projektit “Fuqizimi i Komunitetit për Zhvillimin e Qëndrueshëm Rural”, zbatuar nga AgriNet Albania dhe mbështetur nga We Effect, Suedi.

Viti 2019 është viti i dytë që grupi teknik i të rinjve «ZVIRINA FRUIT», vazhdon aktivitetin me fokus kryesor shërbimet në frutikulturë siç janë krasitja, rrallimi, trajtime mbrojtëse në

frutikulturë (spërkatjet) dhe vjelja, duke shërbyer jo vetëm në fermat e tyre por dhe tek anëtarët e tjerë të shoqatave.

Për të vlerësuar është fakti që nga viti në vit ky grup sa vjen dhe e shton numrin e anëtarëve të tij.

AgriNet Albania mbështet këtë iniciativë dhe po punon që ky grup i këtyre të rinjve të shërbejë si një shembull dhe praktikë e mirë për nisma të ngjashme jo vetëm në rajonin e Korçës por dhe më gjerë, për të arritur tek një e ardhme e sigurt dhe e qëndrueshme e zhvillimit rural.

Korrik 2019 | 27

Agrinet РУБРИКА

Наднаслов

Organizohet takimi i Këshillit Konsultativ të rrjetit AgriNet Albania Përgatiti Tomi Pikuli Këshilli Konsultativ është një organ përfaqësues i 16 Shoqatave të Fermerëve nga rajonet Korçë, Elbasan dhe Dibër, i përbërë prej 45 përfaqësuesish prej të cilëve 50% janë gra. Ky organ merr pjesë në planifikimin, implementimin, monitorimin dhe vlerësimin e aktiviteteve të rrjetit Agrinet Albania.

Në kuadër të zbatimit të projektit “Fuqizimi i Komunitetit për Zhvillimin e Qëndrueshëm Rural», mbështetur nga We Effect, Suedi. Në muajin prill u organizua takimi i radhës i

28 | TOKA IME

Këshillit Konsultativ të rrjetit AgriNet Albania me qëllimin kryesor diskutimin e arritjeve gjatë implementimit të projektit, efektivitetit të aktiviteteve të zhvilluara nga shoqatat e fermerëve anëtarë të këtij rrjeti si dhe u trajtuan çështje të drejtimit, administrimit dhe funksionimit të Rrjetit. Diskutimi i pjesëmarrësve u fokusua rreth situatës së bujqësisë në rajonet ku ata shtrijnë aktivitetin, problematikat që ata kanë hasur për të realizuar sasinë dhe cilësinë e prodhimit të pritur.

Gjithashtu u diskutua edhe në kuadër të hartimit të projekteve

për të ardhmen ku ata dhanë mendime rreth objektivave specifike dhe aktiviteteve të nevojshme në drejtim të forcimit dhe konsolidimit të mëtejshëm të rrjetit të shoqatave të fermerëve, rritjes së të ardhurave të fermës, përfshirjen e grave dhe të rinjve në lidership, si dhe pjesëmarrjen aktive të tyre në aktivitete lotuese dhe advokuese. Zhvillimi i organizimit të fermerëve drejt kooperativave bujqësore u trajtua si një domosdoshmëri për rritjen e prodhimit bujqësor dhe për përmirësimin e tregut.

Наднаслов

РУБРИКА Agrinet

Takimi Rajonal “Përvojat ekzistuese dhe perspektiva për zbatimin e qasjes LEADER në territoret e Forumit të Egnatias” Përgatitur nga Tomi Pikuli

AgriNet Albania si anëtar i „Rrjetit Shqiptar për Zhvillimin Rural“ (ANRD) dhe në kuadër të projektit “Rrjetëzim për zhvillimin rural”, organizoi takimin rajonal “Përvojat ekzistuese dhe perspektiva për zbatimin e qasjes LEADER në territoret e Forumit të Egnatias“, me aktorë rajonalë pjesë e Forumit të Egnatias nga rrethet Korçë, Elbasan dhe Berat.

Ky takim u organizua në të 4 rajonet e Shqipërisë, të cilat sollën së bashku rreth 350 pjesëmarrës. Por përkatësisht në trajnimin e Forumit të Egnatias morën pjesë 54 pjesëmarrës nga tri qarqet e rajonit juglindor të Shqipërisë ato të Korçës, Elbasanit dhe Beratit. Trajnimi synon të informojë aktorët vendorë dhe të mundësojë

shkëmbimin e përvojave konkrete ekzistuese në zbatimin e qasjes LEADER dhe krijimin e Grupeve Vendore të Veprimit (GVV) në territoret e forumit të Egnatias. Gjithashtu, takimi shërbeu edhe si një mundësi për të rritur njohuritë e aktorëve vendorë rreth qasjes Leader dhe perspektivën për zbatimin e saj në Shqipëri. Roli dhe kontributi i aktorëve të ndryshëm në lidhje me dinamikën që kërkon zbatimi i qasjes Leader në nivel lokal ishin në thelb të prezantimeve dhe diskutimeve.

Takimi gjithashtu u rrek të ofronte dhe plotësonte: 99 Një prezantim të përgjithshëm të Qasjes LEADER si instrument i politikës së BE-së për zhvillimin e integruar rural;

99 Një prezantim të kuadrit kombëtar të politikës së bujqësisë dhe zhvillimit rural mbi Qasjen Leader. Planin për akreditimin e masës mbi zbatimin e qasjes LEADER në kuadër të IPARD II. Projekt-ligji për ngritjen dhe funksionimin e Grupeve Lokale të Veprimit; 99 Prezantime dhe ndarje eksperiencash të ngjashmë nga nisma të formimit dhe funksionimit të Grupeve Lokale të Veprimit në Forumin e Egnatias.

Aktivitet të tilla do të vazhdojë më tej me qëllim forcimin e mëtejshëm të bashkëpunimit midis organizatave të shoqërisë civile.

Korrik 2019 | 29

IKC РУБРИКА

Наднаслов

IKC Rrethet studimore Janë mbajtur rrethe studimore për

Takime me përfaqësuesit e autoriteteve lokale Gjatë tremujorit të parë të vitit 2019, IKC ndoqi dhe organizoi disa takime me përfaqësues nga autoritetet lokale në juglindje të Kosovës – Takim me Drejtorin e Departamentit të Bujqësisë në Bashkinë e Hanit të Elezit/Diskutim mbi bashkëpunimin potencial të kësaj komune me IKCnë dhe rolin e autoriteteve lokale në mbështetjen e fermerëve.

grupe të ndryshme: – Studentët nga Vitia/Përgatitja e tezës së magjistraturës, Prezantimi i tezës së magjistraturës, Diskutim mbi tezën e magjistraturës për biologji dhe departamentet angleze, – Grupi i Parteshit/Prezantimi i metodës së RRS-së dhe përzgjedhja e temës «Përcaktimi i profilit të shoqatës», – Femra nga fshati Sllatinë: Prezantimi i metodës së RRS-së dhe përzgjedhja e temës “Aftësi kompjuterike”, – Mix-grup nga fshati Brod - Prezantimi i RRS.

30 | TOKA IME

99 – Drejtorin e Departamentit të Bujqësisë në Komunën e Ferizajt për të diskutuar bashkëpunimin e mëtejshëm të IKC-së dhe kësaj komune bazuar në marrëveshjen e nënshkruar një vit më parë.

9– 9 Drejtorin e Departamentit të Bujqësisë në Komunën e Vitisë për të diskutuar bashkëpunimin për mbështetjen e fermerëve me iniciativa për ngritjen e kapaciteteve dhe diskutime lidhur me fermerët që kultivojnë patate në këtë komunë (pajisjet e nevojshme për kultivim). – Kryetarin e Bashkisë së Vitisë z. Sokol Haliti / Diskutim mbi projektet që kjo komunë pret të zbatojë gjatë vitit 2019 dhe bashkëpunimin e mundshëm me IKC.

Gjithashtu gjatë muajve që kaluar IKC-ja në bashkëpunim me Organizatën komunale publike “Pastërtia” si dhe me komunën Aerodrom të Maqedonisë Veriore, kanë aplikuar në thirrjen ndërkufitare për propozime të BE-së.

Puna e IKC-së në terren Gjatë tremujorit të parë të vitit 2019, zyrtarët e terrenit të IKC-së organizuan vizitat në terren dhe aktivitetet stërvitore të mëposhtme: Takim me anëtarët e OG Hortikultura/Këshilla për kultivimin e maruleve; – Aktivitetet e trajnimit të OG Dija për serra të luleshtrydheve; – Skënder Ramadnani/ Këshilla të sistemit të ujitjes së frutave dhe perimeve; – Avdi Abazi/Këshilla për kultivimin e perimeve në serrë; – Shpresim Bilalli/ Këshilla për kultivimin e lajthive dhe kumbullave; – Bashkim Sadiku nga shoqata Agroskifteajr/Këshilla për kultivimin në serra dhe përgatitja e tokës; – Xhavit Misini nga shoqata Agroskifteraj/Trajnim për trajtimin e kultivimit dhe mbrojtjen nga sëmundjet; – Halim Aliu dhe Dejan Banziq nga shoqata Sarska Malina/ Aktivitetet këshilluese dhe trajnim për kultivimin e mjedrës; – Ivan Veljkoviq/Shërbime këshillimi dhe trajnim për kultivimin e mjedrës; – OG Dituria G dhe OG Megi/Proceset e anëtarësimit dhe bashkëpunimi i mundshëm për projektet me autoritetet lokale.

Наднаслов

РУБРИКА

FNF Federata Nacionale e Fermerëve e zgjeroi spektrin e vet të veprimit. Kjo do të thotë që përveç bujqve, shoqatave bujqësore, kooperativave bujqësore, organizata mandej do të punojë në përforcimin dhe mbështetjen e kategorive të lëndueshme në mjediset rurale, mbështetje më të madhe të të rinjve dhe grave si dhe për përfshirje të tyre të drejtpërdrejtë në zhvillimin e bujqësisë nëpërmjet vendimmarrjes dhe veprimtarisë aktive.

Përveç bujqve, një nga fokuset kryesore të organizatës është edhe zhvillimi rural përkatësisht tejkalimi i problemeve dhe sfidave me të cilat ballafaqohet popullata rurale siç janë varfëria dhe qasja e kufizuar e popullatës rurale në shërbimet shëndetësore, edukim, informim, drejtësi dhe fuqi në vendimmarrje. Edhe mandej shtylla kryesore e veprimtarisë është lobimi në drejtim të përcaktimit të problemeve nga fusha që me punë e analizë të përbashkët do të prezantohen para institucioneve kompetente

që të gjendet zgjidhje e përbashkët, e cila do të jetë në interes të bujqve dhe të mirëqenies të të gjithë shtetit tonë. Fokusi i Organizatës Nacionale të Fermerëve, edhe mandej do të funksionojë nën sloganin “Së bashku drejt suksesit” dhe nën logon e cila e simbolizon mundin dhe prodhimtarinë e bujqve tanë, është zgjidhja e problemeve më të mëdha, siç është plasmani dhe prodhimtaria cilësore. Misioni i organizatës së ribrenduar është: FERMER I ORGANIZUAR - LIDER NË ZHVILLIMIN BUJQËSOR DHE RAJONAL NË RM. Vizionin që ne synojmë ta arrijmë është: BUJQËSI FITIMPRURËSE - FSHAT I QËNDRUESHËM.

AGROPUKA AGROPUKA është një shoqatë e prodhuesve bujqësorë dhe blegtoralë të rrethit të Pukës (Shqipëria e Veriut). Ajo është krijuar në 2001 me mbështetjen e Bashkëpunimit për Zhvillim të Zvicrës (SDC). Që nga ajo kohë, shoqata ka rritur anëtarësinë e saj dhe ka zgjeruar aktivitetin dhe shërbimet, për të plotësuar nevojat e anëtarëve dhe komunitetit në përgjithësi.

Shoqata kontribuon në zhvillimin e integruar rural nëpërmjet inkurajimit dhe promovimit të zhvillimit ekonomik si dhe të iniciativave dhe veprimtarive për të përmirësuar jetesën e anëtarëve të AP dhe komuniteteve që jetojnë në zonat rurale.

Në këtë mënyrë AP ndikon në reduktimin e varfërisë dhe padrejtësive sociale në zonat rurale.

Nga viti 2011, Agropuka po zbaton projektin "Të kontribuojmë në përmirësimin e qëndrueshëm të jetës së banoreve të zonave rurale të Pukës” që financohet nga We Effect (Suedi).

Projekti është në fazën e dytë të tij (2014-2016; faza e parë u zbatua gjate 2011-2013) dhe synon përmirësimin e qëndrueshëm të jetesës në zonat rurale nëpërmjet rritjes së të ardhurave të fermerëve të vegjël dhe promovimit të demokracisë dhe pjesëmarrjes lokale.

Në tre vitet e ardhshme shoqata do të përqendrohet ne tre fusha: (1) Përmirësimin e kushteve te jetesës së anëtarëve të AP dhe të komuniteteve në zonat ku punon AP nëpërmjet promovimit dhe zhvillimit të mëtejshëm të prodhimit, marketingut, dhe modeleve te kooperimit; (2) Promovimin e mbrojtjes dhe zhvillimit te mjedisit ; dhe (3) Promovimin e demokracisë lokale dhe përfshirjes sociale të komuniteteve rurale në vendim-marrjen lokale. Për këtë Agropuka do të rrisë qëndrueshmërinë, përgjegjësinë dhe kapacitetin organizativ të saj.

Korrik 2019 | 31

РУБРИКА

Наднаслов

Наслов во два реда Поднаслов

Initiative for Kosova Community-IKC IKC, Initiative for Kosova Community është themeluar në vitin 2005 si një prej organizatave lokale joqeveritare në Kosovë. Ajo është formuar si spin-off organizatë e organizatës joqeveritare belgjiane Balkanactie vwz. Ajo është themeluar nga personeli lokal i Balkanctie vzw. Duke ditur se Kosova vuan nga shkalla e lartë e varfërisë dhe papunësisë, përjashtim të grave nga aktivitetet socioekonomike, ne i drejtuam resurset tona kah zhvillimit socioekonomik të Kosovës. Momentalisht IKC-ja po zbaton dy projekte, një të financuar nga Kooperativa Suedeze We EFFECT, kurse tjetri i financuar nga Ambasada Britanike. Të dy projektet kanë për qëllim zhvillimin e shoqërisë rurale të Kosovës nëpërmjet

organizimit dhe zhvillimit të biznesit. Për faktiv se IKCja i përfshin të gjitha grupet etnike, gjinitë dhe sidomos bashkësitë e margjinalizuara, IKC-ja punon në 10 komuna ku për nevojat për punësim janë më tepër se kruciale: Ferizaj, Shtime, Lipjan, Viti, Kllokot, Stërpçe, Partesh, Han i Elezit, Kaçanik dhe Gjakova. Deri më tani IKC-ja ka organizuar mbi 700 bujq në organizata të grave (WOs) dhe në organizata bujqësore (FOS). Midis tyre, më tepër se 50% janë WOs, kështu që gratë përforcohen ekonomikisht, politikisht dhe në anën sociale.

Fondacioni AgriNET ALBANIA AgriNET është organizatë shqiptare apolitike, joqeveritare dhe jofitimprurëse e regjistruar në shkurt të vitit 2005 me seli në rajonin e Korçës. Tani ajo është rrjetë e 15 organizatave bujqësore nga tre rajone të Shqipërisë. Qëllimi i kësaj organizate është pjesëmarrja aktive dhe e drejtpërdrejtë në proceset sociale, ekonomike dhe ekologjike të zhvillimit të qëndrueshëm të bashkësive të cilat jetojnë në rajone rurale në partneritet me sektorët ruralë të margjinalizuar, bashkësitë e tyre dhe palët e ndryshme të prekura. AgriNet e realizon misionin e vet nëpërmjet implementimeve të ndryshme në projektin në fushën e zhvillimit rural financuar nga institucionet vendase dhe ndërkombëtare, si edhe nëpërmjet përfshirjes së drejtpërdrejtë të bashkësive, pushtetit lokal dhe organizatave të tjera joqeveritare në fushën e zhvillimit rural të bashkësisë. AgriNet siguron shërbime të

32 | TOKA IME

zgjeruara në pjesën më të madhe të rasteve për grupe formale dhe joformale të prodhuesve bujqësorë. Lloji kryesor i grupeve bujqësore për shërbime të zgjeruara janë: grupet e prodhuesve të cilët zbatojnë Praktika bujqësore të mira (Good Agricultural Practices - GAP), zbatim i trajnimeve të moderuara nga ekspertë në nivel nacional, organizim i shkëmbimit të përvojave për prodhuesit bujqësorë inovativë, organizim i parcelave demonstruese për testim dhe zbatim të teknologjive inovuese dhe zhvillim të publikimeve të cilat kanë të bëjnë me zbatimin e teknologjive inovuese dhe GAP.