1
WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
2 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
3
Voorwoord 'De wettelijke advisering door deze commissie is in de afgelopen jaren opgeschoven naar een rol meer vooraan in planprocessen, in de vorm van constructieve kwaliteitsgesprekken, in plaats van een enkelvoudige toetsing aan het eind. Dit is al in de geest van de omgevingswet.' JEF MĂźhren, directeur MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit
Voor de gemeente Alkmaar was 2017 het jaar van de Omgevingsvisie. De Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar heeft daar op verschillende manieren aan bijgedragen tijdens plenaire bijeenkomsten, door deelname aan een werkgroep, of als sparringpartner. De keuze voor de Kanaalzone als drager van de versterking van de ruimtelijke kwaliteit van Alkmaar vindt de commissie een hele goede. Enkele plannen binnen die zone, in Overstad en aan het Jaagpad, die dit jaar aan de commissie werden voorgelegd, laten zien hoe weerbarstig de praktijk is voor het vormgeven van die ruimtelijke kwaliteit. Een ander belangrijk thema waren grootschalige woningbouwprojecten, zoals in Graft - De Rijp, waarbij de samenhang tussen een uitgesproken architectonische opvatting en de openbare ruimte om veel aandacht vroeg. In dit jaarverslag passeren onderwerpen als de stadsuitbreiding, de toekomst van het boerenerf in het landelijkgebied, het verduurzamen van monumenten, het beleid voor drijvende terrassen en herbestemming de revue, elk toegelicht door een commissielid. De constructieve gesprekken met medewerkers van de vakgroepen Stedenbouw en Erfgoed over deze onderwerpen, hebben ervoor gezorgd dat de commissie haar adviezen goed kon onderbouwen. Drs. Jouke van der Werf, voorzitter Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar
Cover: De Ringersfabriek, waarvan de oude gevel die achter gevelbeplating verstopt zat, in 2017 weer tevoorschijn kwam.
4 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
5
Inhoud
De Welstands- en Monumentencommissie beoordeeld samen met de inspecteur de herbestemming van het gebouw aan de Oudegracht 13 in Alkmaar
1.
Het jaar 2017
6
Thema: Gradaties in herbestemming
8
2.
Commissie
12
Thema: Stadsuitbreiding langs de Kanaaloevers
16
3.
Adviezen; cijfers en effecten
20
Thema: Toekomst van het erf
24
4.
Beoordelingskaders
27
Thema: Behoud door verduurzaming
28
5.
Op weg naar de Omgevingswet
30
Thema: Drijvende terrassen in de openbare ruimte
34
6.
Evaluatie en aanbevelingen
37
Colofon
42
6 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
7
Hoofdstuk 1 Het jaar 2017 1.1 Omgevingskwaliteit in uw gemeente In dit jaarverslag vertellen wij hoe de advisering door de Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar in 2017 is verlopen en bespreken we de hoofdlijnen uit projecten waar we als commissie en organisatie aan werken. We gaan ook in op de rol van de ruimtelijke kwaliteitsadvisering in de komende Omgevingswet. In dit eerste hoofdstuk beginnen we met de opvallende ontwikkelingen uit het jaar 2017. De commissie heeft zich ook in 2017 met veel enthousiasme ingezet voor de kwaliteit van de openbare ruimte in Alkmaar. Het aantal aanvragen nam na de lichte stijging in het voorgaande jaar weer iets af, maar de complexiteit van de plannen was groot. Het soort aanvragen was ook divers: de commissie adviseerde onder andere over uitbreidingen op boerenerven en bedrijventerreinen, aanpassingen aan bruggen en sluizen, de aanleg van pontons en steigers, versterking van dijken en plaatsing van kunst in de openbare ruimte.
De Welstands- en Monumentencommissie bezocht het voormalige gemeentehuis en provinciaal monument ‘Wittenburg’ met de opdrachtgever, de architecten en de ambtenaar van de Vakgroep Erfgoed.
Opvallend was het aantal aanvragen voor herbestemmingen: van een kerk naar een woonhuis in Oost Graftdijk, van een bioscoop aan het Doelenveld en een poppodium en bedrijfspand aan de Breedstraat naar stadsappartementen. Aan de Kooimeerlaan (een groot winkelpand), de Rogier van der Weydestraat (een kantoorpand) en de Heldersweg (een opslagbedrijf) werd herbestemd naar appartementencomplexen en aan de Rubenslaan werd een kantoorpand een PABOschool.
Naast het advies over het restauratie-/renovatieplan voor het provinciaal monument ‘Wittenburg’ in Stompetoren, waren ook de vele plannen voor grote woningbouw-complexen opvallend, zoals aan de Picassolaan, Schermerweg, Camphuysenstraat, Oudorperdijkje, Prins Alexanderstraat/ Frederik Hendriklaan en Louise de Colignystraat. Daarbij bleef de alzijdigheid en het integreren van de trappenhuizen en galerijen in de plattegrond van het gebouw, als onderdeel van de bouwmassa, een terugkerend onderwerp. Zowel bij kleine wijzigingen als bij de grotere projecten was het streven naar de optimale ontwerpen uitvoeringskwaliteit het streven. De commissie is dit jaar bijzonder positief over de ontwerpen, die al dan niet voortkomend uit de vooroverleggen met de commissie, van hoog niveau waren. De commissie heeft in 2017, met de komst van de Omgevingsvisie en de toekomstplannen voor de Kanaalzone, getracht waar mogelijk kritisch mee te denken over de ontwikkeling van dit gebied. Tijdens haar advisering over de eerste aanvragen binnen deze zone kwamen al interessante vraagstukken naar voren. Bij de huidige ontwikkelingen van het gebied rondom de Ringers-fabriek en de plannen aan de Kwakelkade beoogt zij het hoge niveau van ruimtelijke kwaliteit ook in 2018 vast te houden.
8
9
THEMA Gradaties in herbestemming Jouke van der Werf, architectuurhistoricus Bij herbestemming van een gebouw is het denken vanuit de kwaliteiten van het gebouw voor veel architecten geen gemakkelijke opgave, zeker niet wanneer het om een monument gaat. Hun opdrachtgever vraagt vaak meer dan een gebouw aankan en de commissie wijst hen op de aanwezige monumentale waarden en de wisselwerking tussen gebouw en openbare ruimte. In dat opzicht is de transformatie van het gebouw voor opslagruimte aan de Helderseweg 9 relatief eenvoudig. Bij de vervanging van de golfplaten gevelbekleding door een steenstripgevelbekleding komt het vooral aan op aandacht voor detail. Moeilijker is het om 19 appartementen onder te brengen in het voormalige poppodium Victorie aan de Breedstraat 33. Het was even zoeken om de plaatsing van nieuwe ramen in de bovenverdieping en de dakkapellen op het doorlopende dakvlak zo vorm te geven, dat ze in overeenstemming kwamen met de strakke, maar speelse architectuur uit de jaren dertig. Het lastigst is de opgave om een monumentaal complex als De Harmonie, het voormalig theatergebouw aan het Doelenveld, om te vormen tot een woningencomplex. Het gaat stapsgewijs, met de verbouwing van het meest hoogwaardige monumentale deel uit 1867 als sluitstuk. Het inbrengen van appartementen in de bioscoopvleugel uit 1995 ging vrij gemakkelijk. Maar de nieuwe woningen aan de Lombardsteeg, waarin de oude tuinmuur werd opgenomen, vroeg om meer ontwerpkracht, omdat hierbij in feite sprake is van twee voorgevels. Bovendien wilde de commissie dat de architect voorzieningen als liften, afvoer en wc’s uitsluitend in de nieuwe vleugel onderbracht, om de latere herbestemming van het oudste monumentale deel daar niet mee te belasten. Door een constructief overleg tussen commissie en architecten kreeg het complex twee gezichten en werd het verschil tussen de gebouwdelen in de toepassing van verschillende kleuren baksteen en in uiteenlopende metselverbanden tot uitdrukking gebracht.
Een impressie van de nieuwbouw in het voormalige theatergebouw, gezien vanaf het Doelenveld.
De commissie brengt een bezoek aan De Harmonie, het voormalige theatergebouw, gezien vanaf het Doelenveld.
10 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
11
Hoofdstuk 2 Commissie 2.1 De rol van de commissie De Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar adviseert over de ruimtelijke kwaliteit van de voorgelegde bouwplannen op basis van het gemeentelijk beleid (zie hoofdstuk 4 Beoordelingskaders). Ruimtelijke kwaliteit is niet alleen de uiterlijke verschijningsvorm van een gebouw of bouwwerk, maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. In de afweging spelen zowel publieke als private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien wij dat samenbrengen van deze publieke en private belangen, door middel van een constructieve dialoog, als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Hiermee zetten we in op de ontwikkeling die door de Omgevingswet wordt aangejaagd; namelijk de overstap van sectorale
welstands- en monumenten-commissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid (zoals landschap, stedenbouw, architectuur, ruimtelijke ordening, cultuurhistorie en monumenten). 2.2 Deskundige adviseurs Het goed beoordelen en afwegen van alle aspecten van een bouwplan vraagt vakmanschap. De Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar is, in overleg met uw gemeente, samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Alkmaar. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. De commissie is benoemd door de gemeenteraad. In 2017 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
drs. Jouke van der Werf
Kees Doornenbal, restauratie -architect Architect en sinds 1995 eigenaar van Rappange &Partners architecten Amsterdam. Zijn werkzaamheden richten zich op kleinschalige en grootschalige restauraties, herbestemming en binnenstedelijke nieuwbouw. Sinds september 2012 is hij als architect verbonden aan MOOI Noord-Holland als lid van de Welstand- en Monumenten commissie Alkmaar en sinds 2015 als lid van de MOOI Noord-Holland Erfgoedcommissie.
Harry Snellaars Ruim 40 jaar werkzaam geweest in verschillende functies binnen het onderwijs zoals docent beeldende vakken, techniek en kunstgeschiedenis en hoofd directie. Daarnaast bekleedde hij een aantal bestuurlijke functies in het verenigingsleven. Sinds september 2007 is hij benoemd als eerste burgerlid van de Welstands- en Monumentencommissie te Alkmaar. Per 1 januari 2015 is hij herbenoemd door de nieuwe gemeente.
Ing. Sandra van Vuuren In 1997 afgestudeerd aan de HTS Civiele Techniek Alkmaar, afstudeerrichting Verkeerstechniek. Na jaren te hebben gewerkt bij overheid, aannemers en ingenieursbureaus, is zij sinds 2010 eigenaar van ProjectBureau BuitenRuimte. Als geboren en getogen Grafter kent zij het buitengebied goed en weet zij veel van wat er speelt in de verschillende dorpen. Sinds januari 2015 is zij benoemd als burgerlid van de Welstands- en Monumentencommissie te Alkmaar.
Architectuurhistoricus en voorzitter van de commissie. Hij werkt parttime als gebiedsadviseur bij Monumenten & Archeologie van de gemeente Amsterdam en is mede- eigenaar van Bureau op het Plein. Daarnaast publiceert hij over Nederlandse architectuur uit de 19de en 20ste eeuw en doceert hij aan de Academie van Bouwkunst, Amsterdam. Jouke van der Werf is sinds januari 2009 voorzitter van de Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar en sinds 2016 lid van de welstandscommissie in Almere.
De commissie wordt ondersteund door: Ana van der Mark MA architectuurhistoricus, coรถrdinator Mooi Noord-Holland
Ir. Bastiaan Jongerius, architect, secretaris Architect en heeft een eigen bureau in Amsterdam. Met verschillende projecten won hij prijzen . De meest recente is die voor Kaasmakerij De Tijd in Westbeemster. Daarmee won hij in 2014 de Arie Kepplerprijs, de ARC Award Architectuur en BNA Gebouw van het Jaar. Bastiaan Jongerius is verbonden als gastdocent aan de Academie van Bouwkunst en sinds 2015 verbonden aan de Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar als secretaris- architect.
Ing. Reinier Mees MA commissiecoรถrdinator MOOI Noord-Holland
Rob Verver plantoelichter gemeente Alkmaar
12 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
13
2.2 Werkwijze De Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar komt op donderdag in de oneven weken van het jaar in de Besognekamer in het oude stadhuis aan de Langestraat 97 in Alkmaar bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belang-hebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een goede gespreksomgeving waar iedereen aan bod komt in het gesprek over omgevings-kwaliteit. De plannen worden zowel analoog, als digitaal gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen schuift de Vakgroep Stedenbouw aan en informeert de commissie. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De vergaderdata zijn te vinden op de speciale gemeentepagina van Alkmaar, op www.mooinoordholland.nl/gemeenten/alkmaar De Welstands- en Monumentencommissie op excursie met de plantoelichter en inspecteurs.
'De samenwerking met de commissie voor de selectie van de gebiedsontwikkeling De Pauw in de Rijp was prettig, constructief en waardevol.' Maurice Käss, Omgevingsontwerper Gemeente Alkmaar
Opstellen van adviezen De commissie motiveert haar adviezen op basis van de geldende beoordelingskaders van het gebied (welstandsnota, beeldkwaliteitsplan etc.). Van elke planbehandeling stelt de commissiecoördinator, onder de verantwoordelijkheid van de voorzitter, een advies op. Van belang is dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig vakjargon. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en verspreiden van de adviezen richting het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De vergaderingen worden gepland en de adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI NoordHolland ontwikkeld planregistratiesysteem genaamd CorSys. Zowel de commissiecoördinator als de plantoelichter en de gemandateerde architectleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2018 zal dit
nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier optimaal gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Preadvies De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende bouwplannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op meerwaarde te verkennen. Dat gebeurt binnen een zogenoemd preadvies. De kosten voor een preadvies wordt bij de uiteindelijke vergunningaanvraag verrekend met de legeskosten. De planbehandeling verloopt dan namelijk een stuk sneller.
14 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
15
2.3 Contacten en activiteiten in de gemeente Overleg met In de maand mei was de commissie te gast in De Rijp bij een door de historische vereniging Alkmaar georganiseerde excursie om dit “nieuwe” gebied beter te leren kennen. Na een ontvangst in het voormalige raadhuis in De Rijp werd de toren van de Grote kerk beklommen van waar af de commissie een wijds uitzicht had over het dorp. Een rondwandeling volgde, waarbij een aantal lokale thema’s, zoals kleurgebruik van de houten huizen, werd besproken.
kanaal werd gepauzeerd in de GAS!Fabriek aan de Helderseweg 28, dat in 2017 op advies van de commissie tot gemeentelijk monument werd benoemd. De groep werd vervolgens door het Poppodium Victorie aan de Pettemerstraat rondgeleid, met uitzicht vanaf het dakterras over de verschillende ontwikkelingen in Overstad waarover de commissie adviseerde. Het eindpunt van de dag was de Ringers-fabriek, waar na acht jaar afscheid werd genomen van commissiecoördinator Ana van der Mark.
stadswoningen in het voormalige bioscoopcomplex ‘De Harmonie’ (tevens gemeentelijk monument) een bezoek af ter plaatse, samen met de architect, de ontwikkelaar en de betrokken bouwinspecteur. Doel van het bezoek was de situatie ter plekke te bekijken en op basis van de waardestelling na te gaan welke cultuurhistorische waarden uitgangspunt moeten zijn bij de herbestemming.
Bezoek aan In januari bracht de commissie een bezoek aan de, voor het grootste deel leegstaande, Ringersfabriek in verband met de toekomstige ontwikkelingen die daar gaan plaatsvinden. Zij was onder de indruk van de oorspronkelijke architectuur van het gebouw die nog goed herkenbaar is gebleven.
Excursie oktober Ook van de voorzitter Jouke van der Werf werd afscheid genomen met een excursie. Op 26 oktober organiseerde de commissie voor het afscheid van haar voorzitter Jouke van der Werf samen met de Historische Vereniging Alkmaar een korte excursie door het Huis van Achten, waarbij in de regentenkamer het glas werd geheven en een dankwoord werd uitgesproken door de nieuwe voorzitter van de Historische Vereniging Alkmaar voor de samenwerking met de voorzitter en de commissie. Aansluitend werd met de plantoelichters en de ambtenaren van de Vakgroep Erfgoed en Vakgroep Stedenbouw van de gemeente Alkmaar en (een aantal oud) commissieleden gedineerd in het IJkgebouw in Alkmaar.
2.4 Contacten en activiteiten in de gemeente Excursie juli Op donderdag 6 juli organiseerde de commissie een fietsexcursie door Alkmaar. Doel van de excursie was om samen met de plantoelichters en vakgroepen terug te blikken op de interessante nieuwbouw-, restauratie- en herbestemmingsprojecten in Alkmaar waarover zij tussen 2016 en 2017 adviseerde. De excursie startte met een kort bezoek aan het herbestemde IJkgebouw in het Victoriepark, nu restaurant, waar de groep kort door de eigenaar werd rondgeleid. Na een korte blik binnen bij het gerenoveerde Oudegracht 13, fietste de groep via de nieuwbouwprojecten aan de Vondelstraat en Het Vijvertje, naar de Langestraat voor een rondleiding door het nieuwbouwproject dat is voortgekomen uit de grote brand in de nieuwjaarsnacht van 2014 op 2015. Onder begeleiding van Kerssens | de Ruiter architecten werd een woning en het open atrium tussen de woningen bekeken, dat als binnenplaats voor de bewoners dient. De volgende rondleiding was door het voormalig verzekeringsgebouw ‘t Hooge Huys aan de Sint Laurensstraat 1-3 dat door Hendrick de Keyser werd gerestaureerd. Na een korte fietstocht langs het
Te gast bij Op 16 februari 2017 legde de commissie voor het plan Noordervaart 99 in Stompetoren (voor het verbouwen van het voormalige gemeentehuis ‘Wittenburg’, tot van woon- en kantoorruimte) een bezoek af ter plaatse. Doel van het bezoek was om samen met de opdrachtgever, de architect en de ambtenaar van de Vakgroep Erfgoed de situatie ter plekke te bekijken en op basis van de waardestelling na te gaan welke cultuurhistorische waarden uitgangspunt moeten zijn bij de herbestemming. Wittenburg, van oorsprong een stolpboerderij met voorhuis in neorenaissance-stijl, is beschermd als provinciaal monument Op 26 april 2017 legde de commissie voor het plan Doelenveld 1 in Alkmaar (voor het oprichten van 13
16
17
THEMA Stadsuitbreiding langs de Kanaaloevers Bastiaan Jongerius, architect In de omgevingsvisie ‘Alkmaarvisie 2040‘ worden de intenties van de gemeente Alkmaar uitgesproken om de bouwplannen langs de Kanaalzone meer in samenhang te ontwikkelen, in relatie tot het geheel van de
Zicht op het Noordhollandsch Kanaal, met aan de overzijde het plangebied aan de Eilandswal
Kanaalzone als ruimtelijke drager door Alkmaar heen. Voor de cultuurhistorische betekenis als geheel, de diversiteit van de plekken langs het Kanaal, de verbindingen van Alkmaar met het buitengebied en de verbinding van de Kanaalzone met de achterliggende wijken is dit een uitgelezen kans voor de stad, nu en in de toekomst. Welke gemeente heeft nu nog zoveel ontwikkelpotentieel in de nabijheid van de binnenstad, met cultuurhistorische betekenis, aan het water en met goede verbindingen naar de achterliggende gebieden?
Tot op heden zijn de beoordelingskaders voor de commissie in deze Kanaalzone gefragmenteerd in opzet. Er zijn diverse beeldkwaliteitsplannen, zoals bijvoorbeeld ‘Ruim baan voor de ontwikkeling van Overstad‘ en ‘Jaagpad‘. De uitgangspunten van deze kaders zijn verschillend, wat zal leiden tot verschillende bouwplannen, verschillende woonmilieus en verschillende verbindingen met de openbare ruimte. In dit jaarverslag zijn aanbevelingen opgenomen om te kunnen komen tot meer samenhang langs deze ruimtelijke drager van Alkmaar, de cultuurhistorische betekenis te benutten en de verbinding te maken met het buitengebied en de achterliggende wijken.
Dit jaar zijn grote woningbouwprojecten langs de Kanaalzone voorgelegd aan de commissie, zoals het project Westfriese Poort van architect Rob de Vries voor 30 appartementen en het project voor 450 appartementen aan de Schermerweg van Just architects. Beiden met een verschillende opzet. De omschrijving van de projecten en de begeleiding door de commissie verduidelijken de wens om meer samenhang te kunnen bewerkstelligen langs de Kanaalzone.
Zicht op het Noordhollandsch Kanaal, met aan de overzijde het plangebied aan de Schermerweg Westdijk
Project Westrfriese Poort aan het Noordhollandskanaal door De Vries Urban Architecture
18 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
19
VERVOLG THEMA
Stadsuitbreiding langs de Kanaaloevers Het project Westfriese Poort voor 30 appartementen ligt in de knik van het Noordhollandsch Kanaal langs het Oudorperdijkje en Eilandswal, schuin tegenover het IJkgebouw. De hoofdopzet bestaat uit een aaneengesloten pakhuistypologie, van 4 tot 7 bouwlagen, die geleidelijk aflopen naar de naastliggende bebouwing. Een stevig bakstenen bouwblok dat de knik in het Kanaal markeert. De parkeergarage is half ondergronds en is vormgeven in samenhang met de plint van het gebouw. De ontsluiting is aan de achterzijde van het bouwblok georganiseerd middels een houten staketsel, uit het zicht van de openbare ruimte. De commissie heeft het bouwplan vooral begeleid om te zorgen dat de interpretatie van de pakhuistypologie nog duidelijk leesbaar blijft. De voorhangende balkons zijn op basis van het advies van de commissie terughoudend vormgegeven en onderdeel van de geparcelleerde opzet van de panden.
Het project Schermerweg van Just architects ligt tussen het Jaagpad langs het Noordhollandsch Kanaal en de Westfriese Omringdijk, aan de entreezijde van het Kanaal tot Alkmaar en dus op de overgang naar het buitengebied. De hoofdopzet bestaat uit een lang aaneengesloten middendeel, met blokachtige gebouwen aan zowel de waterzijde als de dijkzijde. De architectuur verwijst naar de industriĂŤle typologieĂŤn, die gangbaar zijn langs het Kanaal: het middendeel is de interpretatie van een assemblagehal, aan de waterzijde staan de pakhuizen en aan de dijkzijde de kantoren. Zo ontstaan min of meer alzijdige gebouwen, met de schaal en maat en de uitstraling van de gebouwen, gangbaar langs het Kanaal. Onder het gebouw is een halfverdiepte parkeergarage gesitueerd, die overgaat in de Westfriese Omringdijk. De commissie heeft aandacht gevraagd voor de alzijdigheid van de gebouwen, een afwisselend beeld langs het Kanaal, het vormgeven van de buitenruimten passend bij de typologie, het maken van een duidelijk hoofdentree per gebouw, het vormgeven van de halfverdiepte parkeergarage, die de Westfriese Omringdijk ( provinciaal monument ) en de kade leesbaar houdt.
Project aan de Schermerweg aan hetNoordhollandskanaal door Just Architects
Project aan de Schermerweg aan hetNoordhollandskanaal door Just Architects Westdijk
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel 2 SOORT AANVRAAG
2017
2016
2015
199
219
204
Aanvragen van voorgaande jaren
33
28
33
Herhalingen
138
156
123
Totaal behandelingen
370
403
360
2016
2015
Nieuwe aanvragen 21
20 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
Hoofdstuk 3 Adviezen
Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN
2017
Totaal behandelingen
3.1 Cijfers In 2017 heeft de Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar 232 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 33 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 370. Het aantal nieuwe plannen is met ca 9 % gedaald ten opzichte van 2016. Het aantal behandelingen daalde met ca 8 % ten opzichte van het vorige jaar. Het aantal preadviezen was in 2017 68 gevallen, ten opzichte van 56 in 2016.
370 64 %
61 %
65 %
Aanvragen met erfgoedbelang
36 %
39 %
35 %
Hoe vaak behandeld? Hoe vaak behandeld? Hoe vaak behandeld? Tabel 4
ADVIEZEN AAN B&W Tabel 4 ADVIEZEN AAN B&W Totaal nieuwe aanvragen* Totaal nieuwe aanvragen* Bij eerste behandeling akkoord
2017
2016
2015
2017 199
2016 218
2015 209
199
Bij Bijeerste eerstebehandeling behandelingakkoord niet akkoord tenzij (kleine aanpassing Bij eerste behandeling niet nodig) tenzij (kleine aanpassing akkoord
Tabel Aantal1 planbehandelingen Tabel 1 SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN Omgevingsvergunning 182 299 Omgevingsvergunning 182 299 waarvan bouwen 141 228 waarvan bouwen 141 228 waarvan bouwen zonder 3 4 waarvan bouwen zonder vergunning 3 4 vergunning waarvan een monument 39 68 waarvan een monument 39 68 Preadvies* 47 68 Preadvies* 47 68 Overige vergaderonderwerpen 2 2 Overige vergaderonderwerpen 2 2 Totaal 231 369 231 * Totaal Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen.369 Het totaal aantal preadviesaanvragen was * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 78. 78.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte van voorgaande jaren Tabel 2 Tabel 2 SOORT AANVRAAG 2017 2016 SOORT AANVRAAG 2017 2016 Nieuwe aanvragen 199 219 Nieuwe aanvragen 199 219 Aanvragen van voorgaande jaren 33 28 Aanvragen van voorgaande jaren 33 28 Herhalingen 138 156 Herhalingen 138 156 Totaal behandelingen 370 403 Totaal behandelingen 370 403
2015 2015 204 204 33 33 123 123 360 360
Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen 2017 2017 370
360
Aanvragen zonder erfgoedbelang
nodig) Bij tweede behandeling akkoord (oftweede niet akkoord tenzij) akkoord Bij behandeling
Tabel 3 Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN VERDELING AANVRAGEN Totaal behandelingen
403
(of akkoord tenzij) Bij niet derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij) Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij) Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag Nog in behandeling of definitief ingetrokken niet akkoord of aanvraag ingetrokken Plan wel akkoord op hoofdlijnen maarwel nog geen aanvraag voor Plan akkoord op hoofdlijnen vergunning maar nog geen aanvraag voor
28 %
218
32 %
2015 2015 360
30 %
28 % 15 %
32 % 11 %
30 % 12 %
15 %
11 %
12 %
14 %
12 %
12 %
14 % 9%
12 % 11 %
12 % 9%
9%
11 %
9%
20 %
23 %
28 %
20 %
23 %
28 %
14 %
11 %
8%
14 %
11 %
8%
*vergunning Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen. * Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen
Erfgoedaanvragen De gemeente Alkmaar werkt met een geĂŻntegreerde commissie voor erfgoedadviezen. In 2017 Tabel 5 werden 89 erfgoedaanvragen ontvangen. Deze zij zijn als volgt verdeeld: ERFGOEDAANVRAGEN 2017 2016 2015 Tabel 5 ERFGOEDAANVRAGEN Totaal aantal
2017 89
Totaal aantal rijksmonumenten
89
2016 94 20
94
2015 90 20
90
20
rijksmonumenten gemeentelijke monumenten
20 26
20 32
20 24
gemeentelijke monumenten beeldbepalende panden
26 40
32 28
24 13
beeldbepalende panden panden in beschermd gezicht
40 1
28 13
13 31
panden in beschermd gezicht provinciale monumenten
12
131
310
provinciale gebied metmonumenten cultuurhist. waarde
20
10
02
gebied met cultuurhist. waarde
0
0
2
Op www.mooinoord-holland.nl/cijferbijlagealkmaar2017 kunt u meer cijfers vinden. 2016 2016 403
209
22 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
23
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het College van B&W. In het jaar 2017 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het College van B&W. In dit jaarverslag wordt een aantal plannen uit de commissievergaderingen toegelicht aan de hand van thema’s. Plannen waarbij de commissie een duidelijke rol heeft gespeeld of plannen met een interessant adviseringsproces.
3.5 Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland De gemeente Alkmaar heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft, om te sparren over ingewikkelde kwesties of om mee te lezen met nieuwe beleidsstukken. Ook kunnen gemeenten concrete cases voordragen voor een expertmeeting, onderzoek of als interessant voorbeeldproject. De ambtenaren van de gemeente Alkmaar hebben in 2017 deelgenomen aan de netwerkbijeenkomst Regio Noord-Holland Noord, die door het Steunpunt werd georganiseerd.
3.3 Advies grote ruimtelijke plannen In 2017 zijn meerdere grote ruimtelijke plannen aan de orde geweest, zoals het verbeteren van de boezemkade van de polder Schermer en plannen als de Westfriese Poort en aan de Schermerweg. De commissie wordt ook ingezet als klankbord voor grote en beeldbepalende ruimtelijke ontwikkelingen, beeldkwaliteitplannen en cultuurhistorische opgaven binnen de gemeente Alkmaar. Dit gebeurt met name tijdens het stedenbouw-kundig halfuurtje, dat iedere vergadering voorafgaand aan de eigenlijke planbehandeling plaatsvindt. 3.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI NoordHolland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaat verder dan de gemeentelijke adviescommissies. Voor de gemeente Alkmaar hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: Omgevingsgesprekken Binnen de gemeente Alkmaar vonden dit jaar drie adviesgesprekken met de ervenconsulent plaats, namelijk op de Lange Molenweg 3 in Oterleek en op de Laanweg 14 en Zuidervaart 30-32 in Zuidschermer, waarbij bij het laatste advies de secretaris-architect Bastiaan Jongerius van de commissie aanwezig was om te adviseren over de inpassingen en de uiterlijke kenmerken van een bouwvolume in samenhang met het erf.
Procesbegeleiding Kees Doornenbal, architectlid van de commissie heeft gesproken tijdens de informatieavond voor eigenaren van stolpen, die in verband met de eventuele plaatsing van stolpen op de gemeentelijke monumentenlijst, door de gemeente Alkmaar werd georganiseerd. Bastiaan Jongerius, secretaris-architectlid van de commissie is door de Vakgroep Stedenbouw gevraagd voor een gezamenlijke beoordeling voor de ruimtelijke vormgeving van de in totaal 10 ingediende plannen naar aanleiding van de tender die was uitgeschreven voor De Pauw in De Rijp.
Beleidsontwikkeling De Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar heeft naast haar deelname aan de Avondbijeenkomst Concept Omgevingsvisie 2040 ook in een aparte brief haar zienswijze uitgesproken over de Alkmaarvisie 2040. In haar brief wordt onder andere benadrukt dat de intenties die in de Omgevingsvisie ten aanzien van de Kanaalzone worden uitgesproken, haar inziens al in de huidige plannen verwerkt zouden moeten worden. Zij heeft daarbij tevens in overweging gegeven, om voor de Kanaalzone een supervisor aan te stellen die toezicht kan houden op de lopende en toekomstige plannen langs het Noordhollandsch Kanaal en de samenhang in de ontwikkeling van het gebied kan bewaken.
24
25
THEMA Toekomst van het erf Sandra van Vuuren, burgerlid Het boerenerf is een bijzonder erf. Van oudsher heeft het een natuurlijke hiërarchie, waarin de (stolp) woning een prominente plek inneemt aan de openbare wegzijde. De schuren en stallen zijn daarachter geplaatst. Vaak is er een fruitgaard aangeplant en ligt er een moestuin in de buurt van de woning. Dit alles wordt over het algemeen omsloten met een windsingel en rondom afgebakend met een sloot.
De commissie constateert een veranderend gebruik van de polder, dat ook druk brengt op deze mooie erven. Bij schaalvergroting van de bestaande agrarische bedrijven let zij er daarom op dat de nieuwe gebouwen zodanig ingepast worden op het bestaande erf, dat de (stolp)woning de blikvanger blijft vanaf de openbare weg en dat de gebouwen samen een compact geheel vormen.
Daarnaast gebeurt het steeds vaker dat het boerenbedrijf wordt beëindigd en dat er op het erf alleen nog gewoond wordt. Doordat het grote erven zijn, is het praktisch mogelijk om er meerdere woningen op te zetten. Ook het verdelen van een grote stolp in twee of meer woningen behoort tot de mogelijkheden. Het is dan de kunst om dit nieuwe gebruik ruimtelijk zo in te passen, dat het karakter van een boerenerf behouden blijft.
De commissie kan de aanvrager in dat geval verwijzen naar het ‘Handboek ontwerp uw eigen erf’ van Landschap Noord-Holland dat in samenwerking met de gemeente Alkmaar is opgesteld. Of naar de ervenconsulent, een dienst van Landschap Noord-Holland en Mooi Noord-Holland, die advies geeft voor het programma van eisen op hoofdlijnen dat kan gelden als kader voor de nieuwbouw of verandering op het erf. De gemeente Alkmaar kan met dit advies het bijzondere karakter van de boeren erven beschermen.
Gewijzigde voorgevel
26 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
27
Hoofdstuk 4 Beoordelingskaders 4.1 Welstandsbeleid De welstandsnota, vastgesteld in 2017 door de gemeenteraad, vormt het belangrijkste beoordelingskader van de commissie. De adviezen worden gebaseerd op criteria uit deze nota die zijn opgesteld per welstandsgebied en type bouwwerk. Tevens zijn er algemene criteria voor bijzondere, onverwachte plannen. De welstandsnota bevat ook criteria voor het handhaven van reeds gerealiseerde bouwwerken, de zogeheten excessen. 4.2 Monumentenbeleid In de erfgoednota, vastgesteld in 2016 door de gemeenteraad, is het erfgoedbeleid van Alkmaar voor 2016-2026 opgenomen. In de Erfgoedverordening Alkmaar, die in datzelfde jaar is vastgesteld door de gemeenteraad, is opgenomen dat de advisering over het belang van de monumentenzorg is opgedragen aan de monumentencommissie, onderdeel van de Welstandsen Monumentencommissie Alkmaar. De monumentencommissie adviseert over monumentale en cultuurhistorische aspecten van aanvragen voor een omgevingsvergunning en de aanwijzing tot gemeentelijke monumenten. De monumentencommissie baseert haar schriftelijke en gemotiveerde advies op monumentale en cultuurhistorische waarden. 4.3 Ruimtelijk beleid Naast de welstandsnota zijn er ook welstandscriteria opgenomen in de volgende beeldkwaliteitsplannen: • Beeldkwaliteitplan en welstandscriteria Bedrijventerrein Beverkoog • Beeldkwaliteitplan en welstandscriteria NollenOost • Beeldkwaliteitplan en welstandscriteria Vroonermeer Noord • Welstandscriteria Nuon-terrein • Beeldkwaliteitplan en welstandscriteria Stationsgebied Noord (Deels vervangen, ter plekke van plangebied Stationsgebied Traverse) • Beeldkwaliteitplan, welstandscriteria en visie openbare ruimte Stationsgebied Traverse
• Beeldkwaliteitplan en welstandscriteria Bedrijventerrein Boekelermeer • Welstandscriteria Ruim baan voor de ontwikkeling van Overstad • Beeldkwaliteitplan en welstandscriteria Oudorp Lauwershof • Beeldkwaliteitplan en welstandscriteria Bedrijventerrein Oudorp • Welstandscriteria Jaagpad Deel 1: West en midden • Welstandscriteria Jaagpad Deel 2: Oost • Stedenbouwkundig plan en Welstandscriteria Nieuw-Overdie Geert Groteplein • Beeldkwaliteitplan en welstandscriteria OudOverdie Woonveld O1 • Welstandscriteria Schelphoek • Beeldkwaliteitsplan en welstandscriteria Westrand Sportcluster
28
THEMA Behoud door verduurzaming Kees Doornenbal, restauratie-architect Wereldwijd begint men zich steeds meer bewust te worden van de energieopgave die er de komende jaren ligt om de CO2 uitstoot te stoppen. De urgentie om maatregelen te nemen wordt ook bij de omgang met monumenten gevoeld. Het belang om de theorieĂŤn om te zetten in daden wordt steeds groter en dus worden steeds meer de grenzen opgezocht tussen het belang van het behoud van het monument aan de ene, en de benodigde ingrepen om deel te kunnen nemen aan de energietransitie aan de andere kant.
29
De gemeente Alkmaar heeft in overleg met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en de Provincie Noord-Holland besloten nader onderzoek te doen naar de mogelijkheden voor meer passende zonnepanelen op het desbetreffende dakvlak. Dit deel van de aanvraag is daarom buiten de verleende vergunning gelaten
Een goed voorbeeld is de afweging die de commissie dit jaar moest maken bij de herbestemming van de voormalige Hervormde kerk, een rijksmonument in het midden van Oost-Graftdijk. De rechthoekige zaalkerk, met steunberen en spitboogvensters en boven de gepleisterde façade een houten torentje, stamt uit 1840. De kerk heeft al geruime tijd zijn functie voor de eredienst verloren en herbestemming van de kerk is essentieel voor het voortbestaan van het gebouw.
De eigenaar had de wens om op de begane grond van de kerk een studio te realiseren en door middel van een losse, zelfdragende constructie op de eerste verdieping, de woon- en op de tweede verdieping de slaapfunctie mogelijk te maken. De commissie ging daarvoor akkoord met het verwijderen van de uit een andere kerk hergebruikte preekstoel, mits deze een goede bestemming zou krijgen.
Door het grote volume ten opzichte van het vloeroppervlak is het verwarmen, zoals bij alle kerken, een groot probleem. Doordat er bij de kerk geen tuin aanwezig is, was de mogelijkheid van warmte en koude opslag in de bodem niet mogelijk. De eigenaar wilde om die reden de schil goed isoleren. Gekozen werd voor een voorzetwand met een intelligente folie, met daarachter cellulose. Om het energie probleem op te lossen wil de eigenaar zonnepanelen op het dak aanbrengen. In overleg met de commissie heeft de eigenaar gezocht naar zonnepanelen die in vorm en afmeting overeenkwamen met een leien dak. Met Exasun-zonnepanelen zou zo
Impressie nieuwe interieur van het kerkje in Oostgraftdijk
op het hele dakvlak een leien-structuur ontstaan.
Voor de commissie was het een bewuste keuze om te adviseren om met het experiment in Oost-graftdijk akkoord te gaan. In het kader van herbestemming van kerken met behoud van de ruimtelijke werking van de kerk, is zij van mening dat ook een rijksmonument met de juiste zonnepanelen en een goede isolatie aan de binnenzijde - rekening houdend met de bouwfysica - mogelijk moet zijn.
Kaasdragerscarillon David Bade: Dansend paard aan de achterkant van het station Het nieuwe interieur van het kerkje in Oostgraftdijk in aanbouw (foto's: Tjiske van Leeuwen)
30 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
31
Hoofdstuk 5 Op weg naar de Omgevingswet MOOIWAARTS MOOIWAARTS
Kwaliteitsstelsel uit Schetsboek voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit
5.1 Goede omgevingskwaliteit De Omgevingswet wordt naar verwachting in 2021 van kracht. Dan zullen vertrouwde kaders, posities en instrumenten veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De planologische bouwregels kunnen volledig worden geïntegreerd met de regels voor het uiterlijk van bouwwerken. En die beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur, openbare ruimte in onderlinge samenhang; of nog integraler beleidsregels voor omgevingskwaliteit, door ook duurzaamheid, gezondheid en veiligheid toe te voegen. Dit betekent natuurlijk ook nogal wat voor de uitvoering van kwaliteitsadvisering. Mooiwaarts De invoeringsdatum van de Omgevingswet is opgeschoven naar 1 januari 2021. Dat geeft even lucht, maar maakt de maatschappelijke urgentie van een nieuwe manier van werken niet minder. Daarom werkt MOOI Noord-Holland intensief mee aan Mooiwaarts, een initiatief van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit. (zie ook www.mooiwaarts.nl) Met Mooiwaarts zijn we op zoek naar de invulling van het nieuwe kernbegrip ‘goede omgevingskwaliteit’ in de Omgevingswet. De inspiratie en kennis die we daarmee opdoen, stellen we graag voor uw gemeente beschikbaar. Voor nu focussen we hierbij op onderdelen die tot op heden nog maar beperkt aandacht krijgen en die de uitwerking van het toekomstige ruimtelijk kwaliteitsbeleid direct beïnvloeden: het omgevingsplan en de invulling van de wettelijk verplichte gemeentelijke adviescommissie.
5.2 Omgevingsplan Op Kwaliteit In 2017 is met medewerking van MOOI NoordHolland, het ‘Schetsboek voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit’ gepresenteerd. In het Schetsboek worden tien principes voor het omgevingsplan uitgewerkt: 1. Voor en door mensen 2. Publieke en private belangen 3. Zorg voor cultureel erfgoed 4. Zorg voor goede omgevingskwaliteit bestaande leefomgeving 5. Zorg voor goede omgevingskwaliteit nieuwe initiatieven 6. Doelen voor goede omgevingskwaliteit 7. Gebiedsgerichte kwaliteiten 8. Vergunningenstelsel 9. Interpretatie van open regels en beleidsregels 10. Per saldo meer waarde bij buitenplanse initiatieven De principes komen samen in een kwaliteitsstelsel dat private en publieke belangen samenbrengt. Het kwaliteitsstelsel bestaat uit vier velden waar het streven naar goede omgevingskwaliteit een leidende rol speelt: het initiatief, het werkproces, het omgevingsplan en de omgevingsvisie. In elk veld kunnen door de gemeente zelf instrumenten en processen worden geplaatst die de samenhang, consistentie en continuïteit van het stelsel als geheel bevorderen. Welke elementen dat zijn en hoe ze worden verbonden is niet in het algemeen te zeggen. Het is afhankelijk van de lokale omgevingskwaliteiten, van uw ambities, uw maatschappelijke doelstellingen en de bestuurscultuur in uw gemeente. Wij gaan het komende jaar graag met u in gesprek over de uitwerking van het kwaliteitsstelsel en de tien principes voor het omgevingsplan. Voor meer informatie over onze activiteiten en advisering rondom de Omgevingswet of het downloaden van het Schetsboek, bezoek onze website www.mooinoord-holland.nl.
32 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
33
5.3 Gemeentelijke adviescommissie Onder de Omgevingswet blijft de gemeente medeverantwoordelijk voor het aanzien van het landschap, de openbare ruimte en het uiterlijk van bouwwerken. De gemeente kan zich daarbij laten adviseren door de gemeentelijke adviescommissie, die de Omgevingswet introduceert, als opvolger van de monumenten- en de welstandscommissie. In 2017 heeft MOOI Noord-Holland, samen met enkele gemeenten die als voortrekker willen optreden, de rol en samenstelling van deze gemeentelijke adviescommissie globaal verkend. De verplichte kern van de commissie bestaat uit enkele deskundigen op het gebied van de monumentenzorg, die bevoegd zijn te adviseren over de rijksmonumenten. Maar in de Memorie van Toelichting wordt benadrukt dat gemeenten de vrijheid hebben om een generieke adviescommissie te benoemen die adviseert over aspecten van omgevingskwaliteit bij het verlenen van omgevingsvergunningen. Ook kwaliteitsteams of supervisoren die zich specifiek richten op bijvoorbeeld (her)ontwikkelingsgebieden of bepaalde onderwerpen, zijn mogelijk (MvT Tweede Kamer, vergaderjaar 2013–2014, 33 962, nr. 3, p. 382). De gemeente Alkmaar heeft in 2017 haar omgevingsvisie ‘Alkmaarvisie 2040’ vastgesteld, als voorbereiding op de nog in te voeren Omgevingswet. De commissie is regelmatig van de voortgang op de hoogte gehouden, heeft over inhoud en reikwijdte geadviseerd en heeft deelgenomen aan de verschillende bijeenkomsten die voorafgaand hieraan door de gemeente zijn georganiseerd. In 2018 wil MOOI Noord-Holland in de geest van de Omgevingswet verder werken aan de ontwikkeling van deze brede adviescommissies voor omgevingskwaliteit. Zo’n brede commissie heeft deskundigheid in huis over verschillende aspecten van omgevingskwaliteit zoals erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte en is in staat is om complexe afwegingen te maken op deze aspecten. In maart 2018 organiseren we met ondersteuning van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en bureau Over Morgen de expertmeeting
‘Wie adviseert over goede omgevingskwaliteit’. Naar aanleiding daarvan werken we samen met geïnteresseerde gemeenten scenario’s uit die verschillende vormen van betrokkenheid van de adviescommissies tonen. We nodigen ook uw gemeente van harte uit om aan te haken bij dit project.
34
THEMA Drijvende terrassen in de openbare ruimte Harry Snellaars, burgerlid Het aantal cafĂŠs en restaurants in grote steden neemt steeds meer toe, ook in Alkmaar. Een goede ontwikkeling voor de economie, maar deze verschuiving heeft ook invloed op de openbare ruimte, nu de buitenterrassen door de seizoenen heen in gebruik blijven dankzij de komst van windschermen, terrasverwarming en luifels en met de toename van tafeltjes en stoeltjes op straat. Het straatbeeld, maar ook het karakteristieke gevelbeeld van de Alkmaarse historische binnenstad verandert hierdoor en vraagt steeds vaker om handhaving van de gemeente Alkmaar en advies over de ruimtelijke kwaliteit door de Welstands- en Monumentencommissie. De commissie oordeelde in 2017 daarom ook kritisch over de aanvragen voor drijvende terrassen, op meerdere plekken in de binnenstad. Het aanleggen van een ponton verandert niet alleen het karakteristieke beeld van de panden die zich, vanwege de smalle en lage kade, spiegelen in het water, maar tasten naar haar mening ook het karakteristieke beeld van de grachten aan, dat van cultuurhistorisch belang is voor een stad als Alkmaar. Het gaat in haar ogen om de samenhang tussen bebouwing, openbare ruimte en het water. In het afgelopen jaar is de commissie bijvoorbeeld gevraagd advies uit te brengen over plaatsing van een drietal geschakelde pontons aan de kade naast het rijksmonument de Houttil 1. Men stelde voor om het terras te vergroten, de toegang comfortabeler te maken voor mindervaliden en de vaardoorgang ter hoogte van de brug over de Voordam te verbreden. De gemeente Alkmaar stimuleerde dit initiatief van de betrokken ondernemers, met als doel de levendigheid aan de kades te vergroten. De commissie snapt dit uitgangspunt, maar ziet het plan als een landschappelijke drijvende kade, die de eerder genoemde waarden te veel aantast. De commissie wil de aanvragen voor drijvende terrassen graag in een breder verband zien en niet ad hoc op dergelijke plannen reageren, omdat het bovengenoemde initiatief geen uitzondering is en de discussie over het aanleggen van drijvende terrassen op meerdere plekken speelt. Een totaalvisie zou uitkomst kunnen bieden, door daarin duidelijke eisen voor het aanleggen van drijvende terrassen in de stad op te nemen. Deze visie zou omschrijvingen van de maximale lengte en breedte van de terrassen moeten bevatten en moeten benoemen wanneer er sprake is van belemmering van het zicht op de kades of van de doorvaart als de drijvende terrassen bijvoorbeeld in de buurt van bruggen worden aangemeerd. Naast uitspraken over welke grachten wel of niet geschikt zijn voor drijvende terrassen, zal tevens nagedacht moeten worden over de gevolgen voor de openbare ruimte in de verschillende seizoenen.
Zicht op de huidige ponton aan de kade voor het rijksmonument Houttil 1
De situatie aan het Verdronkenoord, waarbij de windschermen en zonnewering zomers zorgen voor een gesloten straatbeeld
36 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE ALKMAAR JAARVERSLAG 2017
37
Hoofdstuk 6 Evaluatie en aanbevelingen 6.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatief-nemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen en formuleren we aandachts-punten voor de toekomst. Op 30 augustus vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2017. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: 1.Welkom door Miranda Reitsma, voorzitter De samenstelling van de commissie is met ingang van 2018 uitgebreid, met een extra monumentlid Hester Aardse (architectuur-/cultuurhistoricus) en Miranda als nieuwe voorzitter (stedenbouwkundige). De thematische bijdragen in het jaarverslag 2017 zijn door de commissieleden al in 2017 aangeleverd. Ze zijn nog steeds zeer actueel en dienen als basis voor dit wethoudersoverleg. Architect-secretaris Bastiaan Jongerius is vanwege de vakantieperiode afwezig. 2. Reactie van de wethouders op het jaarverslag De heer Braak, als wethouder verantwoordelijk voor onder andere de beleidsterreinen Ruimtelijke Ontwikkeling (incl. stadsvernieuwing), Cultureel Erfgoed, Monumentenzorg en Archeologie geeft aan sinds zijn aantreden zeer regelmatig overleg te hebben met de heer Verbruggen, wethouder voor onder andere de beleidsterreinen Wonen en Grondzaken over de ruimtelijke ontwikkelingen binnen de gemeente Alkmaar, met name binnen de Kanaalzone. De heer Verbruggen is daarin verantwoordelijk voor de ontwikkelingen in Overstad en langs het Jaagpad, de heer Braak voor de overige gebieden binnen de Kanaalzone. Beiden kunnen zich goed vinden in de inhoud en de aanbevelingen van de commissie in het jaarverslag 2017. Wethouder Braak informeert of er - passend binnen de huidige opmaat naar de Omgevingswet - al gesproken is over de naamswijziging van de Welstands- en Monumentencommissie naar Commissie Ruimtelijke Kwaliteit en welke (integrale) rol die de commissie in haar advisering zal krijgen.
De plantoelichter Robbert Olthof geeft aan dat de gesprekken hierover binnen de gemeente en met MOOI Noord-Holland gaande zijn. 3. Reactie van de wethouder op de aanbevelingen 3.1 Aanbeveling Kanaalzone: supervisie Miranda en Bastiaan hebben de afgelopen tijd gesprekken gevoerd met de gemeente, over de ambities en de beoogde samenhang tussen de verschillende ontwikkelingen binnen de Kanaalzone. Daarbij is onder andere gesproken over het aanstellen van een supervisor. De voornaamste taak van deze supervisor zal zijn om de verschillende partijen inspireren en te verbinden en de ruimtelijke ontwikkelingen binnen het gebied op elkaar af te stemmen. De commissie adviseert de supervisor ook al te betrekken bij het ontwikkelen van de visie voor de Kanaalzone. Belangrijk is dat de commissie een onafhankelijke positie blijft houden maar nauw betrokken wordt bij de supervisie van de Kanaalzone. Reactie van wethouder Braak: Er is met het College over supervisie voor de Kanaalzone gesproken. De gemeente heeft behoefte aan een samenhangende visie, omdat gebleken is dat de huidige kaders onvoldoende handvatten bieden voor de nieuwe plannen en dat er steeds vaker tijdens de gesprekken met de ontwikkelaars blijkt dat de kaders verouderd zijn. De wens van het vorige college was om een supervisor aan te stellen voor de Kanaalzone. Dit jaar dient er te worden gekeken hoe deze rol moet worden vormgegeven. Er zal een nauwe relatie met de commissie moeten zijn. 3.2 Aanbeveling Kanaalzone: actuele ontwikkelingen Er ligt inmiddels een plan van aanpak als procesdocument voor de Kanaalzone. De commissie wijst erop dat hierin nog een aantal belangrijke onderdelen voor de analysefase van het gebied mist zoals de cultuurhistorie. Deze aanvulling dient voor de commissie om goed te kunnen adviseren over de ontwikkelingen in het gebied. De commissie wil graag weten waar de gemeente de komende jaren op wil gaan sturen en zou graag willen zien wat hier ter onderbouwing aan ten grondslag ligt. Zo heeft het
38
bureau Steenhuis Meurs eerder - in het kader van de samenvoeging van de gemeente Alkmaar met het buitengebied - een algemeen onderzoek gedaan naar de relatie tussen de Kanaalzone en het buitengebied er omheen. Daarin staat al een aantal belangrijke aanknopingspunten voor verdere positionering van de Kanaalzone in de stad. De commissie geeft aan dat er sinds 2017 een aantal plannen binnen de Kanaalzone aan de commissie is voorgelegd met een sterk verschillende stedenbouwkundige en architectonische opzet. De Vakgroep Ruimtelijke Vormgeving heeft bij deze plannen per project randvoorwaarden opgesteld voor de ontwikkelaar. Omdat het bestemmingsplan globaal en abstract is, gaat de commissie tijdens haar advisering over deze plannen voornamelijk in op de kwalitatieve benadering. De commissie ziet door het ontbreken van een algemene visie bij plannen als het Kwakelhuis, direct grenzend aan Overstad en aan het Jaagpad nog geen mogelijkheid om haar akkoord te geven. Zij stelt voor om door middel van een atelier in gesprek te gaan met de Vakgroep Ruimtelijke Vormgeving. Tijdens dit atelier wil zij met de Vakgroep bespreken op welke wijze deze actuele plannen zich kunnen verhouden tot de algemene waarden van de Kanaalzone en wil zij de randvoorwaarden en de beoogde kwaliteit afstemmen met de Vakgroep. Als antwoord op de vraag van de heer Verbruggen, hoe de commissie tot nu toe dit soort plannen heeft getoetst, geeft Miranda aan dat de commissie hierbij vooral uitgaat van de kaders die de Vakgroep Ruimtelijke Vormgeving aan de commissie meegeeft. Anders dan hiervoor de werkwijze was, heeft zij nu met de Vakgroep afgesproken dat de commissie al bij het opstellen van de randvoorwaarden vooraf betrokken zal worden, nog voordat deze aan de ontwikkelaar worden meegegeven. Zo is er voor de commissie vooraf een duidelijke onderlegger en duidelijkheid voor de ontwikkelaar waarmee hij aan de slag gaat.
39
Reactie van wethouder Verbruggen: De gemeente is voor Overstad begonnen met het opstellen van een nieuw kader. Na de crisis beoogt de gemeente weer meer kwaliteit voor dit gebied. De gemeente streeft naar een integrale benadering bij complexe plannen. Na vaststelling van de visie wil zij helemaal aan het begin van het proces een integraal startmoment, waarbij de betrokken partijen binnen de gemeente met elkaar aan tafel zitten. De commissie heeft bij haar advisering over plannen langs bijvoorbeeld het Jaagpad en in Huiswaard gemerkt dat er behoefte is aan duidelijke richtlijnen vanuit de gemeente Alkmaar voor de Westfriese Omringdijk. Zij vraagt om die reden om extra aandacht voor dit provinciale monument en een uitgesproken ambitie van de gemeente voor de omgang met de dijk. Reactie van wethouders Braak en Verbruggen: De gemeente onderschrijft de Westfriese Omringdijk als waardevolle toevoeging aan gebied. 3.3 Overige ontwikkelingen Na de crisis is er duidelijk een bloeiperiode zichtbaar: het aantal aanvragen op ontwikkelingslocaties neemt toe. De commissie merkt dat er onduidelijkheid is binnen de gemeente welke kaders gelden voor deze gebieden. In het geval van het gebied De Etalage – dat in het beeldkwaliteitsplan wordt aangegeven als nieuwe entree van de stad en dat een zichtlocatie bij uitstek is – wordt de commissie er bijvoorbeeld op gewezen dat zij dient uit te gaan van een regulier welstandsniveau, omdat het beeldkwaliteitplan (met een hoger ambitieniveau voor deze plek) niet meer geldig is. De commissie kan onderbouwd afwijken van de Welstandnota, maar dit heeft niet haar voorkeur. De commissie vraagt om die reden aan beide wethouders of het ambitieniveau van het voormalige beeldkwaliteitplan voor De Etalage gesteund wordt. Reactie van wethouder Braak: De Etalage blijft een ontwikkellocatie, waarbij de Welstandsnota globaal de uitgangspunten benoemt, maar waarvoor het
beeldkwaliteitsplan altijd als referentiekader zal gelden. De visie van de raad is een kwalitatief goed bedrijventerrein. Die ambitie is niet veranderd. 3.4 Communicatie Wethouders Verbruggen en Braak: Als er sprake is van een negatief advies op een bouwaanvraag is het belangrijk dat de ontwikkelaar en de aannemer begrijpen waarom dit zo is. De communicatie naar de ontwikkelaar is daarom zeer belangrijk. Vanuit de commissie ligt er de taak om deze communicatie zo goed mogelijk te laten verlopen. De heer Verbruggen zal het Ondernemersloket vragen het ambitieniveau voor de ontwikkelingsgebieden duidelijk aan de ontwikkelaars mee te geven, hen te adviseren om in vooroverleg te gaan met commissie en een architect in de hand te nemen. 3.5 Binnenstad (luifels, terrassen en reclame) en installaties: De commissie geeft aan dat de vraag naar terrassen in de grachten, overkappingen bij terrassen en het plaatsen van installaties voor bijvoorbeeld warmtepompen groot blijft. Het baart haar zorgen dat zij op basis van de Welstandsnota er onvoldoende voor kan zorgen dat de ruimtelijke kwaliteit niet wordt aangetast. Het gaat daarbij ook steeds vaker om excessen die aan de commissie worden voorgelegd. Reactie van wethouder Braak: De wethouders herkennen zich in de problematiek. Zij wijzen op de afwijkingsbevoegheid en zien het moment waarop de Omgevingswet in werking wordt gesteld als logisch moment om deze kaders te borgen in het Omgevingsplan. De commissie stelt voor de mogelijkheden te onderzoeken om hiervoor pilotprojecten op te starten, in opmaat naar het Omgevingsplan. 3.6 Erven buitengebied De commissie ziet steeds vaker plannen waarbij de ervenconsulent wordt ingezet. Ze vindt dit een positieve ontwikkeling. Bij haar advisering vraagt zij altijd om een duidelijk inrichtingsplan.
Reactie van wethouder Braak: Deze inzet van de commissie ligt in lijn met de visie van de coalitie. 3.7 Visie Kernwaarden Alkmaar De commissie adviseert in het vooronderzoek naar hoogbouwvormen goed te kijken naar de eigenschappen en kwaliteiten van de verschillende gebieden in Alkmaar, als onderlegger om te kunnen beoordelen waar hoogbouw voor kan worden ingezet (als markeringsplek, om groen te kunnen behouden, of als oplossing voor meer woningen) en of de gebieden de toename van bewoners aan kan. Zij adviseert daarbij ook te kijken naar de semiopenbare ruimten die in de gebieden beschikbaar zijn. Reactie van wethouder Verbruggen: De maximale hoogte voor hoogbouw wordt door de gemeente nu nog gebaseerd op de hoogte van de Grote Kerk. De ambitie is om hoger te kunnen en durven bouwen in de gebieden die dit mogelijk maken. De gemeente ziet hoogbouw ook als een andere vorm om een ruimte vorm te geven, waarbij extra aandacht komt voor de leefbaarheid en de invulling op de begane grond. Er wordt nu onderzocht wat de meerwaarde van hoogbouw voor Alkmaar zou kunnen zijn en welke gebieden welke hoogte toelaten. Beoogde locaties zijn o.a. langs het kanaal in Overstad en in de meest zuidelijke bocht van de Schermerweg in Oudorp. 4. Afsluiting De voorzitter bedankt de wethouders voor het inspirerende overleg en nodigt hen uit om mee te gaan op de excursie op donderdag 11 oktober, vanaf 14:00 uur – een boottocht langs de Kanaalzone. Ook wordt afgesproken dat het wethouderoverleg niet eenmaal per jaar, maar meerdere keren per jaar plaatsvindt, al naar gelang de behoefte bij beide partijen. Met deze afspraken wordt de vergadering afgesloten
40
6.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit de ervaringen en inzichten komt de commissie dit jaar tot de volgende aanbevelingen: • Na de economische crisis wordt er weer volop gebouwd en worden nu ook grootschalige projecten ontwikkeld, zowel in Alkmaar als in het buitengebied. De bestemmingsplannen geven daarbij veel ruimte, waardoor hoogbouwprojecten mogelijk zijn met impact op de ruimtelijke omgeving. De commissie merkt dat de huidige kaders waarop zij haar adviezen baseert niet aansluiten op wat de bestemmingsplannen beogen. De commissie pleit er voor om met name bij deze grotere ontwikkelingen (zoals de Kanaalzone, Overstad en De Etalage), de uitgangspunten in een vroegtijdig stadium inhoudelijk af te stemmen in samenwerking met de Vakgroep Stedenbouw. Een Hoogbouwvisie zou een goed instrument zijn om de maatschappelijke discussie daarover te kanaliseren en om een goede afstemming te bereiken. • In de omgevingsvisie ‘Alkmaarvisie 2040‘ worden de intenties uitgesproken om de bouwplannen langs de Kanaalzone in meer samenhang te ontwikkelen, in relatie tot het geheel van de Kanaalzone als ruimtelijke drager door Alkmaar heen. De commissie constateert dat de beoordelingskaders nu nog te gefragmenteerd zijn voor de Kanaalzone. Er zijn diverse beeldkwaliteitsplannen, zoals ‘Ruim baan voor de ontwikkeling van Overstad‘ en ‘Jaagpad‘. Hoewel verschillen voorstelbaar zijn, ook vanuit cultuurhistorisch perspectief per plek aan het Kanaal, pleit de commissie er voor om zo veel mogelijk de onderlinge samenhang duidelijk te maken. • Daarnaast zou de reikwijdte van de Kanaalzone vergroot kunnen worden, zoals beargumenteerd wordt in de Cultuurhistorische Inventarisatie (SteenhuisMeurs, 2014) waarin de wisselwerking tussen de stad en het achterland als een
41
belangrijk kenmerk van Alkmaar wordt beschreven. De commissie is van mening dat de Kanaalzone bij uitstek geschikt is om deze verbinding ruimtelijk tot stand te brengen. • De druk op de binnenstad blijft onveranderd groot, de vraag naar woningen blijft groeien, met als gevolg dat het optoppen en uitbouwen van de panden zich voortzet. Om deze behoeften ruimtelijk goed te sturen pleit de commissie voor een gemeentelijke visie voor het optoppen en uitbreiden van bestaande bebouwing in de binnenstad, om voortijdig adequaat en niet achteraf ad hoc te kunnen handelen. • De gevolgen van de uitbreidende horecavoorzieningen zijn in de binnenstad steeds duidelijker zichtbaar. De druk van de ondernemers om publiekelijke ruimte - op het water of in de straat - bebouwd te benutten, neemt toe. Ook hiervoor geldt dat een gemeentelijke visie de commissie zou ondersteunen bij haar advisering. • Monumenten of beeldbepalende panden worden nogal eens als struikelblok opgevat, maar het erfgoed kan juist dienen als aanjager van ruimtelijke kwaliteit. De ontwikkeling van het IJkgebouw strekt tot voorbeeld: ternauwernood aan de sloophamer ontkomen en thans na behoud en verbouwing een levendig en prominent beeldbepalend pand langs het Kanaal. De commissie pleit er daarom voor om een visie met een bondige omschrijving van de kernwaarden van Alkmaar op te stellen (zie Cultuurhistorische Inventarisatie SteenhuisMeurs, 2014), die als vertrekpunt kunnen dienen voor toekomstige ontwikkelingen. Het verduurzamen van erfgoed in relatie tot de monumentale waarden zou dan tevens een plek verdienen in deze visie. • De bebouwing op het erf staat onder druk. De schaalvergroting in de landbouw zet voort, de schuren en de stallen in het open landschap
worden steeds groter. De boerderijen aan het lint zijn groot en kunnen veelal niet meer onderhouden worden, per jaar verdwijnen vijf stolpen. Een tendens is zichtbaar om de stolpen intensief te verbouwen, waarbij de karakteristieken van de stolp, zoals het gesloten dakvlak, onder druk staan en om kleine woningen toe te voegen aan het boerenerf. De commissie pleit ervoor om het voornemen van de gemeente om de agrarische bedrijven bij uitbreidingen te faciliteren op basis van een landschappelijk inpassingsplan, gestalte te doen. 6.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over de omgevingskwaliteit en de ontwikkeling van het erfgoed binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag namens uw gemeente voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2017 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie op transparante en constructieve wijze heeft mogen adviseren. Onze werkwijze is het beste te ervaren door aan te schuiven. Wij nodigen daarom alle belangstellende uit om in 2018 een vergadering bij te wonen.
42
Colofon Auteur Reinier Mees, coördinator Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar Met bijdragen van Jouke van der Werf, Bastiaan Jongerius, Kees Doornenbal, Harry Snellaars, Sandra van Vuuren, Ray Stofbergen (foto’s) José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Marlous Ruiter, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking Toprapport | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, oktober 2018
MOOI NOORD-HOLLAND Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh