1 Commissie, beoordelingskaders en werkwijze

6 ERFGOEDCOMMISSIE JAARVERSLAG 2019

Hoofdstuk 1 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders

MOOI Noord-Holland werkt met een centrale Erfgoedcommissie voor de advisering over bouwplannen voor monumenten en adviesaanvragen op het gebied van cultuurhistorie. De Erfgoedcommissie geeft zelfstandige en deskundige adviezen, opgesteld op basis van een zorgvuldige afweging van cultuurhistorische waarden die bij een bouwplan in het geding kunnen komen.

1.1 Samenstelling Om tot een weloverwogen besluitvorming te kunnen Kerncommisie Marjorie Verhoek, voorzitter Erfgoed. Ana van der Mark MA, secretaris Kees Doornenbal komen is de Erfgoedcommissie samengesteld uit een kerncommissie van architectuurhistorici en (restauratie-)architecten. Afhankelijk van de aard van de aanvraag kan een bouwhistoricus, interieur- of landschapsspecialist aan de commissie worden toegevoegd. Zij brengen ieder hun specifieke expertise, vakkennis en ervaring in bij de behandeling en beoordeling van de adviesaanvragen. In de maandelijkse bijeenkomst op het bureau van MOOI Noord-Holland aan de Emmastraat te Alkmaar

Marjorie is sinds 2015 voorzitter van de Erfgoedcommissie en het erfgoedteam van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord- Holland. Na jaren gewerkt te hebben voor de gemeente Zaanstad werkt ze sinds 2019 als programmaleider voor de Erfgoed Deal. Dit programma heeft tot doel om opgaven rondom duurzaamheid, klimaat, verstedelijking en erfgoed inclusief te maken. Het programma vindt zijn plek bij de Rijksdienst voor het Cultureel

Ana is architectuurhistoricus en als beleidscoördinator erfgoed werkzaam voor MOOI Noord-Holland. In die hoedanigheid is zij secretaris en lid van de Erfgoedcommissie en voert zij cultuurhistorische opdrachten uit. Zij is tevens erfgoedadviseur voor het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland en coördinator van het Erfgoedteam.

hebben telkens vier commissieleden zitting. Kees is architect en sinds 1995 eigenaar van Rappange & Partners architecten te Amsterdam. Zijn werkzaamheden richten zich op kleinschalige en grootschalige restauraties, herbestemming en binnenstedelijke nieuwbouw. Sinds september 2012 is hij verbonden aan MOOI Noord-Holland als lid van de Welstands- en Monumentencommissie Alkmaar en sinds 2014 als lid van de MOOI Noord-Holland Erfgoedcommissie.

Roulerende leden

Marcel Heijmans Marcel is architect en monumentenadviseur. Vanuit zijn bureau Studio Architectura richt hij zich op het herbestemmen, transformeren en uitbreiden van historische gebouwen. Voor zowel de eigen projecten als voor derden verricht hij bouwhistorische onderzoeken. Marcel is sinds 2006 verbonden aan MOOI Noord-Holland en is naast de Erfgoedcommissie ook adviseur bij de monumentencommissie Beverwijk en Schagen.

Cees Hooyschuur Cees is architect en gespecialiseerd in restauratie , renovatie en binnenstedelijke stadsvernieuwingsprojecten. Voor MOOI Noord- Holland is hij adviseur van de commissie stedelijk schoon Velsen – IJmuiden, monumenten adviseur voor de gemeente Heiloo, Bergen en Uitgeest en sinds 2013 verbonden aan de Erfgoedcommissie.

Rob de Vries Rob is eigenaar van architectenbureau De Vries Urban Architecture (DVUA BV). Hij studeerde cum laude af aan de Academie van Bouwkunst. Zijn bureau is gespecialiseerd in verschillende vormen van nieuwbouw en in hergebruik van oude gebouwen en restauraties. Sinds 2002 is hij zowel als architect en als monumentendeskundige verbonden aan MOOI Noord-Holland..

Nico Zimmermann Nico is architect en sinds 1993 eigenaar van ITZ-Architecten in Amsterdam. Behalve als ontwerper van kleine en grote projecten die zowel de nieuwbouw als de herbestemming van bestaande gebouwen betreffen, is hij als deken actief voor de BNA regio Amsterdam en als redacteur voor Jellema Hogere Bouwkunde, het standaardwerk voor de bouw in Nederland. Sinds 2003 heeft hij zitting in diverse welstandscommissies en is hij sinds 2007 betrokken bij MOOI Noord-Holland als architect-lid van o.a. de Erfgoedcommissie.

Meer informatie over de samenstelling van de commissie en de achtergrond van haar leden vindt u op de website van MOOI Noord-Holland in de brochure: Goed voor uw Erfgoed.

8 ERFGOEDCOMMISSIE JAARVERSLAG 2019

1.2 Werkwijze De commissie vergadert ten minste één keer per maand op de woensdag volgens een per jaar vastgesteld rooster. Om tot een goede beoordeling te kunnen komen, moeten de plannen voor een omgevingsvergunning voldoen aan indieningsvereisten die horen bij het aanvragen van een omgevingsvergunning activiteit monumenten. De commissie kan op verzoek van de gemeente ook preadviezen uitbrengen, dan worden er geen indieningsvereisten gesteld, en heeft het meer het karakter van een vooroverleg. Bij gecompliceerde en/of ingrijpende plannen kan een bezoek op locatie door de commissie plaatsvinden, altijd in overleg met de gemeente. De commissie vergadert ten minste één keer per maand op de woensdag volgens een per jaar vastgesteld rooster. Om tot een goede beoordeling te kunnen komen, moeten de plannen voor een omgevingsvergunning voldoen aan indieningsvereisten die horen bij het aanvragen van een omgevingsvergunning activiteit monumenten. De commissie kan op verzoek van de gemeente ook preadviezen uitbrengen, dan worden er geen indieningsvereisten gesteld, en heeft het meer het karakter van een vooroverleg. Bij gecompliceerde en/of ingrijpende plannen kan een bezoek op locatie door de commissie plaatsvinden, altijd in overleg met de gemeente.

Openbaar De vergaderingen van de commissie zijn openbaar. Het is van belang dat eigenaren, opdrachtgevers of initiatiefnemers bij de vergadering aanwezig zijn en hun zienswijze kenbaar maken. Na een toelichting door de plantoelichter van de gemeente en van de architect en/of de opdrachtgever, beoordeelt de commissie het plan vanuit het gezichtspunt van monumentenzorg. De monumentale waarden van het object of ensemble vormen het uitgangspunt. De centrale vraag bij de planbeoordeling is of de ingreep zodanig is vormgegeven dat het monumentale karakter van het object of ensemble geen geweld wordt aangedaan en er toch sprake zal zijn van optimale gebruikswaarde. Betrokkenheid in vroeg stadium De Erfgoedcommissie wil in een zo vroeg mogelijk stadium van het omgevingsvergunningstraject bij het bouwplan betrokken worden. Dit kan in de vorm van een preadvies of vooroverleg, waarbij aanvrager, architect en commissie met elkaar overleggen over de spankracht van het monument en de optimale uitwerking van het plan. De ervaring van de commissie van de afgelopen jaren is dat deze bijeenkomsten heel vruchtbaar kunnen zijn. Vaak is meer mogelijk dan een eigenaar in eerste instantie denkt en blijken er meerdere alternatieven te zijn. Bovendien wordt het traject verkort omdat de architect al in een vroege fase door het overleg met de commissie weet waar hij aan toe is en een plan kan ontwikkelen dat rekening houdt met de monumentale waarden die behouden dienen te blijven. Kennis van commissieleden over actuele ontwikkelingen in de bouw, bijvoorbeeld met betrekking tot verduurzaming van monumenten, kan in dat stadium nog van pas komen.

Gemeentelijke plantoelichter De commissie werkt gedurende het hele traject nauw samen met de gemeentelijke plantoelichter. Hij of zij is degene die met de aanvrager heeft gecommuniceerd en de commissie kan voorzien van achtergrond en lokale informatie.

1.3 Beoordelingskader De basis voor de beoordeling van bouwplannen wordt gevormd door de Erfgoedwet 2016 en de gemeentelijke monumentenverordeningen. Bij haar advisering maakt de commissie gebruik van een aantal algemeen geldende principes die zijn opgesteld in samenwerking met andere regionale adviesorganisaties. Meer informatie is te vinden op de website van MOOI Noord-Holland in de brochure ‘10 uitgangspunten voor het omgaan met monumenten’.

Onze-Lieve-Vrouw-Hemelvaart kerk te Heemstede

1.4 Activiteiten van de commissie Binnen de organisatie MOOI Noord-Holland is de Erfgoedcommissie niet alleen verantwoordelijk voor de advisering over monumenten en cultuurhistorie maar zorgt zij er ook voor dat de kennis over en de afstemming van de advisering met de verschillende erfgoedadviseurs bevorderd wordt. Dit doet zij onder meer door het organiseren van themagerichte bijeenkomsten. Doordat het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland van de provincie Noord-Holland is ondergebracht bij MOOI Noord-Holland is het Erfgoedteam in het leven geroepen waar adviseurs van de Erfgoedcommissie zitting in hebben. Het Erfgoedteam agendeert actuele thema’s en organiseert daar kortdurende bijeenkomsten over. In hoofdstuk vier van dit jaarverslag kunt u daar meer over lezen.

10 ERFGOEDCOMMISSIE JAARVERSLAG 2019

Verwondering bij de projectmedewerkers over het oorspronkelijke interieur van de stolp.

1.5 Onderzoek en publicatie Leden van de Erfgoedcommissie leveren regelmatig bijdragen aan onderzoek en publicaties van MOOI Noord-Holland. Net als bij adviesaanvragen kan een team van deskundigen worden samengesteld, aangevuld met externe partijen, al naar gelang de onderzoeksvraag.

Als voorbeeld een onderzoeksvraag uit de gemeente Heemstede. De gemeente legde de vraag voor welk traject gevolgd diende te worden voor het aanwijzen tot gemeentelijk monument van de Onze-LieveVrouw-Hemelvaart kerk, dit naar aanleiding van een brief van het Cuypersgenootschap waarin zij een monumentenstatus voor de kerk aanvroeg.

De kerk is in 1926 in gebruik genomen en ontworpen door de architect Joseph Cuypers samen met zijn zoon Pierre. Van de kerk was op verzoek van het Parochiebestuur door een externe partij een waardebepaling gemaakt. Namens de commissie bracht Ana van der Mark, architectuurhistoricus van de commissie een bezoek aan de kerk samen met Willy Meekes, architectuurhistoricus en coördinator van de commissie Ruimtelijke Kwaliteit Heemstede waarbij de ambtenaren van de gemeente en het kerkbestuur aanwezig waren. In het gesprek op locatie werd uitgelegd hoe een dergelijke procedure in zijn werk gaat en welke stappen er ondernomen zouden moeten worden. Tijdens het gesprek sprak het kerkbestuur haar zorgen uit over de gevolgen van een eventuele status, met name voor wat betreft de bescherming van het interieur.

De bevindingen werden teruggekoppeld naar de Erfgoedcommissie die adviseerde de kerk aan te wijzen tot gemeentelijke monument. De commissie is zich er van bewust dat de aanwijzing van een kerk tot gemeentelijk monument - in een tijd waarin kerken worden gesloopt en herbestemd - vragen kan oproepen. Toch is een dergelijke status het enige middel om sloop tegen te gaan en hoeft de monumentenstatus geen belemmering te zijn voor een eventuele herbestemming maar zorgt dit er juist voor dat bewuste afwegingen gemaakt worden. De provincie gaf opdracht tot het actualiseren van de redengevende omschrijvingen van eenendertig provinciale monumenten in de gemeente Schagen. Met medewerking van projectmedewerkers Reinier Mees en Renee Stomer werd dit project uitgevoerd in de zomermaanden. Het ging hierbij niet alleen om stolpen maar ook om gemalen, bruggen en een tweetal kerken. De objecten werden niet alleen van buiten maar ook van binnen bezocht en dat leverde soms interessante vondsten op.

12 ERFGOEDCOMMISSIE JAARVERSLAG 2019

INTERMEZZO

Branden in monumentale panden

Door Kees Doornenbal, restauratiearchitect

Helaas werd de erfgoedwereld de afgelopen twee jaar geconfronteerd met vele branden.

Zo waren er de kerk in Limmen, het voormalige stadhuis in Obdam, en meerdere stolpboerderijen in de Purmer, Alkmaar en Zuidschermer die ten prooi vielen aan de vlammen. Vooral bij stolpboerderijen blijft er bij een grote brand meestal niets meer over. Dat komt omdat een stolpboerderij uit een houten vierkant en gordingen of sporen bestaat. Daarnaast hebben veel stolpen rieten kappen of riet onder de dakpannen, een erg brandbaar materiaal.

De oorzaken van het ontstaan van branden zijn divers. Zeker is dat rieten kappen zeer brandgevoelig zijn en dat blikseminslag of vuurwerk tot een vernietigende brand kan leiden. Het kan ook dat onderhoudswerkzaamheden zoals bijvoorbeeld het afbranden van verf tot brand leiden. Iets dergelijks deed zich voor bij de kerk in Limmen waar de Erfgoedcommmissie over de restauratie en wederopbouw van de kerk adviseerde. Een klein vonkje van een loodgieter of dakdekker dat in de kapconstuctie komt kan zelfs nog na een uur tot een grote brand leiden. Gelukkig is de kerk in Limmen weer hersteld dankzij de inzet van velen. Ook het voormalige Gemeentehuis van Obdam, waar net een bouwvergunning voor afgeven was, is na een brand deels behouden gebleven en kan weer hersteld worden. Bij stopboerderijen is alleen herbouw vaak de enige optie maar de historische waarde, het oorspronkelijke materiaal is verdwenen.

Tot behoud van onze monumenten en de nog overgebleven stolpboerderijen zouden we heldere regels kunnen opstellen en preventieve maatregels kunnen nemen die bijvoorbeeld binnen de subsidie bij een renovatie meegenomen kunnen worden. Te denken valt aan een sprinkler installatie bij een rieten kap of een eenvoudige huissprinkler op de waterleiding in brandgevaarlijke ruimten zoals keukens en ruimtes met wasdroger of bij gevoelige apparatuur. De regels bij onderhoudswerkzaamheden zullen, zeken bij monumenten, aangescherpt moeten worden zodat een brand zoals in Limmen zich niet op andere plaatsen herhaald.