1
WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
2 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
3
Voorwoord 2017 liet in het de polder bijna twee keer zo veel aanvragen zien voor megastallen dan in 2016. Slechts een klein deel ging om volledige nieuwbouw. Voor een belangrijk deel ging het om uitbreidingsplannen en soms om nietgrondgebonden activiteiten, zoals opslag, verwerking en distributie. Deze trend is landelijk. Beide ontwikkelingen – uitbreiding en niet-grondgebonden activiteiten - voegen zich niet makkelijk naar de erfinrichting conform ‘Des Beemsters’.
De bedrijvigheid in de schuren hebben van oudsher een relatie met het land.
'Het is aan de welstandscommissie om er voor te zorgen dat wanneer de vertrouwde gezichten om ons heen een facelift moeten ondergaan, niet alle lachrimpels gladgetrokken worden. Maar dat zij hun uitdrukkingen behouden die we herkennen en waar de gedeelde geschiedenis aan af te lezen is. Pas dan is een duurzame ingreep er een van collectieve culturele waarde.' Willemien van Duijn, gemandateerd architectlid Welstandscommissie Beemster
Bij uitbreiding wordt op het bestaande erf gezocht naar ruimte voor een nieuwe stal voor de melkveehouderij. De logistiek van het bedrijf – de gescheiden routing van meststoffen, voederstoffen en melk – vraagt om veel ruimte en verharding op het bestaande erf en bepaalt de plaats en nokrichting van de nieuwe stal. De verbetering van het dierenwelzijn houdt onder meer in dat de ventilatie zorgt voor een andere kapvorm dan tot nu toe gebruikelijk. Al deze zaken bij elkaar betekenen dat niet alleen de stallen, maar de erven in hun geheel er anders uitzien dan zoals beschreven in de ‘Des Beemsters’. Daarnaast vinden er activiteiten plaats die niet meer grondgebonden zijn, zoals opslag, verwerking en distributie. Dit brengt een grote verkeersdruk met zich mee en dat vind je onder meer terug in een verbreding van de ingangen naar de erven, van een brug tot een brede dam met duiker, zoals in het vorige jaarverslag gememoreerd. Ook de smalle polderwegen worden zwaar belast.
Het lijkt raadzaam om te inventariseren of er meer van deze initiatieven te verwachten zijn om een beeld te krijgen van de verandering die dat teweeg kan brengen in de polder. Als dat inzicht er is kan dat leiden tot een actualisatie van ‘Des Beemsters’ om de karakteristieken van het Werelderfgoed veilig te stellen. Dan komt ook de vaag aan de orde of dit type bedrijven niet beter gehuisvest zijn op een bedrijventerrein dan op een agrarisch erf. Miranda Reitsma, voorzitter Welstandscommissie Beemster
4 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
5
Inhoud 1.
Het jaar 2017
6
2.
Commissie
10
BIJZONDER PLAN Nieuwbouw stolpboerderij Oosthuizerweg 70 Westbeemster
16
3.
Adviezen; cijfers en effecten
18
BESCHERMD DORPSGEZICHT Wooncomplex Middenweg 186 Middenbeemster
28
4. Beoordelingskaders
30
5.
Op weg naar de Omgevingswet
32
KLEIN PLAN Jisperweg 87a in Westbeemster
36
6.
Conclusies en aanbevelingen
38
Colofon
42
6 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
7
Hoofdstuk 1 Duurzaamheid en de ruimtelijke kwaliteit
Gervenveld 14 in Middenbeemster; de plaatsing van de zonnepanelen en de warmtepomp hebben volgens de commissie een negatief effect op de kwaliteit van de openbare ruimte.
1.1 Omgevingskwaliteit in uw gemeente In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Welstandscommissie Beemster in 2017 is verlopen en bespreken we de hoofdlijnen uit projecten waar we als commissie en organisatie aan werken. We gaan ook in op de rol van de ruimtelijke kwaliteitsadvisering in de komende Omgevingswet. In dit eerste hoofdstuk beginnen we met duurzaamheid en de ruimtelijke kwaliteit. De plaatsing van zonnepanelen en een warmtepomp op de hoekwoning aan de Gervenveld 14 in Middenbeemster heeft de discussie over de energietransitie aangewakkerd. Het initiatief van bewoners om over te gaan naar duurzame energie- en warmteopwekking valt te prijzen. Echter de wijze waarop heeft gevolgen voor de ruimtelijke kwaliteit van de woning en het straatbeeld. Omdat nog vele aanvragen zullen volgen, is het van belang hier een duidelijke en goede advisering voor op te stellen. Dit is in sommige gevallen vooruitlopend op actueel beleid en de visie van de gemeente. Doel is om te komen tot voorbeeldstellende plannen, door advisering op maat, die de juiste route van de energieopgave aanwijzen.
8 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
9
1.2 Duurzaamheid en de ruimtelijke kwaliteit “Duurzaam bouwen”, “cradle to cradle”, “reduce, reuse recycle”. Allemaal termen die ons meer en meer vertrouwd in de oren klinken. Met het Rijksbreed programma voor circulaire economie 2050 wil het kabinet “een perspectief schetsen voor een toekomstbestendige, duurzame economie, ook voor toekomstige generaties. Concreet betekent dit dat in 2050 grondstoffen efficiënt worden ingezet en hergebruikt, zonder schadelijke emissies naar het milieu.” De eerste gebouwen die claimen volledig gemaakt te zijn van hergebruikte of her te gebruiken materialen worden opgeleverd en de “nul-op-de-meterrenovaties” welen tierig. Dit alles betekent iets voor onze gebouwde omgeving. En als uw welstandscommissie ondervinden wij dat de gevolgen van deze goede voornemens niet altijd positief uitpakken voor de kwaliteit van de openbare ruimte en de architectuur die daaraan bijdraagt. De commissie ziet het als haar taak om vroegtijdig betrokken te raken bij (grootschalige) duurzaamheidsontwikkelingen. Om mee te denken aan renovaties die als doel hebben bij te dragen aan een beter milieu. Waar opdrachtgevers en architecten klaar zijn om de stappen te zetten blijken leveranciers en hun producten nog vaak lang niet zo ver te zijn. Zonnepanelen voegen zich niet naar de daken, slimme meterkasten worden aan de voorgevel geplakt en dikke isolatiepakketten verhullen authentieke architectonische details.
Voorbeelden van energiemaatregelen in de gemeente Beemster.
Het is aan de commissie om samen met de vooruitstrevende indieners het gehele beeld te schetsen. Wat betekent het voor een wijk wanneer alle daken en gevels voorzien worden van zonnepanelen? Want vooruitgang op het ene vlak kan achteruitgang betekenen op het andere vlak. Daar zijn genoeg voorbeelden van. Waar de ene woningbezitter het als een vooruitgang ziet dat hij alle televisiezenders van over de hele wereld kan ontvangen, ziet zijn buurman de schotelantenne op het buurdak als een achteruitgang. Waar het kerkbestuur blij is over extra inkomsten vanwege de plaatsing van een zendmast op de kerktoren, krabben de dorpsbewoners zich achter de oren. Zo is het ook met de architectuur die onze straten en wijken vertrouwd maakt. Wanneer hele wijken in één keer voorzien worden van ingrepen om te voldoen aan de nul-op-demeter-eisen verdwijnen de karakteristieke aspecten die een buurt, blok of woning zo herkenbaar maken. Het is aan de welstandscommissie om er voor te zorgen dat wanneer de vertrouwde gezichten om ons heen een facelift moeten ondergaan, niet alle lachrimpels gladgetrokken worden. Maar dat zij hun uitdrukkingen behouden die we herkennen en waar de gedeelde geschiedenis aan af te lezen is. Pas dan is een duurzame ingreep er een van collectieve culturele waarde.
10 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
11
Hoofdstuk 2 Commissie 2.1 De rol van de commissie De commissie adviseert over de ruimtelijke kwaliteit van de voorgelegde bouwplannen op basis van het gemeentelijk beleid (zie hoofdstuk 4 Beoordelingskaders).
Ruimtelijke kwaliteit is niet alleen de uiterlijke verschijningsvorm van een gebouw of bouwwerk, maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. In de afweging spelen zowel publieke als private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien wij dat samenbrengen van deze publieke en private belangen, door middel van een constructieve dialoog, als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Hiermee zetten we in op de ontwikkeling die door de Omgevingswet wordt aangejaagd; namelijk de overstap van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van
deskundigheid (zoals landschap, stedenbouw, architectuur, ruimtelijke ordening, cultuurhistorie en monumenten). Klankbord ruimtelijke ontwikkelingen De Welstandscommissie Beemster adviseert uw gemeente ook over omgevingskwaliteit in brede zin en wordt ingezet als klankbord voor grote en beeldbepalende ruimtelijke ontwikkelingen, beeldkwaliteitplannen en cultuurhistorische opgaven. 2.2 Deskundige adviseurs Het goed beoordelen en afwegen van alle aspecten van een bouwplan vraagt vakmanschap. De Welstandscommissie Beemster is, in overleg met uw gemeente, samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Beemster. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. De commissie is benoemd door de gemeenteraad. In 2017 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
ir. Miranda Reitsma Stedenbouwkundig adviseur en voorzitter van de commissie.
ir. Willemien van Duijn Architect en lid van de commissie.
Marcel Heijmans Architect en gemandateerd lid van de commissie.
De commissie wordt ondersteund door:
Marlous Ruiter BA Commisisiecoรถrdinator MOOI Noord-Holland
Jaap van Zijp Plantoelichter gemeente Beemster
Jan Boot MArch Adviseur ruimtelijke kwaliteit en previsor gemeente Beemster
12 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
De Welstandscommissie Beemster in vergadering in het stadhuis van Purmerend.
13
2.2 Werkwijze De Welstandscommissie Beemster komt op maandag in de oneven weken van het jaar in het gemeentehuis bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers, maar ook belanghebbenden en geĂŻnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een goede gespreksomgeving waar iedereen aan bod komt in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Jan Boot, adviseur ruimtelijke kwaliteit van de gemeente en previsor, is ook, zo ver mogelijk, aanwezig bij de vergaderingen van de commissie. Jan Boot heeft de grote en/of complexe plannen vooraf bekeken en doorgesproken met de afdeling Ruimtelijke Plannen. De bevindingen worden ingebracht tijdens de planbehandeling. Jan koppelt tevens de bevindingen en suggesties van de commissie terug. Op deze manier ontstaat er een accurate informatiestroom tussen afdeling Ruimtelijke Plannen en de Welstandscommissie Beemster. De vergaderdata zijn te vinden op de speciale gemeentepagina van de Beemster op www.mooinoord-holland.nl /gemeenten
'Niet alleen doordat in de landbouw de schaalvergroting voort schrijdt, ook de behoefte aan vele tienduizenden woningen in de metropoolregio zal er voor zorgen dat de druk op de Beemster toeneemt. Samen met bestuur en beleidsmedewerkers ruimtelijke ordening zijn we bezig om ons voor te bereiden op deze ontwikkeling.' Jan Boot, adviseur ruimtelijke kwaliteit en previsor gemeente Beemster
14 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
Opstellen van adviezen De commissie motiveert haar adviezen op basis van de geldende beoordelingskaders van het gebied (welstandsnota, beeldkwaliteitsplan etc.). Van elke planbehandeling stelt de commissiecoĂśrdinator, onder de verantwoordelijkheid van de voorzitter, een advies op. Van belang is dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig vakjargon. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en verspreiden van de adviezen richting het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De vergaderingen worden gepland en de adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem genaamd CorSys. Zowel de commissiecoĂśrdinator als de plantoelichter en de gemandateerde architectleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2018 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier optimaal gebruik van maken ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Preadvies De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende bouwplannen graag al voor de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op meerwaarde te verkennen. Dat gebeurt binnen een zogenoemd preadvies. De kosten voor een preadvies wordt bij de uiteindelijke vergunningaanvraag verrekend met de legeskosten. De planbehandeling
15
verloopt dan namelijk een stuk sneller. Gemandateerde commissie Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. Willemien van Duijn is namens de welstandscommissie gemachtigd om de kleinere plannen alleen te behandelen, de zogenaamde gemandateerde commissie. De gemandateerde commissie vindt voorafgaand aan de grote commissievergadering plaats. De plantoelichter van de gemeente legt kleine plannen zoals aanbouwen, dakkapellen, schuttingen of kleine wijzigingen in eerdere aanvragen voor. In 2017 gebeurde dit in 45% van het aantal planbehandelingen. Dat is een lichte stijging ten opzichte van vorig jaar, toen ging het om 41%. De plantoelichter bekijkt bij het opmaken van de agenda welke plannen gemandateerd kunnen worden behandeld.
'Een vlotte en gedegen planbehandeling begint
De commissie en plantoelichters in de nieuwbouwwijk De Nieuwe Tuinderij West.
bij een kundig plantoelichter. Aan Jaap van Zijp heeft de welstandscommissie zo’n plantoelichter.' Willemien van Duijn, gemandateerd architectlid van de commissie
2.4 Contacten en activiteiten in de gemeente Excursie Op 17 juli 2017 organiseerde de commissie een excursie door de Beemster. Alle betrokken ambtenaren bij de commissie Laag Holland waren daarbij aanwezig. Commissie Laag Holland bestaat uit de Welstandscommissies Purmerend, Landsmeer en Beemster. De commissie heeft een rondleiding door de nieuwbouwwijken De Keyser in Middenbeemster en De Nieuwe Tuinderij in Zuidoostbeemster gekregen, verzorgd door De Beemster Compagnie en SVP, verantwoordelijke voor de stedenbouwkundig plannen.
16 PROJECT BIJZONDER PLAN
17
WESTBEEMSTER
Nieuwbouw stolpboerderij
Oosthuizerweg 70
Ontwerp tijdens het eerste preadvies.
Een moderne interpretatie van de criteria ‘Des Beemsters’ is geen eenvoudige opgave. De cultuurhistorische en landschappelijke karakteristieken van het werelderfgoed zijn herkenbaar, maar vooral de vertaling in een hedendaags ontwerp vereist nauwkeurige analyse en ontwerpkwaliteit. De commissie begeleidt in nauwe samenwerking met Jan Boot, adviseur ruimtelijke kwaliteit, aanvragers van complexe plannen door stimulerende gesprekken aan te gaan. Een goed voorbeeld is de bouw van een nieuwe stolpboerderij aan de Oosthuizerweg in Westbeemster. De nieuwe stolp komt bij een agrarisch bedrijf in functie waarbij de bestaande arbeiderswoning zal worden
Ontwerp tijdens het tweede preadvies.
gesloopt. Het plan valt op een aantal onderdelen buiten het bestemmingsplan, waardoor de noodzaak van een zeer overtuigend ontwerp met een goede landschappelijke inpassing van belang is. De nieuwe positie van het woonhuis en de erfinrichting zijn van begin af aan een duidelijke verbetering ten opzichte van de bestaande situatie. De traditionele opbouw van het Beemstererf met voor- en achtererf wordt gerealiseerd. De advisering tijdens de preadviezen betreft met name een intensieve begeleiding ten aanzien van de keuze voor een duidelijke ontwerprichting (modern of klassiek), de opbouw van de gevels met pronkgevel en het terugbrengen van het aantal ontwerpingrepen. Voor de pronkgevel wordt een moderne variant gevonden in de vorm van een twee verdiepingen hoog kader van verticaal metselwerk met diepe neg. Het kader is opgevuld met een glazen pui en een houten voordeur in het midden. Aan de bovenzijde zijn houten horizontale lamellen toegepast. Bij de andere gevels is balans gevonden in het samenbrengen van eigentijdse stolpkarakteristieken en woonwensen. De commissie kijkt uit naar de definitieve vergunningsaanvraag.
Ontwerp tijdens het derde preadvies. Impressies door AAP architectuur.
18 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
19
Hoofdstuk 3 Adviezen; cijfers en effecten 3.1 Cijfers In 2017 heeft de Welstandscommissie Beemster 82 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 8 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 118.
Mede door de voltooiing van de grootschalige nieuwplannen De Keyser en De Nieuwe Tuinderij is aantal nieuwe plannen De commissie tijdens de excursiein de nieuwbouwwijk De Nieuwe Tuinderij in Zuidoostbeemster .
met ca. 20% gedaald ten opzichte van 2016. De nieuwe fases zijn nog in het opstartende stadium. Het aantal behandelingen daalde met ca. 22 % ten opzichte van het vorige jaar. Bij 39% van de aanvragen kon in ĂŠĂŠn keer een positief advies gegeven worden. Bij 33% van de planbehandelingen was de initiatiefnemer of ontwerper aanwezig.
20 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
21
Aantal planbehandelingen Aantalplanbehandelingen planbehandelingen Aantal Tabel 1 Aantal SOORT AANVRAAG Tabel 1 planbehandelingen Tabel 1 SOORT AANVRAAG Omgevingsvergunning SOORT AANVRAAG Omgevingsvergunning waarvan een monument Omgevingsvergunning waarvaneen eenmonument monument waarvan nieuwbouw waarvan waarvannieuwbouw nieuwbouw waarvan verbouwing waarvan
Hoe vaak behandeld?
AANTAL AANVRAGEN
AANTAL BEHANDELINGEN
AANTAL AANVRAGEN 66 AANTAL AANVRAGEN 66 1 66 1301
AANTAL BEHANDELINGEN 95 AANTAL BEHANDELINGEN 95 1 95 1 1 46
30 3035 35 35
waarvanverbouwing verbouwing Preadvies* waarvan Preadvies* Reclameaanvraag Preadvies*
919
12 112
Reclameaanvraag Adviesaanvraag handhaving Reclameaanvraag
121
1 21
Adviesaanvraag handhaving Advies ruimtelijke plannen Adviesaanvraag handhaving
222
2 52
Adviesruimtelijke ruimtelijke plannen Advies plannen Overige vergaderonderwerpen
222
5 35
Overige Overigevergaderonderwerpen vergaderonderwerpen Totaal
282 2
3 118 3
9
12
46 46 48 48 48
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen 82 omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Totaal 118Het Totaal 82 118totaal aantal preadviesaanvragen was 20. ** Dit omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het Het totaal aantal preadviesaanvragen was was Ditzijn zijnde depreadviezen preadviezenwaarvoor waarvoornog noggeen geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. totaal aantal preadviesaanvragen 20. 20.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal voorgaande jaren: Aantalplanbehandelingen planbehandelingenten tenopzichte opzichte voorgaande jaren: Tabel 2 Aantal planbehandelingen ten opzichte van voorgaande jaren Tabel 22 AANVRAAG SOORT 2017 2016 Tabel SOORT AANVRAAG 2017 2016 SOORTaanvragen AANVRAAG 2017 2016 Nieuwe 74 93 Nieuwe aanvragen 74 93 Nieuwe aanvragen 93 Aanvragen van voorgaande jaren 874 12 Aanvragen van voorgaande jaren 8 12 Aanvragen van voorgaande jaren 36 8 12 Herhalingen 47 Herhalingen 36 47 Herhalingen 36 47 Totaal behandelingen 118 152 Totaal behandelingen 118 152 Totaal behandelingen 118 152
2015 20152015 71 71 671 6 6 17 17 17 94 94 94
Vorm van behandelingen behandelingen Vorm van Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel 3 Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN VERDELING AANVRAGEN Totaal behandelingen Totaal behandelingen Totaal behandelingen Gemandateerd behandeld Gemandateerd behandeld Gemandateerd behandeld In In de de welstandscommissie welstandscommissie behandeld behandeld In de welstandscommissie behandeld
2017 2017 2017 118 118 118 45 % 45 % 45 % 5555%% 55 %
2016 2016 2016 152 152 152 51 % 51 % 51 % 4949 %% 49 %
2015 2015 2015 94 94 94 41 % 41 % 41 % 59 % 59 % 59 %
Hoe vaak behandeld? Tabel 4 ADVIEZEN AAN B&W Totaal nieuwe aanvragen*
2017
2016
2015
71
93
71
Bij eerste behandeling akkoord
39 %
46 %
55 %
Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)
18 %
17 %
23 %
Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
17 %
12 %
6%
Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
7%
9%
4%
Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken
11 %
12 %
8%
Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning
7%
4%
4%
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
Op www.mooinoord-holland.nl/cijferbijlagebeemster2017 kunt u meer cijfers vinden.
22 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
23
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2017 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Onderstaand wordt een tweetal plannen uitgelicht waarbij de commissie een duidelijke rol heeft vervuld.
Bestaande arbeiderswoning aan de Westdijk 4 in Noordbeemster.
Ontwerp voor nieuwbouw.
Modernisering van arbeiderswoningen Met de sloop en nieuwbouw van de woning aan Westdijk 4 in Noordbeemster heeft de commissie een ontwikkeling geagendeerd die zij graag in samenwerking met de Afdeling Ruimtelijke Plannen goed zou willen begeleiden. Het betreft de mogelijkheid tot modernisering van bestaande arbeiderswoningen passend binnen het vigerende beleid. De arbeiderswoningen voldoen vaak niet meer aan de huidige eisen van ruimte en comfort, waardoor een flinke verbouwing noodzakelijk is. Binnen het beleid is vaak niet de mogelijkheid om de woning voldoende te vergroten, met name omdat het hoofdvolume ondergeschikt raakt aan de uitbreiding(en). Het gevaar bestaat dat er een amorf geheel ontstaat. De keuze van sloop en nieuwbouw ligt dan voor de hand. Om reden van onnodige kapitaalvernietiging en behoud van de cultuurhistorisch waardevolle arbeiderswoningen in de Beemster, ondersteunt de commissie de Afdeling Ruimtelijke Plannen graag in een zorgvuldig advies op maat. Een ervenconsulentadvies kan hierbij een instrument zijn om te komen tot een goed proces waarbij uitgangspunten voor ruimtelijke kwaliteit worden geformuleerd waarin zowel het publieke belang van de gemeente als het private belang van de initiatiefnemer worden verenigd.
24 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
25
Bedrijvigheid in het Werelderfgoed Er zijn in 2017 10 aanvragen voor landbouwveeschuren gedaan. De eeuwenoude polder is nog steeds een bedrijvig gebied. Dat houdt het gebied levendig en in ontwikkeling; voorwaarden die juist nodig zijn om een waardevol gebied in stand te kunnen houden. De heldere Omgevingsnota geeft de aanvrager en de commissie handvatten om ontwikkelingen in te passen in de cultuurhistorische en landschappelijke context. De commissie ziet wel een voorzichtige verschuiving van het type bedrijvigheid. De bedrijvigheid heeft van oudsher een relatie met het land; namelijk veeteelt of landbouw. In 2017 kreeg de commissie een aanvraag voor een nieuwe schuur voor de opslag van bloembollen. De vereisten die bij een dergelijk bedrijfstype komen kijken, kunnen mogelijk een aantasting zijn voor de gewenste uitstraling van het landelijk gebied. De schuren zijn groter en hebben een onregelmatige vorm t.b.v. klimaatbeheersing en luchtstroom. De erven worden meer verhard voor de logistiek en vanwege de kostbare opslag zijn camera’s en verlichting gewenst. De commissie stelt daarom de vraag of dergelijke bedrijven in het landelijk gebied thuishoren of beter op een bedrijventerrein passen. Miranda Reitsma
Bouwaanvraag voor bloembollenopslag aan de Middenweg 106 in Middenbeemster.
Bouwdeel
Materiaal
Kleur
170041
6-6-2017
Bouwdeel
Materiaal
Kleur
170041
6-6-2017
Miranda Reitsma
Jaap van Zijp tijdens de bijeenkomst De Nieuwe Omgevingsambtenaar over de rol van de gemeentelijke plantoetsers onder de nieuwe Omgevingswet.
3.3 Adviezen grote ruimtelijke plannen In 2017 zijn 2 grote ruimtelijke plannen aan de orde geweest. Het betreft: • advisering beeldkwaliteitsplan De Nieuwe Tuinderij Oost; • advisering kavelpaspoorten van vier vrijstaande woningen aan de Middenweg, onderdeel van De Keyser.
3.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI NoordHolland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaat verder dan de gemeentelijke adviescommissies. Voor de gemeente Beemster hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: • Aanscherping van de beleidsnotitie dammen en bruggen Beemster. • Bijeenkomst De Nieuwe Omgevingsambtenaar voor bouwplantoetsers en beleidsmedewerkers ruimtelijke ordening van aangesloten gemeenten. Tijdens de bijeenkomst werd op interactieve wijze de nieuwe rol van de ambtenaar onderzocht onder de nieuwe Omgevingswet. Jaap van Zijp nam deel aan de bijeenkomst.
26 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
27
3.5 Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland De gemeente Beemster heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland. Jan Boot, previsor van de gemeente, en Willemien van Duijn, commissielid, namen deel aan de jaarlijkse Expeditie Mooi in Noord-Holland tijdens de landschapstriÍnnale. Onderwerp was het behouden en ontwikkelen van cultuurhistorische waarden in het veranderende landschap. In actieve workshops werden verschillende schaalniveaus bekeken. Jaap van Zijp, plantoelichter, nam deel aan de netwerkbijeenkomst voor ambtenaren in de regio Laag Holland en bezocht een aantal bijeenkomsten van het erfgoedteam, bedoeld om actuele thema’s te agenderen en ambtenaren op weg te helpen bij complexe vraagstukken. Commissielid Willemien van Duijn tijdens de workshopsessie van Expeditie Mooi in Noord-Holland.
Over het Steunpunt Het Steunpunt is een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet en archeologie. De organisatie is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE). Medewerkers van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft, om te sparren over ingewikkelde kwesties of om mee te lezen met nieuwe beleidsstukken. Ook kunnen gemeenten concrete cases voordragen voor een expertmeeting, onderzoek of als interessant voorbeeldproject.
t
29
29 PROJECT BESCHERMD DORPSGEZICHT
MIDDENBEEMSTER
Wooncomplex Middenweg 186
Ontwerp tijdens de eerste planbehandeling in 2017.
De eerste plannen voor een wooncomplex met 10 appartementen achter het voorname herenhuis aan de Middenweg 186 dateren al uit 2015. In 2017 komt het plan terug in een gewijzigd ontwerp. Het concept van een schuurachtige volume achter het herenhuis blijft uitgangspunt. De nieuwe uitwerking van de massa is voor de commissie echter een hekel punt, omdat de massa de maximale breedte en hoogte opzoekt. Het wooncomplex wordt in het voorliggende ontwerp over de volledige lengte breder dan het
Ontwerp tijdens de tweede planbehandeling . 14680| MIDDENBEEMSTER| 17 JULI 2017
herenhuis. Daarnaast is de hoogte van het dak (plat) van het wooncomplex nu overal gelijk aan het hoogste punt van het herenhuis. De massa is wel conform bestemmingsplan. De commissie spreekt haar zorgen uit over het voorname herenhuis (beschermd dorpsgezicht) dat in het gedrang lijkt te komen. Niet alleen door de grote massa, maar ook door het ontwerp van de buitenschil waarin het concept van schuurachtige, ondergeschikt gebouw niet uit de verf komt.
Impressie vanaf de Middenweg met het herenhuis. Impressies door KDRA architecten.
In het aangepast ontwerp is het platte dak aangepast in een zadeldak met 10
flauwe dakhelling. De massa oogt een stuk minder massief. Tevens is het gevelontwerp aangepast; er is nu gekozen voor een schil van houten delen dat zich opent aan de kant van het Prinses Beatrixpark. Hier kent de gevel een moderne uitwerking van transparant glas en wit geĂŤmailleerd glas. De commissie vindt het ontwerp sterk verbeterd. Zij kijkt uit naar een definitieve vergunningsaanvraag in het nieuwe jaar.
30 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
31
Hoofdstuk 4 Beoordelingskaders
Woningen in De Nieuwe Tuinderij West in Middenbeemster.
4.1 Welstandsbeleid De De Omgevingsnota, vastgesteld in 2012 door de gemeenteraad, vormt het belangrijkste beoordelingskader van de commissie. Aan de basis van de beoordeling van alle initiatieven staan de zogenaamde ‘Gouden Regels’. Deze Gouden Regels zijn te beschouwen als een set op de Beemster toegespitste algemene criteria, abstracte en globale regels, die ook een gesprek over bijzondere, onverwachte plannen mogelijk maken. Met dit integrale omgevingsbeleid lijkt de gemeente Beemster nog steeds te beschikken over een modern omgevingsbeleid, bijzonder passend in de geest van de toekomstige Omgevingswet. Verder zijn er specifieke criteria geformuleerd per gebied en type bouwwerk. Wanneer deze niet toereikend zijn, kunnen de algemene criteria worden toegepast. De omgevingsnota bevat ook criteria voor het handhaven van reeds gerealiseerde bouwwerken, de zogeheten excessen. 4.2 Monumentenbeleid De adviezen over ingrepen aan monumenten worden tevens gebaseerd op de Omgevingsnota. De beoordeling van bouwplannen ten aanzien van erfgoed worden behandeld door de centrale Erfgoedcommissie van MOOI Noord-Holland. Toelichting van dit beleid zal volgen in het jaarverslag van de Erfgoedcommissie. 4.3 Ruimtelijk beleid Naast de Omgevingsnota vormen de vastgestelde beeldkwaliteitsplannen het beoordelingskader van de commissie, waaronder beeldkwaliteitsplannen voor de nieuwbouwwijken De Keyser in Middenbeemster en De Nieuwe Tuinderij in Zuidoostbeemster. Daarnaast is sinds 2017 de beleidsnotitie dammen en bruggen Beemster van kracht.
4.4 Aanvullingen op het huidige beleid De commissie heeft een aantal suggesties voor aanscherping gedaan op de beleidsnotitie dammen en bruggen Beemster. Deze bevindingen zullen nog door de gemeente worden behandeld.
32 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
33
Hoofdstuk 5 Op weg naar de omgevingswet MOOIWAARTS MOOIWAARTS
Kwaliteitsstelsel uit Schetsboek voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit
5.1 Goede omgevingskwaliteit De Omgevingswet wordt naar verwachting in 2021 van kracht. Dan zullen vertrouwde kaders, posities en instrumenten veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliteren te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De planologische bouwregels kunnen volledig worden geïntegreerd met de regels voor het uiterlijk van bouwwerken. En die beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur, openbare ruimte in onderlinge samenhang; of nog integraler beleidsregels voor omgevingskwaliteit, door ook duurzaamheid, gezondheid en veiligheid toe te voegen. Dit betekent natuurlijk ook nogal wat voor de uitvoering van kwaliteitsadvisering. Mooiwaarts De invoeringsdatum van de Omgevingswet is opgeschoven naar 1 januari 2021. Dat geeft even lucht, maar maakt de maatschappelijke urgentie van een nieuwe manier van werken niet minder. Daarom werkt MOOI NoordHolland intensief mee aan Mooiwaarts, een initiatief van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit. (zie ook www.mooiwaarts.nl) Met Mooiwaarts zijn we op zoek naar de invulling van het nieuwe kernbegrip ‘goede omgevingskwaliteit’ in de Omgevingswet. De inspiratie en kennis die we daarmee opdoen, stellen we graag voor
uw gemeente beschikbaar. Voor nu focussen we hierbij op onderdelen die tot op heden nog maar beperkt aandacht krijgen en die de uitwerking van het toekomstige ruimtelijk kwaliteitsbeleid direct beïnvloeden: het omgevingsplan en de invulling van de wettelijk verplichte gemeentelijke adviescommissie. 5.2 Omgevingsplan Op Kwaliteit In 2017 is met medewerking van MOOI Noord-Holland, het ‘Schetsboek voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit’ gepresenteerd. In het Schetsboek worden tien principes voor het omgevingsplan uitgewerkt: 1. 2. 3. 4.
Voor en door mensen Publieke en private belangen Zorg voor cultureel erfgoed Zorg voor goede omgevingskwaliteit bestaande leefomgeving 5. Zorg voor goede omgevingskwaliteit nieuwe initiatieven 6. Doelen voor goede omgevingskwaliteit 7. Gebiedsgerichte kwaliteiten 8. Vergunningenstelsel 9. Interpretatie van open regels en beleidsregels 10. Per saldo meer waarde bij buitenplanse initiatieven De principes komen samen in een kwaliteitsstelsel dat private en publieke belangen samenbrengt.
34 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
35
5.3 Gemeentelijke adviescommissie Onder de Omgevingswet blijft de gemeente medeverantwoordelijk voor het aanzien van het landschap, de openbare ruimte en het uiterlijk van bouwwerken. De gemeente kan zich daarbij laten adviseren door de gemeentelijke adviescommissie, die de Omgevingswet introduceert, als opvolger van de monumentenen de welstandscommissie.
Nieuwbouwwijk De Keyser in Middenbeemster in aanbouw.
In 2017 heeft MOOI Noord-Holland, samen met enkele gemeenten die als voortrekker willen optreden, de rol en samenstelling van deze gemeentelijke adviescommissie globaal verkend. De verplichte kern van de commissie bestaat uit enkele deskundigen op het gebied van de monumentenzorg, die bevoegd zijn te adviseren over de rijksmonumenten. Maar in de Memorie van Toelichting wordt benadrukt dat gemeenten de vrijheid hebben om een generieke adviescommissie te benoemen die adviseert over aspecten van omgevingskwaliteit bij het verlenen van omgevingsvergunningen. Ook kwaliteitsteams of supervisoren die zich specifiek richten op bijvoorbeeld (her) ontwikkelingsgebieden of bepaalde onderwerpen, zijn mogelijk (MvT Tweede Kamer, vergaderjaar 2013–2014, 33 962, nr. 3, p. 382).
In 2018 wil MOOI Noord-Holland in de geest van de Omgevingswet verder werken aan de ontwikkeling van deze brede adviescommissies voor omgevingskwaliteit. Zo’n brede commissie heeft deskundigheid in huis over verschillende aspecten van omgevingskwaliteit zoals erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte en is in staat is om complexe afwegingen te maken op deze aspecten. In maart 2018 organiseren we met ondersteuning van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en bureau Over Morgen de expertmeeting ‘Wie adviseert over goede omgevingskwaliteit’. Naar aanleiding daarvan werken we samen met geïnteresseerde gemeenten scenario’s uit die verschillende vormen van betrokkenheid van de adviescommissies tonen. We nodigen ook uw gemeente van harte uit om aan te haken bij dit project.
36 PROJECT KLEIN PLAN
37
WESTBEEMSTER
Verbouwing woning Jisperweg 87a Aan de Jisperweg 87 staat een woning met eenvoudige typologie bestaande uit begane grond met kapverdieping (zadeldak), zorgvuldig uitgevoerd in rood metselwerk, rood pannendak en crème-wit houten kozijnen. De woning bestaat uit een hoofdgebouw en een bijgebouw. Er ligt een ontwerpvoorstel om de gebouwen intern beter met elkaar te verbinden. Het bestaande bakstenen tussenlid wordt vervangen door een dubbellaags tussenlid van zink en glas. Aan de andere zijde van het bijgebouw komt een moderne uitbouw van twee verdiepingen hoog, tevens van zink met glazen pui. Uitgangspunt van de architect is om alle nieuwe ingrepen afwijkend van de bestaande architectuur vorm te geven, om deze herkenbaar te houden als nieuwe ingrepen aan een bestaande woning. Hoewel de nota traditionele materialen als baksteen en hout voorschrijft, kan de commissie zich goed vinden in het plan. Van belang is goed in te zomen op voldoende ondergeschiktheid ten opzichte van de bestaande gebouwen en een heldere volume-opbouw. De commissie vraagt zich namelijk af of de losstaande ingrepen niet beter kunnen samensmelten tot één helder gebaar. In de twee planbehandelingen die volgen, ontstaat er een opbouwend overleg met de architect, waarin de commissie overtuigd raakt van het ontwerpvoorstel. Zij adviseert nog in een verfijnde detaillering en een lichte tint voor het zink. Hoewel de commissie de zinken uitbouw nog wel at aan de grove kant vindt, is zij van mening dat het plan aan redelijke eisen van welstand voldoet.
Aangezicht vanaf de openbare weg
Schets van het tussenlid
Realisatie van het tussenlid Beelden door Studio Kabbes
38 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
39
Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen 6.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 26 februari 2018 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2017. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn:
Impressie van de achterzijde van de nieuwe stolpboerderij aan de Oosthuizerweg 70 in Westbeemster door AAP architectuur.
• Plannen voor de karakteristieke arbeiderswoningen komen nu meestal langs in de sfeer van sloop en nieuwbouw (met meer volume en afwijkend karakter). De woningen horen echter net zo goed bij het Beemster landschap als de stolp. Zorgvuldige omgang (bij voorkeur renovatie en uitbreiding) van dit type woning is daarom van belang. Een inventarisatie kan inzicht geven om hoeveel woningen het gaat en wat de specifieke cultuurhistorische waarde is. De inventarisatie zou inzicht moeten geven of er maatregelen nodig zijn en welke dan. De gemeente verzoekt MOOI NoordHolland om met een plan van aanpak (plus kostenraming) voor zo’n inventarisatie te komen. • Op korte termijn is agendering en bewustwording van de cultuurhistorische waarde van de arbeiderswoning van belang. Zowel de gemeente als de commissie zet zich hiervoor in. Een proactieve begeleiding om te komen tot een voorbeeldstellend plan helpt hierbij. Indien mogelijk wordt het ervenconsulentadvies ingezet waarbij ook aspecten als erfinrichting en duurzaamheid wordt meegenomen. • De huidige ontwikkeling van verschillende typen bedrijvigheid in het landelijk gebied valt vooralsnog binnen de kaders van
dat de criteria die de Welstandsnota aan de schuren stelt, niet altijd toereikend zijn. Dit zou op termijn geactualiseerd moeten worden. • Een aantal agrarische bedrijven groeit door het aankopen van gronden van stakende bedrijven De bebouwde erven zonder land maar met vaak waardevolle bebouwing blijven over. De huizen krijgen meestal een woonfunctie. Er is echter behoefte aan een visie hoe om te gaan met de forse schuren, bijgebouwen en erven die vaak nog functionele en economische waarde hebben. De vraag is of er andere functies dan wonen alleen op de leegkomende erven denkbaar zijn. Welk type bedrijvigheid is geschikt onder welke voorwaarden. Als bedrijvigheid wordt toegelaten dienen ook de eventuele groeiambities van nieuwe bedrijfsactiviteiten binnen de karakteristieken van het Beemster erf te worden onderzocht. Gemeente en commissie zijn alert op nieuwe ontwikkelingen en zetten in op proactieve begeleiding. Ook hier geldt dat succesvolle transformaties inspirerend kunnen werken. • De gemeente is bezig met een notitie over de plaatsing van zonnepanelen en gasloos bouwen. De Beemster heeft ingezet op zonne-energie. De gedachte van de gemeente is om zonnepanelen vooral toe te staan op de dakvlakken van (agrarische) gebouwen voor eigen gebruik. De verplichte asbestsanering speelt hierin ook een rol. De zonnepanelen op (waardevolle) agrarische grond is vooralsnog niet de gewenste richting evenals het opwekken van energie voor derden. De commissie staat op het standpunt dat energietransitie en het streven naar goede ruimtelijke kwaliteit prima samen kunnen gaan en is daarbij graag in een zo vroeg mogelijk stadium betrokken.
40 WELSTANDSCOMMISSIE BEEMSTER JAARVERSLAG 2017
41
6.2 Overige aanbevelingen door de commissie De ervaringen en inzichten die in 2017 zijn opgedaan, leiden tot de volgende aanbevelingen:
•
Bedenk hoe een kwaliteitsstelsel onder de Omgevingswet eruit zou kunnen zien en welke instrumenten en processen daarvoor nodig zijn. Zorg voor samenhang en proportionaliteit.
•
•
Bespreek de tien principes voor een omgevingsplan op kwaliteit en werk ze uit voor uw gemeente, als een ‘programma van eisen’ voor het omgevingsplan.
•
Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland en neem deel aan activiteiten en bijeenkomsten.
•
Monitor en begeleid de bouwaanvragen voor cultuurhistorisch waardevolle, maar vaak kleine arbeiderswoningen. Uitbreiding kan in sommige gevallen niet passen binnen het vigerende beleid maar advisering op maat kan leiden tot de gewenste ruimtelijke kwaliteit. De commissie ondersteunt graag de Afdeling Ruimtelijke Plannen hierin. Analyseer de ontwikkelingen van bedrijven in het landelijk gebied; past dit type bedrijven in het landelijk gebied? Is de relatie tussen de bedrijvigheid en gebruik van het land een voorwaarde voor ontwikkeling? Is de Omgevingsnota nog actueel ten aanzien van de eisen voor de bebouwing?
•
Stuur aan op intensieve begeleiding door gemeente en commissie van aanvragen ten aanzien van energietransitie (zonnepanelen, zonneweides, warmtepompen, windmolens etc.). die invloed hebben op de ruimtelijke kwaliteit. Op elke schaalniveau. De komende periode is van belang om visie te bepalen en inspirerende voorbeelden te ontwikkelen.
•
Organiseer in uw gemeente een maatschappelijk debat over de maatschappelijke doelstellingen van de Omgevingswet: een gezonde en veilige leefomgeving met een goede omgevingskwaliteit. Wat verstaan burgers, ondernemers, bestuurders, maatschappelijke organisaties en deskundigen hieronder? Wat vindt men belangrijk?
6.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Beemster, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over de omgevingskwaliteit en de ontwikkeling van het erfgoed binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag namens uw gemeente voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2017 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie op transparante en constructieve wijze heeft mogen adviseren. Onze werkwijze is het beste te ervaren door aan te schuiven. Wij nodigen daarom alle belangstellenden uit om in 2018 een vergadering bij te wonen.
42
Colofon Auteur Marlous Ruiter, coördinator Welstandscommissie Beemster Miranda Reitsma, voorzitter Welstandscommissie Beemster Willemien van Duijn, gemandateerd architectlid Welstandscommissie Beemster Met bijdragen van José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Marlous Ruiter, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking Toprapport | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, mei 2018
MOOI NOORD-HOLLAND Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh