1
ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
2 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord “Juist in Bergen, een gemeente met grote landschappelijke, stedenbouwkundige, cultuurhistorische en architectonische waarden is een integrale afweging van ruimtelijke kwaliteit essentieel.” Peter de Ruyter, voorzitter ARK Bergen
De gemeentelijke Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit in Bergen zal op termijn onderdeel worden van de gemeentelijke omgevingsvisie die in het kader van de Omgevingswet moet worden opgesteld. De omgevingsvisie wordt gekenmerkt door haar integrale karakter; landschap, stedenbouw en architectuur worden in samenhang bekeken. Aspecten als de kwaliteit van de openbare ruimte, overgangen tussen openbaar en privé en biodiversiteit zijn daarmee geïncorporeerd. De werkwijze van onze Adviescommissie loopt op deze nieuwe manier van denken, afwegen en samenwerken vooruit. Het integrale kader van de Omgevingswet biedt de mogelijkheid om nog scherper en bewuster te bewegen tussen publieke en private belangen. Juist in Bergen, een vitale kustgemeente met zo'n 30.000 inwoners en grote landschappelijke, cultuurhistorische en architectonische waarden (Bergense school!), is die integrale afweging een voorwaarde om ook in de toekomst de unieke groene en bouwkundige kwaliteiten te behouden én te ontwikkelen. In het afgelopen jaar is dat onder andere gebeurd in de planbeoordeling van een reeks van plannen in Bergen aan Zee. In een prettige samenwerking met stedenbouwkundige Janwillem Snieder is de planontwikkeling in de dorpskern van Bergen aan Zee en de verbinding met de boulevard en het strand integraal beoordeeld. In de gemeente, met de kernen Bergen, Bergen aan Zee, de Egmonden, Schoorl en Groet, is sprake van een grote hoeveelheid verschillende ruimtelijke projecten. Er is sprake van een toename van het aantal plannen ten opzichte van 2017. De Adviescommissie wordt over deze projecten in de meeste gevallen tijdig en geregeld geïnformeerd in een prettige samenwerking met de gemeentelijke plantoelichters Jos Blauw, Martin Dürr en Anneke Westerhof-Sikma. Ir. Peter de Ruyter Voorzitter Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen
Cover: woning Hargerweg, Swan art en build
4 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
GROOT PLAN Hargerweg, Schoorl
12
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
14
HERBESTEMMING Kapel Mericiterrein, Bergen
22
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
24
KLEIN PLAN Nieuwe woning, Schoorl
26
5.
Evaluatie en aanbevelingen
28
HOE IS HET MET? OUD PLAN Expositieruimte Lioba klooster Egmond-Binnen
Colofon
30 32
6 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen in 2018 is verlopen en waar we als commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk meer integraal geworden.
Bosvilla, Natrufied Architecture, inzending Arie Keppler Prijs 2018
Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk, maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog meer integraal. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en vakbekwame
Joost Buchner
adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Bergen. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
Erfgoeddeskundige. Hij heeft als architect voor diverse bureaus gewerkt en heeft aan veel restauraties van monumenten meegewerkt. Hij is lid van een aantal erfgoedcommissies in Noord-Holland. Voor Bergen is hij ook lid van de CCK, dat adviseert ten aanzien van het beleid van cultureel erfgoed.
Robbert Jan Wijntjes Stedenbouwkundige en voorzitter van de commissie. Als ervaren stedenbouwkundige heeft hij verschillende grote projecten begeleid. Hij heeft de supervisie gehad over grote uitbreidingsplannen en heeft diverse participatie- en herstructureringsprojecten begeleid. Voor MOOI Noord-Holland was hij tot juli voorzitter van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heiloo en voor de commissie Kennemerland.
De commissie werd ondersteund door:
Peter de Ruyter
Emmy Kanon
Vanaf 1 juli 2018 voorzitter van de commissies Kennemerland en de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heiloo. Hij heeft een bureau voor landschapsarchitectuur in Haarlem. Hij werkt op verschillende schaalniveaus in het landelijk en stedelijk gebied. Tot 1 juli was hij voorzitter van de commissie Noord-Holland Noord.
Beleidscoördinator MOOI Noord-Holland
Ron Baltussen
Anneke Sikma-Westerhof
Architect. Directeur/mede-eigenaar bij Hooyschuur architecten + adviseurs. Ron is lid van de commissie Kennemerland en is gemandateerd lid van de Erfgoedcommissie van MOOI Noord Holland.
Plantoelichter
Marleen van Driel
Martin Dürr
Architect, is in 2016 aan haar eerste jaar begonnen als commissielid van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen. Na ruim tien jaar als architect bij Benthem Crouwel Architects te hebben gewerkt heeft zij haar eigen bureau opgericht en is zij betrokken geweest bij diverse projecten in binnen- en buitenland. Marleen is lid van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heiloo en van de commissie Kennemerland.
Plantoelichter
Cees Hooyschuur
Jos Blauw
Restauratiearchitect. Bergen kent een geïntegreerde welstands- en monumentencommissie. Cees is een van de twee erfgoedleden van deze commissie. Zijn bureau specialiseert zich in restauratiewerk. Voor MOOI Noord-Holland heeft Cees zitting in diverse commissies, waaronder Velsen en Kennemerland.
Plantoelichter
10 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
2.2 Werkwijze De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen komt op maandag in de oneven weken van het jaar in Alkmaar bij elkaar. Vanaf 2019 zullen de vergaderingen in Castricum worden gehouden. Op de laatste maandag van de maand is er een geïntegreerde vergadering Welstand en Monumenten. In die vergadering worden de monumentenplannen en plannen uit het beschermde dorpsgezicht beoordeeld. In 2018 werden 18 van deze plannen behandeld. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een goede gespreksomgeving waar iedereen aan bod komt in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen schuift de stedenbouwkundige van de gemeente aan en informeert de commissie. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De vergaderdata zijn te vinden op de gemeentepagina van Bergen via deze link. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de plantoelichter en de commissieleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiede-
11
nis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Preadvies De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. 20% van de aanvragen is in 2018 eerst als preadvies bij de commissie ter beoordeling aangeboden. Gemandateerde commissie Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. Een architectlid van de Adviescommissie is gemandateerd voor het behandelen van de kleinere plannen. De gemachtigde van de commissie komt eens in de veertien dagen naar Alkmaar of Castricum (sinds de BUCH) voor de planbehandeling. Een plantoelichter van de gemeente legt kleine plannen voor zoals verbouwingen, dakkapellen, schuttingen en kleine wijzigingen in eerdere aanvragen. In 2018 gebeurde dit bij 61% van het aantal planbehandelingen. Eventueel kunnen plannen door de gemandateerde van de commissie aangehouden worden en in de volledige commissievergadering behandeld worden.
Geïntegreerde commissie Welstand en Monumenten
2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De welstandsnota, al in 2004 door de gemeenteraad vastgesteld, is het belangrijkste. Naast de welstandsnota zijn er ook welstandscriteria opgenomen in beeldkwaliteitsplannen en stedenbouwkundige kaders. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het redelijk toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen. Wel zijn ze intussen verouderd. De stedenbouwkundige van de gemeente heeft aangegeven dat er plannen zijn voor een actualisatie en herziening van de nota. De commissie vraagt om te overwegen om hierin weer een ruimtelijk kader te stellen voor kleur en materialen bij nieuwbouw. Dit niet alleen om een
afwijkend plan te laten voldoen aan redelijke eisen van welstand, maar ook om eenvormigheid in de toekomst te kunnen vermijden. Ook de beeldkwaliteitsplannen kunnen opgenomen worden in de nieuwe nota.
13 PROJECT GROOT PLAN
SCHOORL
Hargerweg De commissie krijgt in 2018 een aantal plannen te beoordelen die in het kader van een “ruimte voor ruimte�-regeling zijn ingediend. In dit geval gaat het om een gebied van een voormalig bedrijf. Hiervoor in de plaats komen een aantal kavels voor bewoning. Voor deze woningen is een beeldkwaliteitsparagraaf opgesteld. Uitgangspunt is het landelijk bouwen. Hierbij hoeft niet "historiserend" gebouwd te worden. De bebouwing mag best het stempel van deze tijd hebben, maar in de vormgeving en detaillering zal aansluiting gezocht moeten worden bij de schaal, de sfeer en de streekeigen vormentaal. De sfeer, het karakter van het buitengebied zal hierin terug te vinden moeten zijn. Het ene plan heeft meer gesprekken nodig met de commissie dan het andere, maar uiteindelijk voldoen alle plannen die in 2018 zijn ingediend aan de beoogde kwaliteit.
Woning Hargerweg, Buro Nord
Woning Hargerweg, Swan art en build
Situatie Hargerweg
Overige vergaderonderwerpen
9
12
Totaal
246
328
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 52.
15
14 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel 2
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018
SOORT AANVRAAG
2018
2017
2016
Nieuwe aanvragen
213
238
186
Aanvragen van voorgaande jaren
33
33
36
Herhalingen
82
113
134
Totaal behandelingen
328
384
356
2017
2016
Vorm van behandelingen 3.1 Cijfers In 2018 heeft de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen 246 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 33 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 328. Het aantal nieuwe plannen is met ca. 11% gedaald ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen daalde met ca. 15% ten opzichte van het vorige jaar. 111 behandelingen hebben plaatsgevonden in aanwezigheid van architecten en/of de planindieners. Dit is 33% van het totaal aantal behandelingen.
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Het college is éénmaal contrair gegaan. Dit betrof een plan (monument) waarbij het college van B&W een afweging gemaakt heeft van verschillende belangen en aangaf dat het nieuwe plan (het betrof een handhavingszaak) geen verslechtering ten aanzien van het bestaande betrof. Een voorbeeld van een plan waarbij de commissie een grote inbreng heeft gehad is een ontwikkeling aan het strand. De tijdelijke paviljoens die er ooit hebben gestaan, worden vervangen door permanente paviljoens.
Vorm van behandelingen
Tabel 3
VERDELING AANVRAGEN
2018
Totaal behandelingen
328
384
356
Gemandateerd behandeld
61 %
54 %
48 %
In de welstandscommissie behandeld
32 %
36 %
40 %
7%
10 %
12 %
In de geïntegreerde commissie Hoe vaak behandeld? met monumentenleden behandeld Hoe Tabel 4 vaak behandeld?
ADVIEZEN AAN B&W Hoe vaak behandeld? Tabel 4 Totaal nieuwe aanvragen* ADVIEZEN AAN B&W
2018
2017
2016
210 2018
239 2017
186 2016
Preadvies* Preadvies* Reclameaanvraag Reclameaanvraag
23 23 33
28 28 4 4
Adviesaanvraag Adviesaanvraag handhaving handhaving Overige vergaderonderwerpen Overige vergaderonderwerpen
33 9 9
4 4 12 12
Bij eerste behandeling akkoord Totaal nieuwe aanvragen* 210 60 % 239 49 % Bij eerste eerste behandeling behandeling akkoord niet Bij 60 % 49 % akkoord tenzij (kleine aanpassing 6% 10 % Bij eerste behandeling niet nodig) akkoord tenzij (kleine aanpassing 6% 10 % Bij tweede behandeling akkoord nodig) 9% 12 % (of niet akkoord tenzij) Bij tweede behandeling akkoord 9% 12 % Bij derde of verdere behandeling (of niet akkoord tenzij) 5% 7% akkoord (of niet akkoord tenzij) Bij derde of verdere behandeling 5% 7% Nog in behandeling of definitief akkoord (of niet akkoord tenzij) niet akkoord of aanvraag 11 % 13 % Nog in behandeling of definitief ingetrokken niet akkoord of aanvraag 11 % 13 % Plan wel akkoord op hoofdlijnen ingetrokken maar nog geen aanvraag voor 9% 11 % Plan wel akkoord op hoofdlijnen vergunning maar nog geen aanvraag voor 9% 11 % * Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen. vergunning
Totaal Totaal
246 246
328 328
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
Aantal Aantal planbehandelingen planbehandelingen Aantal planbehandelingen
Tabel Tabel 11 SOORT SOORT AANVRAAG AANVRAAG
Omgevingsvergunning Omgevingsvergunning waarvan een een monument monument waarvan
AANTAL AANTAL AANVRAGEN AANVRAGEN 208 208
waarvan waarvan nieuwbouw nieuwbouw waarvan verbouwing verbouwing waarvan
AANTAL AANTAL BEHANDELINGEN BEHANDELINGEN 280 280
77 60 60
9 9 112 112
141 141
159 159
* * Dit Dit zijn zijn de de preadviezen preadviezen waarvoor waarvoor nog nog geen geen omgevingsvergunningaanvraag omgevingsvergunningaanvraag is is ontvangen. ontvangen. Het Het totaal totaal aantal aantal preadviesaanvragen preadviesaanvragen was was 52. 52.
Aantal Aantal planbehandelingen planbehandelingen ten ten opzichte opzichte voorgaande voorgaande jaren: jaren: Tabel Tabel 2 2 SOORT SOORT AANVRAAG AANVRAAG Nieuwe Nieuwe aanvragen aanvragen Aanvragen Aanvragen van van voorgaande voorgaande jaren jaren Herhalingen Herhalingen Totaal Totaal behandelingen behandelingen
2018 2018 213 213
2017 2017 238 238
2016 2016 186 186
33 33 82 82
33 33 113 113
36 36 134 134
328 328
384 384
356 356
Vorm Vorm van van behandelingen behandelingen Tabel Tabel 33 VERDELING VERDELING AANVRAGEN AANVRAGEN
2018 2018
2016 2016
39 % 9% 9% 11 % 11 % 9% 9% 21 % 21 %
11 % 11 %
rijksmonumenten Totaal aantal gemeentelijke monumenten rijksmonumenten
2018
2017
2016
16 2018
21 2017
27 2016
16
3
21
5
27
7
34 42
52 20
76 60
provinciale monumenten panden in beschermd gezicht
26 61
12 0 2 12
11 0 3 11
provinciale monumenten
1
2
3
beeldbepalende panden gemeentelijke monumenten panden in beschermd gezicht beeldbepalende panden
Op de gemeentepagina van Bergen op onze website zijn meer cijfers te vinden.
2017 2017
39 %
Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen Tabel 5 ERFGOEDAANVRAGEN Tabel 5 Totaal aantal ERFGOEDAANVRAGEN
Aantal planbehandelingen t.o.v. voorgaande jaren
186
16 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
17
Tot nu toe heeft de gemeente gekozen voor een beleid waarin het handhaven van de huidige kustlijn centraal staat. Een oriëntatie op de openheid naar de zee en behoud van de zichtlijnen naar het duinlandschap zijn hierbij van belang. Een eerste plan met diverse volumes en de introductie van een tweede laag was atypisch voor het strandgebied en volgens de commissie ook te grootschalig voor een strandpaviljoen. Een gewijzigd plan zal een minder grote impact hebben op strand en dorp, maar voldoet nog wel aan de wensen van de aanvrager. De commissie vraagt naar aanleiding van bovenstaand voorbeeld wel om een gemeentelijke visie betreffende de inrichting van het strandgebied.
Strandpaviljoen Egmond aan Zee, Koert Argeloo, architect
3.3 Adviezen ruimtelijke plannen De commissie waardeert de goede samenwerking met de stedenbouwkundige van de gemeente; ook in 2018 heeft zij een aantal keren overleg gehad. In een van de gevallen betrof het de wijziging van het beeldkwaliteitsplan voor De Merici in Bergen. Door de vraag is een andere invulling gegeven van de kavelinrichting. De commissie probeert zich ook sterk te maken voor duurzaam bouwen. Gelukkig dat hiermee in plannen voor nieuwbouw al geprobeerd wordt rekening te houden.
Gewijzigd beeldkwaliteitsplan De Merici.
Soms vraagt de commissie de stedenbouwkundige om een nadere toelichting. Dit was bijvoorbeeld het geval bij de aanvraag voor een bungalow in Schoorl. De aanvraag voldoet niet aan de criteria uit de nota, waarin onder andere gevraagd wordt om een woning met kap. De stedenbouwkundige motiveert de afwijking. Door de vrijwel ingesloten ligging moet het op zichzelf beschouwd worden. Er is eigenlijk ook meer sprake van een achtererf invulling, dan wel tweedelijns bebouwing. Een lage bebouwing zorgt voor meer zontoetreding naar de omgeving. De commissie kan zich vinden in de argumenten van de stedenbouwkundige om de bebouwing in dit specifieke geval als een tweedelijns bebouwing te beschouwen. Gezien de bijzondere ligging van het kavel en de ontoereikendheid van de gebiedsgerichte criteria hiervoor, besluit de commissie om de woning te beoordelen op basis van de algemene criteria.
3.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI Noord-Holland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaan verder dan de gemeentelijke adviescommissies. Voor Bergen hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: Kwaliteitsteams De gemeente heeft een aantal Kwaliteitsteams (Q-teams) ingesteld om als klankbord te dienen voor de uitwerking van de structuurvisies en de ontwikkelingen ten aanzien van de ruimtelijke kwaliteit. Maarten Overtoom was in 2018 vanuit MOOI Noord-Holland lid van de Q-teams “Mooi Bergen”, “Dorp en Duin” en “Nassau Bergen”. In 2018 heeft Ron Baltussen het lidmaatschap van de meeste kwaliteitsteams overgenomen. Periodiek wordt aan de voltallige commissie gerapporteerd en in geval van twijfel worden deze geraadpleegd. Samen met MOOI Noord-Holland en de commissie is de stedenbouwkundige van de gemeente een werkprotocol aan het opstellen. Q-team Mooi Bergen De ontwikkelingen op de Harmonielocatie met betrekking tot het plan “de Zeven Dorpelingen” zijn in 2017 spraakmakend geweest. In 2017 is het planinitiatief gereedgemaakt voor een bestemmingsplanprocedure en aan de raad voorgelegd. Er is voor deze procedure, die onderdeel is van het bestemmingsplan, een Beeldkwaliteitsplan opgesteld dat aan de ARKB is voorgelegd. Het bestemmingplan is na een inspraakprocedure door de raad bij meerderheid goedgekeurd. Tijdens de commissievergaderingen is door het Q-team bij monde van de door MOOI Noord-Holland afgevaardigde adviseur een toelichting gegeven aan de gemeenteraadsleden, zodat zij zich een beeld en oordeel konden vormen over de ruimtelijke kwaliteit van het plan. Voor een nieuw plandeel in het centrum “Dorpsplein” heeft in het voorjaar van 2017 een architectenselectie plaatsgevonden. Hiervoor is wederom een Q-team+ geïnstalleerd.
18 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
19
Met de toevoeging van vijf burgerleden aan het beoordelingsteam “Q-team+” heeft de gemeente burgerparticipatie gewaarborgd in dit proces. Na een beraadslaging in het openbaar tijdens de tweede zitting is tot een unaniem oordeel gekomen dat aldus aan de portefeuillehouder is geadviseerd. De ontwikkeling van de Harmonielocatie en het Dorpsplein vormen een belangrijke aanzet voor de herontwikkeling van het centrum van Bergen. Door omstandigheden is er in 2018 geen samenkomst geweest van het Q-team.
Bungalow Rädeckerweg Schoorl, Bongers architecten
Q-team Dorp en Duin In 2017 is het geselecteerde plan voor het Watertoren terrein in Egmond aan Zee uitgewerkt om tot een realisatieovereenkomst met de gemeente te kunnen komen. Het Q-team heeft zorg gedragen voor de advisering van de ruimtelijke kwaliteit, op basis van de ambities zoals deze zijn aanbesteed in de onderhandse selectie. In 2018 zijn door omstandigheden geen verdere overleggen geweest. Q-team Schoorl Klopt Het Q-team heeft geen zitting gehad in het jaar 2018. Intussen is bekend gemaakt dat de inrichting van het gebied wel in een volgende fase is beland. Q-team Nassau Bergen In 2017 heeft op initiatief van een private ontwikkelaar een architectenselectie plaatsgevonden voor de herontwikkeling van Nassau Bergen. De gemeente heeft hier zijdelings een rol in gespeeld, maar is nadrukkelijk nog niet als stakeholder in dit proces betrokken. De gemeente zat als toehoorder bij de selectie en is akkoord gegaan met de inzet van het Q-team als beoordelende jury bij de architectenselectie. Door de beoordelende jury is het planconcept van SeArch aan de planontwikkelaar geadviseerd als meest interessante en waardevolle uitgangspunt voor verdere ontwikkeling. De planontwikkelaar heeft in het najaar van 2017 de dorpsraad van Bergen aan Zee geïnformeerd over de stand van zaken. In 2018 zijn de werkzaamheden van het Q-team afgesloten en is een schetsplan aan de Adviescommissie gepresenteerd.
Vooroverleg Omgevingskwaliteit Naast de kwaliteitsteams is er ook een zogenaamd “Vooroverleg Omgevingskwaliteit”. Op verzoek van de stedenbouwkundige kan een van de commissieleden gevraagd worden om mee te denken over een bepaalde ontwikkeling. Het doel van deze gesprekken is om samen met de stedenbouwkundige de opgave en de locatie te analyseren, zodat goede ruimtelijke kwaliteit gewaarborgd kan worden. Bij aanwezigheid van de aanvrager kan dit een coachingsgesprek betekenen. De welstandsnota wordt hierbij als uitgangspunt genomen, aangevuld met voorwaarden van de stedenbouwkundige. Deze wisselwerking met de aanvrager werkt zeer productief en een constructieve overdracht vanuit de stedenbouwkundige discipline is gewaarborgd. Wanneer de conceptaanvraag wordt voorgelegd aan de Adviescommissie, kan deze meestal vaak op hoofdlijnen akkoord worden bevonden. Verdere ondersteunende activiteiten die door stichting MOOI Noord-Holland kunnen worden uitgevoerd zijn: • Omgevingsgesprekken: bijvoorbeeld de ervenconsulent. De gemeente heeft in het verleden hier verschillende malen gebruik van gemaakt; • Procesbegeleiding: supervisie, deelname aan een projectteam of werkgroep; • Beleidsontwikkeling: ondersteuning in verschillende fasen van beleidsontwikkeling: agenderen, stimuleren, (ontwerpend) onderzoek, visievorming, regelgeving, beleidsnota’s, opstellen van procedures, evaluatie en actualisatie; • Deelname van ambtenaren aan bijeenkomsten. De stedenbouwkundige van de gemeente neemt geregeld deel aan dergelijke bijeenkomsten.
20 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
Voorbeeld van duurzaam wonen in Bergen aan Zee
21
3.5 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Bergen heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl. Zo zijn er verschillende expertmeetings gehouden en is de gemeente in BUCH-verband aanwezig geweest bij de Grote Stolpendag en de Expeditie Oer-ij. Voor het wethoudersdiner had de portefeuillehouder zich aangemeld.
22 PROJECT HERBESTEMMING
BERGEN
Kapel Mericiterrein Op het Mericiterrein staat een kapel die toebehoorde aan het voormalige klooster. In de kapel worden twee appartementen gerealiseerd, in plaats van de vijf appartementen die mogelijk zouden zijn. De aanvrager heeft te kennen gegeven dat er dan te weinig over zou
Oostgevel, Vincent Giling, architectonische vormgeving
blijven van de karakteristieken. Het plan wordt eerst door de welstandsleden van de Adviescommissie beoordeeld, maar dan blijkt dat op grond van het bestemmingsplan het plan ook een beoordeling door de monumentenleden behoeft. De gemeente vraagt de commissie om het plan te beoordelen als ware het een beschermd monument. Dit leidt tot een ander advies dan eerder was gegeven door de welstandsleden, die op grond van de gemeentelijke welstandsnota adviseren. De monumentenleden hebben vragen over de toren en de behandeling van de kap en de gevels. De commissie waardeert het dat de aanvrager en de architect meedenken over de nieuw ontstane situatie en in een aantal overleggen met een ontwerp komen dat op een positieve beoordeling kan bogen. De toren blijft als solitair bouwwerk staan en de oorspronkelijke gevels worden zoveel mogelijk behouden. Het nieuwe koper op de kap krijgt een behandeling om niet teveel te contrasteren met de rest van het gebouw.
Zuidgevel, Vincent Giling, architectonische vormgeving
24 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit én goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
25
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
26 PROJECT KLEIN PLAN
27
SCHOORL
Nieuwe woning Een kleiner plan, maar niettemin getuigend van goede kwaliteit. Het komt eerst langs als schetsplan voor een preadvies. Een bestaande woning wordt gesloopt. In plaats daarvan komt een woning met een houten gevelbekleding. Het gaat om een woning van twee lagen met zadelkap. Aan de woning komen verschillende (transparante) aanbouwen. Het heeft een stoer uiterlijk, als een schuur. De geheel van hout opgebouwde woning is afwijkend, maar aangezien de omgeving allemaal individuele kavels kent is een verbijzondering volgens de commissie mogelijk. De welstandsnota staat verder een woning van een laag met kap toe, maar het plan voldoet in nok- en goothoogte aan het bestemmingsplan. Omdat het om een afwijkend type gaat, verwacht de commissie wel dat het kleurgebruik terughoudend zal zijn. De aanbouwen met hun forse houtconstructies zijn nog te weinig ondergeschikt aan het hoofdgebouw door hun afwijkende kleuren. De commissie adviseert daarom om gedekte kleuren te gebruiken.
Achterkant woning, Kerssens De Ruiter architecten
Voorkant woning, Kerssens De Ruiter architecten
28 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT BERGEN JAARVERSLAG 2018
29
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 22 mei 2019 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2018. Na een introductieronde worden de werkzaamheden van de Adviescommissie doorgenomen. Eén van de punten die in het jaarverslag benoemd is, is de voortgang van de verschillende Q-teams. Door omstandigheden heeft een deel hiervan een tijd stil gelegen. Sommige ontwikkelingen zijn wel doorgaan. Het Q-team Mooi Bergen zal binnenkort weer bij elkaar komen om de stand van zaken en vervolgroute te bespreken. Voor de overige Q-teams zal een afhechting komen. Voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst is een adviescommissie volgens de wethouder nog steeds belangrijk. Zeker vooraf in het proces. De gemeente is intussen bezig een omgevingsvisie op te stellen. MOOI Noord-Holland kan de gemeente helpen bij de transitie naar de Omgevingswet. De gemeente moet in het kader van de invoering van de Omgevingswet per 1-1-21 een gemeentelijke adviescommissie instellen. Hieraan zijn een paar wettelijke eisen verbonden. Eén daarvan is dat de gemeenteraad bevoegd is deze commissie te benoemen en de taakomschrijving (in welke gevallen onafhankelijk advies nodig is) vast te leggen. MOOI Noord-Holland heeft een routeplanner opgesteld voor de inrichting van deze commissie en werkt mee aan een landelijke handreiking met de VNG (deze verschijnt eind van dit jaar). Intussen is het wel de bedoeling om de welstandsnota, die uit 2004 stamt, te actualiseren. De commissie nodigt de gemeenteraad uit voor een excursie door de gemeente.
5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen nog de volgende aanbevelingen: • Het lijkt er op dat de commissie binnenkort een actualisatie van de welstandsnota kan verwachten. Zij vraagt om te overwegen om hierin weer een ruimtelijk kader te stellen voor kleur en materialen bij nieuwbouw. Dit niet alleen om een afwijkend plan te laten voldoen aan redelijke eisen van welstand, maar ook om eenvormigheid in de toekomst te kunnen vermijden. • Strandpaviljoenen zijn geen seizoensgebonden bouwwerken meer. De commissie heeft in het afgelopen jaar te maken gehad met plannen die een schaalvergroting en gewijzigd beeld met zich mee brengen. Ze vraagt de gemeente om een visie met uitgangspunten voor het strandgebied op te stellen. • Koppel de lijst beeldkwaliteitsplannen aan de nieuw op te stellen nota. • Door omstandigheden zijn de diverse kwaliteitsteams niet bij elkaar gekomen. De commissie vraagt om de positie van de diverse kwaliteitsteams helder te maken. • Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving? • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts.
• Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet. • Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten. 5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
31
30 PROJECT HOE IS HET MET?
EGMOND-BINNEN
Expositieruimte Lioba Klooster Ga er maar aanstaan: met negen kloosterlingen een klooster draaiende houden. Het Sint Liobaklooster vormt een monastieke gemeenschap in de benedictijner orde. In 1935 heeft Hildegard Michaelis het klooster gesticht. Het is een gemeentelijk monument. Van oudsher maken de monniken en monialen van het Sint Liobaklooster priestergewaden en kerkelijke kunst. Om dit te kunnen tonen, is een expositieruimte ontworpen. In eerste instantie bestond de ruimte uit twee delen. Een later plan ging uit van een rechthoekige doos. Eerst nog met redelijk wat ornamenten met bijvoorbeeld groen glas in een van de entreepuien en een gepatineerde koperen daklijst. De commissie adviseerde om meer terughoudendheid en eenduidigheid in kleur en materiaal te betrachten om aan te sluiten op de soberheid van het kloosterensemble. Het groene glas en het gepatineerde koper zal komen te vervallen. In de plaats hiervan komt zink. De hemelwaterafvoeren worden verplaatst naar de kant van de binnenplaats. Het eindresultaat toont een sober en eigentijds gebouw dat uitstekend past in zijn omgeving. Intussen staan de kunstwerken klaar om de bezoekers te ontvangen.
Toegang, MEMO architecten
Behoort bij besluit van burgemeester en wethouders van de gemeente Bergen NH Nummer:
B2016.0556
Datum:
5 oktober 2016
Namens het College juridisch medewerker vergunningen
Huidige beeld toegang
32
Colofon Auteur Emmy Kanon, coördinator Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen Met bijdragen van Peter de Ruyter, voorzitter Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen Ron Baltussen, architectlid Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Bergen José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, mei 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh