1
WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
2 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord Duurzaamheid. Tegenwoordig een groot onderwerp in de wereld van de ruimtelijke kwaliteit. Overal waar transformatie van de gebouwde omgeving en het cultuurlandschap aan de orde is, spreekt men van de energietransitie en hoe die in ons leven en onze woonomgeving zal ingrijpen. Soms lijkt het of we dan iets heel nieuws zeggen, dat het zuinig omgaan met de natuur, de omgeving, met materialen en natuurlijke hulpbronnen voor het eerst in de geschiedenis zo belangrijk wordt gevonden. Maar niets is minder waar. Lang voor de politiek wakker werd, lang voor onze moderne tijd met zijn vernieuwingsdrang en geloof in technische vooruitgang, was duurzaamheid een vanzelfsprekendheid in ons leefmilieu.
Duurzaam Bouwloket
“Bedankt voor het advies, we zien dat het ontwerp er beter van geworden is.” quote architect
Omslag: Zicht op het beschermde stadsgezicht van Enkhuizen
We zijn vergeten dat de Nederlander eeuwenlang een groot deel van het jaar onder een enkel lamplicht in dikke winterkleding dicht bij een enkele haard of kachel doorbracht. Energie was duur en werd spaarzaam ingezet. Bouwmaterialen waren kostbaar en moesten langer dan een generatie meegaan. Niets werd weggegooid. Het is bijna onvoorstelbaar dat veel huizen die in de Gouden Eeuw in de snelgroeiende Hollandse steden in massale aantallen werden neergezet, in de kern bewaard bleven, met een onaangetaste draagstructuur, terwijl hun functies soms wel tientallen keren konden wijzigen. Dat is duurzaamheid.
Het afgelopen jaar is de Welstandscommissie Enkhuizen regelmatig geconfronteerd met bouwplannen en transformatievoorstellen die zijn ingegeven door ‘het energievraagstuk’. Wat betekent dit voor de ruimtelijke kwaliteit wvan Enkhuizen waar iedereen zo aan gehecht is? De commissie ziet het als haar taak om erop toe te zien dat ruimtelijke kwaliteit geen sluitpost wordt, maar bovenaan blijft staan om de energietransitie op verantwoorde wijze te begeleiden. Inmiddels maakt de gemeente Enkhuizen gebruik van het Duurzaam Bouwloket. Hier kunnen bewoners terecht voor informatie en ondersteuning naar een aardgas loze en energie neutrale woning. Ing. Richard Colombijn, voorzitter Welstandscommissie Enkhuizen
4 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
BIJZONDER PLAN [Bijzonder gebouw aan het Tureluurshof, Enkhuizen]
12
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
14
NIEUWBOUW IN BESCHERMD STADSGEZICHT [Vijzelstraat, Enkhuizen]
20
4.
Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
22
KLEIN PLAN [Paviljoen in het Zuiderzeemuseum, Enkhuizen]
24
5.
Evaluatie en aanbevelingen
27
HOE IS HET MET? OUD PLAN [Brouwerij in de Paktuinen, Enkhuizen]
28
Colofon
30
6 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Welstandscommissie Enkhuizen in 2018 is verlopen en waar we als commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden. Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed.
Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling. 1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog integraler. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Welstandscommissie Enkhuizen is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis
die nodig is binnen de gemeente Enkhuizen. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
De commissie wordt ondersteund door:
Ing. Richard Colombijn Richard Colombijn is landschapsarchitect en stedenbouwkundige. Hij is eigenaar van RRog stedenbouw en landschap. Voor MOOI Noord-Holland voert hij eveneens diverse supervisie opdrachten uit.
Kim Zweerink Commissiecoรถrdinator MOOI Noord-Holland
Ir. Dana Ponec Dana Ponec is architect en eigenaar van Ponec de Winter architecten. Zij vervult voor MOOI Noord-Holland diverse supervisierollen en zij is architect-lid van verschillende gemeentelijke adviescommissies.
Paul Heilig Plantoelichter, medewerker Vergunningen A gemeente Enkhuizen
Patrick van Emmerik Patrick van Emmerik is architect. Hij is oprichter van AVEM Architecten en hij is architect-lid van verschillende gemeentelijke adviescommissies.
10 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
11
2.2 Werkwijze De Welstandscommissie Enkhuizen komt op donderdag in de even weken van het jaar in het gemeentehuis van Drechterland bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een gespreksomgeving waarin de direct betrokkenen aan bod komen in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen is de afdeling ruimtelijke ordening (RO) en/of de stedenbouwkundig adviseur van de gemeente aanwezig om de commissie te informeren. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator en de plantoelichter hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2020 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies
Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI NoordHolland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Preadviezen De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeld stellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. 2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De Welstandsnota Enkhuizen (herziening 2013), vastgesteld door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Via deze link kunt u de welstandsnota voor uw gemeente inzien. In de Erfgoedverordening 2010 is het beoordelingskader voor de advisering omtrent bouwplannen voor monumenten opgenomen. Naast de welstandsnota zijn er ook welstandscriteria opgenomen in verschillende beeldkwaliteitplannen. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen.
12 PROJECT BIJZONDER PLAN
ENKHUIZEN
Moskee aan het Tureluurshof Aan de rand van een typische jaren 70 woonwijk wordt een nieuwe moskee gebouwd. Het terrein grenst aan het water, ligt vlakbij het buurtpleintje en langs een route door de wijk. Het rechthoekige volume krijgt een goudkleurige koepel en komt schuin op de kavel te liggen, georiënteerd op Mekka. De terreininrichting wordt in overleg met de omwonenden vormgegeven. De commissie is gelijk positief over het ontwerp van de moskee. De belangrijkste aandachtspunten zijn de situering van het gebouw op het terrein en in de wijk, en de ‘groene’ inrichting van het terrein. Er werd volgens de commissie te weinig rekening gehouden met hoe het gebouw zich voegt in de openbare ruimte. De moskee wordt omringd door publiek toegankelijke gebieden en het is onwenselijk dat het gebouw alzijdig wordt afgeschermd. Het gebouw is teveel in zichzelf ontworpen en de plaatsing van de hoofdentree aan de achterzijde wordt, in relatie tot de omgeving, onlogisch gevonden. De organisatie en inrichting van de ruimte mag helderder, overzichtelijker en comfortabeler worden ingericht. Het gebouw en het erbij behorende terrein dienen voor de moskeebezoekers én voor de buurtbewoners een prettige omgeving te worden. Naar aanleiding van deze opmerkingen werd het ontwerp aangepast en werd een schetsplan voor de terreininrichting voorgelegd waar de commissie positief over was.
Geveltekeningen noordoostgevel (Artwyse)
Geveltekeningen zuidwestgevel (Artwyse)
Omgevingsvergunning
14 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018 3.1 Cijfers De Welstandscommissie Enkhuizen heeft in 2018 advies uitgebracht over 98 aanvragen voor een omgevingsvergunning. Bij ongeveer de helft van de planbehandelingen was de initiatiefnemer of ontwerper aanwezig. Het aantal nieuwe plannen is met ca. 35% gestegen ten opzichte van 2017. Bij 64% van de aanvragen kon in ĂŠĂŠn keer (of onder een geformuleerde voorwaarde) Aantal planbehandelingen een positief advies gegeven worden. Het aantal In 2018 heeft de Welstandscommissie preadviezen (12) is ten opzichte vanEnkhuizen 2017 98 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 13 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig ongeveer gelijk gebleven.
hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 145. Het aantal nieuwe plannen is met ca 35 % gestegen ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met ca 56 % ten opzichte van het vorige jaar
Aantal planbehandelingen Tabel 1 SOORT AANVRAAG
AANTAL AANVRAGEN
AANTAL BEHANDELINGEN
Omgevingsvergunning
80
123
waarvan een monument
6
12
waarvan nieuwbouw
23
40
waarvan verbouwing
51
71
Preadvies*
12
16
Reclameaanvraag
5
5
Adviesaanvraag handhaving
1
1
Totaal
98
145
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren:
Aantal planbehandelingen ten opzichte van voorgaande jaren Tabel 2 SOORT AANVRAAG
2018
2017
2016
Nieuwe aanvragen
85
63
80
Aanvragen van voorgaande jaren
13
7
15
Herhalingen
47
23
33
Totaal behandelingen
145
93
128
123
waarvan een monument
6
12
waarvan nieuwbouw
23
40
waarvan verbouwing 15 Preadvies*
51
71
12
16
Reclameaanvraag
5
5
Adviesaanvraag handhaving
1
1
Totaal
98
145
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 19.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel 2 SOORT AANVRAAG
2018
2017
2016
Nieuwe aanvragen
85
63
80
Aanvragen van voorgaande jaren
13
7
15
Herhalingen
47
23
33
Totaal behandelingen
145
93
128
2018
2017
2016
145
93
Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel 3
VERDELING AANVRAGEN Totaal behandelingen
128
Behandelingen zonder cultuurhistorisch belang
48 %
43 %
43 %
Behandelingen met cultuurhistorisch belang
52 %
57 %
57 %
Hoe vaak behandeld? Hoe vaak behandeld? Tabel 4
ADVIEZEN AAN B&W Totaal nieuwe aanvragen*
* Dit Dit zijn zijn de de preadviezen preadviezen waarvoor waarvoor nog nog geen geen omgevingsvergunningaanvraag omgevingsvergunningaanvraag is is ontvangen. ontvangen. Het Het totaal totaal aantal aantal preadviesaanvragen preadviesaanvragen * was was 19. 19.
80
2018
2017
2016
84
62
80
Bij eerste behandeling akkoord
51 %
50 %
45 %
Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)
13 %
15 %
13 %
Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
18 %
5%
21 %
Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
10 %
6%
5%
Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken
4%
16 %
11 %
Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning
5%
8%
5%
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
Vorm van behandelingen Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN Totaal behandelingen
Op de gemeentepagina van Enkhuizen op onze website zijn meer cijfers te vinden.
2018
2017
145
93
2016 128
16 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
17
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn bijna alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Over de bouw van een berging / overkapping achter de woning op het perceel Vierbeentjes 12 in Enkhuizen heeft de commissie een negatief advies uitgebracht. De berging / overkapping diende te worden verschoven om te voorkomen dat een berk zou worden gekapt. De bescherming van bomen is geregeld in de Algemene plaatselijke verordening Enkhuizen 2014 (APV), in combinatie met het bomenbeleidsplan en de waardevolle bomenlijst. De bomen op dit erf zijn niet beschermd. Het college heeft daarom besloten af te wijken van het advies van de welstandscommissie omdat in het bestemmingsplan is vastgelegd dat het erf overeenkomstig de aanvraag mag worden bebouwd en de boom op grond van de APV mag worden gekapt.
Woning op de hoek van de Drie Groene Eikels en het Zuiderkerkplein
Woning in het beschermd stadsgezicht Bij de advisering over een nieuw te bouwen woning op een lege kavel op de hoek van het Zuiderkerkplein werd in het bijzonder aandacht besteed aan ‘de uitdrukking’ van de woning. Volgens de commissie voegde de uiterlijke verschijningsvorm zich niet naar de principes van het beschermde stadsgezicht en paste daarmee ook niet in het gemeentelijke welstandsbeleid. Gelet op de belangrijke plek van de woning zag de commissie geen reden om van de hardheidsclausule af te wijken. Door de vele elementen in de gevels was een onrustig gevelbeeld ontstaan. De commissie verwees naar de heldere opbouw van de gevels van Enkhuizen met een plint, een bouwlaag kap. Na een aantal overleggen ging de commissie alsnog akkoord. Uitbreiding Enza Zaden aan de Haling Enza zaden is een familiebedrijf in Enkhuizen dat wereldwijd zaden exporteert. In 2018 werd een plan voorgelegd om het omvangrijke bedrijf uit te breiden. De transparante voorgevel is zo rustig mogelijk gehouden met weinig uitzonderingen. De entree wordt benadrukt door afwijkend materiaal- en kleurgebruik en witte lamellen. Het omvangrijke kassendeel is op een rustige wijze verbonden met het gemetselde kantoorgebouw.
18 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
19
3.3 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Enkhuizen heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van NoordHollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen.
Netwerk diner in de Grote Kerk te Naarden
Zo was de heer Struijlaart (wethouder RO) in september aanwezig bij het jaarlijks wethouderdiner in de Grote Kerk te Naarden. De bijeenkomst stond in het teken van transformatie. Uiteenlopende transformatieopgaven komen op gemeenten af, zoals bijvoorbeeld leegstand en herbestemming van (monumentaal) vastgoed, de energietransitie, de woningbouwopgave, klimaatadaptatie en massatoerisme. Hans Groot, beleidsadviseur, en Maura Huig, beleidsmedewerker Erfgoed, waren aanwezig op de netwerkbijeenkomst in West-Friesland. Ook gemeenten kunnen concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl.
t
20 PROJECT NIEUWBOUW IN HET BESCHERMD STADSGEZICHT
ENKHUIZEN
De Vijzeltuin, nieuwbouw versus beschermd stadsgezicht Om de kwaliteit van het plangebied ‘De Vijzeltuin’, gelegen binnen het Beschermd Stadsgezicht van Enkhuizen te waarborgen, zijn in het bestemmingsplan aanvullende criteria opgenomen. Belangrijk is de uitstraling van de aaneengesloten bouwmassa direct aan de straat, met ook aandacht voor de zij- en achtergevels. De straatgevels dienen het historische karakter van de binnenstad te ondersteunen. Aan de Vijzelstraat, tegenover het voormalige Snouck van Loosen Ziekenhuis (rijksmonument), komt een rijtje van drie woningen en een vrijstaande woning. Daar waar de straatwand wordt onderbroken komt de toegang naar het achterliggende parkeerterrein. Voor wat betreft de stedenbouwkundige opzet uit de commissie haar zorg over de straatwand, waaruit blijkt dat het parkeerprogramma de opbouw van het plan bepaalt. Vanaf de Vijzelstraat is de parkeerplaats goed zichtbaar, wat een negatief effect heeft op het straatbeeld. Ook wordt geconstateerd dat de vrijstaande woning op de hoek onvoldoende is afgestemd op de openbare ruimte. Na een toelichting van de architect, onder andere aan de hand van historische afbeeldingen, is het plan aangepast. De 16 meter lange, open ruimte in de gevelwand wordt echter nog als het grootste bezwaar gezien. De oplossing is gevonden door deze ruimte te verkleinen en aan weerszijden tuinmuren te plaatsen. De puien van de rij woningen zijn doorgetrokken tot op straatniveau wat de levendigheid aan de straat verbetert. De vrijstaande woning krijgt op de hoek een schuurtje en de overgebleven ruimte wordt ingericht als pleintje. De commissie geeft een positief advies af.
Impressie vrijstaande woning met aansluitend de tuinmuur
Impressie rijenwoningen met aansluitend de tuinmuur
22 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit en goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
24 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
25
25 PROJECT KLEIN PLAN
ENKHUIZEN
Zuiderzeemuseum Een eigentijds klein volume in het Zuiderzeemuseum Aan het water, op het terrein van het Zuiderzeemuseum, wordt een nieuw paviljoen geplaatst dat dienst gaat doen als waterwerkplaats. Het volume is zo geplaatst dat er vanuit het gebouw zicht is op het water (op de aanlegplaats van de veerboot) en zodat de zichtlijn vanaf de boot naar het oude dorp in stand blijft. Wat betreft de vormgeving is gekozen voor een ondergeschikt, eigentijds volume dat de aandacht van de tentoonstelling in het gebouw niet afleidt. Het eenlaagse, rechthoekige volume is opgebouwd uit staande, gepotdekselde wanden en wordt afgedekt door een flauw lessenaarsdak voorzien van sedum. De commissie heeft tegen het gebouw op zich geen bezwaar, zij vraagt met name aandacht voor de situering binnen het openlucht museum. Zo staat het gebouwtje in het zand en is aan de kopse gevel, grenzend aan het water, een veranda ontworpen. In afwachting van meer informatie over de inpassing in de ruimte en een situatieschets wordt de aanvraag aangehouden.
Waterwerkplaats Zuiderzeemuseum (afb. Noordhollands Dagblad)
Expeditie Waterwerken
26 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
27
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 4 december 2019 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2018. Er werd gesproken over de landschappelijke inpassing van bouwplannen. De vergunningverlening van bouwplannen is gericht op het bouwwerk zelf, maar de omgeving van een object maakt onderdeel uit van de beoordeling. De commissie kijkt daarom ook naar hoe de context door een plan verandert. De omgevingskwaliteit wordt met de inwerkingtreding van de Omgevingswet na 2021 alleen maar belangrijker. In het omgevingsplan kunnen voorwaarden worden opgenomen over de landschappelijke inpassing. Gemeente Enkhuizen is voornemens om de welstandsnota te actualiseren, in de geest van de Omgevingswet. De gemeente wil graag meer plannen ambtelijk kunnen beoordelen. In dit kader kan in de nieuwe nota worden gekeken naar de Kan-bepaling en naar de open en gesloten regels. Bij gesloten regels is de interpretatieruimte kleiner en kan een vergunning sneller worden getoetst. Bij open regels is er meer ruimte voor overleg en wordt het proces belangrijker.
5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de Welstandscommissie Enkhuizen nog de volgende aanbevelingen: • Denk na over het integreren van duurzaamheidsvragen in de welstandsnota; • Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving? • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts. • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet. • Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten.
5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Enkhuizen, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
t
28 WELSTANDSCOMMISSIE ENKHUIZEN JAARVERSLAG 2018
29
29 PROJECT HOE IS HET MET?
ENKHUIZEN
Brouwerij De Werf Een bijzonder plan in de Paktuinen “Waardering voor de ontwikkeling van een voormalige scheepswerf tot brouwerij en proeflokaal�. Brouwerij De Werf, zijgevel
In 2016 werd een aanvraag ingediend voor de renovatie van een vervallen bedrijfsgebouw tot een bierbrouwerij met proeflokaal. De voormalige scheepswerf uit 1920 ligt aan het water, midden in het beschermde stadsgezicht van Enkhuizen. De oorspronkelijke bouwtekening werd gebruikt als vertrekpunt voor een eigentijdse renovatie. De entree werd naar binnen gezet en voorzien van glas, waardoor een doorkijkje naar en door de glazen achtergevel mogelijk werd gemaakt. Bijzonder is dat het gehele pand wordt overtrokken met een zwarte EPDM bekleding, een dakbedekking van zwart rubber. Aangezien goten niet meer noodzakelijk waren omdat men een strook van cortenstalen plantenbakken voor het gebouw heeft aangebracht wordt rond de liggende kozijnen een kader aangebracht dat voorkomt dat het regenwater langs de ramen stroomt. De Welstandscommissie reageerde meteen enthousiast, het betrof een verbetering van de bestaande situatie. In 2018 werd de brouwerij genomineerd voor de Arie Keppler Prijs in de categorie Hergebruik en Herbestemming. De jury sprak van een stoer, industrieel gebouw dat zich moeiteloos voegt in het asymmetrische straatbeeld van de Paktuinen. Daarbij is het gelukt om de relatie tussen de werf en de omgeving te herstellen.
Brouwerij De Werf, voorgevel
30
Colofon Auteur Kim Zweerink, coördinator Welstandscommissie Enkhuizen Met bijdragen van José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatieadviseur MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, december 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh