1
WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
2 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
3
Voorwoord Haarlemmermeer, ooit een hongerige waterwolf. Nu goed doorvoed met levendige aders en hier en daar een bypass. Maar de Ringdijk als ruige pels met klitten en kale plekken verdient meer aandacht en liefde. Het is het eerste dat onze geliefde wolf aan de buitenwereld prijsgeeft. Willemien van Duijn, architectlid welstandscommissie Haarlemmermeer
Voor u ligt het jaarverslag van de welstandscommissie van de Gemeente Haarlemmermeer. In de Gemeente Haarlemmermeer is sprake van een grote diversiteit aan initiatieven. Wij spreken burgers die hun woning graag willen uitbreiden, bedrijven die zich willen vestigen aan de Hoofdvaart en stichtingen die het gemeentelijk erfgoed toegankelijk willen maken voor publiek. Maar ook de aard van de projecten is divers. Naast bedrijfsgebouwen, hotels en een heus appartementenkasteel beoordelen we bruggen, bunkers en reclamezuilen. In opdracht van het gemeentebestuur toetst en bevordert de commissie de ruimtelijke kwaliteit van al deze projecten. In alle diversiteit vallen een aantal zaken op. In de welstandsnota is een uitgebreid hoofdstuk opgenomen over reclames. Hierin wordt onderscheid gemaakt in plekken waar reclame logisch is (winkelcentra, bedrijventerreinen) en gebieden waar dat niet zo is (woonwijken, agrarisch gebied). Op de invloed van permanent verlichte en bewegende beelden bij reclames is onvoldoende geanticipeerd. De regelgeving loopt daar (nog) achter de feiten aan. Sinds de economie weer aantrekt, komen er weer wat grotere woningbouwplannen voorbij, zoals aan de Kruislaan in Hoofddorp. De commissie besteedt daarbij veel aandacht aan de verhouding tussen gebouwen en de openbare ruimte.
Van een andere orde zijn verbouwingsplannen voor dijkwoningen aan de Ringvaart. Voor deze relatief kleine woningen worden vaak grote op- en aanbouwen voorgesteld. Dit leidt sluipenderwijs tot een aantasting van het karakteristieke beeld van de Polderrand. Hier raakt het werk van de commissie aan de visie die de Gemeente Haarlemmermeer met de bewoners van de Ringdijkdorpen heeft opgesteld om de ruimtelijke kwaliteit van de Polderrand te behouden of te versterken. Vanaf januari 2018 beoordeelt de commissie, vooruitlopend op de aanstaande fusie, ook de aanvragen in de Gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude. Dat zal nog meer kleur aan het toch al rijke palet van de te beoordelen plannen toevoegen. (En waarschijnlijk ook weer een paar mooie koffiekopjes voor het gemeentelijk servies)
4 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
5
Inhoud 1.
Bijzondere projecten
7
2.
Welstandscommissie Haarlemmermeer
10
KLEIN PLAN Nieuwbouwwoning, Domineeslaan 113 Zwanenburg
16
3.
Adviezen; cijfers en effecten
19
HERONTWIKKELING Spectrumlocatie Assumburg Hoofddorp
24
4.
Beoordelingskaders
27
HERBESTEMMING Woningen en appartementen, Bennebroekerweg Zwaanshoek
28
5.
Op weg naar de Omgevingswet
31
BIJZONDER PLAN appartementenkasteel Spieringweg-Zuiderlandshuis Zwaanshoek
34
6.
Evaluatie en aanbevelingen
36
Colofon
38
6 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
7
Hoofdstuk 1 Bijzondere projecten Omgevingskwaliteit in uw gemeente In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de welstandscommissie Haarlemmermeer in 2017 is verlopen en bespreken we de hoofdlijnen uit projecten waar we als commissie en organisatie aan werken. We gaan ook in op de rol van de ruimtelijke kwaliteitsadvisering in de komende Omgevingswet. In dit eerste hoofdstuk beginnen we met enkele opvallende momenten uit het jaar 2017. BIJZONDERE PROJECTEN
Huigsloterdijk
1.1 Zorgappartementen Vorig jaar had de commissie als thema “hotels� kunnen nemen. Ook dit jaar kwamen plannen langs die te maken hadden met hotels (Van der Valk en Corendon), maar dit jaar vielen twee plannen op die te maken hadden met zorg. Huigsloterdijk Een van die plannen betrof de Huigsloterdijk. Aan het lint op een leeg kavel worden een gebouw met drie zorgappartementen en een beheerderswoning gerealiseerd. Achter de zorgappartementen, benedendijks, komt een gebouw met twee mantelzorgwoningen. In eerste instantie zien de drie gebouwen er verschillend uit. Er worden zoveel elementen gebruikt dat geheel onrustig wordt. In het overleg doet de commissie een aantal aanbevelingen het plan aan te passen. Twee maanden later wordt het plan opnieuw voorgelegd. Er is nu sprake van een ensemble. De aanvrager en de architect vinden het plan zelf ook duidelijk verbeterd.
8 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
9
Kaj Munckweg Een tweede plan met zorgwoningen was aan de Kaj Munckweg. Hier gaat het om zes zorgwoningen en een dagcentrum. Het ontwerp bestaat uit drie ronde paviljoens verbonden met een tussenlid. Voor de gevels komt een open ommuring van wit polyester beton en de volumes zelf krijgen een naturel houten gevelbekleding. In de commissievergadering wordt ook een inrichtingsplan voor het terrein getoond. De commissie spreekt van een bijzonder plan met veel kwaliteit. Ze hoopt dat de beoogde kwaliteit behouden blijft. In verband met de overschrijding van het budget zullen inderdaad later aanpassingen worden gemaakt. Gelukkig kan de commissie in dit geval nog steeds van een mooi plan spreken. Het beeld is door de wijzigingen in het materiaal zelfs wat zachter geworden. Kaj Munckweg, aanzicht
Kaj Munckweg, van bovenaf gezien
Bespreking kasteel
1.2 Het kasteel Een wel heel bijzonder plan dat langskwam betrof een kasteel. De aanvrager en de architect willen het plan zorgvuldig uitvoeren. Ook de polderarchitect is bij de overleggen aanwezig. Het plan wordt verderop in het jaarverslag besproken.
10 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
11
Hoofdstuk 2 Commissie 2.1 De rol van de commissie De commissie adviseert over de ruimtelijke kwaliteit van de voorgelegde bouwplannen op basis van het gemeentelijk beleid (zie hoofdstuk 4 Beoordelingskaders). Ruimtelijke kwaliteit is niet alleen de uiterlijke verschijningsvorm van een gebouw of bouwwerk, maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. In de afweging spelen zowel publieke als private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien wij dat samenbrengen van deze publieke en private belangen, door middel van een constructieve dialoog, als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Hiermee zetten we in op de ontwikkeling die door de Omgevingswet wordt aangejaagd; namelijk de overstap van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid (zoals landschap, stedenbouw, architectuur, ruimtelijke ordening, cultuurhistorie en monumenten).
2.2 Deskundige adviseurs Het goed beoordelen en afwegen van alle aspecten van een bouwplan vraagt vakmanschap. De welstandscommissie Haarlemmermeer is, in overleg met uw gemeente, samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Haarlemmermeer. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. De commissie is benoemd door de gemeenteraad. In 2017 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
Judith Korpershoek Architect. Eigenaar-directeur van architectenbureau K2 samen met Richard Kikkert. Zij heeft ervaring met complexe opgaven in stedelijk en landelijk gebied voor particulieren, ontwikkelaars, corporaties en overheid. Judith is docent architectuur, tentamencommissielid en afstudeerbegeleider van de Academie van Bouwkunst in Amsterdam en Groningen. Ze is commissielid in de welstandscommissie Lelystad en het Nieuwe land en voor MOOI Noord-Holland is zij commissielid in de welstandscommissie Haarlemmermeer. Sinds november is zij daar voorzitter als opvolger van Bastiaan Gribling.
Willemien van Duijn Architect. Als architect met een eigen bureau combineert zij het ontwerpen met inspirerende nevenactiviteiten: welstandsadvisering in commissieverband voor MOOI Noord-Holland en voor de gemeente Huizen (voorzitter), gastdocentschap aan de faculteit Bouwkunde van de TU Delft, adviseur voor het Bureau Architectenregister en het correspondentschap voor de website ArchiNed. Willemien is sinds juli 2016 gemandateerd architect van de welstandscommissie Haarlemmermeer.
Maarten Overtoom Architect. Maarten heeft een eigen bureau dat een breed pakket aan opdrachten, van woningbouw en utiliteitsbouw tot aan ruimtelijke onderbouwingen, uitvoert. Hij heeft deelgenomen aan diverse projecten als participerend architect en als superviserend stedenbouwkundige. Voor MOOI Noord-Holland is hij lid van diverse welstandscommissies en lid van een aantal kwaliteitsteams in verschillende gemeenten. In november 2017 is hij benoemd als lid van de welstandscommissie Haarlemmermeer.
De commissie wordt ondersteund door: drs. Emmy Kanon
Klankbord ruimtelijke ontwikkelingen De welstandscommissie Haarlemmermeer adviseert uw gemeente ook over omgevingskwaliteit in brede zin en wordt ingezet als klankbord voor grote en beeldbepalende ruimtelijke ontwikkelingen.
Beleidscoรถrdinator MOOI Noord-Holland
Gonneke Karel Plantoelichter gemeente Haarlemmermeer
Cora Paarlberg Plantoelichter gemeente Haarlemmermeerbeeld
Thom Weterings Stedenbouwkundige gemeente Haarlemmermeer
12 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
13
etc.). Van elke planbehandeling stelt de commissiecoördinator, onder de verantwoordelijkheid van de voorzitter, een advies op. Van belang is dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig vakjargon. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en verspreiden van de adviezen richting het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden.
Gemandateerde commissie aan het werk
2.3 Werkwijze De welstandscommissie komt op de woensdag in de in het gemeentehuis van Haarlemmermeer bij elkaar. In de oneven weken is er een gemandateerde vergadering, in de even weken gaat het ook om de grote commissievergaderingen. Hier is ook de stedenbouwkundige aanwezig om de commissie te informeren. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. In 2017 was dit bij 21% van de planbehandelingen het geval, een stijging van 8%. De commissie vindt dit verheugend.De commissie biedt een goede gespreksomgeving waar iedereen aan bod komt in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen schuift de
polderarchitect aan en informeert de commissie. Dat gebeur t bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. Sinds 2017 is ook de stedenbouwkundige aanwezig bij de vergaderingen van de plenaire commissie. De commissie is hier heel blij mee. Niet alleen krijgt ze hiermee duidelijke informatie over de redenen om af te wijken van het bestemmingsplan, maar ze krijgt ook informatie over de stedenbouwkundige ontwikkelingen in de omgeving. Het leidt tot een meer duidelijke en meer efficiënte planbeoordeling. De vergaderdata zijn te vinden op de speciale gemeentepagina van Haarlemmermeer op www.mooinoord-holland.nl/gemeenten Opstellen van adviezen De commissie motiveert haar adviezen op basis van de geldende beoordelingskaders van het gebied (welstandsnota, beeldkwaliteitsplan
Planregistratiesysteem De vergaderingen worden gepland en de adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem genaamd CorSys. Zowel de commissiecoördinator als de plantoelichter en de gemandateerde architectleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2018 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier optimaal gebruik van maken ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Collegiaal overleg en preadvies De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende bouwplannen graag al voor de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op meerwaarde te verkennen. Dat gebeurt binnen een zogenoemd collegiaal overleg of preadvies. De planbehandeling verloopt dan namelijk een stuk sneller. Het aantal preadviezen is in aantal gelijk gebleven ten opzichte van 2016. Het aantal aanvragen in collegiaal verband is in aantal iets minder geworden.
Gemandateerde commissie Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. Een architectlid van de adviescommissie is gemandateerd voor het behandelen van de kleinere plannen. De gemachtigde van de commissie komt eens in de week op locatie voor de planbehandeling. Een plantoelichter van de gemeente legt kleine plannen voor zoals verbouwingen, dakkapellen, schuttingen, kleine wijzigingen in eerdere aanvragen. In 2017 gebeurde dit in 56% van het aantal planbehandelingen. Ook bij de gemandateerde planbehandeling zijn bezoekers van harte welkom. Af en toe komt een aanvrager of architect op verzoek langs in de kleine commissie, om het plan nader toe te lichten of om het standpunt van de commissie nader uitgelegd te krijgen Ambtelijke behandeling Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. Sinds de invoering van de huidige nota, in 2103, is ook de ambtelijke toetsing ingevoerd. Dit gebeurt in het geval een plan voldoet aan de sneltoetscriteria uit de nota. Ook als het om een trendsetter gaat, kan de behandelend ambtenaar het plan afdoen.
14 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
15
2.4 Contacten en activiteiten in de gemeente Overleg met De commissie heeft regelmatig overleg met de nieuwe polderarchitect Joop Slangen. Als tijdelijk voorzitter van de commissie heeft hij ervaring met de welstandswerkzaamheden. De polderarchitect vertelde wat zijn doelstellingen zijn. Hij gaf ook aan dat hij aanwezig zou zijn bij grote en belangrijke ontwikkelingen in de gemeente. Hij heeft hierover ook nauw contact met de stedenbouwkundige die bij de vergaderingen van de welstandscommissie aanwezig is.
Grote commissie met polderarchitect en bezoek
Excursie
Excursie Op 20 september organiseerde de commissie een excursie door de gemeente. Thom Weterings, de stedenbouwkundige, had een interessant programma opgesteld, waarbij diverse projecten werden bezocht. Ook plekken voor nieuwe ontwikkelingen kregen aandacht. De middag werd afgesloten bij het Fort Vijfhuizen, waar afscheid werd genomen van voorzitter Bastiaan Gribling.
t
16 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER PROJECT JAARVERSLAG 2017 KLEIN PLAN
ZWANENBURG
Nieuwbouwwoning Domineeslaan
Een woning met bijgebouwen wordt gesloopt. Hiervoor in de plaats komt een aansprekende woning terug. De commissie heeft waardering voor de zoektocht van de architect. De woning ligt op een ruimer kavel en ligt in rooilijn terug van de overige woningen van de rij. Een woning als monoliet met een meer geprononceerde architectuur is daarom mogelijk. Omdat het een controversieel plan is, gaat de commissie dieper in op de verschijningsvorm in relatie tot de omgeving vanuit de voorwaarden van het reguliere welstandsniveau. Het gekozen concept met “gevouwen” kap en “gevouwen” gevels is denkbaar, maar het concept moet wel duidelijk en helder zijn. In een aantal preadvies overleggen wordt het concept samen met de architect wat meer uitgewerkt. Het kleurgebruik met een licht gestuukte gevel en een donkere kap geeft in eerste instantie te veel contrast. De plaatsing van technische details, zoals hemelwaterafvoeren en zonwering wordt besproken. Er wordt gedacht om zonnepanelen op het dak te plaatsen. De commissie doet de suggestie om eventueel te investeren in zonnepanelen op een extern zonnepark zodat het pand niet hoeft te lijden onder de duurzaamheidswens. De commissie vraagt naar een bemonstering van de materialen en ziet uit naar de definitieve uitwerking.
Domineeslaan, achterzijde
17
18 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2017
19
Hoofdstuk 3 Adviezen; cijfers en effecten 3.1 Cijfers In 2017 heeft de Welstandscommissie Haarlemmermeer 308 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 33 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 475.
Het aantal nieuwe plannen is met ca 1% gestegen ten opzichte van 2016 Het aantal behandelingen steeg met ca 22 % ten opzichte van het vorige jaar. Er zijn een aantal redenen te geven voor het relatief grotere aantal behandelingen. De werkwijze is enigszins aangepast. Sinds een jaar is de samenwerking met de afdeling stedenbouw en met de polderarchitect geïntensiveerd. Er komen meer plannen langs die besproken worden zonder dat er al een (principe)aanvraag ligt. Verder is het aantal plannen voor de grote commissie is gestegen. Daarmee is ook het aantal meer complexe plannen dat meerdere beoordelingen nodig heeft, ook gestegen. De informatie die nodig was om de plannen op een juiste manier te beoordelen, zeker als het ging om bedrijven, was een tijdlang ontoereikend. Dit is door de plantoelichters en stedenbouwkundige goed aangepakt door voor een commissievergadering alle plannen intern kort te bespreken. Een verandering in commissiesamenstelling betekent dat grotere, lopende projecten soms een nadere toelichting behoeven. En het is de commissie opgevallen dat initiatiefnemers een enkele keer (bijv. in preadviesfase) een extra overleg aanvragen om met de commissie van gedachten te wisselen.
Bij 48% van de aanvragen kon in één keer een positief advies gegeven worden. Bij 21% van de planbehandelingen was de initiatiefnemer of ontwerper aanwezig. Het aantal preadviezen was in 2017 hetzelfde als in 2016.
20 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
21
Aantal planbehandelingen Aantal planbehandelingen Aantal planbehandelingen Tabel 1 Aantal planbehandelingen SOORT AANTAL AANVRAGEN Tabel 1 AANVRAAG
Hoe vaak behandeld?
Omgevingsvergunning SOORT AANVRAAG Tabel 1 waarvan een monument Omgevingsvergunning SOORT AANVRAAG waarvan nieuwbouw een monument Omgevingsvergunning waarvan nieuwbouw waarvan verbouwing een monument
Hoe vaak behandeld? Tabel 4 AANTAL BEHANDELINGEN
ADVIEZEN AAN B&W
245 AANTAL AANVRAGEN
378 AANTAL BEHANDELINGEN
Totaal nieuwe aanvragen*
1 245 AANTAL AANVRAGEN 83 1 245
1 378 AANTAL BEHANDELINGEN 142 1 378
Bij eerste behandeling akkoord
48 %
57 %
72 %
Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)
11 %
5%
4%
Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
14 %
13 %
8%
Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
11 %
7%
6%
Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken
14 %
14 %
7%
Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning
3%
5%
3%
Preadvies* waarvan verbouwing waarvan nieuwbouw Reclameaanvraag Preadvies* waarvan verbouwing
15
Overige vergaderonderwerpen Reclameaanvraag Preadvies* Totaal Overige vergaderonderwerpen Reclameaanvraag
741 15 308 741
41 15
161 83 1 161 83
20
235 142 1 235 142
161
67 20
235
10 67 20 475 10 67
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 308 475 Overige vergaderonderwerpen 7 10 33.Totaal * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 308 475 33.Totaal Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 33. Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren:
Tabel 2
SOORT AANVRAAG 2017voorgaande jaren: 2016 Aantal ten opzichte Tabel 2planbehandelingen Aantal planbehandelingen ten opzichte van voorgaande jaren Nieuwe 275 272 SOORT aanvragen AANVRAAG 2017 2016 Tabel 2 Aanvragen van voorgaande jaren 33 8272 Nieuwe 275 SOORT aanvragen AANVRAAG 2017 2016 Herhalingen Aanvragen van voorgaande jaren Nieuwe aanvragen Totaal behandelingen Herhalingen Aanvragen van voorgaande jaren Totaal behandelingen Herhalingen
2016
275
2015
269
271
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
271 2015 6271 2015 82 6 271
Op www.mooinoord-holland.nl/cijferbijlagehaarlemmermeer2017 zijn meer cijfers te vinden.
167 33 275 475 167 33
108 8 272 388 108 8
475 167
388 108
359 82 6 359 82
388
359
2016
2015
475 2017
388 2016
359 2015
475 56 % 2017 56 % % 475 44
388 61 % 2016 61% % 388 39
359 70 % 2015 70 % 359 30%
56 44 % %
61 39 % %
70 % 30%
44 %
39 %
30%
Totaal behandelingen 475 Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel 3 Vorm van behandelingen VERDELING AANVRAGEN 2017 Tabel 3 Totaal behandelingen Vorm van behandelingen VERDELING AANVRAGEN Tabel 3 Gemandateerd behandeld Totaal behandelingen VERDELING AANVRAGEN In de welstandscommissie Gemandateerd behandeld Totaal behandelingen behandeld In de welstandscommissie Gemandateerd behandeld behandeld In de welstandscommissie behandeld
2015
2017
22 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
23
3.3 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2016 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Het college is in één geval contrair gegaan. 3.4 Adviezen grote ruimtelijke plannen In 2017 zijn verschillende grote ruimtelijke plannen aan de orde geweest. Meestal betrof dit herontwikkelingslocaties, bijvoorbeeld de Spectrumlocatie en de locatie van een voormalig eierfabriek. Ook het centrumgebied van Nieuw-Vennep is bij een aantal planbehandeling een aantal malen besproken. Voor het gebied ter verbinding van het centrumgebied en stationsgebied is een presentatie gegeven over situering en uitvoering van de daar te plaatsen kunstwerken als bruggen en zitmeubilair. Scholenprogramma Rietveldschool Badhoevedorp
Expeditie Mooi Noord-Holland, foto Daniel Nicolas
3.5 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI NoordHolland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaat verder dan de gemeentelijke adviescommissies. In Haarlemmermeer hebben wij meegedaan met de Landschapstriënnale. Elke drie jaar wordt de Landschapstriënnale ergens in Nederland georganiseerd. Tijdens de Landschapstriënnale wordt het bewustzijn van de waarden die in het cultuurlandschap zijn verankerd, maar ook de betrokkenheid daarmee van boeren, burgers, bestuurders, beheerders en bedrijven versterkt. Dit jaar werd het door de provincie en de gemeente Haarlemmermeer georganiseerd in PARK21. MOOI Noord-Holland deed mee met een scholenprogramma voor basisschoolleerlingen en met de Expeditie Mooi in Noord-Holland. Hierin was ook een rol weggelegd voor de voorzitter van de welstandscommissie Judith Korpershoek.
3.6 Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland De gemeente Haarlemmermeer heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en het RCE. Medewerkers van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft, om te sparren over ingewikkelde kwesties of om mee te lezen met nieuwe beleidsstukken. Ook kunnen gemeenten concrete cases voordragen voor een expertmeeting, onderzoek of als interessant voorbeeldproject. Tijdens de Expeditie Mooi Noord-Holland tijdens de Landschapstriënnale werd een concrete ruimtelijke opgave in de Haarlemmermeer verkend door een uiteenlopende groep professionals en betrokkenen. De geschiedenis en verhalen van de plek vormen de basis van de expeditie. Een aantal ambtenaren van de gemeente en leden van de commissie waren aanwezig. Een aantal ambtenaren van Haarlemmermeer was ook aanwezig bij de netwerkbijeenkomst van de regio Noord en Zuid-Kennemerland op 11 april.
t
24 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER PROJECT JAARVERSLAG GROOT PLAN 2017
25
HOOFDDORP
Herontwikkeling Spectrumlocatie Assumburg Assumburg appartementen
De commissie overlegt in een collegiaal verband over het project. Het gaat om een onderdeel van een groter herontwikkelingsgebied in Hoofddorp. Opgave voor de woningbouw is om het aan te passen aan de hoogte in de omgeving. Hogere accenten zijn mogelijk. Er is geen bkp opgesteld, maar een kavelpaspoort waarin de stedenbouwkundige context staat die als toetsingskader voor de welstandscommissie kan dienen. De architect maakt duidelijk dat het plan om een schakel tussen het suburbane gebied naar het meer stedelijke gebied gaat. Openbaar toegankelijke gebieden worden zo open mogelijk gehouden. Het plan bevat woningen en appartementen. Er wordt rekening gehouden met het bestaande sportcomplex. Bijvoorbeeld door een deel van het parkeerveld voor sport toegankelijk te maken. Er wordt een stoere architectuur voorgesteld met een mix van moderne en klassieke elementen. Warme kleuren baksteen worden gebruikt als basis en als verbindend element tussen de verschillende gebouwen. De commissie spreekt haar waardering uit voor het plan. Ook in de inrichting van de openbare ruimte maakt het tot een integraal geheel. Op de vraag of er ruimte is voor particuliere initiatieven geeft de architect aan dat er een idee ligt voor een tool-box voor bijvoorbeeld de inrichting van de voortuinen. De commissie juicht dit toe. Een opmerking betreft de sociale veiligheid op een aantal plekken. Een kwetsbaar punt is de entreegevel aan de Assumburg met toegang tot het parkeer-hof. Misschien is met verlichting wat te doen. De vormgeving van het parkeerveld als sportvelden moet niet alleen als decoratief element gebruikt worden, ook met het oog op verkeersveiligheid.
Assumburg rijwoningen
Assumburg vogelvlucht
26 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
27
Hoofdstuk 4 Beoordelingskaders 4.1 Welstandsbeleid De welstandsnota, vastgesteld in 2013 door de gemeenteraad, vormt het beoordelingskader van de commissie. De welstandsnota is relatief beknopt en bevat een beperkt aantal welstandscriteria. Hierdoor wordt een groot beroep gedaan op de expertise, inzet en interpretatie van de leden van de Welstandscommissie om te beoordelen welke plannen een positieve bijdrage leveren aan de ruimtelijke kwaliteit van de Haarlemmermeer en wanneer die kwaliteit in het geding dreigt te komen. Op een digitale welstandskaart kunnen aanvragers zien welke welstandsregels geldig zijn in de verschillende gebieden. 4.2 Monumentenbeleid De gemeente kent een eigen erfgoedcommissie. Plannen betreffende monumenten of die in een zone rondom een monument liggen, krijgen in principe een advies van de erfgoedcommissie voordat het plan ter beoordeling bij de welstandscommissie komt. 4.3 Ruimtelijk beleid Naast de welstandsnota zijn er ook welstandscriteria opgenomen in Beeldkwaliteitsplannen. Hier werken de supervisors en de kwaliteitsteams mee die door de gemeente zijn benoemd om grotere herstructureringsplannen en nieuwbouwprojecten te begeleiden. Voordat een aanvraag om een omgevingsvergunning binnen een gebied waar een beeldkwaliteitsplan is opgesteld wordt ingediend, worden deze plannen voorgelegd aan de betreffende supervisor/het kwaliteitsteam. In overleg met de supervisor/het kwaliteitsteam wordt tot een aanvraag gekomen. Door de supervisor/voorzitter van het kwaliteitsteam te benoemen tot een gemandateerd welstandslid, kan deze de aanvraag toetsen aan redelijke eisen van
welstand. Als het gebied geen supervisor (meer) kent, dan worden de plannen ter beoordeling bij de welstandscommissie ingebracht. 4.4 Aanvullingen op het huidige beleid In de loop van 2017 bleek dat de commissie onvoldoende handvatten vond ten aanzien van verlichte en bewegende reclame-uitingen. In de welstandsnota is een uitgebreid hoofdstuk opgenomen over reclames. Hierin wordt onderscheid gemaakt in plekken waar reclame logisch is (winkelcentra, bedrijventerreinen) en gebieden waar dat niet zo is (woonwijken, agrarisch gebied). Op de invloed van permanent verlichte en bewegende beelden bij reclames is onvoldoende geanticipeerd. De regelgeving loopt daar (nog) achter de feiten aan.
28 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER PROJECT JAARVERSLAG 2017 HERBESTEMMING
ZWAANSHOEK
27 woningen Bennebroekerweg Op het verpauperde terrein van een voormalige eierfabriek worden 27 woningen geplaatst, deels aan het lint en deels aan een nieuw te realiseren tweede en derde lijns bebouwing. Er zal een toegangsweg vanaf de Bennebroekerweg komen. De stedenbouwkundige meldt dat in Zwaanshoek een grote diversiteit aan architectuur bestaat. Er is weinig sprake meer van een dorpse architectuur. Gezien ook de functie van het gebied (een eierfabriek) is volgens hem meer stedelijkheid mogelijk. Er zullen twee-, drie-, vier- en 5 kapwoningen komen (langskap en dwarskap) uitgevoerd in een eenvoudige architectuur, maar met een rijke detaillering (arceringen in het metselwerk en zink voor de goten). De aandacht van de commissie gaat voornamelijk naar de hiĂŤrarchie in de verschillende delen. Het lint is primair. De bebouwing erachter is secundair. Ook tussen de tweede en derde lijn moet verschil komen. Repetitie en een beeld van rijwoningen moet aan het lint vermeden worden. Het is wel jammer dat vanaf de lintbebouwing niet een landelijkere uitstraling mogelijk is. In de tweede en derde lijn is een grootschalige en industrieel aandoende woning mogelijk, maar dient volgens de commissie een uitzondering te blijven. De hoeveelheid ornamentiek moet met zorg toegepast worden. Gelet moet worden op de kleinschaligheid. Gezien de ambitie van het geheel dient er aandacht te zijn voor de inrichting van de buitenruimte. Ook de erfafscheidingen aan de openbare weg horen hierbij.
29
30 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
31
Hoofdstuk 5 Op weg naar de Omgevingswet 5.1 Goede omgevingskwaliteit De Omgevingswet wordt naar verwachting in 2021 van kracht. Dan zullen vertrouwde kaders, posities en instrumenten veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De planologische bouwregels kunnen volledig worden geïntegreerd met de regels voor het uiterlijk van bouwwerken. En die beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur, openbare ruimte in onderlinge samenhang; of nog integraler beleidsregels voor omgevingskwaliteit, door ook duurzaamheid, gezondheid en veiligheid toe te voegen. Dit betekent natuurlijk ook nogal wat voor de uitvoering van kwaliteitsadvisering. Mooiwaarts De invoeringsdatum van de Omgevingswet is opgeschoven naar 1 januari 2021. Dat geeft even lucht, maar maakt de maatschappelijke urgentie van een nieuwe manier van werken niet minder. Daarom werkt MOOI NoordHolland intensief mee aan Mooiwaarts, een initiatief van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit. (zie ook www.mooiwaarts.nl) Met Mooiwaarts zijn we op zoek naar de invulling van het nieuwe kernbegrip ‘goede omgevingskwaliteit’ in de Omgevingswet. De inspiratie en kennis die we daarmee opdoen, stellen we graag voor
uw gemeente beschikbaar. Voor nu focussen we hierbij op onderdelen die tot op heden nog maar beperkt aandacht krijgen en die de uitwerking van het toekomstige ruimtelijk kwaliteitsbeleid direct beïnvloeden: het omgevingsplan en de invulling van de wettelijk verplichte gemeentelijke adviescommissie. 5.2 Omgevingsplan Op Kwaliteit In 2017 is met medewerking van MOOI Noord-Holland, het ‘Schetsboek voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit’ gepresenteerd. In het Schetsboek worden tien principes voor het omgevingsplan uitgewerkt: 1. 2. 3. 4.
Voor en door mensen Publieke en private belangen Zorg voor cultureel erfgoed Zorg voor goede omgevingskwaliteit bestaande leefomgeving 5. Zorg voor goede omgevingskwaliteit nieuwe initiatieven 6. Doelen voor goede omgevingskwaliteit 7. Gebiedsgerichte kwaliteiten 8. Vergunningenstelsel 9. Interpretatie van open regels en beleidsregels 10. Per saldo meer waarde bij buitenplanse initiatieven De principes komen samen in een kwaliteitsstelsel dat private en publieke belangen samenbrengt. Het kwaliteitsstelsel bestaat uit vier velden waar het streven naar goede omgevingskwaliteit een leidende rol speelt: het initiatief, het werkproces, het omgevingsplan en de omgevingsvisie. In elk veld kunnen door de gemeente zelf instrumenten en processen worden geplaatst die de samenhang, consistentie en continuïteit van het stelsel als geheel bevorderen. Welke elementen dat zijn en hoe ze worden verbonden is niet in het
32 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
33
algemeen te zeggen. Het is afhankelijk van de lokale omgevingskwaliteiten, van uw ambities, uw maatschappelijke doelstellingen en de bestuurscultuur in uw gemeente. Wij gaan het komende jaar graag met u in gesprek over de uitwerking van het kwaliteitsstelsel en de tien principes voor het omgevingsplan. Voor meer informatie over onze activiteiten en advisering rondom de Omgevingswet of het downloaden van het Schetsboek, bezoek onze website www. mooinoord-holland.nl.
MOOIWAARTS MOOIWAARTS
Kwaliteitsstelsel uit Schetsboek voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit
5.3 Gemeentelijke adviescommissie Onder de Omgevingswet blijft de gemeente medeverantwoordelijk voor het aanzien van het landschap, de openbare ruimte en het uiterlijk van bouwwerken. De gemeente kan zich daarbij laten adviseren door de gemeentelijke adviescommissie, die de Omgevingswet introduceert, als opvolger van de monumentenen de welstandscommissie. In 2017 heeft MOOI Noord-Holland, samen met enkele gemeenten die als voortrekker willen optreden, de rol en samenstelling van deze gemeentelijke adviescommissie globaal verkend. De verplichte kern van de commissie bestaat uit enkele deskundigen op het gebied van de monumentenzorg, die bevoegd zijn te adviseren over de rijksmonumenten. Maar in de Memorie van Toelichting wordt benadrukt dat gemeenten de vrijheid hebben om een generieke adviescommissie te benoemen die adviseert over aspecten van omgevingskwaliteit bij het verlenen van omgevingsvergunningen. Ook kwaliteitsteams of supervisoren die zich specifiek richten op bijvoorbeeld (her) ontwikkelingsgebieden of bepaalde onderwerpen, zijn mogelijk (MvT Tweede Kamer, vergaderjaar 2013–2014, 33 962, nr. 3, p. 382).
In 2018 wil MOOI Noord-Holland in de geest van de Omgevingswet verder werken aan de ontwikkeling van deze brede adviescommissies voor omgevingskwaliteit. Zo’n brede commissie heeft deskundigheid in huis over verschillende aspecten van omgevingskwaliteit zoals erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte en is in staat is om complexe afwegingen te maken op deze aspecten. In maart 2018 organiseren we met ondersteuning van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en bureau Over Morgen de expertmeeting ‘Wie adviseert over goede omgevingskwaliteit’. Naar aanleiding daarvan werken we samen met geïnteresseerde gemeenten scenario’s uit die verschillende vormen van betrokkenheid van de adviescommissies tonen. We nodigen ook uw gemeente van harte uit om aan te haken bij dit project.
34 PROJECT BIJZONDER PLAN
35
ZWAANSHOEK
Appartementenkasteel Spieringweg-Zuiderlandhuis Een kasteel bouw je niet elke dag. Aanvrager en architect gaan daarom zorgvuldig te werk. Voordat een aanvraag voor een omgevingsvergunning wordt ingediend, willen ze graag met de commissie overleggen. Tussentijdse overleggen met de polderarchitect en met de stedenbouwkundig adviseur worden door de aanvrager als zeer nuttig ervaren. Er zijn een aantal schetsen gemaakt voor een eigentijds kasteel met appartementen. Er kan gesproken worden van een alzijdig gebouw. Het gebouw is van alle kanten te zien. Er is gekozen voor een paleisachtig gebouw in plaats van een defensief bouwwerk. De kantelen zijn als ornament geplaatst. Aan de tuinzijde komt een bordes aan een waterpartij. De commissie vindt het een spannend idee. Maar wat is een eigentijds kasteel? De eerste schetsen laten meerdere kenmerken van een kasteel zien, als een collage. Het gevaar bestaat dat het kasteel gaat lijken op een appartementengebouw, wat duidelijk niet het uitgangspunt is. De overleggen die volgen zullen gaan over de hiërarchie in de geleding, de asymmetrie tussen de delen en het onderscheid in de detaillering tussen de boven- en onderbouw om te komen tot een overtuigend ontwerp dat aan de ambities voldoet. Ook aandacht voor de buitenruimte wordt meegenomen. De entreezijde – aan de achterkant – dient op een natuurlijke manier gevonden worden. Het punt waar de verschillende verkeersstromen elkaar kruisen moet zorgvuldig vormgegeven worden.
Kasteel vooraanzicht, Bureau Lux en BPA
Kasteel winterzicht, Bureau Lux en BPA
Architect en stadsarchitect
36 WELSTANDSCOMMISSIE HAARLEMMERMEER JAARVERSLAG 2017
37
Hoofdstuk 6 Conclusies en aanbevelingen 6.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 12 juli 2018 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2017. De heer D. Reneman was als een van de verantwoordelijke portefeuillehouders aanwezig.De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: In de gemeente Haarlemmermeer zijn naast de welstandscommissie ook supervisoren werkzaam, die plannen begeleiden in gebieden waar een beeldkwaliteitsplan voor is gemaakt. De status van zowel beeldkwaliteitsplannen als supervisoren (wel of niet geformaliseerd door de raad) is niet altijd duidelijk. Er wordt door Joop Slangen en Thom Weterings gewerkt aan een actueel overzicht van BKP’s en supervisoren. Mogelijk volgt hieruit dat meer afstemming nodig is. De welstandscommissie heeft regelmatig overleg met de planologische beleidstoetsers van de gemeente om aanvragers van een omgevingsvergunning eenduidig te adviseren. Ook is er afgelopen jaar contact onderhouden met de Erfgoedcommissie. De polderarchitect geeft aan dat enkele belangrijke openbare gebieden van de gemeente, bijvoorbeeld in het centrum van Hoofddorp, niet in het welstandsvrij gebied zouden moeten liggen. De wethouder geeft aan dat als er goede argumenten zijn om de begrenzing van het gebied bij te stellen dit zou moeten kunnen, maar dan moet de inbreng ook constructief en in een vroeg stadium zijn. Op de observatie in het jaarverslag van de welstandscommissie dat de vele individuele
aanvragen tot het vergroten van de woningen langs de ringdijk leiden tot een sluipende schaalvergroting volgt een gesprek over eigenaarschap, waardevermeerdering, identiteit en ruimtelijke kwaliteit. De wethouder stelt voor om een beperkte testcase op te zetten waarin onderzocht wordt of het mogelijk is met eigenaar/bewoners langs te ringdijk te komen tot een gemeenschappelijk kwaliteitsbeeld. Dit zou ook een goede opmaat kunnen zijn naar een meer op de initiatiefnemer gerichte benadering, als vooruitblik op de gemeentelijke cultuuromslag die de nieuwe omgevingswet vraagt. Minder sturen op regels en vaste beleidskaders, meer sturen op begeleiding en zorgvuldige afweging waarin ruimtelijke kwaliteit een van de doelen is. 6.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit de ervaringen en inzichten doet de commissie Haarlemmermeer nog de volgende aanbevelingen: •
De welstandsnota dateert uit 2013. Een evaluatie en herziening is misschien op zijn plaats. De commissie heeft al aangegeven dat er een actualisering nodig is ten aanzien van verlichte en bewegende reclame-uitingen
•
Organiseer overleggen tussen de verschillende supervisoren en de welstandscommissie. De supervisoren zijn namelijk bevoegd om in het supervisiegebied de plannen te beoordelen. Het is goed om werkwijze en inhoud van de beoordelingen te stroomlijnen. Bij een overleg een aantal jaren geleden bleek hier behoefte aan te zijn.
•
Organiseer in uw gemeente een maatschappelijk debat over de maatschappelijke doelstellingen van de Omgevingswet: een gezonde en veilige
leefomgeving met een goede omgevingskwaliteit. Wat verstaan burgers, ondernemers, bestuurders, maatschappelijke organisaties en deskundigen hieronder? Wat vindt men belangrijk?
•
Bedenk hoe een kwaliteitsstelsel onder de Omgevingswet eruit zou kunnen zien en welke instrumenten en processen daarvoor nodig zijn. Zorg voor samenhang en proportionaliteit.
•
Bespreek de tien principes voor een omgevingsplan op kwaliteit en werk ze uit voor uw gemeente, als een ‘programma van eisen’ voor het omgevingsplan.
•
Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland en neem deel aan activiteiten en bijeenkomsten.
6.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de welstandscommissie Haarlemmermeer aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over de omgevingskwaliteit en de ontwikkeling van het erfgoed binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag namens uw gemeente voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2017 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie op transparante en constructieve wijze heeft mogen adviseren. Onze werkwijze is het beste te ervaren door aan te schuiven. Wij nodigen daarom alle belangstellende uit om in 2018 een vergadering bij te wonen.
38
Colofon Auteur Emmy Kanon, coördinator welstandscommissie Haarlemmermeer Met bijdragen van Judith Korpershoek, voorzitter welstandscommissie Haarlemmermeer Willemien van Duijn, (gemandateerd) architectlid welstandscommissie Haarlemmermeer José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Marlous Ruiter, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking Toprapport | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, september 2018
MOOI NOORD-HOLLAND Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh