1
WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
2 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord De Welstandscommissie Heemskerk zal op termijn naar alle waarschijnlijkheid onderdeel worden van de gemeentelijke omgevingsvisie, die in het kader van de Omgevingswet opgesteld moet worden. De omgevingsvisie wordt gekenmerkt door haar integrale karakter; landschap, stedenbouw en architectuur worden in samenhang bekeken. Aspecten als de kwaliteit van de openbare ruimte, overgangen tussen openbaar, privé en biodiversiteit zijn daarmee geïncorporeerd. De werkwijze van onze adviescommissie loopt op deze nieuwe manier van denken, afwegen en samenwerken vooruit. Het integrale kader van de Omgevingswet biedt de mogelijkheid om nog scherper en bewuster te bewegen tussen publieke en private belangen. De gemeente Heemskerk is een zelfstandige en aantrekkelijke gemeente met diverse kleinschalige woonmilieus en relatief veel groen en water. Juist in Heemskerk is een integrale planafweging een voorwaarde om ook in de toekomst de unieke groene en blauwe kwaliteiten te behouden én te ontwikkelen. In het afgelopen jaar is dat onder andere gebeurd in de planbeoordeling van de Slotvrouwe aan de Debora Bakelaan. Deze begeleiding van een grote bouwontwikkeling met herstructureringsopgave op een landschappelijk kwetsbare locatie, nabij slot
Assumburg, is een continuering van de samenwerking in de afgelopen jaren. Ron Baltussen, als gemandateerd architect uit onze commissie, heeft dit proces zorgvuldig begeleid in een prettige samenwerking met gemeente, architect, stedenbouwkundige en projectontwikkelaar. Er is in 2018 sprake geweest van een goede samenwerking met de plantoelichters, de heren Dubbeld, Hobby en Backer. Daarnaast is er regelmatig sprake geweest van goed en constructief overleg met de gemeentelijke stedenbouwkundige, de heer de Bie. Ir. Peter de Ruyter, voorzitter Welstandscommissie Heemskerk
4 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
BIJZONDER PLAN, Woningen, De Velst Heemskerk
14
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
16
GROOT PLAN, Woningen, Jan van Polanenstraat Heemskerk
20
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
22
HOE IS HET MET? OUD PLAN, Zorgwoningen, Griegstraat Heemskerk
24
5.
Evaluatie en aanbevelingen
27
Colofon
28
6 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Welstandscommissie Heemskerk in 2018 is verlopen en waar we als commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden. Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog integraler. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen en afwegen van alle aspecten van een bouwplan vraagt vakmanschap. De Welstandscommissie Heemskerk is, in overleg met uw gemeente, samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente
Heemskerk. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. De commissie is benoemd door de gemeenteraad. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
Robbert Jan Wijntjes
Marleen van Driel
stedenbouwkundige en voorzitter van de commissie tot 1 juli 2018. Als ervaren stedenbouwkundige heeft hij een grote hoeveelheid projecten begeleid. Hij heeft o.a. de supervisie gehad over grote uitbreidingsplannen en heeft een aantal herstructureringsprojecten begeleid.
architect. Na ruim tien jaar als architect bij Benthem Crouwel Architects te hebben gewerkt, heeft zij haar eigen bureau opgericht en is zij betrokken geweest bij diverse projecten in binnen- en buitenland. Marleen is lid van de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heiloo en de commissie Kennemerland.
De commissie werd ondersteund door: Peter de Ruyter
Emmy Kanon
landschapsarchitect en vanaf 1 juli 2018 voorzitter van de commissie Kennemerland en de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heiloo. Hij heeft een bureau voor landschapsarchitectuur in Haarlem. Hij werkt op verschillende schaalniveaus in het landelijk en stedelijk gebied. Tot 1 juli was hij voorzitter van de commissie Noord-Holland Noord.
beleidscoรถrdinator MOOI Noord-Holland
Ron Baltussen
Gijs Dubbeld
architect en directeur/mede-eigenaar bij Hooyschuur architecten + adviseurs. Ron heeft deel uitgemaakt van diverse commissies in Noord Holland. Hij is lid van de commissie Kennemerland en is gemandateerd lid van de Erfgoedcommissie van MOOI Noord Holland. Voor Heemskerk is hij gemandateerd architectlid van de commissie.
plantoelichters gemeente Heemskerk
Arno Hobby plantoelichters gemeente Heemskerk
Peter Backer plantoelichters gemeente Heemskerk
10 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
11
2.2 Werkwijze De Welstandscommissie komt op maandag in de oneven weken van het jaar in Heemskerk en/of Alkmaar bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers, ontwerpers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. In 2018 was bij 22% van de planbehandelingen de initiatiefnemer of ontwerper aanwezig, een daling van 5% ten opzichte van 2017. Dit zou kunnen komen omdat de meeste plannen over kleine zaken gaan. De commissie biedt verder een goede gespreksomgeving waar iedereen aan bod komt in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Bij de grotere plannen schuift de stedenbouwkundige van de gemeente aan en informeert de commissie. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden.
Afscheid plantoelichter Gijs Dubbeld
Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de plantoelichter en de commissieleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking
gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Preadviezen De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. In Heemskerk worden dergelijke plannen veelal door de stedenbouwkundige van de gemeente begeleid. Zo zijn in 2018 overleggen gevoerd over De Slotvrouwe en de voormalige Seat-locatie. De commissie heeft vernomen dat de stedenbouwkundige half 2019 vertrekt. Voor de continuïteit is het van belang dat een opvolging gewaarborgd wordt. Gemandateerde commissie Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. De meeste plannen in Heemskerk worden door een architectlid van de adviescommissie beoordeeld. Deze is gemandateerd voor het behandelen van de kleinere plannen. De gemachtigde van de commissie komt eens in de veertien dagen op locatie voor de planbehandeling. Een plantoelichter van de gemeente legt kleine plannen voor zoals verbouwingen, dakkapellen, schuttingen of kleine wijzigingen in eerdere aanvragen.
12 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
13
In 2018 gebeurde dit bij 83% van het aantal planbehandelingen. Dit is meer dan in 2017 (76%). Dit kan te maken hebben met het feit dat er afgelopen jaar minder grote en complexe plannen werden ingediend. Eventueel kunnen plannen door de gemandateerde van de commissie aangehouden worden en in de volledige commissie behandeld worden. Ambtelijke behandeling Per 1 januari 2018 bestaat er een ambtelijke toetsing. Kleinere bouwplannen, zoals reclameobjecten, dakkapellen, gevelindelingen, perceelafscheidingen en aan- en bijgebouwen die aan de criteria uit de nieuwe nota voldoen, zullen ambtelijk afgehandeld kunnen worden. Het plan kan bij afwijking of bij twijfel alsnog door de Welstandscommissie worden beoordeeld.
Grote commissie, stedenbouwkundige en bezoek
Gemandateerde commissie aan het werk
2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De welstandsnota, vastgesteld in 2018 door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Naast de welstandsnota zijn er ook welstandscriteria opgenomen in beeldkwaliteitsplannen. Nieuwe of aanvullende criteria zijn wenselijk als: • Een ontwikkeling de bestaande fysieke structuur of het karakter doorbreekt; • Een ontwikkeling niet objectgericht is, maar van invloed is op een heel gebied; • Er sprake is van een stedenbouwkundig plan waarvoor veelal een nieuw bestemmingsplan nodig is. De beoordelingskaders zijn naar de mening van de Welstandscommissie over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen.
15 PROJECT BIJZONDER PLAN
HEEMSKERK
Woningen De Velst In het gebied De Velst is intussen een aantal plannen gerealiseerd. Zo heeft de commissie een jeugdcentrum en een multifunctionele sportaccommodatie langs zien komen. Van de hand van dezelfde architect gaat het nu om de bouw van 24 woningen, verdeeld over drie wooneilanden. Woningen vogelvlucht, Marlies Rohmer Architects & Urbanists
De plannen worden in een collegiaal overleg besproken. De commissie spreekt van een spannende ontwikkeling. Er mag nog wel gekeken worden naar de balans tussen het kleurverschil in metselwerk en de patronen hierin. Het kan zijn dat het subtieler moet. De architect beaamt dit. Ze heeft een referentie mee met een enkele kleur metselwerk en reliĂŤf in het metselwerk. De grootste zorg zal zijn om het eindbeeld te garanderen. Vooral de vertaling van de plannen in een passend bestemmingsplan is hierbij van belang. Gezien de voorkeur om het ontwerp van de architect uit te laten voeren is het raadzaam om de architect bij het bouwproces te blijven betrekken.
Woningen aanzicht, Marlies Rohmer Architects & Urbanists
Totaal
119
139
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 16.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: 17
16 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
Tabel 2
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018 3.1 Cijfers In 2018 heeft de Welstandscommissie Heemskerk 119 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 11 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 139.
daalde met ca. 34% ten opzichte van het vorige jaar. Dit kan te maken hebben met een totale daling van het aantal aanvragen, maar ook met het invoeren van de ambtelijke toetsing. Als kleinere plannen voldoen aan de criteria ‘kleine bouwwerken’ uit de nota, dan wordt het plan door de ambtenaar afgehandeld.
Het aantal nieuwe plannen is met ca. 35% gedaald ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen
Bij 22% van de planbehandelingen was de initiatiefnemer of ontwerper aanwezig.
Aantal planbehandelingen Aantal planbehandelingen Aantal planbehandelingen Tabel 1 SOORT AANVRAAG Tabel 1 Omgevingsvergunning SOORT AANVRAAG waarvan een monument Omgevingsvergunning waarvan waarvan nieuwbouw een monument
2017
2016
Nieuwe aanvragen
108
165
147
Aanvragen van voorgaande jaren
11
9
9
Herhalingen
20
36
32
Totaal behandelingen
139
210
188
2017
2016
Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN
2018
Totaal behandelingen
139
210
188
Gemandateerd behandeld
83 %
75 %
83 %
In de welstandscommissie behandeld
17 %
25 %
17 %
Hoe vaak behandeld? Tabel 4
AANTAL AANVRAGEN
AANTAL BEHANDELINGEN
ADVIEZEN AAN B&W
97 AANTAL AANVRAGEN 3 97
113 AANTAL BEHANDELINGEN 3 113
Totaal nieuwe aanvragen*
21 3 73 21 13
Reclameaanvraag Preadvies* Adviesaanvraag handhaving Reclameaanvraag
513 25
516 25
Overige vergaderonderwerpen Adviesaanvraag handhaving Totaal Overige vergaderonderwerpen
22 119 2
32 139 3
16
73
Aantal2 planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: 2017 SOORT AANVRAAG 2018 Tabel 2 Nieuwe 108 165 SOORT aanvragen AANVRAAG 2018 2017
2018
2017
106
2016
165
147
Bij eerste behandeling akkoord
63 %
59 %
79 %
30 3 80 30
Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)
9%
12 %
5%
80
Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
8%
8%
5%
Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
2%
2%
2%
Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken
8%
15 %
6%
Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning
10 %
4%
3%
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen Totaal 119 139 was 16. * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 16. planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
2016 147 2016 9 147
Aanvragen van voorgaande jaren Nieuwe aanvragen Herhalingen Aanvragen van voorgaande jaren
11 108 20 11
9 165 36 9
Totaal behandelingen Herhalingen
139 20
210 36
32 9 188 32
Totaal behandelingen
139
210
188
Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel 3 Gemandateerd behandeld
2018
Hoe vaak behandeld?
waarvan waarvan verbouwing nieuwbouw Preadvies* waarvan verbouwing
VERDELING AANVRAGEN Tabel 3 Totaal behandelingen VERDELING AANVRAGEN
SOORT AANVRAAG
Op de gemeentepagina van Heemskerk op onze website zijn meer cijfers te vinden.
2018
2017
2016
139 2018
210 2017
188 2016
83 %
75 %
83 %
18 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
19
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. 3.3 Adviezen ruimtelijke plannen In 2018 zijn met uitzondering van de ontwikkeling bij de Debora Bakelaan (De Slotvrouwe) geen ruimtelijke plannen aan de orde geweest. 3.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI Noord-Holland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaan verder dan de gemeentelijke adviescommissies. Voor de gemeente Heemskerk hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd:
Overleg Debora Bakelaan
• Evaluatie en actualisatie van de welstandsnota; • Deelname aan de selectieprocedure van een architectenbureau voor de ontwikkeling aan de Debora Bakelaan. Verdere ondersteunende activiteiten die door stichting MOOI Noord-Holland kunnen worden uitgevoerd zijn: • Omgevingsgesprekken: bijvoorbeeld de Ervenconsulent. De gemeente heeft hiervan in het verleden verschillende malen gebruik gemaakt; • Procesbegeleiding: supervisie, deelname aan een projectteam of werkgroep; • Beleidsontwikkeling: ondersteuning in verschillende fasen van beleidsontwikkeling; • Deelname van ambtenaren aan bijeenkomsten. De stedenbouwkundige van de gemeente neemt geregeld deel aan dergelijke bijeenkomsten.
Gebouw van architect Piet Blom
3.5 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Heemskerk kan ook gebruik maken van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, Omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl. Een van de plannen die eerst bij de Welstandscommissie langs is gekomen betrof een wijziging van een gebouw dat is ontworpen door de architect Piet Blom. De verbouwing is mede ingegeven door de wens om buitenruimtes te creëren. Het bestaande gebouw heeft ze niet en wordt daarom minder benut dan wenselijk is. Het gebouw is al eens verbouwd met een deel wonen in plaats van gebruik als kantoor. Bijzonder was dat de zoon van de architect hiervoor het ontwerp heeft gemaakt. Intussen heeft de gemeente het verzoek aan de Erfgoedcommissie gedaan om een onderzoek te doen naar de monumentwaardigheid van het gebouw, zelfs al gaat het om een relatief jong gebouw. De Erfgoedcommissie heeft in een advies aangeven dat de betekenis van de architectuur van deze gebouwen belangrijk genoeg is voor een bescherming en voor een aanwijzing tot gemeentelijk monument.
t
21 PROJECT GROOT PLAN
HEEMSKERK
Woningen Jan van Polanenstraat In 2011 worden de gesprekken gevoerd over de eerste fase van een herontwikkelingsgebied. De bestaande situatie laat verschillende typologieën aan woningen zien, vrij sober, maar wel zorgvuldig uitgevoerd. Het water is een belangrijk element. De nieuwbouw betreft verschillende soorten woningen (grondgebonden) en appartementen (huur en koop). Het gehele project wordt in één keer ontwikkeld. Het zal in nauwe samenwerking met de bewoners worden gerealiseerd. Deze kunnen bijvoorbeeld de kleur baksteen, deuren en eventuele spekranden kiezen. De verbindende elementen zijn de antraciete keramische dakpan en de brede gootlijst van de woningen (ook bij het appartementencomplex). Er komen kleine erven met veel openbaar groen ertussen. Het parkeren gebeurt op pleintjes. Intussen is het plan gerealiseerd. Het project is zorgvuldig uitgevoerd. De commissie was bang dat de geschakeerde metselwerk steen te dominant zou worden, maar er is voldoende differentiatie. Het beeld is wel anders dan het ooit geweest is. Toen ging het om meer sobere woningen. Er is gelukkig ook aandacht besteed aan het groen.
22 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
23
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit en goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
24 PROJECT HOE IS HET MET?
25
HEEMSKERK
Zorgwoningen Griegstraat Een schoolgebouw is een aantal jaren geleden verbouwd tot woonruimte voor meervoudig gehandicapte kinderen. Het complex wordt in 2017 uitgebreid met een extra woonruimte voor acht personen met een handicap. De omwonenden zijn betrokken bij de planvorming. De commissie is van mening dat er sprake is van een zorgvuldig uitgewerkt concept. Bestaand en nieuw vormen een mooie samenhangende compositie die in de stedenbouwkundige verkaveling goed tot zijn recht komt. Ook de inrichting van het erf, waarbij bestaande bomen gespaard worden, is zorgvuldig uitgewerkt. De commissie is zeer te spreken over het voorliggende ontwerp. Intussen wordt druk gebouwd. Het lijkt er wel op dat het stuukwerk is komen te vervallen en is vervangen door metselwerk.
Ontwerp zorgwoningen Ons Huis Maathuisprojecten (lab03 & JoustraReid architecten)
De bouw
26 WELSTANDSCOMMISSIE HEEMSKERK JAARVERSLAG 2018
27
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 27 mei 2019 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2018. Een aantal plannen en ontwikkelingen in de gemeente wordt besproken. Voor de toekomst voorspelt de wethouder een aantal grotere bouwopgaven, zoals de stationsomgeving en het Europaplein. In de geest van de Omgevingswet gebeurt dit met burgerparticipatie. Een integrale afweging van kwaliteit hoort hier in de toekomst ook bij. De gemeente is bezig met het opstellen van een omgevingsvisie. Ook de commissie is hierbij uitgenodigd. De gemeente moet in het kader van de invoering van de Omgevingswet per 1-1-21 een gemeentelijke adviescommissie instellen. Hieraan zijn een paar wettelijke eisen verbonden. Eén daarvan is dat de gemeenteraad bevoegd is deze commissie te benoemen en de taakomschrijving (in welke gevallen onafhankelijk advies nodig is) vast te leggen. MOOI Noord-Holland heeft een routeplanner opgesteld voor de inrichting van deze commissie en werkt mee aan een landelijke handreiking met de VNG (deze verschijnt eind van dit jaar). De commissie is verheugd om te vernemen dat de gemeente bezig is met de opvolging van de stedenbouwkundige. 5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de Welstandscommissie Heemskerk nog de volgende aanbevelingen: • Grotere projecten hebben behoefte aan continuïteit. De rol van de stedenbouwkundige is in deze opgaven belangrijk. De commissie heeft vernomen dat de stedenbouwkundige de heer de Bie - medio 2019 vertrekt. Zij doet nadrukkelijk de aanbeveling om een opvolger aan te stellen;
• Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving? • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevings visie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts; • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet; • Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten.
5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Heemskerk aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
28
Colofon Auteurs Emmy Kanon, coördinator Welstandscommissie Heemskerk Met bijdragen van Peter de Ruyter, voorzitter Welstandscommissie Heemskerk Ron Baltussen, architectlid Welstandscommissie Heemskerk José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, mei 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh