1
ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
2 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord Energiedoelen, duurzaamheid, ruimtelijke kwaliteit Overal waar transformatie van gebouwde omgeving en cultuurlandschap aan de orde is, spreekt men van energietransitie en hoe die in ons leven én onze woonomgeving zal ingrijpen. Soms lijkt het alsof zuinig omgaan met natuur en milieu, het gebruik maken van natuurlijke hulpbronnen en alternatieve materialen voor het eerst in de geschiedenis zo belangrijk wordt gevonden. We zijn vergeten dat veel van deze zaken vóór de wederopbouw en de inrichting van onze moderne consumptiemaatschappij vanzelfsprekendheden waren. Duurzaam is iets dat lang meegaat, goed gemaakt is en kan veranderen terwijl het toch bruikbaar blijft. Tegelijkertijd eist de energietransitie nu meer dan ooit klimaatneutrale aanpassingen. Dit vraagt om de volle aandacht van de Adviescommissie, want zowel de energietransitie als duurzaamheid beïnvloeden sterk de vormgeving van onze fysieke leefomgeving. Bestaande woning aan de Groenendaalkade
Het afgelopen jaar heeft de Adviescommissie zich regelmatig gebogen over bouwplannen en transformatievoorstellen die zijn ingegeven door ‘het energievraagstuk’. Soms gaat dat om grote nieuwbouwcomplexen, maar meestal over het halen van de laatste energiedoelen in het bestaande. We zien dat relatief kleine ingrepen grote impact kunnen hebben. Zonnepanelen, buitenisolatie en modern dubbelplus
isolatieglas zijn technische hoogstandjes die de vele traditionele en charmante woonhuizen maar matig verdragen. Dat kan zelfs zover gaan dat zeldzame, schilderachtige villa’s verdwijnen om maar ‘aan de eisen van de tijd’ te voldoen. Duurzaamheid is ook het behoud van een gebouw door het een upgrade te geven in plaats van het af te breken (bijvoorbeeld de woning aan de Groenendaalkade). Laten we in Heemstede vooral niet vergeten dat behoud van ruimtelijke kwaliteit juist voortkomt uit de duurzame omgang met onze omgeving. De Adviescommissie ziet het als haar taak om erop toe te zien dat ruimtelijke kwaliteit geen sluitpost wordt, maar bovenaan blijft staan om de energietransitie op verantwoorde wijze te begeleiden. Goede voorbeelden hiervan zijn de twee nieuwbouwprojecten “De Slottuin” en “Spaarnelicht”, beide projecten zijn in de ontwikkelfase omgeschakeld naar aardgasvrij bouwen. De benodigde installaties (om aardgasloos te kunnen bouwen) zijn op een dusdanige manier in het ontwerp geïntegreerd dat zij geen afbreuk doen aan de architectuur. Freek Schmidt, Voorzitter Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heemstede
“Duurzaamheid is inmiddels een vanzelfsprekendheid geworden, zoals goede veiligheid of een deugdelijke constructie.” MOOI Noord-Holland
Upgrade van de woning aan de Groenendaalkade
4 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
BIJZONDER/GROOT PLAN, Spaarnelicht
12
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
14
MONUMENT OF HERBESTEMMING, Station Heemstede- Aerdenhout
24
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
26
KLEIN PLAN, Ensemblewaarde Blekersvaartweg
28
5.
Evaluatie en aanbevelingen
31
HOE IS HET MET? OUD PLAN, Kleinschalig appartementencomplex Nijverheidsweg
32
Colofon
Impressie nieuwbouw aan het water, Havendreef
34
6 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heemstede in 2018 is verlopen en waar we als commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden. Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog integraler. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heemstede is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en
vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Heemstede. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
Freek Schmidt
Brigit de Werd
architectuurhistoricus en voorzitter van de commissie. Hij werkt als universitair hoofddocent Architectuurgeschiedenis & Erfgoedstudies aan de VU Amsterdam. Daarnaast verricht hij onderzoek binnen het VU onderzoeksinstituut CLUE+ en schrijft hij regelmatig over architectuur en erfgoed. Freek is sinds 2017 als voorzitter aan MOOI Noord-Holland verbonden voor diverse gemeentelijke adviescommissies.
is werkzaam geweest in de projectontwikkeling op het gebied van koop/huur, nieuwbouw, renovatie en herontwikkeling. Zij heeft ervaring in marketing, marktonderzoek, productontwikkeling en productadviezen gedurende het gehele ontwikkelingsproces. Sinds juni 2015 is zij als burgerlid verbonden aan MOOI Noord-Holland.
De commissie werd ondersteund door: Egon Kuchlein architectlid van de commissie en oprichter van Egeon Architecten BNA. Hij is als cultureel entrepreneur tevens verantwoordelijk voor de organisatie van een reeks van culturele projecten en manifestaties. Egon is sinds 2007 als architect verbonden aan MOOI Noord-Holland voor diverse gemeentelijke adviescommissies.
Anke Zeinstra architectlid van de commissie en oprichter van Van der Waals/Zeinstra architekten. Zij heeft daarnaast ervaring als docent aan de Academie van Bouwkunst te Amsterdam en is jurylid geweest bij enkele architectuurprijzen. Anke is sinds 2010 als architect verbonden aan MOOI Noord-Holland voor diverse gemeentelijke adviescommissies.
Willy Meekes commissiecoรถrdinator MOOI Noord-Holland
John van Wanum senior medewerker bouw- en woningtoezicht gemeente Heemstede
10 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
11
2.2 Werkwijze De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heemstede komt op donderdagmorgen in de oneven weken van het jaar in het raadhuis van Heemstede bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een gespreksomgeving waarin de direct betrokkenen aan bod komen in het gesprek over omgevingskwaliteit. De plannen worden digitaal gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. De stedenbouwkundige van de gemeente is bij belangrijke plannen aanwezig om de commissie van informatie te voorzien. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de plantoelichter en commissieleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Digitale planpresentatie
Preadviezen De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. Plannen in strijd met de regels van het bestemmingsplan worden vaak op basis van vooroverleg aan de commissie voorgelegd. Bij een dergelijk plan is naast de stedenbouwkundige afweging ook het advies van de commissie van belang om de haalbaarheid te kunnen beoordelen. Het stedenbouwkundige advies én het advies van de commissie vormen de basis voor de integrale beoordeling/afweging of medewerking wordt verleend aan het bouwplan. Kleine commissie Naar aanleiding van een tussentijds overleg met de wethouder en de plantoelichter is besloten per 1 maart 2018 geen gebruik meer te maken van een aparte kleine commissie, alle plannen worden sindsdien aan de reguliere commissie voorgelegd. 2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De gemeentelijke welstandsnota vastgesteld in 2016 door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Ook het erfgoedbeleid wordt in deze nota toegelicht. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen.
12 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE PROJECT JAARVERSLAG 2018 PLAN BIJZONDER/GROOT
13
HEEMSTEDE
Spaarnelicht Twee nieuwbouw torens aan de Cesar Francklaan De plannen voor twee woontorens op een beperkte oppervlakte (op het terrein van het voormalige Diaconessenziekenhuis) worden aan de commissie voorgelegd. De tien verdiepingen hoge torens worden verspringend geplaatst. Het zijn forse torens met appartementen in verschillende groottes waarbij de meeste appartementen zicht hebben op het Spaarne. De torens worden zodanig geplaatst dat er zoveel mogelijk doorzicht behouden blijft. De torens hebben een dubbel hoge hoekentree en staan op een half verdiept parkeerdek waarop een collectieve tuin c.q. plein wordt ingericht. De rijzige torens hebben een horizontale belijning waarin de structuur van de penanten en de smalle en brede gevelopeningen geaccentueerd wordt. Er is gekozen voor een warme, gemêleerde, zandkleurige baksteen met metalen balkonhekken in een goudkleur. De commissie had geen bezwaar tegen de voorgestelde massa, deze werd mogelijk gemaakt door het bestemmingsplan. Zij heeft bij haar beoordeling met name aandacht besteed aan de landschappelijke invulling van de tuin en het ‘onzichtbaar’ maken van de gesloten, half hoge plint van de parkeergarage, en daarnaast aan de gevelindeling: het ritme in de gevels, de stapeling en de uitwerking van de balkons, en de uitwerking en kleur van de zichtbare balkonranden. Tijdens de ontwikkelfase is omgeschakeld naar aardgasvrij bouwen. De benodigde installaties (om aardgasloos te kunnen bouwen) zijn op een dusdanige manier in het ontwerp geïntegreerd dat zij geen afbreuk doen aan de architectuur.
De balkons uitgelicht
Spaarnelicht
Totaal
132
199
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 44.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: 15
14 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
Tabel 2
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018 3.1 Cijfers De Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heemstede heeft in 2018 advies uitgebracht over 132 aanvragen voor een omgevingsvergunning. Dat zijn er ongeveer evenveel als in 2017. Bij bijna de helft van de aanvragen kon in ĂŠĂŠn keer een positief advies gegeven worden. Bij 39% van de planbehandelingen was de initiatiefnemer of ontwerper aanwezig. In In In 2018 2018 heeft heeft de de Adviescommissie Adviescommissie voor voor Ruimtelijke Ruimtelijke Kwaliteit Kwaliteit Heemstede Heemstede 132 132 vergunningaanvragen vergunningaanvragen behandeld, behandeld, 2018 werden 44 preadviezen voorgelegd. waarvan 17 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband waarvan 17 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met met plannen plannen die die meerdere meerdere behandelingen behandelingen nodig nodig hadden, hadden, was was het het totaal totaal aantal aantal planbehandelingen planbehandelingen 199. 199. Het aantal nieuwe plannen is met ca 7 % gedaald ten Het aantal nieuwe plannen is met ca 7 % gedaald ten opzichte opzichte van van 2017. 2017. Het Het aantal aantal behandelingen behandelingen daalde daalde met met ca ca 55 % ten opzichte van het vorige jaar. % ten opzichte van het vorige jaar.
Aantal Aantal planbehandelingen planbehandelingen
Aantal1 planbehandelingen Tabel Tabel 1 SOORT SOORT AANVRAAG AANVRAAG Omgevingsvergunning Omgevingsvergunning waarvan waarvan een een monument monument
AANTAL AANTAL AANVRAGEN AANVRAGEN 79 79
waarvan waarvan nieuwbouw nieuwbouw waarvan verbouwing waarvan verbouwing
AANTAL AANTAL BEHANDELINGEN BEHANDELINGEN 119 119
15 15 66
19 19 10 10
58 58
90 90
Preadvies* Preadvies* Reclameaanvraag Reclameaanvraag
29 29 16 16
47 47 25 25
Adviesaanvraag Adviesaanvraag handhaving handhaving Overige vergaderonderwerpen Overige vergaderonderwerpen
33 55
33 55
Totaal Totaal
132 132
199 199
2016
Nieuwe aanvragen
115
124
179
Aanvragen van voorgaande jaren
17
11
11
Herhalingen
67
74
80
Totaal behandelingen
199
209
270
2017
2016
Hoe vaak behandeld? Hoe vaak behandeld? Tabel 3 ADVIEZEN AAN B&W Totaal nieuwe aanvragen*
2018 111
121
179
Bij eerste behandeling akkoord
32 %
31 %
45 %
Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)
12 %
14 %
20 %
Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
9%
17 %
16 %
Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
12 %
10 %
6%
Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ambtelijk afgehandeld
32 %
25 %
12 %
Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning
5%
2%
1%
Erfgoedaanvragen Tabel 5
ERFGOEDAANVRAGEN
2018
2017
2016
Totaal aantal
27
23
15
rijksmonumenten
19
9
9
gemeentelijke monumenten
8
10
4
karakteristieke panden
0
1
0
provinciale monumenten
0
3
2
2016 2016 179 179
17 17 67 67
11 11 74 74
11 11 80 80
Totaal Totaal behandelingen behandelingen
199 199
209 209
270 270
Hoe Hoe vaak vaak behandeld? behandeld? Totaal Totaal nieuwe nieuwe aanvragen* aanvragen* Bij eerste behandeling Bij eerste behandeling akkoord akkoord
2017
Erfgoedaanvragen
Aanvragen Aanvragen van van voorgaande voorgaande jaren jaren Herhalingen Herhalingen
Tabel Tabel 33 ADVIEZEN ADVIEZEN AAN AAN B&W B&W
2018
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 44. 44.
Aantal Aantal planbehandelingen planbehandelingen ten ten opzichte opzichte voorgaande voorgaande jaren: jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel Tabel 22 SOORT 2018 2017 SOORT AANVRAAG AANVRAAG 2018 2017 Nieuwe aanvragen 115 124 Nieuwe aanvragen 115 124
SOORT AANVRAAG
Op de gemeentepagina van Heemstede op onze website zijn meer cijfers te vinden.
2018 2018 111 111
2017 2017 121 121 32 32 % %
2016 2016 179 179 31 31 % %
45 45 % %
16 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
17
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn alle adviezen van de commissie door het college overgenomen. • Naar aanleiding van een ‘tegenadvies’ betreffende een dakopbouw aan de Cruquiusweg, waarin gewezen wordt op een omissie in het advies, heeft de Adviescommissie de aanvraag ter heroverweging in behandeling genomen; De genoemde omissie is door de commissie onderkend, maar dat heeft niet tot een ander advies geleid;
Dakopbouw Borneostraat
• Naar aanleiding van een advies van de Commissie bezwaarschriften heeft de gemeente gevraagd het advies betreffende de aanvraag voor het plaatsen van dakpannen aan de Borneostraat aan te vullen. Het ging om het onderbouwen van de conclusie van de Adviescommissie dat door het toepassen van zwarte dakpannen er in ernstige mate sprake is van strijdigheid met de redelijke eisen van welstand, oftewel een exces; • Op verzoek van een juridisch medewerker, heeft de Adviescommissie haar positieve advies omtrent een nieuw te plaatsen dakkapel aan de Lorentzlaan nader gemotiveerd. Op basis van de getoonde ontwerpkwaliteit is de commissie afgeweken van de objectgerichte criteria uit de gemeentelijke welstandsnota.
Geschakelde woningen aan de Lorentzlaan
18 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
19
3.3 Adviezen ruimtelijke plannen • De gemeentelijk stedenbouwkundige is in juli in de vergadering aanwezig geweest voor overleg over de bouw van appartementen en een winkel op de hoek van de Binnenweg en de Zandvaart; • Ook is met de stedenbouwkundige gesproken over de gewijzigde massa van een te verbouwen woning aan de Glipperweg.
Hoek Binnenweg en Zandvaart (bron fotograaf Yucon VR).
20 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
21
3.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI Noord-Holland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaan verder dan de gemeentelijke adviescommissies. Voor de gemeente Heemstede hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: • Op verzoek van de gemeente heeft de heer Schmidt (voorzitter Adviescommissie) samen met een afgevaardigde van de RCE een bezoek gebracht aan Mariënheuvel. Er zijn plannen om het voormalige klooster te herbestemmen tot seminarhotel. De beoogde ingrepen in het buitengebied vormen het grootste aandachtspunt; • Dorine van Hoogstraten (adj. dir. MOOI Noord-Holland) is in juli aanwezig geweest bij de startbijeenkomst voor het Omgevingsplan Woonwijken Noordwest.
Inrichtingsvoorstel parkeerplaatsen Mariënheuvel
22 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
23
3.5 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Heemstede heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, Omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl. Netwerkdiner in de Grote Kerk te Naarden
Zo waren bijvoorbeeld mevrouw Mulder en mevrouw Van der Have, beiden wethouder, in september aanwezig bij het jaarlijkse wethouderdiner in de Grote Kerk te Naarden. De bijeenkomst stond in het teken van transformatie. Uiteenlopende transformatieopgaven komen op gemeenten af, zoals bijvoorbeeld leegstand en herbestemming van (monumentaal) vastgoed, de energietransitie, de woningbouwopgave, klimaatadaptatie en massatoerisme. EĂŠn van de beleidsmedewerkers van de gemeente was aanwezig bij de cursus Erfgoed in de omgevingsvisie.
25
24 PROJECT MONUMENT OF HERBESTEMMING
HEEMSTEDE
Station Heemstede - Aerdenhout In 2016 hebben de erfgoedadviseurs van MOOI Noord-Holland een redengevende omschrijving opgesteld voor het treinstation Heemstede/Aerdenhout. Op basis daarvan zijn de gebouwen op de gemeentelijke monumentenlijst van Heemstede geplaatst. Het station bezit een hoge cultuurhistorische waarde omdat het een fysieke getuigenis is van de ontwikkeling van het spoorverkeer tussen Haarlem en Leiden dat al eind negentiende eeuw tot stand kwam. Het ontwerp van het station – van architect Koen van der Gaast was toentertijd (1958) vooruitstrevend en functionalistisch, onder andere vanwege de functie als viaductstation en het sobere gebruik van voor die tijd moderne materialen als beton, staal, glas. In 2018 werd aan de Adviescommissie, in het kader van renovatieplannen voor de perronoverkapping, de aanvraag voor het schilderen van de perronkappen voorgelegd. Behalve de kleurstelling van het (gedeeltelijk) houten dakbeschot is de overkapping nog vrijwel volledig in oorspronkelijke staat. Koen van der Gaast wist destijds zonder felle kleuren aansprekende gebouwen neer te zetten. Op verzoek van de Adviescommissie werd een aanvullend historisch kleurenonderzoek uitgevoerd met duidelijk weergegeven kleurtrappen. Doel van het onderzoek was om te komen tot een documentatie van de historische verflagen. De resultaten hebben de basis gevormd voor het kleuradvies voor een nieuw historisch verantwoord kleurenschema van de perronoverkappingen van het station Heemstede/Aerdenhout. Voor de perronkappen worden de kleuren staalgrijs, groengrijs, bruin en crème wit toegepast.
De nieuwe kleuren
Metingen kleurenonderzoek
Station Heemstede Aerdenhout 2016
26 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit én goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt om een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. Commissieleden van MOOI Noord- Holland willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
27
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken met de input van deskundigen die kennis, vaardigheden en kansen inbrengen. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
29
29 PROJECT KLEIN PLAN
HEEMSTEDE
Ensemble waarde aan de Blekersvaartweg Aan de Adviescommissie wordt een aanvraag voorgelegd waarbij de indeling van een twee- onder-een-kapwoning met een kenmerkende witte voorgevel aan de Blekersvaart wordt gewijzigd. Ook wordt tussen het blokje woningen en de aangrenzende woning een opening (steeg) mogelijk gemaakt en is men voornemens de witte gevel van de rechter woning te wijzigen naar een bakstenen gevel met gelijke openingen als de aangrenzende bakstenen woning. Tevens ligt de vraag voor of het mogelijk is de kap van de rechter woning te verhogen. De commissie wijst op de ensemblewaarde en adviseert het karakteristieke gevelbeeld te behouden. Op verzoek van de commissie wordt onderzoek gedaan naar de indeling in de voorgevel, de materiaalkeuze en de kapoplossing. Na overleg blijft de witte gevel (gevel, goot en dak) van het ensemble in stand, in de gevel worden inkepingen gemaakt. Achter deze inkepingen is een ‘open’ erfje met de entreepartij, de nieuwe voorgevel pui en de ingang van de steeg. In de kap komt een open hoek.
Inkepingen in de voorgevel van nr. 18
Blekersvaartweg 18 en 19 (bron: Google Maps)
30 ADVIESCOMMISSIE VOOR RUIMTELIJKE KWALITEIT HEEMSTEDE JAARVERSLAG 2018
31
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 24 mei heeft het jaarlijkse evaluatiegesprek over het jaar 2018 plaats gevonden. Besproken zijn het cijferoverzicht: de afname van het aantal plannen heeft met name te maken met de ambtelijke afhandeling van de relatief eenvoudige plannen die binnen de KAN-bepaling vallen. Op 18 april 2019 heeft de gemeenteraad een amendement op het besluit ‘Welstand en Omgevingswet’ aangenomen. De belangrijkste punten hieruit zijn dat er onder bewoners en vergunning aanvragers een evaluatie zal worden uitgevoerd naar de wenselijkheid en de vorm van het welstandsbeleid, en dat in de pilot “Woonwijken Noordwest” geen gebruik meer zal worden gemaakt van de diensten van de welstandscommissie (onder voorbehoud van ‘grote’ plannen). In de tussentijd wordt de Welstandsnota 2016 Heemstede gehandhaafd als toetsingskader voor de aanvragen voor een omgevingsvergunning. In het kader van de nieuwe Omgevingswet (per 2021) zal de gemeente een besluit gaan nemen over een nieuw te vormen gemeentelijke adviescommissie. Een ander belangrijk punt dat aan de orde is gekomen tijdens het evaluatiegesprek is dat de Adviescommissie de raad uitnodigt voor het bijwonen van een vergadering om haar werkwijze toe te lichten en dit af te sluiten met een excursie. 5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de Adviescommissie voor Ruimtelijke kwaliteit Heemstede nog de volgende aanbevelingen: • Pas de beleidskaders aan in verband met de nieuwe toepassingen van duurzaamheid;
• Koppel actuele planvisies, beeldkwaliteitsplannen voor ensembles, terreinen en gebieden binnen de gemeente of daaraan grenzend; • Voeg gemeentelijke notities inzake specifieke ruimtelijke ingrepen als bijlage toe aan de gemeentelijke welstandsnota; • Advies om op termijn de uit 2016 daterende Welstandsnota naar opgedane ervaringen aan te passen; • Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving? • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevings visie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts; • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet; • Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten.
Nieuwbouw op het vm. Van Lentterrein
5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heemstede, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen.
Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
32 PROJECT HOE IS HET MET?
33
HEEMSTEDE
Kleinschalig appartementencomplex Nijverheidsweg Door de gemeente werd een stedenbouwkundig plan ontwikkeld voor een kleinschalig appartementencomplex, op de plek van de voormalige monteurswoning bij de watertoren, dat qua vorm en opzet past bij de omliggende nieuwbouw. Het wooncomplex biedt huisvesting aan acht jongeren met een lichte verstandelijke beperking. Al in 2012 is de architect met de stedenbouwkundige van de gemeente voor overleg bij de Adviescommissie aanwezig. Belangrijkste vraag was hoe het gegeven vloeroppervlak het beste op deze locatie kon worden ingepast, rekening houdend met het beschikbare terrein en de ligging op de grens van verschillende ‘werelden’: stedenbouwkundige, architectonische en landschappelijke waarden lopen hier in elkaar over. Daarna werd in 2014 het programma van eisen aangepast wat een wijziging van het ontwerp tot gevolg had. Een jaar later werd de definitieve aanvraag voorgelegd. De commissie constateerde dat de architectuur refereert aan die uit het Interbellum, waardoor het gebouw zich voegt in Heemstede en de reeks van gemetselde gebouwen aan de Nijverheidsweg. Daarin vormt de ernaast gelegen watertoren met zijn lichtgrijze kleur een uitzondering. Ook is er verwantschap met het achtergelegen Waterpark, zonder letterlijk hiernaar te verwijzen. Ondertussen zijn er een aantal zienswijzen ontvangen: “het uiterlijk van het nieuwe gebouw zou de ambiance van de naastgelegen watertoren ontkrachten”. Ook werden zorgen omtrent de liftkoker en de zonnepanelen uitgesproken. In 2018 is het ontwerp ingezonden voor de Arie Keppler Prijs. De prijs heeft als doel initiatieven te belichten die de dagelijkse praktijk van planontwikkeling ontstijgen: bijzondere, inspirerende, innoverende en grensverleggende projecten.
Impressie inpassing woongebouw
Woongroep Heemstede (bron: Ronald Schouten Fotografie)
34
Colofon Auteurs Willy Meekes, coördinator Adviescommissie voor Ruimtelijke Kwaliteit Heemstede Met bijdragen van José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, augustus 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh