1
ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
2 ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord “De bespreking met de Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit van Heerhugowaard was voor mij één van de meest aangename welstandsbesprekingen die ik heb gehad.” Eric Lemstra, architect, BNLA architecten
2018 was een jaar waarin Heerhugowaard van alle gemeenten in Noord-Holland (op Amsterdam na) de meeste vergunningen verstrekte voor het bouwen van huizen: 542 (Noord-Hollands Dagblad, 26-02-19). Na jaren van vertraging draait de bouwproductie in Heerhugowaard weer op volle toeren. Ook in de commissie Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit Heerhugowaard merkten wij dit. Hoewel de meeste aanvragen vakkundig door de ambtenaren van gemeente Heerhugowaard werden behandeld, kregen wij in de commissie weer een aantal interessante en grote plannen ter behandeling. Zoals elk jaar zijn wij verheugd deze plannen in een vroeg stadium te mogen ontvangen, zodat wij in een gesprek aan een hoge ruimtelijke kwaliteit voor Heerhugowaard kunnen werken. Dat blijkt effectiever en veel verder te reiken dan het slechts af- of goedkeuren van een plan. Voor de meeste discussie zorgden de plannen in het Stationsgebied. De visie voor dit gebied is nog in ontwerp, maar intussen kregen wij al de eerste ontwerpen te zien. Zorgvuldigheid is daarbij noodzakelijk. Het gaat om een stevige schaalvergroting die gevolgen heeft voor de bestaande structuren in het gebied en waarbij terdege rekening moet worden gehouden met bestaande kwaliteiten, zoals die van de Stationsstraat. Anderzijds ligt het gebied ook tegen het landelijke en kwetsbare Oosterdelgebied aan. Dat vraagt om een zorgvuldige afweging tussen een duurzame ontwikkeling die optimaal gebruik maakt van de aanwezigheid van een knooppunt van openbaar vervoer, en de bestaande hoogwaardige kwaliteiten van het Noord-Hollandse landschap. De komende tijd leveren wij weer graag een bijdrage aan deze discussie om de ruimtelijke kwaliteit ook in dit gebied hoog te houden. Ir. Remco Reijke
4 ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
Hoogbouw Stationsgebied
14
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
16
Reinderseiland
20
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
22
De Draai
24
5.
Evaluatie en aanbevelingen
27
Brugbedieningscentrale Colofon
28 30
6 ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit Heerhugowaard in 2018 is verlopen en waar we als adviseurs – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden. Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog integraler. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit Heerhugowaard zijn ervaren en vakbekwame
adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Heerhugowaard. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
Remco Reijke stedenbouwkundige en voorzitter;
Jan-Richard Kikkert architect; tevens gemandateerd adviseur voor de Draai en de Vaandel;
Kees van Hoek architect-secretaris.
De adviseurs werden ondersteund door de plantoelichters gemeente Heerhugowaard Dick Kooij
Leontine Wennekers
2.2 Werkwijze De Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit Heerhugowaard komen op donderdag in de even weken van het jaar in het gemeentehuis bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De adviseurs biedt een gespreksomgeving waarin de direct betrokkenen aan bod komen in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal en analoog gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen is de stedenbouwkundige van de gemeente, Hans Visscher, aanwezig om de adviseurs te informeren. Dat gebeurt meestal in een zo vroeg mogelijk stadium. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De casemanager zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De architect-secretaris, de plantoelichter en de adviseurs hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan.
Pre-adviezen De adviseurs gaan bij grote, ingewikkelde of voorbeeld-stellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de adviseurs op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de adviseurs nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. Heerhugowaard maakt vaak gebruik van deze mogelijkheid. Gemandateerde adviseur, klein team en ambtelijke behandeling Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. Afhankelijk van het soort plan en de grootte ervan wordt het team met adviseurs samengesteld. Daarbij vindt in Heerhugowaard al jaren plantoetsing door ambtenaren plaats. Heerhugowaard was voorloper in het gebruik maken van de zogenaamde Kan-bepaling, die de gemeente de mogelijkheid geeft om plannen ambtelijk te toetsen. In het geval van twijfel of bij controversiële plannen leggen de plantoelichters in dat geval een plan, dat normaal gesproken ambtelijk getoetst zou worden, voor aan de adviseurs. Voor de ontwikkelgebieden de Draai en de Vaandel is één adviseur als gemandateerde namens het team betrokken bij de advisering over de plannen in deze ontwikkelgebieden. Op deze wijze is een efficiënte en snelle planbehandeling en ontwikkeling mogelijk.
10 ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
“De samenwerking met de commissie beschouw ik vanuit mijn vakgebied als waardevol. Een onafhankelijke blik met bijbehorend advies leidt vaak tot betere plannen.” Hans Visscher, stedenbouwkundige, gemeente Heerhugowaard
11
2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de adviseurs rekening mee houdt. De Nota Ruimtelijke Kwaliteit vastgesteld in 2016 door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Via deze link kunt u de welstandsnota voor uw gemeente inzien. De adviezen over ingrepen aan monumenten worden voorgelegd aan de Erfgoedcommissie van MOOI Noord-Holland. De adviseurs worden hierover indien van toepassing geïnformeerd. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen. Wij willen echter wel wijzen op de gevolgen van de energietransitie voor zowel het landschap als de gebouwde omgeving. In een versneld tempo heeft die zijn weerslag op de openbare ruimte, bijvoorbeeld middels de initiatieven voor zonneweides, aardwarmte/geothermie, zonnepanelen en het particulier isoleren van woningen aan de buitenzijde. Enerzijds kan het gaan om de grootschaligheid en de gevolgen voor het landschap, anderzijds kan het gaan om particuliere initiatieven die ingrijpende wijzigingen in een straat tot gevolg hebben, zoals de helft van een twee-onder-één kap-woning, of een woning in een rij. Op dit moment voorziet de Nota niet echt in richtlijnen hiervoor. Wij adviseren om hiervoor ruimtelijk beleid te maken in aanvulling op de Nota. Wij kunnen u hierbij helpen aangezien MOOI Noord-Holland kennis, opgedaan bij andere gemeenten en bij ontwikkelingen elders in Nederland, kan bundelen.
12
13
13 PROJECT BIJZONDER/GROOT PLAN
HEERHUGOWAARD
Hoogbouw Stationsgebied transformatie tot een hoogstedelijk knooppunt
In de Provinciale Knooppuntenontwikkeling van provincie Noord-Holland & Vereniging Deltametropool (oktober 2013) is Heerhugowaard als laatste (of eerste) knooppunt benoemd in de Zaancorridor. Dat bracht een hoogstedelijke ambitie naar Heerhugowaard, wat leidt tot een bijzondere en lastige opgave. Want de bestaande kleinstedelijke schaal en landschappelijke confrontatie met het aangrenzende Oosterdelgebied van de gemeente Langedijk, verdragen deze grootstedelijkheid moeilijk. Daarbij is het ontwerpen van hoogbouw een nieuwe architectonische opgave. Het siert de architect dat hij de handschoen heeft opgepakt om de uitdaging die de commissie constateerde tot een goed einde te brengen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat voor een dergelijke nieuwe opgave verschillende intensieve collegiale overleggen nodig waren, te meer daar er nog geen uitgewerkt masterplan was dat de ambitie en supervisie voor het Stationsgebied regelde. Dit leidde tot extra ontwerpsessies van de architect met de gemandateerde van de commissie. De fasering van het gebied in combinatie met het ontbreken van duidelijke supervisie (om het halen van de hoge ambitie te sturen) blijft de achilleshiel van de totale gebiedsontwikkeling. De eerste stappen zijn in ieder geval gezet en de contour van de stad Heerhugowaard zal met deze hoogbouw blijvend veranderen. De commissie zal in ieder geval de plannen blijven vergelijken met de gestelde ambitie in het Masterplan.
“Ik heb het [overleggen met de adviseurs] ervaren als waardevolle discussies en adviezen in dienst van de ruimtelijke kwaliteit van dit stadsdeel in ontwikkeling.� Paul Breddels, architect
Vogelvlucht situatie
Zicht vanuit Stationsstraat
20 22
Adviesaanvraag handhaving waarvan nieuwbouw
3
13
3
27
Advies ruimtelijke plannen waarvan verbouwing
7
9
13
11
Overige vergaderonderwerpen Preadvies* 15
14 ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
26 38
220
226
Totaal 54 82 Adviesaanvraag handhaving 3 3 * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 25. Advies ruimtelijke plannen 7 13
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018 3.1 Cijfers De Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit Heerhugowaard hebben in 2018 advies uitgebracht over 54 (waarvan er 40 nieuw waren) aanvragen voor een omgevingsvergunning. In 2017 waren dat 44 aanvragen, een stijging van 23%. Het aantal aanvragen voor een omgevingsvergunning ligt in Heerhugowaard hoger dan 54, maar een belangrijk deel wordt ambtelijk afgehandeld. Een belangrijk deel van de aanvragen betreft (collegiaal) vooroverleg. Bij 17% van de aanvragen kon in één keer een positief advies gegeven worden. Dit percentage ligt relatief laag omdat dit inherent is aan het karakter van (collegiaal) vooroverleg. Plannen zijn dan immers nog sterk in ontwikkeling en nog niet definitief ontworpen zoals bij een
Preadvies* Omgevingsvergunning
vergunningsaanvraag. Een ontwerper of initiatiefnemer komt dan ook bijna altijd een of meerdere keren terug voor verder vooroverleg. Het grote voordeel is dat een initiatiefnemer een definitief ontwerp baseert op het overleg met de adviseurs en dat het ontwerp bij een vergunningsaanvraag dus niet hoeft te worden aangepast na een advies van de commissie. Door het vooroverleg kan het vergunningstraject daarom op dit punt snel worden doorlopen. Bij 59% van de planbehandelingen was de initiatiefnemer of ontwerper aanwezig. De adviseurs zijn zeer verheugd dat dit percentage zo hoog is en iets gestegen is ten opzichte van vorig jaar. Het aantal preadviezen was in 2018 25 gevallen ten opzichte van 18 gevallen in 2017.
Overige vergaderonderwerpen
2
2
Totaal
54
82
* Dit zijn deplanbehandelingen preadviezen waarvoor nog geen ten omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 25. Aantal opzichte voorgaande jaren:
Tabel 2 SOORT AANVRAAG
2018
2017
2016
Nieuwe aanvragen
40
38
47
6
9
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal t.o.v. voorgaande jaren Aanvragen van voorgaande jaren 14 Tabel 2planbehandelingen Herhalingen SOORT AANVRAAG
28 2018
35 2017
46 2016
Totaal Nieuwebehandelingen aanvragen
82 40
79 38
102 47
Aanvragen van voorgaande jaren
14
6
9
Herhalingen
28
35
46
Totaal behandelingen Vorm van behandelingen82
79
102
2017
2016
Vorm van behandelingen
Tabel 3
VERDELING AANVRAGEN Vorm van behandelingen2018 Totaal behandelingen
Gemandateerd behandeld Tabel 3 plenair met alle adviseurs behandeld VERDELING AANVRAGEN
Aantal planbehandelingen
Tabel 1
SOORT AANVRAAG
AANTAL AANVRAGEN
AANTAL BEHANDELINGEN
Omgevingsvergunning
22
38
waarvan nieuwbouw
13
27
waarvan verbouwing
9
11
82
79 69 %
2018
31 %
Totaal behandelingen 82 Door de ‘nieuwe’ Nota Ruimtelijke Kwaliteit van de gemeente Heerhugowaard worden meer plannen Gemandateerd behandeld 69 % ambtelijk getoetst. Dit betekent dat wanneer aan de plenair met alle adviseurs behandeld 31 % adviseurs om advies wordt gevraagd, dit gaat over controversiële, complexe en/of grote projecten. Tevensvaak is er meer behoefte aan vooroverleg als Hoe behandeld?
102 54 %
2017
46 %
70 % 2016
30 %
plannen79nog in ontwikkeling zijn.102 Vanwege het complexe en controversiële karakter gaat 54 % 70 de % commissie bij dergelijke plannen vaak niet bij de 46 % 30 % eerste behandeling akkoord. Dit verklaart het lage percentage van “Bij eerste behandeling akkoord” bevonden plannen.
Preadvies*
20
26
Adviesaanvraag handhaving
3
3
Advies ruimtelijke plannen
7
13
Overige vergaderonderwerpen
2
2
Totaal nieuwe aanvragen*
Totaal
54
82
Bij eerste behandeling akkoord
17 %
7%
11 %
Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)
8%
19 %
13 %
Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
6%
7%
8%
Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
6%
22 %
18 %
Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken
47 %
37 %
34 %
Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning
17 %
7%
16 %
Hoe vaak behandeld? Tabel 4 ADVIEZEN AAN B&W
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 25.
In 2018 hebben de Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit planbehandelingen 82. Het aantal nieuwe plannen is Heerhugowaard 54 aanvragen behandeld, waarvan met ca. 5% gestegen ten opzichte van 2017. Het Aantal planbehandelingen opzichte voorgaande jaren: steeg met ca. 4% ten opzichte 14 betrekking hadden op aanvragenten van voorgaanaantal behandelingen de jaren. In verband met plannen die meerdere van het vorige jaar. behandelingen nodig hadden, was het totale aantal Tabel 2 SOORT AANVRAAG
2018
2017
2016
Nieuwe aanvragen
40
38
47
Aanvragen van voorgaande jaren
14
6
9
Herhalingen
28
35
46
Totaal behandelingen
82
79
102
2018
2017
2016
36
27
38
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
Op de gemeentepagina van Heerhugowaard op onze website zijn meer cijfers te vinden.
16 ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
17
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn alle adviezen van de adviseurs overgenomen door het college van B&W. De plannen ‘Hoogbouw Stationsgebied’ en ‘Reinderseiland’ zijn illustratief voor het positieve effect van de bijdragen van de adviseurs. De architecten waarderen het overleg waarin de adviseurs onafhankelijk en kritisch meedenken over hun plannen. Plannen die vaak lastige randvoorwaarden kennen waardoor de ambities van de initiatiefnemers en die van de gemeente niet altijd samengaan.
De gemeente Heerhugowaard heeft daarom in samenwerking met het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland een expertmeeting georganiseerd voor de regio Noord-Holland Noord, om samen na te denken over oplossingen voor de wrijving tussen de opgaven met betrekking tot de energietransitie enerzijds en het behoud en de ontwikkeling van landschapskwaliteit anderzijds. Het doel is om tot nieuwe inzichten en eensgezindheid te komen over de inpassing van maatregelen ten behoeve van de energietransitie.
3.3 Adviezen ruimtelijke plannen In 2018 zijn zeven ruimtelijke plannen aan de orde geweest, zoals het Beeldkwaliteitsplan van fase 2 van Land van Luna, de afronding van de Lintenvisie en het Masterplan voor het Stationsgebied. De plannen kenmerken zich vaak doordat er enerzijds een duidelijke ambitie en kwaliteit omschreven moet worden, maar anderzijds er voldoende flexibiliteit moet zijn voor toekomstige initiatieven. In alle gevallen gaat het erom om de kwaliteit van de openbare ruimte - die van ons allemaal is en het aangezicht van een gemeente kan bepalen - duidelijk te borgen, zonder de particuliere belangen te veel te beperken. De commissie waardeert het dat zij bij de totstandkoming van deze plannen wordt betrokken en zo vroeg mogelijk om advies wordt gevraagd. 3.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI Noord-Holland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaan verder dan de gemeentelijke adviseurs. Voor Heerhugowaard hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: • Eén van de adviseurs is gemandateerd om namens de adviseurs in de kwaliteitsteams voor De Draai en De Vaandel te adviseren over plannen in deze ontwikkelgebieden;
• Met de gemeente Heerhugowaard zijn er diverse overleggen geweest over de nieuwe invulling van de advisering in het kader de komende Omgevingswet, aansluitend op de vernieuwde Nota Ruimtelijke Kwaliteit. 3.5 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Heerhugowaard heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www. steunpunterfgoednh.nl. In de kennisbank van de website is ook de verbouwde stolp ‘De Leeuwenhof’ aan de Middenweg in Heerhugowaard als geslaagd herbestemmingsproject opgenomen. Op de website is ook een verslag van ‘Expertmeeting NHN energietransitie en landschappelijke inpassing’ te lezen. Deze expertmeeting is op 9 maart gehouden en gezamenlijk georganiseerd door de gemeente Heerhugowaard (Gerlof Kloosterman) en het Steunpunt. Noord-Holland Noord heeft de ambitie om de komende decennia een belangrijke rol te spelen in de energietransitie. De belangrijkste bronnen van duurzame energie in de regio zijn aardwarmte, wind en de zon. De aanleg van het netwerk en de systemen om deze energie te gebruiken zullen grote impact op het bestaande cultuurlandschap en de bestaande landschapskwaliteit hebben.
Het verheugt ons dat de gemeente Heerhugowaard meewerkt aan het vervolg op de “Startnotitie Duurzaam Waardevol”, onder andere middels het inbrengen van een casus. Dit moet leiden tot “Een praktische handreiking duurzaamheid, erfgoed en ruimtelijke kwaliteit”. Dit is één van de manieren waarop de gemeente Heerhugowaard aandacht besteedt aan duurzaamheid, ruimtelijke kwaliteit en erfgoed. De gemeente heeft samen met vier andere gemeenten meegedaan aan dit door de VNG (“innovatieve aanpakken”) gesubsidieerde project. Het is de bedoeling om voor de zomer te komen met een handreiking ter ondersteuning van het gemeentelijke beleid voor verduurzaming met ruimtelijke kwaliteit (inclusief erfgoedwaarden) van de bestaande gebouwde omgeving. Het inhoudelijke doel is om de ambtenaar over adequate middelen te laten beschikken om duurzaamheid te faciliteren of te stimuleren met behoud of verbetering van ruimtelijke kwaliteit en erfgoedwaarden van de bestaande gebouwde omgeving.
18
19
19 PROJECT GROOT PLAN
HEERHUGOWAARD
Reinderseiland
extra inspanning die loont
Rug-aan-rug woningen
In de Noord aan de rand van het kassengebied is in het laatste decennium een nieuw wijkje ontstaan. Het laatste stuk wordt nu ontwikkeld. De woningtypologie bouwt voort op die van de gerealiseerde nieuwbouw en kent een mix van vrijstaande huizen, twee-onder-één-kapwoningen en enkele rijwoningen. In het plan is een aantal bijzondere woningen opgenomen, waaronder rug-aan-rug woningen in een soort grote boerenschuur. Hier bewijst zich de meerwaarde van het vooroverleg, als het plan nog niet definitief ontworpen is. Er is een aantal constructieve overleggen geweest waarin de architect en opdrachtgever zich open opstelden en een belangrijk deel van de adviezen van de commissie als waardevolle aanpassingen hebben verwerkt in het plan. Gezamenlijk ontstaat er op deze manier een betere kwaliteit. Met beperkte middelen is de architect erin geslaagd om een goed afgewogen en grote diversiteit aan woningen te maken.
“De commissie is kritisch en heeft bij de beoordeling om bijstellingen gevraagd. Met name de ‘special’, de rugaan-rug woningen, is daardoor in kwaliteit gestuwd. De kwaliteitsverbeteringen komen integraal ten goede aan het plan. De toon van de commissie is altijd constructief en meedenkend, waardoor de beoordeling ervaren wordt als een collegiaal overleg. Dit ondersteunt de motivatie en communicatie naar de opdrachtgevende partij en daarmee naar mijn inzicht de bereidheid om de adviezen te onderzoeken en verwerken tot een beter plan.” Maarten Overtoom, architect
Vogelvlucht situatie
20 ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit en goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen. MOOI Noord-Holland heeft met een aantal gemeenten, waaronder Heerhugowaard, in de geest van de Omgevingswet gesprekken gevoerd om verder te werken aan de ontwikkeling van brede adviescommissies voor omgevingskwaliteit. Met de gemeente Heerhugowaard zijn diverse gesprekken geweest die in 2019 verder gaan, om scenario’s voor verschillende vormen van adviescommissies te onderzoeken.
21
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
23
22 PROJECT KLEINE PLANNEN
HEERHUGOWAARD
De Draai Gewoon en toch anders
rechts−voor
De ontwikkeling van de nieuwe wijk De Draai vordert inmiddels gestaag. De wijk geeft
links−voor
een goed beeld van de gemiddelde smaak van de afgelopen jaren. Veel woningen zijn geĂŻnspireerd op de rijk gedetailleerde woningbouw uit de jaren 30, maar missen helaas vaak de rijke detaillering en het kleurgebruik van de originele architectuur. Sommige initiatieven vallen op als de architect zich wel baseert op de standaard, maar daar duidelijk een eigen invulling aan geeft, passend bij de plek en de bewoners. Dan heeft de supervisie ook toegevoegde waarde. Door een goede dialoog met de architect versterkt het ontwerp het gewenste ambitieniveau.
rechts−voor
Vrijstaande woning De Draai links−voor
links−achter
rechts−voor
links−achter
ONDERDEEL:
MATERIAAL:
KLEUR:
kozijnen:
hout
grijs
ramen/deuren:
hout
grijs
boeidelen:
hout
wit
goten:
zink
grijs
muur:
metselwerk
grijs
dakafwerking:
leien
grijs
dakafwerking plat dak: bitumen/epdm
zwart
ONDERDEEL:
MATERIAAL:
KLEUR:
kozijnen:
hout
grijs
ramen/deuren:
hout
grijs
boeidelen:
hout
wit
goten:
zink
grijs
muur:
metselwerk
grijs
dakafwerking:
leien
grijs
dakafwerking plat dak: bitumen/epdm
rechts−achter tekenwerk
schetsplan v1
projectadres
De Draai G48
architect: reg.nr.: bouwkundige uitwerking: kantoor:
Dorpsstraat 231a 1733 AK Nieuwe Niedorp 06 5202 1898 | 0226 427 920
zwart
links−voor
rechts−achter tekenwerk
schetsplan v1
project
nieuwbouw woning
projectadres
De Draai G48
fase
voorlopig ontwerp
opdrachtgever
fam. Glorie
architect: reg.nr.: bouwkundige uitwerking: kantoor:
ir. M Ivangh 1.140515.025 Nico Dekker Ontwerp & Bouwkunde
rechts−voor De Draai DoNter de Eoerstraat
Vrijstaande Dorpsstraat 231awoning 1733 AK Nieuwe Niedorp
06 5202 1898 | 0226 427 920
getekend
mi
schaal
A3 1:100
datum
1010-0808-2018
formaat
info@nicodekker.com
www.nicodekker.com
1 1 -0808-2018
2e w.
2 2 -1010-2018
3e w.
--
4e w.
--
links−voor
postadres:
1733 9K Nieuwe Niedorp
1e w.
projectnr
180180-37
blad
VOVO-1
ir. M Iva 1.140515 Nico De Ontwerp postadres:
DoNter de Eoe 1733 9K Nieu info@nicodekker.com
24 ADVISEURS RUIMTELIJKE KWALITEIT HEERHUGOWAARD JAARVERSLAG 2018
25
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseurs dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 9 mei 2019 vond het jaarlijkse gesprek met wethouder Does plaats. In het gesprek is stilgestaan bij de aard van de advisering van plannen, waarbij er altijd een balans gevonden moet worden tussen het gezonde verstand en het navolgen van de gemeentelijke beleidsregels. Om deze afweging duidelijk te maken is het gesprek met de initiatiefnemers een belangrijk hulpmiddel, vooral als dat vroeg in het proces plaatsvindt en een plan nog niet volledig vastligt. Dit geldt met name voor de ontwikkeling van het Stationsgebied, waar in de advisering enerzijds rekening wordt gehouden met de procedurele voortgang, maar waar anderzijds de consequenties voor de toekomstige ruimtelijke kwaliteit van groot belang zijn. De ervaring bij vergelijkbare complexe stedelijke herontwikkelingen (Zaanstad, Den Helder) is dat een Kwaliteitsteam of een supervisor een voorwaarde is, zowel voor de kwaliteit van de afzonderlijke plannen, als voor de kwaliteit van de samenhang. De samenwerking met de toekomstige fusie-gemeente Langedijk is daarbij zeer belangrijk, maar ook lastig vanwege een aantal mogelijk tegengestelde belangen en gevoeligheden. De voorzitter zal in overleg met de stedenbouwkundige van de gemeente een bezoek initiëren naar een gemeente met een vergelijkbare problematiek om een passende aanpak voor Heerhugowaard te bespreken. De gemeentelijke voorbereidingen op de invoering van de Omgevingswet zijn in volle gang. Vanuit MOOI Noord-Holland is, in samenspraak met de wetgever, een handreiking voor gemeenten in de maak. Die 'Routeplanner' is een hulpmiddel bij het inrichten van een gemeentelijke adviescommissie en bij het organiseren van de advisering op gemeentelijk niveau. Heerhugowaard is onderscheidend in haar visie op ruimtelijke kwaliteit. Vooruitlopend is ze met MOOI Noord-Holland al enige tijd in gesprek om de
mogelijkheden omtrent een gemeentelijke adviescommissie die aansluit op de Omgevingswet te verkennen. 5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doen de adviseurs Heerhugowaard nog de volgende aanbevelingen: • Kwaliteit wordt niet alleen bepaald door de aandacht die aan een project of onderwerp gegeven wordt, maar in belangrijke mate ook door het talent van de architect. Het is al lang niet meer toegestaan dat een gemeente ‘architectenlijsten’ hanteert, maar het zou natuurlijk mooi zijn als de gemeente Heerhugowaard initiatiefnemers stimuleert om regionale, goede en talentvolle architecten de opdrachten te geven voor hun plannen. Dat is goed voor de kwaliteit, de lokale economie en de lokale betrokkenheid; • Het Stationsgebied is al eerder aan de orde gekomen. De visie voor dit gebied is nog in ontwerp, maar er zijn al initiatieven waarvan de eerste ontwerpen aan de adviseurs worden voorgelegd. Zorgvuldigheid is daarbij noodzakelijk, vanwege de schaalvergroting die gevolgen heeft voor bijvoorbeeld de bestaande kleinschalige kwaliteiten van de Stationsstraat en de landschappelijke kwaliteiten van het Oosterdelgebied. Dat vraagt om een zorgvuldige afweging tussen een duurzame ontwikkeling van een knooppunt van openbaar vervoer en de bestaande hoogwaardige kwaliteiten van het Noord-Hollandse landschap. De adviseurs pleiten voor een sterke stedenbouwkundige supervisor die boven de partijen staat, en de samenhang in een plan dat in ontwikkeling is kan waarborgen en de dynamiek van de ontwikkelingen kan faciliteren;
• Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts; • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet; • Zoals eerder vermeld vragen we aandacht voor de gevolgen van de energietransitie voor zowel het landschap als de gebouwde omgeving. De energietransitie heeft in een versneld tempo zijn weerslag op de openbare ruimte, bijvoorbeeld middels de initiatieven voor zonneweides, aardwarmte/ geothermie, zonnepanelen en het particulier isoleren van woningen aan de buitenzijde. Enerzijds kan het gaan om de grootschaligheid en de gevolgen voor het landschap, anderzijds kan het gaan om particuliere initiatieven die ingrijpende wijzigingen in een straat tot gevolg hebben, zoals de helft van een twee-onder-één kap-woning, of een woning in een rij; • Wat betreft landschap en erfgoed heeft de gemeente met de ‘Expertmeeting NHN energietransitie en landschappelijke inpassing’ (9 maart 2018) een belangrijke bijdrage geleverd aan de provinciale discussie. Op dit moment voorziet de Nota echter niet in richtlijnen voor de ruimtelijke kwaliteit ten gevolge van de energietransitie. Wij adviseren om hiervoor ruimtelijk beleid te maken, in aanvulling op de Nota. Bij het verder ontwikkelen van beleid hiervoor kunnen wij u helpen,
aangezien MOOI Noord-Holland kennis, opgedaan bij andere gemeenten en bij ontwikkelingen elders in Nederland, kan bundelen. 5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit Heerhugowaard, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover wij mochten adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
“Wat mij vooral aansprak in het overleg met de adviseurs is
26 PROJECT HOE IS HET MET?
27
HEERHUGOWAARD
Plus ontwerp beoogd was, kon worden geborgd bij de uit-
Brugbedieningscentrale, Pannekeetweg gelaagde schittering
dat zij erg meedachten over hoe de kwaliteit, die in het VOwerking van het voorlopig ontwerp tot een definitief ontwerp.” Gertrud Topper, architect
Het steunpunt van Rijkswaterstaat op de hoek van de N242 (Westerweg) en de Pannekeetweg heeft een belangrijke verandering ondergaan. Niet alleen waren de gebouwen verouderd, de provincie had deze locatie gekozen voor de modernisering en centralisering van de bediening van de bruggen en sluizen in dit deel van Noord-Holland. Gelegen aan de rand van de oude polder, aan de eeuwen oude dijk langs de Kolhornvaart, staat het karakteristieke gebouwtje op de kop van het perceel. Als een brugwachtershuisje op een sokkel, opgetild van de straat, kijkt het virtueel uit over de waterwegen in de provincie. De moderne brugwachter zit niet meer bij de brug, maar werkt in een 24-uursdienst op afstand via monitoren. De architect heeft de functie van het gebouw daarom beeldend in de gevel verwerkt in een golvende perforatie: overdag als de schittering op het water en ‘s nachts flikkerend door het kunstlicht vanuit de controleruimte binnen. De rest van het terrein is robuust ingericht als uitvalsbasis voor de strooiwagens die ‘s nachts en in de vroege ochtend uitrijden bij gladheid. Het grote contrast tussen de permanente bedaarde bedrijvigheid met computers in een metalen huls en de incidentele hectiek van ruwe vrachtwagens en rauwe materialen, is samengebracht in een zeer duurzaam en circulair ontwerp. Chapeau!
Gelaagde schittering,
Terrein Steunpunt
28
Colofon Auteur Kees van Hoek architect-secretaris Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit Heerhugowaard Met bijdragen van Remco Reijke, voorzitter Adviseurs Ruimtelijke Kwaliteit Heerhugowaard José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart Beeldverantwoording voorblad: Niels Brokaar MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, mei 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh