1
WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
2 WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord Voor de commissie Laag Holland is en blijft Landsmeer een speciale gemeente met een eigen werkwijze en een eigen stijl. In de regel worden de plannen van de gemeente Landsmeer toegelicht met de plantekeningen open op tafel. Deze analoge manier van werken zorgt voor een intieme setting waarin de commissie, aandachtig voorovergebogen over de plantekeningen, veelal in open overleg met plantoelichter en initiatiefnemer komt tot een afgewogen advies over het voorliggende plan. Deze manier van adviseren, die juist past bij Landsmeer met planinitiatieven van relatief geringe omvang, zorgt aan de hand van de tekeningen voor een open dialoog van vraag en antwoord tussen planindiener en commissie. De planindiener wordt gezien en gehoord bij de totstandkoming van het advies.
Ilperveld, collectie MOOI in Noord-Holland
“Het Ilperveld is een oase van rust onder de rook van Amsterdam. Het vele veenmos is goed voor de CO2 absorptie. Broodnodig, want de omliggende steden breiden steeds meer uit (Amsterdam-Noord, Zaandam en Purmerend). Meer mensen verbruiken meer zuurstof/minder natuur is minder zuurstof.” Simone, het Ilperveld is haar werkterrein en plaats van bezinning
Echter, wanneer plannen omvangrijker zijn en advies in meerdere stadia van de planvorming wordt gevraagd, heeft een digitale weergave van de planconcepten en planvarianten de voorkeur. Immers; de weergave op een digitaal scherm maakt het mogelijk om sneller te switchen van plantekeningen en maakt een direct vergelijk van varianten in één oogopslag mogelijk. Inmiddels hebben gemeentelijke plantoelichters en commissieleden al de nodige ervaring opgedaan met het digitaal presenteren en lezen van plannen waardoor een snelle, zorgvuldige en efficiënte planbehandeling gegarandeerd wordt. Ook op deze wijze blijkt de commissie in staat te zijn om te komen tot een helder, open en transparant planadvies.
Als voorzitter van de commissie Laag Holland kijk ik terug op een jaar waarin, in constructief overleg met betrokkenen, adviezen (analoog of digitaal) tot stand zijn gekomen die hebben geleid tot een verbetering van de ruimtelijke kwaliteit in Landsmeer. Ook in de toekomst, waarin de ruimtelijke kwaliteit van de linten die Landsmeer rijk is verder onder druk komt te staan, zal de commissie zich inzetten om deze kenmerkende kwaliteit te behouden met heldere en goed onderbouwde adviezen. ir. Ben Ewals, voorzitter Welstandscommissie Landsmeer
4 WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
GROOT PLAN Ontwikkeling van 3 woongebouwen, Dorpsstraat
12
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
14
CULTUURHISTORISCHE WAARDE Hollands traditionalisme aan het lint, Den Ilp
18
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
20
KLEIN PLAN Nieuwbouwwoning, Zuiderzeelaan
22
5.
Evaluatie en aanbevelingen
24
HOE IS HET MET? OUD PLAN Eigentijdse herbouw van een kaakberg, Van Beekstraat
26
Colofon
Commissie op excursie door Landsmeer
28
6 WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Welstandscommissie Landsmeer in 2018 is verlopen en waar we als commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden.
Woning langs het dorpslint van Landsmeer
Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog integraler. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Welstandscommissie Landsmeer is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Landsmeer. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
De commissie werd ondersteund door:
Renee Stroomer CommissiecoĂśrdinator MOOI Noord-Holland
ir. Ben Ewals
Sander Melk
Stedenbouwkundig adviseur en voorzitter van de commissie.
Plantoelichter gemeente Landsmeer
ing. Marcel Heijmans Architect, erfgoedadviseur en lid van de commissie.
Ir. Willemien van Duijn Architect en gemandateerd lid van de commissie.
2.2 Werkwijze De Welstandscommissie Landsmeer komt op maandag in de oneven weken in het gemeentehuis van Purmerend bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geĂŻnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een gespreksomgeving waarin de direct betrokkenen aan bod komen in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link.
De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden.
10 WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
”Er is toestemming gegeven om de adviezen van de Monumentencommissie Landsmeer beschikbaar te stellen aan de Welstandscommissie. Inzicht in de monumentale waarden van een gebouw of gebied geeft de mogelijkheid om een compleet advies te geven. Dit is in het belang van de aanvrager.”
11
Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de plantoelichter en de gemandateerde architectleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Preadvies De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. Gemandateerde commissie en ambtelijke behandeling Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. Plannen met een bouwsom onder de €50.000,- worden ambtelijk afgehandeld. De plannen boven de €50.000,- worden door de plantoelichter ingedeeld als kleine plannen (zoals aanbouwen, dakkapellen, schuttingen of kleine wijzigingen) en meer omvangrijke plannen. De kleine plannen komen voor de gemandateerde commissie, de meer omvangrijke plannen voor de grote commissie. Commissielid Willemien van Duijn is namens de Welstandscommissie gemachtigd, en vormt de gemandateerde commissie. De gemandateerde
commissie heeft voorafgaand aan de grote commissievergadering zitting. In 2018 gebeurde dit in 30% van het aantal planbehandelingen. Dat is een stijging ten opzichte van vorig jaar, toen ging het om 22%. Zowel de gemandateerde als de behandelend ambtenaar kunnen terugvallen op de grote commissie voor overleg. 2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De Welstandsnota Landsmeer, opgesteld in samenwerking met MOOI Noord-Holland en vastgesteld in 2012 door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Via deze link kunt u de welstandsnota voor uw gemeente inzien. De beoordeling van bouwplannen ten aanzien van erfgoed worden behandeld door de eigen monumentencommissie van de gemeente Landsmeer. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen. In de loop van 2018 zijn wij echter wel een aantal verbeterpunten tegen gekomen. De commissie heeft onvoldoende handvatten voor de beoordeling van bouwplannen aan het lint. Hier zou een heldere visie met ruimtelijke kaders gewenst zijn. Wat is het gewenste toekomstbeeld van deze belangrijke ruimtelijke drager van Landsmeer? De commissie krijgt bijvoorbeeld plannen voor woningen die sterk afwijken van het Waterlands bouwen en door hun volume de doorzichten naar het achterliggende landschap dichtzetten. Het vigerend beleid geeft onvoldoende handvatten om dit tegen te gaan. Ook zijn er grootschalige ontwikkelingen aan de Raadhuisstraat-Kerkstraat die het lint als primaire as lijken af te zwakken. Verder adviseert de commissie om na te denken over de omgang met particuliere duurzaamheidsingrepen, en stelt voor hier beleid op te voeren.
13 PROJECT GROOT PLAN
LANDSMEER
Ontwikkeling van
drie woongebouwen
Bestaande situatie Dorpsstraat 60, Rietvink architecten bna
Impressie, Rietvink architecten bna
Op het voormalig bedrijventerrein van metaalbewerkingsbedrijf Van Acker worden twee leegstaande hallen uit de jaren zestig gesloopt om plaats te maken voor 32 appartementen, die zijn verdeeld over drie gebouwen. Het plan wijkt af van het bestemmingsplan omdat er meer woningen worden gerealiseerd dan is vastgelegd en de nokhoogte is hoger. De planlocatie ligt ingeklemd tussen de Dorpsstraat, Herculesweg, Cassandrahof en Sportlaan en vormt de tweede linie bebouwing aan het dorpslint van Landsmeer. Van oorsprong was er langs het gehele dorpslint sprake van doorzichten naar het achterliggende landschap. In het centrum is de lintbebouwing nog duidelijk aanwezig, maar zijn de doorzichten naar het open land verdwenen door de achterliggende woonwijken. Om deze reden is de structuur van het dorpscentrum wezenlijk anders dan de overige delen van het bebouwingslint. Voorgesteld worden twee villa-achtige blokken met luxe appartementen, bestaande uit twee woonlagen met kapverdieping en met een piramidevormig flauw hellend dak. Achter deze blokken wordt een appartementengebouw voor starters voorgesteld, eveneens bestaande uit twee woonlagen en een kapverdieping met zadeldak. De vormgeving is modern: strak rood metselwerk met witte delen en grote glazen oppervlakten. De commissie spreekt van een zorgvuldig uitgewerkt ontwerp en prijst de aandacht voor de buitenruimtes tussen de blokken. Zij betreurt dat de karakteristieke bedrijfshallen uit de jaren ’60 verdwijnen, maar heeft wel kennis genomen van het feit dat deze niet getransformeerd kunnen worden. De commissie vraagt aandacht voor de vormgeving van de balkons die erg nadrukkelijk aanwezig zijn. Een aangepast plan wordt voorgelegd waarbij de opmerking van de commissie ter harte is genomen.
Impressie, Rietvink architecten bna
Impressie, Rietvink architecten bna
Dorpsstraat 60, Rietvink architecten bna
15
14 WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018 3.1 Cijfers De Welstandscommissie Landsmeer heeft in 2018 advies uitgebracht over 19 nieuwe aanvragen voor een omgevingsvergunning. Dat zijn er drie meer ten In de Landsmeer 22 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 3 betrekking In 2018 2018 heeft heeft de Welstandscommissie Welstandscommissie Landsmeer opzichte van 2017. Bij 32% van de aanvragen kon 22 in vergunningaanvragen behandeld, waarvan 3 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig nodig één keerheeft een positief advies gegeven worden. Bij 22 vergunningaanvragen behandeld, In 2018 de Welstandscommissie Landsmeer waarvan 3 betrekking hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 34. hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 34. 44% vanop deaanvragen planbehandelingen was dejaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden van voorgaande Het aantal nieuwe plannen is met ca % opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met In 2018 heeft de Welstandscommissie 22ten vergunningaanvragen behandeld, waarvan 3 betrekking Het aantal nieuwe plannen is met ca 19 19Landsmeer % gestegen gestegen initiatiefnemer of ontwerper aanwezig. Het aantal 34.ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met hadden, wasopzichte het totaalvan aantal planbehandelingen ca vorige hadden op voorgaande ca 21 21 % % ten tenaanvragen opzichte van van het het vorige jaar jaarjaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig preadviezen was in plannen 2018 twee gevallen tengestegen opzichteten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met Het aantal nieuwe is met ca 19 % hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 34. van vier gevallen in 2017. ca 21 % ten opzichte van het vorige jaar Tabel 1 Het aantal nieuwe plannen is met ca 19 % gestegen ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met Tabel 1 ca 21 % ten opzichte van het vorige jaar SOORT AANVRAAG AANTAL AANTAL SOORT AANTAL AANVRAGEN AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN BEHANDELINGEN Tabel 1 AANVRAAG Aantal planbehandelingen Omgevingsvergunning 21 32 Omgevingsvergunning 21 32 SOORT AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN Tabel 1 AANVRAAG waarvan nieuwbouw 9 19 waarvan nieuwbouw 9 19 SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN Omgevingsvergunning 21 32
Aantal planbehandelingen Aantal planbehandelingen Aantal planbehandelingen
waarvan waarvan verbouwing verbouwing Omgevingsvergunning nieuwbouw Preadvies* Preadvies* waarvan nieuwbouw verbouwing
21 11
Totaal Totaal waarvan verbouwing Preadvies*
22 22 1
12 12 9
“Het aantal nieuwe plannen is met ca. 19% gestegen ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met ca. 21% ten opzichte van het vorige jaar.” Hoe vaak behandeld? Hoe vaak behandeld? Tabel 4
ADVIEZEN AAN B&W
2018
2017
2016
19
16
32
13 13 19
Totaal nieuwe aanvragen*
9 12
32 22
19 13
Bij eerste behandeling akkoord
32 %
44 %
38 %
12
34 34 2
13
Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)
32 %
6%
9%
Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
11 %
19 %
22 %
Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
16 %
0%
16 %
Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken
5%
25 %
9%
5%
6%
6%
** Dit totaal aantal preadviesaanvragen was Dit zijn zijn de de preadviezen preadviezen waarvoor waarvoor nog nog geen geen omgevingsvergunningaanvraag omgevingsvergunningaanvraag is is ontvangen. ontvangen. Het Preadvies* 122 234Het totaal aantal preadviesaanvragen was Totaal 2. 2. * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen22 omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Totaal 34Het totaal aantal preadviesaanvragen was 2. Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: opzichte voorgaande jaren: is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was *Aantal Dit zijn planbehandelingen de preadviezen waarvoor ten nog geen omgevingsvergunningaanvraag 2.
Aantal2 planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel Tabel 2 Aantal planbehandelingen ten opzichte jaren: 2017 SOORT AANVRAAG 2018 Aantal planbehandelingen t.o.v. voorgaande jaren SOORT 2018 voorgaande 2017 Tabel 2 AANVRAAG Nieuwe aanvragen 19 16 Nieuwe 19 16 SOORT AANVRAAG 2018 2017 Tabel 2 aanvragen
2016 2016 32 32 2016 44 2016 32
Aanvragen van Aanvragen van voorgaande voorgaande jaren jaren SOORT AANVRAAG Nieuwe aanvragen Herhalingen Herhalingen Nieuwe aanvragen Aanvragen van voorgaande jaren
3319 2018 12 12 19 3
22 2017 16 10 10 16 2
Totaal Totaal behandelingen behandelingen Aanvragen van voorgaande jaren Herhalingen
34 334 12
28 228 10
22 22 32 4 58 458 22
Herhalingen Totaal behandelingen
12 34
10 28
22 58
Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning
28
58
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
2017 2017
2016 2016
28 28 2017
58 58 2016
Totaal behandelingen
34 Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel Tabel 33 Vorm van behandelingen VERDELING 2018 VERDELING AANVRAGEN AANVRAGEN 2018 Tabel 3 Totaal Totaal3behandelingen behandelingen VERDELING AANVRAGEN Tabel Gemandateerd behandeld Gemandateerd behandeld VERDELING AANVRAGEN Totaal behandelingen In de In de welstandscommissie welstandscommissie Totaal behandelingen Gemandateerd behandeld behandeld behandeld Gemandateerd behandeld In de welstandscommissie behandeld In de welstandscommissie behandeld
34 34 2018 2018 34
30 30 % %
2017 28
22 22 % %
2016 58
11 11 % %
34
30 % 70 70 % % 30 % 70 %
28
22 % 78 78 % % 22 % 78 %
58
11 % 89 % 89 % 11 % 89 %
70 %
78 %
89 %
Op de gemeentepagina van Landsmeer op onze website zijn meer cijfers te vinden.
16 WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
17
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. 3.3 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI Noord-Holland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaan verder dan de gemeentelijke adviescommissies. Voor de gemeente Landsmeer hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: • MOOI Noord-Holland heeft aangeboden een ervenconsulentadvies op te stellen voor de inpassing van een agrarische schuur aan de Van Beekstraat.
Landsmeer
• Advisering van MOOI Noord-Holland over de aanvulling van het beleidsinstrumentarium. Dit om ongewenste ontwikkelingen van grote, gebiedsvreemde bebouwing langs het lint tegen te gaan. De gesprekken voor deze opgave zijn stil komen te liggen, we adviseren deze onderwerpen weer op tafel te leggen, gezien het belang van de ruimtelijke kwaliteit van Landsmeer.
3.4 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Landsmeer kan ook gebruik maken van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl. De gemeente Landsmeer zou als concrete zaak het onderzoek naar de landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten van het Landsmeerderveld kunnen voordragen bij het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Door deze opgave onder te brengen bij het Steunpunt heeft de gemeente geen kosten aan het adviestraject. Alleen de inzet van ambtenaren en het mogen uitdragen van de resultaten in breder verband zijn vereist.
18 PROJECT CULTUURHISTORISCHE WAARDE
DEN ILP
Hollands traditionalisme aan het lint Linten zijn onlosmakelijk verbonden met het Noord-Hollandse landschap. Het zijn lineaire structuren die zijn ontstaan als organisch gegroeide, vaak historische routes en ontginningsas-
Eerste ontwerp, Architectenbureau Atelier 3
sen. Ze hebben hun eigen karakteristieke ontwikkelingsgeschiedenis doorgemaakt, gebonden aan het landschapstype. Dergelijke lineaire structuren zijn ook kenmerkend voor Waterland en de Zaanstreek. Lintbebouwing komt vrijwel in het hele lint in een regelmatig patroon voor. De linten zijn aan verandering onderhevig. Dat komt bijvoorbeeld door inbreiding door het toevoegen van nieuwe bebouwing aan het lint of door schaalvergroting van de (agrarische) lintbebouwing. Hier en daar wordt bedrijfsbebouwing vervangen door woningbouw en leegstaande lintbebouwing gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Zo ook aan het lint Den Ilp. De bestaande bebouwing op het perceel wordt gesloopt (drie woningen en een grote bedrijfsloods) en vervangen door een ruime woning (landhuis) in een architectuurstijl die Hollands traditionalisme te noemen is, met conforme detaillering van sierlijke goten, kroonlijsten, roedes, metselwerkankers en luiken. De commissie vindt de woning wat robuust en grootschalig, maar de architectuurstijl passend in het straatbeeld en binnen de criteria van de nota. Zij adviseert de symmetrie en daarmee de grootschaligheid te doorbreken door de twee volumes te benaderen als zelfstandige volumes conform het Waterlands bouwen. Een aangepast plan werd voorgelegd waarin de adviezen van de commissie zijn verwerkt. De symmetrie van het hoofdvolume is doorbroken door een wisselende raamindeling op de eerste verdieping en de wisselende rooilijn van de kopgevels. De aandacht wordt naar het midden gebracht door een meer prominente entreepartij, aangezet door een sierlijke dakkapel in de goot. De commissie vindt de aanpassingen een duidelijke verbetering. Essentieel voor de kwaliteit van het Noord-Hollandse landschap is dat de veranderingen in de linten gepaard gaan met behoud, en liefst versterking, van de kwaliteit en identiteit ervan.
Situatie, architectenbureau Atelier 3
20 WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
21
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit én goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
22 PROJECT KLEIN PLAN
23
LANDSMEER
Nieuwbouwwoning aan de Zuiderzeelaan De uitbreidingslocatie Luijendijk-Zuid is een groen buurtschap aan de rand van het open landschap met gebouwen in een gedifferentieerd stedenbouwkundig patroon met verschillende kavelbreedtes en vormgevingsuitgangspunten. Het ontwerp voor de bouw van een woning op een vrije kavel werd aan de commissie voorgelegd. De kavel is gelegen in de tweede linie woningen en ligt aan het water. De vraag over wat de voorzijde van de woning zou moeten zijn, werpt zich onmiddellijk op. De woning is niet zichtbaar vanaf de Zuiderzeelaan, maar wel vanaf het openbare vaarwater. De gevel die zich richt op het water wordt daarom aangemerkt als voorzijde. Er is een inspirerende eigentijdse interpretatie van het Waterlands bouwen gedaan en die is terug te zien in het ontwerp. De toepassing van moderne materialen speelt een belangrijke rol in het concept en daarmee bij de kwaliteit van het beeld. De commissie spreekt van een zorgvuldig ontwerp met een hoog kwaliteitsniveau. Wel ziet zij nog mogelijkheden om het concept te versterken. Daartoe wordt de suggestie gedaan om de houten lamellen op de begane grond te laten vervallen of in een donkere kleur uit te voeren, wat een logische opbouw van de woning ten goede komt. Een aangepast plan wordt voorgelegd waarbij het advies van de commissie ter harte is genomen. De houten lamellen zijn donker gemaakt en daardoor visueel onderdeel van het basement van de begane grond.
Zuiderzeelaan 110
Voorgevel, Architecten Studio-PLS
Achtergevel, Architecten Studio-PLS
24 WELSTANDSCOMMISSIE LANDSMEER JAARVERSLAG 2018
25
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 8 april 2019 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2018. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: • De Omgevingswet die in 2021 van kracht wordt verplicht de gemeente om een gemeentelijke adviescommissie aan te stellen die adviseert over rijksmonumenten. Dezelfde commissie zou moeten adviseren over alle zaken die door de gemeenteraad van belang worden geacht. Dit betekent dat de gemeenteraad, na inwerkingtreding van de Omgevingswet, een besluit moet hebben genomen over de nieuwe gemeentelijke adviescommissie: wie daar zitting in nemen en welke gevallen door deze commissie behandeld dienen te worden; • De veranderende rol van de commissie: van beoordelend aan het eind van het proces, naar meer constructief en coachend in een eerder stadium; • De gemeente onderschrijft het belang van het lint met doorzichten naar het achterland; • Er komt geen stedenbouwkundige visie voor de planontwikkeling op het kruispunt Raadhuisstraat – Dorpsstraat. De gemeente zou de commissie ook kunnen vragen meer deskundigheid te bieden;
5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de commissie Welstandscommissie Landsmeer nog de volgende aanbevelingen: • Stel een integrale toekomstvisie op voor het lint Noordeinde – Den Ilp – Purmerland; welke basiskwaliteit wenst de gemeente ten aanzien van de bebouwing, landschap en openbare ruimte? Neem ook knooppunten als de kruising Dorpsstraat – Raadhuisstraat/Kerkstraat mee. • Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving? • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Hierbij zou gebruik gemaakt kunnen worden van de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts. • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet.
• De omgevingsvisie is in de maak. • MU kunt gebruik maken van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten.
5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Landsmeer, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
27
27 PROJECT HOE IS HET MET?
LANDSMEER
Eigentijdse herbouw van een kaakberg Van Beekstraat In 2017 is een vergunning verleend voor de herbouw en verbouw van een prachtig Waterlands ensemble, gevormd door een traditioneel voorhuis met aangrenzend een oude stal en een houten kaakberg. Naast de woning staat een melkhuisje. Dit is het enige melkhuisje van Landsmeer en is in 2017 aangewezen als monument. De commissie heeft positief gereageerd op het ontwerp, zij sprak van een mooi voorbeeld waarbij het streekeigen bouwen het uitgangspunt is voor een eigentijds ontwerp. In 2018 is het geheel opgeleverd, waarbij het voorhuis volledig in oude luister is hersteld met houten gevelbekleding in Waterlands grijs. De originele kaakberg is opnieuw opgebouwd in de oorspronkelijke bouwstijl met zwart geteerde, fijnbezaagde houten delen. De donkere buitenschil staat in mooi contrast met de lichte binnenschil, die subtiel zichtbaar is door de lamellen en luiken. Het contrast van de kleuren draagt bij aan de eigentijdse uitstraling van de kaakberg.
Visualisatie Van Beekstraat, Bastiaan Jongerius architecten
Realisatie Van Beekstraat, Bastiaan Jongerius architecten
Oorspronkelijke situatie Van Beekstraat, Inventarisatie Erfgoed in de gemeente Landsmeer
28
Colofon Auteur Renee Stroomer, coördinator Welstandscommissie Landsmeer Met bijdragen van Ben Ewals, voorzitter van de commissie Willemien van Duijn, gemandateerd architectlid van de commissie Marcel Heijmans, architectlid van de commissie José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking Toprapport Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, maart 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh