1
COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
2 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord “Gelet op het voorgaande heeft het college zich mede op basis van het door de welstandscommissie uitgebrachte welstandsadvies op het standpunt kunnen stellen dat het bouwplan in strijd is met de redelijke eisen van welstand.” Uitspraak Raad van State in de zaak Vronermeerweg
De ruimtelijke kwaliteit van Langedijk wordt voor en groot deel bepaald door het landschap rondom en tussen de bebouwingskernen. De bebouwingslinten van de dorpen en de vaarpolder Oosterdel vertellen de geschiedenis van het ontstaan van het gebied. Het gaat dus niet alleen om bebouwing als we over ruimtelijke kwaliteit spreken, maar vooral ook om de grotere structuren. Het water, de dijken en de droogmakerijen zijn met elkaar de identiteitsdragers van de gemeente Langedijk. Dat de gemeente Langedijk de visie ‘Langedijk ontwikkelt met water’ heeft opgesteld met als doel één van die kwaliteiten te versterken bij toekomstige ontwikkelingen juichen wij toe. Ook de notitie over het Oosterdelgebied en de aansluiting op het centrumgebied van Heerhugowaard vinden wij een positieve bijdrage aan het debat over ruimtelijke kwaliteit. Om bij de ontwikkelingen die nu plaats vinden in de bebouwingslinten van de dorpen, de karakteristieke en historische kwaliteiten herkenbaar te houden is het ontwikkelen van een dergelijke visie op die structuren zeker ook aan te bevelen. Onze adviezen het afgelopen jaar zijn zeer uiteenlopend geweest. U leest over een aantal plannen in dit jaarverslag. Over plaatsing van een dakkapel tot een gemotiveerd advies waarom de forse gebouwen voor supermarkten op de Vronermeer weg niet passen in de omgeving. Maar ook de deelname aan de kwaliteitsteams voor Westerdel en Breekland behoren tot onze activiteiten. We hebben veel initiatiefnemers mogen ontvangen bij de behandeling van hun plan. De mondelinge toelichting werkt voor beide partijen verhelderend. Het komend jaar start de ambtelijke samenwerking met Heerhugowaard. Ook de invoering van de Omgevingswet komt dichterbij. Daarbij worden weer nieuwe aspecten van de beoordeling van ruimtelijke kwaliteit gevraagd.
De binding in aanbouw
De ophanden zijnde klimaatadaptatie vraagt ook om helder beleid van de gemeente. Denk aan de bedrijfsmatige energieproductie, zoals zonneweides en de energietransitie van de bestaande woningvoorraad, maar ook aan de transformatie van de agrarische sector naar een circulaire bedrijfsvoering. Wij denken graag mee over nieuwe vormen van advisering die daarbij wellicht aan de orde komen. Wij bedanken de gemeente en alle betrokkenen bij het indienen van de bouwplannen voor het vertrouwen en de prettige samenwerking. Ook het komend jaar zetten wij ons graag in voor professionele advisering over omgevingskwaliteit. Marina Roosebeek, voorzitter Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk
4 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
DORPSHART: Dynamiek van de linten
8
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
10
GROOT PLAN: Westerdel de straatjes, Zuid Scharwoude
14
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
16
MONUMENT OF HERBESTEMMING: Educatief centrum Twuijvermolen Sint Pancras
20
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
24
KLEIN PLAN: Moerlant 1 Broek op Langedijk
26
5.
Evaluatie en aanbevelingen
28
Colofon Oosterdel in Langedijk, een landschappelijk perspectief voor de ontwikkeling van de stadsrand van Heerhugowaard
30
6 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk in 2018 is verlopen en waar we als Commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseur omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden.
Het veilingterrein, een geslaagd voorbeeld van supervisie
Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door hier ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur aan toe te voegen wordt het nog integraler: de beleidsregels voor omgevingskwaliteit. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 PROJECT STEDENBOUW
LANGEDIJK
Dynamiek van de Linten De dorpslinten vormen de belangrijkste ruimtelijke structuur en ook de identiteit van de gemeente Langedijk. Ze vertellen het verhaal over het ontstaan en de ontwikkeling van het gebied. De centrum-functie die de linten lange tijd hadden is langzaam aan het verdwijnen. De winkels en voorzieningen verdwijnen steeds meer uit de straat en maken plaats voor wonen. In 2018 en ook daarvoor hebben we in de Commissie een reeks aan plannen in de dorpslinten voorbij zien komen. Soms laten de wensen van de eigenaar zich moeilijk rijmen met de karakteristieke bebouwing, zoals bij de tuinderswoninkjes die vaak erg klein zijn naar de maatstaven van hedendaagse bewoning. Ze worden samengetrokken, flink verbouwd of verdwijnen helemaal. Er zijn ook bijzondere initiatieven waarbij eigenaren de historische kenmerken specifiek inzetten bij een verbouwing. Bij de transformatie van bijvoorbeeld een kerk of voormalig gemeentehuis. Elk project wordt door de Commissie met extra aandacht bekeken, zodat ook de gemeenschap zich blijft herkennen in de linten.
9
10 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
11
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Langedijk. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de Commissie uit de volgende adviseurs:
Marina Roosebeek
Johan Schuijt
Architect en voorzitter van de Commissie. Voordat ze voorzitter in Langedijk werd, was zij voorzitter in Hoorn en heeft zij veel ervaring met de combinatie van ruimtelijke kwaliteit en monumenten en erfgoed. Sinds 1990 heeft zij als zelfstandig architect een eigen bureau met projecten op het gebied van nieuwbouw, restauratie en verbouw. Voor de Commissie is zij gemandateerde in het Kwaliteitsteam Westerdel. Zij is ook lid van de monumentencommissie Landsmeer.
burgerlid. Is als burgerlid in 2015 begonnen. Als geboren en getogen Langedijker is hij nog steeds woonachtig in de gemeente en heeft daarom veel lokale kennis. Johan is werkzaam geweest in diverse functies in de gemeente Obdam en Hoorn en heeft daar als ambtenaar samengewerkt met de toenmalige welstandscommissie.
ir. Maud Aarts MUrb Stedenbouwkundige en architect. Na haar studie heeft ze op bureaus gewerkt, als ontwerper bij de ontwikkelaar MAB en is ze nu gastdocent aan de Academie van Bouwkunst Amsterdam. Als initiatiefnemer en directeur van de Buitenwerkplaats heeft ze oog voor de ondernemer. Sinds november 2018 is ze als ervenconsulent van MOOI Noord-Holland betrokken bij de transformatie van erven in het landelijk gebied. Voor de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk is zij gemandateerde in het Kwaliteitsteam voor Breekland.
ir. Debby Alferink Architect -secretaris. Na haar studie aan de TU delft heeft ze bij verschillende bureaus aan gevarieerde projecten in binnen- en buitenland gewerkt. Sinds 2003 heeft ze haar een eigen architectenbureau in Heiloo met een breed opdrachtenportfolio van woningbouw tot hergebruik. Voor de Commissie is zij tevens gemandateerd architectlid en coรถrdinator.
De commissie werd ondersteund door: Klaas Tijssen Plantoelichter gemeente Langedijk
12 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
2.2 Werkwijze De Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk komt op woensdag in de even weken van het jaar in Langedijk bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De Commissie biedt een gespreksomgeving waarin de direct betrokkenen aan bod komen in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen zowel digitaal als analoog gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen is de stedenbouwkundige van de gemeente, Melle Jagersma of Gonny Ursem, aanwezig om de Commissie te informeren. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de Commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de plantoelichter en de commissieleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan.
13
Preadviezen De Commissie gaat bij plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de Commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. Gemandateerde commissie Niet alle plannen worden door de voltallige Commissie behandeld. Kleine plannen en plannen die met een duidelijk richtinggevend advies in de voltallige Commissie zijn behandeld, worden tussentijds door een gemandateerde commissie behandeld. Voor de ontwikkel-gebieden Westerdel en Breekland is één adviseur als gemandateerde betrokken bij de advisering van de plannen. Op deze wijze is een efficiënte en snelle planbehandeling en ontwikkeling mogelijk. 2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De Welstandsnota 2013 gemeente Langedijk, vastgesteld in 2013 door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Via deze link kunt u de welstandsnota voor uw gemeente inzien. Ook bestaat er erfgoedbeleid. Via deze link kunt u lezen welk erfgoedbeleid de gemeente voert. Naast de welstandsnota zijn er ook welstandscriteria opgenomen in het Beeldkwaliteitsplan van Westerdel. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen. In de loop van 2018 zijn wij echter wel een aantal verbeterpunten tegen gekomen.
•
In 2018 bleek dat het Kwaliteitsteam onvoldoende handvatten vond ten aanzien van het plan Breekland. Het verouderde beeldkwaliteitsplan is niet meer rechtsgeldig en de gebiedsgerichte welstandscriteria staan op gespannen voet met het beoogde ambitieniveau van het bedrijventerrein. Er zijn door de Commissie in samenwerking met het Kwaliteitsteam nieuwe criteria opgesteld met als basis de algemene criteria van de welstandsnota;
•
Erfafscheidingen grenzend aan de openbare ruimte. Met name in Westerdel, maar ook in de linten, zijn in de achtertuinen van de woningen diverse openbare binnengebieden met parkeerplaatsen en toegangen tot bergingen. Ook in het stedenbouwkundige ontwerp zijn hier vaak bergingen met daartussen open delen ontworpen. In de praktijk worden deze open delen met schuttingen dicht gezet. Het ongewenste resultaat is dat het binnenterrein een onaantrekkelijk en afgesloten gebied wordt zonder sociale controle. Aan de buitenkant van de schuttingen, dus in het zicht van de openbare ruimte, worden al snel vuilcontainers en rommel geplaatst. Deze zijn dan uit het zicht van de tuin van de bewoners zelf, maar verrommelen daarmee de openbare ruimte van het binnengebied.
15 PROJECT BIJZONDER/GROOT PLAN
LANGEDIJK
De straatjes Westerdel
De straatjes, M3-architecten
De straatjes, Bijlarchitecten
De straatjes, MB-architecten
De straatjes, M3-architecten
De opzet van de nieuwe wijk Westerdel is gebaseerd op een herkenbare identiteit die aansluit bij het afwisselende, dorpse karakter van Langedijk. De doelstelling voor Westerdel is het realiseren van ‘eenheid in verscheidenheid’. Eenheid op wijkniveau, verscheidenheid op buurtniveau. Het uitgangspunt van het beeldkwaliteitsplan is het realiseren van ‘het Langedijks DNA’; een dorpse afwisseling van stijlen, maar desondanks door de kleinschalige uitstraling en de samenhang in kleur- en materiaalgebruik toch een geheel. Dit dorpse beeld krijgt in Westerdel gestalte door een ‘geënsceneerde toevallige’ afwisseling in korrel, materialisering en detaillering. Deze ‘geënsceneerde toevalligheid’ is bij de drie getoonde projecten van de straatjes zeer geslaagd door een goede begeleiding van het kwaliteitsteam in het voortraject. Door het gesprek aan te gaan met de indieners van de plannen en door duidelijk uit te leggen wat de uitgangspunten zijn voor de wijk, is er op toe gezien dat deze uitgangspunten worden gewaarborgd in het ontwerp. De hagen worden in dit gebied door de gemeente aangelegd en onderhouden, om te voorkomen dat bewoners deze verwijderen.
Totaal
127
186
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 24.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: 17
16 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
Tabel 2
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018 3.1 Cijfers In 2018 heeft de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk 127 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 19 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 186.
Bij 16% van de planbehandelingen was de initiatiefnemer of ontwerper aanwezig. Het aantal preadviezen was in 2018 29 gevallen ten opzichte van 27 gevallen in 2017. De trend dat er significant meer vooroverleg wordt aangevraagd, ingezet in 2017, zet in 2018 door. Hier is de Commissie blij mee.
Aantal planbehandelingen
Het aantal nieuwe plannen is met ca. 3% gestegen ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen In 2018 heeft de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk 127 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 19 steeg met ca. 16% ten opzichte van het vorige jaar. betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen Bij 68% van de aanvragen kon in ĂŠĂŠn keer een nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 186. positief advies gegeven worden. Het aantal nieuwe plannen is met ca 3 % gestegen ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met ca 16 % ten opzichte van het vorige jaar Aantal planbehandelingen Tabel 1 SOORT AANVRAAG Omgevingsvergunning
AANTAL AANVRAGEN
AANTAL BEHANDELINGEN
113
170
waarvan een monument
1
1
waarvan nieuwbouw
63
103
waarvan verbouwing
49
66
Preadvies*
9
9
Reclameaanvraag
3
5
Adviesaanvraag handhaving
1
1
Advies ruimtelijke plannen
1
1
Totaal
127
186
* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 24.
2018
2017
2016
Nieuwe aanvragen
108
105
130
Aanvragen van voorgaande jaren
19
17
6
Herhalingen
59
39
34
Totaal behandelingen
186
161
170
2017
2016
Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen: Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN Totaal behandelingen
2018 186
161
170
Gemandateerd behandeld
38 %
41 %
40 %
In de commissie ruimtelijke kwaliteit behandeld
62 %
59 %
60 %
Hoe vaak behandeld? Hoe vaak behandeld?
Tabel 4 Hoe vaak behandeld? Tabel 4 ADVIEZEN AAN B&W 2018 2017 ADVIEZEN AAN B&W 2018 2017 Totaal nieuwe aanvragen* 106 105 Totaal nieuwe aanvragen* 106 105 Bij eerste behandeling akkoord 41 % 46 % Bij eerste behandeling akkoord 41 % 46 % Bij eerste behandeling niet Bij eerstetenzij behandeling niet akkoord (kleine aanpassing 13 % 17 % akkoord tenzij (kleine aanpassing 13 % 17 % nodig) nodig) Bij tweede behandeling akkoord 20 % 14 % Bij tweede behandeling (of niet akkoord tenzij) akkoord 20 % 14 % (of niet akkoord tenzij) Bij derde of verdere behandeling 9% 6% Bij derde(of of verdere behandeling akkoord niet akkoord tenzij) 9% 6% akkoord (of niet akkoord tenzij) Nog in behandeling of definitief Nogakkoord in behandeling of definitief niet of aanvraag 14 % 9% niet akkoord of aanvraag 14 % 9% ingetrokken ingetrokken Plan wel akkoord op hoofdlijnen Plan wel op hoofdlijnen maar nogakkoord geen aanvraag voor 3% 9% maar nog geen aanvraag voor 3% 9% vergunning vergunning * Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
2017
2016
Nieuwe aanvragen
108
105
130
Aanvragen van voorgaande jaren
19
17
6
Herhalingen
59
39
34
Totaal behandelingen
186
161
170
Vorm van behandelingen Tabel 3 2018
58 % 58 % 15 % 15 % 5% 5% 6% 6% 12 % 12 % 4% 4%
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
Tabel 5 Tabel 5 ERFGOEDAANVRAGEN
ERFGOEDAANVRAGEN Totaal aantal Totaal aantal rijksmonumenten rijksmonumenten gemeentelijke monumenten gemeentelijke monumenten
2018 2018 1 1
0 0 1 1
2017 2017 2 2
0 0 2 2
Op de gemeentepagina van Langedijk op onze website zijn meer cijfers te vinden.
VERDELING AANVRAGEN
2016 2016 130 130
Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren:
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel 2 SOORT AANVRAAG 2018
SOORT AANVRAAG
2017
2016
2016 2016 1 1
1 1 0 0
18 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn alle adviezen van de Commissie overgenomen door het college van B&W. Soms worden adviezen ook gebruikt bij bezwaarprocedures. Zo is er voor de bouw van een aantal supermarktgebouwen aan de Vronermeerweg, die niet overeen kwamen met het welstandsbeleid, een gemotiveerd advies gemaakt dat duidelijk maakte waarom dit plan in het geheel niet voldeed aan het welstandsbeleid. Dit bezwaar is doorgezet tot aan de Raad van State en dit advies is in stand gebleven. Er zijn adviezen die een lange doorlooptijd hebben. Bijvoorbeeld het advies ‘op hoofdlijnen akkoord’ voor een ontwikkeling op het Mavoterrein uit 2014. Vijf jaar later is er in het proces het nodige veranderd en zijn er een aantal uitwerkingen van de architectuur die nog moeten plaatsvinden. Om dan in gezamenlijk overleg met de architect tot een passende oplossing te komen is een uitdaging, in dit geval is dat goed gelukt. 3.3 Adviezen ruimtelijke plannen In 2018 zijn er meerdere ruimtelijke plannen aan de orde geweest, zoals de herontwikkeling van het Mavoterrein tussen de Oostelijke Randweg en de dr. Wilminkstraat en drie grote plannen in Westerdel. 3.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI Noord-Holland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaan verder dan de gemeentelijke adviescommissies. Voor Langedijk hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: •
Zowel voor Westerdel als Breekland heeft een commissielid zitting in het kwaliteitsteam. Dit maakt de advisering door de Commissie effectiever en de vergunningsaanvraag van de plannen efficiënter;
19
•
De Commissie is benieuwd naar de ruimtelijke plannen die voort zullen komen uit de watervisie. Dit geldt ook voor het nieuwe bestemmingsplan voor het buitengebied;
•
Begin 2018 heeft de Commissie de resultaten en bevindingen van de pilot voor het welstandsvrij bouwen met de gemeentelijke stedenbouwkundige geëvalueerd. Deze pilot betreft zeven kavels, elk voor een vrijstaande woning aan de Voorburggracht en Mayersloot bij het winkelcentrum Broekerveiling. Geen of beperkte regels over welstand en ruimtelijke kwaliteit betekent niet dat vergunningsaanvragen niet meer hoeven te worden beoordeeld. Wel geeft een duidelijk kavelpaspoort de beoordelend ambtenaar een goed hulpmiddel om adequaat en snel te kunnen adviseren. Gelet op de stedenbouwkundige en ruimtelijke consequenties adviseert de Commissie terughoudendheid met de keuze van een locatie. De pilot laat zien dat het lastig is om de gewenste stedenbouwkundige kwaliteit te realiseren. Daar waar de gemeente stedenbouwkundige prioriteiten voor een gebied heeft, is een duidelijke regie op ruimtelijke kwaliteit nodig. Vooralsnog laat de pilot niet zien dat dit bij welstandsvrij bouwen mogelijk is. De Commissie adviseert om welstandsvrij bouwen alleen op plekken toe te passen waar de individuele expressie wat belangrijker is en het gemeenschappelijke karakter of de identiteit van de gemeenschap minder belangrijk. Vaak zijn dit de plekken die wat verder af liggen van het centrum en de primaire structuren.
3.5 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Langedijk heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de
provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl. •
Op 28 juni heeft dhr. Van der Meulen deelgenomen aan de Grote Stolpendag in Venhuizen, die door het Steunpunt was georganiseerd om gemeenten op weg te helpen een eenduidig stolpenbeleid te ontwikkelen. Op die manier kunnen gemeenten bijdragen aan het behoud en de herbestemming van stolpen;
•
Op 11 december heeft dhr. Jagersma deelgenomen aan een bijeenkomst over de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie in Hoorn. De opzet van deze bijeenkomst was met meerdere gemeenten in Noord-Holland van gedachten te wisselen over een visie op de linten en in hoeverre de provinciale Leidraad als uitgangspunt kan dienen voor zo´n visie;
•
De stolpencoach van MOOI Noord-Holland heeft de eigenaren van een monument in de gemeente, een stolp aan de Dorpstraat 886 in OudKarspel, ondersteund bij de zoektocht naar een stedenbouwkundig en architectonisch programma dat de cultuurhistorische waarden van het ensemble en het lint versterkt en tegelijkertijd passend is bij de financiële kaders van de eigenaren. De stolpencoach is een onafhankelijk adviesteam die het publieke en private belang samen brengt en zowel particulieren als gemeenten kan adviseren met het doel de kwaliteit van een stolp te versterken en het planologisch proces soepel te laten verlopen.
20 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK PROJECT JAARVERSLAG MONUMENT 2018
LANGEDIJK
Educatief centrum Twuyvermolen, Sint Pancras De Vijzel is gebouwd als educatief centrum waar veel voorlichting over molens plaatsvindt. Daarnaast is het gebouw ook een ontmoetingsplek voor mensen uit de buurt en langsfietsende bezoekers. De blik van binnenuit richt zich direct op de molen maar ook het volume van het gebouw wijst die kant op, de nok ligt bijna diagonaal en voegt zich in de meest ideale vorm naar de biotoop van de molen. Het ontwerp van De Vijzel houdt in hoge mate rekening met de bijzondere locatie. Dat gebeurt door in te spelen op de biotoop maar ook doorde gevels zo tevormen dat het volume van het gebouw de schaal houdt van een molenschuur en zich tegelijkertijd onderscheid van de monumentaliteit van de molen.
21
22 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
23
Beeldmateriaal en foto’s DVUA | architectuur en bouwhistorie
24 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit en goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
25
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
27
27 PROJECT KLEIN PLAN
BROEK OP LANGEDIJK
Particulier opdrachtgeverschap in Westerdel Westerdel Moerland 1 De opzet van de nieuwe wijk Westerdel is gebaseerd op een herkenbare identiteit die aansluit bij het afwisselende, dorpse karakter van Langedijk. De doelstelling voor Westerdel is het realiseren van ‘eenheid in verscheidenheid’. Eenheid op wijkniveau, verscheidenheid op buurtniveau. Het uitgangspunt van het beeldkwaliteitsplan is het realiseren van ‘het Langedijks DNA’; een dorpse afwisseling van stijlen, maar desondanks door de kleinschalige uitstraling en de samenhang in kleur- en materiaalgebruik toch een geheel. Dit dorpse beeld krijgt in Westerdel gestalte door een ‘geënsceneerde toevallige’ afwisseling in korrel, materialisering en detaillering. Dat dit ook bereikt kan worden met een eigentijdse vormgeving, daarvan is dit plan een fraai voorbeeld.
28 COMMISSIE RUIMTELIJKE KWALITEIT LANGEDIJK JAARVERSLAG 2018
29
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 29 mei 2019 was er een gesprek met wethouder Jongenelen om terug te kijken op het jaar 2018 en vooruit te kijken: wat zijn de verwachtingen voor het beleid na de ambtelijke samenvoeging met Heerhugowaard en hoe bereidt de gemeente zich voor op de komende Omgevingswet. Het verslag van dit gesprek: • In het concept jaarverslag staan een aantal behandelde plannen genoemd en wordt een overzicht gegeven van het aantal behandelde plannen. Er zijn geen grote wijzigingen in de aantallen waargenomen; • Naar aanleiding van het advies van de CRK over de ontwikkeling van een complex supermarkten aan de Vronermeerweg heeft de Raad van State (toegelicht ter zitting door de voorzitter van de CRK) zich op het standpunt gesteld dat het plan niet voldoet aan redelijke eisen van welstand, overeenkomstig het CRK advies; • De wethouder licht toe dat de ambtelijk samenwerking tussen Langedijk en Heerhugowaard aanstaande is. Het bestuurlijke samengaan van Heerhugowaard en Langedijk zal nog niet plaatsvinden; • De commissie is in deze samenstelling aangesteld door de Raad van de gemeente Langedijk en zal als zodanig ook de plannen beoordelen. Dit geldt zeker voor de linten; • Over een CRK voor beide gemeenten zal binnenkort een gesprek plaats vinden met de betrokkenen van de gemeente;
• De wethouder geeft aan dat het gesprek over de zichtbaarheid van het stationsgebied in Heerhugowaard en Oosterdel nog niet soepel verloopt; • De Ambities van Langedijk in de toekomst zijn met name de kwaliteit van de linten en de visie ontwikkelen met water; • In Langedijk functioneren nu twee kwaliteitsteams, één voor Westerdel en één van bedrijventerrein. Dit onderdeel zal ook in de omgevingsvisie moeten worden opgenomen; • De wethouders is zich bewust van de dilemma´s bij de kwaliteitsadvisering. Welstandsvrij is niet algemeen toepasbaar, waar de ruimtelijke kwaliteit in de omgevingsvisie aan de orde is. Jef Mühren, directeur van MOOI Noord-Holland, zal een discussienota over dit onderwerp sturen; • De gemeente is op weg naar een ambtelijke samenvoeging met Heerhugowaard, samen ontwikkelen ze één omgevingsvisie in het kader van de Omgevingswet. 5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk nog de volgende aanbevelingen: • De Commissie wil graag het belang van het vroegtijdig overleg aangaan met de planindiener benadrukken. De Commissie streeft daarbij naar een goed en constructief gesprek waardoor de kwaliteit van de omgeving en het plan beter kan worden gewaarborgd en kostbare aanpassingen in een laat stadium kunnen worden vermeden; • De Commissie wil graag het belang benadrukken van vroegtijdig stedenbouwkundig overleg, dit komt de ruimtelijke inpassing van het plan in zijn omgeving ten goede;
• De Commissie vraagt aandacht voor een visie op de linten. De dorpslinten vormen de belangrijkste ruimtelijke structuur en ook de identiteit van de gemeente Langedijk. Ze vertellen het verhaal van het ontstaan en de ontwikkeling van het gebied en zijn voor alle inwoners en bezoekers van de gemeente een belangrijk goed. De transformatie aan de linten is vaak positief beoordeeld, maar er zijn ook trends die de historische structuur geweld aan doen. Het is nodig dat de gemeente de ruimtelijke structuur en de kernkwaliteiten onderzoekt, bespreekt en een visie ontwikkelt voor de toekomst. We kunnen hieraan als Commissie een bijdrage leveren door kennis en inspiratie aan te dragen; • Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving? • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts; • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet;
• Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten; • De ophanden zijnde energietransitie vraagt van de gemeente een helder beleid aangaande de klimaatadaptatie. Dit betreft zowel beleid ten aanzien van de agrarische sector (circulaire bedrijfsvoering stimuleren), als ten aanzien van bedrijfsmatige ontwikkeling van energieproductie, zoals zonneweides, als ten aanzien van de transformatie van de bestaande woningvoorraad. Deze transformatie is dermate urgent dat de ruimtelijke impact soms vergeten wordt. De impact is echter enorm en de Commissie wil niet per individueel geval de kwaliteit beoordelen zonder dat de gemeente zich hierover heeft uitgesproken.Wat vraagt of eist de gemeente van haar woningbezitters? Zijn er ook gemeentelijke of gemeenschappelijke projecten? Gedacht kan worden bijvoorbeeld aan een energie-grid op het bedrijventerrein van Breekland. 5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
30
Colofon Auteur Debby Alferink, coördinator Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk Met bijdragen van Marina Roosebeek, voorzitter Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk Maud Aarts, lid Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk Johan Schuijt, lid Commissie Ruimtelijke Kwaliteit Langedijk José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, december 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh