1
WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
2 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord "De commissie gaf de juiste stimulans voor de uitwerking van concept naar definitief ontwerp." Bert Tjhie, Architect ontwerp Zuideinde 116, TEKTON architekten bv
Het dorpsaanzicht Wie de Zaanstreek oppervlakkig beschouwt zou zeggen dat de architectuur van de Zaanstreek zich kenmerkt door groene houten huizen met witte accenten afgewisseld met industriële fabriekscomplexen. Wie de moeite neemt zich iets meer te verdiepen ontdekt een grote verscheidenheid en nuanceringen op het groen, het hout én pregnante verschillen tussen de verschillende dorpen onderling. Vanuit de historie gegroeid is het lint van Oostzaan altijd een lint van eenvoudige boerderijen en arbeiderswoningen geweest. De ligging aan het open, weidse veenweidelandschap als belangrijke kwaliteit. Nadrukkelijk anders dan het lint van Zaandijk met rijk geornamenteerde en wulps vormgegeven Zaanse houtbouw. Droombeeld De wethouder heeft als droom dat dit eenvoudige dorp zich ontwikkelt tot een gevarieerd kwalitatief lintdorp met individuele huizen op een groen kavel in een typologie die recht doet aan het lint. Kleinschalig, gevarieerd, met één bouwlaag en puntdakjes in een Zaanse/Waterlandse kleurstelling. Kleur en materiaal; metselwerk, houten betimmering in Oostzaans pallet en dakpan (pannenbeeld). De realiteit van de bouwaanvragen met te grote woningen op te kleine kavels en gestapelde, sociale woningbouw, met beperkt bouwbudget en de grote opgave aan parkeren vraagt om aansturing. Van droombeeld naar realiteit Denkend vanuit het lint wil je voldoende grote voortuinen (zonder parkeren), wil je bomen, wil je doorzicht naar het achterliggende weidse landschap. Tegelijk wil je ook, vanuit het landschap gezien, dat de rommeligheid van de afwisseling van schuurtjes en huisjes op de achtererven gehandhaafd blijft. Een drielaags bebouwingsvolume op zo’n erf met bijbehorend parkeerprogramma knelt dan aan alle kanten maar ook een Zaans patriciërshuis in een wulpse hemelsblauwe kleur en met een middeleeuwse roedeverdeling is niet op zijn plek.
Rentmeesterschap Dat het mogelijk is blijkt wat ons betreft uit een paar voorbeelden in dit jaarverslag. Het (Oost)Zaans materiaalgebruik, het verschil tussen voorerf en achtererf, de afnemende schaal naar het buitengebied en, niet onbelangrijk, er is een goede oplossing voor het parkeren gevonden. Dit vraagt ontwerpinzet, ontwerpkwaliteit, goed opdrachtgeverschap én gemeentelijk rentmeesterschap. De te ontwikkelen kadernota dorpsaanzicht en openbare ruimte zou wat mij betreft vooral in het bovenstaande moeten voorzien. Marlies van Diest Voorzitter Welstandscommissie Oostzaan
4 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
BIJZONDERE PLANNEN 'Locatie Voet’; een inbreidingslocatie in het lint
12
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
14
MONUMENT OF HERBESTEMMING Twiskemolen, herinneringselement
22
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
24
KLEIN PLAN Zuideinde 116, nieuwbouw twee-onder-een-kapwoning
26
5.
Evaluatie en aanbevelingen
28
HOE IS HET MET? OUD PLAN De Haal 17, nieuwbouw energie-neutrale woning
30
Colofon
32
6 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Welstandscommissie Oostzaan in 2018 is verlopen en waar we als commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden. Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog integraler. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Welstandscommissie is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Oostzaan. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
Marlies van Diest
Rob de Vries
landschapsontwerper en voorzitter
architect en bouwhistoricus
Bart Duvekot
2.2 Werkwijze De Welstandscommissie Oostzaan maakt deel uit van de commissie Zaanstreek, die behalve de gemeente Oostzaan ook de gemeenten Wormerland en Zaanstad adviseert. De commissie komt op dinsdag in de even weken van het jaar in het stadhuis van Zaanstad bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een gespreksomgeving waarin de direct betrokkenen aan bod komen in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal en analoog gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen, zoals de inbreidingslocaties in het lint, is ook de stedenbouwkundige van de gemeente aanwezig om de commissie te informeren. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden.
architect
De commissie werd ondersteund door:
Ingrid Langenhoff
Sjaak Schavemaker
beleidscoördinator MOOI Noord-Holland
Plantoelichter gemeente Oostzaan
Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de plantoelichter en de commissieleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die
ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Preadviezen De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. Gemandateerde commissie Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. Onder verantwoordelijkheid van de commissie worden de kleine bouwplannen of de plannen met geringe invloed op het publieke domein door Bart Duvekot als vaste gemachtigde van de commissie, samen met de plantoelichter, beoordeeld. Deze digitale werkwijze is snel en efficiënt en levert de gemeente tijdwinst op. Dit jaar is bij wijze van experiment gestart met een spreekuur voor initiatiefnemers van kleine plannen. Mensen kunnen rechtstreeks in gesprek gaan met Bart Duvekot en Sjaak Schavemaker, en op een laagdrempelige manier de kwaliteit van hun plan bespreken en zo verbeteren. De ervaringen zijn positief, zowel bij de commissie als bij de indieners en ambtenaren.
10 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
11
2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De welstandsnota, vastgesteld in 2004 door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Via deze link kunt u de welstandsnota voor uw gemeente inzien. Ook bestaat er erfgoedbeleid in die zin dat Oostzaan een erfgoedverordening heeft. Via deze link kunt u lezen welk erfgoedbeleid uw gemeente voert. De gemeente Oostzaan beschikt over een zestal Rijksmonumenten, maar (nog) niet over gemeentelijke monumenten. In het kader van de invoering van de Omgevingswet is het aan te bevelen om te inventariseren welke panden de historie van Oostzaan weergeven en van belang zijn voor de Oostzaanse identiteit. Op basis van deze inventarisatie kan de volgende stap gezet worden: bescherming als gemeentelijk monument.
Overleg over herinneringselement Twiskemolen met Sjaak Schavemaker (links), initiatiefnemer en molenaar Twiskemolen (midden) en Bart Duvekot (rechts).
Naast de welstandsnota zijn er ook beeldkwaliteitsplannen waarin welstandscriteria opgenomen zijn, bijvoorbeeld voor de bedrijventerreinen Skoon en Bombraak. De beoordelingskaders zijn naar onze mening gedateerd, maar over het algemeen nog bruikbaar ten behoeve van een constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers over het bouwplan. De kaders maken op hoofdlijnen duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het welstandsbeleid. Met de Omgevingswet op komst is het van belang dat de vorig jaar gestarte discussie over de intensiteit en de verbreding van welstandsbeleid naar ruimtelijk kwaliteitsbeleid dit jaar verder wordt gebracht.
"Ik heb het gesprek als een belangrijke steun in de rug ervaren." Initiatiefnemer en molenaar Twiskemolen
13 PROJECT BIJZONDER/GROOT PLAN
OOSTZAAN
Inbreidingslocaties in het lint Dorps wonen aan het Noordeinde
Voor het Noordeinde, op een voormalige bedrijvenlocatie, is door BBHD architecten, in opdracht van Kalliste, een plan ontworpen voor een kleinschalig woonbuurtje. Het buurtje bestaat uit 27 grondgebonden woningen, verdeeld over rijwoningen, 2-onder-1-kapwoningen en vrijstaande woningen. In samenspraak met de supervisor, die is aangesteld door de gemeente, is gestuurd op een dorpse inpassing, waarbij de bebouwingskarakteristiek van het Noordeinde wordt versterkt. Aan het Noordeinde liggen de woningen met een kleine korrelgrootte, hierdoor sluiten deze woningen goed aan bij de bestaande lintbebouwing. Het buurtje erachter wordt door een dwarsstraat aangesloten op het Noordeinde. Aan dit straatje liggen de verschillende soorten woningen in diverse korrelgroottes. De rooilijnen verspringen ten opzichte van elkaar. Door deze dwarsstraat en door het verbreden van bestaande sloten aan de noordzijde en zuidzijde van het plan tot aan het Noordeinde, zorgen voor doorzichten naar het achterliggende weidelandschap. De woningen zijn meer traditioneel vormgegeven en worden gekenmerkt door duurzame baksteendetails. Gevelbekleding in een groene kleurstelling zorgt voor een Zaanse sfeer in dit nieuwe woonbuurtje van Oostzaan. Ton van ’t Hoff, BBHD architecten
Artist impression ontwerp inbreidingslocatie ‘Voet’, Noordeinde [Voet-Kalliste woningbouwontwikkeling B.V. en BBHD Architecten & Ingenieurs B.V.]
Artist impression straatbeeld inbreidingslocatie ‘Voet’, Noordeinde [Voet-Kalliste woningbouwontwikkeling B.V. en BBHD Architecten & Ingenieurs B.V.]
15
14 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018 3.1 Cijfers
De Welstandscommissie Oostzaan heeft in 2018 Bij 17 planbehandelingen (20%) was de initiatiefneAantal planbehandelingen Aantal planbehandelingen advies uitgebracht over 61 aanvragen voor een mer of ontwerper aanwezig.waarvan Het aantal preadviezen Aantal planbehandelingen In 2018 heeft de Welstandscommissie Oostzaan 61 vergunningaanvragen behandeld, 12 betrekking
In 2018 heeft de Welstandscommissie Oostzaan 61 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 12 betrekking omgevingsvergunning en over 49 nieuwe aanvragen. wasplannen in 2018die 13meerdere gevallen (15%) ten opzichte van In 2018 heeft de Welstandscommissie Oostzaan 61 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 12 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met behandelingen nodig hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen13 diegevallen meerdere behandelingen nodig18%). Dat zijn 7 nieuwe aanvragen meer dan in 2017. Bij eveneens in 2017 (relatief echter hadden aanvragen voorgaande jaren. In verband hadden,op was het totaalvan aantal planbehandelingen 85. met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, het totaal aantal planbehandelingen 85. 51%aantal vanwas denieuwe aanvragen konisinmet ĂŠĂŠncakeer positief hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 85. Het plannen 17 %een gestegen ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met Het aantal nieuweworden. plannen is met ca 17 % gestegen ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met advies Het plannen met cajaar 17 % gestegen ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen steeg met ca 15aantal %gegeven tennieuwe opzichte van hetis vorige ca 15 % ten opzichte van het vorige jaar ca 15 % ten opzichte van het vorige jaar Tabel 1 Aantal1 planbehandelingen Tabel Tabel 1 AANVRAAG SOORT AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN Omgevingsvergunning 56 77 Omgevingsvergunning 56 77 Omgevingsvergunning 56 77 waarvan nieuwbouw 16 25 waarvan nieuwbouw 16 25 waarvan nieuwbouw 16 25 waarvan verbouwing 40 52 waarvan verbouwing 40 52 waarvan verbouwing 40 52 Preadvies* 5 8 Preadvies* 5 8 Preadvies* 5 8 Totaal 61 85 Totaal 61 85 61 * Totaal Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen.85 Het totaal aantal preadviesaanvragen was *9.Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 9. 9.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel Aantal2 planbehandelingen t.o.v. voorgaande jaren Tabel 2 Tabel 2 AANVRAAG SOORT 2018 SOORT AANVRAAG 2018 SOORT AANVRAAG 2018 Nieuwe aanvragen 49 Nieuwe aanvragen 49 Nieuwe aanvragen 49 Aanvragen van voorgaande jaren 12 Aanvragen van voorgaande jaren 12 Aanvragen van voorgaande jaren 12 Herhalingen 24 Herhalingen 24 Herhalingen 24 Totaal behandelingen 85 Totaal behandelingen 85 Totaal behandelingen 85
Hoe vaak behandeld? Hoe vaak behandeld? Tabel 4
ADVIEZEN AAN B&W Totaal nieuwe aanvragen*
2018
2017
2016
49
42
75
Bij eerste behandeling akkoord
51 %
45 %
57 %
Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)
6%
0%
13 %
Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
12 %
21 %
8%
Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
6%
7%
4%
Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken
20 %
19 %
13 %
Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning
4%
7%
4%
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
2017 2017 2017 42 42 42 6 6 6 26 26 26 74 74 74
2016 2016 2016 75 75 75 4 4 4 15 15 15 94 94 94
2017 2017 2017 74 74 74
2016 2016 2016 94 94 94
Vorm van van behandelingen behandelingen Vorm Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel 3 Tabel 3 Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN VERDELING AANVRAGEN VERDELING AANVRAGEN Totaal behandelingen Totaal behandelingen Totaal behandelingen Gemandateerd behandeld Gemandateerd behandeld Gemandateerd behandeld In de welstandscommissie In de welstandscommissie In de welstandscommissie behandeld behandeld behandeld
2018 2018 2018 85 85 85
80 % 80 % 80 % 20 % 20 % 20 %
63 % 63 % 63 % 37 % 37 % 37 %
64 % 64 % 64 % 36 % 36 % 36 %
Op de gemeentepagina van Oostzaan op onze website zijn meer cijfers te vinden.
16 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
17
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Het thema voor dit jaarverslag is de wijze van bouwen in het lint van Oostzaan. De linten zijn bepalend voor de identiteit van Oostzaan en ook dit jaar zijn er vele gesprekken gevoerd over bouwinitiatieven.
Nieuwe hoofdopzet nieuwbouw woning met kapberg [André Band]
De Haal 18 Oostzaan Het schetsontwerp voor de sloop en nieuwbouw van de helft van een twee-onder-één-kapwoning laat een totaal andere hoofdopzet met twee bouwlagen en een schildkap en afwijkende architectuur zien. De commissie adviseert om de ensemblewaarde met het buurpand in stand te houden en voor een andere hoofdopzet en een andere volumeopbouw te kiezen. In een aantal gesprekken ontstaat een nieuw ontwerp; nieuwbouw conform de bestaande woning, met daarachter een houten kapberg of hooihuis. Hoewel het definitieve ontwerp, met uitgewerkte detaillering nog een ontwerpslag vergt en nog niet is beoordeeld, adviseert de commissie positief over deze hoofdopzet. Ook de ontwerper ervaart de kwaliteitsgesprekken met de commissie uiteindelijk als prettig, zo blijkt uit het onderstaande citaat.
"In 1e instantie had ik een totaal ander plan voor laten leggen aan de commissie maar dat werd helaas afgekeurd. Ik was daarover natuurlijk teleurgesteld maar later bedacht ik me en vond dat de commissieleden toch wel gelijk hadden. Toen heb ik een totaal ander plan opgezet en dit als vooroverlegplan door de commissie laten beoordelen. Zelf vond ik het een prettig overleg waarin de commissie ook met adviezen, suggesties en aanbevelingen kwam. Zo zijn we er op een goede manier samen uit gekomen." Quote André Band, ontwerper
18 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
19
Zuideinde 43-49; voormalig terrein Onrust Het relatief grote project aan het Zuideinde op het voormalig terrein Onrust is opnieuw een opgave van betekenis in het lint van en vóór Oostzaan. Het gaat hier letterlijk over het dorpsaanzicht van Oostzaan. De in het voorwoord geschetste problematiek komt bij de besprekingen met de commissie als schetsontwerp volop aan bod. De gesprekken gaan dan ook over de architectonische kenmerken, maar vooral over de stedenbouwkundige hoofdopzet van het plan en de inrichting van het terrein. De commissie heeft in eerste instantie behoefte aan een aanvullende stedenbouwkundige analyse op deze plek. In een aantal gesprekken over de diverse schetsontwerpen ontstaat een herkenbare hoofdopzet met kleinschalige individuele panden met voorgevels gericht op het lint. Achter de bebouwing aan het lint is ruimte voor een groter volume in de typologie van een schuur. Deze voorzijde van de schuur is gericht op het fietspad, tevens zichtlijn. Ook de terreininrichting krijgt aandacht.
Hoofdopzet schetsontwerp voormalig ‘terrein Onrust’, Zuideinde [EWP ingenieurs]
Het plan bevindt zich nog in de fase van schetsontwerp en onderstaande impressie is nog niet het eindresultaat. Deze hoofdopzet is passend, al vergt de architectonische uitwerking nog een versobering, omdat soberheid en eenvoud kenmerkend is voor de Oost- Zaanse architectuur.
3.3 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI Noord-Holland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaan verder dan de gemeentelijke adviescommissies. Voor Oostzaan hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: Procesbegeleiding door middel van supervisie Zoals ook elders in dit jaarverslag in beeld gebracht en vermeld hebben we de planontwikkeling van de grotere inbreidingslocaties in het lint ondersteund door middel van supervisie of ontwerp- en procesbegeleiding door een lid van de commissie. Het gaat hier specifiek over de locaties ‘Voet’ aan het Noordeinde (zie elders in dit jaarverslag) en aan de Kerkbuurt 83.
20 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
21
GEVEL IMPRESSIE
Kerkbuurt 83 De gemeente Oostzaan staat positief tegenover het bouwen van sociale huurwoningen op deze laatste locatie, die vrijkomt na de sloop van een garagebedrijf en het verplaatsen van een potstal, maar stelt dat deze ontwikkeling moet passen binnen de ervenstructuur van de Kerkbuurt: een duidelijk te onderscheiden hoofdgebouw aan het lint en een ondergeschikt deel haaks op het lint erachter. Ook het beoogde parkeren op eigen terrein zal zorgvuldig ingepast moeten worden. Gezien het belang van een zorgvuldige ontwikkeling, die een verbetering van de bebouwing langs het lint moet opleveren, heeft de gemeente een supervisor aangesteld om deze ontwikkeling te begeleiden. Na een tweetal gesprekken met de betrokken woningbouwvereniging en ontwikkelaar blijkt dat het gewenste programma (met bijbehorende financiële kaders) en de ruimtelijke randvoorwaarden die de gemeente stelt op gespannen voet staan met elkaar.
Impressie gevels schetsontwerp Kerkbuurt 83 uit schetsontwerp [BUREAU070]
PROJECTNAAM: KERKBUURT PERCEEL 675 | PLAATS: OOSTZAAN | OPDRACHTGEVER: WOV & BRAAM MINNESMA | ONTWERP: BUREAU 070 | DATUM: 20.03.2018 | BETREFT: SCHETSBOEK 1 KERKBUURT
4
Beleidsontwikkeling In de vorige collegeperiode is met de gemeenteraad overleg geweest over herziening van het welstandsbeleid op weg naar meer integraal ruimtelijk kwaliteitsbeleid. Het debat heeft dit jaar helaas niet geleid tot besluitvorming over de nieuwe richting en intensiteit van het ruimtelijk kwaliteitsbeleid. In het coalitieakkoord 2018-2022 Ambitieus, groen en zelfstandig Oostzaan is de volgende, hoopvolle ambitie geformuleerd: ‘Het welstandsbeleid en de welstandscommissie worden omgevormd naar een commissie voor het behoud van het dorpsaanzicht en openbare ruimte. Denk hierbij aan doorkijkjes, unieke lintbebouwing, behoud van groen en ruimtelijke kwaliteit in de openbare ruimte/groenvoorzieningen. De focus ligt niet meer op het toetsen van bouwvoorstellen maar op de omgeving waarin het gebouw zich bevindt’. MOOI Noord-Holland denkt opnieuw graag mee over de wijze waarop deze ambitie bereikt kan worden. De commissie werkt al in de geest van deze veranderende focus en zet al haar
expertise op het gebied van maatwerk en inpassing in de omgeving elke vergadering weer in. Wij hopen daarvan in dit jaarverslag ook een aantal voorbeelden te tonen. In 2018 zijn er geen ruimtelijke plannen over bijvoorbeeld openbare ruimte, water, landschap of nieuwe vormen van energieopwekking aan de orde geweest. 3.4 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Oostzaan heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Zo was mevrouw R. Dral, wethouder, te gast bij het cultuurnetwerkdiner voor wethouders. En de stedenbouwkundig ambtenaar van OVER-gemeenten heeft deelgenomen aan een workshop Leidraad Landschap en Cultuurhistorie, een bijeenkomst met als doel kennis van de kwaliteiten van het cultuurlandschap en inrichtingsprincipes uit te dragen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl.
22 PROJECT MONUMENT OF HERBESTEMMING
OOSTZAAN
Twiskemolen Herinneringselement De molenaar van de Twiskemolen wil graag de afgewaaide centrale molenas op het maaiveld plaatsen, met daarop een zitbank. Het is bedoeld als een herinneringselement, als een vorm van kunst. Hij weet zich het gesprek met de Welstandscommissie nog goed te herinneren en schrijft daarover het volgende:
"Op 18 oktober 2016 ervaarde ik als molenaar van de Twiskemolen de verwoestende kracht van een windhoos. De uit 1541 daterende poldermolen werd zwaar beschadigd. Al snel kwam bij mij de wens boven om een onherstelbaar element van de vernielde Twiskemolen in de nabijheid van de molen op te stellen, als herinnering aan de catastrofale dag. Tijdens het gesprek met de Welstandscommissie brachten de commissieleden ideeĂŤn naar voren waardoor de verwoestende kracht van de windhoos beter zichtbaar zou blijven bij het op te stellen element, en de kwaliteit van het object zou worden verbeterd. Het resultaat is nu te zien op Het Luijendijkje, aan de zuidgrens van recreatiegebied Het Twiske, op de grens tussen Oostzaan en Landsmeer." Ook de commissie is blij met dit resultaat: een sympathiek herinneringselement op een belangrijke plek voor de identiteit van Oostzaan.
Foto van de molenas met zitbank als herinneringselement bij de Twiskemolen
24 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
25
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit en goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
26 PROJECT KLEIN PLAN
27
OOSTZAAN
Nieuwbouw Zuideinde 116 Het schetsontwerp voor een twee-onder-een-kapwoning aan het Zuideinde laat een afwijkende vorm zien van de traditionele vorm met een zadeldak in het lint. De facetvorm (een prisma) vindt de commissie goed te beargumenteren omdat met de zichtlijnen langs de gevel het doorzicht naar het achterliggende landschap zo bewaard wordt. De afwijkende vorm is naar de mening van de commissie mogelijk als de woning in materiaal en detaillering aansluit bij de kenmerken van het lint. Het uitgewerkte ontwerp laat een twee-onder-een-kapwoning zien die goed past in deze omgeving, met name door het metselwerk (roodbruine baksteen) en de zorgvuldige details (de overgangen van staand en liggend metselwerk, de kozijnen en de hemelwaterafvoer) en de kleurstelling.
Schetsontwerp nieuwbouw twee-onder-een-kapwoning Zuideinde [Tekton architekten]
Aangepaste ontwerp nieuwbouw twee-onder-een-kapwoning Zuideinde] [Tekton architekten]
28 WELSTANDSCOMMISSIE OOSTZAAN JAARVERSLAG 2018
29
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 26 maart vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2018. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek met mevrouw Dral zijn: Belangrijk onderwerp van gesprek is de herziening van het welstandsbeleid. Er ligt een concept-welstandsnota met daarin een actualisatie van het beleid, opgesteld door bureau Twan Jütte. De gemeente kiest ervoor om in lijn met het college-akkoord de beleidsnota in vergaande mate te vereenvoudigen, met de nadruk op het dorpsaanzicht en de openbare ruimte. De wethouder ziet graag dat de vereenvoudiging gestalte krijgt in de vorm van een overgangsdocument van het huidige wettelijk stelsel naar de nieuwe Omgevingswet. De wethouder heeft samen met de voorzitter van de commissie een rondgang gemaakt door Oostzaan en hieruit zijn belangrijke conclusies getrokken ten aanzien van de hoofdlijnen van het beleid. Dit wordt gebruikt als basis voor de herziene nota. Er komt een aantal grotere projecten ter tafel waarin wordt vastgesteld dat een vroegtijdige inzet van de adviescommissie nuttig en soms cruciaal is. Tenslotte wordt aan de orde gesteld dat in de komende 18 maanden moet worden toegewerkt naar besluitvorming over de inrichting van een nieuwe ‘gemeentelijke adviescommissie’ onder de Omgevingswet. MOOI Noord-Holland heeft hiervoor een ‘routeplanner’ voor gemeenten opgesteld en binnenkort verschijnt er een landelijke handreiking.
5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de Welstandscommissie Oostzaan nog de volgende aanbevelingen:
• Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten.
• Begin met de invulling van de ambitie van een kadernota dorpsaangezicht en openbare ruimte met ‘de basis op orde’. Start daartoe met aandacht voor ‘gebouwd’ erfgoed; een inventarisatie van potentiële gemeentelijke monumenten. Voor de identiteit van Oostzaan is het unieke landschap essentieel en het opstellen van een landschapsbiografie zou de volgende stap in de richting van een kadernota kunnen zijn.
5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Oostzaan, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
• Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving? • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts. • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet.
30 PROJECT HOE IS HET MET? OUD PLAN
31
OOSTZAAN
nieuwbouw energieneutrale woning De Haal In het jaarverslag 2016 schreven we over het ontwerp van de duurzame en energie-neutrale woning het volgende: Het ontwerp van de nieuwe, duurzame en energie-neutrale woning in het landelijke lint van Oostzaan laat niet meteen een gebruikelijk beeld zien. De commissie wil graag meedenken over deze wens van particulieren om een volledig duurzame woning te bouwen in relatie tot inpassing in het lint. De woning van één bouwlaag wordt voorzien van een grasdak en een te begroeien pergola als losstaand element voor de voorgevel van vergrijzend hout. De woning voldoet aan de planologische eisen in het bestemmingsplan. In een constructieve dialoog wordt het ontwerp wat betreft landschappelijke inpassing aangescherpt en in de architectonische uitwerking vraagt de commissie om de pergola meer een geïntegreerd onderdeel van de architectuur te laten zijn. Inmiddels is de woning gebouwd en het resultaat is (nog) zonder pergola zichtbaar. Het zou voor de inpassing in het lint beter zijn als de te begroeien pergola ook daadwerkelijk wordt gebouwd.
Vergund ontwerp energie-neutrale woning, De Haal
Nieuwbouw energie-neutrale woning, De Haal
32
Colofon Auteur Ingrid Langenhoff, coördinator Welstandscommissie Oostzaan Met bijdragen van Marlies van Diest, voorzitter Welstandscommissie Oostzaan Bart Duvekot, Welstandscommissie Oostzaan José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, maart 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh