1
WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
2 WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord Grote delen van Uithoorn zijn welstandsvrij. Dat betekent dat we onze aandacht richten op enkele plekken waaraan de gemeente extra belang toekent. Daar gebeurde het afgelopen jaar genoeg. Gezichtsbepalend zijn de drie woonblokken aan het water, op de hoek Heijermanslaan-Wiegerbruinlaan. De grootschalige renovatie van naoorlogse woningen in het Thamerdal (Prinses Margrietstraat) kreeg een vervolg. Daar is juist sprake van reeks kleine vernieuwingen, die met elkaar het huidige beeld van de wijk opwaarderen. Een opvallend project was ook De Rede aan de Wilhelminakade. Daar zijn, mede op basis van eerdere adviezen van de commissie, belangrijke stappen gezet om het gebouw beter te laten aansluiten op zijn omgeving. Daarbij waren parkeren, het visueel opdelen van het gebouw, en een sterkere hechting aan de openbare ruimte belangrijke uitgangspunten. In alle gevallen keken we naar de ruimtelijke kwaliteit van het plan in relatie tot zijn omgeving. Dat kan iets zijn dat zich daar onopvallend naar voegt, of juist iets heel anders, dat ruimte maakt voor een mooie nieuwe ontwikkeling. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat als nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen aansluiten op de huidige kwaliteiten van het landschap. Bijna altijd zijn er meerdere mogelijkheden. Het ouderwetse grenzen stellen, zoals de welstand vroeger deed, wordt steeds meer: in teamverband kijken naar oplossingen. Een prettige rol die, in het licht van de kwaliteitsadvisering ‘nieuwe stijl’ in de naderende Omgevingswet, steeds belangrijker wordt. Ook daarover leest u in dit jaarverslag. Wij danken de gemeente voor het vertrouwen en de prettige samenwerking. Op naar 2019! Sophie van Ginneken Voorzitter Welstandscommissie Uithoorn
4 WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
GROOT PLAN: De Rede, Wilhelminakade
10
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
14
PROJECT: Drie woonblokken Heijermanslaan hoek Wiegerbruinlaan
18
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
20
KLEIN PLAN: Vuurlijn 7
22
5.
Evaluatie en aanbevelingen
24
HOE IS HET MET: Brug bij Fort De Kwakel
26
Colofon
28
6 WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Welstandscommissie Uithoorn in 2018 is verlopen en waar we als commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden.
De Vuurlijn is een van de kernwaarden van het landschap van Uithoorn, zoals geformuleerd in de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie (2018), provincie Noord-Holland. Voor meer informatie, zie: https://leidraadlc.noord-holland.nl/.
Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog integraler. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Welstandscommissie Uithoorn is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit
ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Uithoorn. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
drs. Sophie van Ginneken Architectuurhistoricus en sinds 1 januari 2017 voorzitter van de commissie. Sophie werkte aan publicaties over architectuur en stedelijke ontwikkeling, en schreef diverse cultuurhistorische adviesrapporten. Momenteel is zij onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam.
Egon Kuchlein architectlid van de commissie en oprichter van Egeon Architecten. Daarnaast realiseerde hij een aantal eigen projecten en tentoonstellingen en werkte aan stedenbouwkundige studies. Tevens is hij als cultureel entrepreneur verantwoordelijk voor de organisatie van een reeks van culturele projecten en manifestaties, en als adviseur beeldende kunst heeft hij diverse gemeenten en provincie overheden van advies voorzien. Sinds 2007 is hij als architect verbonden aan MOOI Noord-Holland voor diverse gemeentelijke adviescommissies.
ir. Hans Kodde (tot 1-1-2019) In 1987 afgestudeerd aan de Technische Hogeschool te Delft, afdeling Bouwkunde. Sinds 1996 is hij eigenaar van Kodde Architecten te Amsterdam, een bureau met grote kennis op het gebied van restauratie en renovatie. Als bestuurslid van de Stichting De Oude Kerk heeft hij het oudste gebouw van Amsterdam onder zijn hoede. Per 1-1-2019 is hij, aan het einde van zijn zittingstermijn, vervangen door restauratiearchitect Jeroen Hooyschuur.
De commissie werd ondersteund door:
Mariette Bruin (foto) commissiecoördinator MOOI Noord-Holland Marco Brink Casemanager gemeente Uithoorn
2.2 Werkwijze De welstandscommissie adviseert de gemeente Uithoorn en komt op maandag in de oneven weken van het jaar in het gemeentehuis van Diemen bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een gespreksomgeving waarin de direct betrokkenen aan bod komen in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal gepresenteerd door de casemanager van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen is de assistent projectleider aanwezig om de commissie te informeren. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De casemanager zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de plantoelichter en de commissieleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan.
Preadviezen De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. Gemandateerde commissie Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. In het begin van dit jaar was er de mogelijkheid de kleinere plannen in een vergadering met de gemandateerde architect af te handelen, voorafgaand aan de reguliere vergadering, zodat plannen die meer aandacht vragen daarheen doorgeschoven kunnen worden. Gedurende het jaar is van deze mogelijkheid geen gebruik meer gemaakt en zijn alle plannen in de reguliere vergadering behandeld. 2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De welstandsnota, vastgesteld in 2014 door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Via deze link kunt u de welstandsnota voor uw gemeente inzien. Naast de welstandsnota zijn er ook welstandscriteria opgenomen in beeldkwaliteitsplannen voor nieuwe ontwikkelgebieden, te weten: • Beeldkwaliteitsplan Iepenlaan en Steenwycklaan; • Beeldkwaliteitsplan Dorpsstraat, Markplein en Wilhelminakade; • Beeldkwaliteitsplan Vinckebuurt. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen.
11 PROJECT GROOT PLAN Locatie van het Cultuurcluster a/d Amstel
UITHOORN
De Rede
Wilhelminakade De Rede kent een lange geschiedenis. Nadat het eerste ontwerp in 2015 door de commissie was goedgekeurd, bleek dit ontwerp kostentechnisch niet haalbaar. Het tweede ontwerp ging uit van een enkel volume van 22 meter hoog met een enkel accent om toch tot enige geleding te komen. Dit ontwerp kon op weinig enthousiasme rekenen van de commissie, omdat het te monolithisch, te hoog en te gesloten oogde. De gemeente heeft toen in overleg met de ontwikkelaar besloten om te trachten tot een ontwerp te komen met een maximale hoogte van 18 meter. Op basis van dit nieuwe uitgangspunt zijn in 2018 een tweetal workshops gehouden waarbij parcellering, alzijdigheid, het aansluiten op de omgeving en de oplossing voor het parkeren belangrijke uitgangspunten waren. De uitkomst van deze workshops is aan het eind van 2018 gepresenteerd aan de welstandscommissie.
Impressie vanaf de Amstel
Impressie Prins Clausstraat
13
12 WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018 3.1 Cijfers
In 2018 heeftplanbehandelingen de Welstandscommissie Uithoorn 23 Het aantal nieuwe plannen is met ca. 53% gedaald Aantal Aantal planbehandelingen vergunningaanvragen behandeld, waarvan 4 ten opzichte vanbehandeld, 2017. Het waarvan aantal behandelingen Aantal planbehandelingen In 2018 heeft de Welstandscommissie Uithoorn 23 vergunningaanvragen 4 betrekking
In 2018 heeft de Welstandscommissie 23 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 4 betrekking betrekking hadden opvan aanvragen vanUithoorn voorgaande daalde met die ca.meerdere 61% ten opzichte van hetnodig vorige jaar. In 2018 heeft de Welstandscommissie Uithoorn 23 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 4 betrekking hadden op aanvragen voorgaande jaren. In verband met plannen behandelingen hadden op aanvragen van voorgaande jaren. behanIn verband met plannen die meerdere behandelingen nodig jaren. In verband met plannen die meerdere hadden aanvragen voorgaande jaren. In verband hadden,op was het totaalvan aantal planbehandelingen 35. met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was hethadden, totaal aantal planbehandelingen 35. delingen nodig was het totaal aantal hadden, was het totaal aantal planbehandelingen Het aantal nieuwe plannen is met ca 53 % gedaald35. ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen daalde met Het aantal nieuwe plannen is met ca 53 % gedaald ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen daalde met planbehandelingen 35. Het plannen is vorige met cajaar. 53 % gedaald ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen daalde met ca 61aantal % tennieuwe opzichte van het ca 61 % ten opzichte van het vorige jaar. ca 61 % ten opzichte van het vorige jaar. Tabel 1 Aantal1 planbehandelingen Tabel Tabel 1 AANVRAAG SOORT AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN Omgevingsvergunning 17 27 Omgevingsvergunning 17 27 Omgevingsvergunning 17 27 waarvan nieuwbouw 9 14 waarvan nieuwbouw 9 14 waarvan nieuwbouw 9 14 waarvan verbouwing 8 13 waarvan verbouwing 8 13 waarvan verbouwing 8 13 Preadvies* 6 8 Preadvies* 6 8 Preadvies* 6 8 Totaal 23 35 Totaal 23 35 23 * Totaal Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen.35 Het totaal aantal preadviesaanvragen was *8.Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was 8. 8.
Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel Aantal2 planbehandelingen t.o.v. voorgaande jaren Tabel 2 Tabel 2 AANVRAAG SOORT 2018 SOORT AANVRAAG 2018 SOORT AANVRAAG 2018 Nieuwe aanvragen 19 Nieuwe aanvragen 19 Nieuwe aanvragen 19 Aanvragen van voorgaande jaren 4 Aanvragen van voorgaande jaren 4 Aanvragen van voorgaande jaren 4 Herhalingen 12 Herhalingen 12 Herhalingen 12 Totaal behandelingen 35 Totaal behandelingen 35 Totaal behandelingen 35
Hoe vaak behandeld? Hoe vaak behandeld? Tabel 4
ADVIEZEN AAN B&W Totaal nieuwe aanvragen*
2018
2017
2016
19
38
35
Bij eerste behandeling akkoord
11 %
16 %
46 %
Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)
16 %
8%
3%
Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
11 %
24 %
11 %
Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)
5%
24 %
9%
Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken
37 %
21 %
9%
Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning
21 %
8%
23 %
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
2017 2017 2017 40 40 40 7 7 7 43 43 43 90 90 90
2016 2016 2016 35 35 35 3 3 3 14 14 14 52 52 52
2017 2017 2017 90 90 90
2016 2016 2016 52 52 52
Vorm van van behandelingen behandelingen Vorm Vorm van behandelingen Vorm van behandelingen Tabel 3 Tabel 3 Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN VERDELING AANVRAGEN VERDELING AANVRAGEN Totaal behandelingen Totaal behandelingen Totaal behandelingen Gemandateerd behandeld Gemandateerd behandeld Gemandateerd behandeld In de welstandscommissie In de welstandscommissie In de welstandscommissie behandeld behandeld behandeld
2018 2018 2018 35 35 35
23 % 23 % 23 % 77 % 77 % 77 %
10 % 10 % 10 % 90 % 90 % 90 %
8% 8% 8% 92 % 92 % 92 %
Op de gemeentepagina van Uithoorn op onze website zijn meer cijfers te vinden.
14 WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
15
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Een uitzondering is de boerderij aan de Drechtdijk 90. Het betrof een aanvraag voor het realiseren van een kinderdagverblijf in een voormalige veestal. Gezien de functie en de criteria in de welstandsnota, adviseerde de commissie hier keramische dakpannen toe te passen, in plaats van metalen dakpanplaten. Op dit advies ging het college contrair. Gelukkig zijn er genoeg plannen waar de commissie verschil heeft kunnen maken. Soms zijn dat kleine verschillen, zoals het openhouden van een doorzicht naar het achterliggende gebied. Ook dakkappellen en erfafscheidingen zijn in wezen kleine aanpassingen maar zullen op termijn, en in hun totaliteit, het straatbeeld bepalen. In andere gevallen gaat het om grotere plannen, die in een keer een plek of gebied transformeren. Enkele voorbeelden: Jaagpad langs de Amstel: geliefde fietsroute
De Rede aan de Wilhelminakade In 2018 nam commissielid Hans Kodde deel aan een tweetal workshops die tot doel hadden een kwaliteitsslag in het ontwerp te maken. Aan de Amstel is het belangrijk de connectie met de rivier vorm te geven, door oriëntatie, openheid, en ervoor te zorgen dat het gebouw zich op een positieve, liefst uitnodigende manier verhoudt tot de openbare ruimte rondom. Het eerdere plan voldeed daar niet aan. Op basis van deze uitgangspunten is gewerkt aan een verbeterd ontwerp. De uitkomst van de workshops is aan het eind van 2018 gepresenteerd aan de welstand.
De Kleine Weelde, onderdeel van project Iepenlaan Een plan dat al in 2017 opviel door zijn zorgvuldige uitwerking, en in 2018 werd afgerond. Even dreigde het plan aan kwaliteit in te boeten. Het eerste ontwerp vatte namelijk alle gevelbekleding (gevel en dak) in één materiaalsoort, wat resulteerde in een uitgesproken beeld. Wegens financiële beperkingen werd in een later stadium gekozen voor een afwijkend materiaal dakbedekking. Zonde, vond de commissie. In overleg met ontwerpers is aangestuurd op een alternatief, waar alle partijen tevreden mee waren. Brug naar het fort De Kwakel Een voorbeeld van een plan waar de commissie heeft aangestuurd op de relatie tussen vorm en functie, een basiscriterium in de welstandsnota. De brug is inmiddels gerealiseerd, elders in dit verslag leest u er meer over.
16 WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
17
3.3 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Uithoorn heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van NoordHollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl. Dag van de Herbestemming Hoe breng je participatie in de praktijk en onder welke voorwaarden? Deze en andere vragen kwamen aan bod tijdens de Dag van de Herbestemming die op 20 september werd georganiseerd door het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het decor was de prachtige Sint-Annakerk in Amstelveen die voorlopig is herbestemd en die nu evenementen en sinds kort een heuse brouwerij huisvest. In de zaal zaten veel ambtenaren, stichtingen, historische verengingen, betrokken burgers en een enkele ondernemer.
Wethoudersdiner
Cultuurnetwerkdiner voor wethouders Wethouders Cultuur en Ruimtelijke Ordening van Noord-Hollandse gemeenten werden uitgenodigd voor een cultuurnetwerkdiner op woensdag 5 september in de grote kerk in Naarden. Doel van de avond: kennismaking, netwerk, inspiratie en informatie. Thema: transformatie. Op gemeenten komen uiteenlopende transformatie-opgaven af, zoals bijvoorbeeld leegstand en herbestemming van (monumentaal) vastgoed, de energietransitie, de woningbouwopgave, klimaatadaptatie en massatoerisme. Cultureel erfgoed staat hierbij onder druk, maar kan ook als inspiratiebron en aanjager werken bij de aanpak van deze transformatieopgaven. Wat is provinciaal beleid op deze onderwerpen en hoe kunnen gemeenten omgaan met deze ingrijpende vraagstukken? De directeur van de Grote Kerk in Naarden benadrukte in haar welkomstwoord de functie van de kerk als klankkast tijdens concerten. En ze trok de parallel met de functie van gemeentebestuurders als klankkast van de samenleving. Om haar beeldspraak kracht bij te zetten speelde het orgel vervolgens – een aangename verrassing. De wethouder J. Hazen en burgemeester P.J. Heiliegers van de gemeente Uithoorn waren hierbij aanwezig.
19 PROJECT
UITHOORN
Drie woonblokken Heijermanslaan hoek Wiegerbruinlaan Op de plek van het benzinestation, op de hoek van de Heijermanslaan en de Wieger Bruinlaan, komen drie woonblokken. Het is een opvallende toevoeging in een groenstrook aan de waterkant. De drie opgetilde volumes hebben elk vier lagen met doorzicht op maaiveldniveau. De commissie constateert dat het plan binnen het bestemmingsplan valt, maar dat het een lastige locatie is. De keuze om de begane grond grotendeels transparant te houden kan ze zich voorstellen, maar tegelijkertijd merkt ze op dat de parkeervoorziening onvoldoende maat heeft. Uitwerking hiervan zal waarschijnlijk consequenties hebben voor het ontwerp. In de gesprekken tussen ontwerper en commissie ging het voornamelijk over het openhouden van de doorzichten naar het water, en de vormgeving van de setback op de bovenste verdieping. Uiteindelijk gaat de voorkeur van de ontwerper uit naar een heldere kwadrantenstructuur waar de setback onderdeel van is. Eind 2018 ging de commissie op hoofdlijnen akkoord met het plan.
VARIANT
Collegiaal overleg welstand gemeente Uithoorn
Zicht Heijermanslaan vanaf Wiegerbruinlaan
zicht Heijermanslaan vanaf Wiegerbruinlaan
Herontwikkeling benzinestation Heijermanslaan
20 WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
21
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit en goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
23
22 PROJECT KLEIN PLAN
UITHOORN
Nieuwbouw Vuurlijn 7 Dit voorstel voor een nieuwe woning kwam tot stand in het kader van de ruimte-voor-ruimte regeling. Het is een bijzondere locatie: de kavel bevindt zich op een eiland aan de zuidkant van de Vuurlijn (De Kwakel). Het ontwerp houdt rekening met de bijzondere ligging en respecteert de zichtlijnen in het landschap. De woning is nadrukkelijk ontworpen als onderdeel van het landschap: een grastalud loopt door in het dakvlak. De gevels zijn in
IMPRESSIES WOONHUIS VUURLIJN 7 DE KWAKEL hout gematerialiseerd.
De commissie heeft waardering voor het ontwerp, maar mist aanvankelijk een duidelijk situatie- en inrichtingsplan waaruit de verbondenheid tussen landschap en architectuur tot uitdrukking komt. Bij een tweede behandeling van het plan enkele maanden later zijn deze aspecten nader uitgewerkt. Het plan is een goed voorbeeld van een constructief gesprek tussen ontwerper en commissie, met als resultaat dat de veelbelovende visie van de ontwerper zijn beslag krijgt in een zorgvuldig uitgewerkt ontwerp.
24 WELSTANDSCOMMISSIE UITHOORN JAARVERSLAG 2018
25
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 17 april vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2018. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: • Hoewel de ruimte voor nieuwe bouwlocaties zeer beperkt is, komen er nieuwe ontwikkelingen op de gemeente af, waaronder het Thamerdal (funderingsherstel, gedeeltelijke vernieuwing, duurzaamheid), Prins Bernardlaan en Beatrixlaan; • De gemeente is bezig met het uitbreiden en versterken van de dialoog over ruimtelijke kwaliteit met bewoners. Bijeenkomsten werden eerder al georganiseerd voor gebiedsvisies (o.a. voor het gebied 'Tussen Poelweg en Noordammerweg'). Daarnaast worden er steeds vaker voor projecten bijeenkomsten georganiseerd, waaronder recentelijk: Buurtcentrum Thamerdal, Dorpshart aan de Amstel, Nieuwbouw De Scheg/'t Buurtnest'; • Jef Mühren geeft een toelichting op de Omgevingswet, en wat die betekent voor de kwaliteitsadvisering. Hij benadrukt dat het belangrijk is dat de gemeente Uithoorn vóór 1 januari 2021 een besluit neemt over de instelling en werkwijze van een wettelijke ‘gemeentelijke adviescommissie’. Een routeplanner zal worden toegezonden en in de loop van het jaar verschijnt een landelijke handreiking; • Wethouder Jan Hazen erkent dat het essentieel is grote projecten vroeg in het proces aan de commissie voor te leggen, wanneer er nog structurele veranderingen mogelijk zijn. Hij stelt voor in 2019 het gesprek te voeren over een aantal toekomstige projectlocaties.
5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de Welstandscommissie Oostzaan nog de volgende aanbevelingen: • Miranda Schut en de commissie zullen op 5 juni 2019 een excursie met raadsleden organiseren, aangevuld met een korte presentatie door de commissie en een open gesprek met de raad. Doel is om van gedachten te wisselen over het huidige beleid, de Omgevingswet en (in brede zin) de kwaliteiten van Uithoorn die het behouden waard zijn. • Wethouder Jan Hazen en de commissie maken een nieuwe afspraak om enkele grote ontwikkelingen door te nemen. Wat zijn de grote lijnen, wat staat er in de structuurvisie en is die nog up-to-date? De commissie kijkt uit naar dit gesprek! • De criteria voor het landelijk gebied vragen een aangepast kader bij functieveranderingen. • Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving? • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts. • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het
Woning aan de Vuurlijn, zorgvuldig ontworpen én gerealiseerd
inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet. • Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten. 5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstandscommissie Uithoorn, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover
de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
26 PROJECT HOE IS HET MET? OUD PLAN
27
DE KWAKEL
Brug bij het Fort bij de Kwakel In 2018 is de bestaande brug naar het Fort bij de Kwakel (aan de Ringdijk in de Kwakel) vervangen. Een eerder ontwerp voor deze brug refereerde aan een ophaalbrug met stoel, maar had geen beweegbare delen en was uitgevoerd in staal. De hamei werd vervangen. Daarop constateerde de commissie dat er geen relatie was tussen vorm en functie van de brug. Verder vroeg ze te onderzoeken wat de monumentale waarde was van de bestaande brug. In een vervolgstap is het ontwerp aangepast en gebaseerd op de bestaande brug, met behoud van het beeld van de hamei. Dit voorstel sluit naar mening van de commissie voldoende aan bij de monumentale waarde van het fortcomplex, onderdeel van de Stelling van Amsterdam. Nader onderzoek wees uit dat de oorspronkelijke brug geen monumentale waarde status had, waardoor er geen gegrond bezwaar was deze te vervangen.
Brug bij Fort bij de Kwakel
28
Colofon Auteur Mariette Bruin, coördinator Welstandscommissie Uithoorn Sophie van Ginneken, lid Welstandscommissie Uithoorn Egon Kuchlein, lid Welstandscommissie Uithoorn Met bijdragen van José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, mei 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh