1
WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
2 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord Met veel genoegen en interesse vervul ik vanaf 1 Januari 2018 de rol van voorzitter van de Monumenten- en Welstandscommissie Waterland. De commissie bestaat uit zeer deskundige leden en er komen regelmatig belangrijke aanvragen ter tafel, waarbij advisering door de commissie relevant is om de ruimtelijke kwaliteit van Waterland te behouden en waar mogelijk te versterken. Een cruciale opgave voor de komende jaren en een onderwerp dat in 2018 veelvuldig in de commissie aan de orde is geweest: de transitie naar duurzame energie en de impact daarvan op de kwaliteit van de omgeving. De discussie over klimaatverandering en de noodzaak om over te schakelen op duurzame energie en vermindering van energieverbruik wordt momenteel overal gevoerd. Door de stijging van de energieprijs zien particulieren en bedrijven de noodzaak van energiebesparing en de omschakeling naar duurzame vormen van energie.
Overleek
“Waterland is een heel bijzonder gebied met zeer hoge omgevingskwaliteiten. De commissie heeft dan ook echt wat om zich voor in te zetten.� Bastiaan Gribling, voorzitter Monumenten- en Welstandscommissie Waterland
De gemeente Waterland stimuleert duurzaam bouwen en biedt in de Nota uiterlijk van bouwwerken welstandshalve voldoende mogelijkheden en ruimte voor vernieuwing en experiment. Bij beschermde gebieden en monumenten zijn zorgvuldigheid, reversibiliteit en passende alternatieven het uitgangspunt. De gemeente is van mening dat toepassingen ten behoeve van een duurzame energievoorziening integraal onderdeel zijn van een ontwerp en vanzelfsprekend deel uitmaken van de gebouwde omgeving. De ambitie is dan ook het stimuleren van duurzame maatregelen in woonbuurten en op bedrijventerreinen. Voor de commissie is het van belang in de geest van deze nota te werken, dat houdt in: een klankbord zijn, invulling geven aan de verruiming in combinatie met maatwerk en inzet op begeleiding van initiatiefnemers.
De commissie werkt graag actief mee aan de energietransitie met oog en respect voor behoud van de omgevingskwaliteit. Als altijd ziet de commissie uit naar de voortzetting van de vruchtbare en plezierige samenwerking met de gemeentelijk medewerkers en het bestuur in het jaar 2019. Ir. Bastiaan Gribling, Voorzitter Monumenten- en Welstandscommissie Waterland
4 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
BIJZONDER PLAN Nieuwbouw dijkwoning, Uitdam
12
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
14
MONUMENT Renoveren van een Rietveldhuis, Ilpendam
24
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
26
KLEIN PLAN Uitbreiden van een woonhuis, Broek in Waterland
28
5.
Evaluatie en aanbevelingen
30
HOE IS HET MET? OUD PLAN Sloop/nieuwbouw aan landelijk lint, Dorpsstraat Watergang
32
Colofon
34
6 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Monumenten- en Welstandscommissie Waterland in 2018 is verlopen en waar we als commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden. Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit.
Commissie op locatiebezoek
De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog integraler. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Monumenten- en Welstandscommissie Waterland is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is binnen de gemeente Waterland. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
Ir. Bastiaan Gribling
Ir. Sjef Kwakman
Stedenbouwkundige en voorzitter van de commissie
Architect en als burgerlid in de commissie aanwezig namens de Historische Vereniging Oud Broek in Waterland.
De commissie werd ondersteund door: Ing. Nico Zimmermann Architect en lid van de commissie
Renee Stroomer Commissiecoรถrdinator MOOI Noord-Holland
Ing. Hans Boonstra Monumentendeskundige en lid van de commissie
Marieke Leeverink Plantoelichter Beschermde stads- en dorpsgezichten en monumenten gemeente Waterland
Sybren Bruinsma Plantoelichter gemeente Waterland
10 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
2.2 Werkwijze De Monumenten- en Welstandscommissie Waterland komt op maandagmiddag in de even weken van het jaar in Monnickendam bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een gespreksomgeving waarin de direct betrokkenen aan bod komen in het gesprek over omgevingskwaliteit. De plannen worden digitaal gepresenteerd door de plantoelichter van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij grotere plannen schuift de stedenbouwkundige of projectleider van de gemeente aan en informeert de commissie. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de plantoelichter en commissieleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan.
11
Preadvies De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren. Kleine commissie Niet alle plannen worden door de voltallige commissie behandeld. ‘Kleine’ plannen uit het regulier welstandsgebied worden in mandaat door Nico Zimmermann afgehandeld. In 2018 gebeurde dit voor 28% van het aantal planbehandelingen. Dat is een lichte stijging ten opzichte van vorig jaar, toen ging het om 23%. Bij zogenaamde kleine plannen gelegen in het bijzonder welstandsgebied en bij ‘kleine’ monumentenaanvragen is ook Hans Boonstra aanwezig. 2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De Nota uiterlijk van bouwwerken vastgesteld in 2018 door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Via deze link kunt u de welstandsnota voor uw gemeente inzien. Ook bestaat er erfgoedbeleid. Via deze link kunt u lezen welk erfgoedbeleid uw gemeente voert. De Nota uiterlijk van bouwwerken kan worden aangevuld vanwege nieuwe ontwikkelingen of inzichten. De gemeente kan bij grotere ontwikkelingen een beeldkwaliteitsplan, een aparte welstandsparagraaf of vergelijkbaar op laten stellen. Door de gemeenteraad vastgestelde beeldkwaliteitsplannen, welstandscriteria of vergelijkbaar maken onderdeel uit van de welstandsnota en kunnen door de commissie worden gebruikt als beoordelingskader. De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en
Zonnepanelen op stolpboerderij, Overleek
dragen bij aan de constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen. De nieuwe Nota uiterlijk van bouwwerken is in de loop van 2018 door de commissie in gebruik genomen. In het najaar van 2018 heeft de commissie de werkwijze met de nieuwe nota geëvalueerd, hieronder de belangrijkste punten: • De nieuwe nota is meer open en dienstbaarder naar de burger toe.
• De tekst van de nieuwe nota kan op meerdere manieren geïnterpreteerd worden waardoor de commissie de mogelijkheid heeft meer in gesprek te gaan. • De ‘ja, mits’ gedachte wordt door de commissie nog als twijfelpunt ervaren, omdat het juridisch nog niet houdbaar is. • De begrippenlijst zou specifieker mogen: wat is precies gericht naar de openbare weg en wat wordt precies bedoeld met ‘niet storend zichtbaar vanuit het openbaar gebied’?
13 PROJECT BIJZONDER PLAN
UITDAM
Nieuwbouw dijkwoning Uitdammer Dorpsstraat
Op een prachtige locatie aan het dorpslint van Uitdam wordt een éénlaagse woning met langsgevel gesloopt. Aan de hand van een maquette wordt het ontwerp van de nieuwe woning toegelicht. De woning staat achter op de kavel en wordt daar begrensd door de Waterlandse Zeedijk, hierdoor heeft de woning aan de voorzijde een grote voortuin met vrij uitzicht naar het achterliggende open landschap en de Uitdammer Die. Impressie woning straatzijde, Chris Collaris Architects
Impressie woning dijkzijde, Chris Collaris Architects
Het ontwerp laat een eigentijdse interpretatie van een dijkwoning zien. De woning komt meer los te staan van de kavelgrenzen, heeft één bouwlaag en is voorzien van een dwarskap gericht naar de straat. Aan de rechter zijgevel komt in de kap een uitstekend volume. De voor- en achtergevel worden uitgevoerd met grote gevelopeningen die aan de straatzijde voorzien worden van luiken, de beide zijgevels zijn vrij gesloten. De woning wordt uitgevoerd in zwarte houten latten. De commissie heeft vragen bij de schaal van de uitbouw aan de kant van de dijk. Een aangepast ontwerp laat het uitstekende volume zien dat niet meer terugligt, maar overkragend is uitgevoerd. De commissie is positief, het gevelbeeld is vooral aan de dijkzijde lichtvoetiger geworden, het ontwerp is scherper en meer eigentijds geworden. De commissie is zich bewust geweest van het feit dat de woning op een gevoelige locatie komt te liggen en afwijkt van de karakteristieke, historische dijkbebouwing van Uitdam, volgens de commissie heeft het ontwerp echter voldoende overtuigingskracht als hedendaagse interpretatie van de traditionele vormgeving.
Uitdammer Dorpsstraat bestaande woning, Chris Collaris Architects
Maquette ontwerp Uitdammer Dorpsstraat, Chris Collaris Architects
Impressie achtergevel, Chris Collaris Architects
15
14 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 3 Aantal planbehandelingen Wat wij u adviseerden in 2018
In 2018 heeft de Monumenten- en Welstandscommissie Waterland 125 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 16 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 173. Het aantal nieuwe plannen is met 5 % gedaald ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen daalde met In 2018 heeft de Monumentenenca Welstandscommissie Waterland 125 vergunningaanvragen behandeld, 3.1 Cijfers aanvragen kon in één keer een positief advies ca 1 % ten opzichte van het vorige jaar. waarvan 16 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere De Monumentenen Welstandscommissie Waterland gegeven worden. Bij 69% van de planbehandelingen In 2018 heeft denodig Monumentenen Welstandscommissie Waterland 125 vergunningaanvragen behandeld, behandelingen hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 173. heeft in 2018 advies uitgebracht over 109 nieuwe was de initiatiefnemer of ontwerper aanwezig. Het waarvan 16 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere Tabel 1 Het aantal nieuwe plannen is met ca 5 % gedaald ten opzichte van 2017. Het aantal behandelingen daalde met aanvragen voor een omgevingsvergunning. Dat zijn aantal preadviezen was in 2018 43 gevallen ten behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 173. ca 1 % ten opzichte van het vorige jaar. SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN erHet 6 minder ten opzichte vanis2017. Bij546% van deten opzichte opzichte 37Het gevallen 2017. aantal nieuwe plannen met ca % gedaald vanvan 2017. aantal in behandelingen daalde met Omgevingsvergunning 89 119 ca 1 %1ten opzichte van het vorige jaar. Tabel waarvan een monument 16 22 Aantal planbehandelingen SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN Tabel 1 waarvan nieuwbouw 26 41 Omgevingsvergunning 89 119 SOORT AANVRAAG AANTAL AANVRAGEN AANTAL BEHANDELINGEN waarvan 47 56 waarvan verbouwing een monument 16 22 Omgevingsvergunning 89 119 Preadvies* 30 46 waarvan een nieuwbouw 26 41 waarvan monument 16 22 Reclameaanvraag 2 4 waarvan nieuwbouw verbouwing 47 56 waarvan 26 41 Adviesaanvraag handhaving 130 146 Preadvies* waarvan verbouwing 47 56 Advies ruimtelijke plannen 12 14 Reclameaanvraag Preadvies* 30 46 Overige vergaderonderwerpen 21 21 Adviesaanvraag handhaving Reclameaanvraag 2 4 Totaal 125 173 Advies ruimtelijke plannen Adviesaanvraag handhaving 11 11 * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was Overigeruimtelijke vergaderonderwerpen 43. Advies plannen 12 12
Aantal planbehandelingen Aantal planbehandelingen
Totaal vergaderonderwerpen Overige 2125 voorgaande jaren: 2173 Aantal planbehandelingen ten opzichte * Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was Totaal 125 173 43. Tabel 2 de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was * Dit zijn 43. Aantal planbehandelingen ten opzichte SOORT AANVRAAG 2018 voorgaande jaren:2017
2016
Aantal planbehandelingen t.o.v. voorgaande jaren Nieuwe aanvragen 109 115 Aantal Tabel 2planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aanvragen van voorgaande jaren 16 13 SOORT AANVRAAG 2018 2017 Tabel 2 Herhalingen 48 47 Nieuwe aanvragen 109 115 SOORT AANVRAAG 2018 2017 Totaal behandelingen 175 Aanvragen van voorgaande jaren 173 16 13 Nieuwe aanvragen 109 115 Herhalingenvan voorgaande jaren 16 48 47 Aanvragen 13 Totaal behandelingen 173 Herhalingen 48 Vorm van behandelingen Totaal behandelingen Vorm Tabelvan 3 behandelingen
173
Vorm van behandelingen 2018 Totaal behandelingen 173 Vorm van behandelingen Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN
Gemandateerd behandeld VERDELING AANVRAGEN Tabel 3 In de welstandscommissie Totaal behandelingen VERDELING AANVRAGEN behandeld Gemandateerd behandeld Totaal behandelingen In de geïntegreerde commissie In demonumentenleden welstandscommissie met Gemandateerd behandeld behandeld behandeld In de welstandscommissie In de geïntegreerde commissie behandeld met monumentenleden In de geïntegreerde commissie behandeld met monumentenleden
13 2016 63 128 2016 204 13 128
175 47 175
204
2017
2016
175
ADVIEZEN AAN B&W 2018 2017 Hoe vaak behandeld? Tabel 4 Totaal nieuwe aanvragen* 105 115 ADVIEZEN AAN B&W 2018 2017 Bij eerste behandeling akkoord 30 % 19 % Totaal nieuwe aanvragen* 105 115 Bij eerste behandeling niet Bij eerste behandeling akkoord 30 % 19 % akkoord tenzij (kleine aanpassing 16 % 20 % Bij eerste behandeling niet nodig) akkoord tenzij (kleine aanpassing 16 % 20 % Bij tweede behandeling akkoord 16 % 16 % nodig) (of niet akkoord tenzij) Bij tweede behandeling akkoord Bij derde of verdere behandeling 16 % 16 % 3% 4% (of niet akkoord tenzij) akkoord (of niet akkoord tenzij) Bij derde of verdere behandeling Nog in behandeling of definitief 3% 4% akkoord (of niet akkoord tenzij) niet akkoord of aanvraag 18 % 28 % Nog in behandeling of definitief ingetrokken niet akkoord of aanvraag 18 % 28 % Plan wel akkoord op hoofdlijnen ingetrokken maar nog geen aanvraag voor 16 % 13 % Plan wel akkoord op hoofdlijnen vergunning nog aanvraag 16 % 13 % *maar Dit zijn allegeen nieuwe aanvragenvoor exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen. vergunning
provinciale monumenten
28 %
2017
23 %
2016
173 2018
43 %
175 2017
35 %
173
28 %
175
23 %
204 24 % 2016 204 20 %
29 28 43 % %
42 23 35 % %
56 20 24 % %
43 %
35 %
24 %
29 %
42 %
56 %
29 %
42 %
56 %
128 2016 128
34 % 34 % 20 % 20 % 16 % 16 % 8% 8% 14 % 14 % 9% 9%
2018
2017
2016
37 2018
56 2017
81 2016
37
14 5 14 2 5 16 2 0 16 0
56
13 7 13 2 7 30 2 4 30 4
204
2018
2016
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen. Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen Tabel 5
ERFGOEDAANVRAGEN Tabel 5 Totaal aantal ERFGOEDAANVRAGEN rijksmonumenten Totaal aantal gemeentelijke monumenten rijksmonumenten beeldbepalende panden gemeentelijke monumenten panden in beschermd gezicht beeldbepalende panden provinciale monumenten panden in beschermd gezicht
128
63 13 204 63
Hoe vaak behandeld? Hoe4 vaak behandeld? Tabel
20 %
Op de gemeentepagina van Waterland op onze website zijn meer cijfers te vinden.
81
13 7 13 4 7 47 4 10 47 10
16 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
17
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. Positief effect van welstand aan de Wilhelminalaan in Monnickendam. Bij een bestaand sportcentrum werden diverse reclame-uitingen voorgesteld zichtbaar vanuit de openbare ruimte. De commissie maakte ernstig bezwaar. Zij was van mening dat de voorgestelde reclame-uitingen in afmeting onevenredig groot waren ten opzichte van de architectuur van het sportcentrum en daardoor de gevelarchitectuur ernstig aantastte en het gebouw zelfs deels aan het oog onttrokken. De commissie adviseerde dan ook de reclame-uitingen te beperken tot een logo met beknopte tekst uitgevoerd in losse letters.
Eerste ontwerp zijgevel Wilhelminalaan
Laatste ontwerp zijgevel Wilhelminalaan
18 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
Impressie van het eilandhuis gezien vanaf de Rijperweg, krft + Oomen Ontwerpt
19
Artist impression tweede plan Kohnstammlocatie, Finch Buildings B.V.
3.3 Adviezen ruimtelijke plannen In 2018 zijn acht grote ruimtelijke plannen aan de orde geweest, zoals het project voor de Kohnstammlocatie in Monnickendam. Op deze karakteristieke locatie wordt een eeuwenoude traditie naar de 21ste eeuw gebracht: het bouwen met hout. Het plan betreft het realiseren van 62 appartementen opgenomen in drie bouwblokken. Met de realisatie van de appartementen op de Kohnstammlocatie wordt een stevig voorschot genomen op het speerpunt duurzaamheid. De appartementen zullen gasloos zijn en hebben een EPC-waarde van 0,0. De commissie prijst de kwaliteit van het voorliggende plan en heeft veel waardering voor de hedendaagse architectuur.
Maquette van het eilandhuis in de Uitdammer Die
Ook het plan voor de oprichting van een buitenhuis op het eiland in de Uitdammer Die werd aan de commissie voorgelegd. Het betreft een unieke locatie en daardoor een bijzonder landschappelijke opgave waarbij rekening gehouden dient te worden met de openheid en de ruimtebeleving van het waterrijke weidelandschap met lange zichtlijnen. Het is dan ook de opgave om de architectuur in de natuur te integreren op een overtuigende manier.
20 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
21
3.4 Kwaliteitsgesprekken, procesbegeleiding, beleidsontwikkeling De advieswerkzaamheden van MOOI Noord-Holland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaan verder dan de gemeentelijke adviescommissies. Voor de gemeente Waterland hebben wij de volgende ondersteunende activiteiten uitgevoerd: • Miranda Reitsma (vm. voorzitter MWW) en Ingrid Langenhoff (MOOI Noord-Holland) hebben meegewerkt aan de nieuwe welstandsnota voor de gemeente Waterland. Belangrijk is dat deze nota ingaat op duurzaamheid en hoe de ingrepen ten behoeve van duurzaamheid verruimd kunnen worden.
Commissieleden aanwezig bij de workshop Leidraad Landschap en Cultuurhistorie
• MOOI Noord-Holland organiseerde op 19 februari 2018 een expertmeeting ten behoeve van de Startnotitie Duurzaam Waardevol, de gemeente Waterland was hierbij betrokken. De expertmeeting had tot doel beperkingen waar gemeenten tegenaan lopen op het gebied van ruimtelijk kwaliteitsbeleid en monumentenzorg als zij initiatieven willen faciliteren op het gebied van verduurzaming van (monumentale) gebouwen te inventariseren. • Als vervolg op de Startnotitie Duurzaam Waardevol werd op 18 december 2018 een werksessie georganiseerd ten behoeve van het opstellen van de Handreiking Duurzaamheid, Erfgoed en Ruimtelijke kwaliteit. Ook hier heeft de gemeente Waterland aan deelgenomen. De handreiking heeft tot doel om als gemeente snel en zorgvuldig te kunnen antwoorden op verduurzamingsvragen in de bestaande bebouwde omgeving met behoud van ruimtelijke kwaliteit en om het ruimtelijk kwaliteitsbeleid daarop aan te passen.
Te gast bij de gemeente Waterland t.b.v. Handreiking Duurzaam Waardevol
• Op 20 november organiseerde MOOI Noord-Holland in samenwerking met de provincie Noord-Holland de Workshop Leidraad Landschap en Cultuurhistorie over het gebruik en de implementatie op gemeentelijk niveau van de Leidraad Landschap en Cultuurhistorie. De commissieleden Bastiaan Gribling, Nico Zimmermann en Sjef Kwakman zijn aanwezig geweest bij deze bijeenkomst.
22 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
23
3.5 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Waterland heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl. De Grote Stolpendag in Venhuizen
• Op 28 juni 2018 bracht het Steunpunt Monumenten en Archeologie op De Grote Stolpendag zoveel mogelijk stolpenliefhebbers bij elkaar. Het Steunpunt wilde met deze dag een bijdrage leveren aan het behoud en de herbestemming van stolpboerderijen, door gemeenten op weg te helpen een eenduidig stolpenbeleid te ontwikkelen. Het Steunpunt maakte met de Boerderijenstichting de stolpenhandreiking ‘Vierkant achter de stolp 2.0’. Deze handreiking bevat aanbevelingen voor een gemeentelijk stolpenbeleid, met basisregels voor bestemmingsplannen, een doorkijkje naar de praktijk van de omgevingswet en een aantal inspirerende voorbeelden van herbestemmingen. Marieke Leeverink van de gemeente Waterland was bij deze dag aanwezig. • Op 20 september 2018 werd de Dag van de Herbestemming georganiseerd, met als doel deelnemers op de hoogte te brengen van actuele ontwikkelingen rond monumenten en herbestemming, kennis en ervaring hierover uit te dragen, de discussie te bevorderen tussen overheden en andere betrokken partijen en de gelegenheid
bieden om een breed en deskundig netwerk op te bouwen. In 2018 stond de Dag van de Herbestemming in het teken van Erfgoed in de Participatiemaatschappij. Hoe organiseer je maatschappelijke betrokkenheid? Hoe ga je slim om met de tijd, energie en kennis die buurtbewoners in hun omgeving willen steken? Hoe benader je eigenaren van potentiele monumenten? Participatie moet binnen de Omgevingswet permanent onderdeel van de beleids- en besluitvorming worden, ook als het gaat om erfgoed. Sjef Kwakman, burgerlid van de commissie, was bij deze dag aanwezig. • Op initiatief van de gemeente Waterland organiseerde het Steunpunt op 25 januari 2018 in samenwerking met de Loods Herbestemming Monumenten en de Provincie Noord-Holland een expertmeeting over het gemaal De Poel in Zuiderwoude. Het gemaal, dat kansen biedt om te worden herbestemd, ligt in een bijzonder gebied aan de Gouwzee, in de luwte van de drukke randstad in de achtertuin van Amsterdam. Doel van de expertmeeting was om de betrokken partijen bij elkaar te brengen en met behulp van experts als ‘buitenboordmotor’ het herbestemmingsproces te verkennen. De vooraf opgestelde vraag die tijdens deze bijeenkomst centraal stond was, welke functies, partijen en middelen ervoor kunnen zorgen dat het gemaal De Poel behouden kan blijven en een toekomstbestendige, mogelijk publiekstoegankelijke, functie kan krijgen.
24 PROJECT MONUMENT
ILPENDAM
Renoveren van een Rietveldhuis Een parel uit de periode van het Modernisme in Ilpendam en in 2015 benoemd tot rijksmonument. Het woonhuis met omliggende terrassen is volgens de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ‘een goed en exemplarisch voorbeeld van functionalistische architectuur binnen de geschiedenis van de
Oorspronkelijke toestand, WVAU Architecten
villa-architectuur in Nederland’. Eind jaren vijftig ontwierp Gerrit Rietveld dit huis als een van zijn meest geslaagde werken, het resultaat van tientallen jaren experimenteren met vorm en ruimte. Het huis dat bestaat uit strakke lijnen uitwaaierend naar links en rechts, steekt als geheel ‘verbluffend scherp af tegen de enorme Hollandse luchten en de lage horizon’. Een voorgenomen renovatie van deze bijzondere villa werd aan de commissie voorgelegd. De oorspronkelijk indeling zou grotendeels worden hersteld en voor zover verdwenen weer teruggebracht. De commissie heeft een bezoek ter plaatse gebracht om de bouwkundige toestand in ogenschouw te nemen en te bekijken welke bouwdelen kunnen worden bewaard en/of gerepareerd of in het uiterste geval vervangen. De gemeente hecht veel waarde aan het maximaal behouden van de architectonische en culturele kwaliteiten van haar beschermde monumenten. Het platte dak is geheel vervangen en geïsoleerd waarbij veel aandacht is besteed aan de dakrand. Rietveld was geobsedeerd door de wijze waarop een gevelvlak moest eindigen bij het dak. Hij wilde niet alleen geen overstekende randen met zinken kralen, maar eiste een onzichtbare afdekking van de bovenste laag bakstenen, vaak met alleen een laag mastiek. Het gevelvlak moest ongehinderd en in gedachten doorlopen tot in het oneindige zoals in de schilderijen en studies van El Lissitzky en Piet Mondriaan. Renovatie van Rietvelds gebouwen staat of valt met de aandacht die aan die 'onzichtbaarheid van de dakrand' wordt besteed. In Ilpendam is gekozen voor een metalen zetwerk met een klein overstek dat als een 'mes' iets boven het gevelvlak zweeft. Het overstekje is nodig om inwatering van de bakstenen en vervuiling op de gevel te voorkomen. Ook kleine wijzigingen worden alle uitgevoerd in de geest van Rietveld. De villa wordt voorzien van een nieuwe verwarmingsinstallatie, ventilatievoorzieningen en 30 zonnepanelen. Bij deze veranderingen wordt op subtiele wijze aandacht gegeven aan de afleesbaarheid van de ingrepen, zodat in de toekomst duidelijk blijft wat origineel is en welke aanpassingen van latere datum zijn. De commissie spreekt haar waardering uit voor het uitvoerige onderzoek dat aan de planvorming vooraf is gegaan en is verheugd over de aanpak en de grondigheid waarmee de renovatiewerkzaamheden worden voorbereid.
Rietveldwoning, Lisette Kappers Onderzoek & Architectuur
26 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit én goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018. Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen.
De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
27
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaalmaatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
28 PROJECT KLEIN PLAN
29
BROEK IN WATERLAND
Uitbreiden van een woonhuis Achter de historische kern en dorpslinten van Broek in Waterland hebben in de loop der jaren meerdere uitbreidingen met woningen plaatsgevonden. Dit zijn organisch gegroeide uitbreidingen waarbij vanwege de schaal geen sprake is van duidelijk, afgebakende wijken. Ze volgen eerder de onderliggende historische en landschappelijke structuur dan nieuw ontworpen stedenbouwkundige concepten. Er word een plan voorgelegd voor het uitbreiden van het woonhuis aan de achterzijde, gelegen in de dorpsuitbreiding Broek Zuid. Het woonhuis is de middelste van drie gelijke, vrijstaande huizen met een houten gevelbekleding. Kenmerkend zijn de doorzichten tussen de panden op het achterliggende open weidegebied. De betreffende woning bestaat uit ĂŠĂŠn laag met zadelkap, de voorgestelde uitbouw volgt het bestaande profiel van het woonhuis en is iets gedrongen waardoor het herkenbaar is als een ondergeschikte toevoeging. De achtergevel wordt geheel voorzien van een doorlopende glaspui voor een spectaculair uitzicht op het achterliggende open landschap. De uitbouw wordt bekleed met houten delen en zink. De commissie is van mening dat het ontwerp passend is in de omgeving en heeft dan ook geen bezwaar. Als tip geeft de commissie nog mee eens bouwkundig naar de kwetsbaarheid van sommige details te kijken.
Ontwerp uitbouw achterzijde
Woningen aan de Hage Weer
30 WELSTAND- EN MONUMENTENCOMMISSIE WATERLAND JAARVERSLAG 2018
31
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 4 april 2019 vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2018. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: • Er bestaat een discrepantie tussen dat wat historisch mooi gevonden wordt en de wens om eigentijdse architectuur te realiseren; • Gesproken is over de manieren om participatie van burgers te versterken;
• De commissie ziet de energietransitie als een belangrijke opgave. Ze denkt mee met maatwerkoplossingen voor energieopwekking bij beschermde dorps- en stadsgezichten. De commissie houdt zich ook bezig met de technische aspecten en wijst op het belang van de omgeving als men aan de gang gaat met nieuwe technieken. Ze vraagt op voorhand aandacht voor de eventuele geluidsoverlast van een warmtepomp. • Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving?
• De Omgevingswet verplicht de gemeente om een gemeentelijke adviescommissie aan te stellen die adviseert over rijksmonumenten. Dezelfde commissie zou moeten adviseren over alle zaken die door de gemeenteraad van belang worden geacht. Dit betekent dat de gemeenteraad een besluit moet nemen over de nieuwe gemeentelijke adviescommissie, wie daar zitting in nemen en welke plannen aan deze commissie voorgelegd worden.
• Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevingsvisie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts. • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet.
5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de Welstand- en Monumentencommissie Edam-Volendam nog de volgende aanbevelingen:
• Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten.
• Het blijft van belang om te blijven uitdragen dat de commissie werkt op basis van deskundigheid en door de gemeente vastgestelde criteria; • Het is wenselijk dat de commissie van tevoren door Ruimtelijke Ordening over dat wat speelt ingelicht wordt;
Stolpboerderij met opvallende darsdeuren
5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Monumenten- en Welstandscommissie Waterland, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
32 PROJECT HOE IS HET MET?
33
WATERGANG
Sloop/nieuwbouw aan het landelijk lint Dorpsstraat
Oude woning aan de Dorpsstraat in Watergang
In 2015 is vergunning verleend voor de sloop/nieuwbouw van een woning aan het karakteristieke dorpslint van Watergang. De smalle Dorpsstraat vormt de centrale as van het dorp. Karakteristiek zijn de vele watergangen, de kleine ophaalbruggen en de vele doorzichten naar het achterliggende open landelijke gebied. Langs de Dorpsstraat is sprake van lintbebouwing, bestaande uit kleine arbeiderswoningen, stolpboerderijen, enkele karakteristieke kaakbergen en voorraadschuren. In Watergang komt in beperkte mate nieuwbouw voor. De gebouwen zijn zorgvuldig, traditioneel en ambachtelijk gedetailleerd. De te slopen woning is een traditionele ĂŠĂŠnlaagse woning met topgevel en een dwarsbeuk. De nieuwe woning bestaat uit een hoofdvolume met topgevel met, iets terugliggend een bijgebouw ook voorzien van topgevel. De commissie kon niet gelijk akkoord gaan met de aanvraag, zij was van mening dat er meer onderscheid tussen hoofd- en bijgebouw aangebracht diende te worden en een plint in baksteen of stucwerk in plaats van de voorgestelde steenstrips. In Watergang dient namelijk materiaal gebruik te worden dat traditioneel is. In 2018 is het bouwplan afgerond waarbij een onderscheid is aangebracht in de nokhoogten en de plint uit metselwerk is opgetrokken.
De nieuwe woning aan de Dorpsstraat in Watergang
34
Colofon Auteur Renee Stroomer, coördinator Monumenten- en Welstandscommissie Waterland Met bijdragen van Bastiaan Gribling, voorzitter van de commissie Hans Boonstra, monumentendeskundige van de commissie Nico Zimmermann, architectlid van de commissie Marieke Leeverink, plantoelichter gemeente Waterland José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking Toprapport Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, maart 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh