1
WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
2 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
3
Voorwoord “Mijn ervaring met welstand is dat het prettig is te overleggen over de mogelijkheden. Het plan wordt er vaak beter van.” Architect van een plan aan de Eilandseweg, Nederhorst den Berg
Voor u ligt het verslag van de werkzaamheden van de Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren over het jaar 2018. De commissie adviseert in opdracht van het gemeentebestuur ten aanzien van bouwplannen en aanpassingen aan monumenten. In 2018 zagen we mooie plannen voor hergebruik van monumentale gebouwen, zoals boerderijen en stallen (Nederhorst den Berg, Oud- en Nieuw-Loosdrecht). Oude raadhuizen en cafés worden herbestemd tot appartementen (bijv. Loosdrecht) en het afgebrande koetshuis op Landgoed Eikenrode zal worden hersteld. Het zijn maar enkele voorbeelden van het vele erfgoed waar Wijdemeren trots op mag zijn. Daarnaast zagen we weer een aanzienlijke hoeveelheid aanvragen voorbijkomen voor nieuwe particuliere woonhuizen. Vragen die de commissie stelde aan de aanvragers gingen vaak over volume-opbouw, representativiteit, de aansluiting op de openbare weg, en te hoge en gesloten erfafscheidingen. Sommigen wilden hun huis tot het uiterste vergroten. Dan rijst weleens de vraag in hoeverre de beoogde aanpassingen het oorspronkelijke gebouw en de plek recht doen.
In alle gevallen keken we naar de ruimtelijke kwaliteit van het plan in relatie tot zijn omgeving. Dit kan betekenen dat het plan zich daar onopvallend naar voegt, of juist heel anders, door ruimte te maken voor een mooie nieuwe ontwikkeling. Ruimtelijke kwaliteit ontstaat als nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen aansluiten op de huidige kwaliteiten van het landschap en de bebouwde omgeving. Bijna altijd zijn er meerdere mogelijkheden. Het ouderwetse grenzen stellen, zoals de welstand vroeger deed, wordt steeds meer: in teamverband kijken naar oplossingen. Een prettige rol die, in het licht van de kwaliteitsadvisering ‘nieuwe stijl’ in de naderende Omgevingswet, steeds belangrijker wordt. Ook daarover leest u in dit jaarverslag. Wij danken de gemeente voor het vertrouwen en de prettige samenwerking. Op naar 2019! Sophie van Ginneken, Voorzitter Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren
4 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
5
Inhoud 1.
Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks
7
2.
Commissie, beoordelingskaders en werkwijze
8
BIJZONDER PLAN; Zonnepark op voormalige vuilstort, Ankeveen
14
3.
Wat wij u adviseerden in 2018
16
HERBESTEMMING; van boerderij naar woning, Nieuw-Loosdrechtsedijk 192, Loosdrecht
22
4. Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering
24
KLEIN PLAN; Woning aan de Eilandseweg, Nederhorst den Berg
26
5.
Evaluatie en aanbevelingen
31
HOE IS HET MET?; Oud-Loosdrechtsedijk 238, Loosdrecht
32
Colofon
34
6 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
7
Hoofdstuk 1 Ruimtelijke kwaliteitsadvisering: nu en straks In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren in 2018 is verlopen en waar we als commissie – met ondersteuning van stichting MOOI Noord-Holland – aan werken. Dit eerste hoofdstuk gaat over de taak die wij voor u uitvoeren. Door de Omgevingswet gaat die taak veranderen. Hoe ziet de ruimtelijke kwaliteitsadvisering er nu en straks uit? 1.1 Nu Van oudsher voert de welstandscommissie een wettelijke taak uit. Maar in veel gemeenten is dat inmiddels anders. De afgelopen jaren heeft onze moederorganisatie MOOI Noord-Holland zichzelf heruitgevonden als adviseurs omgevingskwaliteit. Het werk is waar mogelijk integraler geworden. Veel gemeenten zijn overgestapt van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid. De ruimtelijke kwaliteitsadvisering heeft zich ontwikkeld tot een constructieve dialoog. Het gesprek beperkt zich niet tot het uiterlijk van een bouwwerk maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek en voor de maatschappij. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. Niet alleen het uiterlijk of de schoonheid, maar de balans tussen belevingswaarde, gebruikswaarde en toekomstwaarde bepaalt de ruimtelijke kwaliteit. De afweging wordt gemaakt vanuit het publieke belang, waarbij zoveel mogelijk recht wordt gedaan aan private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien we het samenbrengen van publieke en private belangen als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken, samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Daarbij is het voeren van een constructief gesprek met de initiatiefnemer – gericht op het creëren van meerwaarde – eigenlijk belangrijker dan de finale (meer traditionele) beoordeling.
1.2 Straks Daarom is ‘nu’ eigenlijk al een beetje ‘straks’. Waar MOOI Noord-Holland als organisatie op heeft voorgesorteerd, wordt straks werkelijkheid. De Omgevingswet zal naar verwachting in 2021 worden ingevoerd. Dan zullen de vertrouwde kaders, posities en instrumenten verder veranderen. Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en de daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen. De beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte in onderlinge samenhang. Door ook duurzaamheid, en eventueel gezondheid, veiligheid en natuur toe te voegen worden het beleidsregels voor omgevingskwaliteit – nog integraler. Dit betekent natuurlijk nogal wat voor de uitvoering van de kwaliteitsadvisering. In hoofdstuk 4 zullen we dieper ingaan op enkele dilemma’s die kunnen ontstaan bij de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering.
8 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
9
Hoofdstuk 2 Commissie, werkwijze en beoordelingskaders 2.1 Even voorstellen Het goed beoordelen van alle ruimtelijke aspecten van een ruimtelijke ingreep in de leefomgeving vraagt vakmanschap. De Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren is benoemd door de gemeenteraad en samengesteld uit ervaren en vakbekwame adviseurs met kennis die nodig is
binnen de gemeente Wijdemeren. De adviseurs zijn onafhankelijk ten opzichte van de gemeentelijke organisatie en de bouwinitiatieven. In 2018 bestond de commissie uit de volgende adviseurs:
Drs. Sophie van Ginneken architectuurhistoricus en voorzitter van de commissie sinds 2017. Sophie werkte aan publicaties over architectuur en stedelijke ontwikkeling, en schreef diverse cultuurhistorische adviesrapporten. Daarnaast is zij onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam.
De commissie werd ondersteund door: Mariëtte Bruin commissiecoördinator MOOI Noord-Holland
Egon Kuchlein architect AvB, is oprichter van Egeon Architecten. Daarnaast realiseerde hij een aantal eigen projecten, tentoonstellingen en werkte aan stedenbouwkundige studies. Tevens is hij als cultureel entrepreneur verantwoordelijk voor de organisatie van een reeks van culturele projecten. Sinds 2007 is hij als architect verbonden aan MOOI Noord- Holland voor diverse gemeentelijke adviescommissies.
Tjerk Medemblik casemanager gemeente Wijdemeren
Daniëlle Bonzet team vergunningen
Ir. Hans Kodde architect. Hans is in 1987 afgestudeerd aan de Technische Hogeschool te Delft, afdeling Bouwkunde. Sinds 1996 is hij eigenaar van Kodde Architecten te Amsterdam, een bureau met grote kennis op het gebied van restauratie en renovatie. Als bestuurslid van Stichting De Oude Kerk heeft hij het oudste gebouw van Amsterdam onder zijn hoede. Per 1-1-2019 is hij, aan het einde van zijn zittingstermijn, vervangen door architect Jeroen Hooyschuur.
Iwan Kuijf team vergunningen
10 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
11
2.2 Werkwijze De Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren adviseert de gemeente Wijdemeren en komt op maandag in de oneven weken van het jaar in Wijdemeren bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een gespreksomgeving waarin de direct betrokkenen aan bod komen in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen analoog gepresenteerd door de casemanager van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen is de afdeling stedenbouw of de stedenbouwkundige van de gemeente aanwezig om de commissie te informeren. Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium. De vergaderdata voor uw gemeente vindt u via deze link. De adviezen Van elke planbehandeling stelt de commissie een advies op. We streven ernaar dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig jargon. Bovendien moet het advies juridisch houdbaar zijn. De casemanager zorgt voor het openbaar maken en versturen van de adviezen naar het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden. Planregistratiesysteem De adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem, genaamd CorSys. De commissiecoördinator, de casemanager en de commissieleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiede-
Digitale planpresentatie
nis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw, verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2019 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan. Preadviezen De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende plannen graag al vóór de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de kans op maatschappelijke meerwaarde te verkennen. Dit wordt meestal aangeduid met de termen vooroverleg of preadvies. Op deze manier komt het advies van de commissie op een logisch moment in het planproces en kan de inbreng van de commissie nog relatief eenvoudig worden meegenomen. Dit bevordert ook een snelle beoordeling van de definitieve vergunningaanvraag. Vooroverleg wordt door veel initiatiefnemers als een welkome inbreng ervaren.
12
13
De kernkwaliteiten en ontwikkelprincipes van de regio Vechtstreek:
Veenrivierenlandschap: ontwikkel haaks op de waterlopen
Veenpolderlandschap: ontwikkel evenwijdig aan de verkavelingsrichting
Leidraad c Ontwikkelprincipes 1
Leidraad a Landschappelijke karakteristiek
2.3 Beoordelingskaders Er zijn meerdere beoordelingskaders waar de commissie rekening mee houdt. De welstandsnota vastgesteld in 2013 door de gemeenteraad, is het belangrijkste. Via deze link kunt u de welstandsnota voor uw gemeente inzien.
Behoud restanten van de legakkers
Leidraad d Ontwikkelprincipes 2
Voorkom strakke randen
Erfgoedbeleid Specifieke wijzigingen aan monumenten worden altijd gebaseerd op de redengevende omschrijvingen en eventuele cultuurhistorische en/of bouwhistorische rapporten van het desbetreffende object. Indien deze ontbreken, dringt de commissie aan bij de opdrachtgever deze te laten maken. Dit is nodig om een beoordeling van de gewenste ingrepen te kunnen toetsen aan de kwaliteiten van het monument. De meeste aanvragen kunnen door de commissie zelf worden afgehandeld. Voor meer gespecialiseerde vraagstukken kan de commissie een plan doorverwijzen naar haar collega’s van de Erfgoedcommissie (vergadert maandelijks in Alkmaar). De beoordelingskaders zijn naar onze mening over het algemeen goed toepasbaar en dragen bij aan de
Leidraad b Ruimtelijke dragers
constructieve dialoog die we voeren met initiatiefnemers. De kaders maken duidelijk wat de gemeente wil bereiken met het kwaliteitsbeleid en bieden houvast bij de begeleiding en de beoordeling van plannen. Leidraad Landschap en Cultuurhistorie Verder is het, in het kader van de naderende Omgevingswet en de daarvoor benodigde aanpassing van de kaders, relevant te wijzen op de nieuwe Leidraad Landschap en Cultuurhistorie, die in 2018 werd opgesteld door de provincie. De gemeente Wijdemeren is hier beschreven als onderdeel van de Vechtstreek. Bekijk het hier. Middels heldere kaarten van kernkwaliteiten en ontwikkelprincipes biedt de Leidraad toepasbare informatie voor het inpassen van toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen, zoals bebouwing, agrarische bedrijven, infrastructuur of vormen van energieopwekking. Hiermee wil de provincie de komende jaren, samen met gemeenten, ontwikkelaars en initiatiefnemers, werken aan ruimtelijke kwaliteit in het landelijk gebied en behoud van cultuurhistorie.
14 WELSTANDSEN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN PROJECT JAARVERSLAG 2018 BIJZONDER PLAN
ANKEVEEN
Zonneweide op voormalige vuilstort Een voormalige vuilstortplaats kan een uitermate geschikte locatie voor een zonnepark zijn. Op deze manier wordt nuttig gebruik gemaakt van marginale gronden door middel van dubbel ruimtegebruik. Het terrein voor de aanleg van de zonnepanelen (6,5 hectare) is gelegen nabij de Loodijk (N236). Diagonaal door het plangebied loopt een hoogspanningsleiding. Het voorstel bestaat uit 6,5 hectare panelen (circa 70 centimeter boven het oppervlak, gemonteerd op een stalen constructie) en een transformatorhuisje. Het advies van de commissie richt zich op de vraag in hoeverre dit plan ingepast is, dan wel afbreuk doet aan de ruimtelijke kwaliteit van het landschap. Dit type plannen, die vanwege hun aard primair technisch worden benaderd, geven daarin vaak geen inzicht. De commissie merkt op dat de locatie aan de rand van een bijzonder natuurgebied ligt, en vraagt daarom een ruimtelijke onderbouwing alsmede een plan voor de landschappelijke inpassing, waaruit ook de eventueel te verwijderen en toe te voegen beplanting duidelijk wordt. In een tweede behandeling van het plan presenteert de landschapsarchitect de gevraagde informatie en wordt de landschappelijke inpassing toegelicht. Het gebied wordt aan alle zijden omringd door bomenrijen, waardoor de locatie vanaf de omgeving en omliggende wegen nauwelijks zichtbaar is. Het zonnepark wordt op deze manier zo ingepast in het landschap, dat het nauwelijks negatief effect heeft.
Bron: Solarfields
15
3.1 Cijfers In 2018 heeft de Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren 155 vergunningaanvragen behandeld, waarvan 8 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 206. Het aantal nieuwe plannen is met ca. 12% gestegen ten opzichte van Welstands2017. Het aantal behandelingen In In 2018 2018 heeft heeft de de Welstands- en en Monumentencommissie Monumentencommissie Wijdemeren Wijdemeren 155 155 vergunningaanvragen vergunningaanvragen behandeld, behandeld, steeg met8ca. 1% ten opzichte van het vorigevan jaar.voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere waarvan betrekking hadden op aanvragen waarvan 8 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren. In verband met plannen die meerdere behandelingen nodig nodig hadden, hadden, was was het het totaal totaal aantal aantal planbehandelingen planbehandelingen 206. 206. behandelingen Het aantal aantal nieuwe nieuwe plannen plannen is is met met ca ca 12 12 % % gestegen gestegen ten ten opzichte opzichte van van 2017. 2017. Het Het aantal aantal behandelingen behandelingen steeg steeg met met Het ca 11 % % ten ten opzichte opzichte van van het het vorige vorige jaar jaar ca
Aantal planbehandelingen
Omgevingsvergunning Omgevingsvergunning waarvan waarvan een een monument monument waarvan waarvan nieuwbouw nieuwbouw waarvan waarvan verbouwing verbouwing Preadvies* Preadvies*
AANTAL AANTAL BEHANDELINGEN BEHANDELINGEN 184 184
14 14 56 56
18 18 86 86
67 67
80 80
14 14 2 2
18 18 2 2
Overige Overige vergaderonderwerpen vergaderonderwerpen
11 11
11 11
Totaal Totaal
155 155
206 206
Reclameaanvraag Reclameaanvraag Adviesaanvraag Adviesaanvraag handhaving handhaving
17
Herhalingen
51
51
40
206
203
192
2017
2016
Vorm van behandelingen Tabel 3 VERDELING AANVRAGEN Totaal behandelingen
25 %
In de welstandscommissie behandeld
65 %
64 %
60 %
In de geĂŻntegreerde commissie met monumentenleden behandeld
19 %
12 %
15 %
Hoe vaak behandeld? Hoe vaak behandeld? Tabel 4 ADVIEZEN AAN B&W Hoe vaak behandeld? Tabel 4 Totaal nieuwe aanvragen* ADVIEZEN AAN B&W
2018
2017
2016
143 2018
131 2017
135 2016
Bij eerste behandeling akkoord Totaal nieuwe aanvragen* 143 43 % 131 42 % Bij eerste eerste behandeling Bij behandeling niet akkoord 43 % 42 % akkoord tenzij (kleine aanpassing 13 % 11 % Bij eerste behandeling niet nodig) akkoord tenzij (kleine aanpassing 13 % 11 % Bij tweede behandeling akkoord nodig) 13 % 8% (of niet akkoord tenzij) Bij tweede behandeling akkoord 13 % 8% Bij of verdere behandeling (of derde niet akkoord tenzij) 3% 2% akkoord (of niet akkoord tenzij) Bij derde of verdere behandeling 3% 2% Nog in behandeling of definitief akkoord (of niet akkoord tenzij) niet akkoord of aanvraag 18 % 19 % Nog in behandeling of definitief ingetrokken niet akkoord of aanvraag 18 % 19 % Plan wel akkoord op hoofdlijnen ingetrokken maar nog geen aanvraag voor 10 % 18 % Plan wel akkoord op hoofdlijnen vergunning maar nog geen aanvraag voor 10 % 18 % * Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen. vergunning
ERFGOEDAANVRAGEN Tabel 5 Totaal aantal ERFGOEDAANVRAGEN rijksmonumenten Totaal aantal gemeentelijke monumenten rijksmonumenten
2016 2016 135 135
beeldbepalende panden gemeentelijke monumenten panden in beschermd gezicht beeldbepalende panden karakteristieke pandengezicht panden in beschermd provinciale monumenten karakteristieke panden
Totaal Totaal behandelingen behandelingen
206 206
203 203
192 192
gebied met monumenten cultuurhist. waarde provinciale
Vorm van behandelingen
203 203
47 % 47 % 14 % 14 % 7% 7% 2% 2% 15 % 15 % 16 % 16 %
2018
2017
2016
29 2018
19 2017
22 2016
29
7
19
6
2016 2016 192 192
22
7
10 7 0 10
65 05
57 51
9 0 91
07 07
81 0 8
21 0 2
01 01
0 0 01
gebied met cultuurhist. waarde 0 0 Op de gemeentepagina van Wijdemeren op onze website zijn meer cijfers te vinden.
2017 2017
135
Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen Tabel 5
17 17 40 40
206 206
192 24 %
21 21 51 51
Totaal Totaal behandelingen behandelingen
203 16 %
8 8 51 51
2018 2018
206
Gemandateerd behandeld
Aanvragen Aanvragen van van voorgaande voorgaande jaren jaren Herhalingen Herhalingen
Tabel Tabel 33 VERDELING VERDELING AANVRAGEN AANVRAGEN
2018
* Dit zijn alle nieuwe aanvragen exclusief beleidsadviesaanvragen en handhaving aanvragen.
* * Dit Dit zijn zijn de de preadviezen preadviezen waarvoor waarvoor nog nog geen geen omgevingsvergunningaanvraag omgevingsvergunningaanvraag is is ontvangen. ontvangen. Het Het totaal totaal aantal aantal preadviesaanvragen preadviesaanvragen was 28. was 28.
Aantal Aantal planbehandelingen planbehandelingen ten ten opzichte opzichte voorgaande voorgaande jaren: jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Tabel Tabel 2 2 SOORT 2018 2017 SOORT AANVRAAG AANVRAAG 2018 2017 Nieuwe aanvragen 147 131 Nieuwe aanvragen 147 131
21
Vorm van behandelingen
Hoofdstuk 3 Wat wij u adviseerden in 2018
AANTAL AANTAL AANVRAGEN AANVRAGEN 137 137
8
Totaal behandelingen 17
16 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
Aantal planbehandelingen Tabel Tabel 11 SOORT AANVRAAG AANVRAAG SOORT
Aanvragen van voorgaande jaren
1
18 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
19
3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2018 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. De adviezen van de commissie hebben een uiteenlopend karakter en effect. Hier volgen enkele voorbeelden uit 2018.
Informele balkons aan de achterzijde van de ’s Gravelandsevaart ('s Gravenland)
Welstandsadviezen: de grens tussen publiek en openbaar De grens tussen het private en publieke belang manifesteert zich in de erfafscheiding. In 2018 zagen we enkele aanvragen voor dichte erfafscheidingen die de maximale hoogte van 1 meter overschreden. Het resultaat is een blind, onvriendelijk beeld dat sociaal onveilig kan aanvoelen. Een ander voorbeeld vormen de vele (soms illegale) uitbouwen van terrassen aan de ’s Gravelandsevaart (Kortenhoef). In de loop der tijd hebben inferieure materialen, dichtgezette balkons en hoge erfafscheidingen het beeld hier en daar vertroebeld. De adviezen van de commissie zijn altijd gericht op een open, kwalitatief hoogwaardige inrichting van de achterzijde van de woningen, die recht doet aan de kwaliteit van de vaart. Monumentenadviezen Het monument is altijd het uitgangspunt. Dat gaat niet alleen over de buitenzijde, maar ook over de structuur van het pand (constructieve binnenzijde). Spraakmakende verbouwingen die we in 2018 tegenkwamen zijn de boerderij aan de Nieuw-Loosdrechtsedijk, de transformatie van café de Dunne Dirk, en een voormalig café in Nederhorst den Berg dat wordt verbouwd tot appartementen. Belangrijk was steeds dat het karakter en de structuur van het pand herkenbaar bleven.
Voormalig café in Nederhorst den Berg wordt verbouwd tot appartementen
3.3 Adviezen ruimtelijke plannen De commissie geeft graag advies over ruimtelijke plannen. Daarbij valt te denken aan een advies met betrekking tot bestemmingsplannen, beeldkwaliteitsplannen, aanpassingen aan de openbare ruimte en zonneweides. Voor het goed kunnen adviseren over grote ruimtelijke plannen is het essentieel dat de gemeente een visie formuleert voor haar landschappelijke structuren - erfgoed, ecologie, enzovoort - op het grootste schaalniveau (landschap en stedenbouw). Daarom is de commissie blij met de aanstelling van een stedenbouwkundige. Overleg met de stedenbouwkundige Eind 2018 was er een kennismaking met de stedenbouwkundige van de gemeente Tom Bullens van bureau Vollmer en Partners. De commissie hoopt in 2019 op regelmatige basis met elkaar om de tafel te zitten.
20 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
21
3.4 Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland De gemeente Wijdemeren heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten met vragen over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet, herbestemming en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de RCE. Medewerkers en bestuurders van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft. Het Steunpunt organiseert diverse netwerk- en kennisbijeenkomsten door het jaar heen. Ook kunnen gemeenten concrete zaken voordragen voor een expertmeeting, een onderzoek of als interessant voorbeeldproject op het gebied van herbestemming of het inpassen in een kwetsbaar cultuurlandschap. Kijk voor inspiratie en voorbeelden eens op www.steunpunterfgoednh.nl.
Wethoudersdiner
Cultuurnetwerkdiner voor wethouders Wethouders cultuur en ruimtelijke ordening van Noord-Hollandse gemeenten waren uitgenodigd voor een cultuurnetwerkdiner op woensdag 5 september in de Grote Kerk in Naarden. Het doel van de avond: kennismaken, netwerken, inspiratie opdoen en informatie. Thema: transformatie. Op gemeenten komen uiteenlopende transformatie-opgaven af, zoals bijvoorbeeld leegstand en herbestemming van (monumentaal) vastgoed, de energietransitie, de woningbouwopgave, klimaat-
adaptatie en massatoerisme. Cultureel erfgoed staat hierbij onder druk, maar kan ook als inspiratiebron en aanjager werken bij de aanpak van deze transformatieopgaven. Wat is provinciaal beleid op deze onderwerpen en hoe kunnen gemeenten omgaan met deze ingrijpende vraagstukken? De directeur van de Grote Kerk in Naarden benadrukte in haar welkomstwoord de functie van kerk als klankkast tijdens concerten. En ze trok de parallel met de functie van gemeentebestuurders als klankkast van de samenleving. Om haar beeldspraak kracht bij te zetten speelde het orgel vervolgens – een aangename verrassing. Wethouder Jan Jaap de Kloet van de gemeente Wijdemeren was hierbij aanwezig.
23
23 PROJECT HERBESTEMMING
NIEUW-LOOSDRECHT
Nieuw-Loosdrechtsedijk 192 Het achterste deel van een monumentale boerderij wordt getransformeerd tot woonhuis. Het betreft de bovenste verdieping van een aangebouwde stal. De aanvragers hebben diverse aanpassingen voor ogen. Zo wordt een serie dakkapellen voorgesteld, en aan Achtergevel bestaand
de achterzijde van het pand wordt een hooiluik vergroot en van een kozijn voorzien. De (monumenten)commissie heeft waardering voor de aanpak, maar is van mening dat de bestaande verdeling tussen voorhuis en stal zichtbaar dient te blijven. Deze structuur is kenmerkend voor het monument. De ingrepen moeten zich dan ook tonen als duidelijk ondergeschikte toevoegingen. De commissie kan zich dan ook vinden in de vergroting van het hooiluik en de plaatsing van dakramen in het dakvlak, maar heeft bezwaar tegen de dakkapellen. Een wat ruimere maat van de dakramen is wel mogelijk. Door in dat geval de ramen te clusteren en in een compositie in het dakvlak te plaatsen, blijft het karakter van het pand behouden. Later blijkt dat het dak aan de buitenzijde wordt geĂŻsoleerd, wat effect heeft op het beeld. De commissie vraagt daarom aandacht voor de aansluitingen aan de onder- en bovenzijde, maar met name aan het bestaande dak. Deze details zijn bepalend voor het gevelbeeld van het monumentale pand.
Monumentale boerderij naar woning met inmiddels gerealiseerde dakramen
24 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
Hoofdstuk 4 Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit? De Omgevingswet draagt ons allen op om te zorgen voor goede omgevingskwaliteit. Het gaat om de kwaliteit van de ruimte waarin het leven van mensen zich afspeelt. Plannen met een goede omgevingskwaliteit zijn duurzaam en dragen bij aan de gezondheid en het welbevinden. In het ontworpen Nederland wordt het belang van cultureel erfgoed, architectonische en stedenbouwkundige kwaliteit en goede kwaliteit van natuur en landschap hooggewaardeerd. In de toelichting van de Omgevingswet worden deze aspecten dan ook benoemd als de pijlers van goede omgevingskwaliteit. Goede omgevingskwaliteit begint bij het agenderen van kwaliteit in alle plan- en ontwerpprocessen. Hoe doe je dat? Wie adviseert over omgevingskwaliteit? Welke vorm van advisering vinden gemeenten bij zich passen? Dat waren de hoofdvragen tijdens de expertmeeting die MOOI Noord-Holland en Over Morgen, ondersteund door het Ministerie van Binnenlandse Zaken, organiseerden op 17 april 2018.
Het werd duidelijk dat er geen vaste receptuur meer bestaat voor de ruimtelijke kwaliteitsadvisering. Maar kunnen we dan wel een menukaart maken voor een goed gesprek over omgevingskwaliteit? Tijdens de expertmeeting werden de dilemma’s verkend die in het debat naar voren komen. De komst van de Omgevingswet vraagt een cultuurverandering en vergt dat we gezamenlijk gaan nadenken over het ontrafelen van deze knoop van dilemma’s. De commissieleden willen graag met betrokkenen binnen de gemeente in gesprek om plannen te maken voor de kwaliteitsadvisering in de toekomst. Als we dan op goede ideeën komen stellen we ook voor om er – daar waar het kan – mee te gaan experimenteren. Op weg naar moderne kwaliteitsadvisering met nieuwe, uitnodigende wettelijke kaders. U kunt het hele pamflet ‘Dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering. Wie adviseert over omgevingskwaliteit?’ via deze koppeling lezen.
25
DILEMMA 1 Advisering door deskundigen en/of maatschappelijke participatie? – Leidt maatschappelijke participatie tijdens het planproces vanzelfsprekend tot goede omgevingskwaliteit? Hebben we nog wel advies van deskundigen nodig? Het lijkt de kunst om maatschappelijk(e) initiatief en participatie te versterken door de advisering door deskundigen. Deskundigen brengen kennis, vaardigheden en kansen in. Zij hebben het vermogen om verder te kijken dan de initiatiefnemer en andere belanghebbenden, naar andere schaalniveaus en toekomstige omstandigheden.
DILEMMA 2 Advisering als proces en/of als momentopname aan het eind? – Sectoraal advies (zoals ruimtelijke ordening, welstand of monumenten) volstaat niet meer. Integrale advisering is het nieuwe devies en dat is gebaat bij vroege betrokkenheid bij de stedenbouwkundige en landschappelijke besluitvormingsprocessen. Maar daar zitten wel haken en ogen aan. Hoe waarborg je de onafhankelijkheid van het adviesteam? In welke fasen van het proces wordt geadviseerd? En hoe verhouden begeleiden en beoordelen zich tot elkaar? Deugdelijke advisering is continu, regelmatig en staat in verhouding tot de betekenis van een plan. De advisering moet helder, transparant, neutraal en gefundeerd zijn.
DILEMMA 3 Gemeentelijke adviescommissie en/of een andere constructie? – De Omgevingswet stelt een gemeentelijke adviescommissie verplicht die werkt volgens wettelijke vereisten. Het staat de gemeente vrij om ook andere adviesteams of adviseurs te benoemen. Die kunnen intern, gemengd of extern zijn. Het is belangrijk dat de adviescommissie of het adviesteam een duidelijke plek biedt voor het gesprek over ruimtelijke kwaliteit, en kennis van andere belangen en schaalniveaus inbrengt. Als de commissie of het team extern en onafhankelijk is, kan zij ook als derde neutrale partij fungeren. Maar hoe zorg je ervoor dat de advisering niet als extra drempel wordt gezien?
DILEMMA 4 Advies over grote ingrijpende plannen en/of kleine dagelijkse ingrepen? – De nieuwe ruimtelijke kwaliteitsadvisering is integraal en gaat altijd over het verbinden van de fysieke omgeving met sociaal-maatschappelijke vraagstukken. Die advisering kan een langdurig, allesomvattend proces zijn. Maar dat is niet altijd nodig. Het is het dilemma van proportionaliteit: hoe zorg je dat de advisering in verhouding staat tot de betekenis van een plan, zonder dat dit leidt tot rechtsongelijkheid? Hoe organiseer je het zo dat iedere initiatiefnemer de route vindt die het beste past bij de vraag? Wordt over kleine, veelvoorkomende gevallen even intensief geadviseerd als over grote ingrijpende plannen? Hoe leg je dat vast, en wie bepaalt dat?
DILEMMA 5 Regelen en/of anders kijken? – Meer regels leiden niet tot betere omgevingskwaliteit. Het doel van ruimtelijke kwaliteitsadvisering is niet het toetsen aan regels. Het gaat om een interpretatie: wat draagt een ingreep in de leefomgeving bij aan de ruimtelijke doelstellingen van de gemeente? Hoe verhoudt die ingreep zich tot kernkwaliteiten, principes en potenties? Regels zijn slechts de (onmisbare) hefboom die leidt tot overleg. De ‘nieuwe adviseur’ vinkt geen criteriasets af, maar hanteert een constructieve gesprekstechniek op basis van inspiratie en vakmanschap. De burger én de bestuurder worden hiermee verleid tot goede omgevingskwaliteit.
Achterzijde woningen aan de ‘s Gravenlandsevaart
27
27 PROJECT KLEIN PLAN
NEDERHORST DEN BERG
Woning aan de Eilandseweg 9c Dit plan is een goed voorbeeld van succesvolle samenwerking tussen aanvragers en commissie. Een familie wil een woonhuis bouwen op een nog lege, royale kavel langs de Vecht. Het ontwerp is geïnspireerd op hun Zweedse vakantiehuis. Daarmee wordt een huis voorgesteld met een houten, schuurachtig uiterlijk, veranda’s en dak-overstekken, dat bovendien energieneutraal is (zonnepanelen). Het huis wordt centraal op de kavel geplaatst, met uitzicht op de Vecht, de weilanden en de kerktorens van Nederhorst. In een aantal sessies worden de hoge ambities uitgewerkt naar een werkbaar bouwplan. In de eerste variant mist de commissie de verbinding met de locatie, en weinig samenhang tussen de bouwonderdelen. Ook is aanvankelijk sprake van weinig gevelopeningen (uitzicht!) en een voorgevel die niet als zodanig leesbaar is. De definitieve versie is een flinke verbetering op al deze punten; een plan waar ook de aanvragers content mee zijn.
De kavel waarop de woning gerealiseerd wordt
Luchtfoto Eilandseweg
28
Inspiratie: Zweedse schuurwoning
29
Sfeerimpressie woning Eilandseweg
30 WELSTANDS- EN MONUMENTENCOMMISSIE WIJDEMEREN JAARVERSLAG 2018
31
Hoofdstuk 5 Evaluatie en aanbevelingen 5.1 Evaluatiegesprek portefeuillehouder Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente. Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 28 mei vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2018. De belangrijkste uitkomsten van dat gesprek zijn: 1. Wethouder De Kloet geeft een toelichting op de visie van de gemeente aangaande toekomstige ontwikkelingen, deels in relatie met het gebiedsakkoord. Belangrijke thema’s zijn: recreatie- en natuurontwikkeling, waterkwaliteit, ecologie, en het bevorderen (dan wel openhouden) van het zicht op het water. Daarnaast: vergrijzing en aantrekken jongere bewoners, bouwen voor lagere en middeninkomens; 2. De wethouder is blij met de komst van een stedenbouwkundige. De commissie beaamt dat stedenbouwkundig advies zeer waardevol, zelfs essentieel is. Ze adviseert het overleg met dhr Bullens iets frequenter in te zetten (bijvoorbeeld 1x per kwartaal); 3. Jef Mühren geeft een toelichting op de Omgevingswet, en wat die betekent voor de kwaliteitsadvisering. Hij benadrukt dat het belangrijk is dat de gemeente Wijdemeren vóór 1 januari 2021 een besluit neemt over de instelling en werkwijze van een wettelijke ‘gemeentelijke adviescommissie’. Een routeplanner zal worden toegezonden en in de loop van het jaar verschijnt een landelijke handreiking; 4. Wethouder De Kloet erkent dat het essentieel is grote projecten vroeg in het proces aan de commissie voor te leggen, wanneer er nog structurele veranderingen mogelijk zijn. Afspraak: Tjerk Medemblik maakt een afspraak t.b.v. de
organisatie van een excursie/informatieavond met raadsleden. Doel is om van gedachten te wisselen over het huidige beleid, de Omgevingswet en (in brede zin) de kwaliteiten van Wijdemeren die het behouden waard zijn. 5.2 Overige aanbevelingen door de commissie Vanuit haar ervaringen en inzichten doet de Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren nog de volgende aanbevelingen: • Voor het goed kunnen adviseren over grote ruimtelijke plannen is het essentieel de visie te kennen van de gemeente. Eind 2018 was er een kennismaking met de stedenbouwkundige van de gemeente, Tom Bullens. De commissie hoopt in 2019 vaker met elkaar om de tafel te zitten. • Denk na over de integraliteit van ruimtelijke opgaven en ruimtelijk beheer. Welke opgaven kunnen gekoppeld worden? Hoe kan het publieke domein zorgvuldig worden ingericht en onderhouden? Wat is een goede kwaliteit van de fysieke leefomgeving? • Blijf in uw gemeente steeds het debat voeren over de vraag hoe ruimtelijke kwaliteit kan worden ingezet als pijler voor de omgevings visie en het omgevingsplan. Gebruik hierbij bijvoorbeeld de tien principes uit het Schetsboek voor een Omgevingsplan op Kwaliteit van Mooiwaarts. • Begin of continueer een gesprek over de dilemma’s bij de kwaliteitsadvisering (hoofdstuk 4). Welke gevolgen heeft de ‘nieuwe’ ruimtelijke kwaliteitsadvisering voor uw gemeente en hoe gaat u deze organiseren? Wij willen u hierbij graag ondersteunen. De tijd is kort: bij het inwerking treden van de Omgevingswet (verwacht op 1 januari 2021) moet dit geregeld zijn. De welstands- en monumentenadvisering valt namelijk niet onder de ‘bruidsschat’ van de Omgevingswet.
Knorr-terrein 1 erfafscheiding
• Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten & Archeologie Noord-Holland. Het Steunpunt verwelkomt u graag tijdens activiteiten en bijeenkomsten.
5.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over goede omgevingskwaliteit binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2018 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie heeft mogen adviseren. We doen dat zoveel mogelijk in het openbaar en in dialoog met betrokkenen. Wij
nodigen u van harte uit om in 2019 bij ons binnen te lopen en zelf te ervaren hoe boeiend en genuanceerd de advisering over omgevingskwaliteit is.
32 PROJECT HOE IS HET MET?
33
LOOSDRECHT
Oud-Loosdrechtsedijk 238 Een voormalige horecagelegenheid wordt verbouwd tot woning en een verhuurbaar
Hotel Zomerlust, nu eetcafé Dunne Dirk, foto uit de jaren veertig
kantoordeel. Het pand (ooit Hotel Zomerlust, nadien eetcafé Dunne Dirk) dateert uit de late 19e eeuw. Het pand is beeldbepalend voor dit oude deel aan de Loosdrechtsedijk en het centrum van Oud-Loosdrecht. Het stond al geruime tijd leeg en het interieur is grotendeels verdwenen. De aanvragers streven naar een restauratieve aanpak. Het gaat echter om een vol programma, dat op gespannen voet staat met het volume. Op de verdieping wordt een verbinding gemaakt tussen de kap van het voorhuis en de schuur. Verder mist de commissie een bouwhistorisch onderzoek dat de voorgestelde ingrepen onderbouwt. In een aantal vergaderingen wordt de gevraagde informatie geleverd en de restauratieve aanpak verder uitgewerkt. De voorgestelde dominante verbinding tussen de kap en de schuur wordt aangepast en terugliggend uitgevoerd. Daarmee is het een ondergeschikte toevoeging geworden en wordt het monument in zijn waarde gelaten. Voorgevel – zijgevel rechts
Bron: Bouwkundig & Adviesbureau WIM
Achtergevel – zijgevel rechts
Voorgevel – z
34
Colofon Auteurs Sophie van Ginneken, voorzitter Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren Egon Kuchlein, architect-secretaris Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren Mariette Bruin, coördinator Welstands- en Monumentencommissie Wijdemeren Met bijdragen van José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Renate de Visser, bureaucoördinator MOOI Noord-Holland Primo Reh, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking IAAY | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, augustus 2019
MOOI NOORD-HOLLAND ADVISEURS OMGEVINGSKWALITEIT Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh