Jaarverslag Zaanstad 2017 | MOOI Noord-Holland

1

ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

2 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

“Vakspecialisten neigen naar de optimale oplossing binnen het eigen vakgebied, het raadsbesluit helpt om de daadwerkelijke uitgangspunten vanuit de buurt voor ogen te hebben en te houden. Het interdisciplinaire kernteam is een groot voordeel.

Ontwerpkracht vanuit verschillend perspectief, gezamenlijke uitgangspunten en onderling vertrouwen, maken dat er, bij elk volgend dilemma, oplossingen uitkristalliseren.

En bovendien dat we samen de moed erin houden.�

Dana Ponec, lid kwaliteitsteam Poelenbrug Oost, MOOI Noord-Holland

3

Voorwoord De trage stad Maken is de nieuwe term in Zaanstad: proactief, niet lullen maar poetsen. Echt Zaans dus. Het programma Maak-Zaanstad is een voortvloeisel uit de gebiedsgerichte ontwikkelingen rond Inverdan en Zaan-IJ gebied. Gebieden waar onder de bezielende leiding van een supervisor een gebied tot ontwikkeling komt. Stedenbouw, openbare ruimte en architectuur tezamen onder ĂŠĂŠn noemer; een daadwerkelijk integrale benadering van de ruimtelijke opgave. De dynamiek spat er vanaf. Heel goed dat dit navolging krijgt.

In de reeks van bedrijventerreinen langs het kanaal worden de Achtersluispolder en het Hembrugterrein als onderdeel van het Maak.

Zaanstad programma het eerste opgepakt.

Bedrijventerrein Zuiderhout met de bijzondere de cultuurhistorisch waardevolle panden van de Bruynzeel gecombineerd met grootschalige detailhandel staat in de wachtkamer. Zo direct gelegen naast het Hembrugterrein zal het niet lang duren dat ook hier om een kwaliteitsslag gevraagd gaat worden. De kakafonie aan reclame-uitingen overschreeuwen elkaar en tevens de bijzondere architectonische pareltjes in het gebied. Zonde!

Tegelijk is er ook de trage stad. De trage stad is de stad die geen grote ontwikkelingen kent, die zo goed als af is, die hier en daar een beetje wijzigt, aangepast aan de wensen van individuele bewoners. Een uitbouw, aanbouw, opbouw. Deze trage stad staat niet stil maar verandert steeds een klein beetje. Het beheren van die trage stad doet de Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad (AWMZ); een commissie die het college adviseert over kleinere en grotere bouwinitiatieven. Ingrepen die niet snel in een jaarboek voor architectuur zullen komen maar die uiteindelijk net zo of misschien nog wel meer het beeld van de stad bepalen. Vele dakkapellen op een rij vormen uiteindelijk ook een nieuwe straatwand.

Monumenten zijn het beste voorbeeld van die trage stad, waar zorgvuldig beheer maakt dat tot op de kleinste details de historie van de stad leesbaar blijft. In samenspraak met de gemeentelijke monumentenafdeling worden in de commissie initiatieven doorgesproken om zo de uniciteit van de monumentale bebouwing voor de toekomst te behouden. Zorgvuldigheid en respect voor het verleden maar met een blik op de toekomst zijn de aspecten die bij dit deel van het werkgebied van de commissie horen.

In het nieuwe omgevingsdenken zal het kwaliteitsgesprek met bewoners over hun directe woonomgeving een steeds belangrijkere rol gaan spelen. Niet de regels maar het doel zal daarbij leidend zijn. Niet snel, niet sexy, niet ‌. maar gedegen, zorgvuldig en met aandacht voor de bewoner. Iets waar wij het afgelopen jaar onze focus op hebben gericht en de komende jaren, binnen alle dynamiek, graag mee verder gaan.

Marlies van Diest Voorzitter Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad

4 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

5

Inhoud 1.

Thema 2017: Gebiedsontwikkeling en cultuurhistorie

6

2.

Adviescommissie Welstand en Monumenten Zaanstad

10

BIJZONDER PLAN, Vlusch 33, Krommenie

14

3.

Adviezen; cijfers en effecten

16

GROOT PLAN Breedweer, Koog aan de Zaan

32

4.

Beoordelingskaders en beleidsontwikkeling

34

MONUMENT OF HERBESTEMMING De Kogelfabriek, Hembrugterrein, Zaandam

36

5.

Op weg naar de Omgevingswet

38

KLEIN PLAN J.J. Allanstraat 180, Westzaan

42

6.

Evaluatie en aanbevelingen

44

Colofon

46

6 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Uit collectie MOOI in Noord-Holland; Bonte Hen in avondlicht; inzending Monique; Zaandijk

7

Hoofdstuk 1 thema 2017 > Gebiedsontwikkeling en cultuurhistorie 1.1 Omgevingskwaliteit in uw gemeente In dit jaarverslag vertellen we hoe de advisering door de AWMZ in 2017 is verlopen en bespreken we de hoofdlijnen uit projecten waar we als commissie en organisatie aan werken.

We gaan ook in op de rol van de ruimtelijke kwaliteitsadvisering in de komende Omgevingswet. In dit eerste hoofdstuk beginnen we met enkele opvallende ontwikkelingen en plannen die het jaar 2017 kenmerken. We kunnen vaststellen dat in Zaanstad erfgoed en cultuurhistorie inmiddels ‘tot in de haarvaten’ van ruimtelijke ontwikkelingen is doorgedrongen. Uit de collectie MOOI in Noord-Holland blijkt dat de Zaankanters oog hebben voor erfgoed en cultuurhistorie, ook wat betreft het cultuurhistorische landschap.

citaat Monique;

“Vanuit onze achtertuin kijk ik zo de 17e eeuw in. Een Hollands landschap in Hollands licht waar schilders zich al eeuwen door laten inspireren.

Elke dag anders.”

1.2 Gebiedsontwikkeling en cultuurhistorie Zaanse Schans Dit voorbeeld uit de wederopbouwperiode van hoe met identiteit, geschiedenis en monumentenzorg wordt omgegaan, combineert in haar opzet drie belangrijke functies: monumentenzorg, wonen en toerisme.

Met name de toename van het toerisme staat soms op gespannen voet met de woonfunctie en het behoud van het cultureel erfgoed.

De aanwijzing tot gemeentelijk beschermd dorpsgezicht in 2011-2012 vormt een belangrijke ruggensteun om de gelaagdheid van dit cultuurhistorisch zo waardevolle ensemble in stand te houden en een passend ruimtelijk kwaliteitsbeleid te voeren.

De redengevende omschrijving van het beschermd dorpsgezicht Zaanse Schans onderstreept dat het hier niet alleen gaat om een verzameling van bestaande Zaanse pre-industriële architectuur uit de 17de en de 18de eeuw, die hier naar toe verplaatst werd, maar ook om een bijzondere restauratieopvatting om elders bedreigde panden een nieuwe plaats en functie te geven. Architect Jaap Schipper ontwikkelde hiervoor het plan, waarvoor hij gebruik maakte van zijn stipendium van de Prix-de-Rome.

Het grote succes van de Zaanse Schans blijkt vooral uit de enorme aantallen bezoekers.

De verwachting is dat dit in 2030 nog zal oplopen tot een aantal van 3 miljoen! De commissie krijgt dan ook herhaaldelijk plannen op tafel die deze bezoekersaantallen in goede banen moeten leiden of menen daarop in te moeten spelen. Voorbeelden daarvan variëren van een uitgebreide bewegwijzering tot de inrichting van een kinderspeelterrein met pseudo-historisch materiaal. Ook worden er voorstellen voor aanpassingen in panden beoordeeld – in een enkel geval al illegaal uitgevoerd – zoals de aanpassing van “verkoopvensters” of de herinrichting van de kaasboerderij.

8 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Uit nieuwsbrief Zaanse Schans; een nieuw kinderspeelterrein op oude leest geschoeid

9

In alle gevallen wordt gekeken of met deze ingrepen en veranderingen geen cultuurhistorisch erfgoed verloren gaat en of er geen aantasting plaatsvindt van de unieke opzet van de Zaanse Schans, zoals die nader wordt getypeerd in de redengevende omschrijving van dit beschermd dorpsgezicht.

De commissie maakt daarbij dankbaar gebruik van de adviezen van de Historische Vereniging.

Hembrugterrein De herontwikkeling van het Hembrugterrein is de laatste jaren in een stroomversnelling gekomen. De adviezen van eerst de monumentencommissie en later van de geĂŻntegreerde commissie AWMZ spelen daar een cruciale rol in. Aanvankelijk met de aanwijzing van monumenten en later met de plannen voor het behoud en de herbestemming van dit zo bijzondere ensemble van industrieel erfgoed.

De impuls voor een herstel van gebouwen was zeer belangrijk om de herontwikkeling van het Hembrugterrein op gang te brengen.

Tegelijkertijd vormen een Cultuurhistorische Analyse in 2010, gevolgd door Gebiedspaspoorten in 2016 en een Ontwerp Beleidslijn Gebiedskwaliteit als deel van het Omgevingsplan de basis voor de herontwikkeling van de bestaande gebouwen en het terrein. Deze ontwikkelingen worden steeds nauwlettend gevolgd door de commissie. Zo ook de initiatieven om individuele panden te restaureren en een nieuwe bestemming te geven. Want inmiddels heeft een aantal ondernemers de weg naar het Hembrugterrein weten te vinden. Een ontwikkeling die ook nieuwsgierig door de plaatselijke en landelijke pers wordt gevolgd.

Ook in 2017 kreeg de commissie een aantal plannen van het Hembrugterrein voor advies ter tafel. Plannen die varieerden van herbestemming van kleine transformatorhuisjes tot de cascorestauratie van ĂŠĂŠn van de

monumentale gebouwen. Maar het meest spectaculair was het schetsontwerp dat de commissie kreeg gepresenteerd voor het Tetrixgebouw of Kogelfabriek op de zuidoosthoek van het terrein aan het Noordzeekanaal. Dit witte, langgerekte gebouw uit 1957 is een belangrijk voorbeeld van de wederopbouwarchitectuur en was gebouwd voor de productie van patronen, met langgerekte schietbanen in de kelder om de patronen te testen. Het 200 m. lange gebouw van gewapend beton met plat dak heeft een kenmerkende opzet met de toepassing van ronde kolommen met trechtervormige uitloop in het interieur. Het exterieur laat een sobere opzet zien van regelmatig verdeelde, hoge vensterstroken in het plint onderbroken door enkele grote fabrieksdeuren.

Het schetsontwerp om in de Kogelfabriek een multidisciplinair cultureel centrum met hotel en restaurant te vestigen werd door de commissie met groot enthousiasme ontvangen. Het plan van het Office for Metropolitan Architecture (OMA) voorziet in de mogelijkheid om in het bestaande gebouw exposities, voorstellingen, bijeenkomsten en manifestaties te laten plaatsvinden. Weliswaar moeten daarvoor enkele ingrepen in het bestaande gebouw plaatsvinden maar de meerwaarde die het gebouw met deze herbestemming gaat krijgen vond de commissie ruimschoots opwegen tegen het verlies van enkele oorspronkelijke elementen. Zeer bijzonder is bovendien de toevoeging van een extra dubbele laag, als het ware zwevend boven het bestaande gebouw, waar een restaurant en hotel in komen. De commissie is zeer benieuwd naar de definitieve vorm van het ontwerp voor de Kogelfabriek maar verwacht dat deze unieke combinatie van cultureel ondernemerschap en spraakmakende architectuur een enorme impuls gaat betekenen voor het Hembrugterrein (voor de impressie zie verderop in dit jaarverslag).

10 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Hoofdstuk 2 Commissie 2.1 Samenstelling De AWMZ adviseert over de ruimtelijke kwaliteit van de voorgelegde bouwplannen op basis van het gemeentelijk beleid (zie hoofdstuk 4 Beoordelingskaders). Ruimtelijke kwaliteit is niet alleen de uiterlijke verschijningsvorm van een gebouw of bouwwerk, maar gaat ook over de betekenis van een plan voor de plek. De commissie weegt in haar advisering af of het plan bijvoorbeeld ook sociale, duurzame of gebruikskwaliteiten met zich meebrengt. In de afweging spelen zowel publieke als private belangen. Als onafhankelijk adviseur van uw gemeente zien wij dat samenbrengen van deze publieke en private belangen, door middel van een constructieve dialoog, als onze belangrijkste opdracht. Het beste resultaat ontstaat als de commissie in staat wordt gesteld vanaf een vroeg moment mee te denken samen met de lokale ambtelijke specialisten op het terrein van landschap, stedenbouw en erfgoed. Hiermee zetten we in op de ontwikkeling die door de Omgevingswet wordt aangejaagd; namelijk de overstap van sectorale welstands- en monumentencommissies naar brede adviescommissies met meerdere vormen van deskundigheid (zoals landschap, stedenbouw, architectuur, ruimtelijke ordening, cultuurhistorie en monumenten).

Klankbord ruimtelijke ontwikkelingen De AWMZ adviseert uw gemeente ook over omgevingskwaliteit in brede zin en wordt ingezet als klankbord voor grote en beeldbepalende ruimtelijke ontwikkelingen, beeldkwaliteitplannen en cultuurhistorische opgaven.

2.2 Werkwijze De AWMZ komt op dinsdag in de even weken van het jaar in het stadhuis van Zaanstad bij elkaar. De vergaderingen zijn openbaar; aanvragers maar ook belanghebbenden en geïnteresseerden zijn van harte welkom om een toelichting te geven of gewoon te luisteren. De commissie biedt een goede gespreksomgeving waar iedereen aan bod komt in het gesprek over omgevingskwaliteit. Over het algemeen worden de plannen digitaal en ook nog analoog gepresenteerd door de plantoelichters van de gemeente. Indien aanwezig licht de initiatiefnemer of de ontwerper het plan verder toe. Bij de grotere plannen schuiven de vakspecialisten Stedebouwkunde van de afdeling Stedelijke Ontwikkeling van de gemeente aan en informeren de commissie.

Dat gebeurt bij voorkeur in een zo vroeg mogelijk stadium.

De Commissie • • • • • • •

Marlies van Diest, landschapsontwerper en voorzitter (foto) Marga Palmboom, burgerlid Linette Pielkenrood - van Mechelen, burgerlid Bart Duvekot, architect Rob de Vries, architect en bouwhistoricus Marijke Beek, architectuurhistoricus Johan Jacobs, architectuurhistoricus

De commissie werd ondersteund door: • • •

Ingrid Langenhoff, commissiecoördinator MOOI Noord-Holland Hendrik Postuma en Patrick Janssens, plantoelichters gemeente Zaanstad Joost van den Ham en Cynthia van den Berg, plantoelichters monumenten en erfgoed, gemeente Zaanstad

11

De vergaderdata zijn te vinden op de speciale gemeentepagina van Zaanstad op www.mooinoord-holland.nl/gemeenten.

Opstellen van adviezen De commissie motiveert haar adviezen op basis van de geldende beoordelingskaders van het gebied (welstandsnota, beeldkwaliteitsplan, gebiedspaspoorten, leidraad ruimtelijke kwaliteit etc.). Van elke planbehandeling stelt de commissiecoördinator, onder de verantwoordelijkheid van voorzitter, een advies op. Van belang is dat het advies begrijpelijk is voor iedereen; dus helder geschreven en zonder gebruik van onnodig vakjargon. De plantoelichter zorgt voor het openbaar maken en verspreiden van de adviezen richting het college, de aanvrager en eventuele andere belanghebbenden.

Planregistratiesysteem De vergaderingen worden gepland en de adviezen worden gerubriceerd in een door MOOI Noord-Holland ontwikkeld planregistratiesysteem genaamd CorSys. Zowel de commissiecoördinator als de plantoelichter en de gemandateerde architectleden hebben toegang tot dit systeem en kunnen te allen tijde de geschiedenis van de planbehandeling raadplegen. Momenteel wordt een nieuw verbeterd systeem voorbereid om de overstap naar volledig digitaal werken te kunnen maken. In 2018 zal dit nieuwe systeem in werking gaan onder de naam (MOOI) DARS (Digitaal Advies Registratie Systeem). De gemeenten kunnen hier optimaal gebruik van maken, ook voor de plannen die ambtelijk beoordeeld worden. MOOI Noord-Holland zal de gebruikers begeleiden bij de toepassing ervan.

Preadvies De commissie gaat bij grote, ingewikkelde of voorbeeldstellende bouwplannen graag al voor de vergunningaanvraag in gesprek met de initiatiefnemer om de mogelijkheden en de

kans op meerwaarde te verkennen. Dat gebeurt binnen een zogenoemd preadvies of vooroverleg. De kosten voor een preadvies worden bij de uiteindelijke vergunningaanvraag verrekend met de legeskosten. De planbehandeling verloopt dan namelijk een stuk sneller. In 2017 is de mogelijkheid voor een preadvies of vooroverleg enige tijd niet gefaciliteerd door Zaanstad, vanwege een capaciteitstekort op de afdeling vergunningen. Het aantal preadviezen is dit jaar ook relatief bescheiden, namelijk 60 of 14% ten opzichte van 17% in 2016 en 23% in 2015.

“In de periode dat ik als ambtelijk plantoelichter in de vergaderingen heb gezeten heb ik ervaren dat overleggen met de aanvrager als prettig en positief worden ervaren.”

Patrick Janssens, Casushouder WABO vergunningen, Gemeente Zaanstad

Ambtelijke behandeling Lang niet alle plannen worden door de commissie behandeld, maar ambtelijk van een welstandsadvies voorzien, door twee ervaren ambtenaren die daarvoor gekwalificeerd zijn.

De gemeente kan altijd terugvallen op de vaste gemandateerde van de commissie, Bart Duvekot, als de omstandigheden daarom vragen. Ook in 2017 is een beroep gedaan op Bart Duvekot, zoals ook uit de cijfers naar voren komt (zie hoofdstuk 3).

12 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Excursie commissie Zaanstreek; bezichtiging Zaanoevers en Zaanwand in Wormer

13

2.4 Contacten en activiteiten in de gemeente Excursie Op 19 september organiseerde de commissie Zaanstreek de jaarlijkse excursie, waarbij de route door Zaanstad en dit jaar met name door Wormerland liep. Behalve commissieleden waren de ambtenaren van Zaanstad en OVER-gemeenten die regelmatig met de commissie overleggen daarbij aanwezig. De tocht was leerzaam door de deskundige toelichting en begeleiding van de specialisten en iedereen toonde interesse voor de vele locaties waar in de afgelopen jaren plannen zijn gerealiseerd. Het enthousiasme van de commissieleden werd nog verder aangewakkerd door de route langs het zo waardevolle cultuurhistorische landschap.

Bijzonder was ook de kruisbestuiving tussen de ambtenaren van Zaanstad en OVERgemeenten die zich bezighouden met planvorming langs de Zaan. Uiteraard is er op allerlei niveaus overleg tussen Zaanstad en Wormerland over de ontwikkelingen langs de Zaan. Vanuit het oogpunt van ruimtelijke kwaliteit en cultuurhistorie proberen we ook door middel van een excursie bij te dragen aan kennisuitwisseling en samenwerking op ambtelijk niveau. Belangrijke structuren en kernkwaliteiten houden zich niet aan gemeentelijke grenzen.

14 PROJECT BIJZONDER PLAN

KROMMENIE

Vlusch 33 Het schetsontwerp voor een nieuwe vrijstaande woning aan de Vlusch in Krommenie, een eigentijdse vertaling van een dijkhuis, is bescheiden en de hoofdopzet voegt zich in de omgeving, zo oordeelt de commissie meteen in de eerste behandeling. Ondanks dit eerste positieve oordeel is de architect ook in de uitwerkingsfase in gesprek gegaan met de commissie, een gesprek tussen deskundigen over architectuur.

Bij de uitwerking van het plan heb ik door hun opmerking “geïntegreerd in de uitwerking” met meer aandacht aan de detaillering gewerkt. Dit heeft geleid tot een beter doorgewerkt ontwerp, zeker qua verschijningvorm en aansluitende detaillering. Dat is ook opgemerkt door de commissie c.q. hun enthousiasme. Ook in deze vergadering is nog even over de uitwerking gediscussieerd.

Soms komt het tot “1+1=3” Citaat architect Cees van Luit

15

16 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Hoofdstuk 3 Adviezen; cijfers en effecten 3.1 Cijfers De AWMZ heeft in 2017 advies uitgebracht over 298 aanvragen voor een omgevingsvergunning. Dat zijn er 19 meer ten opzichte van 2016. Bij 41 % van de aanvragen kon in één keer een positief advies gegeven worden, planbehandelingen vergelijkbaar met 2016 (42%). Bij 100 Aantal In 2017 heeft de Adviescommissie Welstand Monumenten In Welstand en Monumenten Zaanstad 298 vergunningaanvragen behandeld, planbehandelingen (23%) wasen de In 2017 2017 heeft heeft de de Adviescommissie Adviescommissie Welstand en MonumentenZaanstad Zaanstad298 298vergunningaanvragen vergunningaanvragenbehandeld, behandeld, waarvan 39 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren.

In verband met waarvan 39 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren.

In verband met plannen die meerdere waarvan 39 betrekking hadden op aanvragen van voorgaande jaren.

In verband metplannen plannendie diemeerdere meerdere initiatiefnemer of ontwerper aanwezig. behandelingen nodig hadden, was het totaal aantal planbehandelingen 417.

behandelingen behandelingen nodig nodig hadden, hadden, was was het het totaal totaal aantal aantal planbehandelingen planbehandelingen 417.

417.

Het aantal nieuwe plannen Het is met ca 13 % gestegen ten opzichte van 2016.

Het aantal behandelingen steeg met Het aantal aantal nieuwe nieuwe plannen plannen is is met met ca ca 13 13% %gestegen gestegenten tenopzichte opzichtevan van2016.

2016.Het Hetaantal aantalbehandelingen behandelingensteeg steegmet met ca % ten opzichte van het ca vorige jaar ca 888 % % ten ten opzichte opzichte van van het het vorige vorigejaar jaar

Aantal planbehandelingen

Tabel Tabel Tabel 111 SOORT AANVRAAG SOORT SOORT AANVRAAG AANVRAAG

Omgevingsvergunning Omgevingsvergunning Omgevingsvergunning waarvan een monument waarvan waarvan een een monument monument

AANTAL AANTAL AANVRAGEN AANTAL AANVRAGEN AANVRAGEN 236 236 236

AANTAL AANTAL BEHANDELINGEN AANTALBEHANDELINGEN BEHANDELINGEN 334 334 334

24 24 24 91 91 91

waarvan nieuwbouw waarvan waarvan nieuwbouw nieuwbouw waarvan verbouwing waarvan waarvan verbouwing verbouwing

28 28 28 133 133 133 173 173 173

121 121 121

Preadvies* Preadvies* Preadvies* Reclameaanvraag Reclameaanvraag Reclameaanvraag

34 34 34 10 10 10

45 45 45 13 13 13

Adviesaanvraag handhaving handhaving Adviesaanvraag Adviesaanvraag handhaving Advies ruimtelijke ruimtelijke plannen Advies Advies ruimtelijke plannen plannen Overige vergaderonderwerpen Overige Overige vergaderonderwerpen vergaderonderwerpen Totaal Totaal Totaal

22 2 11 1 15 15 15 298 298 298

44 4 11 1 20 20 20 417 417 417

* Dit zijn de preadviezen waarvoor nog geen omgevingsvergunningaanvraag is ontvangen. Het totaal aantal preadviesaanvragen was ** Dit Dit zijn zijn de de preadviezen preadviezen waarvoor waarvoor nog nog geen geen omgevingsvergunningaanvraag omgevingsvergunningaanvraag isis ontvangen. ontvangen. Het Het totaal totaal aantal aantal preadviesaanvragen preadviesaanvragen was was 44.

44.

44.

Aantal planbehandelingen planbehandelingen ten opzichte voorgaande jaren: Aantal Aantal planbehandelingen ten ten opzichte opzichte voorgaande voorgaande jaren: jaren: Aantal planbehandelingen ten opzichte van voorgaande jaren Tabel 2 Tabel Tabel 22 SOORT AANVRAAG AANVRAAG 2017 2016 SOORT 2017 2016 SOORT AANVRAAG 2017 2016 Nieuwe aanvragen 259 229 Nieuwe aanvragen 259 229 Nieuwe aanvragen 259 229 Aanvragen van voorgaande jaren 39 30 Aanvragen 30 Aanvragen van van voorgaande voorgaande jaren jaren 39 39 30 Herhalingen 119 128 Herhalingen 119 128 Herhalingen 119 128 Totaal behandelingen 417 387 Totaal behandelingen 417 387 Totaal behandelingen 417 387

2015 2015 2015 180 180 180 40 40 40 122 122 122 342 342 342

Vorm van van behandelingen behandelingen Vorm Tabel Vorm3van behandelingen Tabel Tabel 33 VERDELING AANVRAGEN VERDELING VERDELING AANVRAGEN AANVRAGEN Totaal behandelingen Totaal behandelingen Totaal behandelingen Gemandateerd behandeld Gemandateerd Gemandateerd behandeld behandeld In de welstandscommissie In de welstandscommissie In de welstandscommissie behandeld behandeld behandeld In de geïntegreerde commissie In geïntegreerde In de demonumentenleden geïntegreerde commissie commissie met met met monumentenleden monumentenleden behandeld behandeld behandeld

2017 2017 2017 417 417 417

11 % 11 11 % %

2016 2016 2016 387 387 387

11 % 11 11 % %

2015 2015 2015 342 342 342

0% 00 % %

74 % 74 74 % %

67 % 67 67 % %

77 % 77 77 % %

15 % 15 15 % %

22 % 22 22 % %

23 % 23 23 % %

17

Hoe vaak behandeld?

Hoe vaak behandeld?

Tabel 4 ADVIEZEN AAN B&W

Totaal nieuwe aanvragen*

2017

2016

225

2015

229

180

Bij eerste behandeling akkoord

42 %

38 %

45 %

Bij eerste behandeling niet akkoord tenzij (kleine aanpassing nodig)

0%

0%

0%

Bij tweede behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)

11 %

10 %

12 %

Bij derde of verdere behandeling akkoord (of niet akkoord tenzij)

6%

9%

11 %

Nog in behandeling of definitief niet akkoord of aanvraag ingetrokken

40 %

42 %

32 %

Plan wel akkoord op hoofdlijnen maar nog geen aanvraag voor vergunning

0%

1%

0%

* * Dit Dit zijn zijn alle alle nieuwe nieuwe aanvragen aanvragen exclusief exclusief beleidsadviesaanvragen beleidsadviesaanvragen en en handhaving handhaving aanvragen. aanvragen.

Erfgoedaanvragen Erfgoedaanvragen Tabel 5 ERFGOEDAANVRAGEN

Totaal aantal

2017

2016

2015

51

56

54

rijksmonumenten

22

11

14

gemeentelijke monumenten

21

30

19

panden in beschermd gezicht

4

9

16

karakteristieke panden

0

0

1

provinciale monumenten

3

4

3

gebied met cultuurhist. waarde

1

2

1

Op www.mooinoord-holland.nl/cijferbijlagezaanstad2017 kunt u meer cijfers vinden.

18 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Czarinastraat, het pand voor de aanpak

Finbarr McComb Architect-Fotografie Marcel vander Burg, Czarinastraat, de nieuwe gevel.

19

3.2 Effect van de adviezen De adviezen zijn openbaar en worden uitgebracht aan het college van B&W. In het jaar 2017 zijn vrijwel alle adviezen van de commissie overgenomen door het college van B&W. In twee gevallen is het college contrair gegaan. Het eerste geval betrof lichtmastreclame langs de Provinciale Weg in Zaandam, waarbij het financiële belang van het nakomen van een overeenkomst met een bedrijf tot exploitatie van de lichtmastreclame als zwaarwegender is beschouwd dan de afwijking van het welstandsbeleid.

Het tweede geval betrof de bouw van acht woningen aan Breedweer 71-73, waarbij de commissie op zichzelf positief oordeelde over de architectonische uitwerking van de woningen maar om stedenbouwkundige argumenten bezwaar had tegen de teruggeschoven positie van de woningen (achter de voorgevelrooilijn), gelet op het doorbreken van de cultuurhistorische structuur in deze straat. Het college gaat voorbij aan de stedenbouwkundige motivering en beperkt de rol van de commissie tot het formele advies over ‘redelijke eisen van welstand’, ook omdat het plan voldeed aan de planologische bepalingen in het bestemmingsplan en de parkeernormen.

Het plan om een winkelpand in de Czarinastraat in Zaandam te verbouwen tot woning werd door de architect in de vergadering toegelicht. Er ontstond een gesprek over de ontwerpuitgangspunten, over de keuze welke stijlperiode uitganspunt zou moeten zijn bij de verbouwing van de gevel. De commissie gaf de suggestie om een bouwhistorische archiefonderzoek te doen. Met archiefstukken en foto’s brengt de architect de ontwikkeling van het pand in beeld en past daarop het plan aan, naar de kenmerkende stijl van de verschillende perioden voor het linkerdeel en het rechterdeel van het pand. Zo kreeg de erker in het rechterdeel weer de oorspronkelijke

indeling met spijlen. Iedereen was enthousiast over het resultaat.

Citaat Architect:

‘De Welstandscommissie is bij dit project een welkome gesprekspartner geweest. Met hun aanmoediging om verder historisch onderzoek te verrichten, hebben ze geholpen het ontwerp naar een hoger plan te tillen. Daarbij hebben ze de verleiding om zelf de pen ter hand te nemen weerstaan, zodat ik als architect de volle vrijheid heb gehad om de resultaten van het onderzoek te vertalen naar een verbeterd ontwerp.’

3.3 Procesbegeleiding door deelname aan een kwaliteitsteam De advieswerkzaamheden van MOOI NoordHolland voor behoud en ontwikkeling van omgevingskwaliteit in Noord-Holland gaan verder dan de gemeentelijke adviescommissies.

Voor Zaanstad hebben wij vele ondersteunende activiteiten uitgevoerd, waarvan de belangrijkste onze deelname aan kwaliteitsteams, ook wel supervisieteams genaamd, is. Enkele commissieleden zijn afgevaardigd als vooruitgeschoven post van de commissie en nemen deel aan de kwaliteitsteams in gebiedsontwikkelingen

20 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Architectonische beeld van één van de eerste plannen in de eerste fase; deelplan H1

21

Kreekrijk en HoogTij. Ook voormalige commissieleden Onno Vlaanderen en Dana Ponec nemen deel aan kwaliteitsteams Inverdan (inmiddels MAAK-centrum), ZaanIJ, Oostzijderveld en Poelenburg. De gebieden verschillen van elkaar en vergen maatwerk, ook wat betreft het proces. Hieronder geven we een korte beschrijving van deze rollen en gaan we dieper in op de gebieden Oostzijderveld en Poelenburg Oost, waar Dana Ponec als verbindend adviseur leefomgeving namens MOOI Noord – Holland actief is in de kwaliteitsteams.

supervisor ‘welstand’ en gemeentelijk stedenbouwkundige. Rob de Vries is als previsor afgevaardigd namens de commissie in het kwaliteitsteam Kreekrijk. Al naar gelang nodig wordt dit team bijgestaan door meerdere gemeentelijke vakspecialisten.

Kwaliteitsteam Kreekrijk In het noordwesten van de gemeente Zaanstad wordt Kreekrijk ontwikkeld. Het plangebied is aangewezen als Vinac (actualisering Vinex)locatie, waar een substantieel deel van de woningbouwopgave van de regio Amsterdam moet worden gerealiseerd. Het is de laatste grote uitleglocatie van de gemeente Zaanstad.

Het moet een aantrekkelijke woonplek worden die direct aansluit bij en verweven is met het omliggende recreatielandschap de Omzoom aan de westzijde, de woonwijk Saendelft aan de zuidoostzijde en het spoor en de provinciale weg N8/N203 aan de noordoostzijde. In de komende jaren zullen er zo’n 920 woningen en enkele voorzieningen (onder andere een basisschool voor Saendelft en Kreekrijk) gebouwd worden. De ambitie is een landelijk en ontspannen woonmilieu te realiseren afgestemd op dit landschap en de overige belendingen.

Het plan bevindt zich nu in een fase waarin de eerste aanvragen omgevingsvergunning voor het realiseren van woningen in het eerste deelgebied worden gedaan.

In samenwerking tussen ontwikkelende partijen en gemeente zijn een stedenbouwkundig plan en beeldkwaliteitplan gemaakt. De kaders om tot ontwikkeling van het gebied te komen zijn neergelegd in het Bestemmingsplan Kreekrijk.

Ten behoeve van de planbegeleiding en – toetsing is een Supervisieteam geformeerd.

De kern van het Supervisieteam wordt gevormd door de stedenbouwkundig supervisor,

In het Supervisieoverleg (SVO) Kreekrijk wordt samen met de initiatiefnemers van OCK, ontwerpers van SWECO en diverse architecten actief gewerkt aan de plannen voor Kreekrijk.

Hierbij wordt zowel aan de verkavelingsopzet als aan uitwerking van de woningen gewerkt.

De commissie wordt regelmatig op de hoogte gehouden, aan de hand van een presentatie en bespreking met het kwaliteitsteam over de voortgang, eventuele knelpunten en successen van deze vorm van kwaliteitssturing. De commissie beoordeelt de uiteindelijke vergunningaanvraag maar doet de begeleiding van het team uiteraard niet over. De commissie richt zich op de vraag of de doelstellingen en uitgangspunten van het beeldkwaliteitplan Kreekrijk met de planuitwerkingen bereikt worden, waarbij de afspraak luidt om elkaar ‘scherp te houden’.

Kwaliteitsteam HoogTij; landschap als leidend principe Bouwen in een weiland, en dan zeker het bouwen van een nieuw bedrijfsterrein is in deze tijd van circulaire economie en duurzaamheid niet vanzelfsprekend. Het bedrijfsterrein HoogTij, als laatste in de reeks van bedrijventerreinen langs het Noordzeekanaal op ingepolderd land, is weliswaar al langer in ontwikkeling (sinds 2007), maar door de crisis nog steeds gaande.

Met HoogTij als laatste in de reeks, is er de kans om van fouten te leren. Zorgvuldige

22 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

10 10xxkwaliteit kwaliteitin inbeeld beeld

HoogTij 32

HoogTij

symphonie in grijzen

33

aandacht voor buitenruimte ontwerp

laat zien wat je maakt

geen loze tussenruimtes

liever 1x1x groot dan klein enen veel liever groot dan klein veel

onsamenhangende reclame

hekwerken in zwart en in verlengde van rooilijn

Bebouwingsleidraad HoogTij

Bedrijfsgebouw ‘Zuiver ‘ HoogTij.

23

inpassing loont. Terreinen waar in oorsprong veel aandacht is gegeven aan stedenbouwkundige structuur en gezamenlijke identiteit hebben een langere levensduur zo blijkt steeds weer. Kijk naar terreinen als in Nieuw Vennep of meer recent Schuttersveld gelegen aan de A30 bij Ede-Wageningen. Hier zie je dat regie op kwaliteit loont. Tegelijk is de tijd van dichtgetimmerde blauwdrukplannen voorbij.

Met HoogTij wil de gemeente Zaanstad flexibel kunnen inspelen op ruimtevragen die vanuit de markt worden gesteld. De nieuwe leidraad voor de ontwikkeling van Hoogtij biedt die gewenste flexibiliteit maar met een aantal spelregels. Het omliggende landschap is daarbij leidend geweest.

De ligging aan het Noordzeekanaal aan de ene zijde, en het open polderlandschap aan de andere zijde met daartussen de kronkelende oude Zeedijk vormen het uitgangspunt. Een groen-blauw netwerk van waterlopen, landschappelijke groenstructuren gecombineerd met goede fiets- en wandelroutes en bijzondere uitzichtplekken vormt de kapstok waarbinnen de ontwikkelingen kunnen plaatsvinden. ‘Hard van buiten, zacht van binnen’ is het adagium voor de bebouwing.

Aan de landschapszijdes wordt ingezet op rust en regelmaat en grote volumes. Aan de binnenzijde van de bouwvelden is veel vrijheid voor de individuele ondernemer en is er plaats voor de kleinere initiatieven. Dit alles biedt ruimte aan ondernemers om, binnen een paar principes, hun eigen specifieke opgave vorm te geven.

Het afgelopen halfjaar heeft een kwaliteitsteam meerdere aanvragen begeleid. Het team bestaande uit architect en commissielid Bart Duvekot, Greetje de Jager stedenbouwkundige en Marlies van Diest voor landschap en openbare ruimte, met Hendrik Visser als projectleider en Alexander Reddering voor de implementatie van de plannen. Wat blijkt: het merendeel van de ondernemers heeft hoge

duurzaamheidsambities. Bijvoorbeeld groene daken en zonnepanelen zijn nagenoeg vanzelfsprekend. Daarnaast is door de integrale aanpak en bezetting van het team het mogelijk direct actie te ondernemen. Zo is bij de bouwplannen van Zuiver gedurende het traject de toegangsweg ingekort, waarmee het mogelijk werd de bijzondere kop-locatie ten volle uit te nutten. WIN-WIN: minder oppervlak openbare weg, meer landschappelijke kwaliteit en betere exposure van het bijzondere gebouw.

Citaat Nunc Architecten

"De van alle kanten goed zichtbare locatie -komend van Zaandam het eerste kavel aan het Noordzeekanaal op het bedrijventerrein HoogTij- vraagt om een alzijdig en uitgesproken gebouw. Met de gelaagde opbouw eindigend met een daklandschap van 'huisjes' en daktuinen geven we hieraan gevolg. Onze aanpak viel bij het kwaliteitsteam in goede aarde.

We hebben in een aantal sessies met het team vooral de terreininrichting aangescherpt. Dat ging op een open en prettige manier; we zaten al snel op één lijn."

24 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Inverdan; 3D-impressie-De Heldin

Zaanstad aan het IJ in vogelvlucht.

25

INVERDAN EN ZAAN-IJ Zaanstad staat met de voortvarende ontwikkeling van de Metropoolregio Amsterdam voor een grote uitdaging: er moeten zo’n 10.000 tot 20.000 woningen worden toegevoegd aan de stad. Daarbij wil de gemeente de kwaliteit van wonen en leven in de stad verhogen. Er is dus goed vakmanschap nodig om dat in goede banen te leiden.

De stad heeft in Inverdan en Zaan-IJ ervaring opgedaan met stedenbouwkundige supervisie op nieuwe plannen. Dat model is succesvol gebleken en krijgt daarom een vervolg in MAAK.Zaanstad. Er komen vier gebieden: Noord, Midden, Centrum en Zuid. Voor elk van de vier MAAK.gebieden wordt een stedenbouwkundig supervisor aangesteld. Voor Midden wordt dit de heer ir. J. Ruitenbeek, voor Centrum de heer ir. S. Soeters (nu nog supervisor van Inverdan). Daarbij is een overkoepelende MAAK.meester aangesteld. De gemeente Zaanstad heeft eind 2017 gekozen voor prof.ir. Frits Palmboom, die nu nog als supervisor werkzaam is voor Zaan-IJ. INVERDAN Supervisie Inverdan beoordeelt alle ruimtelijke projecten binnen het plangebied Inverdan, om de beoogde kwaliteit te bewaken en versterken.

De voorbereiding van nieuwe uitgangspunten, die van belang zijn voor de effectieve sturing van de uitwerkingen, vinden in samenspraak met het Supervisieteam plaats om zodoende tot gezamenlijk gedragen uitgangspunten en criteria te komen. Supervisie Inverdan vergadert elke drie weken.

In 2017 heeft Supervisie Inverdan geadviseerd over een breed scala aan plannen. Grote projecten als de Heldin, het Cultuurcluster en de kop van de Rozengracht, maar ook kleinere plannen rond de Gedempte Gracht en de zelfbouwkavels van de Zaanse Eilanden.

Leden Sjoerd Soeters Stedenbouwkundig supervisor Annette Nicolas Gnodde Programma Manager Jessica Hammarlund Visiespecialist Stedelijke Ontwikkeling Onno Vlaanderen Architectonisch previsor

ZAAN-IJ Het Programma Zaan-IJ levert met succes een bijdrage aan de economische en sociale ontwikkeling van de metropoolregio Amsterdam, door de transformatie van leegstaande gebouwen en braakliggende terreinen langs de Zaan.

Daarbij besteedt Zaan-IJ al in een vroeg stadium aandacht aan de kwaliteit van ruimtelijke plannen door de inzet van het Supervisieteam. Het Supervisieteam adviseert over de planvorming en de ontwikkeling, door in een vroeg stadium overleg te voeren met initiatiefnemers, veelal in de vorm van workshops op locatie. Leidraad daarbij is het “Ruimteplan Zaan en IJ” uit 2010. In 2017 is geadviseerd over planvorming van onder meer Kogerveld, Achtersluispolder, Noordeinde, de Hemmes en een aantal grote ontwikkellocaties aan de Zaan.

Leden Frits Palmboom Stedenbouwkundig supervisor Gert Grandiek Programma Manager Gert de Graaf Procesmanager

26 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Milko Buter Visiespecialist Stedelijke Ontwikkeling Onno Vlaanderen Architectonisch previsor

Oostzijderveld Uitgangspunten Omgevingskwaliteit & Telmodel Een aantal jaren geleden ontstond het initiatief om op het Oostzijderveld een woonbuurt te realiseren. De ontwikkelcombinatie toonde aan dat een woonprogramma mogelijk was, een ontwerpersselectie volgde en een concept werd gekozen.

Gemeente Zaanstad voelde de urgentie om naast financiële afspraken, ook de kwaliteit te borgen voor de toekomstige ontwikkeling, op een wijze die recht doet aan de huidige maatschappij. De blauwdrukken van weleer voldoen niet meer. In plaats van masterplannen en beeldkwaliteitsplannen zijn er uitgangspunten nodig die omgevingskwaliteit vanuit een veel breder perspectief borgen, waarbij de vele belangen die om de hoek komen kijken bij ruimtelijke ingrepen in de leefomgeving, in integraliteit, worden meegenomen. Meer een gids dan een toetsdocument en meer een gezamenlijk geweten dan een rijtje kwantitatieve criteria.

In de onderlinge afspraken tussen gemeente en ontwikkelcombinatie spelen programma en financiën een grote rol. Het wil nogal eens voorkomen dat deze afspraken een geheel eigen leven gaan leiden en dat daarmee uitgangspunten voor kwaliteit en uitgangspunten voor de grondexploitatie (Grex) niet matchen.

Om een mogelijke latere discrepantie te vermijden werd afgesproken dat de uitgangspunten voor omgevingskwaliteit altijd vergezeld zullen gaan van de telmodellen en hun ruimtelijke weerslag op het plangebied op basis waarvan de financiële afspraken tot stand

zijn gekomen.

Beide documenten zijn in het afgelopen jaar tot stand gekomen in een gezamenlijk ontwerptraject.

De ontwikkelcombinatie en hun ontwerpers (Sander lap en Just architects) schoven met grote regelmaat aan tafel bij het gemeentelijke kwaliteitsteam waar Mooi Noord-Holland in vertegenwoordigd was door Dana Ponec.

Uitgangspunten Omgevingskwaliteit en het telmodel geven in woord en beeld een voorstelbare doorkijk naar de toekomstige leefomgeving in Oostzijderveld zonder te veel in detailoplossingen te vervallen. In de aanloopfase is diverse malen van gedachten gewisseld met het kwaliteitsteam ZaanIJ, met de AWMZ, met bewoners en andere belanghebbenden onder de vleugels van MAAK.Zaanstad. De documenten groeiden, werden vollediger, preciezer (en korter!).

Er is veel energie gestoken in het daadwerkelijk integraal en interdisciplinair maken van de documenten. Stedenbouw en architectuur; ze zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Uiteindelijk gaat het om het faciliteren van de toekomstige leefomgeving, van de gebeurtenissen en activiteiten die er zullen plaatsvinden, nu en later, in en tussen de gebouwen.

De uitgangspunten omgevingskwaliteit, het telmodel en de Grex zullen in het voorjaar van 2018 aan de gemeenteraad ter vaststelling worden voorgelegd. Om bestuur en raad mee te nemen in het veranderende perspectief van waaruit deze documenten zijn opgesteld, worden presentaties voorbereid en zal een discussieavond volgen.

Inhoudelijke samenvatting Het document “Uitgangspunten Omgevingskwaliteit” omschrijft in een zestal hoofdstukken de kwalitatieve ingrediënten voor de toekomstige leefomgeving in Oostzijderveld.

Elk hoofdstuk begint met observaties,

27

Kaderkaart Oostzijderveld; uit ‘Uitgangspunten Omgevingskwaliteit Oostzijderpark’

vervolgens wordt een aantal uitgangspunten geformuleerd en samengevat in een conclusie.

Het document integreert verschillende schaalniveaus, cultuurhistorie, programma, gebruik, milieu, identiteit en ontwikkelproces.

Op de kaderkaarten wordt geïllustreerd hoe de uitgangspunten landen op de locatie.

Telmodel – Programmering laat de ruimtelijke weerslag zien van het programma dat de basis vormt voor de Grex. Naast gebouwd programma wordt ook inzicht gegeven in wat dit betekent voor de laadcapaciteit van de onbebouwde ruimte (water, parkeren). In tekst en illustraties worden in dit document de Uitgangspunten Omgevingskwaliteit als referentie gehanteerd.

Poelenburg Oost Aanleiding Eind 2016 werd een raadsbesluit genomen om de locatie tussen Laan Poelenburg, Watering,

Moskee en volkstuinen, te ontwikkelen naar een nieuwe woonbuurt met als hoofddoelstelling: het realiseren van een ontwikkeling die, in alle opzichten, goed aansluit bij de bestaande wijk.

Uit het raadsbesluit: De afgelopen jaren zijn er vele fysieke projecten in Poelenburg uitgevoerd, waardoor de wijk flink is opgeknapt. De herinrichting van straat Poelenburg is gereed, de flats in de nabije omgeving worden door de corporaties gerenoveerd en bewoners zijn actiever dan ooit. Een goede uitgangspositie voor de ontwikkeling van Poelenburg Oost.

“We willen voorkómen dat het een op zichzelf staande enclave wordt.“ De grond is gemeentelijk eigendom, de gemeente besloot het ontwikkeltraject niet “in de markt te zetten” maar zelf te begeleiden.

Het traject rondom de renovatie van de

28 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

hoogbouw in Poelenburg, met de kwaliteitsleidraad en het Q team, bleek zijn vruchten af te werpen. In navolging daarvan werd een projectteam geformeerd waarin naast procesmanagement en stedenbouw, ook de wijkmanager vertegenwoordigd is, sociaal en fysiek zijn tenslotte onlosmakelijk met elkaar verbonden. Daarnaast maakt Dana Ponec namens Mooi Noord Holland onderdeel uit van het team, als onafhankelijk inhoudelijk adviseur en als link naar de commissie.

De ontwikkeling van Poelenburg Oost vormt ook de opmaat in het maken van de ruimtelijke verbinding tussen Poelenburg en de ontwikkeling van de Achtersluispolder zoals beoogd in MAAK Zaanstad. Poelenburg Oost vormt daarmee de schakel in de sociaalmaatschappelijke verbinding met de westzijde van de straat Poelenburg en de ruimtelijke verbinding met de Achtersluispolder.

Het afgelopen jaar De ontwikkeling startte in het eerste kwartaal van 2017 met een selectieprocedure voor een extern stedenbouwkundig ontwerpbureau. Een viertal bureaus werd gevraagd een visie op opgave en locatie in de vorm van een essay (in woord en beeld) uit te dragen. De unanieme keuze voor Urhahn kwam voort uit de grote affiniteit met de bestaande buurt, de waardering voor de lokale kwaliteiten van zowel plek als gemeenschap en de visie voor het ontwikkeltraject met bewoners en belangstellenden. Urhahn voegde zich bij het kernteam Poelenburg Oost en in gezamenlijkheid werd een proces ontworpen en opgetuigd.

Het tweede kwartaal stond in het teken van een reeks bijeenkomsten met belangstellenden uit de directe omgeving. De opkomst was steeds boven verwachting hoog, divers en gemotiveerd.

Er bleek veel animo onder buurtbewoners om onderdeel uit te gaan maken van de nieuwe

leefomgeving die op stapel staat. Bijzonder was dat er een ander gezelschap bijeenkwam dan de gebruikelijke klankbordgroepen en bewonerscommissies. Zo bleek Poelenburg zelfs over een eigen buurtdichter te beschikken.

Tijdens deze avonden passeerden vele onderwerpen de revue: proces en planning, bestaande en gewenste kwaliteiten, sfeer en uitstraling, gebruik en programma. Het initiatief van het ontwerpteam om zelfbouw mogelijk te maken werd meerdere malen uitgebreid toegelicht, vooral de vele schakeringen die mogelijk zijn: helemaal zelf op je eigen kavel, met een groep of als onderdeel van een grotere ontwikkeling met bijvoorbeeld ruime keuzes voor kopers.

In de zomer werd de eerste fase afgesloten met een document waarin de gezamenlijk geformuleerde uitgangspunten zijn verwoord.

Ondertussen werden alle fysieke, financiële en ruimtelijke randvoorwaarden verzameld en kristalliseerden een aantal modellen uit waarvan er één overduidelijk de voorkeur heeft van zowel bewoners als kernteam. Dit model zal de basis vormen voor het stedenbouwkundig kader en de leidraad omgevingskwaliteit. Beiden zijn in de maak, de sneeuw maakte een laatste bijeenkomst in december onmogelijk maar eind januari zullen de bevindingen van het kernteam weer met de buurt besproken worden.

Volgende stappen De komende maanden zullen gebruikt worden om te komen tot een Ontwikkelperspectief Poelenburg Oost waarin de kwalitatieve én ruimtelijke ambities en uitgangspunten zullen worden vastgelegd, in woord en beeld, op hoofdlijnen, onderbouwd door voorbeeldverkavelingen met bijbehorende Grex. Vervolgens zullen procesafspraken voor de uitwerking en realisatiefase worden gemaakt.

29

Bevindingen Afgelopen jaar was ook het jaar van de opstart van MAAK Zaanstad. Bovendien wordt iedereen zich steeds meer bewust van de naderende nieuwe Omgevingswet waarin wordt uitgegaan van uitnodigingsplanologie en die een fundamenteel andere manier van samenwerking en proces met zich mee zal brengen.

Op het relatief kleine gebiedje waar Poelenburg Oost zich afspeelt, komt wel meteen alle problematiek van een veranderende werkwijze bovendrijven. Een heel interessant en leerzaam proces. Juist door de kleine schaal en concrete vraagstellingen is het inzichtelijk en behapbaar voor alle betrokkenen. De kunst zal zijn om hiervan te leren voor volgende processen.

Een aantal voorbeelden: • Het animo in de bestaande gemeenschappen om onderdeel te worden van de toekomstige leefomgeving is zoals gezegd groot, maar, een voorkeursbehandeling bij de toewijzing van kavels gaat in tegen het gelijkheidsbeginsel. Dat zou betekenen dat de mensen die gedurende het hele traject hebben meegedacht, gewoon moeten mee loten. Er wordt nagedacht hoe de kavels op basis van kwaliteitscriteria in de markt te zetten. Bijvoorbeeld door de band met de bestaande buurt te motiveren.

Logischerwijs zou dit moeten lukken. In Amsterdam zijn diverse voorbeelden voor CPO aanbestedingen die op kwalitatieve gronden zijn gegund. Bovendien is het externe stedenbouwkundige bureau ook op kwalitatieve inhoud geselecteerd.

• De wens om Poelenburg Oost een vanzelfsprekend onderdeel van Poelenburg te laten worden houdt ook in dat er een reden moet komen om de laan Poelenburg

over te steken, er moet wat te doen zijn. De Poelenburght in combinatie met de kanovereniging en een openbare wandelroute langs de Watering zouden goede ingrediënten zijn. Idealiter wordt het kantoorgedeelte met welzijnsorganisaties en de bijeenkomstruimte dan gesplitst. Dit is wenselijk voor de gebruikers en bezoekers van de Poelenburght (wachten op een afspraak bij Jeugdzorg of schuldhulpverlening terwijl je buurman ernaast een biljartje legt, is geen prettige situatie). Maar, voor de exploitatie van heel Poelenburght is het kantoorgedeelte essentieel. Nadenken over programmering en routing wordt hiermee ook: nadenken over andere exploitatie en beheer.

• Een vanzelfsprekend onderdeel zijn van de bestaande wijk betekent natuurlijk ook een goede ruimtelijke routing. Dit is in strijd met de doorstroom van het verkeer over de Laan Poelenburg. De buurt wil vaak oversteken, de verkeerskundigen liever helemaal niet.

• Vanuit de bestaande wijk is vraag naar een kleine woongemeenschap voor senioren met een Turkse achtergrond in de sociale huur. Het programma voor Poelenburg Oost gaat vooralsnog uit van een volledig programma in de vrije sector. Tegelijkertijd denkt Rochdale na over een herontwikkeling van de Spaghettiflat.

Betaalbare vrije sector woningen op de plek van de Spaghettiflat zouden meer diversiteit in de buurt brengen en een uitwisseling in programma mogelijk kunnen maken. Dat heeft uiteraard gevolgen voor de Grex en gaat een bestuurlijk politiek besluit zijn.

• De “beroemde” vlogger Ismael heeft voor elkaar gekregen dat Poelenburg meer op alle agenda’s staat, daarmee worden ook budgetten vrijgemaakt om de leefbaarheid

30 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Participatieavond Poelenburg Oost, oktober 2017

Veel belangstelling voor de expertmeeting Fronik buurtboerderij.(foto; Kenneth Stamp)

31

te verbeteren. Hiervoor is een “actieplan Poelenburg” opgezet. Het actieplan heeft een eigen projectteam. Eén van de uitdagingen gaat zijn om synergie voor elkaar te gaan krijgen tussen het actieplan en Poelenburg Oost. Daar moet nog wel wat zendingswerk voor verricht gaan worden.

• De woningmarkt is weer ouderwets aangetrokken. Hoge opbrengsten zijn daarmee weer voorstelbaar geworden. Een vanzelfsprekend onderdeel van de bestaande buurt blijven betekent echter echt betaalbare woningen. Een slimme verkaveling die dat mogelijk maakt is daarbij een vereiste, maar ook bereidheid bij de economen en de politiek om op die betaalbaarheid te blijven inzetten.

Kortom, er wachten ons nog genoeg uitdagingen. Het heldere gemeenteraadsvoorstel helpt wel in alle discussies. Vakspecialisten neigen naar de optimale oplossing binnen het eigen vakgebied, het raadsbesluit helpt om de daadwerkelijke uitgangspunten vanuit de buurt voor ogen te hebben en te houden. Het interdisciplinaire kernteam is een groot voordeel. Ontwerpkracht vanuit verschillend perspectief, gezamenlijke uitgangspunten en onderling vertrouwen, maken dat er, bij elk volgend dilemma, oplossingen uitkristalliseren.

En bovendien dat we samen de moed erin houden.

3.4 Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland De gemeente Zaanstad heeft ook gebruik gemaakt van het Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland; een vraagbaak voor gemeenten die worstelen met vraagstukken omtrent over erfgoed, cultuurlandschap, omgevingswet en archeologie. Het Steunpunt is een samenwerking tussen MOOI Noord-Holland en

Stichting NMF en wordt mogelijk gemaakt door de provincie Noord-Holland en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Medewerkers van Noord-Hollandse gemeenten kunnen bij het Steunpunt terecht met vragen over alles wat met erfgoed te maken heeft, om te sparren over ingewikkelde kwesties of om mee te lezen met nieuwe beleidsstukken. Ook kunnen gemeenten concrete cases voordragen voor een expertmeeting, onderzoek of als interessant voorbeeldproject.

De expertmeeting op het gebied van herbestemming vond plaats in en om de Fronik buurtboerderij aan de rand van stad en landelijk gebied in Zaandam. De plannen om de vervallen boerderij een nieuwe bestemming te geven als gecombineerde woonzorgboerderij waar de buurt ook welkom blijft, werden op de dynamische, zomerse ‘Dag van Fronik’ een stapje verder gebracht. Betrokken partijen en experts gingen aan het werk om plannen te concretiseren en nieuwe banden te smeden. Het Steunpunt blijft de komende jaren aan de zijlijn betrokken bij de Fronik buurtboerderij om waar nodig ondersteuning te bieden en verbinding te stimuleren. Zie voor het verslag www.steunpunterfgoednh.nl/ programma/expertmeeting-fronik-2017.

In het najaar vond de Dag van de Herbestemming plaats in de Honigfabriek, de creatieve broedplaats in Koog aan de Zaan.

Het thema ‘Eigenaarschap – in de dynamiek van herbestemmen’ werd door verschillende sprekers belicht en in workshops uitgediept. Op de Dag van de Herbestemming werd bekend gemaakt dat de Honigfabriek vanwege haar bijzondere geschiedenis beschermd wordt als gemeentelijk monument. Een verslag van de dag kunt u downloaden op www.steunpunterfgoednh.nl/programma/ dag-van-de-herbestemming.

t

32 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD PROJECT JAARVERSLAG GROOT PLAN 2017

KOOG AAN DE ZAAN

Breedweer

Het ontwerp voor de bouw van 11 eengezinswoningen en 16 appartementen aan het Breedweer en Zuideinde in Koog aan de Zaan wordt meteen als aanvraag omgevingsvergunning aan de commissie voorgelegd. De commissie vindt dat de architectuur met de Zaanse gevels kwaliteit heeft en voorstelbaar is in deze straat en ook de gevarieerde opbouw van de rooilijn is in lijn met de cultuurhistorische en stedenbouwkundige verkenning. In deze verkenning wordt het toekomstige karakter van de straat, die transformeert van een bedrijfsachtig karakter naar een woonstraat, beschreven. Het advies van de commissie richt zich vooral op de inrichting van de openbare ruimte.

Het gaat dan om het dwarsparkeren en de harde overgang tussen de woningen en de openbare weg en het gebrek aan ruimte dat daar ontstaat.

Zo vergen ook in het binnengebied en de overgang van de privĂŠtuinen naar de openbare ruimte en de positionering van de schuurtjes aandacht. De ontwerpers reageren overtuigend op dit advies, onder andere door toepassing van een trottoir en met een haag tussen de parkeerplaatsen en de voorgevels en ruimte voor leilinden. Ook ligt er een ontwerp voor het binnenterrein; met mee-ontworpen erfscheidingen (een gemetselde plint en te begroeien hekwerken) en de aanplant van leilinden. De aanpassingen zorgen er voor dat het plan secuur is ingepast in deze complexe en veranderende omgeving.

Deze aanvraag laat zien dat de bredere blik van de commissie, met oog voor de inrichting van het openbare gebied er toe doet, ook in de fase van aanvraag omgevingsvergunning, waarin de architectuur al volledig is uitgewerkt.

Impressie achterzijde en straatbeeld

33

34 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Hoofdstuk 4 Beoordelingskaders en beleidsontwikkeling 4.1 Welstandsbeleid De welstandsnota, vastgesteld in 2013 door de gemeenteraad, vormt het belangrijkste beoordelingskader van de commissie. De adviezen worden gebaseerd op criteria uit deze nota die zijn opgesteld per welstandsgebied en type bouwwerk. Tevens zijn er algemene criteria voor bijzondere, onverwachte plannen.

De welstandsnota bevat ook criteria voor het handhaven van reeds gerealiseerde bouwwerken, de zogeheten excessen.

Beleidsontwikkeling: evaluatie pilot welstandsvrije gebieden Bij de vaststelling van de nieuwe welstandsnota in 2013 is, bij wijze van pilot, een aantal gebieden tot welstandsvrij gebied bestempeld voor de duur van vier jaar, 2014 tot en met 2017. De raad heeft destijds gevraagd om een evaluatie van dit beleid en een aantal evaluatiecriteria opgesteld. Over elk jaar is inmiddels een rapportage opgesteld met een schaduwbeoordeling door de AWMZ van de aanvragen omgevingsvergunning in deze welstandsvrije wijken. Onderzocht wordt of de gemeente, in samenwerking met MOOI NoordHolland een eindrapportage op kan stellen.

Met daarin de conclusies verwoord over de invloed van vier jaren welstandsvrij, of liever welstandsloos beleid in deze buurten.

In eerste instantie lijken de resultaten niet ‘schokkend’; er doen zich niet onmiddellijk excessen voor. Excessen zijn in dit verband bouwplannen die ook voor leken evident afbreuk doen aan het straatbeeld. Ook de verwachte stijging van het aantal omgevingsvergunningen, omdat mensen kansen zien geheel naar eigen wensen hun woning uit te breiden, doet zich niet voor. De schaduwbeoordeling door de commissie laat zien dat ongeveer een gelijk aantal plannen een negatieve beoordeling zou hebben gehad, vergelijkbaar met buurten waar het welstandsbeleid wel van kracht is.

Toch is er ook reden tot zorg. Met name in Krommenie lijken de grenzen van het welstandsvrije gebied willekeurig of ongenuanceerd getrokken, waardoor ook enkele oude (van voor 1900 bebouwde) en cultuurhistorische waardevolle gebieden welstandsvrij zijn (bijvoorbeeld een gebied tussen de Noorderhoofdstraat en de Nauernasche Vaart, zoals de Vermaningsstraat, een voormalig pad). Ook zijn gebieden met sterk samenhangende architectuur kwetsbaarder voor verrommeling en kansen worden gemist om breder te kijken naar ruimtelijke kwaliteit dan alleen naar architectonische kwaliteit. De jaarrapportages lijken aan te tonen dat de disciplines stedenbouw en welstand niet los van elkaar te zien zijn en de sectorale benadering niet goed mogelijk.

We zien uit naar deze eindrapportage, omdat het verzamelde ‘materiaal’ van Zaanstad het mogelijk maakt om dit welstandsvrije beleid deugdelijk te evalueren, waarbij behalve het oordeel van deskundigen uiteraard ook het oordeel van de bewoners van deze wijken moet worden betrokken. De eindrapportage heeft tot doel om de gemeenteraad in staat te stellen om het al dan niet voorzetten van dit beleid goed af te wegen.

4.2 Monumentenbeleid De adviezen over ingrepen aan monumenten worden altijd gebaseerd op de Redengevende Omschrijving. Deze omschrijving geeft de redenen van de aanwijzing tot monument en de te beschermen monumentale waarden. De commissie heeft daarnaast kennis genomen van de restauratierichtlijnen van de gemeente Zaanstad en laat zich bij de beoordeling van monumenten, ter bepaling van de context, ook altijd inspireren door de ‘Erfgoedvisie 20112018, Erfgoed in ontwikkeling’, en door de publicatie '10 uitgangspunten voor omgaan

35

met monumenten' (Federatie Ruimtelijke Kwaliteit).

De commissie is ook in 2017 gevraagd om haar deskundige mening over de aanwijzing van een beperkt aantal potentiële gemeentelijke monumenten, als bijvoorbeeld de Fronikboerderij.

Als aanbeveling voor het erfgoedbeleid vraagt de commissie om de laat 19e eeuwse houtbouw, zowel woningen als fabrieken, prioriteit te geven en snel en grondig te inventariseren om verdere teloorgang te voorkomen.

4.3 Ruimtelijk beleid Naast de welstandsnota zijn er in Zaanstad ook steeds meer kwaliteitskaders met daarin opgenomen doelen, uitgangspunten en criteria voor ruimtelijke kwaliteit. Voorbeelden daarvan zijn de Leidraad Ruimtelijke Kwaliteit Poelenburg, het Perspectief voor de Kleurenbuurt, het document Uitgangspunten Omgevingskwaliteit Oostzijderpark, de Leidraad voor de ontwikkeling van HoogTij en het recent vastgestelde Omgevingsplan Hembrug met daarin de beleidslijn Gebiedskwaliteit Hembrugterrein.

Deze kwaliteitskaders zijn niet alleen waardevol om te betrekken bij de beoordeling van bouwplannen maar ook bij stedenbouwkundige plannen of plannen voor de inrichting van de openbare ruimte. Kwaliteitskaders zijn vooral waardevol als ze zijn gebaseerd op integrale gebiedsvisies met daarin analyses over erfgoed, cultuurhistorie en stedenbouw. Er zijn steeds meer aanvragen van bouwplannen aan objecten of structuren die niet op bescherming vanuit de monumentenwet kunnen rekenen maar die wel historische waarde hebben of karakteristiek zijn voor Zaanstad. De welstandscriteria zijn, in juridische zin, soms niet toereikend om die waardevolle karakteristieken te behouden of te beschermen.

De commissie vraagt daarom steeds vaker om integrale gebiedsvisies of kwaliteitskaders en

beveelt aan om deze kaders ook op kleine schaal op te stellen. Zo heeft de commissie met belangstelling kennis genomen van een cultuurhistorische en stedenbouwkundige verkenning van het Breedweer in Koog aan de Zaan.

Het kwaliteitsbegrip wordt in Zaanstad daarmee breed opgevat, steeds vaker in het beleid geïntegreerd en in kwaliteitsteams op het gebied van stedenbouw, openbare ruimte en architectuur daadwerkelijk integraal benaderd.

Dit is niet alleen van belang in de dynamische gebieden van MAAK.Zaanstad. Ook in de trage stad (zie voorwoord) is stedenbouw en de inrichting van de openbare ruimte van belang.

AWMZ is door de samenstelling van de commissie toegerust om integraal te beoordelen, en behalve ‘welstand’ ook stedenbouw, landschap en openbare ruimte in de beoordeling mee te wegen.

Op grond van de ervaring dit jaar vraagt de commissie aandacht voor de inrichting van de openbare ruimte, ook in de ‘trage stad’, en beveelt aan om meer ontwerpkwaliteit in te zetten.

36 PROJECT MONUMENT OF HERBESTEMMING

ZAANDAM

De Kogelfabriek Hembrugterrein De 200 m. lange Kogelfabriek van gewapend beton met plat dak heeft een kenmerkende opzet met de toepassing van ronde kolommen met trechtervormige uitloop in het interieur. Het exterieur laat een sobere opzet zien van regelmatig verdeelde, hoge vensterstroken in het plint onderbroken door enkele grote fabrieksdeuren.

Het plan van het Office for Metropolitan Architecture (OMA) voorziet in de mogelijkheid om in het bestaande gebouw exposities, voorstellingen, bijeenkomsten en manifestaties te laten plaatsvinden. Weliswaar moeten daarvoor enkele ingrepen in het bestaande gebouw plaatsvinden maar de meerwaarde die het gebouw met deze herbestemming gaat krijgen vond de commissie ruimschoots opwegen tegen het verlies van enkele oorspronkelijke elementen. Zeer bijzonder is bovendien de toevoeging van een extra dubbele laag, als het ware zwevend boven het bestaande gebouw, waar een restaurant en hotel in komen.

“De commissie is zeer benieuwd naar de definitieve vorm van het ontwerp voor de Kogelfabriek maar verwacht dat deze unieke combinatie van cultureel ondernemerschap en spraakmakende architectuur een enorme impuls gaat betekenen voor het Hembrugterrein.�

CItaat Johan Jacobs; architectuurhistoricus

37

38 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

MOOIWAARTS MOOIWAARTS

Kwaliteitsstelsel uit Schetsboek voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit

39

Hoofdstuk 5 Op weg naar de Omgevingswet 5.1 Goede omgevingskwaliteit De Omgevingswet wordt naar verwachting in 2021 van kracht. Dan zullen vertrouwde kaders, posities en instrumenten veranderen.

Van sommige tradities zullen we afscheid nemen, andere werkwijzen worden verder ontwikkeld en vernieuwd. In een wereld die niet meer functioneert volgens sectorale kaders en lineaire processen, waar de lokale overheid uitnodigend en faciliterend te werk gaat, zullen we moeten zoeken naar de invulling van het begrip ‘goede omgevingskwaliteit’. Het begrip welstand verdwijnt uit de wet, de nieuwe term in de Omgevingswet is ‘het uiterlijk van bouwwerken’. De zorg voor het uiterlijk van bouwwerken moet geregeld worden in het omgevingsplan en daaraan gekoppelde beleidsregels. De oude scheiding tussen bestemmingsplan en welstand zal verdwijnen.

De planologische bouwregels kunnen volledig worden geïntegreerd met de regels voor het uiterlijk van bouwwerken. En die beleidsregels kunnen worden verbreed tot beleidsregels voor ruimtelijke kwaliteit: erfgoed, stedenbouw, landschap, architectuur, openbare ruimte in onderlinge samenhang; of nog integraler beleidsregels voor omgevingskwaliteit, door ook duurzaamheid, gezondheid en veiligheid toe te voegen. Dit betekent natuurlijk ook nogal wat voor de uitvoering van kwaliteitsadvisering.

Mooiwaarts De invoeringsdatum van de Omgevingswet is opgeschoven naar 1 januari 2021. Dat geeft even lucht, maar maakt de maatschappelijke urgentie van een nieuwe manier van werken niet minder. Daarom werkt MOOI NoordHolland intensief mee aan Mooiwaarts, een initiatief van de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit. (zie ook www.mooiwaarts.nl) Met Mooiwaarts zijn we op zoek naar de invulling van het nieuwe kernbegrip ‘goede omgevingskwaliteit’ in de Omgevingswet. De inspiratie en kennis die we daarmee opdoen, stellen we graag voor uw gemeente beschikbaar. Voor nu focussen we hierbij op onderdelen die tot op heden nog

maar beperkt aandacht krijgen en die de uitwerking van het toekomstige ruimtelijk kwaliteitsbeleid direct beïnvloeden: het omgevingsplan en de invulling van de wettelijk verplichte gemeentelijke adviescommissie.

5.2 Omgevingsplan Op Kwaliteit In 2017 is met medewerking van MOOI Noord-Holland, het ‘Schetsboek voor een Omgevingsplan Op Kwaliteit’ gepresenteerd.

In het Schetsboek worden tien principes voor het omgevingsplan uitgewerkt: 1.

2.

3.

4.

Voor en door mensen Publieke en private belangen Zorg voor cultureel erfgoed Zorg voor goede omgevingskwaliteit bestaande leefomgeving 5. Zorg voor goede omgevingskwaliteit nieuwe initiatieven 6. Doelen voor goede omgevingskwaliteit 7. Gebiedsgerichte kwaliteiten 8. Vergunningenstelsel 9. Interpretatie van open regels en beleidsregels 10. Per saldo meer waarde bij buitenplanse initiatieven De principes komen samen in een kwaliteitsstelsel dat private en publieke belangen samenbrengt.

Het kwaliteitsstelsel bestaat uit vier velden waar het streven naar goede omgevingskwaliteit een leidende rol speelt: het initiatief, het werkproces, het omgevingsplan en de omgevingsvisie. In elk veld kunnen door de gemeente zelf instrumenten en processen worden geplaatst die de samenhang, consistentie en continuïteit van het stelsel als geheel bevorderen. Welke elementen dat zijn en hoe ze worden verbonden is niet in het algemeen te zeggen. Het is afhankelijk van de lokale omgevingskwaliteiten, van uw ambities, uw maatschappelijke doelstellingen en de bestuurscultuur in uw gemeente.

40 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

41

Wij gaan het komende jaar graag met u in gesprek over de uitwerking van het kwaliteitsstelsel en de tien principes voor het omgevingsplan. Voor meer informatie over onze activiteiten en advisering rondom de Omgevingswet of het downloaden van het Schetsboek, bezoek onze website www. mooinoord-holland.nl.

5.3 Gemeentelijke adviescommissie Onder de Omgevingswet blijft de gemeente medeverantwoordelijk voor het aanzien van het landschap, de openbare ruimte en het uiterlijk van bouwwerken. De gemeente kan zich daarbij laten adviseren door de gemeentelijke adviescommissie, die de Omgevingswet introduceert, als opvolger van de monumentenen de welstandscommissie.

In 2017 heeft MOOI Noord-Holland, samen met enkele gemeenten waaronder Zaanstad, die als voortrekker willen optreden, de rol en samenstelling van deze gemeentelijke adviescommissie globaal verkend. De verplichte kern van de commissie bestaat uit enkele deskundigen op het gebied van de monumentenzorg, die bevoegd zijn te adviseren over de rijksmonumenten. Maar in de Memorie van Toelichting wordt benadrukt dat gemeenten de vrijheid hebben om een generieke adviescommissie te benoemen die adviseert over aspecten van omgevingskwaliteit bij het verlenen van omgevingsvergunningen.

Ook kwaliteitsteams of supervisoren die zich specifiek richten op bijvoorbeeld (her) ontwikkelingsgebieden of bepaalde onderwerpen, zijn mogelijk (MvT Tweede Kamer, vergaderjaar 2013–2014, 33 962, nr.

3, p. 382).

In 2018 wil MOOI Noord-Holland in de geest van de Omgevingswet verder werken aan de ontwikkeling van deze brede adviescommissies voor omgevingskwaliteit. Zo’n brede commissie heeft deskundigheid in huis over verschillende aspecten van omgevingskwaliteit zoals erfgoed,

stedenbouw, landschap, architectuur en openbare ruimte en is in staat is om complexe afwegingen te maken op deze aspecten. In maart 2018 organiseren we met ondersteuning van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en bureau Over Morgen de expertmeeting ‘Wie adviseert over goede omgevingskwaliteit’. Naar aanleiding daarvan werken we samen met geïnteresseerde gemeenten, waaronder Zaanstad en in Zaanstad, scenario’s uit die verschillende vormen van betrokkenheid van de adviescommissies tonen. Wij houden u hiervan graag op de hoogte.

42 PROJECT KLEIN PLAN

WESTZAAN

J.J. Allanstraat 180 De voormalige toonzaal van meubelfabriek de Valk uit Westzaan, gebouwd in de jaren zestig van de vorige eeuw, kent een lange geschiedenis van leegstand en verval. Het plan om het pand te verbouwen tot woon- en kantoorruimte is verschillende keren ter tafel gekomen, maar de indieners van het verbouwingsplan hebben goed geluisterd naar de aanbevelingen en wijzigingsvoorstellen van de commissie. De commissieleden waren van oordeel dat het gevelbeeld, door zijn soberheid en grootte van vormgeving, architectonische kwaliteiten heeft, maar dat het ontwerp wel moet passen in de lintbebouwing van Westzaan.

De indieners van het plan hebben zich mede laten inspireren door het beeldkwaliteitsplan van Inverdan en kwamen uiteindelijk met een voorstel waarbij de massa van het gebouw intact blijft en wordt verfijnd door vergrijzend hout op het robuuste metselwerk. Verder kenmerkt het ontwerp zich door grote openingen in het gebouwdeel met kantoorfunctie en kleinere openingen in het woondeel aan de aan te leggen zijtuin. Het gebouw wordt nu vormgegeven door grote en kleine raampartijen met opgelegd kozijnhout waardoor reliĂŤf in de gevel is aangebracht en het gebruikte cortenstaal in de entrees en balkon nadrukkelijk in beeld wordt gebracht. Deze detaillering is eenvoudig doch verfijnd en past bij de sobere architectuur en metselwerk.

43

JJ Allanstraat 180 Westzaan van bedrijf naar woning en kantoor

opdrachtgever ontwerp datum

mw. L. Hulst G. de Weerd, architect 27 - 06 - 2017

foto januari 2018; J.J. Allanstraat in uitvoering

ontwerp - verfijning

robuust metselwerk vergrijzend hout cortenstaal opliggende - terugliggende kozijnen markering entree en balkon

44 ADVIESCOMMISSIE WELSTAND EN MONUMENTEN ZAANSTAD JAARVERSLAG 2017

Hoofdstuk 6 Evaluatie en aanbevelingen 6.1 Samenbrengen van publieke en private belangen Als onafhankelijk adviseur dragen wij bij aan een goede omgevingskwaliteit in uw gemeente.

Die zorg delen we samen met de initiatiefnemers en met u als gemeente. Elk jaar bespreken we tijdens een evaluatiegesprek met de portefeuillehouder de belangrijkste ontwikkelingen binnen uw gemeente en formuleren we aandachtspunten voor de toekomst. Op 28 maart vond dit jaarlijkse evaluatiegesprek plaats over het jaar 2017.

Belangrijke gedeelde opvattingen in dit gesprek zijn als volgt samen te vatten: Ruimtelijke kwaliteit wordt breed gedragen in Zaanstad, en ruimtelijke kwaliteit is niet alleen in MAAK.gebied van belang, maar in de hele stad.

Het samenbrengen en samenvoegen van de werkwijzen in de dynamische stad, in MAAK. gebied, en in de trage stad, in ‘AWMZ gebied’ is geagendeerd en van belang Het gaat om het samenbrengen en samenvoegen van deskundigheid, continuïteit en zorgvuldigheid.

6.2 Overige aanbevelingen door de commissie In het kader van MAAK.Zaanstad en de Omgevingswet organiseert de gemeente Zaanstad al geruime tijd een maatschappelijk debat over de maatschappelijke doelstellingen van de wet: een gezonde en veilige leefomgeving met een goede omgevingskwaliteit. Wat verstaan burgers, ondernemers, bestuurders, maatschappelijke organisaties en deskundigen hieronder? Wat vindt men belangrijk? De uitkomsten van deze debatten worden gebruikt als input voor de inrichting van het kwaliteitsstelsel onder de omgevingswet. Zaanstad gaat daarbij op vernieuwende wijze om met ruimtelijke kwaliteit.

Vanuit de ervaringen en inzichten doet de AWMZ nog de volgende aanbevelingen:

• Zorg er voor dat de processen rondom MAAK.Zaanstad in een breder kwaliteitsstelsel worden geïmplementeerd, met daarin een plek voor de trage stad en een goede positie voor monumenten en kleine bouwplannen. Zorg daarbij voor samenhang en proportionaliteit.

• Zaanstad kent naast de MAAK.gebieden meerdere kwaliteitsteams c.q. supervisieteams voor specifieke opgaves.

Organiseer een gezamenlijke meeting met de Maak.meester voor bredere afstemming tussen de dynamische stad en de trage stad.

• Zorg ook in de trage stad voor een goede inrichting van de openbare ruimte en het landschap en verbreed de opdracht van de commissie met deze aspecten.

• Maak gebruik van de kennis en ervaring die aanwezig is bij medewerkers en adviseurs van het Steunpunt Monumenten en Archeologie Noord-Holland en neem deel aan activiteiten en bijeenkomsten.

• Laat de laat 19e eeuwse houtbouw, zowel woningen als fabrieken, snel en grondig inventariseren om verdere teloorgang van de cultuurhistorisch waardevolle objecten te voorkomen.

• Het onderzoek naar welstandsvrije gebieden wordt in 2018 afgerond. Naast een goede wetenschappelijke analyse van de verkregen data zou het interessant zijn de interpretatie van de gegevens door drie verschillende groepen te laten uitvoeren.

De deskundigen, de planindiener en de bewoners van de verschillende gebieden.

De eindrapportage heeft tot doel om de gemeenteraad in staat te stellen om het al dan niet voortzetten van dit beleid goed af te wegen.

45

6.3 Tot slot Met dit jaarverslag geven we inzicht in de manier waarop de AWMZ, aan de hand van de geldende beleidskaders, adviseert over de omgevingskwaliteit en de ontwikkeling van het erfgoed binnen uw gemeente. Een doel waar wij ons graag namens uw gemeente voor inzetten en aan bijdragen. In het jaarverslag is een aantal plannen uit het jaar 2017 aan bod gekomen. Het is slechts een greep uit de vele en uiteenlopende plannen waarover de commissie op transparante en constructieve wijze heeft mogen adviseren. Onze werkwijze is het beste te ervaren door aan te schuiven. Wij nodigen daarom alle belangstellende uit om in 2018 een vergadering bij te wonen.

46

Colofon Auteur Ingrid Langenhoff, coördinator AWMZ Met bijdragen van Marlies van Diest Marijke Beek Bart Duvekot Johan Jacobs Marga Palmboom Linette Pielkenrood Dana Ponec Onno Vlaanderen Rob de Vries José van Campen, Woord en Plaats Jef Mühren, directeur MOOI Noord-Holland Dorine van Hoogstraten, adjunct-directeur MOOI Noord-Holland Marlous Ruiter, communicatiemedewerker MOOI Noord-Holland Basisontwerp Funcke Creatieve Partners Uitwerking Toprapport | Merijn Groenhart MOOI Noord-Holland adviseurs omgevingskwaliteit Alkmaar, maart 2018

MOOI NOORD-HOLLAND Emmastraat 111 1814 DP Alkmaar T 072 520 44 59 info@mooinoord-holland.nl www.mooinoord-holland.nl @overmooinh